4 minute read
Jutro może być za późno
Zdzisław Nowak
Edukacja klimatyczna najpilniejszym zadaniem dla szkół i placówek oświatowych
Advertisement
Nikt nie powinien mieć wątpliwości, że aktualnie obserwowane zmiany ziemskiego klimatu spowodowane są działalnością cywilizacji. Kolejne raporty Międzyrządowego Zespołu ds. Zmiany Klimatu (IPCC) jednoznacznie wiążą globalne ocieplenie z narastającą emisją CO2 i innych gazów cieplarnianych. Wśród przyczyn wzrostu ich poziomu wymienia się przemysł, transport i hodowlę zwierząt na potrzeby żywnościowe. Pojawia się pilna potrzeba przeciwdziałania tym zmianom i adaptowania społeczeństw do tego, co nieuniknione, czyli chaotycznych i ekstremalnych zjawisk pogodowych, jak: susze i upały, burze, tornada, powodzie, topnienie lodowców i podnoszenie poziomu wód. Zjawiska te wywołują poważne zmiany w ziemskiej biosferze (zanik bioróżnorodności, wymieranie gatunków, zmiany w ekosystemach itp.). Są również bardzo niekorzystne dla ludzi, wywołują nadmiarowe zgony, migracje, głód i konflikty – również zbrojne.
Ochrona i redukcja
Niestety w znacznej części społeczeństwa pokutuje przekonanie, że wzrost średniej temperatury, doświadczane katastrofy oraz globalne zagrożenia wywołane są naturalnymi przyczynami i w związku z tym nic nie da się zrobić – oprócz prób dostosowania się.
Takie nastawienie ludzi wynika przede wszystkim z niewiedzy na temat istoty i dynamiki procesów klimatycznych, ale także z aktywności pseudonaukowców, którzy z entuzjazmem wypowiadają się na ten temat w mediach (głównie w internecie).
Jednocześnie obserwujemy wzmożoną międzynarodową działalność na rzecz ochrony klima-
74 OPINIE, REFLEKSJE, DOŚWIADCZENIA REFLEKSJE 2/2022
tu ze strony demokratycznych rządów i organizacji pozarządowych, wspieranych badaniami naukowymi oraz innowacyjnymi technologicznymi rozwiązaniami. Silne głosy w tej sprawie słychać było ostatnio podczas Konferencji Klimatycznej COP-26 w Glasgow oraz Konferencji na temat zachowania bioróżnorodności w Kunming. Powstają też kluczowe dla ochrony klimatu dokumenty, jak na przykład europejski pakiet „Fit for 55” czy rezolucja ONZ z września 2015 roku – dotycząca działań na rzecz zrównoważonego rozwoju, czyli Agenda na rzecz zrównoważonego rozwoju do 2030 roku, zawierająca 17 celów i 169 powiązanych z nimi działań. Dzięki tym staraniom poszczególne rządy opracowują i realizują programy ochrony klimatu i redukcji zanieczyszczeń. Cenne są także programy zmierzające do ochrony przyrody – w tym powstrzymania utraty bioróżnorodności. Taką rolę dobrze spełnia europejski program ochrony siedlisk i ptaków Natura 2000.
Ekologia teraz!
Wiele jednak zależy od miliardów zwykłych ludzi. Nasze codzienne czynności – od porannej pobudki do wieczornego snu – w istotny sposób wpływają na wykorzystywanie przyrodniczych zasobów, co w związku z ich ograniczonością może być dla naturalnego środowiska niekorzystne, a nawet destrukcyjne i w konsekwencji zwrócić się przeciwko nam.
Wykonując codzienną toaletę, spożywając posiłki, przemieszczając się do pracy lub szkoły, mile spędzając wolny czas, robiąc zakupy i przebywając w komfortowych pomieszczeniach, zużywamy nie tylko wodę, energię oraz produkty roślinne i zwierzęce, a także – nad czym mało kto się zastanawia – skały i minerały oraz produkty z nich wytworzone. Tym samym obciążamy środowisko, w którym żyjemy. Dzieje się to za sprawą ton produkowanych odpadów i zanieczyszczeń, z którymi często nie umiemy, ale też nie chcemy, sobie poradzić.
Tu niezbędna okazuje się edukacja przyrodniczo-ekologiczna, która – w oparciu o rzetelną wiedzę – pozwoli uczniom zbudować postawę odpowiedzialności za dzisiejszy i przyszły stan przyrodniczego środowiska Ziemi.
Potrzeba prowadzenia w szkołach edukacji ekologicznej wynika z niektórych zapisów w Podstawie programowej, zawartych zarówno w preambule, jak i w podstawach przedmiotów przyrodniczych. Są one jednak rozproszone i niekompletne. Z pewnością nie odpowiadają wyzwaniom, przed jakimi stoimy w dobie globalnych zmian klimatycznych. Dlatego z uznaniem przyjmuję Apel Komitetu Naukowego Koalicji Klimatycznej, aby wprowadzić do Podstawy programowej uzupełnienie, w wyniku którego edukacja klimatyczna prowadzona byłaby kompleksowo, poprzez realizację w różnym zakresie przez każdego nauczyciela/ każdą nauczycielkę na wszystkich przedmiotach.
Pomysły (na edukację klimatyczną)
Zanim tak się stanie, proponuję kilka rozwiązań, które ożywią edukacją klimatyczną. Warto opracować w szkole/placówce oświatowej aktualny program edukacji ekologicznej ze szczególnym uwzględnieniem tematyki zmian klimatu. Należy realizować go wspólnie, najlepiej poprzez: • wdrażanie badawczych i społecznych projektów edukacyjnych, • organizowanie wycieczek edukacyjnych i zajęć w terenie, • prowadzenie lekcji o tematyce globalnej, klimatycznej, energetycznej, odpadowej oraz konsumenckiej, • wykonywanie doświadczeń i eksperymentów, • zastosowanie STEAM-owego podejścia do edukacji.
Program edukacji ekologicznej ze swej natury powinien być interdyscyplinarny i zawierać treści o charakterze biologicznym, chemicznym, fizycznym i geograficznym, lecz również
OPINIE, REFLEKSJE, DOŚWIADCZENIA REFLEKSJE 2/2022 75
obywatelskim (lekcje wychowawcze i WOS-u). Powinny się na niego składać tematy lekcji poszczególnych przedmiotów, ale przede wszystkim krótsze i dłuższe projekty oraz zajęcia terenowe i wycieczki edukacyjne.
Poniżej proponuję przykładowe tytuły projektów do realizacji. • Jak działa klimatyczna maszyneria? • Zrównoważony rozwój. Poznajemy cele i działania Agendy 2030. • Działania globalne, lokalne i osobiste na rzecz klimatu. • Globalne ocieplenie – poznajemy przyczyny i skutki zmian klimatu. • Co my sami możemy zrobić dla ochrony klimatu? • Poszanowanie energii w domu i w szkole. • Być mądrym konsumentem – zmieniamy swoje nawyki. • Odpadów mniej – Ziemi lżej. • Energetyka odnawialna czy jądrowa? • Mniej mięsa i nabiału – więcej warzyw i owoców. • Domy i miasta przyjazne klimatowi.
Zajęcia w terenie i wycieczki edukacyjne
Nie ulega wątpliwości, że najlepiej samemu się przekonać, jaki jest stan klimatu i przyrody. Można to zrobić poprzez samodzielnie wykonywane obserwacje i pomiary w terenie oraz odpowiednio zorganizowane wycieczki. Obserwacje i pomiary wymagają sprzętu, takiego jak: lupy, lornetki i lunety, mobilne sondy pomiarowe, aplikacje na tablety i smartfony, stacje pogody, aparaty fotograficzne i kamery.
Oprócz typowych wycieczek krajoznawczo-turystycznych polecam wycieczki do profesjonalnych stacji pomiarowych (rejestrujących pogodę i zanieczyszczenia powietrza), zakładów recyklingu i utylizacji odpadów oraz oczyszczania wody, a także różnego typu elektrowni, ze szczególnym uwzględnieniem energetyki odnawialnej. Nie należy zapominać o centrach nauki i ośrodkach edukacji ekologicznej i przyrodniczej. W naszym województwie tematyką „klimatyczną” zajmują się: TOEE w Zalesiu, TCEE w Sarbinowie, a niebawem Fabryka Wody i Morskie Centrum Nauki im. prof. Jerzego Stelmacha w Szczecinie.
Scenariusze lekcji i literatura (propozycje)
Rezerwuarem gotowych scenariuszy lekcji o tematyce klimatycznej są materiały „Błękitnego Pakietu” i „Zielonego Pakietu” Regionalnego Centrum Ekologicznego REC Polska, materiały projektów „Lekcje z klimatem”, „Razem dla klimatu” i „Klimat to temat” Centrum Edukacji Obywatelskiej; scenariusze i materiały Ministerstwa Klimatu i Środowiska „Przyjaciele klimatu”.
Wiedza też jest potrzebna. Polecam tu szczególnie wybrane wydawnictwa na ten temat: Klimatyczne ABC (2021); Pakiet edukacyjny na temat odnawialnych źródeł energii (2011); Jak ocalić świat od katastrofy klimatycznej. Rozwiązania, które już mamy, zmiany, jakich potrzebujemy (2021); Globalne ocieplenie. Co ty możesz zrobić? (2008); Zmiany klimatu – ewolucja myślenia i zaproszenie do działania (2015); Zrównoważona energia – bez pary w gwizdek (2009); Nadchodzi era Słońca (2012); Nauka o Klimacie (2019) oraz strony: naukaoklimacie.pl; chronmyklimat. pl; lekcjezklimatem.pl; ekologia.ceo.org.pl.
Z podejmowaniem działań na rzecz ochrony klimatu, jaki znamy i jaki jest dla nas bezpieczny, nie można dłużej czekać. Podobny wniosek należy wysnuć w sprawie edukacji klimatycznej – wdrażajmy ją już dziś, żeby jutro nie było za późno.
Zdzisław Nowak
Nauczyciel konsultant ds. edukacji ekologicznej i przyrodniczej w Zachodniopomorskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli.
