Renda 1 2021

www.renda.nl

Transformatie­ pandemie Kansen zijn legio Spelen met blokken Ieder wil wonen en Nood is zo hoog.

Deze tijd leent zich voor Verbouwingsprogramma Kantoor tot woning Een duurzaam betoog.

kennisnetwerk voor professionals in de sociale woningbouw

GEDICHT

#1 Kennisnetwerk voor professionals in de sociale woningbouw

We communiceren met Google Translate.

Ad Straub 14 februari 2021

#1 2021

ALLÉÉN SÁMEN KUNNEN WE DE CRISIS OPLOSSEN.

2021

Online masterclass: Energietransitie als sociale opgave

DAGEN 14:30 - 17:30

21 januari 11 februari 11 maart 8 april

VOOR WIE?

Gemeenten, woningcorporaties, overheid, projectontwikkelaars en renovatiebedrijven

!

U IN N E IJF J t SCHR direc g n a Ontv ORTING 2 0% K ames

opn en de e eerste d van enkomsten 2 bije

Leden Energie+, Renda en Ruimte en Wonen

€245 Niet-leden

€395

De meeste initiatieven om wijken van het aardgas af te koppelen laten zien dat burgerparticipatie nog de grootste uitdaging is.

In 4 studiemiddagen kijken we naar verschillende domeinen en de lessen die we daaruit kunnen trekken.

Wat is jouw speelveld en welke concrete stappen kun jij zetten om de energietransitie tot een succes te maken?

Ook de aandacht trekken van corporaties, bouwers en architecten?

Kijk op www.renda.nl/adverteren voor de mogelijkheden of bel 073 250 10 10 INSCHRIJVEN?

http://masterclassenergieplus.nl/

Inhoud 08

ARTIKELEN 08 Van RES naar Wijk 2021 is het jaar waarin het moet gebeuren 16 Van taalbarrière naar vriendschap Op bezoek in Klundert 24 Verschillen omarmen Interview ladies@work 30 Openheid van zaken Het meekrijgen van bewoners in de transitie 38 Twintig jaar ketensamenwerking Een interview met Egbert Kunst

38

46 Voorbij materialen Hoe Zonnige Kempen werkt aan circulariteit 54 Corona, een jaar later De winstpunten van deze pandemie

#1 2021

54

RENDA NETWERK 63 Vers bloed Nieuwe partners 64 Renda Partners Partneroverzicht

EN VERDER 05 Agenda Onze events 06 Hoofdredactioneel Jan Baarends 22 Bouw je eigen brug!

Column Wim Meijer 36 Passie voor het vak Leerling & leermeester 52 Jaap Column Wikke Peters

Beeld cover Birgit Barten

#1 2021

3

RENDA MENUKAART 2021

renda.nl

Heb jij verstand van renoveren? Renda stelt professionals in staat hun werk beter te doen door betrouwbare vakkennis te delen. Is jouw bedrijf deskundig op het gebied van renovatie of een aspect daarvan? En wil je die kennis delen met woningcorporaties, renovatiebedrijven of toeleveranciers? Word dan partner van Renda.

Eenpitters en start-ups Adviesbureaus, kleine bedrijven en corporaties Bedrijven

€ 999 € 1.729 € 2.749

Wat krijg je daarvoor?

Redactioneel

Netwerk

Commercieel

• Welkomstinterview • Deel je nieuws met het netwerk • Een plek in ons blogpanel • Schrijf een artikel in Renda Magazine • Deelname aan Renda-rubrieken: - Hoe woon jij?

- Passie voor vakmanschap - Leerling & Leermeester

• Bepaal de koers van Renda • Gratis toegang tot besloten events voor tenminste 2 personen • Gratis toegang tot kennistafels • Korting op open events • Toegang tot de online community voor het hele bedrijf • Partnerlidmaatschap voor medewerkers • Renda Magazine (max 20)

• Logo in nieuwsbrief, op website en Renda Magazine • 25% korting op advertentietarieven • Plaatsing in Innovatiedatabase • Plaatsing in Vacaturebank

Wil je nog meer zichtbaarheid?

Redactioneel

Netwerk

• Een artikel geschreven door een Renda-journalist • Andere journalistieke uitingen mogelijk in overleg

• Organiseer een Renda Event • Renda Themadag: - Host - Deelsessie • Organiseer een Online Webinar • Adviesgesprek

€ 600

n.o.t.k.

Commercieel € 4650 € 3500 € 1600

n.o.t.k. € 99

• Advertentie in Renda • Innovatie op homepage • Innovatie in nieuwbrief • Vacature op homepage • Banner in nieuwsbrief • Banner op website

€ 1750 € 280 € 225 € 225 € 375 € 565

Wil je meer weten over het partnerschap neem contact op met Elleke van de Westeringh: e.vandewesteringh@aeneas.nl Wil je graag meer informatie over de advertentieverkoop neem contact op met Leo Nijs l.nijs@aeneas.nl

AGENDA • 18 maart

College Café (online) Bewonerscommunicatie Het College Café is een informele online bijeenkomst met een inhoudelijk tintje.

We gaan in gesprek met Esra Altmis en Leyla Kalender van Stichting Ik Wil. Deze Stichting maakt zich hard voor de inclusie van mensen met een niet-westerse achtergrond. Hoe kun je deze doelgroep het beste benaderen? In de praktijk hebben deze mensen veel nare ervaringen met diverse instanties. Hoe kan dit ook anders? Door dit soort thema's te agenderen bouwt Stichting Ik Wil aan een maatschappij waar iedereen welkom is.

• 15 april

Kick-off Dag van de Circulariteit (online) Circulariteit concreet toepassen is nog niet zo eenvoudig. Daarom is het slim om dit niet alleen te doen en van elkaar te leren. Waar begin je en hoe zet je vervolgstappen? Tijdens de kick-off komen verschillende deelonderwerpen en prak-

tijkvoorbeelden kort aan bod. Vervolgens is het aan de deelnemers om te stemmen op hun favoriet. Op basis hiervan stellen wij een programma samen met interessante sessies. Deelnemers ontvangen van elke sessie een inhoudelijke video om thuis te bekijken en tot slot gaan we op 16 september samen verder in gesprek tijdens een fysieke bijeenkomst.

• 3 juni

Renda on Tour Kleurenflats Bewoners betrekken bij een renovatie. Dat klinkt simpel, maar is het niet! Woningcorporatie ZVH deed het echt.

Bij het project De Kleurenflats in Zaandam werd de bewonerscommissie vanaf het begin meegenomen. Ze zaten samen met aannemer Ooijevaar en bouwmanagementbureau Constructiever aan tafel en mochten zich overal mee bemoeien. Dat was in het begin wennen en leverde zo nu en dan flinke discussies op. Hoe lukte het al deze partijen om nader tot elkaar te komen, waardoor er inmiddels een echt

wij-gevoel is ontstaan? Je hoort het tijdens deze Renda on Tour.

• 10 juni

Webinar met Marjet Rutten (online) Alle corporatiewoningen CO2-neutraal maken voor 2050 lukt niet met traditioneel opdrachtgeverschap.

Hier zijn integrale oplossingen voor nodig. Via de Renovatieversneller worden verschillende innovatieve verduurzamingsoplossingen voor zowel laagbouw als hoogbouw verzameld en met elkaar vergeleken. In deze webinar neemt Marjet Rutten je mee in een aantal van deze concepten. Ook horen we vanuit de corporatie voor welke uitdagingen zij op dit moment staat. Tot slot gaan we met elkaar in gesprek over de verschillende manieren van inkopen en hoe we samen ervoor kunnen zorgen dat we de energietransitie halen.

Bekijk onze evenementen online op renda.nl/events

#1 2021

5

‘ALLÉÉN SÁMEN’ KUNNEN WE DE CRISIS OPLOSSEN! De woorden ‘alleen samen’ zijn het afgelopen jaar in tientallen uitspraken, nieuwjaarswensen, slogans en andere uitingen gebruikt. De meest bekende hiervan is ongetwijfeld de slogan van onze overheid: alleen samen krijgen we corona onder controle.

Deze twee woorden, ‘alleen samen’, vormen een tegenstelling, maar stralen daardoor juist ook kracht uit.

Hierdoor wordt het indivi­ dueel belang gekoppeld aan het collectieve belang.

Immers je zult samen maatregelen moeten treffen én samen met oplossingen moeten komen. Kortom: saamhorigheid een essen­ tiële voorwaarde geworden om uit deze crisis te komen.

Mensen en organisaties blijken te beschikken over een groot improvisatievermogen.

6 #1 2021

Dit heeft de afgelopen ­periode bij zowel individuen als bij organisaties geleid tot een grote mate van flexibiliteit. Mensen en organisaties blijken te beschikken over een groot improvisatie­ vermogen. Het urgentiebesef om tot een oplossing te komen is zo groot, dat we graag ervaringen delen, ­aandacht durven verschuiven en andere afwegingen durven te maken. We zijn elkaar gaan enthousiasmeren, stimuleren en motiveren.

De coronacrisis en de gevolgen hiervan zullen we ons nog lang heugen. Het heeft ons wereldwijd geleerd dat we als mensen kwetsbaar zijn, zeker wanneer iets als een virus ons leven zo zwaar beïnvloedt.

HOOFDREDACTIONEEL

Hopelijk zijn de lessen die we geleerd hebben en nog leren vanuit de coronapandemie ook toepasbaar bij het bestrijden van thema’s die een bedreiging vormen voor onze toekomst en de toekomst van onze kinderen en kleinkinderen. Als voorbeeld noem ik hierbij de klimaatcrisis. In tegenstelling tot de coronacrisis is dit niet iets wat ons als mensheid is overkomen, maar het gevolg van het feit dat wij als mensen te lang ongebreideld, deels onbewust, gebruik hebben gemaakt van o.a. fossiele brandstoffen. We hebben hiermee forse schade aangericht aan het klimaat.

Wanneer we ons nu realiseren wat de consequenties zijn van het gebruik van fossiele brandstoffen op onze toekomst, dan moet het toch niet zo moeilijk zijn om vervolgens ook een bewuste stap te zetten om deze, door ons onbewust gecreëerde schade, op een bewuste wijze weer te herstellen!

Denk hierbij bijvoorbeeld

eens aan de reductie van de CO2-uitstoot ten gevolge van de reisbeperkingen.

Urgentiebesef schijnt hierin het cruciale woord te zijn.

Als we, zoals bij de coronacrisis, daadwerkelijk direct, dus in het hier én nu, de consequenties ervaren voor ons persoonlijk leven en ons persoonlijk welzijn, dan kunnen we snel schakelen en zorgen dat we zo snel mogelijk terug kunnen naar onze vrijheid en het ‘oude normaal’.

feitelijk al lang mee bezig zijn. Dit komt onder andere tot uiting in de artikelen ‘Corona, een jaar later’ en ‘Van RES naar wijk’, waarin mogelijke oplossingen voor de bovengenoemde thematiek uitvoerig worden belicht.

In het interview ‘twintig jaar ketensamenwerking’ wordt onderstreept dat de slogan ‘Alleen samen kunnen we de crisis oplossen’ nu heel actueel is, maar ­feitelijk al vele jaren de ­toekomst is.

Veel leesplezier!

De vraag is of we dat óók kunnen als het gaat om een crisis waarbij de gevolgen pas op middellange of lange termijn echt invloed gaan hebben op het persoonlijk welbevinden van ons of van de generaties na ons.

In deze editie van Renda laten we middels een aantal artikelen zien dat er gelukkig heel veel mensen actief zijn in onze branche die wel degelijk het urgentiebesef hebben om veranderingen teweeg te brengen en hier

Jan Baarends Hoofdredacteur

ARTIKEL SCHRIJVEN?

Heb je een idee voor een artikel en past dit binnen de thema’s van Renda?

Stuur dan een mail naar renda@aeneas.nl

#1 2021 7

Van RES naar wijk 2021 is het jaar waarin het moet gaan gebeuren. Onze duurzame toekomst wordt bepaald. De Regionale Energie Strategieën (RES) dienen halverwege het jaar gereed te zijn. Later in het jaar moeten dan de verschillende gemeenten in een transitievisie warmte aangeven hoe zij binnen de gemeente de overgang gaan maken naar duurzaam aardgasvrij verwarmen en koken. Eind van het jaar ligt er dus veel vast voor onze duurzame toekomst.

Tekst Haico van Nunen

8 #1 2021

#1 2021 9

VAN RES NAAR WIJK

E

erst kort de context. Nederland heeft zich middels het verdrag van Parijs (2015) gecommitteerd aan duurzaamheidsdoelstellingen. De belangrijkste daarvan: 80 tot 95% reductie op de CO2-uitstoot in 2050 ten opzichte van 1990. Om daar in Nederland aan te werken is uiteindelijk via diverse tafels het ontwerp Klimaatakkoord (2019¹) ontstaan. Dit bepaalt voorlopig de route hoe wij als invulling gaan geven aan de verduurzaming. Tijdens die tafels (o.a. industrie, mobiliteit, landbouw) zijn afspraken gemaakt hoe die route ingevuld wordt.

Voor de tafel ‘gebouwde omgeving’ is daarin onder meer afgesproken dat de energieregio’s (dertig in totaal) in beeld gaan brengen hoe we in de desbetreffende regio duurzame energie kunnen gaan gebruiken². Er is hier bewust gekozen voor de schaal van de regio, aangezien bronnen niet bij de stadsgrens eindigen. Dat is de reden dat deze plannen worden opgesteld met een breed scala aan stakeholders uit de regio; gemeente, provincie, netbeheerders, bedrijven, organisaties, etc. Op 1 juli 2021 moeten de RES 1.0 gereed zijn, om vervolgens elke twee jaar herijkt te worden.

Als in de regio de verwachting en verdeling van energie besproken is, zijn vervolgens de gemeenten aan zet. Zij maken op basis van die kennis keuzes en kijken wat het betekent voor hun stad of dorp. Hiervoor is de transitievisie warmte in het leven geroepen. Van iedere gemeente wordt een plan verwacht waarin ze aangeven hoe ze een bijdrage gaan leveren aan de duurzaamheidsdoelstelling, binnen de kaders zoals deze in de regio zijn vastgelegd.

Denk bijvoorbeeld aan de aanwezigheid van een warmtenet. Als iedere gemeente daarop zou aansluiten, kan er te weinig zijn voor allemaal. Er zullen dus afspraken gemaakt moeten worden over de verdeling en de mogelijke alternatieven. Bij het 10 #1 2021

opstellen van deze warmtevisie dient er gekeken te worden naar de beschikbare bronnen voor warmte, in welke hoeveelheid die voorhanden zijn, of wat er gedaan moet worden om voldoende warmte te krijgen. Als dat bekend is kunnen de bronnen ­verdeeld worden over de stad. Met die kennis kan op een lager schaalniveau gekeken worden wat dit betekent voor de wijk, de straat of de woning. Dit gebeurt in de wijkuitvoeringsplannen. Op dat schaalniveau wordt met mensen uit de buurt bekeken wat de impact van al die plannen is op hun manier van wonen.

In de keten

Tot zover het grotere plaatje. Je ziet dat deze verduurzamingsopgave over vele schakels heen gaat. De handtekening van de Nederlandse overheid in Parijs, wordt via de regio’s doorgegeven aan de gemeenten, om te landen in de wijken, vaak nog via de woningcorporaties, om ­uiteindelijk een bepaalde impact te creëren op de woningen die je om je heen ziet.

Onze gekozen vertegenwoordigers proberen daar zo goed mogelijke keuzes in te maken, zodat het uiteindelijk een behapbare opgave wordt. Maar zo ver is het nog niet. De gemiddelde burger heeft nog geen weet van de plannen en tussen Parijs en je eigen woning zit een gigantische afstand.

Dus niet zo gek dat er tot nu toe nog maar beperkte doelen bereikt zijn als het gaat over de verduurzaming.

Tussen aardasvrij en CO2-neutraal

De oplettende lezer is het wellicht al ­opgevallen, in de Nederlandse verduurzamingsopgave lopen twee sporen door elkaar. Het centrale doel van het Klimaatakkoord is het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen. Immers: willen we de opwarming van de aarde tegengaan, dan moeten we de CO2-uitstoot een halt toeroepen. Maar als we kijken naar de

Niet zo gek dat er tot nu toe beperkte doelen bereikt zijn als het gaat over de verduurzaming.

HAICO VAN NUNEN #1 2021 11

VAN RES NAAR WIJK

RES-plannen en de transitievisie warmte wordt in eerste instantie gesproken over een duurzame manier van verwarmen en koken. De manier om dat te bereiken ligt vooral verscholen in aardgasvrije wijken: het tweede spoor dus. Ook de laatste brief van minister Ollongren (12-1-2021) stuurt vooral op ‘alle wijken worden aardgasvrij’.

En natuurlijk als we de verbranding van aardgas stopzetten, bespaart dat veel CO2.

Er zit dus een zekere mate van overlap tussen aardgasvrij en CO2-reductie, maar er zijn ook wel spanningsvelden te benoemen.

Zeker als we kijken naar de transitiefase, waarin nog niet alles geregeld is. Stel dat ik bijvoorbeeld een woning afsluit van het aardgas, en voorzie van een warmtepomp.

Zolang we nog gebruik maken van kolencentrales, is die elektrische energie niet CO2-vrij. Hetzelfde geldt voor het gebruik van warmtelevering, waar bijstook plaatsvindt (van bijvoorbeeld biomassa). Aardgasvrij is dus geen synoniem voor CO2-vrij.

Twee ambities

In feite lopen er dus twee ambities naast elkaar. Enerzijds willen we energiereductie om op die manier de CO2-uitstoot naar beneden te brengen. Anderzijds willen we van het aardgas af. Aardgas is een fossiele bron (daar raken we de energiereductie, immers het vermijden van het gebruik van aardgas levert een reductie in CO2-uitstoot op, mits het alternatief duurzaam is), maar we willen tevens de gaswinning in Groningen afbouwen en ook niet afhankelijke zijn van de import van andere landen. In de communicatie over de transitie lopen deze doelstellingen door elkaar. We hebben het overenergie-strategieën, die uitgewerkt worden in eenwarmte-visie. Er bestaat een Programma Aardgasvrije Wijken, waarin de focus vooral ligt op het verwijderen van het aardgas. Het succes van deze wijken wordt gemeten in aantallen woningen dat van het aardgas af is, maar er wordt ook gekeken naar herhaalbaarheid, exclusiviteit en koste12 #1 2021

neffectiviteit³. Daar wordt CO2 niet in genoemd, terwijl dit voor gemeenten ogenschijnlijk hetzelfde is als aardgasvrij. Daar komt bij dat er bij de overgang van aardgas naar een ander bron (zoals warmtelevering, maar ook bij een warmtepomp) vaak op een lagere temperatuur wordt verwarmd. Verwarmen met midden temperatuur of zelfs lage temperatuur is echter alleen mogelijk of efficiënt als de woning een beperkte warmtevraag heeft. Dat betekent dus dat we eerst moeten isoleren voordat we op de nieuwe bronnen over kunnen. En die isolatie brengt op zichzelf ook weer een CO2-reductie met zich mee. Immers, wat je niet verliest hoef je ook niet op te wekken. Daarmee draagt aardgasvrij stiekem toch een steentje bij.

Hand-in-hand

Maar is het dan zo erg om die twee ambities door elkaar te laten lopen? Het maakt de boodschap er wat mij betreft niet duidelijker op. Zeker niet als je op stadsniveau keuzes moet maken. Je loopt het risico dat een van beide ambities, of misschien zelfs beiden, niet behaald worden. Binnen gemeenten lopen programma’s voor aardgasvrije wijken, maar er lopen ook programma’s voor energiereductie. En Nederland zou Nederland niet zijn als die programma’s niet overal gezamenlijk optrekken. Bij het opstellen van warmtevisies moeten er keuzes gemaakt worden welke maatstaf maatgevend wordt in de verdere uitvoering: aardgasvrij of CO2-reductie? Als voorbeeld, wat gebeurt er als je een wijk nu wel aardgasvrij maakt en van passende maatregelen voorziet, maar niet direct kijkt wat er nodig is om de gewenste CO2-reductie halen.

Woningcorporaties kunnen de startmotor vormen. Zij hebben veelal de kennis in huis om over een vraagstuk na te denken.

Bovendien is het bij hen dagelijkse kost om over de lange termijn van een gebouw na te denken. Een particulier heeft deze kennis echter niet en is van nature geneigd om op

Zolang we nog gebruik maken van kolencentrales, is ook elektrische energie niet CO2-vrij.

een kortere termijn na te denken. Daar ontstaat een risico dat vanuit het programma aardgasvrij keuzes gemaakt worden, en de CO2-reductie achterblijft. Met als gevolg dat ze in een later stadium wederom aan de slag moeten om de noodzakelijke energiebesparing te halen.

Opgave in aantallen

Wat mij nog steeds verbaast is dat er nog zo weinig gecommuniceerd wordt over de aard van de opgave. Natuurlijk, momenteel hebben we allemaal wat anders aan ons hoofd, maar daar trekt het klimaat zich niets van aan. Vanuit de overheid zijn de programma’s tot nu toe vooral gericht op mensen een beetje in beweging krijgen. Een ledlamp, spouwisolatie en zonnepanelen.

Dat is het beeld dat nu gecreëerd wordt

waar we allemaal naartoe moeten. Maar dat is slechts het begin. Voor het tussendoel in het Klimaatakkoord in 2030 wordt uitgegaan van 3,4 Mton CO2-reductie bij 1,5 miljoen woningen. Dat is meer dan 2.000 kg per woning! Uitgedrukt in aardgas is dat 1250 m3. Dat gaan de lamp, de spouw en het zonnepaneel niet voor elkaar krijgen.

Bovendien is binnen Europa alweer het streven om 55% reductie bewerkstelligd te hebben in 2030. Het beeld dat mensen hebben over wat er gedaan moet worden en de daadwerkelijke ingrepen verschilt nogal. Misschien is dat dan ook wel de reden dat er tot nu toe ‘slechts’ 206 woningen van het aardgas af zijn gegaan?

#1 2021 13

BEELD: RVO

14 #1 2021

VAN RES NAAR WIJK Wijkuitvoeringsplan

Zoals al aangegeven, na dit jaar is er meer duidelijkheid over de koers. De RES-plannen liggen vast en de eerste warmtevisies zijn dan ingediend. Natuurlijk worden die iedere twee jaar herzien, maar de eerste kaders zijn bekend en de opgave vertaalt zich naar weer naar een niveau lager, de wijken. De bedoeling is dan om samen met de gebouweigenaren en bewoners dit wijkuitvoeringsplan in te vullen. Maar hoe ga je dit doen, als de heersende opvatting is

Aardgasvrij is dus geen synoniem voor CO2-vrij. dat je met een ledlamp en isolatie klaar bent? Als je zomaar om tafel gaat zitten krijg je een totaal verkeerd gesprek. Als eerste is de boodschap die je komt brengen veel groter dan het perspectief dat mensen voor ogen hebben, maar ten tweede heb je ook al enkele essentiële keuzes gemaakt, bijvoorbeeld over de energiedrager die in de wijk komt. Hoe goed en onderbouwd die keuze ook gemaakt is, daarmee leg je al veel vast voor de bewoner. Vervolgens wil je met mensen het gesprek aan gaan hoe zij, binnen de kaders die jij hebt vastgelegd, hun woning aan kunnen passen en eigenlijk omdat jij vindt dat dat moet. Vanuit eigenaar-­ bewoners perspectief lijkt me dat een ­lastig vertrekpunt. We hebben jarenlange ervaring bij ‘lastige’ renovatieprojecten om alle neuzen weer dezelfde kant op te

k­ rijgen en wat daarbij vaak helpt is enige zeggenschap en duidelijkheid in de keuzes vooraf. Hier ligt echter al (te) veel vast.

Duurzame toekomst

Het zou volgens mij helpen als mensen nu al voorbereid worden. Duidelijkheid dat het over grote ingrepen gaat, dat het te maken heeft met de (duurzame) bronnen die je kunt gebruiken én dat iedereen (ja, ook jij) van het aardgas af moet. Bovendien moet daarbij een perspectief worden geboden wat de mogelijkheden zijn. Welke oplossingen passen bij een woning, en wat past het beste bij de specifieke situatie van een bewoner? Het helpt ook om inzicht te geven in de mogelijkheden voor verbeteringen die bewoners al lang wilden; een ­verwarmde zolder, een uitbouw of een comfortabele vloer. Van die maatregelen merken ze namelijk zelf direct de verbeteringen. Tot slot is het goed om mensen perspectief te bieden of ze het allemaal zelf moet doen, of dat er ondersteuning (in ­proces en financiën) is om die stap daadwerkelijk te maken. Met die kennis is het, als straks in hun wijk of buurt een wijkuitvoeringsplan wordt opgesteld, niet zo’n grote schok. En wie weet gaan mensen zelf aan nadenken over wat ze straks kunnen doen om hun steentje bij te dragen aan aardgasvrij én CO2-vrij wonen.

Bronnen 1 Klimaatakkoord maakt halvering CO2-uitstoot haalbaar en betaalbaar. Rijksoverheid, 28 juni 2019 2 www.regionale-energiestrategie.nl 3 Tussentijdse evaluatie Programma Aardgasvrije Wijken Wat men moet leren doen, leert men door het te doen. Rebel/Kwink, 18 september 2020?

4 Na twee jaar experimenteren in ‘aardgasvrije wijken’ zijn slechts 206 huizen van het gas af. Volkskrant, 18 januari 2021 #1 2021 15

Van taalbarrière naar vriendschap

16 #1 2021

Tijdens een renovatie kun je aanlopen tegen verschillende problemen.

Hoe je er vervolgens mee omgaat kan vaak het verschil maken. Zo ook bij een renovatie die Huybregts Relou uitvoerde in Klundert. Voorman Frank van Gurp en uitvoerder Ico Staneke gingen er aan de slag, onder meer bij gezin Raduan uit Syrië. Vader en moeder spreken heel gebrekkig Nederlands. Toch bloeide er een mooie vriendschap tussen voorman Frank en vader Abdulrazak Raduan. "We communiceren met Google Translate", vertelt Van Gurp.

Tekst en beeld Birgit Barten

#1 2021 17

VAN TAALBARRIÈRE NAAR VRIENDSCHAP

D

e voorman van Huybregts Relou vertelt levendig en enthousiast over zijn vriendschap. Zoals hij het zelf omschrijft zit hij “onder de plakplaatjes”, zit bij een motorclub en heeft een baard. Onder zijn stoere voorkomen gaat een sterk gevoel voor betrokkenheid en rechtvaardigheid schuil.

Van Gurp komt de recent gerenoveerde woning van de familie Raduan vrolijk binnengelopen en begroet vader Abdulrazak, dochter Yana (8) en zoon Hekmat (18) alsof hij hen al jaren kent. Voor hem wordt een kopje Arabische koffie ingeschonken en worden koekjes neergezet. “Dit ging tijdens de renovatie net zo”, vertelt Van Gurp. “We konden hier elke dag eten. Of we het wilden of niet, de tafel stond vol met eten voor ons.”

Zoon Hekmat vult hem aan: “Dat vinden wij normaal. Zij werken hier de hele dag hard om onze woning en die van van onze buren te vernieuwen. Het is belangrijk dat ze de tijd nemen om ook goed te eten tussen het harde werken door. Ze hoeven niet te vragen om eten, als je hard werkt en al helemaal als je hard werkt aan ons huis zorgen we goed voor je. Dat hoort ook een beetje bij de ­Arabische cultuur.”

“Ik ben flink gegroeid tijdens de renovatie”, grapt Van Gurp. “Er stond een keer een hele tafel vol met eten alleen voor mij. Olijven, eieren, van alles, het was een heel diner. Ik heb hier dus ook heel wat geleerd over de Arabische cultuur en versta nu ook enkele woordjes Arabisch. Ik begrijp dat Nederlands een ontzettend moeilijke taal is om te leren, dat gaat niet zomaar. Abdulrazak en ik communiceren via de telefoon, hij doet ook moeite om met mij te praten, dat vind ik al een heel mooi gebaar.”

Taalbarrière

Waar kinderen Hekmat en Yana ondertussen een aardig woordje Nederlands spreken, hebben hun ouders daar meer moeite mee.

18 #1 2021

Wanneer Hekmat niet in de buurt was om te vertalen, werd moderne technologie ingezet om toch te praten over de renovatie. Later werd er ook gepraat over Amerikaanse auto’s, motoren, en werden plannen gesmeed om een koffiehuis te maken met bouwmaterialen die overbleven. De app Google Translate vertaalt - terwijl je praat Nederlands naar Arabisch en andersom. Op die manier werd communiceren een stuk makkelijker en ontstond een vriendschap tussen de twee mannen.

PROJECT ZEVENBERGEN

Woningcorporatie Woonkwartier gaat aan de slag met het groot onderhoud en het aanbrengen van energiebesparende maatregelen in al haar kernen. In een tijdsbestek van tien jaar worden door 7 aannemers in totaal 4.500 woningen flink aangepakt. Per jaar worden zo’n 600 woningen gerenoveerd en energiezuiniger gemaakt. In Klundert voert Huybregts Relou de werkzaamheden per woning en binnen een kort tijdsbestek uit. Op die manier wordt de overlast beperkt.

Tijdens de warme opname stelt Huybregts Relou de exacte werkzaamheden per woning vast. Bijvoorbeeld of de badkamer, keuken en/of toilet aan vervanging toe zijn. Verder wordt beoordeeld hoe een woning het beste energiezuiniger gemaakt kan worden.

Denk bijvoorbeeld aan het isoleren van het dak en de gevels. Ook isolerend HR++ glas, nieuwe installaties en ventilatiesystemen dragen bij aan het terugdringen van het energieverbruik.

Door het verbeteren van de energieprestaties van de woningen zorgt Woonkartier voor meer comfort en lagere kosten voor de huurder.

Ik heb hier al veel geleerd over de Arabische cultuur.

ABDULRAZAK RADOUAN #1 2021 19

VAN TAALBARRIÈRE NAAR VRIENDSCHAP Van Gurp: “Deze familie heeft zoveel meegemaakt in Syrië. Zo zijn ze hun oudste zoon kwijtgeraakt door de oorlog. Vreselijk wat ze hebben doorstaan. Ik ben kortgeleden ook dierbaren verloren, dus op dat vlak hadden we meteen goede gesprekken. We begrepen elkaar daarin. Ik denk dat daar de band is ontstaan”, vertelt de voorman met Brabantse tongval. Raduan pinkt een traan weg terwijl Van Gurp vertelt over het begin van de vriendschap en wat de familie in Syrië heeft meegemaakt. “Dit zijn woorden die mijn vader wel begrijpt natuurlijk”, legt zoon ­Hekmat uit.

garage vol met gereedschap thuis. Wat ik dubbel had heb ik Raduan gegeven. Hij was er heel blij mee en kon weer klussen.

Andersom had hij weer een wasrekje over wat ik kon gebruiken. Maar al geeft hij niks terug, dat is ook goed. Ik help hem graag verder vooruit.”

Op het koffiehuis hangt nu een bord met Van Gurps naam met daarnaast een kop en schotel afgebeeld. “Toen de renovatie op zijn eind liep, heeft het gezin dat bordje opgehangen. Als een soort dankjewel naar Frank toe”, vertelt uitvoerder Ico Staneke. Van Gurp: “Ik vind het erg mooi. Het is bijna Van Gurps café, maar dan met Arabische koffie.”

Niet oordelen

Frank zag eruit als iemand met wie ik wel over mijn passie voor Amerikaanse auto's kon praten.

Van Gurps café

Raduan had een kippenhok gemaakt in de tuin. Vervolgens begon hij aan een koffiehuis.

Hij had alleen helemaal geen materiaal, geen hout of ramen. “Ik ben hem gaan helpen”, vertelt Van Gurp trots. “Wij hadden materiaal over van de renovatie dat anders de container ingaat, dus dat heb ik aan hem gegeven.

Daarbij stond hij te zagen met een botte zaag en te boren met een boormachine die nodig aan vervanging toe was. Ik heb een 20 #1 2021

Raduan: “Toen de renovatie op het punt stond te beginnen zag ik Frank lopen. Hij had een baard en tatoeages. Hij zag eruit als iemand met wie ik wel over mijn passie voor Amerikaanse auto’s kon praten. Ik ben toen op hem afgestapt en heb geprobeerd contact te leggen. Ik vond het heel fijn dat we via Google Translate toch konden communiceren, lang niet iedereen vindt dat oké. Veel mensen willen er niet aan meewerken om via een telefoon contact te hebben.” Van Gurp: “ik vond het juist wel leuk. Het maakt mij niet uit op wat voor manier we communiceren.”

Staneke vult ze aan: “Dat is wel typerend voor Frank, ook bij de woningbouw. Waar anderen niet binnenkomen, komt hij vaak wel binnen. Hij oordeelt niet over mensen en is altijd vriendelijk. Laat hem maar even buurten en het komt goed. Frank heeft de gave om zich te binden aan mensen en sluit makkelijk vriendschappen. Dat heeft al vaker dan eens het verschil gemaakt tijdens een project.”

Muizen

De band tussen het gezin en de buurt is ook verbeterd sinds de renovatie. Het gezin had het idee eerder niet helemaal geaccepteerd te worden in de wijk. Staneke en

De Arabische koffie en koekjes staan altijd klaar in huize Radouan.

Van Gurp: “Wij hebben de buurt verteld dat het een hartstikke fijn gezin is. Nu komt Abdulrazak vaak bij buurman Willem. Eerst wilde Abdulrazak zijn kippen bijna weer gaan opruimen doordat de buurvrouw ging klagen over muizen. Zij dacht dat dit door de kippen kwam, maar er lopen hier overal sloten en er wordt vaak brood op straat gegooid, waar die muizen op afkomen. Dus ik heb een stokje gestoken voor het opruimen van die kippen, ze blijven gewoon. We gaan Abdulrazak z’n hobby niet laten afpakken.”

lig. Als iedereen zo was, zou de wereld er een stuk mooier uitzien”, vertelt Van Gurp.

“Ik ben weleens langsgekomen op mijn chopper, dat vond hij mooi. Als ik in de buurt ben, kom ik op de koffie. Ik ga hem binnenkort ook verrassen. Dan kom ik met een paar jongens van de motorclub langs met de motor. Ik weet zeker dat hij dat leuk vindt. Het zijn allemaal goeie gasten, ze zien er gevaarlijk uit, maar dat zijn ze absoluut niet”, lacht Van Gurp.

De twee zien elkaar ook na de renovatie nog. Van Gurp: “We zien elkaar niet elke dag, maar als ik hier ben is het altijd gezel#1 2021 21

BOUW JE EIGEN BRUG!

Ik ben een fan van lijstjes. Dat komt waarschijnlijk van vroeger, van de tijd dat ik zomers op zaterdagmiddag op het grasveld met mijn transistorradiootje naar de Veronica Top 40 luisterde: Wie staat deze week nummer 1? The Beatles, The Stones, The Cats?

Het maken van lijstjes zit verweven in onze maatschappij, in ons huidige bestaan. Alles lijkt bijna een competitie.

Denk aan sport, maar ook

aan acties als Best shop in Town, de Slimste Mens of de meest Favoriete Werkgever. Deze laatste lijst, jaarlijks gepubliceerd in Intermediair (in 2020 voor de 19de keer), triggert me. Welk bouwbedrijf staat in die lijst en op welke plaats? Mijn verwachtingen zijn hoog. Want onze sector is toch razend interessant: een enorme bouwopgave en je kunt al je ambitieuze plannen om de klimaatverandering aan te pakken in de praktijk brengen. Er ligt een geweldige uitdaging. Stap op die trein, zou ik tegen al die jongelui willen zeggen.

De lijst van Intermediair vertelt mij iets anders, want ik kom pas op plaats 47 de eerste bouwer tegen. Scrol ik verder, dan tref ik de tweede bouwer op plaats 87 aan. De bouw staat er volgens dit imago-onderzoek niet zo goed op. De sector

Het beeld is dat de bouw nog steeds zwaar werk is.

22 #1 2021

spreekt jonge, hoogopgeleide mensen te weinig tot de verbeelding. Hoe komt dit? Ik heb een aantal punten verzameld: • Crisis gevoelig. Een negatieve beeld is ontstaan uit de recentelijke kredietcrisis waarin 70.000 mensen de sector hebben moeten verlaten; • Kwaliteit van het werk.

Het beeld is dat de bouw zwaar werk is in de buitenlucht, waar je moe van wordt en vaak ziek; • Hoe verkopen we onszelf? Hebben we voldoende aan marketing gedaan? We komen bijna alleen in het nieuws als er negatieve zaken te melden zijn. Blijkbaar zijn we er niet zo goed in om al die mooie kanten van de bouw uit te venten.

• Traditioneel. Welke ontwikkelingen spelen er in onze sector? Of hebben we een conservatief imago waarin we al decennia dezelfde dingen doen? We worden geroemd om vakmanschap, maar is dat nog wel ‘sexy’ genoeg?

• Onbekend is onbemind.

De jeugd speelt niet meer met Lego.

COLUMN

Wie van ons heeft er niet met Lego gespeeld en is er door geïnspireerd? Waarschijnlijk heeft menigeen van onze ouders de steentjes nog bewaard in schoenendozen op zolder. Of zit het hem in het feit dat we vroeger veel meer hutten bouwden en buiten speelden?

Maar laten we het eens omdraaien. Laten we de mooie zijde van ons vakgebied meer voor het voetlicht brengen. Ik heb alvast een aantal punten geselecteerd: • Een mooie carrière. De bouw biedt volop carrièrekansen. Je kunt er met je hoofd werken, met je handen of beide. Je kunt onderaan de ladder beginnen en doorgroeien.

Na je studie kun je vele opleidingen volgen.

• De bouw wordt steeds innovatiever. Het gaat echt niet meer alleen om de technische vraagstukken. Gedreven door een andere vraagstelling en hogere milieueisen worden bedrijven gedwongen verder te innoveren. Organisatorische vraagstukken spelen daarbij een grote rol. Begrippen als lean, ketensamenwerking, pro-

cesoptimalisatie, logistiek, industrialisatie en prefabricatie zijn dagelijkse thema’s. We zien een ontwikkeling van werken op de bouwplaats naar werken in de fabriek met een snelle montage buiten.

• Veel meer ICT. Binnen de sector groeit de automatisering, waardoor complexe informatievraagstukken geen probleem meer zijn. De ontwikkeling van BIM, CAD-tekenen en de ontwikkeling van standaarden binnen het vakgebied maakt de bouw hightech.

• De bouw is mensenwerk. De complexiteit van de vraagstukken is groot waardoor je met verschillende disciplines de juiste oplossing moet bedenken. Dat vraagt om mensenkennis en de kwaliteit om samen te kunnen werken. Daarnaast zie je ook steeds meer vrouwen instromen in de sector.

• Meer verantwoordelijkheid biedt kansen.

Nieuwe wetgeving geeft bedrijven meer en andere verantwoordelijkheden.

• De bouw pakt haar maatschappelijke verantwoordelijkheid.

Meer social-return, meer verbinding met maatschappelijke partners, een enorme rol in de Nederlandse klimaatdoelstellingen vormt een belangrijke legitimatie voor ons bestaan.

Waarom gaan we dit verhaal niet vertellen? Strooi met enthousiasme voor je werk op verjaardagen. Niet zo bescheiden. De bouw is toch de motor van onze economie? Laten we samen die negatieve modus doorbreken, laten we inspireren. We hebben een eerlijk verhaal te vertellen zonder fakenews of complottheorie.

En zorg daarmee dat weer meer jongeren geïnteresseerd raken. Ga eens naar de scholen, de universiteiten en de hogescholen, daar zitten de high-potentials. Bied jongeren een mooie stageplaats in je bedrijf, geef studenten een inspirerende afstudeeropdracht. En leer van deze jongeren, laat je inspireren. Bouw je eigen brug om verbonden te blijven met de omgeving!

Wim Meijer

#1 2021 23

Marjet Westervoorde, Caroline Bax en Ellen Bettonville van ladies@work.

24 #1 2021

Verschillen omarmen Bij bouwprojecten heb je met veel verschillende partijen te maken. Ieder heeft zo zijn eigen visie en aanpak en die verschillen kunnen nogal eens lastig gevonden worden.

Wanneer ladies@work een samenwerking start zorgt zij ervoor dat alle partijen elkaar écht leren kennen. Zo weet iedereen wat ze van elkaar kunnen verwachten en ontstaat er een prettige werkcultuur. Ellen Bettonville, een van de oprichters van het bedrijf gespecialiseerd in bewonersparticipatie, vertelt meer over deze werkwijze.

Tekst Birgit Barten Beeld ladies@work

LADIES@WORK

Ladies@work heeft een driekoppige directie bestaande uit Ellen Bettonville, Marjet Westervoorde en Caroline Bax. Naast hen zijn er nog 15 andere ladies werkzaam bij het bedrijf dat draait om verbinding, communicatie en het vlekkeloos laten verlopen van projecten en trajecten.

E

lke buurt, wijk en complex heeft z’n eigen cultuur en verhaal. Ook de mensen die er werken en wonen. Dat is de gedachte waarmee ladies@work een samenwerking of project start. Ellen Bettonville: “Het is altijd al mijn passie geweest om mensen te laten samenwerken. Ik vind het mooi om mensen samen te brengen via een gemeenschappelijk doel, of om een samenwerking op te zetten in een fijne werkomgeving.”

Vrouwenbedrijf

Naast de directie bestaande uit Ellen Bettonville, Marjet Westervoorde en Caroline Bax, zijn er nog 15 andere ladies werkzaam bij ladies@work. Onder hun opdrachtgevers rekenen ze corporaties, bouwbedrijven, energieleveranciers, projectontwikkelaars en bewoners. Wat maakt dit bedrijf zo bijzonder? Het is een vrouwenbedrijf. Vrouwen werken intuïtief en voelen snel aan wat er bij verschillende partijen speelt. #1 2021 25

VERSCHILLEN OMARMEN Daarnaast geven de vrouwelijke communicatie, daadkracht, energie en onderhandelingsvaardigheid een enorme toegevoegde waarde aan mannenwerelden zoals de bouw. En omdat de ladies van ladies@work communicatief sterk zijn en veel levenservaring hebben, staan ze sterk in hun pumps en weten ze snel het nodige vertrouwen te ­krijgen.

Ellen Bettonville is al sinds 1991 ondernemer. Een tijd lang werkte ze in de ­evenementenbranche, en die ervaring kan ze goed gebruiken in de bouwsector. In 2015 schreef ze een essay‘Here we are. Over de kracht van het verschil’. In dit essay staat het gedachtegoed beschreven waar ladies@work op is gebouwd.

“Verschillen in cultuur worden vaak gezien als lastig, maar ik denk juist dat verschillen de ruimte geven om te vernieuwen. Door elkaars perspectieven toe te laten kom je tot een rijker beeld. En vanuit die verschillende perspectieven ­ontstaan weer nieuwe kansen”, vertelt Bettonville.

Verwachtingen

“Inmiddels zit ik al elf jaar in de bouwwereld. Een project of traject starten we altijd met goede intenties, maar in het verleden bleef de samenwerking vaak ­hangen op oppervlakkigheid.” Het verschil met de evenementenbranche, waarin je met heel veel mensen tot één apotheose komt, was voor Bettonville al snel zichtbaar. “Daarom zijn we een traject gestart om samenwerkingen soepeler te laten verlopen. Om ervoor te zorgen dat een samenwerking slaagt heb je goede afspraken nodig. Wij denken dat KPI’s, samenwerkingsafspraken, maken een goed begin is. Je evalueert niet pas achteraf wat elke partij van de samenwerking vond, maar kijkt van tevoren samen wat de doelen zijn binnen een bepaald ­project. Zo ontstaat er meer diepgang en dat is voor ons het fundament van een goede samenwerking.”

Deze manier van werken kwam voort uit praktijkervaringen. “Bij evenementen werd echt gewerkt aan een gezamenlijk doel. In die wereld is het heel normaal om elkaar eerst beter te leren kennen en verwachtingen uit te spreken, je draagt ook een gezamenlijke verantwoordelijkheid: doelstellingen behaald = een geslaagd evenement. De afspraken die we daar maken gaan niet alleen over het zakelijke stuk, maar bijvoorbeeld ook over gedrag, over hoe je met elkaar om wil gaan. Dat doen we nu ook in de bouw, waar we de KPI’s specifiek en gezamenlijk formuleren. In het begin is het best spannend om je daaraan te verbinden.Ik zie het ook als een ontdekkingstocht waar je samen aan begint.”

Open sfeer

“Hoe wij een samenwerking starten? We beginnen met een kick-off met alle betrokken partijen. We zijn bijvoorbeeld een tijd terug een duurzaamheidstraject van drie jaar gestart. Zeker bij zo’n langdurig traject is het belangrijk dat je in elkaar investeert. De bouwer, de corporatie, maar ook de gemeente of ander specifiek bedrijf. Daarnaast heb je een aantal stakeholders die je ook graag bij het traject wilt betrekken. Tijdens de kick-off nemen we ruimschoots de tijd om elkaar te leren kennen, onder begeleiding van een ervaren procesbegeleider. We kijken naar de drijfveren, rollen en verantwoordelijkheden én verwachtingen. We vinden 26 #1 2021

Er ontstaat meer diepgang en dat is voor ons het fundament van een goede samenwerking.

ELLEN BETTONVILLE #1 2021 27

VERSCHILLEN OMARMEN het belangrijk om een open sfeer te creëren waarbij er sprake is van respect, ­verbondenheid en transparantie. Vervolgens stellen we meetbare KPI’s op. Er zijn gezamenlijke KPI’s, zoals bijvoorbeeld: ‘80% van de bewoners geeft aan dat er naar hen geluisterd wordt’, of ‘bewoners geven de communicatie tijdens de werkzaamheden een 7,5’. Maar er zijn ook individuele KPI’s. Voor ladies@work kun je denken aan ‘de bewoner is goed voorbereid op overlast en wat hem te wachten staat.’ Wij toetsen dit via een telefonische enquête, via onze ‘thuis@work’ app, spreken af bij onze koffiekar of bij de bewoner thuis.”

Gedurende het traject volgen de sessies 'samen warm en stevig handelen' en uiteindelijk een eindevaluatie. “We hebben het dan over de lessen die we hebben geleerd en hoe wij die kunnen verankeren. Problemen tijdens een traject of project kunnen allerlei oorzaken hebben: de druk die er op zit, bewoners die angstig zijn. Zeker in deze tijd zitten mensen op de top van hun incasseringsvermogen.

Het is belangrijk om hier aandacht aan te besteden en te kijken hoe je samen kunt verbeteren. Door bijvoorbeeld afspraken over gedrag te maken, ontstaat er al meteen een gezamenlijke cultuur. Dat komt de bewoners ten goede, maar zeker ook de onderlinge samenwerking. Samen voor een doel gaan, dat gaat verder dan een tevreden bewoner. Het is daarbij ook belangrijk om stil te staan bij wat er allemaal goed is gegaan. Dat vergeten we soms weleens. Complimenteer en help elkaar, vooral wanneer een teamlid heel erg onder stress staat”, aldus Bettonville.

Verschillende culturen kunnen elkaar alleen maar versterken.

Cultuur op de werkvloer

“Ook collega’s van de werkvloer schuiven aan bij de (deel)sessies. Een uitvoerder moet bijvoorbeeld ontzettend veel ballen in de lucht houden en is zodoende een hele belangrijke schakel. We bedenken juist samen de doelen, in plaats van dat het wordt opgelegd van hogerhand. Zo creëer je een gezamenlijke verantwoordelijkheid. We hebben het ook over vragen als ‘Hoe spreek je elkaar aan?’ In deze bijzondere tijd met het coronavirus is dat best lastig af en toe. Je werkt veel meer op afstand, via Teams. Juist in deze tijd is het belangrijk om elkaar te spreken en ervoor te zorgen dat de cultuur op de werkvloer goed is en blijft. Zo zorg je ervoor dat iedereen zich veilig voelt en zijn werk op een goede manier kan uitvoeren”, vertelt Bettonville.

28 #1 2021

Op de werkvloer kom je mensen tegen uit verschillende culturen, maar ook met verschillende achtergronden. Cultuur heeft heel veel te maken met je denken en doen. Als je dat inziet, kun je ook je krachten bundelen. Bettonville: “Je kunt overal van leren, ook van elkaar. Zo schreef ik laatst een brochure. Zelf heb ik het idee dat ik best goed kan schrijven, maar bij de corporatie waar we mee samenwerken is er een dame met een nog scherpere pen. Ze kijkt wel vaker naar mijn teksten en die worden er alleen maar beter van. In plaats van dat ik me gekleineerd voel doordat zij ergens beter in is, vind ik het juist ontzettend fijn dat ze me helpt. Ik denk echt dat je elkaar alleen maar verder kunt helpen, van iedereen kun je leren.

Een mooie leus vind ik: ‘Culture is the way in which a group of people solve problems and reconciles dilemma’s’. Kortom: verschillende culturen kunnen elkaar alleen maar kunnen versterken, net zoals je collega’s je versterken. En door samen doelen te stellen en problemen op te lossen ontstaat er weer een hele mooie nieuwe cultuur.”

#1 2021 29

Openheid van zaken HET MEEKRIJGEN VAN BEWONERS IN DE TRANSITIE

Woningcorporaties staan, samen met gemeenten en andere partijen in de warmteketen, voor de uitdaging om de energietransitie te versnellen en zo de klimaatdoelstellingen van 2050 te halen. Een belangrijk onderdeel van de lokale energietransitie is om al op korte termijn stappen te zetten om de warmtevoorziening in de bestaande bouw duurzamer te maken. De grote vraag is: hoe krijg je bewoners mee? We gingen hierover in gesprek met Niek Habraken, programmamanager verduurzaming van woningcorporatie KleurrijkWonen.

Tekst Dionne Verstegen

30 #1 2021

Beeld KleurrijkWonen

Culemborg is volop bezig met de energietransitie.

#1 2021 31

OPENHEID VAN ZAKEN

E

en van de gemeentes waar KleurrijkWonen woningen heeft is Culemborg. De gemeente was al met de energietransitie bezig voordat de klimaatwet kwam. De wijk Voorkoop, bestaande uit zo’n 1500 woningen, is een van de wijken die van het aardgas af kan. Niek Habraken: “Tijdens een van de eerste informatieavonden in 2019, waarbij we bewoners informeerden over alle mogelijkheden om van het gas af te gaan, kregen we al snel de vraag ‘Hoe gaan we dat betalen?’ Eigenlijk hadden we daar geen goed antwoord op. Toen liepen er mensen boos weg.”

“De wijk heeft veel koophuizen met bewoners met lage inkomens, en betaalbaarheid is voor deze huiseigenaren net

32 #1 2021

zo belangrijk als voor onze huurders. Na die eerste avond wisten we ‘dit moet anders!’. De vraag over betaalbaarheid moeten we als uitgangspunt nemen. En dat zijn we gaan doen. Zo zijn we bijvoorbeeld samen met de gemeente gaan kijken naar de optie om te participeren in een Energie Service Company, om zo bewoners te ontzorgen. Daarnaast hebben we verschillende werkgroepen opgericht die zich bezighouden met onder andere communicatie, techniek en financiën. Hierdoor worden zo’n vijftig bewoners actief betrokken bij het proces.”

Te gehaast

Habraken merkte al snel dat het belangrijk is om je kwetsbaar op te stellen. “De enige manier waarop de klimaatwet kan

De enige manier waarop de klimaatwet kan slagen is door openheid te creëren.

NIEK HABRAKEN #1 2021 33

OPENHEID VAN ZAKEN slagen is door openheid te creëren. De ambitie om een wijk aardgasvrij te maken is makkelijk uitgesproken, maar aan de uitwerking zitten heel veel haken en ogen.

Het is voor iedereen nieuw! Daarom zoeken we steeds nadrukkelijk de nuance, en vertellen we het eerlijke en complete verhaal, naar huurders én kopers. Door eerlijk te laten zien dat we ook nog niet alle antwoorden hebben, ontstaat er vertrouwen en de mogelijkheid om echt samen met de bewoners te kijken naar de mogelijkheden.

In Culemborg hebben we op deze manier al snel goede informatieavonden gehouden waarbij ook de bewoners van de koopwoningen enthousiast werden!”

In 2016 was ik nog een roepende in de woestijn.

Waar Habraken wel voor wil waken is dat er te gehaast beslissingen worden genomen. “Het doel is CO2-reductie en pas daarna aardgasvrij. Wanneer je kiest voor een collectief warmtenet en vervolgens grijze stroom gaat inkopen, ben je nog steeds niet goed bezig omdat je dan de C02-uitstoot nagenoeg niet reduceert. In deze tijd is het denk ik nodig om breed te kijken en alle opties te overwegen. Elke gemeente pakt de transitievisie op zijn eigen manier aan, er is niet één oplossing.

Ik hou dan ook niet van mensen en partijen die polariseren. Polarisatie werkt averechts! De Transitievisie Warmte gaat niet 34 #1 2021

over één uitkomst maar is een dynamisch beleidsdocument.”

CO2-ready

KleurrijkWonen heeft fors geïnvesteerd in de schilisolatie van haar bezit, waardoor alle woningen sinds 2016 minimaal label C hebben. Het volgende doel is nu om de woningen CO2-ready te maken. “We willen geen warmtenet over de hele stad, maar per wijk. De huidige warmtenetten gebruiken veelal niet-duurzame warmtebronnen zoals afvalcentrales of restwarmte van fabrieken. Wij willen graag toe naar warmtenetten met duurzame bronnen die met een collectieve buurtwarmtepomp hoge- of midden temperatuur warmte kunnen leveren. Op deze manier hoef je niet nog eens extra te isoleren om van het gas af te gaan”, aldus Habraken.

“Daarnaast willen we toe naar een ­coöperatief model, waarbij eigenaren zich verenigen in een warmtecoöperatie. Deze kan dan ontzorgd worden door professionele partijen, en als eigenaar heb je wel invloed op je eigen warmtesysteem. Dat zorgt ook weer voor extra draagvlak.”

Zodra de wijk aardgasvrij is wil de corporatie verder aan de slag met het isoleren van de woningen. Habraken: “Op deze manier verminderen we de CO2-uitstoot en gaan de energielasten verder omlaag.”

Startmotorkader

Een buurtwarmtepomp en kleinschalig warmtenet is een betrouwbaar en betaalbaar concept voor Voorkoop. Samen met andere partijen heeft KleurrijkWonen eind vorig jaar gewerkt aan de subsidie aanvraag om van Voorkoop een proeftuin te maken. “We hebben toen in hele korte tijd de businesscase uitgewerkt en daar ben ik heel trots op”, vertelt Habraken. “Omdat je met verschillende partijen samenwerkt die allemaal al veel kennis en ervaring opgedaan hebben, was er in het begin nog wel-

OPENHEID VAN ZAKEN Vernieuwing

Habraken merkt een groot verschil met een aantal jaar geleden. “In 2016 was ik een roepende in de woestijn. Ik kan me nog herinneren dat ik toen bij KleurrijkWonen een presentatie gaf over trias energetica en NOM, en dat dat bij een aantal collega’s ook best veel weerstand opriep. Dit is helemaal omgeslagen, met name ook toen het kabinet in 2018 zei dat alle nieuwbouw gasloos uitgevoerd moest worden. Inmiddels heb ik ook een heel team om me heen en zijn we helemaal gericht op duurzaamheid.”

Niek Habraken

eens sprake van wrijving. Maar je ziet dat tijdens zo’n proces het onderlinge vertrouwen groeit en dat dat uiteindelijk toch leidt tot een hele goed onderbouwde aanvraag.

Helaas is de aanvraag eind vorig jaar niet gehonoreerd. Desondanks was het voor alle partijen een erg leerzaam proces.”

“Inmiddels heeft Aedes ook het Startmotorkader gepubliceerd, een geweldig hulpmiddel om gezamenlijk te komen tot een collectief warmtenet. In het startmotorkader is alle informatie te vinden over warmtenetten en rendabele businesscases. Het is een goed kader om als corporatie afspraken te maken met energieleveranciers, als gelijkwaardige partner. Dat kan de samenwerking aanzienlijk vergemakkelijken. Daarnaast geeft het gemeentes handvatten om hun transitievisie vorm te geven en goed in te schatten wat haalbaar is.”

“Zelf ben ik altijd al met innovatie bezig geweest. Als projectontwikkelaar wilde ik woningen bouwen die iets extra’s hadden.

Het gaat erom iets toe te voegen en niet gewoon te doen wat anderen doen. Dat hoeft trouwens helemaal niet ‘spectaculair’ te zijn. In een bijeenkomst aanwezig zijn met een positief-kritische i.p.v. een negatief-kritische houding kan al een verrassend effect hebben. Ook de energietransitie hoef je niet zo zwaar te maken.

Maak duidelijk aan mensen dat ze er niet alleen voor staan en dat we samen optrekken! Laat zien dat de energietransitie ook plezier kan opleveren.”

In Vlijmen, waar hij zelf woont, is Habraken ook betrokken bij de transitie. “Ik blijf onderzoeken hoe ik mijn woning verder kan verduurzamen, maar dat is lastig.

Ons huis heeft heel veel glas en slecht geïsoleerde dakplaten uit de jaren ’70.

Het is een enorme investering wil je deze woning goed aanpakken, dat doe je niet zomaar even. Daarom heb ik met mijn buurtgenoten een ‘Buurtwarmtecollectief’ opgetuigd. Het is belangrijk om je als buurt te verenigen. Met zo’n initiatief help je de gemeente ook met het opstellen van de ‘Transitievisie Warmte’. Het op deze wijze verbinden van mensen geeft mij veel energie.” #1 2021 35

PASSIE VOOR HET VAK In 1998 begon Joey van Dijk bij Talen Vastgoedonderhoud als leerling-schilder. Hij weet zijn eerste klus nog als de dag van gisteren: het schilderwerk bij het Meander Ziekenhuis in Amersfoort. Een mooi, groots project om als leerling in mee te draaien. Nu geeft Joey zijn kennis door aan leerling Delano Khedo.

Tekst Renske Landeweerd

Nadat Joey zijn schildersopleiding afrondde ging hij in vaste dienst bij Talen Vastgoedonderhoud. Joey wilde zich na een paar jaar verder ontwikkelen tot teamleider. Hij kreeg de kans een opleiding te doen en werd, als één van de jongsten ooit, teamleider schilder bij Talen.

Iets wat hij nu alweer dertien jaar doet.

Kennisdelen Als je je vak goed verstaat, is het erg mooi om je kennis en kunde te delen. Daar stond Joey ook positief tegenover. Niet voor niets koos hij ervoor om de opleiding tot leermeester schilder te volgen. Inmiddels heeft hij al zes leerlingen begeleid. Er is volgens hem niets mooier dan het overbrengen van je passie en je leerlingen laten inzien dat je iets kunt bereiken als je jezelf continu ontwikkelt.

36 #1 2021

Waar het vijf jaar geleden nog rustig was als het ging om nieuwe aanwas bij schildersopleidingen, neemt het aantal aanvragen van leerlingen tegenwoordig fors toe. Delano koos er bewust voor om bij dit familiebedrijf het vak te gaan leren. Het leek hem een mooie organisatie om stage te lopen, mede door de goede verhalen die hij hoorde van andere Talen-collega’s uit Kampen. En er kleefde nog een extra voordeel aan: hij kon meerijden met Joey!

Schildertechnieken Bij Talen krijgt Delano het schildersvak stap voor stap onder de knie. Joey wil in dit tweejarige leertraject in ieder geval de verschillende schildertechnieken en bewerkingen overbrengen.

Er zit bijvoorbeeld een verschil tussen het werken met synthetische of watergedra-

gen verf. Het maakt ook uit of je binnen of buiten staat te schilderen. Als Delano straks klaar is met zijn leertraject, vindt Joey het belangrijk dat hij overal inzetbaar is. En dat hij net zoveel passie voor het vak heeft gekregen!

Ondanks dat Delano relatief kort aan de slag is, is hij blij met zijn keuze voor zowel het schildersvak als het leerbedrijf. Op zijn eerste werkdag lag er een ontwikkelingsmap, Talen werkkleding en eigen gereedschap voor hem klaar. Hierdoor voelde hij zich meteen welkom, gewaardeerd en onderdeel van het team.

Talen Academie Uitgeleerd ben je nooit. Zo behaalde Joey afgelopen jaar zijn diploma voor elementaire bouwkunde aan de Talen Academie, waarmee hij de eerste stap zette om in de toekomst wellicht uitvoerder te worden. En Delano? Hij begint net met het schildersvak, maar sluit een toekomst als leermeester zeker niet uit. Het enthousiasme dat Joey overbrengt is aanstekelijk.

LEERLING & LEERMEESTER

Joey samen met zijn leerling Delano.

BEELD: RENÉE KRIJGSMAN FOTOGRAFIE

#1 2021 37

TWINTIG JAAR KETEN­­SAMENWERKING 2018

2014

2020

Z N LEA KPI N VERBETEREN

38 #1 2021

RICH

2030 2030

ITPIP T S S E E Z Z N N OO G G N N I I HCTHT

BEELD: GROENWEST

#1 2021 39

TWINTIG JAAR KETENSAMENWERKING

Egbert Kunst houdt zich al sinds 1998 bezig met ketensamenwerking. Met zijn oorsprong in de commerciële wereld verbaasde hij zich over de 'eenmansacties' die hij bij de woningcorporaties zag. Dat moest anders en met inmiddels ruim twintig jaar ervaring deelt hij zijn visie op de keten.

Tekst Dionne Verstegen

C

O2-neutraal in 2050 is een zeer hoog doel. “Ik ben optimistisch en denk dat we het gaan halen, maar dat lukt alleen als we samenwerken!”, aldus Egbert Kunst. Hij werkt als strategisch adviseur techniek bij corporatie GroenWest. “Als corporatie wil je veilige, gezonde woningen bouwen voor mensen met een laag inkomen. Ook wil je de huren zo laag mogelijk houden. Dit kan mede door het opzetten van een zo efficiënt mogelijke organisatie en keten. Door constant processen te verbeteren. Maar hoe kun je een verbetercyclus op gang brengen als je continu met een andere partij moet werken?”

Al in 2000 kreeg Kunst de kans om met vaste partijen samen te werken. “Ik werkte toen bij de voorloper van Portaal en was tevens verbonden aan de TU Delft waar we onderzoek deden naar wat we toentertijd prestatiegericht werken noemden. Geen eenmansacties meer waarbij per project nieuwe partijen werden geselecteerd, maar samen met vaste partijen doelen stellen om zo een verbeterslag te kunnen maken. Bij de TU bedachten we hoe het beter zou kunnen en bij Portaal mocht ik dat meteen uitproberen in de praktijk. Vanuit onze vestiging in Amersfoort selecteerde ik vijf partijen om mee samen te werken. Met hen maakte ik eenheidsprijzen. Dat was eigenlijk de eerste

40 #1 2021

stap naar ketensamenwerking. Twee jaar later gingen we voor het eerst met scenario’s werken en keken we per complex wat de beste aanpak was. We werkten veel meer een op een, dat was echt uniek in die tijd.”

Van prestatiegericht naar resultaatgericht

Om te laten zien dat deze aanpak werkte liet Kunst een onderzoek uitvoeren. “De gehele organisatie keek naar ons en er was veel discussie. Aan de hand van dat onderzoek kon ik laten zien dat ik met mijn eenheidsprijzen onder de prijzen van andere regio’s zat. Mijn meerjarenonderhoudsbegroting was lager en ik had minder projectleiders nodig om de werkzaamheden uit te voeren.” Kunst mocht doorgaan met zijn aanpak, maar de interne discussie bleef.

Het bleek lastig om de gehele organisatie mee te krijgen. Zodoende besloot Kunst om voor zichzelf te beginnen. “Ik had al enkele jaren een adviesbureau. Samen met een aantal mensen heb ik toen de tijd genomen om PGS (prestatiegericht samenwerken) door te ontwikkelen tot RGS (resultaatgericht samenwerken). Eerlijk gezegd keken we wel alleen naar de harde kant; het gehele bouwproces en hoe je dit zo efficiënt mogelijk in kon richten. De zachte kant, de cultuuromslag die ook nodig is binnen je organisatie, kwam pas veel later.”

Juist in crisistijd moet je innoveren en samenwerken!

EGBERT KUNST #1 2021 41

TWINTIG JAAR KETENSAMENWERKING In 2012 ging Kunst bij GroenWest aan de slag. Hier mocht hij RGS implementeren in de gehele organisatie. GroenWest, dat bestond uit drie gefuseerde corporaties, moest eerst intern alles op orde krijgen en een duidelijk beleid maken. “Als er iets is wat ik de afgelopen jaren heb gemerkt, is het wel dat je als organisatie een duidelijke keuze moet maken. Wie ben je? Waar wil je naartoe? Maak een duidelijke visie.

Dat begint dus al bij de directie en het Management Team. Vervolgens moet je zorgen dat je interne processen aangepast worden.” Zodra de interne processen op orde waren wilde Kunst bij GroenWest

Het is belangrijk dat er niet met vingers gewezen wordt. partijen selecteren om een langdurige samenwerking mee aan te gaan. “Dat gebeurde eerst op basis van het VGOkeurmerk en vervolgens hebben we een aantal bedrijven op verschillende niveaus beoordeeld. Ten eerste keken we naar de uitvoering van de werkzaamheden. Daarnaast was ook de voorbereiding belangrijk. Pakt een partij haar verantwoordelijkheid, is ze creatief? Tot slot keken we op strategisch niveau. Sluit de visie van deze organisatie aan bij die van ons?”

Fouten maken

Uiteindelijk werden er zes partijen geselecteerd om mee samen te werken. “Het heeft vervolgens behoorlijk wat tijd nodig om alle 42 #1 2021

bouwprocessen efficiënt in te richten. We werkten echt op basis van vertrouwen samen met onze onderhoudspartners. Maar als zij vervolgens alles weer op de traditionele manier inkopen heb je alsnog geen ketensamenwerking. Je wil dus dat zij op hun beurt ook weer met vaste partijen gaan samenwerken, tot de dakdekker en tegelzetter aan toe”, vertelt Kunst.

Om te kunnen leren werd elk project tussen 2014 en 2018 met de hele keten geëvalueerd. Kunst: “We keken samen naar wat er goed ging, maar ook wat beter kon. En ja, er werden fouten gemaakt. In het begin leverde dat nog weleens discussie op. Er werd met vingers gewezen. Maar wanneer we dieper in het project doken, bleek dat die fout niet moedwillig gemaakt was. Vaak ging het mis in het proces, of in de communicatie.” Door steeds weer te evalueren werd duidelijk dat ook de zachte kant van ketensamenwerking belangrijk is. “Je wil niet meer de politieagent spelen en alleen maar opdrachten geven of roepen wanneer iets niet goed gaat. Je wil dat alle partijen in de keten actief meedenken en hun verantwoordelijkheid nemen.

Daar hoort een veilige werkomgeving bij waar fouten maken oké is. Als fouten afgestraft worden, worden er ook geen nieuwe dingen meer geprobeerd. Eigenlijk zou je fouten dus moeten belonen, zodat mensen ook de volgende keer weer het initiatief nemen om iets te verbeteren.”

Oud gedrag

Een dergelijke cultuurverandering gaat niet vanzelf. Van origine praten partijen niet met, maar over elkaar. “Je moet elkaar echt leren vertrouwen. Als je aannemersgedrag vraagt, krijg je dat ook. Wees je daarvan bewust en werk daaraan. En natuurlijk zal dat ook vaak genoeg botsen. Maar probeer het uit te praten en te snappen waar iemand vandaan komt. Zelf heb ik regelmatig acteurs ingehuurd om hiermee aan de slag te gaan. Zij speelden een situatie tot in het extreme na,

Egbert Kunst (r) in gesprek met andere Renda partners.

waardoor mensen echt een spiegel voorgehouden werd. Op deze manier laat je zien dat iemand geen boeman is, maar een mens die gewoon zijn best doet. Daarom is het ook zo belangrijk dat er niet met vingers gewezen wordt. Dat is echt oud gedrag. Ik heb nog nooit iemand ontmoet die ’s ochtends op zijn fiets stapte en dacht ‘ik ga de boel vandaag eens goed verzieken op werk.’

Wanneer er iets fout gaat, kijk dan hoe je het in het vervolg kunt aanpassen. En neem daar de tijd voor. Ik heb eens iemand horen zeggen dat je iets 23 keer in 28 dagen moet vertellen voordat het in je systeem zit. Dat is onmogelijk. De basis is echt anders gaan denken en geloven dat je samen verder komt”, aldus Kunst.

Het verschil tussen GroenWest en andere corporaties? Kunst: “Wij pakken ketensamenwerking echt integraal op en kijken over alle processen heen. Bij andere organisaties is het vaak iets meer versplinterd en wordt RGS alleen bij losse segmenten zoals dagelijks of planmatig onderhoud doorgevoerd.

Wij hebben het geluk dat we een relatief kleine organisatie zijn. De afdeling vastgoed bestaat uit 16 mensen. Alle disciplines zijn aanwezig en iedereen weet precies van elkaar welke rol en verantwoordelijkheden hij of zij heeft. Teamleden zijn verantwoordelijk voor het gehele beheer van een complex en dus niet alleen voor bijvoorbeeld planmatig onderhoud. Doordat de lijntjes kort zijn verloopt de communicatie soepel en kun je op deze manier ook veel makkelijker schakelen tussen projecten en complexen.” #1 2021 43

De ketenpartners van GroenWest hebben zich gebundeld in twee allianties, noord en zuid, met elk een ketenregisseur als aanspreekpunt om zo zaken sneller af te kunnen stemmen. Per alliantie wordt een variantenstudie uitgewerkt, waaruit GroenWest een keuze maakt. Vervolgens zorgen de ketenpartners voor de werkvoorbereiding en uitvoering van het planmatig en groot onderhoud in vaste teams. BEELD: GROENWEST.

KPI's

De sleutel tot succes volgens Kunst? Samen aan tafel. “De gedachte van ketensamenwerking is dat je gezamenlijk gaat kijken naar doelen en belangen om een zo efficiënt mogelijk eindresultaat te boeken. Uiteindelijk hebben we samen zes strategische KPI’s opgesteld. Zo willen we onze meerjarenonderhoudsbegroting naar beneden halen, moet de klanttevredenheid en medewerkerstevredenheid omhoog, proberen we qua tijd zo efficiënt mogelijk te werken, focussen we ons op het verminderen van CO2verbruik en CO2houdende materialen en kijken we hoe we onze kwaliteit kunnen verhogen. Uiter44 #1 2021

aard zijn deze KPI’s verder uitgewerkt, maar wat ik met name wil aangeven is dat alle partijen gezamenlijk verantwoordelijk zijn om deze KPI’s te halen. Hierdoor ben je gemotiveerd om elkaar op te zoeken en kennis te delen. Er is dus echt openheid van alle partijen nodig”, vertelt Kunst.

Het is duidelijk dat het tijd nodig heeft voordat zo’n omslag helemaal gemaakt is. En als Kunst eerlijk is, heeft het GroenWest financieel gezien nog niet veel opgeleverd. “Ik dacht dat RGS ons geld zou besparen, maar dat is nu nog niet het geval. Maar het heeft ons wel andere belangrijke zaken opgele-

niets oplevert. Maar de begroting wordt steeds zuiverder, ook omdat we overal scenario’s voor 20 tot 30 jaar onder leggen.”

Toekomst

Er is nog een lange weg te gaan. Op het gebied van ketensamenwerking, maar ook om de doelen van 2050 te halen. Kunst: “Ik wil mijn kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen een toekomst geven. Maar om de doelen van 2050 te halen moeten fabrieken 180 graden anders gaan werken en bijvoorbeeld veel meer plug and play bouwen en ontwerpen. Daar zijn we nu nog onvoldoende mee bezig. Ik kan alleen druk uitoefenen waar ik zelf invloed heb en hopen dat dit doorsijpelt naar de achterkant.”

Juist in crisistijd moet je innoveren en samenwerken! verd. Als opdrachtgever ben ik in control over wat we beloven, begroten en uitvoeren.

We plannen het groot onderhoud maar liefst drie jaar vooruit. Dit geeft de partijen waar we mee samenwerken continuïteit. Zij weten ruim van tevoren welke projecten eraan komen en welke werkzaamheden wanneer plaatsvinden. Dit brengt rust in de organisatie, wat ook de werksfeer ten goede komt.

Iedereen is gemotiveerd om aan de slag te gaan. Daarnaast is het ook voor de bewoner fijn om precies te weten wanneer zijn woning aan de beurt is. Je bent betrouwbaar. Uiteraard zijn we lerende. Dat is waarschijnlijk ook de reden dat het financieel gezien nu nog

Kunst heeft tot slot nog wel een advies.

Allereerst voor de marktpartijen. “Je kunt stil blijven zitten met een grote kans dat je over vijf jaar niet meer bestaat. Of je kunt gaan investeren en misschien je rendement minderen, maar dit anders gebruiken waardoor je uiteindelijk groeit. Juist in crisistijd moet je innoveren en samenwerken!” Opdrachtgevers staan voor een soortgelijke keuze. “Je kunt een peloton zonder invloed worden, of een koploper mét invloed. Zelf ben ik echt een control freak. Als er verandering komt, zit ik liever aan de voorkant, dan kan ik invloed uitoefenen.”

#1 2021 45

Voorbij materialen HOE ZONNIGE KEMPEN WERKT AAN DUURZAAMHEID EN CIRCULARITEIT 46 #1 2021

BEELD: JOREN DE WEERT

Al bij de oprichting van Zonnige Kempen is duurzaamheid het uitgangspunt van de woningcorporatie uit Vlaanderen. Op hun website is te lezen: "Zonnige Kempen wil uitmunten in een ecologisch verantwoord, zuinig en efficiënt beleid. We gaan selectief om met de bouwomgeving, gebruiken duurzame technologieën en sensibiliseren ook onze bewoners en ons personeel tot duurzaam werken, wonen en leven." Expert duurzaamheid en technieken Joris van der Flaas en algemeen directeur Anneleen Eelen zeggen niet voor niks dat duurzaamheid in het DNA van Zonnige Kempen zit. Deze duurzame gedachte komt in veel projecten expliciet naar voren.

Tekst Ad Straub en Peter Hoogeweg

#1 2021 47

VOORBIJ MATERIALEN

Z

onnige Kempen is opgericht in 1963 en is daarmee de jongste sociale woonmaatschappij in Vlaanderen.

De corporatie biedt mensen met een laag inkomen goede en betaalbare woningen aan, zowel in de huur- als koopsector. Door in te zetten op duurzaam bouwen en wonen creëren ze een duidelijke meerwaarde voor zowel de huurder, die een comfortabele woning met lage energierekening krijgt, als voor de gemeenschap: door minder eindige, natuurlijke bronnen te verbruiken en minder schadelijke stoffen uit te stoten. Duurzaamheid zit in het DNA van de organisatie. De woningcorporatie is een voorbeeld in Vlaanderen en deelt graag haar expertise. Zonnige Kempen kijkt breed naar duurzaamheid en circulariteit. Een vastomlijnde definitie heeft de woningcorporatie dan ook niet, want de organisatie wil niet beperkt worden in het nastreven van haar ambities.

Ambassadeurs

Een voorbeeld van een duurzaam project is de deelname aan het TRIME-project, een Europees project dat bewoners van sociale woningen helpt om hun energieverbruik te verminderen en tegelijkertijd het binnenklimaat te verbeteren. In dit project leidde de corporatie twaalf zogenaamde 'Energie Ambassadeurs' op. Deze ambassadeurs begeleidden meer dan 100 gezinnen in Berlaar, Booischot, Ramsel, Herenthout en Vorselaar naar een duurzamer huishouden. Via kleine ingrepen in het dagelijkse handelen werd een energiebesparing gerealiseerd, zonder aan comfort in te boeten. Met dit initiatief verdiende de corporatie in 2017 de ‘Beste praktijkprijs’.

Daarnaast gaat Zonnige Kempen met de deelname aan de coöperatieve vennootschap Aster samen met 39 andere Vlaamse sociale huisvestingsmaatschappijen de strijd aan met energiearmoede. Met een investering van 231 miljoen euro over vier jaar wor48 #1 2021

den er 647.767 zonnepanelen op 58.433 gebouwen geïnstalleerd. Zonnige Kempen levert haar bijdrage met 27.609 zonnepanelen. Op deze manier kunnen sociale huurders besparen op hun energiefactuur. En in het Interreg NWE project CHARM laat Zonnige Kempen zien dat circulair (ver)bouwen mogelijk is. Samen met hun partners Kamp C, Rotor en W2 Architecten (een samenwerkingsverband tussen de architecten Hans Barbier en Eduard Maes) heeft de transformatie van de eigen huisvesting handen en voeten gekregen op basis van hergebruik en circulariteit.

Circulair hoofdkantoor

Het bouwproject CHARM bevat het hoofdkantoor van de Zonnige Kempen en twee appartementen die zij verhuren. Het vizier stond vanaf de start op circulair en is een modern voorbeeld van ‘practice what you preach’. Het kantoor is modern, multi-inzetbaar en comfortabel. De plattegrond van het kantoor is zo ontworpen dat in de toekomst het kantoor ook opgedeeld kan worden in verschillende woningen. Maar het kan ook verhuurd worden als bedrijfsruimte(n) aan derden of gebruikt worden door huurdersgroepen. Die flexibiliteit is een andere dimensie van de duurzaamheidsgedachte van Zonnige Kempen. De constructie is gebouwd om minimaal 100 jaar te staan, maar tegen die tijd is de functie wellicht helemaal CIRCULAIR BOUWEN

Om de bouwsector mee te nemen in de transitie naar een duurzame samenleving heeft Kamp C een integrale visie rond circulair bouwen ontwikkeld: zeven pijlers tonen hoe we de bebouwde omgeving verregaand kunnen verduurzamen en innoveren.

Kamp C is een innovatief centrum op dit gebied en won in 2020 een Europese Procura+ Award in de categorie ‘Sustainable Procurement of the Year’.

Goed huurderschap zien we ook als element van circulariteit.

ANNELEEN EELEN #1 2021 49

VOORBIJ MATERIALEN veranderd. Dus moet het makkelijk converteerbaar zijn. Bij het ontwerp van de constructie is dan ook rekening gehouden met de mogelijke veranderingen in het toekomstig gebruik.

Het kantoor heeft een groen dak. Hier wordt hemelwater wordt opgevangen, opgeslagen en gebruikt voor bewatering van het groen.

Omwille van overstromingsgevaar is gekozen om zo goed als geen regenwater af te voeren, maar alles op te vangen en ter plaatse te gebruiken. Veel materialen zijn hergebruikt en kunnen na verloop van tijd wederom hergebruikt worden. Voorbeelden hiervan zijn: de vloeren, de bakstenen muren, tegels en het interieur. Uiteraard is het energieverbruik heel laag, het pand heeft een duurzaam ventilatiesysteem en een warmtepomp en is vanzelfsprekend goed geïsoleerd. Hierdoor werken de medewerkers van Zonnige Kempen er met plezier. Bovendien is het pand ook voor de (kandidaat)huurders een plek, waar ze terechtkunnen met hun vragen.

Inrichting circulaire project

Rotor heeft met W2 Architecten de volledige inrichting van het kantoor voor haar rekening genomen. Een architect die duurzaamheid hoog in het vaandel draagt, is van groot belang bij het design/ontwerp. Rotor heeft actief gezocht naar materialen uit transformatie- en sloopprojecten waarbij ze betrokken waren, die in het kantoor van Zonnige Kempen een tweede leven konden krijgen. De corporatie heeft de uitvoerende partijen vanaf de start meegenomen in het gedachtengoed en de ontwikkeling. “In dit geval hebben we zelf de uitvoerende partijen aangestuurd om de kwaliteit in de uitvoering te kunnen garanderen”, vertelt Joris van der Flaas, expert duurzaamheid en technieken. “Hoofdaannemers in België kunnen nu nog geen garanties geven op het werken met ‘tweedehands’ producten en materialen. Door de aansturing in eigen hand te 50 #1 2021

houden, is dit ondervangen. De integratie van circulariteit gebeurt nog niet veel in de Belgische bouwwereld. Ons kantoor is één van de ­eerste circulaire kantoren in Vlaanderen. Voor toekomstige projecten willen we een pool van architecten en uitvoerende partijen maken, die circulariteit hoog in het vaandel hebben staan en uiteraard circulair werken. Dat betekent dat we in bouwteams gaan werken. Dat is tevens kostenefficiënter. De Belgische aanbestedingsregels laten ­dat ook toe, al is enige creativiteit wel ­nood­zakelijk.”

Ambities in project Vinkenhof

In het renovatieproject Vinkenhof gaat Zonnige Kempen weer een stapje verder. Hier worden 54 woningen verduurzaamd middels ketenintegratie. Het project is bekend onder de vlag EnergieNeutraal LEvensloopbestendig Bouwen (ENLEB). In ENLEB wil men de woningeigenaar en de bouwsector bij elkaar brengen zodat energie-efficiëntie, energieopwekking en innovatie een gezamenlijke doelstelling wordt. In 9 wijken in Vlaanderen en Nederland zal onderzoek gedaan worden naar de behoeften van de bewoners, bijvoorbeeld via bewonersavonden. Vinkenhof is een van deze wijken.

Bij het renovatieproject zijn zes particulieren betrokken. Niet alleen wordt in de woningen uit de jaren zeventig de isolatie en ventilatie aangepakt, ook wordt binnen het project gefaseerde circulaire woningrenovatie toegepast. Hierbij wordt gekeken hoe materialen uit een woning na upcycling weer gebruikt kunnen worden in andere woningen van hetzelfde complex. In België is aan de buitenkant van de woningen nog vaak te zien of een woning een huurwoning is of een koopwoning. Daarom heeft Zonnige Kempen in dit project de extra ambitie toegevoegd om de sociale woningen op hetzelfde niveau te brengen als de particuliere woningen, zodat alle woningen dezelfde kwaliteit uitstralen. De ‘keukentafelgesprekken’ met de

Alle woningen in Vinkenhof krijgen dezelfde uitstraling middels een nieuwe ­buitengevel.

BEELD: JORIS VAN DER FLAAS.

bewoners zijn inmiddels gestart en de corporatie zet mede in op de trots en mede-eigenaarschap van haar huurders. Algemeen directeur Anneleen Eelen: “Goed huurderschap ziet Zonnige Kempen namelijk ook als element van circulariteit. Een woning die goed wordt onderhouden door woningcorporatie én huurder is immers een woning die langer bewoonbaar is. We willen een ‘materiaaluitwisselingsplatform’ opzetten voor onderdelen van bouwdelen. Huurders kunnen dan zelf circulair aan de slag door met gebruikte materialen hun woning te onderhouden. Zo worden duurzaam gedrag en zelfredzaamheid gefaciliteerd en gestimuleerd.”

Vlaanderen Circulair is het knooppunt en de inspirator voor de circulaire economie in Vlaanderen. Het is een partnerschap van overheden, bedrijven, middenveld en kenniswereld die samen actie ondernemen.

De Nederlandse overheid zet ook in op transitie naar een circulaire economie. Wat betekent dat voor de Nederlandse (sociale) woningbouw? In de publicatie ‘Circulaire woningbouw in Nederland’ van Platform31 is een breed en divers overzicht van de stand van zaken, ontwikkelingen en suggesties voor vervolgstappen te vinden.

Zowel voor partijen die nog aan het begin van circulair bouwen staan, als voor gevorderden die al stappen gezet hebben op dit gebied. Meer informatie is te vinden op www.platform31.nl/publicaties/ circulaire-woningbouw-in-nederland. #1 2021 51

JAAP In mijn werk voor het Buurtfonds Woonbedrijf, dat leefbaarheid combineert met de inzet van kunst, ­cultuur en creativiteit, kom ik heel veel verschillende buurtbewoners tegen. Jong, oud, boos, vrolijk, ­kwetsbaar, veerkrachtig, gezellig of tegendraads.

Veel van hen blijven me bij. Omdat ze me raken, en me iets leren over het leven in alle verschillende ­verschijningsvormen. In een reeks columns vertel ik over hen. Deze keer: Jaap.

Ik had hem al een paar keer in zijn voordeur zien staan.

Breed, kale kop, vol tatoeages en al gauw een slordige twee meter groot.

Nonchalant leunend tegen de deurpost, terwijl hij een sjekkie rolde en alles wat er op straat passeerde op zijn gemak bekeek. Inclusief mij. Dat hij me ook écht zag, merkte ik alleen aan het minzame knikje als ik hem – met een van de zenuwen iéts te hoge stem – groette.

Jaap zag er niet direct uit alsof hij er zin in had om door mij de participatieladder op te worden gesleurd.

52 #1 2021

Van de andere mensen uit de buurt wist ik dat deze man Jaap heette. En dat hij een schimmig verleden had. En bovendien drie thuiswonende zoons had die zich óók met schimmige zaakjes bezighielden. Bij Jaap, zo werd mij verzekerd, kon je beter uit de buurt blijven. Het was mijn taak om bij Jaap te achterhalen welke renovatiewensen hij voor zijn woning koesterde. Het was daarnaast ook mijn taak om Jaap onderdeel te laten zijn van ‘meer sociale cohesie in de buurt’. Jaap zag er niet direct uit alsof hij er zin in had om door mij de participatieladder op te worden gesleurd.

Ik deed bij Jaap een ­uitnodiging in de bus voor een gesprek met meerdere

COLUMN

buren over de op handen zijnde renovatie. Hij kwam niet. Waarom niet, vroeg ik hem, toen hij weer eens in de deuropening stond.

‘Omdat het allemaal flauwekul is van hoge heren die van alles beloven en nooit iets doen’, zei Jaap, voordat hij de deur in mijn gezicht dichtsloeg.

Ik besloot op zoek te gaan naar de ‘aan-knop’ van Jaap. Met een auto vol zware dozen parkeerde ik in zijn straat. Ik gluurde door zijn raam en zag hem op de bank zitten. Met veel kabaal tilde ik een zware doos uit de auto, en sjouwde die mee tot onder zijn raam. Daar liet ik de doos vallen. Ik keek er ­wanhopig bij. Ik probeerde de doos weer op te tillen, maar dat lukte – natuurlijk – niet. Ik voelde me een beetje belachelijk, met mijn absurde toneelstukje.

Totdat de voordeur openging. Zonder me aan te kijken stapte Jaap naar buiten en tilde de doos op alsof hij

niks woog. “Waar moet ie naar toe?”, bromde hij.

“Naar het buurthuis”, antwoordde ik. Zwijgend liepen we die honderd meter.

In het buurthuis zette ik koffie voor Jaap. Als bedankje.

En hij hield weliswaar zijn jas aan en rolde maar weer eens een sjekkie, maar hij bleef zitten. “Ben je blij met je huis?”, vroeg ik. “Ja”, zei hij. “Alleen niet met die keuken. Die is oud. Ik wil graag een nieuwe. Maar ik krijg er geen omdat hij nog ‘te goed’ is.”

Jaap werd het manusje van alles. Hij sjouwde, bouwde, boorde en ­timmerde voor alle rare en leuke projecten die we in en met de buurt bedachten. Soms vertrouwde hij me dingen toe. Dat de moeder van zijn kinderen op een dag verdween, en nooit meer terugkwam. Dat hij zijn zoons alleen had grootgebracht, inclusief zijn bonuszoon die door de moeder van zijn kinderen was achtergelaten.

Zwaar? Soms. Maar je

doet het, want je hebt geen keuze, toch?

En Jaap kreeg tóch een nieuwe keuken. “Hoe kan dat nou?”, vroeg ik. “Ik heb met een sloophamer wat tegels stukgeslagen. Toen was mijn keuken niet meer goed, en kreeg ik wel een nieuwe.” Hij grijnsde breed, en rolde nog een sjekkie.

Wikke Peters

Alle columns lees je ook op renda.nl/columns.

#1 2021 53

Corona, een jaar later DE WINSTPUNTEN VAN DEZE PANDEMIE

"Het verduurzamen van ons vastgoed moet op een verantwoorde manier door worden gezet. Dat stond voor ons als een paal boven water, nadat premier Rutte op 16 maart 2020 de eerste lockdown afkondigde", vertelt Frans Brouwers, teamleider Vastgoedbeheer bij Woonmeij.

Gelukkig is dat gelukt. Maar we zijn er nog niet. Volgens deskundigen komt de derde golf eraan. Tal van ingrijpende maatregelen moeten het coronavirus verslaan. Als het grote moment daar is en we krijgen onze vrijheid terug, wat houden wij dan vast? Waar zitten de 'winstpunten' van deze pandemie?

Tekst Wim Meijer

54 #1 2021

Montageinstructies via Teams.

BEELD: FAAY

#1 2021 55

CORONA, EEN JAAR LATER

O

m een antwoord te krijgen op deze vraag ging ik in gesprek met een aantal Renda partners. In deze gesprekken kwamen drie speerpunten terug als richting voor de toekomstige ontwikkeling: het wordt meer prefab, meer maatwerk en meer duurzaamheid.

Meer prefab

Bij woonstichting JOOST is het afgelopen jaar veel energie gestoken in versnellen.

“Corona dwingt ons om de fysieke persoonlijke contacten te minimaliseren”, vertelt Sanne Verdonk, adviseur communicatie & marketing en vanuit die rol nauw betrokken bij de verduurzamings- en onderhouds­ projecten van JOOST. “Echter is dit bij een badkamerrenovatie natuurlijk lastig. Daarom hebben we ervoor gekozen om nu zo kort mogelijk in de woning aanwezig te zijn. We passen geen traditioneel tegelwerk meer toe maar hebben de keuze gemaakt voor prefab.

Een ontwikkeling die we samen met onze partners uitgewerkt hebben. Hierdoor is een binnenrenovatie teruggebracht van drie naar twee weken. En de bewoners zijn hartstikke enthousiast over het eindresultaat.”

Bij Faay is prefab al jaar en dag de ­standaard. Faay is leverancier van wanden plafondsystemen voor de zakelijke markt. Maar liefst 45% van de materialen wordt geëxporteerd. “Voor de bouw van een appartementencomplex in Londen leverden wij de binnenwanden en de plafonds”, vertelt commercieel directeur Monique de Vos. “Door de plotseling strengere coronaregels moest de Engelse aannemer wisselen van werknemers en reisafstanden waren niet meer toegestaan. De nieuwe ploeg was ‘blanco’ en moest goede instructies krijgen. Nederlandse instructeurs naar Londen sturen was niet mogelijk, ook door het tijdverlies ten gevolge van de dubbele quarantainetijd. Daarom hebben wij de bouwplaats nagebootst in onze 56 #1 2021

eigen productiehal in Nederland en een filmploeg ingehuurd om zo in een real-time situatie de instructie te verzorgen.”

Meer maatwerk

Paul Duyn, projectleider vastgoedbeheer bij woningcorporatie Woonwaard in Alkmaar, houdt zich bezig met beheer en onderhoud. Hij verwacht dat veel installaties van corporaties in de toekomst ‘op afstand’ onderhouden worden. “We hebben het dan over vraaggestuurd onderhoud. Loopt het functioneren van de installatie terug dan wordt ingegrepen.

Momenteel is het bij woningcorporaties gebruikelijk om alles te vervangen op hetzelfde moment; wanneer het opgenomen staat in de onderhoudsbegroting. Dit heet vervanging op basis van levensduur. Bij Woonwaard willen ze een pilot starten met het vervangen van accu’s van de noodverlichting van appartementencomplexen op de vraaggestuurde methode. Vele corporaties bezitten honderden van deze apparaten. Duyn is hiervoor op zoek naar een betaalbaar monitoringssysteem waarmee slechte accu’s tijdig onderkend worden.

Deze worden dan vervangen. De rest blijft gehandhaafd totdat ook hun functioneren terugloopt. Hij ziet ook mogelijkheden bij andere onderdelen zoals slecht bereikbare watermeters, deurdrangers, etc. De voordelen: je pleegt onderhoud als het nodig is, je gooit geen goede onderdelen weg en de klant wordt er beter van want je grijpt op tijd in. Een interessante ontwikkeling, echter geeft Duyn ook aan dat het businessmodel momenteel nog niet kloppend is. De monitoring is vooralsnog te kostbaar, hier is opschaling gewenst. Mochten er corporaties geïnteresseerd zijn dan kunnen ze aansluiten bij Woonwaard.

Ook Nazli Esen, teamleider verhuur en verkoop bij woningcorporatie ’thuis geeft aan dat maatwerk steeds belangrijker wordt.

“Het digitaliseren van het administratief

Persoonlijk contact is nog steeds heel belangrijk.

NAZLI ESEN #1 2021 57

CORONA, EEN JAAR LATER deel van ons verhuurproces stond al voor 2020 op de agenda. We wilden dit gedeelte graag voor de sleuteloverdracht afhandelen, zodat er tijdens de oplevering meer persoonlijke aandacht voor de nieuwe huurder is. Vanwege corona hebben we dit versneld opgepakt. De huurovereenkomst en overige documenten die horen bij het huren van een woning worden voortaan digitaal getekend door zowel de nieuwe huurder als ’thuis. Ook de betaling van de eerste verhuurnota gaat via een betaallink.

Persoonlijk contact is nog steeds heel belangrijk. We zijn dan ook blij dat we op een veilige manier aanwezig kunnen zijn bij bezichtigingen en opleveringen. Niet iedereen kan alles digitaal ondertekenen, we hebben daarom de papieren optie intact gehouden. Ook geven we de woningzoekende voortaan de keuze of hij graag wil dat er een makelaar aanwezig is bij een bezichtiging. Want ook dat is heel persoonlijk. De een vindt dat fijn want dan krijgt hij gelijk antwoord op eventuele vragen, terwijl de ander liever alleen door de woning loopt. We blijven ons verhuurproces continu verbeteren om zo onze huurders nog beter van dienst te zijn.”

“Wij hebben ook goede ervaring met nieuwbouwprojecten”, geeft Sanne Verdonk van JOOST nog aan. “Laatst hadden we een project waarbij we de omwonenden graag wilden informeren over onze plannen. Normaal huren we een zaaltje en geven een presentatie. Nu hebben we dat digitaal gedaan middels een Webinar. Terwijl de architect en onze projectleider de plannen presenteerden, konden de omwonenden digitaal vragen stellen via de chat. Ze hadden daarbij twee opties, of via de openbare chat of via de privé chat. De vragen werden gelijk beantwoord door ons team. De voorlichting verliep zeer gestructureerd. In een uur was iedereen goed geïnformeerd. Dat hebben we op fysieke voorlichtingsavonden weleens anders meegemaakt.”

58 #1 2021

Meer duurzaamheid

Hoeveel kilometers rijden wij eigenlijk per jaar? Deze vraag stelde woningcorporatie Woonmeij zichzelf in 2019. Het bleken er 1,5 miljoen te zijn voor zo’n 60 medewerkers. “Dat was schrikken”, vertelt Frans Brouwers. “Als je als organisatie zegt dat je investeert in duurzaamheid past een dergelijk resultaat daar niet bij. Dankzij corona is dit aantal kilometers flink gedaald. We werken met zijn allen al maanden thuis en alle teamoverleggen, voortgangsgesprekken en bouwvergaderingen vinden digitaal plaats.

Dat bevalt best goed. Als het weer mag zal ik wel vaker naar kantoor gaan, maar twee dagen thuiswerken lijkt de nieuwe norm te worden binnen ons bedrijf. Op die manier gaat ook onze CO2-uitstoot omlaag.”

Sean Vos van adviesbureau SlimRenoveren merkt deze verschuiving bij zijn opdrachtgevers ook. “In 2016 vonden we dat we te veel kilometers maakten en te veel tijd verloren door de uren die we in de auto zaten.

Toen hebben we onszelf als doel gesteld om zo’n 10% te besparen. Hiervoor bedachten we een reeks maatregelen, bijvoorbeeld slimmer plannen, maar ook digitaal vergaderen. Dat laatste bleek moeilijk.

Opdrachtgevers waren nog niet zo ver, men wenste toch fysiek samen te komen.

Nu is het eerder andersom. Bijna iedereen wil digitaal vergaderen, voor mijn werk gebruik ik mijn auto amper. Dat vind ik persoonlijk wel jammer, want per 1 januari 2020 zijn we elektrisch gaan rijden. Het valt me op dat er bij digitaal vergaderen veel meer mogelijk is dan ik dacht. Zo merk ik dat het ook geschikt is voor ‘moeilijke’ gesprekken. Wij organiseren veel projectevaluaties of evaluaties in de ketensamenwerking en de deelnemers zitten er digitaal even goed in als bij een fysiek overleg. Men spreekt elkaar aan, legt pijnpunten bloot en er komt zeer veel boven water.” Vos heeft wel een paar adviezen: breek af en toe het ijs en breng een beetje humor in (mooi

Coronaproof bewonersbezoek.

Ladies@work bedacht om met een karretje over de galerij bij bewoners langs te gaan om hen te informeren over de renovatie. BEELD: GIESBERS.

corona-kapsel!). Af en toe een pauze in een vergadering werkt ook goed.

“Ik vind dat vergaderingen veel zakelijker geworden zijn”, zegt Joost Stemkens van Fier Dakcontrol. “Mijn agenda is dagelijks gevuld met digitale vergaderingen. Ik bereid me goed voor, eigenlijk beter dan vroeger en ik merk dat anderen dat ook doen. Dit levert een hoge kwaliteit van overleggen op. Ik merk ook dat opdrachten sneller loskomen. Ik vermoed dat deze manier van vergaderen daar een positieve bijdrage aan levert. Het bevalt me goed, het is wel vermoeiend en af en toe mis ik het informele gesprek bij de koffieautomaat. Wat me verder opvalt is de ontwikkeling van mijn netwerk. Ik zit in steeds meer digitale overlegstructuren waardoor mijn

netwerk sinds corona sterk is gegroeid. En daar komen weer nieuwe opdrachten uit.

De acquisitie is totaal veranderd.” Stemkens wil nog wel kwijt dat digitaal vergaderen ook zijn grenzen heeft. “In onze branche werken veel ZZP’ers en klusbedrijven.

Bij hen hoef je echt niet metzoomofteamsaan te komen. Wat verder bij ons speelt is dat ook wij door corona gedwongen zijn de contacten te minimaliseren. De inspecties die onze dakinspecteurs doen moeten daarom zo kort mogelijk zijn. Hierdoor zijn we nog scherper geworden in het verzamelen van de data en basisinformatie van het pand. Dit levert uiteindelijk een beter product op en dat is winst!”

Duurzaamheid geldt niet alleen voor het vastgoed van de corporatie maar is net zo #1 2021 59

Door te werken met prefab in plaats van traditioneel tegelwerk werd een binnenrenovatie bij woonstichting JOOST teruggebracht van drie naar twee weken. BEELD: JOOST.

60 #1 2021

CORONA, EEN JAAR LATER belangrijk in de relatie tussen mensen. Dit is een belangrijk principe voor ladies@ work. “Wij ondersteunen woningcorporaties en aannemers bij renovatieprojecten en begeleiden met name bewoners in dit proces. Vanaf 2018 hebben we al in geïnvesteerd in digitale hulpmiddelen in de communicatie en informatie richting de huurder, door bijvoorbeeld Microsoft Teams aan te schaffen. Tijdens corona hebben we onze opgedane kennis op dit gebied goed in kunnen zetten. Met name bij het begin van de pandemie hebben we in Microsoft Teams samenwerkingsteams gecreëerd waar onze opdrachtgevers samen met ons

We maken slagen omdat we de nieuwe digitale mogelijkheden omarmd hebben. aan opdrachten konden werken en waarin we inspiratiesessies hielden. Waar we nu goed voor moeten waken is het behouden van de menselijke kant in onze steeds verder gedigitaliseerde maatschappij. In ons werk proberen we dat door net iets meer van onszelf te laten zien, een persoonlijk verhaal, een bij iemand passend voorwerp.

Ergens moeten gevoelens en emoties ook een plek krijgen”, vertelt Marjet Westervoorde, een van de oprichters van ladies@ work.

Wat leren we uit deze praktijkvoorbeelden?

Wat mij na het horen van al deze voorbeelden opvalt is dat we met zijn allen voor veel problemen oplossingen gevonden hebben.

We zetten de digitalisering in om onze bedrijfsvoering door te laten lopen; digitaal vergaderen, digitaal instrueren, digitaal informeren, etc. Alles wordt op veilige afstand geregeld.

In de tweede plaats valt op dat we met zijn allen willen versnellen en dat corona ons daartoe dwingt. En het blijkt nog goed te werken ook. Kijk naar de voorlichtingsavond van JOOST en het nieuwe verhuurproces van ‘thuis. We maken slagen omdat we de nieuwe digitale mogelijkheden omarmd hebben. Sean Vos constateert het zelf, drie jaar geleden was hij voorloper, nu is het onze standaard. Dat hebben we te danken aan corona. Ik zou het een cultuurshock willen noemen. Afstand bestaat niet meer. Dat wisten we natuurlijk al wel maar we brengen het nu in de praktijk.

Denk maar eens aan het spreekwoord ‘Onder druk wordt alles vloeibaar’, dat geldt zeker voor ons. Oplossingen waarvan we altijd dachten ‘dat werkt bij ons niet of dat is iets voor de verre toekomst’ zijn heel snel gemeengoed geworden. De mens is uiteindelijk toch een wezen dat zich aanpast aan zijn omgeving. Iets wat Charles Darwin al eeuwen geleden voorspelde. Als ik het me goed herinner voorspelde hij dat degene die zich het beste aanpaste aan de veranderende omstandigheden uiteindelijk zal overleven. Een mens is slimmer dan een dinosaurus, toch? Dus er is hoop!

#1 2021 61

Misschien zijn sommige huurders dol op koken. Misschien zijn hun buren daar niet zo blij mee. Hoe dan ook, over onze deuren zullen ze allemaal laaiend enthousiast zijn.

De allereerste deur die we maakten was een brandwerende deur. Dat was in 1942. De deuren die we sindsdien maken, dienen allemaal een belangrijk doel. Zo maken we deuren die inbraak- en geluidswerend zijn, geen tocht

en kookluchtjes doorlaten en zelfs deuren die bestand zijn tegen felle branden en giftige dampen. Om ervoor te zorgen dat iedereen prettig en veilig kan leven.

Ons bedrijf heeft óók een duidelijk doel. Ervoor zorgen dat u voor uw projecten de juiste woningtoegangsdeuren krijgt die aan alle eisen voldoen.

Lees meer op daloc.nl/wooncomfort

RENDA NETWERK VERS BLOED

VERS BLOED In deze eerste editie van 2021 verwelkomen we een aantal nieuwe partners. Wie zijn ze en waarom zijn ze aangehaakt bij Renda?

Starke Energy Rolf Bastiaanssen

Recticel Insulation Hans Linders

Starke Energy levert ‘slimme’ batterijen, die een logische stap zijn bij het ­realiseren van de energietransitie. De batterijen slaan de zelf-opgewekte energie op en leveren deze terug aan de gebruikers op moment dat het nodig is. We werken graag samen met partijen (zoals woningcorporaties) die op zoek zijn naar duurzame, betaalbare en eenvoudige oplossingen op wijkniveau. Starke Energy gelooft erin dat samenwerking leidt tot betere resultaten. Zodoende sluiten we ons graag aan bij Renda.

Wij helpen om tot een ­optimaal geïsoleerde woning te komen. Dat de bewoner uiteindelijk enthousiast wordt over het toegenomen comfort is voor ons een belangrijke drijfveer.

Dit verwoorden wij ook in onze missie. We zoeken vooral de samenwerking met andere Renda partners om tot mooie, maar ook effectieve oplossingen te komen. ­Isoleren is de eerste stap in de energietransitie.

Daarom is het belangrijk om deze goed te doen. Wij helpen daarbij al meer dan 60 jaar.

#1 2021 63

PARTNERS Renda wordt mede mogelijk gemaakt door de volgende partners:

Founding partners

Partners

64 #1 2021

RENDA NETWERK PARTNERS

#1 2021 65

COLOFON

#1 2021

Vakredactie Jan Baarends (hoofdredacteur) Ad Straub Haico van Nunen Jetske Thielen Wim Meijer

Dit magazine is onderdeel van Renda, het kennisnetwerk voor professionals in de sociale woningbouwsector. Het magazine verschijnt 4x per jaar. Meer informatie op www.renda.nl.

Uitgave Aeneas Media bv Veemarktkade 8 ruimte 4121 5222 AE ’s-Hertogenbosch T 073 205 10 10 www.aeneas.nl mail@aeneas.nl Renda Team Evamarije Smit (concept manager) Elleke van de Westeringh (community manager) Dionne Verstegen (content manager) Myrtle Matthijssen (event marketeer) Wikke Peters (vakredacteur)

66 #1 2021

Aan deze editie werkten mee Birgit Barten, Ellen Bettonville, Niek Habraken, Egbert Kunst, Renske Landeweerd en Peter Hoogeweg Advertentieverkoop Elleke van de Westeringh T 073 205 1029 Lezersservice lezersservice@aeneas.nl T 073 205 10 25 Lidmaatschap 2021 Kennismaking – 132 euro Light – 132 euro Standaard – 285 euro Meer weten over het lidmaatschap? Bel of mail met Elleke van de Westeringh; 073 205 10 12, E.vandewesteringh@aeneas.nl.

Alle prijzen zijn exclusief BTW. Buiten Nederland geldt een toeslag voor extra porto. Lidmaatschappen lopen voor één jaar en kunnen elk gewenst moment ingaan. Opzeggen kan tot twee maanden voor de vervaldatum, telefonisch via de Lezersservice, 073 205 10 25

Vormgeving Twin Media bv Voorwaarden Renda wordt tevens elektronisch opgeslagen en geëxploiteerd. Alle auteurs van tekstbijdragen in de vorm van artikelen of ingezonden brieven en/of makers van beeldmateriaal worden geacht daarvan op de hoogte te zijn en daarmee in te stemmen, e.e.a. overeenkomstig de publicatie- en/of inkoopvoorwaarden. Deze liggen bij de redactie ter inzage en zijn op te vragen. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder toestemming van de uitgever. Hoewel de grootst mogelijke zorg wordt besteed aan de inhoud van het blad, zijn de redactie en uitgever van Renda niet aansprakelijk voor de gevolgen, van welke aard ook, van handelingen en/of beslissingen gebaseerd op de informatie in deze uitgave. Niet altijd kunnen rechthebbenden van gebruikt beeldmateriaal worden achterhaald. Belanghebbenden kunnen contact opnemen met de uitgever.

ISSN 2211-5358

Online masterclass: Energietransitie als sociale opgave

DAGEN 14:30 - 17:30

21 januari 11 februari 11 maart 8 april

VOOR WIE?

Gemeenten, woningcorporaties, overheid, projectontwikkelaars en renovatiebedrijven

!

U IN N E IJF J t SCHR direc g n a Ontv ORTING 2 0% K ames

opn en de e eerste d van enkomsten 2 bije

Leden Energie+, Renda en Ruimte en Wonen

€245 Niet-leden

€395

De meeste initiatieven om wijken van het aardgas af te koppelen laten zien dat burgerparticipatie nog de grootste uitdaging is.

In 4 studiemiddagen kijken we naar verschillende domeinen en de lessen die we daaruit kunnen trekken.

Wat is jouw speelveld en welke concrete stappen kun jij zetten om de energietransitie tot een succes te maken?

Ook de aandacht trekken van corporaties, bouwers en architecten?

Kijk op www.renda.nl/adverteren voor de mogelijkheden of bel 073 250 10 10 INSCHRIJVEN?

http://masterclassenergieplus.nl/

www.renda.nl

Transformatie­ pandemie Kansen zijn legio Spelen met blokken Ieder wil wonen en Nood is zo hoog.

Deze tijd leent zich voor Verbouwingsprogramma Kantoor tot woning Een duurzaam betoog.

kennisnetwerk voor professionals in de sociale woningbouw

GEDICHT

#1 Kennisnetwerk voor professionals in de sociale woningbouw

We communiceren met Google Translate.

Ad Straub 14 februari 2021

#1 2021

ALLÉÉN SÁMEN KUNNEN WE DE CRISIS OPLOSSEN.

2021