23 minute read

10. daviT aRmaSeneblis epoqa

XI saukunis arqiteqturis CvenTvis cnobili istoria 1046 wels savanis wm. giorgis eklesiis aSenebiT mTavrdeba. amis Semdeg aSenebuli XI saukunis nageboba Cven ar viciT. amas SeiZleba ramdenime axsna hqondes. erTi is gaxlavT, rom 1060-iani wlebidan iwyeba Turqoba anu seljukebis SemosevaTa wyeba da es marTlac logikuria _ roca Turqi daTareSobs, mSeneblobisTvis TiTqos veravin moiclis, Tumca, sxva mxriv, yofila aranaklebi omianoba da aSenebdnen. amas garda, kidev ufro ucnauri is aris, rom im mcirericxovan ZeglebSi, romlebic XII saukunis dasawyisiT SeiZleba daTariRdes _ ara mxolod arqiteqturaSi, aramed XI-XII saukunis mijnis mxatvrobaSi, XII saukunis dasawyisis WedurobaSi _ aranairad ar Cans ostatobis vardna. bunebrivia, wyvetili rom yofiliyo, naxevari saukune arc eSenebinaT, arc exataT, arc eWedaT da arc minanqari ekeTebinaT, unda vxedavdeT raRacas _ an umweo wambaZvelobas, anda xelaxal mosinjvas. unda iyos erTi an meore, arada erTis niSanwyalic ar Cans. Sesabamisad, raRac sxva xdeboda. maS, raSia saqme? axsna aseTia: nagebobebi albaT Zalian bevri marTlac ar aris. Tumca mTavari isaa, rom Cven jer ar viciT niSnebi, romlebiTac XII saukunis meore naxevars gavmijnavT, erTi mxriv, XI saukunis pirveli naxevrisagan, meore mxriv ki _ XII saukunis dasawyisisagan. es SesaZlebelia _ odesRac (arcTu didi xnis win) Zalian Wirda VIII da IX saukuneebis nagebobebis gansxvaveba da dRes es TiTqmis yovelTvis gamogvdis, yovel SemTxvevaSi, SegviZlia vTqvaT, ratom aris erTi IX saukunis, meore ki _ VIII saukunisa. es Cven axla gamogvdis, Torem 1970-ian wlebSi ar SegveZlo. iqneb aseve mere da mere gamoCndes raRac iseTi Tvisebebi, romlebic swored am droisa unda iyos. drodadro, unda giTxraT, am meore naxevrobis pretendentebic Cndeba. magaliTad, me TviTon maqvs eWvi, rom swored XI saukunis bolo aTwleulebisa unda iyos werovanis wm. samebis eklesia. b-ni nikoloz vaCeiSvili, magaliTad, fi-

174

Advertisement

qrobs, rom XI saukunis Sua xanebs an meore naxevrs SeiZleba miekuTvnebodes ikvis wm. giorgis eklesia da a.S. magaliTad, gvaqvs boJanos fragmentebi, romlebic XI saukunis bolosia an XII saukunis dasawyisisa. Znelia saTqmelad, vnaxoT. imedia, rom momavali aTwleulebi, am mxriv, wagveSveleba da cotaTi ufro meti gvecodineba, vidre dRes viciT. simarTle giTxraT, arc XII saukunis pirveli naxevris nagebobebi gvayria Tavze. faqtobrivad, Cven SegviZlia davasaxeloT mxolod gelaTis monastris RmrTismSoblis Sobis taZari da SiomRvimis monastris RmrTismSoblis miZinebis mTlianad gadakeTebuli (mxolod fragmentebi aris da gegma) aguris eklesia. orive dakavSirebulia daviT aRmaSeneblis moRvaweobasTan da orive misi anderZebiT aris dadasturebuli: erTi _ SiomRvimisaTvis micemuli anderZiT da meore _ saboloo anderZiT, saidanac Cans, rom 1125 wels gelaTis RmrTismSoblis Sobis taZari dasrulebulia. mSenebloba damTavrda da axla jeri Semkoba-moxatvazea. Tumca iq raRac gadakeTebebic moxda an SesaZloa, vTqvaT, narTeqsi bolomde ar iyo miyvanili da gadaakeTes.

XI saukunes, ukve ara aucileblad mis pirvel naxevars, Cveni istoriis erTi xuroTmoZRvruli saidumloc ukavSirdeba. am drois movlenebSi Zalian xSirad aris naxsenebi kldekaris cixe. kldekaris erisTavebi, baRuaSebi (romelTa ZiriTadi sajdomi kacxi unda yofiliyo da ara kldekari, radgan aq aris maTi saZvale da, rogorc Cans, Tavadac iqidan arian, raxan iq imarxebodnen) xan dadebiTad, xan uaryofiTad marTlac xSirad Canan am drois istoriaSi _ bagratovan mefeebs xan eqiSpebian, xan exmarebian, xan maTi mokavSireebi arian, xan mocileebi arian. erTia mxolod, rom maT, mgoni, tyuilad abraleben Zalauflebis mitacebis mcdelobas _ zogjer krTis xolme aseTi eWvi. es ase rom yofiliyo, rodesac baRvaSebma bagrat IV konstantinopolSi TavianTi ZalisxmeviT gaistumres da aRsazrdelad giorgi II, daviT aRmaSeneblis mama, daitoves, araferi iqneboda imaze advili, rom is avad gamxdariyo da momkvdariyo an nadirobisas fexi dascdenoda da mTis qimidan gadmovard-

175

niliyo. Zalian martivad akeTebdnen amas Tundac dasavleT evropaSi, sadac pantapuntiT ixocebdnen aseTnairad mibarebuli ufliswulebi. ratomRac maT gazardes kaci, romelic, savaraudod, zrdasrulobisas maTi mowinaaRmdege gaxdeboda da, bolos da bolos, daviT aRmaSenebelma gaistumra kidec aqedan baRvaSebi. sxvaTa Soris, Tanamedrove istorikosebs Zalian uyvarT daviT aRmaSeneblis iseTnairad daxatva, rom saerTod ver gaarCev, vin aris _ stalinia, neronia, vin aris da Zalian moswonT is Semzaravi kaci, romelic Tavad gamoigones. aseTi ramec wamikiTxavs: gausworda baRuaSebs. magram saqme isaa, rom baRuaSebi agrZelebdnen arsebobas. maTi STamomavlebi saberZneTSi cxovrobdnen da liparitebi erqvaT. eseni namdvilad baRuaSebi arian, aba, lipariti saidan unda gaCeniliyo saberZneTSi? eqimebi iyvnen, sxvaTa Soris, rac sakmaod sainteresoa imis gaTvaliswinebiT, rom mere, ufro gvian, XV saukuneSi, yvelaze cnobili mkurnali saqarTveloSi aris zaza fanaskerteli anu isev didi feodaluri saxlis warmomadgeneli. XIX sukuneSic aris mTeli dasta friad saxelovani qarTuli sagvareuloebidan gamosuli eqimebisa rogorc dasavleT, ise aRmosavleT saqarTveloSi. es sainteresoa im TvalsazrisiT, rom dasavleT evropaSi es srulebiT warmoudgeneli iyo _ aristokratiuli ojaxidan gamosuli eqimi, ubralod, ar arsebobda. ase aris XVII saukuneSi, ase aris XVIII saukuneSi, ase aris XIX saukuneSi. ar vici, SeiZleba, mere vinme gamoeria, magram ase iyo manam, sanam es tradiciuli sazogadoeba arsebobda. ratom gamaxsenda es? kldekaris cixeSi Caiketebian xolme, roca omianoba atydeba da aris erTi ambavi _ xan alyaa, xan ra aris da xan kidev ra aris. es rom moxdes, xom unda iyos Senoba? jer erTi, unda iyos raRaca saTavdacvo nagebobebi, amas garda, unda iyos sacxovrebeli nageboba. baRuaSi marto xom ar aris? mas hyavs col-Svili, cols hyavs Tavisi fareSebi, did erisTavTerisTavs _ Tavisi fareSebi da razmi, am razmelebs _ albaT ojaxebi, unda iyos cixisTavic. bevri xalxi unda iyos. kldekaris cixidan, romlis adgili cnobilia, darCeni-

176

lia, daaxloebiT, sami qva da absoluturad gaugebaria, cixe sad iyo imitom, rom iq adgili ar aris. srulebiT gaugebaria, es cixe sad iyo aSenebuli. ar vici, iqneb Cven gveSleba da es ki ara, raRac sxvaa kldekari, magram maSin sadme sxvagan es cixe xom unda iyos? Tan es erTaderTi SemTxveva ar aris. magaliTad, kojris cixe, sadac iyo samefo sasaxle, aris pawawuna adgili da sad eteoda iq es yvelaferi, absoluturad gaugebaria. an mecixovneebi sad iyvnen, an es didebulebi sad iyvnen da iq saerTod ra xdeboda? ai, aseTi ucnauri garemoebaa, razec istorikosebs, arqeologebsa da albaT xelovnebis istorikosebsac mogviwevs, pasuxi gavceT, raTa gavarkvioT, Cvens qveyanaSi aseTi ucnauri ra xdeba. amave dros, aris sxva cixeebi, romlebic mozrdilia, sadac gaigeb, ra sad aris, rogor aris da aseTi sakvanZo, Zalian mniSvnelovani didi centrebi ki an gamqralia, an iseT mdgomareobaSia, rom ver vxvdebiT, isini Tavdapirvelad rogori SeiZleboda yofiliyo. aseTia patara saidumloebebi da gaugebrobebi Cveni istoriisa. ra SeiZleboda momxdariyo XI-XII saukuneebSi? savaraudod, imdroindeli ostatebi, raRac TvalsazrisiT, gaagrZelebdnen imas, rasac XI saukunis pirveli naxevris CvenTvis cnobili xuroTmoZRvarni akeTebdnen. im nimuSebidan, mcirericxovani magaliTebidan, romlebic Cven XII saukunis dasawyisSi viciT, Cans, rom principuli sxvaoba, vTqvaT, XII saukunis dasawyisis da XI saukunis Sua xanebis CuqurTmas Soris ar aris, Tumca zogierTi saxe aRaraa. magaliTad, X saukunis bolosa da XI saukunis pirvel naxevars Zalian uyvars e.w. kuwubebi _ kbilanebi, SeerTebuli TaRovani rkalebiT. amas rTuli istoria aqvs, foTlovanidan warmodgeba da mere geometriuli saxe miiRo. XII saukuneSi isini aRar aris, XI saukuneSi _ aris, e.i. es gadavarda, raRaca gadarCeva moxda. arada, foTlovani, geometriuli saxeebi, ZiriTadad, TiTqos isev isaa. damuSavebis xasiaTic didad Secvlili ar aris, rasac ver vityviT ukve XII saukunis Sua xanasa da meore naxevarze, rodesac, me vfiqrob, is sakmarisad sxvaa. samwuxarod, am ori nagebobidan, romlebzec

177

Cven ase Tu ise SeiZleba visaubroT, erTi Zalian cudad aris Cvenamde moRweuli da marto gegmiT viciT, meore ki sakmaod Taviseburia da imis dasaxasiaTeblad, Tu met-naklebad ra iyo maSin, ase vTqvaT, modaSi, albaT ar gamodgeba. saqme is gaxlavT, rom, rogorc Cans, daviT aRmaSenebeli im damkveTTagania, romelnic sakmaod erevian mSeneblobaSi, Tumca ara ise, rogorc ukve XIX saukuneSi xdebda, rodesac modis damkveTi da, vTqvaT, ambobs, me am feris farda ar mindao (visac, magaliTad, golsuorsis romani waukiTxavs, mixvdeba). ar mgonia, amdenad Careuliyvnen, magram is, rogorc Cans, raRac pirobebs ayenebs, ufro zustad ki, samSeneblo programas iseTnairad ayalibebs, rom es mxolod funqciuri moTxovna araa, raRac iseTia, rac mxatvrul saxesac gulisxmobs. amas garda, Cven gvaqvs gadmocema, romelSic me, marTali giTxraT, didad eWvi ar mepareba, rom daviT aRmaSenebeli gelaTis mSeneblobaSi lamisaa fizikurad monawileobda. ratom ar mikvirs? saerTod, cnobilia, rom dasavleTSi _ sadac gacilebiT meti wyaroa, vidre CvenTan da Tundac bizantiaSi _ SeiZleboda vinme warCinebuls saRvTo Rvawlad CaeTvala amis msgavsad, vTqvaT, qvebis zidva an raRac sxeulebrivi Tavisi wili mSeneblobaSi. ratom ar unda gaekeTebina es daviT aRmaSenebels?! miT umetes, es aris sruliad sxvanairi pirovneba. ver davdeb Tavs da ver vityvi, rom is aris erTaderTi da sxva aseTi saerTod ar yofila-meTqi, magram es Zalian iSviaTi movlenaa, amgvari mefeebi ase ar eyara. marto Cvens istoriaSi ar aris is sxvanairi. rac ki biografiebi wamikiTxavs, simarTle rom vTqva, msgavsi iq ver vnaxe, Tumca ver gamovricxav, iqneb viRac aris da me ar vici ise, rogorc vinme frangma istorikosma ar icis daviT aRmaSeneblis ambavi. SeiZleba vinme, vTqvaT, norvegiaSi iyo amgvari da me ar msmenia, magram iSviaTi rom aris, cxadia. saqme is gaxlavT, rom daviT aRmaSenebeli cota ufro rTuli pirovnebaa, vidre dRevandel Cvens istorikosebs undaT. es sakiTxi ramdenime mimarTulebiT iSleba, magram albaT

178

umTavresi aris daviT aRmaSeneblis damokidebuleba eklesiasa da sarwmunoebasTan. am mxriv, unda vTqva, XIX saukunisa da XX saukunis damdegis Cveni mweral-moRvaweni da mecnierebic gacilebiT ufro Rrmad ixedebodnen. gaxsovT, albaT, ilia WavWavaZes aqvs araCveulebrivad naTqvami, rom man, rogorc wesia, ori saxeli daagdo, erTi amqveynad dasatovebeli da meore Tan wasaRebio anu saero Rvawlic bevri aqvs da, amave dros, saRvTodac iRvawa, sulisa da zneobrivisTvisac izrunao. misi zneobrivi saxe sakmarisad xazgasmuli aris ivane javaxiSvilis `qarTveli eris istoriaSic~ da mere, aki vambob, iwyeba misi gadaqceva viRac axaldroindel politikosad, iseTad, rogoric iyo bismarki, vTqvaT, napoleoni, am tipis kacad, romelic yvelafers angariSobs, romelsac ara aqvs mrwamsi, romelic wers da laparakobs viRacis dasanaxad da ara imitom, rom ase fiqrobs. Tumca calybad da yasidad `galobani sinanulisani~ da am tipis nawarmoebebi ar iwereba. es, me mgoni, Zalian kargi poeziaa da iq iseTi xma ismis, rom ver miamsgavseb, ase ver gaakeTeb. me Zalian makvirvebs, rom ar aris aqamde jerovnad gaanalizebuli misi anderZebic da meore, bolo, anderZi saerTodac nayalbevadaa miCneuli. jer erTi, absoluturad gaugebaria, vis da risTvis unda gaeyalbebina anderZi da Tan TviTonve amboben, rom es misi gardacvalebis Semdeg Zalian male moxda. rom eTqvaT, viRacam misi redaqtireba moaxdinao, raRac kidev gasagebi iqneboda. roca sulTmobrZavi kaci sarecelze wevs da anderZs karnaxobs, SeiZleba areulad ilaparakos da ori wlis Semdeg, vTqvaT, vinRacam ganmartos. magram nayalbevi xom sxva rames niSnavs? ra weria im anderZSi iseTi, rac vinme sxvas raime politikuri miznisTvis gamoadgeboda? araferi! ubarebs Tavis vaJebs, rogor unda moiqcnen da demetres eubneba, Sens Zmas mimixedeo. ai, es aris da es. vis interesebSi iyo am anderZis ase dawera, miTxariT erTi! vTqvaT, ar dautova, ar daubara mamamisma, arada demetrem moindoma xaxulis xatis moWedva, vinme daayvedrebda, ratom moWedeo, etyoda, ratom daxarje Seni xazina xatisTviso? warmogidge-

179

niaT Tqven aseTi ram? an ratom unda daewera, vTqvaT, Zmas mimixedeo, es xom valdebulebaa? risTvis undoda es mas? cvatam gaakeTa? neta rogor? rogor moaxerxa da ra miiRo man mere amis fasad, xom araferi?! gaugebaria, absoluturad gaugebaria! amis garda, me meCveneba, rom iq aris iseTi enobrivi qarga, iseTi metyveleba, rogoric, me mgoni, saerTod ar arsebobs da Zalian hgavs SiomRvimis anderZsac da `galobani sinanulisasac~. nuTu yvelaferi SemTxveviT aris? meeWveba!

Cven daviT aRmaSenebels arasworad vxedavT imitom, rom gvinda davinaxoT igi, rogorc mxolod racionaluri politikosi, is ki cota metia. is, ra Tqma unda, aris politikosic, mxedarTmTavaric, yvelaferi es aris, magram man kidev icis am yvelafris fasic da ara mxolod saamqveyno fasi, aramed rogor gamoiyureba politikosisa da samxedro pirisTvis saWiro qmedebebi im absoluturi WeSmaritebis naTelSi. iq, im maRal naTelSi rogor fasobs amgvari moqmedeba, daviT aRmaSenebeli imas afasebs. es Zalian iSviaTia. namdvilad ar vici SemTxveva, rom adamians Tavis warmatebul qmedebebSi sakuTari Tavi gaemtyunebinos. me aseTi SemTxveva ar vici! arada yvela es naweri aseTia _ ambobs, beri unda vyofiliyavi, magram imisTana buneba mqonda, rom es ar gavakeTeo. sagaloblebSi wers sxvisi miwa mivitace da mivierTeo, e.i. rac Cven mogvwons, yvelaferSi sakuTar Tavs amtyunebs. ai, aq aris swored es sxvanairi pirovneba! aRarafers vambob XX saukunis istoriografiis im srulebiT gaugebar debulebaze, TiTqos man eklesia daiqvemdebara. es srulebiT gaugebaria da Tanac saerTod ar mesmis, riT sabuTdeba. Cveulebriv, amboben, rom es weria ruis-urbnisis krebis ZeglisweraSi. Tavis droze, me maxsovs, roca gamovida es akademiuri, kargad komentirebuli gamocema, mis winasityvaobaSi ewera, rom daiqvemdebarao. mgoni, samjer wavikiTxe Tavidan bolomde, mere _ bolodan Tavamde, mere _ diagonalurad, rom rame mainc mepova, rac amaze miuTiTebs. amis msgavsi saerTod araferi aris. iq aris wminda discip-

180

linaruli sakiTxebi, romlebic gasagebia, ratom iyo, visTvis iyo da aranairi kvali imisa, rom saxelmwifos unda SeeZlos eklesiaSi Careva, im ZeglisweraSi ar aris. Tu vinmem naxa aseTi muxli, iqneb ganmartos, sad xedavs. sul mTlad komikuria, roca am daqvemdebarebad xedaven imas, rom vazirTupirvelesi unda yofiliyo Wyondideli mTavarepiskoposi. batonebo, vis gaugonia dasaqvemdebareblad viRacis dawinaureba? vis gaugonia, roca gindaT viRac daiqvemdebaroT, imas miagoT kidev damatebiTi pativi? es rogor? Wyondideli xom patriarqi ar aris?! Tanac is, dRevandeli TvalsazrisiT, erTgvari sakasacio sasamarTloa, xom asea? mas xom sxva maincadamainc bevri saqme ar aqvs? yovel SemTxvevaSi, ase Cans, rom misi ZiriTadi saqme es aris, Wyondideli iq amisTvis aris. sxvagvarad rom vTqvaT, mefes unda, rom am mTavari movaleobis aRmsrulebeli iyos ara mxolod politikuri, aramed zneobrivi avtoritetis mqone piri. axla gamagebineT, es niSnavs, rom aRmaSenebels misi daqvemdebareba unda? rogor? mas xom ormagi Zalaufleba misca _ ara marto saero, aramed kidev saeklesio Zalauflebac. sul piriqiTaa, me Tu mkiTxavT, yvelaferi. gamodis, rom mefem saxelmwifos marTvaSi gaaZliera eklesiis wili. ise, xom yvelas axsovs, rogor undoda Tamar mefes, gadaeyenebina kaTalikosi da amis aranairi saSualeba ar arsebobda? araferi SeeZlo mefes, srulebiT umweo iyo. ityoda kaTalikosi raRacas da gaTavda, mefe ver ereoda. es aris eklesiis daqvemdebareba? raime kanoni rom arsebuliyo, TviTon Tamars SeiZleba is ar gamoeyenebina, magram misi vezirebi xom urCevdnen, amiT da amiT moverioTo? ratom ar urCies? ar arsebobs aseTi gza! ar arsebobs! me mgonia, es yvelaferi aris sruli gaugebroba. daviT aRmaSenebeli aris swored im sakvirvel adamianTagani, romelnic tragikulad gaorebulni arian TavianT survilSi, erTdroulad iyvnen ama qveynisa da im qveynis Tanabrad msaxurni. Zalian kargad Cans, rom macxovari, rogorc yovelTvis, ambobda WeSmaritebas: Zalian Znelia, msaxurebde RmerTsa da mamonas. mTeli saqmec is aris (an yovel SemTxvevaSi, me ase

181

meCveneba), rom pirovnuli movaleobis grZnobam daviT aRmaSenebels ar gaakeTebina arCevani _ daeTmo droiTi da moepovebina saukuno. ver akeTebs amas imitom, rom Tu droiTs daTmobs, maSin im qveyanas Rupavs, romelic masve Caabares. aris kidev erTi gasaocari ambavi. xSirad amboben, rom man Tavisi mama daamxo. mec mTeli sicocxle vici, rom man daamxo Tavisi mama. isev ruis-urbnisis krebis Zeglisweras vkiTxulob da ras vxedav: pirveli xels awers mefeT mefe giorgi anu misi viTomda damxobili mama. gaugia vinmes dedamiwaze, rom adamiani, romelsac waarTves xelisufleba, mefeT mefed iwodebodes da is, visac xelisufleba xelSi uWiravs, rigiTi mefe iyos? gsmeniaT aseTi rame? etyoba, giorgi II-sac mefobis Zalian maRali Segneba hqonda. mixvda, rom TviTon ver ereva am viTarebas da dainaxa patara biWi (is rom maSin 16 wlisaa, esec yvelas aviwydeba), dainaxa iseTi Zala, rom arCia, mefoba mas hqonoda da TviTon ganze gadga. es Svilmac iseTnairad daafasa, rom mis win ar xtis. Tuki boWormis eklesiaSi, rogorc q-ni asmaT oqropiriZe fiqrobs, marTlac daviT aRmaSenebeli xatia, mas acvia saufliswulo kaba. samefo tanisamosic ki ar Caicva. me mgonia, sinas xatzec saufliswulo kaba aqvs, araa es bizantiuri Sesamoseli, romelic ukve gelaTSi aris daxatuli. rogorc etyoba, dRes ase Cans, rom marTlac raRacis mixedviT daxates maT es portreti zemodan _ yovel SemTxvevaSi, gvirgvinis forma da bevri ram amaze metyvelebs. es yvelaferi arcTu Cveulebrivi movlenebia. daviT aRmaSenebeli aris kaci, romlisTvisac zneobrivi, sulieri ganzomileba Zalian bevrs niSnavs, gacilebiT mets, vidre es Cveulebriv saero pirebs, maT Soris, Zalian RvTismosav saero pirebsac, hqondaT xolme gacnobierebuli. Zalian sasaciloa (albaT mainc ufro sasaciloa, vidre sxva ram) misi wignebiani xurjinebic, romlebic Tan dahqonda. jer kidev auRebel da sarkinozebis xelSi myof TbilisTan Casafrebuli ise gaerTo kiTxviT, saerTod daaviwyda, rom omSia da kinaRam daiRupa mTeli laSqari. aseT kacs rom yoveldRe ver gadae-

182

yrebi quCaSi siarulisas, mgoni, sakmarisad naTelia da es istoriaSic Zalian iSviaTia. bunebrivia, roca aseTi pirovneba aSenebs monasters an taZars, is iq mets Cadebs, vidre sxva, kidev vambob, Tundac Zalian RvTismosavi, Zalian gulanTebuli, magram sxvanairi adamiani.

SeiZleba vcdebi, magram isic meCveneba, rom mis cxovrebaSi Zalian didi wili unda hqonoda aucileblad arsebul saojaxo tradicias wm. giorgi mTawmindelis xsovnisas. wm. giorgi mTawmindelis mier jer kidev yrma giorgi II-is dalocva ise sagangebod aris xazgasmuli, rom ar SeiZleba, es umniSvnelo yofiliyo. igi gauTavebeli xvewna-mudariT Camoiyvana bagrat IV-m da weliwadi Tu weliwad-naxevari ar uSvebda ukan. es misTvis Zalian didi ambavia. 10 weli aris gasuli, daviT aRmaSenebeli patara biWia da, rogor warmogidgeniaT, mas ar uyvebian am ambavs? yovel SemTxvevaSi, raRaca aris mis amgvar zneobriv momTxovnelobaSi, gamZafrebul gancdaSi simoniis uwesobisa, rac wm. giorgis saqarTveloSi moRvaweobis erT-erTi Temaa _ is aq Camovida, rogorc zneobrivi moZRvari da moZRvravs ierarqiulad bevrad aRmatebul pirebs, swored ise, rogorc sCveodaT did asketebs, romlebic ramdenadme ierarqiis gverdiT arian (TiTqos imave safexurze dganan, magram Tan odnav gverdiTac arian). es yvelaferi aisaxeba ruis-urbnisis ZeglisweraSic. tyuilad ar ambobs ivane javaxiSvili, romelic, me ase vityodi, sferulad xedavda istorias da ara romeliRac erTi Zafis gayolebaze, rom is agrZelebs giorgi mTawmindelis dawyebuls, rac man ver moaswro, areul qveyanaSi bolomde veRar miiyvana. faqtobrivad, suliskveTeba ruis-urbnisis krebisa wm. giorgi mTawmindelis suliskveTebaa.

Tu es asea, maSin gasagebi xdeba isic, Tu rogori aris misi aRmSenebloba. b-ni daviT xoStaria fiqrobs, rom missave aRmSeneblobasTan dakavSirebuli unda iyos Tbilisis sionis taZaric, magram im taZridan, faqtobrivad, araferi darCa _ marto gegma. me isic ar vici, qvemoT fenebi rom Cans, es XII saukunis fenebia Tu kidev raRaca mSeneblobisaa, romelic

183

ucnobia, rodis Catarda. gegma marTlac iseTia, rogoric TiTqos marto XII saukuneSi arsebula da manamde ar iyo da ukavSirdeba swored gelaTisa da SiomRvimis RmrTismSoblis miZinebis taZris jgufs, magram, aki vambob, mis arqiteqturaze sul ver vimsjelebT. ra viciT SiomRvimis eklesiaze? viciT misi gegma da kidev viciT, rom agurisa iyo _ rac darCenilia, agurisaa. es ukve cota ucnauria _ daviT aRmaSeneblis tola mefe raRa maincadamainc aguriT aSenebs? ratom aguriT? ra, ar SeeZlo, qvas ver iSovida? ostatebs ver moiyvanda? ukve ucnauria. gelaTSi aSenebs qviT, magram yvelam viciT, rom iq sul ori CuqurTma aris, ori CuqurTmovani fragmentia _ erTi aris girCa sakurTxevlis sarkmlis qveS da meore aris, arc vici, ra davarqva, yvavilisebri ornamenti, romelic amSvenebs sadiakvnis sarkmels. ai, sul es aris. danarCeni _ is uzarmazari sarkmlebi Tavisi sapireebiT, gumbaTi _ yvelaferi uCuqurTmoa. es Zalian ucnaurad Canda da araerT qarTvel xelovnebis istorikoss miaCnda, rom is, ubralod, ver daamTavres. Tumca 1950-60-ian wlebSi gelaTis monastris xuroTmoZRvrebas swavlobda q-ni rusudan mefisaSvili da gamosca wigni, romelsac `gelaTis xuroTmoZRvruli ansambli~ erqva. ra unda ifiqros axla kacma _ ra aris es ansambli, sajiniboebi dgas Tu sacurao auzebi? Tumca, rom naxoT imdroindeli wignebi, mixvdebiT. erTaderTi simon janaSiam gaapara raRacanairad `daviT garejis gamoqvabuli monastrebi“. etyoba, `gamoqvabulma“ `monasteri“ gaaneitrala da es rogorRac gaZvra. danarCen saTaurebSi Tqven ver naxavT, es ra aris. magaliTad, gamodis wigni, aweria `aWis moxatuloba~ da aWi ki sofelia. rogor, sofelSi xeebi an Saragzaa moxatuli? ase iwereboda. ar SeiZleboda dasaxeleba, rac dRes ukve cota sasacilod gamoiyureba. xSirad vuyvebi studentebs, rom erTxel samxatvro akademiaSi erT-erTma axalgazrdam aiRo Temad, Tu ar vcdebi, Txinvalas eklesia da ar unda gamoCeniliyo, rom Tema eklesiaa. misma xelmZRvanelma da kaTedris gamgem b-nma leo rCeuliSvilma da

184

me movigoneT saTauri da am diplomis Sualedur ganxilvaze veRar gavixseneT. dagvaviwyda, raSia saqme da es saTauri ras niSnavs. daaxloebiT 15 wuTi vixsenebdiT. bolos gagvaxsenda, rom es arqiteqturaa, Torem iseTi raRaca gamovigoneT da davxlarTeT, rom mteri ki ara, Cven TviTon veRar vgebulobdiT. es iyo gamouvali mdgomareoba _ axsenebdi eklesias da atydeboda erTi ambavi da Zalian didi iyo albaToba, rom is gaqreboda. SeiZleboda, gagetana omiTa da tankiT, magram Zalian rTuli iyo. sxvaTa Soris, giorgi CubinaSvilis cnobil Sromas `jvris tipis Zeglebi~ Tavdapirvelad erqva `eklesiebi jvaris tipisa~ da ase unda gamosuliyo. etyoba, mere simon janaSiamve CaTvala, rom es wigni am saTauriT aranairad ar gamova, viRaca xom xvdeba, jvari rac aris da kidev axla _ eklesia. gadaakeTa es `Zeglebad“, Torem germaniaSic ase unda dabeWdiliyo da saqarTveloSic. ras vizamT, aseTia is dro, romelzec Cemi Taobis bevri adamiani Turme ambobs, rom iyo samoTxe, netareba da gadmodioda sibrZnisa da sulierebis niaRvrebi da Sadrevnebi. Cems gasagonad amas ver amboben, etyoba xvdebian, rom saSineleba datrialdeba. rodis da sad xdeboda es, me ar minaxavs, ar Semxvedria. Tu sadme iyo, etyoba, kargad mimalavdnen, Zalian rom ar gavzuluqebuliyavi. ras aSenebs daviT aRmaSenebeli? viciT, es saswavlebeli unda yofiliyo, Tumca isic unda vTqvaT, rom pirdapir es naTqvami ar aris. iq weria aseTi ucnauri ram, rom Camoiyvana sibrZniT ganswavluli adamianebi da es unda iyos axali aTina. aba, ras SeiZleba niSnavdes sxvas? amas sagangebod vambob imitom, rom adre Tu gvian viRaca ikiTxavs, sad giweriaT es gelaTis akademiao, Cven ki `qarTlis cxovrebas~ roca davimowmebT, is iq akademiis saxels ver ipovis. marTali giTxraT, me arc sxva matianeebSi maxsendeba sadme, egeb romelime minawerSi iyos. yovel SemTxvevaSi, matianeSi es ar weria. Tumca mTeli es erToblioba winadadebebisa gveubneba, rom iq raRac xdeba. ratom `meore ierusalimi“ da `sxvaÁ aTina“? ratomaa erTad da ratomaa Sejereba am orisa? yvelam icis, rom aTeni

185

warmarTuli sibrZnis simboloa, ierusalimi ki _ qristianuli sibrZnisa da ase aris jer kidev tertulianesTan. Tumca tertulianesTan naTqvamia, ra saqme aqvs aTens ierusalimTano da Cven vwerT pirdapir sawinaaRmdegos. nuTu SeiZleba, es SemTxveviTi iyos? bunebrivia, es unda yofiliyo kera, sadac raRac saxiT saero sibrZnec iyo, araTu Sezavebuli, damyarebuli qristianul WeSmaritebaze. es Zalian mniSvnelovani aris bevri ramisTvis. ar unda warmovidginoT, rom es iyo sasuliero seminaria, rogorc es viRacas unda da arc is unda vifiqroT, rom es mecnierebaTa akademiis winamorbedia, rac ubralod Zalian sasaciloa, radgan akademia niSnavs saswavlebels, sxvas arafers. araviTari sxva movaleoba akademiebs istoriaSi, garda saswavleblisa, ar hqoniaT da cnobili studenturi himni _ Vivat Academia _ universitetzea naTqvami da ara raime sxva dawesebulebaze, ara mecnierTa Tavyrilobaze. gacilebiT gvian gaCnda akademiebi, romlebSic mecnierebi iyvnen gaerTianebuli. Zalian sainteresoa, rom es monasteri Sendeba, erTi mxriv, sibrZnis TavSesayrad da, meore mxriv, samefo saZvaled da is ar Sendeba dedaqalaqSi. es Zalian ucnauria. bizantiis imperatori ase ar akeTebs. ai, dasavleT evropaSi Cven SeiZleba raRac amdagvari vnaxoT _ safrangTis mefeebic sen-denis saabatoSi imarxebodnen, romelic cota moSorebuli iyo parizs, magram saqme isaa, rom iq Zveli tradicia arsebobda, parizis gadedaqalaqebamdeli tradicia, ufro adrindeli. aman ratom moindoma dedaqalaqis gverdiT aSeneba? sul iseTi gancda maqvs, TiTqos qarTvel mefeebs ar undodaT, rom es ori _ saero da sasuliero _ meufeba erT wertilSi yofiliyo Tavmoyrili. ai, rogor martivad Seeguen imas, rom TbilisSi mefe zis da mcxeTaSi _ kaTalikosi. es sul asea, kaTalikoss aqvs sasaxle TbilisSi, yovel SemTxvevaSi, gvian Sua saukuneebSi aqvs da albaT adrec eqneboda, magram is upirvelesad yovlisa mcxeTeli mTavarepiskoposia da mere ukve yvelaferi danarCeni. Tbileli mas saerTodac mxolod XIX saukuneSi daerqva. es imis gamo moxda, rom rusebma daiWires Tbilelis

186

kaTedra da kaTalikosis funqcia, maT es erTgvarad SeaTavses da Semdeg, raRac mosazrebiT, rodesac Cveni eklesia kvlav aRorZinda, aq darCa es SeerTebuli `mcxeTa-Tbilisis~, magram istoriulad es ase ar yofila, piriqiT, ori dedaqalaqi gamijnulia. iqac asea _ sasuliero centri aris calke da mefe kidev aris quTaisSi. didi dacileba ar aris, mas gahyurebs quTaisis sakaTedro taZari da gadaZaxilia erTi goridan meore goraze _ iqidan es Cans, aqedan _ is, Tan, orive RmrTismSoblis saxelobisaa da, ase mgonia, rom albaT RmrTismSoblis Sobisac imitom daarqves, rom is, quTaisSi, miZinebisa iyo da ar moindomes, am mxriv gajibrebodnen. gamovida, ase vTqvaT, RmrTismSoblis cxovrebis Tavi da bolo _ ori taZari, romlebic erTmaneTs uyurebs. ase mgonia, amas hgavs, yovel SemTxvevaSi. miT umetes, rom taZari, rogorc pirdapir weria, aSenda safarvelad yovladwmidisa RmrTismSoblisa da, rogorc Cans, es yovladwminda RmrTismSobeli, am SemTxvevaSi, xaxulis xatia. Cven ar viciT, ratom ergo maincadamainc xaxulis RmrTismSoblis xats aseTi pativi, magram faqtia, rom is aris samefo gvaris mfarveli. Sendeba taZari Zalian Taviseburi ara marto imiT, rom umkobia, aramed sxvanairia, sxvanairad gakeTebuli sivrciT, sadac imdeni Suqia, ramdenic arc erT qarTul taZarSi ar yofila. adre ufro metic iyo imitom, rom dRes gverdiTi sarkmlebi amoSenebulia, maT egvterebi efareba, Tavidan ki yvela kunWulidan Suqi Sedioda. aq proporciebi gansxvavebulia, gegmis agebuleba sxvanairia. erTaderTi, rac mas ase Tu ise enaTesaveba, aris biWvinTis RmrTismSoblis taZari X saukunis bolosi an XI saukunis dasawyisisa, rogorc ukve iTqva. vvaraudob, rom es SemTxveviTi ar aris. biWvinTis taZari RmrTismSoblis saxelobisaa da, rac mTavaria, aris wm. andria mociqulis saydari. Semdgom, yovel SemTxvevaSi, ase eZaxian, gvian saukuneebSi ase amboben. wm. andrias mosaydreo _ ase mimarTaven biWvinTis mTavarepiskoposs. TavisTavad tradicia wm. andrias qadagebisa, sxvaTa Soris, matianeebSi ar iZebneba, magram sxva rameebiT Cans.

187

magaliTad, lixnis taZarze XVII saukunis mogzaurebi yvebian, pirdapir ambobdnen, rom aq wm. andria qadagebdao da adgils aCvenebdnen. iq sveti mdgara, romelic sad aris, ar vici, gamqralia, magram pirdapir miuTiTebdnen _ ai, am adgilze idga da qadagebdao. aq Tu qadagebda, biWvinTaSi ratom aris misi saydari? etyoba, iqac aris tradicia, iseve, rogorc wm. svimeon kananelis saflavs sul anakofiaSi movixseniebT da sinamdvileSi is nikofsiaSia. ar vici, amboben, rom gadmoasveneso. me ver vnaxe es wyaro, Tumca albaT aris. iq wm. svimeonis tradicia, romelic manamdec aSkarad arsebobda, uTuod imasTanaa dakavSirebuli, rom iqac misi qadagebis adgilia da raRac mRvimesac aCveneben, sadac is cxovrobda. es axsovdaT. am mociqulebis myofoba marTlac ar aris XIX saukunis gamonagoni da Zalian mniSvnelovania, rom amas swored araqarTveli avtorebi adastureben, qarTvels xom aravin endoba. es ar aris guSindeli dRe. yovel SemTxvevaSi, XVII saukuneSi, roca eklesia dasustebulia, am tradicias vin Seqmnida? es rom ase iyo, Cven viciT, radgan wm. giorgi mTawmindeli swored andrias qadagebas imowmebs, rogorc saqarTvelos eklesiis avtokefaliis safuZvels. misi mTavari argumenti swored wm. andrias da wm. svimeonis qadagebaa.

Tumca es arCevani ar aris SemTxveviTi im TvalsazrisiTac, rom wm. mefe daviTi aseTnairad akavSirebs Tavis aSenebul taZars msoflio eklesiis istoriis ganmasaxierebel samociqulo taZarTan, samociqulo xsovnis taZarTan. is xdeba misTvis sanimuSo anu Cven gvaqvs magaliTi imisa, rasac arqiteqturis ikonografias eZaxian, rodesac arqiteqturuli nageboba raRaca sxva nagebobas waagavs imitom, rom misi sazrisia mniSvnelovani. am SemTxvevaSi, mniSvnelovania misi istoria. Zalian bevri iyo nageboba, romelic imeorebda uflis saflavs. dasavleTSi mravlad aris es Senobebi, XI, XII, XIII saukuneebisa, ufro gviandelic, XIX saukuneSic ki auSenebiaT. ruseTSi XVII saukuneSi mTeli monasteri aages, nikon patriarqma aaSenebina, axali ierusalimi erqva. masSi meordeboda ierusalimuri siwmindeebi,

188

maT Soris, uflis saflavis rotondac. im XVII saukunis taZars aseTive karviseburi saxuravi adgas. am SemTxvevaSi, CvenTan xdeba sakuTari samociqulo tradiciis ubralod gadmotana ki ara, ase vTqvaT, axal naSenSi arekvla. gelaTis taZari aranairad ar aris biWvinTis taZris gameoreba. iq aris garkveuli maniSnebi, romlebic maT Soris kavSirs unda qmnides, Torem Tundac masala sul sxva aris. Cven ukve vTqviT, rom iq iyo zolovani bizantiuri wyoba, aq ki Tlili qvaa. gelaTis taZari araCveulebrivad plastikuria. es uCuqurTmo profilebia swored is, ramac aTqmevina q-n rusudan mefisaSvils, rom Canafiqria aseTi, CuqurTma imaze ubralod ver keTdeba. marTlac, Tuki gakeTdeba, imdenad gaWirvebuli da dawvrilmanebuli iqneba, rom Citi bdRvnad ar Rirs. srulebiT Segnebulad akeTeben amas. iq sxvanairi Sefardebaa sapirisa da Riobis. Riobebi aq odnav ufro didia, vidre mTeli am epoqis arqiteqturaSi, imitom, rom mas CuqurTmiani CarCo ar eqneba da sxva gani sWirdeba. aq garkveuli zemoqmedeba unda moexdina bagratis taZars, radganac, rogorc Cans, misi gumbaTis yeli moCuqurTmebuli ar iyo. yovel SemTxvevaSi, dRes arsebuli masaliT, rogorc etyoba, asea. da mainc, ratom maincdamainc uCuqurTmoba, ai, ratom? daviT aRmaSenebeli, rogorc wm. giorgi mTawmindeli fiqrobs, upiratesobas aniWebs cocxal eklesias anu morwmuneTa erTobas da mas, etyoba, ar unda, gaakeTos raime iseTi, rac SeiZleba zedmetobad CaeTvalos. wm. giorgi mTawmindeli amas pirdapir ambobs. misi mokle qadageba gardaTxrobili aqvs misi cxovrebis momTxrobels, giorgi mcires da iq Cans, rom zedmetobas, ase vTqvaT, zedmet Semkobas taZrisas, eklesiis SenobisaTvis zedmeti Tanxebis gaRebas maSin, rodesac SeiZleba upovari miuxedavi darCes, igi arasworad miiCnevs. me vfiqrob, rom aqac es aisaxa. Semdeg Cven vnaxavT, rom marto gelaTiT amis Tqma saZnelo iqneboda, magram kidev gvqavs magaliTi, romelic daviT aRmaSeneblis wres ukavSirdeba da iqac raRaca amdagvari aris. zedmetoba ar unda da zedmetad, rogorc Cans,

189

CuqurTma miiCnia. es ar aris imitom, rom ostati ver naxa. visac unaxavs is ori CuqurTma, isini iseTia, rom uyureb da ginda, iyos kidev, kidev da rac SeiZleba meti aseTi, radgan srulebiT araCveulebrivi xarisxisaa, arc ki vici, ramdenad Rirseuli, Tuki aseTi saerTod SeiZleba iyos ornamenti. da raki es ar aris, e.i. es aris garkveuli msxverplSewirva, Tu gnebavT, raRacaze uaris Tqma, SemiZlia da uars vambob imitom, rom ar mgonia es saWiroo. ai, amaSi, me vfiqrob, Cans daviT aRmaSeneblis Careva. sxvagvarad amis axsna SeuZlebelia.

Cven mere da mere vnaxavT, rom es ar aris is gza, romliTac wavida qarTuli arqiteqtura da es CuqurTmac ambobs, rom gverdiT aris viRaca, visac CuqurTma sWirdeba. sxvagvarad, aba, ostati saidan gaCnda? sadRac xom daxelovnda, amgvari sadRac ukve xom akeTa? albaT merec akeTa, iqve xom ar moklavdnen, ara? Tanac, bedad, mas Sexvda ostati, romelmac, am SezRudvis pirobebSi, moaxerxa, formis ufro meti gamomsaxvelobisaTvis mieRwia. is akeTebs raRac saocrebas. akeTebs isev safasado TaRnars, oRond marto mklavebze. mklavebis pirebze es TaRnari miwamde Camodioda. axla, garda sakurTxevlisa, TiTqmis arsad Cans, radgan yvelgan egvterebi aris miSenebuli da TaRnarebis Zirebi SigniT moeqca. mklavebis gverdiT kedlebze gadadis mokle, saxuravebamde Camosuli da iq vxedavT srulebiT gasaocar raRacas. es aris TaRi, romelic TiTqosda wamovida da qvemoT rom unda Camovides, cxvirs ikeTebs, mere ormagdeba da iqiT gadadis _ aseTi ganieri TaRukebia, cxviriani, Setyupebuls veZaxiT da Tanac isini ramdenime sibrtyeSia amoyvanili. sul iseTi gancda maqvs, ra Tqma unda, absoluturad aramecnieruli, rom es aris maqmani, romelic erTmaneTze ase daafines, Seawebes da kedelze daakres. Tan msubuqia, Tan Zalian plastikuri es profilebi. da dgas marTla naqandakevi taZari. rasakvirvelia, amas didi ostatis niWi undoda, Torem ra uSvelida amis meti?! ar vici, Tu esec daviT aRmaSenebelma uTxra, maSin didi xuroTmoZRvaric yofila. samwuxarod, aranairi sabuTi ar maqvs, es rom vTqva, Torem

190

namdvilad momindeboda, ase yofiliyo. me davagegmareo _ TviTon ar Tqva, ar dawera. daviT aRmaSenebelTan dakavSirebiT, Cven viciT, rom CvenTan modelebic keTdeboda. erT-erT SiomRvimur xelnawers aqvs miwerili _ es maSin inusxeboda, roca daviT aRmaSenebeli SiomRvimeSi movida da arsen beri cvilisagan aia sofias akeTebdao. aia sofia ra aris, ar vici, magram, cxadia, rom cvilisgan nagebobas akeTebda, cvilisgan sxva, aba, ra unda gaekeTebina?! etyoba, modelebi aqac iyo da, eWvi maqvs, rom ganxilvebic iyo, kamaTic, cxare davac da bevri sxva ram. Sedegad gvaqvs umagaliTo taZari, romelmac, samagierod, biZgi misca sakuTar tradicias. Semdeg, daaxloebiT 150 wlis ganmavlobaSi, ai, am didi taZris modeliT, Sendeba TviTon gelaTi da mere ukve, momdevno saukuneebSi, xan sad da xan sad gaCndeba gelaTidan mosesxebuli TaRebis naxati, TaRnari, kapitelebi da asea XIX saukunis bolomde. es isea, rogorc bgera, erTxel rom daWeqav da misi naxmevi 8 saukune grZeldeba. aseTi rame gakeTda gelaTis arqiteqturaSi. patara saqme esec ar aris. roca nagebobas amdeni SeuZlia, es bevrs niSnavs.

191

This article is from: