Vakblad Arbo - Nummer maart 2020

3 2020

VAKBLAD OVER VEILIG EN GEZOND WERKEN

eilige werkplek op eilig n snel eilig werken gaan niet samen motiveren, je bij grondwerk kunt het leren

001-001_ARB03_CVR.indd 1

m

ensoren super, maar hoe zit t met ethiek en privac ?

24-02-20 13:57

002-044_ARB03_ADV.indd 2

21-02-20 15:10

o o on N

T

N

N T

T

N

Da is a e a e aa i en erkne ers die e a en i de ge o iveerd zi n o vei ig en gezond e erken ie o da he oe van de baas o voor ro o ie o een andere be oning a een o dinsdago h end o da ze er dan oeva ig zin in en i d voor hebben Maar ge oon e ke dag o da ze he ze be angri k vinden s da een u o ie ee

T

T

T

T

NT

N

0

42

N

44

2400

NN

NT N

NN

NT N

N T

2 44 4 0

T

0

40

2

T

20 T

N

4

2

T eorie en pr kti k

0

n rinsiek ge o iveerde erkne ers dus Da i en e nie a een o da ons erk a s arbo ro essiona dan eenvoudiger ord a uur i k u kun erkne ers he en o vei ig bezig e zi n Maar in de rak i k is die o iva ie voora nodig o da vee vei igheidszaken nu een aa nie in een an van u o rege s e va en zi n an de erk ere d is onvoors e baar en s eeds eer anders a en da aak he dus inge ikke d e s reken e voor an eroen van der er van Bunnik roe e kun a es e ui denken van evoren aar e erne o s andigheden s e en a i d een ro in de rak i k is i roviseren van groo be ang eroen van der er aak dus onders heid ussen heore is he en rak is he vei igheid ei igheidskundigen oe en zi h vo gens he voora inze en voor rak is h vei ig erken Bi Bunnik roe ossen ze di o e o uni a ie en ver rou en n da erk zo ees u in di nu er ok bi aanne ingsbedri Baas B is vei igheid nie een kuns e eren an ei igheidskundigen hoeven de erk ne ers nie e ver e en hoe ze vei ig oe en erken da zi a s rou ine in hun s s ee oe kri gen ze da voor e kaar Me vakinhoude i k ees ers ha e zien eer e e in he vers erken van he vak ans ha van de ede erkers door ensen de rui e e geven zi h e on ikke en en hun ervaring aan e s her en a dus een van de ee M adviseurs van Baas B ee de arbo ro essiona dus nie s eer e doen e nee er b i ven nog hee vee euke dingen over e is u aak o de ro e en goed voor e bereiden en he vei igheids be us zi n bi de erkne ers e bevorderen e onder zoek van ei igheid en an he ingen aa zien hoe da erk n a b i k Da is re ies de anier aaro ze he bi Baas B en Bunnik roe aan akken o ko en heorie en rak i k in di nu er bi e kaar an o iveren o vei ig e erken is e h oge i k

a ue ine oos en hoo dreda eur

arbo 3 | 2020 3

003-003_ARB03_COL_RED.indd 3

24-02-20 14:32

nhoud

echten tegen onveilig

Autonomie

Competenties

ot

te

ie onder eroen van der roe

Verbondenheid

er van grondverze bedri Bunnik

erk is vei ig k s a daar en ver rou

voora o

oordee Dus ik ga nooi b inde ings ui van

in

annen o rege s

Door on Bennink

Motiveren kun je leren ieu e vei igheids ro edures s e ingen Da vraag o o iva ie

oe s i

Door r e a van

he

erken in

veerkra h veran

u eer e de

isse ende sa

en

oorde i kheid en

o iva ie voor vei ig

erken

ingen udi h ui er Birgi e B a e

ensoren op de werkplek ensoren genereren digi a e da a en daar au o

ee kun e vee

a iseren Maar kunnen sensoren ook bi dragen aan een

gezonde en vei ige

erk ek

n de e hiek en de riva

dan

Door Maaike e eber

De werkplek van

eroen Bi kes ea as en

eider g azen assers van ie broek

eve onderhoud

i be assen drie orens van

e er hoog o de o van uid in o erda Door noek van der ie

4 arbo 3 | 2020

004-005_ARB03_INH.indd 4

24-02-20 13:56

arbo erder in dit nummer chone grond bestaat niet n ervie

e

e

o and van

Daar

Tren in

i s en inda van der

M adviseurs bi aanne

edere maand

ings r

ieu s en

ee s

a Baas B o

ee kri g u een verhe derend inki k e in de

ere d van de ondergrondse risi obeheersing

n

oris

Door ob asz rebski

et

en zuivere ko e

evaren in besloten ruimten Bi he

erken in bes o en rui

en kunnen

e vier rispr

a egorie n gevaren onders heiden Die zi n van be ang voor de risi obeheersing n di ar ike ze de

entie

ob Poor

au eur de vier a egorie n voor u o een ri Door n ar

ri

u ad Massoud

a

o

n

ara

nos

tart de arbodialoog De rbo e en de dia oog hoe kunnen die e kaar vers erken De au eurs bes hri ven de

is he aan

ak geven rak is he handva en en a en zien hoe de Door

e geving de arbodia oog kan onders eunen ne P aggenborg en Dennis

i i ahubess

n e Druk ec t org i h o sa

en oo

e i p ei in en

arbo 3 | 2020

004-005_ARB03_INH.indd 5

24-02-20 13:56

eer subjectie en voor discussie vatbaar selecteert de redactie iedere maand highlights op het gebied van veiligheid en gezondheid

rending in arbo ort nieuws

Pilot duurzame aanpassing werkplek n

start

e i

W een experiment om werkplekken geschikt te maken voor ar

et eren

beidsgehandicapten Dit is een nieuwe situatie ten opzichte van de huidige,

Werkgevers in het mkb kunnen met in

waarin de werkplek wordt aangepast aan een individuele arbeidsgehandicapte

gang van maart

werknemer

om hun personeel te helpen leren

De overheid wil zo het in dienst nemen en houden van mensen met een beperking eenvoudiger maken. Er komt daarom geld vrij voor een pilot: werkgevers krijgen subsidie om een complete werkplek geschikt te maken voor arbeidsgehandicapten.

Anders dan nu zijn de aanpassingen niet toegesneden op één al aangenomen arbeidsgehandicapte werknemer. Een ander verschil is dat de werkgever niet pas subsidie kan aanvragen nadat hij een arbeidsgehandicapte in dienst heeft genomen. Dat vormt nu vaak een obstakel. In de nieuwe situatie is die drempel weggenomen: de compleet aangepaste werkplek is er immers al.

De pilot gaat in maart van start. Die is eerst nog beperkt tot arbeidsgehandicapten die al een uitkering ontvangen en bekend zijn bij het UWV. In een latere fase, waarschijnlijk 2021, wordt deze groep uitgebreid.

Van werkgevers die binnen deze pilot een subsidieaanvraag doen voor werkplekaanpassing, vraag de overheid wel wat terug. Deze werkgevers zijn verplicht om minstens drie jaar werkgelegenheid te bieden aan een arbeidsgehandicapte.

subsidie krijgen

Met de financiële steun kunnen zij bijvoorbeeld een bedrijfsschool oprichten, loopbaanadviezen inwinnen of cursussen voor werknemers aanbieden. De ‘Stimuleringsregeling Leren en ontwikkelen in mkb-ondernemingen’ (SLIMregeling) is ook bedoeld voor grotere bedrijven in de horeca, landbouw en recreatiesector.

co o en r

stest

Meer bedrijven mogen werknemers gaan controleren op gebruik van drugs en alcohol, als het aan verantwoorde lijk staatssecretaris an Ark

itten risico ctor in

Rapport O

parkeergarage Eindhoven

De parkeergarage bij Eindhoven Airport is vorig jaar ingestort doordat de beton wapening niet was aangepast op een a wijkend ontwerp Dat valt te lezen in het rapport Bouwen aan constructieve veiligheid

essen uit instorting parkeerge

bouw Eindhoven Airport van de Onderzoeksraad voor eiligheid

Uit het onderzoek van de Raad blijkt dat de vloerplaten in de parkeergarage anders zijn gelegd dan gebruikelijk. In het ontwerp was ervoor gekozen de vloerplaten een kwartslag te draaien. Daardoor kwamen de naden tussen de platen te liggen op de plek waar de vloer

Discussieer mee in de linked n groep vakblad Arbo

het meeste doorbuigt. Als gevolg van de afwijkende toepassing was de wapening ter hoogte van de naden van de vloer te kort. Dit maakte het vloerontwerp kwetsbaar. Vervolgens zorgde de hoge temperatuur op 27 mei voor extra belasting van de vloer, waardoor die instortte.

Daarnaast blijkt dat betrokken partijen signalen, die wezen op een constructief veiligheidstekort, onvoldoende hebben opgevolgd. Het gaat onder meer om scheurvorming in de vloeren en waterplassen op de vloer. De OVV constateert dan ook dat de bouwsector er nog steeds niet in slaagt om veiligheidsrisico’s van bouwprojecten structureel goed te beheersen.

W ligt

Dat mag nu alleen bij bepaalde beroepen, zoals piloten, kapiteins, machinisten en trambestuurders. Van Ark wil zo’n test nu ook voor met name de chemische industrie. In de Brzo-bedrijven zou de privacy van werknemers moeten wijken ten behoeve van de veiligheid op de werkvloer. Voor de toekomst sluit ze andere sectoren niet uit.

Een en u te van E

O

rop

A werpt nieuw

licht op opkomende risico s voor veilig en gezond werken in Europa

Zo blijkt dat 59 procent van de ondervraagde Europese bedrijven langdurig zitten als risicofactor beschouwt voor de gezondheid van hun medewerkers. Het is daarmee de op twee na meest voorkomende risicofactor die Europese ondernemingen melden. Andere belangrijke risico’s: repetitieve arm- en handbewegingen; omgang met lastige mensen en tillen en dragen van mensen of lasten.

ro

ene

ncip tie stokt

Nederland blij t achter bij andere landen in de emancipatie van vrouwen

De vrouwenemancipatie in Nederland lijkt te stokken. Daardoor zijn we flink gezakt op een toonaangevende lijst over de emancipatie van vrouwen van het World Economic Forum (WEF). Op de Global Gender Gap Index staat ons land nu op de 38e plaats. Dat is maar liefst 11 plaatsen lager dan in 2018.

arbo 3 | 2020

006-007_ARB03_TRE.indd 6

21-02-20 11:23

Twitter Peter losterma

vakbladarbo

eb

Je veilig kunnen voelen op het werk is van enorm groot belang. Niet alleen als je een kantoorbaan hebt, maar juist ook in een functie waarin er frequent contact is met potentieel gevaarlijke mensen in potentieel gevaarlijke situaties.

T A News

eb

Hoe kom je tot #risicomanagement van het risico van de ander zonder in de valkuil van de risico-regelreflex te stappen? #TIAS Hoogleraar Arco van de Ven geeft antwoord op deze vraag: https://bit.ly/321suip

To do Werkplekchecker Productiviteitsverlies, gezond heidsklachten en ziekteverzuim

Marga anse

eb

voorkomen bij beeldschermwerk?

Functioneel ruzie maken is ook belangrijk om de #werkstress beleving te beïnvloeden #verbinding #team http://www.innovatieflerenleren.nl/hoekrijg-je-een-olifant-in-een-up/

Arbo in cij ers oe zeker zijn werkenden over hun werk en inkomen in Nederland? oe gaan flexwerkers en zzp ers om met werk en inkomensonzekerheden?

Wat zijn oorzaken van deze onzeker heden en wat draagt bij aan het ver krijgen van meer zekerheid? Deze vragen staan centraal in de vij de editie van D namiek op de Neder landse Arbeidsmarkt DNA

die

TNO en B begin ebruari hebben gepubliceerd

We noemen enkele opvallende bevindingen in deze editie: » Baan- en werkzekerheid zijn de laatste jaren toegenomen. Van alle werkenden had 61 procent een vast dienstverband in 2018, een toename ten opzichte van 2017. Daarnaast daalde het werkloosheidsper-

centage van 4,9 naar 3,8 procent tussen 2017 en 2018. » In 2018 hadden bijna 800.000 werknemers een andere werkgever dan het jaar ervoor. Dit aantal werknemers dat van baan wisselde, is in 2018 hoger dan het in de afgelopen tien jaar is geweest. » Flexwerkers die ontwikkelmogelijkheden krijgen op het werk, hebben relatief zekere beroepsloopbanen.

Ook multi-jobbing (het combineren van meerdere banen) lijkt een manier om meer werkzekerheid te verkrijgen.

Er zijn veel werkenden die zich onzeker voelen over hun werk en inkomen.

Uit DNA-V blijkt dat een slechte gezondheid vaak gepaard gaat met weinig werkzekerheid.

We beeldschermwerken wat af.

Hoog tijd dus voor meer aandacht voor de werkplek, de werkhouding en beweging. De e-learning Werkplekchecker geeft u snel inzicht in de persoonlijke beeldschermwerkplek. U kunt de check doen tijdens het werk en op de werkplek, daar heeft u geen adviseur bij nodig. Zo eenvoudig is het om productiviteitsverlies, gezondheidsklachten en ziekteverzuim te voorkomen. Daar hebben werkgever én werknemer baat bij!

Meer informatie of een demo? Ga naar https://webshoparbo.jeontwikkeling.nl/ product/werkplekchecker/.

Meer nieuws? www arbo online nl

Meer weten?

Voor de publicatie DNA-V, uitgebreide informatie en cijfers, kijk op www. monitorarbeid.nl.

arbo 3 | 2020

006-007_ARB03_TRE.indd 7

21-02-20 11:23

Arbeidsh gi nische strategie voorop

echten tegen o ie onder eroen van der er van grondverze bedri Bunnik roe erk is vei ig Da hoor de arige ee erkend voor an e gro e rege aa k s a daar en ver rou voora o i n oordee Dus ga ik ook nooi b inde ings ui van annen o rege s De arbeids h gi nis he s ra egie s aa vooro eks

on Bennink

N

a afloop van het interview stuurt Jeroen van der Ster nog een paar praktijkvoorbeelden door. Het tekent de bevlogenheid en de Zuidhollandse mentaliteit van de geboren Alphenaar. “Ik neem niets zomaar aan. Ik sta daar met mijn mensen en wij moeten veilig werken. Dus bestudeer ik voor een klus begint eerst uitgebreid alle belangrijke documenten en bekijk ik samen met onze veiligheidskundige de werkomstandigheden.”

Een eigenheimer is hij altijd wel geweest. Op de middelbare school. Later op de Pabo, waar de directeur hem adviseerde vooral zelf Onderwijskunde te studeren. En op de Hogeschool, waar hij Werktuigbouwkunde niet afmaakte omdat de praktijk trok. Hij houdt er een op zijn zachtst gezegd aparte maatschappelijke opvatting op na. “Een beter milieu begint bij jezelf is een oud gezegde, maar daarom niet minder waar.

Nederlanders vinden dat de ander daar vooral mee moet beginnen. Ondertussen kiezen individuen zelf voor de goedkoopste zorgverzekering, de goedkoopste oplossing voor het afvalprobleem en concurreren we constant met elkaar. Iedereen wil wat van iedereen. We jagen elkaar op in deze prestatie- en concurrentiemaatschappij. Zelfs kinderen. Op zesjarige leeftijd begint dat al op school. Uiteraard zet zich dat ook door in het werk. Maar snel gaat niet hand in hand met veilig werken. Dat moet stoppen.”

Bronaanpak

In zijn werk roept hij vooral veiligheidskundigen op om zich beter in te zetten voor het praktische, veilig werken. “Ik hanteer consequent de arbeidshygiënische strategie. Dus eerst bronaanpak en pas op het laatst persoonlijke beschermingsmiddelen. Maar als ze nodig zijn, moet je ze wel dragen. In te veel sectoren zie je dat er een loopje mee wordt genomen. Een masker of helm is niet stoer. Theoretici zeggen weliswaar dat er steeds meer PBM worden gedragen, maar in de praktijk valt dat tegen. Werknemers hebben zich in hun jeugd moeten bewijzen door zich te onderscheiden met stoer gedrag. Ook door bijvoorbeeld te roken. Met een sigaret in de mondhoek en zonder gehoorbescherming ben je vaak de man op de bouwplaats.

Nog steeds. Dus de conclusie dat ze bijvoorbeeld meer gehoorbescherming moeten dragen, is vooral wishfull thinking. PBM waar noodzakelijk verplicht stellen en handhaven, in de praktijk dagelijks communiceren over veilig werken op de werklocatie en de arbeidshygiënische strategie consequent hanteren.”

‘Waar noodzakelijk’. Want bronaanpak boven alles dus. “De Arbowet schrijft bronaanpak voor, maar opdrachtgevers en ontwerpers houden zich vaak te weinig met veiligheid bezig.

Werknemers moeten PBM dragen omdat ontwerpers van trottoirs gezaagde tegels mooier vinden dan geknipte. Een ander ontwerp of een andere bestekseis en PBM waren overbodig

Snel gaat niet hand in hand met veilig werken. Dat moet sto en arbo 3 | 2020

008-011_ARB03_ART-THE03_Bennink.indd 8

21-02-20 11:23

n onveilig

eroen van der Ster

ls je met mij werkt werk je veilig en ik draag verantwoording af.

geweest. Dat ontwerp druist in tegen de Arbowet. Bronaanpak houdt in dat je tegels moet knippen om stofvorming te voorkomen. Dus niet zagen met water en adembescherming. Veiligheidskundigen moeten dag en nacht vechten tegen onveilige opdrachten.”

“Als je rioolputten moet zetten met perslucht op, is het wel fijn als daar in de voorbereiding met het ontwerp van de putten al rekening mee wordt gehouden. Zorg bijvoorbeeld dat de putten een vlakke bodem hebben en niet een bolle, zodat het op

hoogte stellen makkelijker is. Er moet eigenlijk zo min mogelijk handwerk aan te pas hoeven komen. Met die gedachte moet een ontwerper ontwerpen. Elk stukje handwerk is een garantie voor het dragen van een PBM.”

tuurlui aan wal

Van der Ster maakt een duidelijk onderscheid tussen theoretische en praktische veiligheid. Volgens hem zijn mensen die niet buiten werken vooral met de theorie bezig. Die stellen

arbo 3 | 2020

008-011_ARB03_ART-THE03_Bennink.indd 9

21-02-20 11:23

regeltjes op die niet te handhaven zijn of eigenlijk niet zinnig.

“In de praktijk heb je met zo veel dingen te maken, dat kun je allemaal niet vatten in een plan of regeltjes. Het gaat erom dat je veilig werkt, niet dat je voldoet aan een regel of een plan dat je vervolgens kan afvinken. Nu is het papier vaak belangrijker dan de praktijk. Maar in de praktijk is improviseren van groot belang. Gelukkig gaat het de goede kant op met de Laatste Minuut Risico Analyse (LMRA). Door bewust even stil te staan bij de veiligheid van het totale werk, valt veel winst te behalen.

Je kunt alles wel goed uitdenken van tevoren, maar externe omstandigheden spelen altijd een rol. Neem het weer. Kun je wel veilig werken als een haspel in een plas water ligt? Nee dus, want je loopt kans op elektrocutie. Kun je veilig werken als het door vorst plotseling glad is? Idem, want valgevaar.”

choolmeester

Oké, Jeroen is voorman, dat wil hij na enige aarzeling wel beamen. Maar niet in de traditionele zin. Vreemd, want hij typeert zichzelf als lichtelijk introvert. Een carrière voor de klas strandde onder meer omdat hij te horen kreeg dat hij geen natuurlijke leider is. “Dat ben ik ook niet in de traditionele zin.

Ik ga niet als een schoolmeester achter mijn mensen aan. Ik doe het liefst een eigen klus met mijn vaste, goede mensen.

Als je met mij werkt, werk je veilig en ik draag verantwoording af. Zelf geef ik leiding door mijn gedrevenheid en door het goede voorbeeld te geven. Ik wil meewerken. Voorlopig wil ik ook geen uitvoerder worden, dan ben je met te veel klussen tegelijk bezig.”

Mooi voorbeeld van dat onderlinge vertrouwen is de afspraak die hij maakt als grondwerker met de kraanmachinist. Ook daar is bronaanpak weer leidend. “In theorie wordt helmplicht als iets vanzelfsprekends gezien. Niet door mij. Wie de hele dag een helm op heeft, krijgt last van irritaties en evenwichtsproblemen. Dat levert ook weer gevaar op. Dus doe ik hem alleen op als het echt niet anders kan. Die helmplicht is een mooi voorbeeld van een verkeerd gebruik van de arbeids-

eigendo

o andis

o ograa

shoo and ri e n

n theorie wordt helm licht als iets vanzelfs rekends gezien. iet door mij

De beste stuurlui staan volgens de voorman wél aan wal. “Als je er middenin staat, ben je geen stuurman. Daarom neem ik altijd vooraf en af en toe tijdens de werkzaamheden een stapje terug samen met mijn mensen, om te reflecteren op de werksituatie. Zodat we op elkaar kunnen vertrouwen en veilig kunnen werken. Communiceren is hierbij heel belangrijk.”

0 arbo 3 | 2020

008-011_ARB03_ART-THE03_Bennink.indd 10

21-02-20 11:23

hygiënische strategie. Voor grote bouwprojecten met veel verschillende partijen is het te begrijpen. Je hebt dan geen zicht op wat anderen precies aan het doen zijn. Daar schuilt sneller gevaar voor vallen of stoten. Maar wij werken vaak in een team op een overzichtelijke en gestructureerde manier. De hele dag door zijn de werksituaties goed te overzien en dankzij de LMRA zijn de risico’s goed te bepalen. Als een kraan de hele dag repeterende handelingen doet en hij draait over één kant weg met zijn bak, dan heeft een helm geen waarde als je aan de andere kant van de kraan staat. Zeker als je met de machinist afspreekt dat hij alleen naar die kant wegdraait waar niemand staat. Al is het binnen het theoretische draaibereik en moet het eigenlijk van de wet ... Overigens is één ding heilig bij ons: zonder oogcontact met de kraanmachinist ga je niet langs de kraan. Iedere kraan heeft een enorme dode hoek.”

Vanwege dat vertrouwen in de laatste minuut voor het begin en de zorgvuldige scan van het werk vooraf, mag het geen verrassing heten dat voorman van der Ster zelf niet zo van verrassingen houdt. Zo werkt hij het liefst met zijn vaste mensen.

“Wij hebben wel eens een uitzendkracht op het werk gehad, die net twee dagen grondwerker was. Om hem zelfstandig rond te laten lopen tussen graafmachines vond ik niet kunnen, dus heb ik hem alleen maar het hek van het terrein open en dicht laten doen voor het bouwverkeer. Dat is ook bronaanpak, onkundige mensen weghouden bij risicovol werk ofwel de juiste mensen op de juiste plek zetten. Hoe dat zit met com-

Onkundige mensen weghouden bij risicovol werk dat is ook bronaan ak

municatie? Iedereen praat Nederlands bij ons. Dat is een wettelijk vereiste bij saneringswerk.”

Veiligheid kost geld en eigenlijk is Jeroen tegen het geldsysteem, maar dat is weer een ander verhaal. “Bij een bodemsanering krijgen we een map mee met de verontreinigde stoffen die in de grond zitten en de locaties daarvan. In principe, en misschien ben ik eigenwijs, ben ik daar scherp op. Ik ga nooit zomaar uit van wat iemand anders zegt. Ik wil alles in eigen hand houden. Heel goed in kaart brengen wat er in de grond zit, kost nu eenmaal geld. Ik heb wel eens meegemaakt dat een onderzoek niet klopte. Ik sta daar en ik wil veilig werken met mijn team. Je stelt toch ook niet je kind aan gevaar bloot omdat het anders geld kost?”

arbo 3 | 2020

008-011_ARB03_ART-THE03_Bennink.indd 11

21-02-20 11:23

Bevorderen van motivatie voor veilig werken

Motiveren kun j ei ig erken in de huidige i d is geen sine ure ei ig heids ro edures zi n nog nie a uee o de si ua ie is a eer anders ok erken ensen s eeds vaker in isse ende sa ens e ingen Da vraag o veerkra h en veran oorde i kheid n voora ook o o iva ie oe kun e de o iva ie voor vei ig erken s i u eren eks

r e a van

he

ingen udi h ui er Birgi e B a er

eiligheidNL wilde deze vraag graag beantwoorden en initieerde een literatuur- en een Delphi-onderzoek waarin kennis en inzichten van experts zijn gebundeld. De Self-Determination Theory (Ryan & Deci, 2000) vormde het theoretische fundament. We beschrijven het onderstaand, waarbij we tegelijkertijd twee misvattingen de wereld uit helpen.

Misvatting : motivatie heb je o heb je niet

Motivatie is niet zoiets als een aan- en uitknop. Er is ook niet één beste vorm van motivatie. Er is sprake van een continuüm (zie figuur 1). Sommige mensen zijn vooral te motiveren door externe factoren: omdat het moet van de baas of omdat ze

e ont o ee

een ot t e e t en e o en ont ee t

ee

ot

e

t one e

tern

ebrek aan waarde ervaring gebrek aan ervaren com etentie

oldoen aan e terne eisen beïnvloeding via beloning of straf

ontinu m van motivatie

yan

Beide typen motivatie kunnen tegelijk voorkomen. Zo kan iemand bijvoorbeeld veilig werken omdat hij het voor zichzelf belangrijk vindt en ook nog een extra stapje doen omdat de baas erop toeziet.

te

te t

ntro e tion

edreiging en schuldgevoel vermijden uit zijn o waardering van anderen

om liance moeten

iguur

ot

bang zijn voor nadelige effecten als ze niet het gewenste gedrag vertonen. Voor geld, promotie of schadelastbeperking zijn zij wel te porren. Niet altijd duurzaam, maar tijdelijk lukt dat best. Er zijn ook mensen die bepaald gedrag vertonen omdat ze het belangrijk vinden voor zichzelf. Omdat het overeenkomt met hun waarden, interessen of overtuigingen. Hoe de situatie ook is, of ze ervoor worden beloond of niet, ze blijven het gedrag vertonen. Deze mensen zijn intrinsiek gemotiveerd.

tono

o ee

denti

ot

tion

ersoonlijk belang en waarde toekenning ersoonlijk doel

e

ot

t one e

te

te t

nt n e e ot t e oo e t en e o en

nte r tion

ongruentie met wie je wilt zijn consistentie in gedrag en uitingen

nteresse lezier inherente tevredenheid

artici atie willen

Deci

2 arbo 3 | 2020

012-014_ARB03_ART-THE04_VanScheppingen.indd 12

21-02-20 11:34

n je leren Het zal geen verbazing wekken dat vooral intrinsieke motivatie leidt tot duurzaam veilig werken. Veilig werken is dan de norm, ook als de situatie verandert. Dat ligt anders voor mensen die veilig werken vanuit een externe motivatie. Als er geen nieuwe impulsen komen, zullen zij al snel hun motivatie verliezen. Als de baas geen toezicht houdt, is veilig werken ver te zoeken. Een beloning is verworden tot een verworven recht, het uitblijven van die beloning een demotivator.

Het is dus de kunst dat mensen veilig werken zélf belangrijk gaan vinden, dat medewerkers de waarde ervan verinnerlijken.

Daar kan je als organisatie wat aan doen. Wat? Daarvoor moet eerst een tweede misvatting de wereld uit.

Misvatting : motivatie is een individuele aangelegenheid

o

petenties in e pr kti k

org voor evendige vei igheidskennis en een osi ieve benadering van vei ig vak ans ha a i i eer bi eenko s en aarin i i ie e kennis over vei ig erken ord gedee d ive o on ine » er erk vei igheidskennis e e kaar o rak is he in or a ieb aden o es » Pro eer vei igheid osi ie a s onderdee van goed vak ans ha » i u eer ui isse ing van o i en en en dee en vers reid ui ingen van ro s over vei ig vak ans ha »

Allerminst! Motivatie ontstaat in wisselwerking met het sociale werkklimaat. Daaraan liggen drie psychologische basisbehoeften (zie figuur 2 op p. 14) ten grondslag die – mits eraan wordt voldaan – motivatie bevorderen (Ryan & Deci, 2000):

3. Verbondenheid De behoefte om positieve relaties op te bouwen, je een onderdeel te voelen van een groter geheel.

1. Autonomie De behoefte om vrij te kunnen handelen, passend bij iemands waarden en interesses. Hierbij gaat het om zeggenschap en regelruimte. Mensen ervaren het gedrag als betekenisvol.

Daarmee hebben teams de knop voor motivatie in handen!

Want teams kunnen gevoelens van autonomie, competenties en verbondenheid voeden. Of juist ondermijnen. Het Delphionderzoek bood hier inzicht in.

2. Competenties De behoefte om de omgeving te begrijpen en er doeltreffend mee om te gaan. Om je competent en bekwaam te voelen, vertrouwen te hebben in eigen kunnen, ‘meesterschap’ te ervaren.

tono

ie in e pr kti k

Be rek ede erkers bi de vei igheidsaan ak Prak i k kennis ord be er benu ensen die ede ini ia or zi n he h en er eer kennis aan » nven ariseer risi o s o een in era ieve anier » Be rek ede erkers bi de inri h ing van erk ro essen en s i u eer hun ro in he be aken van vei igheid » org voor a ieve erugko e ing over bes ui vor ing in vei igheidszaken bi voorbee d hoe er ord o gegaan e in iden en e dingen » a i i eer in or e e in era ieve bi eenko s en » Be rek ede erkers bi he e den van in iden en en he bes reken van verbe eridee n » i u eer be rokkenheid bi vei igheids ro e ea s

iteratuur en Delphi onderzoek

Vanuit de literatuur zijn factoren onderkend die potentieel bijdragen aan de drie hiervoor beschreven basisbehoeften. Toegespitst op veilig werken zijn die factoren voorgelegd aan 30 veiligheidsexperts. Met een rapportcijfer (1-10) gaven zij aan hoe belangrijk zij de desbetreffende factoren vinden voor de motivatie voor veilig werken. Als maat voor consensus is de interkwartielafstand berekend. Dit is een maat voor spreiding, waarbij een interkwartielafstand kleiner dan twee als consensus geldt (Van Scheppingen et al 2014). Ook is gevraagd hoe deze factoren in de praktijk te bevorderden zijn (zie de kaders).

Bevindingen De experts zijn het erover eens dat de basisbehoeften autonomie, competenties en verbondenheid bijdragen aan motivatie voor veilig werken. tono

e

o

etent e

e

on en e

emiddelde score

onsensus

arbo 3 | 2020 3

012-014_ARB03_ART-THE04_VanScheppingen.indd 13

21-02-20 11:34

uimte voelen om te handelen naar eigen waarden en interesse k kan betekenisvolle keuzes maken

e com etent voelen doeltreffend omgaan met de omgeving meesterscha ervaren k leer groei en ben succesvol

e verbonden voelen met anderen ositieve relaties aangaan samen staan we sterk k ben een onderdeel van een groter geheel ik doe ertoe

iguur

sychologische basisbehoeften

yan

Autonomie

Competenties

ot

te

Verbondenheid

Deci

Autonomie

Er was geen consensus over of een gezamenlijke ‘kijk’ op veiligheid van belang is voor ervaren ‘meesterschap’. Ook zijn de meningen verdeeld over het belang van uitwisseling van ervaringen over (on)veilig werkgedrag, (on)mogelijkheden en weerstanden om veilig te werken, terugkoppeling van individuele bijdragen aan veilig werken en veiligheidsvaardigheidstrainingen. Ook beleidsmatige hulpstructuren en het stimuleren van teamresilience zetten niet automatisch aan tot ‘meesterschap’.

Er was geen consensus tussen de experts over het belang van individuele keuzes voor veilig werkgedrag en een actieve rol voor iedereen in besluitvorming. Ook over het belang van communicatieve uitingen verschillen de meningen, ook wanneer dat op een uitnodigende, niet-dwingende manier plaatsvindt.

Gevoelens van autonomie worden er niet automatisch door bevorderd.

Een gemeenschappelijk doel bevordert verbondenheid. Waardeer ieders inbreng aan het grotere geheel en stimuleer een focus op gezamenlijke resultaten. Daarbij helpt een leiderschapsstijl die het sociaal organisatiekapitaal (vertrouwen, rechtvaardigheid en samenwerking) bevordert. Ook leidinggevenden die zich actief betrokken tonen bij het vaststellen van behoeften, doelen en afspraken over veilig werken, dragen bij aan verbondenheid.

Gevoelens van autonomie stimuleer je door actieve betrokkenheid. Zorg ervoor dat medewerkers zelf risico’s inventariseren en veiligheidsafspraken opstellen. Het is van belang dat betrokkenen zelf verantwoordelijkheden en rollen hebben in de uitvoering van de veiligheidsaanpak. Vraag je actieve inbreng, vergeet dan vooral niet om terug te koppelen hoe de besluitvorming uitpakt. Niets zo demotiverend als inbreng leveren voor een black box.

ompetenties

Voorbeeldgedrag van (informele) leiders en medewerkers (die elkaar) waarderen en complimenteren voor veilig werken, dat bevordert gevoelens van ‘meesterschap’. Ook de beschikbaarheid en het delen van praktische, up-to-date kennis over veilig werken voeden gevoelens van competentie. Zorg er bijvoorbeeld voor dat (impliciete) kennis over veiligheid wordt uitgewisseld. Ook het positief framen van veilig werken als onderdeel van professionaliteit en goed vakmanschap draagt bij aan gevoelens van competentie.

er on en ei in e pr kti k i

u eer he so iaa organisa ieka i aa

i u eer in or e e on oe ingen en ea bi een ko s en e a s he a vei igheid » i k in e kaars keuken oo a s eidinggevende ee in de ui voering van he erk » aa in or ee eiders een ersoon i k vei igheids verhaa de en oon hun o i en » e a e Budd s aan zoda ede erkers e kaar s her houden o vei igheid

erbondenheid

Er was geen consensus over of het delen van veiligheidsverhalen bijdraagt aan verbondenheid. En ook over het belang van een positieve belonings- of waarderingsstructuur voor veilig werken verschillen de meningen tussen de experts.

onclusie

Motiveren kun je leren. En wel door te voldoen aan de basisbehoeften autonomie, competenties en verbondenheid. Ga actief met elkaar aan de slag en benader veiligheid positief, als onderdeel van veilig vakmanschap. Zorg voor levendige veiligheidskennis en wissel die uit in informele, inspirerende bijeenkomsten.

De experts zijn het erover eens dat daarmee op het gebied van motivationeel een stevig fundament wordt gelegd om ook in veranderende tijden duurzaam veilig te blijven werken.

»

Dr Arjella van cheppingen is ze s andig onderzoeker vi a e arbeidsorganisa ies Dr udith uiper en Dr Birgitte Blatter erken bi ei igheid

4 arbo 3 | 2020

012-014_ARB03_ART-THE04_VanScheppingen.indd 14

21-02-20 11:34

oris

Een buitengewone intelligentie gecombineerd met bevlogenheid talent doorzettingsvermogen en tegelijkertijd em athisch en bescheiden dat is hoe de meeste mensen die mij kennen mij karakteriseren.

Dat staat ook in mijn inkedin- ro el dus het moet wel waar zijn.

begri ik ben een beni dens aardig ersoon Maar o h heb ik ook zo i n rob e en Mi is ver e d da a deze ge e dige eigens ha en i k e sbaar aken voor een burn ou uis ensen e een hoge energe i s he inhoud kunnen in o bina ie e een on s ekingsbron ge akke i k ui branden n b ussen is dan nie eenvoudig n he kader van ervaringsdeskundigheid gaan ensen zi h na de brand o de reven ie ri h en a he s hri ven van he ob iga e boek en vee vu dig i eren en ins agra en over ba ans zen en zingeving ben e burn ou oa h e is na uur i k e een bee e a s een ro aan bi de brand eer ee andere ro anen zu e nie bekeren en reven is en hebben so ieso nooi brand Maar o da he oeva i da ik nie a een bri an en gedreven ben aar ook nog erk in he vei igheidsdo ein bes oo ik i n eigen brandgevaar e redu eren de ou h bi een oa h dus Minder erken eer genie en as he advies u as i o dusver nie bekend da di egenges e de doe en aren dus oes ik o zoek naar andere bezigheden be er nog geen bezigheden a a onderzoek eigen i k ook eer erk k a ik o eigen i k voora in vrou o de on usie da de bes e ek o ged ongen niks nu igs e doen een s hi is ie a s e er o oe erken na uur i k aar a s assa gier u kon ik i herinneren i vroeger a eens enor vervee d e hebben o de veerboo naar e e dus een ruise eek i een goed idee e oo na uur i k a i d een k ein risi o da de o oren ui va en in een z a re s or o da e o een ro s vaar aar zo ang e nie naar oor egen o a i gaa is er nie s aan de hand en ooie reis naar zi eek i e a n inderdaad hee rus gevend eken ang hebben e in onze hu geze en zonder vee a eiding i n van i n oa h ge eerde s iri ue e edi a ieve ade ha ings e hnieken b eken een goede o bina ie e he dragen van een ondka e o h begon he e verve en na ver oo van i d iks doen va ook nie ee en b eek ook o s ress e eiden en ik begon s eeds eer naar i n eigen erk ek e ver angen ussen doodgaan van verve ing en de brands a e van overs annenheid oe o h een idden eg e vinden zi n da h ik Dus heb ik nu ook een boek ges hreven n ben ik a zeg ik he ze de goeroe ge orden van een nieu e be eging s o burning org da e o gebrand raak aar in he uis e e o Dan haa e re ies e ensioen

arbo 3 | 2020

000-000_ARB03_CLM_BRIL.indd 15

20-02-20 09:05

oe zit t met ethiek en privac ?

ensoren op de w

ensoren genereren da a en e digi a e da a kun e vee au o a iseren De oge i kheden van da a based kuns a ige in e igen ie i ken oneindig Maar kunnen sensoren ook bi dragen aan een gezonde en vei ige erk ek n hoe zi he e de e hiek en de riva eks Maaike e eber

O

mdat we sensoren zouden willen inzetten naast of in plaats van de huidige dure en arbeidsintensieve methoden om blootstelling te meten, richten we ons op de inzet van betaalbare draagbare sensoren. Er zijn momenteel al veel draagbare sensoren verkrijgbaar die concentraties stoffen in de lucht kunnen meten, bijvoorbeeld (fijn)stof, CO2, NOx of vluchtige organische stoffen. Validatiestudies laten zien dat deze sensoren goed in staat zijn de trend in het concentratieverloop te volgen, maar dat de absolute waarden vaak nog niet zo betrouwbaar zijn. De ontwikkelingen gaan echter snel. De verwachting is dan ook dat binnen afzienbare tijd ook goedkopere betrouwbare sensoren beschikbaar komen.

In tegenstelling tot de meeste huidige meetmethoden die een tijdgewogen gemiddelde blootstelling opleveren, meten sensoren de concentratie doorlopend over de tijd, bijvoorbeeld elke drie seconden. Het is bekend dat de waargenomen blootstellingsniveaus voor een medewerker nogal variëren over de dag en ook tussen medewerkers die hetzelfde werk doen. ¹ Deze variatie wordt met inzet van sensoren zichtbaar, terwijl die uitmiddelt bij

de huidige (traditionele) meetmethoden. Doordat de sensoren bovendien goedkoper zijn, is veelvuldig meten mogelijk. Daardoor kunnen we ook verschillen in blootstelling over meerdere medewerkers, dagen en seizoenen zichtbaar maken. Sensorgebaseerde blootstellingsbeoordeling is daarmee informatiever dan de meeste huidige meetmethoden. Dat maakt dat we preventiemaatregelen gerichter en dus effectiever kunnen inzetten.

Sensordata kunnen direct (in realtime) worden verkregen. Dit maakt het mogelijk om in te grijpen op het moment dat het nodig is. Bijvoorbeeld als we een grote piek in de blootstelling waarnemen.

Tot slot worden de sensoren door de ingezette miniaturisatie steeds geschikter om te integreren in werkkleding. Dit betekent dat het in de nabije toekomst ook niet echt belastend meer is om sensoren te dragen.

Ethiek en privac

Zitten er dan alleen maar voordelen aan de inzet van sensoren op de werkplek? Helaas. Sensoren genereren data. Deze data kunnen we gebruiken om de preventie te optimaliseren en de gezondheid van medewerkers beter te waarborgen. Maar deze gegevens kunnen ook betrekking hebben op specifieke personen en dan kunnen ethische en privacy-issues ontstaan. Hoewel we in de huidige situatie ook metingen verrichten op specifieke personen, ligt de situatie bij sensoren gevoeliger doordat sensordata informatiever zijn. Om te verkennen hoe belanghebbenden hier tegenaan kijken, hebben we een workshop georganiseerd. Daarin hebben we aan de hand van een ethisch beoordelingskader verschillende scenario’s besproken waarin sensoren worden toegepast.

In tabel 1 zijn die verschillende scenario’s weergegeven. Sensoren kunnen worden ingezet op machines, in de ruimte of op personen. Dit kunnen sensoren zijn die op een bepaalde plaats de concentratie van een stof in de lucht meten (blootstellingssensoren ²), maar ook sensoren die informatie geven over de

arbo 3 | 2020

016-019_ARB03_ART-THE02_Lefeber.indd 16

24-02-20 13:56

e werkplek context van de blootstellingmetingen (contextsensoren ²). De data van de sensoren zijn op verschillende niveaus te delen: uitsluitend met de medewerker zelf (directe feedback op het moment dat de blootstelling hoog is), op groepsniveau en anoniem met bijvoorbeeld een arbeidshygiënist, of individueel met naam en toenaam voor bijvoorbeeld een blootstellingsregister. Ook de noodzaak tot het opslaan van data verschilt per toepassing: voor toepassingen in realtime is dit niet nodig, voor analyses en interpretatie achteraf wel.

Om systematisch de verschillende scenario’s te kunnen beoordelen, is gebruikgemaakt van een ethisch beoordelingskader ³: » Doel: wat is het doel dat wordt nagestreefd? » Effectiviteit: is de inzet van sensoren effectief voor dit doel? » Subsidiariteit: hoe ingrijpend is de inzet van sensoren en voor wie? Zijn er minder ingrijpende middelen om hetzelfde doel te bereiken? » Proportionaliteit: staat de inzet van sensoren in redelijke verhouding tot het doel? » Rechtvaardigheid: zijn de lusten en de lasten van de inzet van sensoren evenredig verdeeld over de belanghebbenden?

Aan de hand van dit beoordelingskader zijn de scenario’s met werkgevers, werknemers, arboconsultants, specialisten op het gebied van ethiek en privacy en overheidsvertegenwoordigers besproken.

Resultaten workshop

De inzet van sensoren om de effectiviteit van beheersmaatregelen of werkwijzen te verbeteren (de sensor als detector) wordt in alle geledingen gewaardeerd. Maar daarbij gelden wel enkele voorwaarden. Zo moet er een duidelijke grens zijn waarboven een sensor een signaal moet geven, hoeft dit signaal niet per se voor iedereen zichtbaar/hoorbaar te zijn en moet gewaarborgd zijn dat deze informatie niet tegen iemand wordt gebruikt. De verwachting is dat verbeterde effectiviteit van beheersmaatregelen en werkwijzen een hoger niveau van de arbeidshygiënische strategie haalbaar maakt. Met als gevolg een vermindering van het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM).

De inzet van stationaire blootstellingssensoren (omgevingssensoren) om de variabiliteit in concentratieniveaus in tijd en plaats zichtbaar te maken, ziet de groep ook als waardevol. Dit gebeurt al in de praktijk. Wel bestaat er zorg over het grote aantal sensoren dat nodig is om een goede concentratiekaart te kunnen maken. Daarnaast is de positionering van de sensoren zeer belangrijk. Want locaties met hoge concentratie zijn makkelijk te missen en dan ontstaat er een situatie van schijnveiligheid.

De combinatie van stationaire blootstellingssensoren (omgevingssensoren) met locatiebepaling van de persoon (ILT) ziet

men als zeer omslachtig om persoonlijke blootstelling af te leiden. Daarvoor zijn eenvoudiger technieken (persoonlijke sensoren) beschikbaar die volgens de groep een beter resultaat geven.

Inzet van persoonlijke blootstellingssensoren ziet de groep als een goede manier om persoonlijke blootstelling te meten – mits de sensoren betrouwbaar zijn natuurlijk. Wel betwijfelt men of het nodig is om persoonlijke blootstelling doorlopend te monitoren. Hier lijken de lusten (veel blootstellingskennis) niet op te wegen tegen de lasten (belasting van het dragen van sensoren, analyse van zeer veel data). Het lijkt wel een goede methode om verder te kunnen onderzoeken wat de oorzaak is van de blootstelling. Maar hiervoor hoeven medewerkers slechts een bepaalde periode sensoren te dragen en met een duidelijk doel.

Hoewel de groep onderkent dat blootstellingsgegevens zonder contextinformatie niet bruikbaar zijn (behalve voor realtimetoepassingen), vinden de meesten met name de inzet van videobeelden niet acceptabel. Videobeelden bevatten te veel informatie die niet nodig is voor het doel. De kans is daarbij te groot dat de beelden voor andere (negatieve) doeleinden worden gebruikt. De groep vindt de gangbare observaties meer proportioneel voor het doel en daarnaast stelt men het contact met de medewerkers daarbij erg op prijs. Realtimecorrecties op de werkwijze om blootstelling te reduceren ziet men als ingrijpend.

Voor alle toepassingen van sensoren op de werkplek was de groep van mening dat alle betrokkenen moeten worden meegenomen in de besluitvorming. Men kan dan gezamenlijk vaststellen hoe negatief gebruik van de data valt uit te sluiten.

oe verder?

Sensoren op de werkplek kunnen in principe bijdragen aan het gezonder en veiliger maken van de werkplek. De mogelijkheden hiertoe nemen toe naarmate er betrouwbaardere betaalbare sensoren op de markt komen. Sensoren maken het mogelijk om vaker bij meer personen en op meer locaties in een

arbo 3 | 2020

016-019_ARB03_ART-THE02_Lefeber.indd 17

24-02-20 13:56

en o

ete to

Sensoren zijn toe te assen om de werking van beheersmaatregelen of een werkwijze te monitoren. Dit geldt voor sensoren die chemische stoffen meten en voor smart sensors die fysische grootheden meten als tem eratuur afstand druk en trillingen. e worden niet toege ast o mensen maar o bijvoorbeeld machines of afzuiginstallaties. Denk aan afzuiging die automatisch aanslaat bij detectie van een te hoge concentratie stof. Of aan een signaal als een s uit istool onder een verkeerde hoek o een o

ervlak is gericht met otentieel hogere blootstelling.

t t on

e

oot te n

en o en o

e n

en o en

Stationaire sensoren worden goed verdeeld over de ruimte aangebracht. e meten doorlo end de concentratie chemische stof.

Met behul van modellen kan een concentratiekaart worden gemaakt van de ruimte waarmee zones met hoge concentraties zichtbaar worden en bronnen kunnen worden geïdenti ceerd.

t t on

e

oot te n

en o en

et

O basis van stationaire blootstellingssensoren kunnen met behul van modellen concentratiekaarten van werkruimtes worden gemaakt. oor medewerkers die zijn uitgerust met een ndoor ocation Tracking

T -systeem kunnen blootstellings ro elen

worden samengesteld door de indoor-locatie te combineren met de concentratiekaart.

e oon

e

oot te n

en o en

lootstellingssensoren kunnen door werknemers worden gedragen o de borst of schouder om hun ersoonlijke blootstelling te meten. Sensoren meten elke aar seconden waardoor een blootstellings ro el wordt verkregen over de werkdag. De metingen kunnen real time worden teruggeko bijvoorbeeld via een a

. De terugko

eld aan de werknemer eling kan zijn het bloot-

stellings ro el de gemiddelde dagblootstelling of de actuele blootstelling ten o zichte van de grenswaarde.

e oon

e

oot te n

en o en

et onte t

et n

Een blootstellings ro el o basis van een ersoonlijke blootstellingssensor is niet gemakkelijk te inter reteren. Om ook de oorzaak te begrij en van ieken in de blootstelling is inzicht nodig in wat een werknemer heeft gedaan o welke wijze en onder welke omstandigheden conte t . Ook deze conte t is voor een deel met sensoren en andere technieken te meten. ndoor ocation Tracking is zo n techniek maar ook videocamera s en smartsensors die bijvoorbeeld iemands houding meten.

Tabel

Sensoren kunnen o diverse wijzen worden toege ast o de werk lek

arbo 3 | 2020

016-019_ARB03_ART-THE02_Lefeber.indd 18

24-02-20 13:56

(advertentie)

We teach...

hogere tijdsresolutie te meten. Daardoor zijn de meetresultaten informatiever dan van de huidige meetmethoden. Daarnaast zijn de resultaten realtime, waardoor men kan ingrijpen op het moment dat het nodig is.

Maar er zijn ook hobbels op de weg. Zoals de grote hoeveelheid data die persoonlijke sensoren oplevert. Moet ieder voor zich deze data analyseren, dan is het maar de vraag of sensorgebaseerde blootstellingsbeoordeling minder arbeidsintensief en goedkoper is dan de huidige methoden. Daarom werken we aan de ontwikkeling van methoden voor analyse van sensordata en kijken ook hoe we die kunnen automatiseren. Want dan is de output niet de data zelf, maar de daaruit afgeleide informatie die een medewerker of arbeidshygiënist nodig heeft.

Ook naar de mogelijkheden van contextsensoren is nog veel onderzoek nodig. Het vooruitzicht om blootstellingsdata meteen geïnterpreteerd te verkrijgen door de data van blootstellingssensoren en contextsensoren te synchroniseren en geautomatiseerd te analyseren, is aantrekkelijk.

We verwachten dat niet alle medewerkers binnen een bedrijf met persoonlijke blootstellingssensoren zullen worden uitgerust. Daarom richten we ons onderzoek toch ook op het modelleren van verspreiding van emissies over een ruimte, om concentratiekaarten te kunnen maken. Dit zou dan in de toekomst te combineren zijn met Indoor Location Tracking, maar we denken dat (dynamische) concentratiekaarten ook voor andere toepassingen nuttig zijn. Voor al deze nieuwe ontwikkelingen betrekken we belanghebbenden graag bij het proces. Zo kunnen we samen komen tot sensortoepassingen die zowel nuttig als acceptabel zijn. Heeft u interesse in ons onderzoeksprogramma en/of bent u benieuwd naar de mogelijkheden voor uw bedrijf? Neem dan contact met ons op.

Maaike e eber is senior onderzoeker bi Noten

BIJ- EN NASCHOLING JUIST VOOR ARBOPROFESSIONALS NIEUW

DE NIEUWE NVAB RICHTLIJN CONFLICTEN IN DE WERKSITUATIE 7 april en 2 juni 2020, Utrecht

MINISYMPOSIUM TRANSPORTGENEESKUNDE 7 april 2020, Driebergen

TRAINING ADVIESVAARDIGHEDEN 8 en 22 april en 13 mei 2020, Utrecht

INFECTIEZIEKTEN EN WERK 9 en 23 april 2020, Bilthoven NIEUW

NIEUW

MANTELZORG EN WERK 16 april 2020 (9.30-12.30 uur), Utrecht

ROUW EN WERK 16 april 2020 (13.30-16.30 uur), Utrecht

DEPRESSIE EN WERK 17 april 2020, Utrecht

ENGELS VOOR DE BEDRIJFSARTS 20 april en 11 mei 2020 (13.00-17.00 uur), Utrecht

EMDR IN DE SOCIAAL GENEESKUNDIGE PRAKTIJK 23 april 2020, Utrecht

STORYTELLING EN NARRATIEVE COMMUNICATIEMETHODEN 14 mei 2020, Utrecht

Download onze brochure of ontvang 'm gratis per post. www.nspoh.nl/brochure2020

Symanski E. Maberti S. han .

Meta- nalytic roach for haracterizing the ithin- orker and etween- orker Sources of ariation in Occu ational E osure nn. Occu . yg. ol. o. . . lootstellingssensoren en conte tsensoren zijn geen of ci le termen. onte tsensoren kunnen worden gebruikt om vast te stellen hoe en onder welke omstandigheden werkzaamheden zijn uitgevoerd. oorbeelden van conte tsensoren zijn ndoor ocation Tracking T video of smart sensors die bijvoorbeeld ori ntatie of afstand tot de bron meten. fgeleid van het M-ra ort et gebruik van biomonitoring en sensoring binnen de arbeidsomstandigheden raktische en ethische overwegingen htt s www.rivm.nl bibliotheek ra orten . df .

De NSPOH wil een waardevolle bijdrage leveren aan de verbetering van de volksgezondheid, de arbeidsomstandigheden en participatie in Nederland. Dit doen wij door professionals kwalitatief goed en vraaggestuurd op te leiden voor de hedendaagse praktijk van public en occupational health. Wij ontwikkelen en organiseren opleidingen, bij- en nascholing, in-company programma’s en symposia op academisch en post-hbo niveau.

arbo 3 | 2020

016-019_ARB03_ART-THE02_Lefeber.indd 19

24-02-20 13:56

Op sa ari heb je oog voor alles Omdat het er thuis niet is, o omdat je er bedrij sblind voor bent geworden urvivalgidsen an en os nemen je mee op a et a ari en werpen een risse blik achter poorten en hekken

en W

A ET

i ere ko

e waren laatst in een koffieshop. Niet zo een waar je de wereld en alles erop en erom ruimer gaat zien, maar zo’n andere. Een waar je koffie kunt drinken.

We werden alleraardigst en allerdeskundigst geholpen (namelijk door een dochter van Jan, deskundigheid zit er in de familie). Wat we blieven?

“Doe maar een koffie”, zeg ik en loop al bijna naar een tafeltje. Maar zo makkelijk gaat dat niet in deze shop. Of misschien wel nergens, maar dat is me dan ontgaan. Of ik even de coffee-menukaart wil bestuderen ... Ik tuur naar Flat White, Latte of Caramel Macchiato, Cafe Latte, Americano en nog zo’n tien andere, voor mij exotische bonenextracten. “Heb je ook gewoon een cappuccino?”, vraag ik aan de barista die zich nog niet zo blijkt te mogen noemen, want dat is een vak en daar hoort een pittige opleiding bij. “Wil je er een extra shot in?” Om niet al te onnozel over te komen, stem ik maar toe, zonder te weten waarin.

rt Terwijl we van onze – het moet gezegd; echt lekkere – koffie genieten, schuift de dochter aan. Ze wil even haar voeten rust geven na een paar uur staan. Als ze na een paar minuten weer achter de bar staat, verbazen we ons. Over haar schoenen.

Toen ze ging werken in de shop, moesten er zwarte schoenen worden aangeschaft. Dat is de dresscode aldaar. Op zich niks mis mee, maar je kunt als werkgever ook verder gaan dan visuele attracties.

In Spanje is ‘camarero’ – ober in bar of restaurant – een gerespecteerd beroep. Er horen grondige productkennis en omgangskunde bij. Tot zover is alles in en op orde met Jans dochter.

Maar de werkgever investeert er ook makkelijker dan in ons land in scholing (tot bijvoorbeeld barista). En in materieel. Zo hoorden we dat Spaans barpersoneel verplicht veiligheidsschoenen moet dragen met ondoordringbare zool. Want er kan glas op de vloer liggen ... t erk Hebben we het eigenlijk over een beschermings- of een hulpmiddel? Je kunt erover dis-

P A AR

e

cussiëren of het dragen van veiligheidsschoenen in een koffieshop niet wat overdreven is. Maar waar we het bij een tweede koffie (ik bestel dit keer met speels gemak een Latte Macchiato) wel over eens zijn: het is voor iedereen beter niet alleen optische eisen te stellen aan werkschoenen. Het draagcomfort is cruciaal voor het werkplezier, het uithoudingsvermogen en de gezondheid en dus voor goede arbeidsomstandigheden.

Als je hele dagen staat en loopt zijn goede schoenen niet alleen prettig, maar ook noodzakelijk. Het is niet alleen slim dat de werkgever meebetaalt aan goede persoonlijke hulpmiddelen, het is ook verplicht. Artikel 44 van de Arbowet stelt dat de kosten voor naleving van de wet niet in rekening mogen worden gebracht bij de werknemer.

Reageren? eb je opmerkingen suggesties o vragen il je el een pakken e erk oto elen raag Mail naar: jan sa etysa ari nl

Maar wet of niet, dit is lang niet overal gebruikelijk. Werkgevers vrezen wellicht hoge kosten of een eindeloze discussie over soorten, maten en comfort. Maar dat lijkt ons een onterechte zorg: Jos heeft toch ook binnen een kwartier uit twintig soorten koffie leren kiezen?! an nijder is survivalgids, veiligheids kundige en arbeidsh gi nist os Bus is survivalgids en communicator

MEER WETEN? A ET A AR N

20 arbo 3 | 2020

015-015_ARB03_SAFETY.indd 20

20-02-20 09:04

OPLEIDING

Middelbare Veiligheidskunde

Wat je wil weten: Wat levert het op: Een erkend diploma

Start/locatie: 5 maart 2020 middag-avondopleiding,

Middelbare Veiligheidskunde

10 november 2020 avondopleiding

Doorlooptijd: 28 dagdelen plus scriptietraject

Lestijden: Middag- avondopleiding van 13.30 tot 21.00 uur

Prijs: € 5.600,- excl. BTW incl. lesmateriaal

en avondopleiding van 17.45 tot 21.00 uur

en examen

Locatie: Utrecht

Wat doe je als MVK’er?

Je maakt de RI&E en werkplekinstructies. Je doet ongevallenonderzoek, lost klachten op, voert LOTOTO procedures uit, organiseert toolboxmeetings en stelt een LMRA op en voert die uit. Daarnaast geef je eerstelijns advisering.

Wat doe je tijdens de opleiding?

Je volgt de volgende modules: wet- en regelgeving, veiligheid

“ De docenten waren erg goed, omdat ze uit de praktijk

en arbeidshygiëne, risico-inventarisatie en -evaluatie, veiligheid,

kwamen. Daarom was de opleiding kwalitatief zo goed.

leren van incidenten en je schrijft een scriptie.

Want ja, als je een docent hebt die zijn ervaring uit de boeken haalt, heeft dat geen toegevoegde waarde.”

In de opleiding komt er per les een docent uit de praktijk die zich dagelijks bezig houdt met het lesonderwerp.

Bij bouwveiligheid komt bijvoorbeeld Jos Schouten van Aboma, hij audit bouwplaatsen. Je kan dus wel stellen dat

Ervaring oud-cursist

hij met z’n voeten in de klei staat.

Jan Dücker - VeiligheidsInstituut Nederland

Pak deze kans en schrijf je nu in!

WEERDSINGEL WZ 32 | 3513 BC UTRECHT | T 030 231 82 12 | WWW.PHOV.NL | INFO@PHOV.NL

PHOV_200121_Adv_MKV_Jan20_210x297mm_01_wt.indd 1 002-044_ARB03_ADV.indd 21

28-01-20 10:59 21-02-20 15:10

De werkplek van eroen Bilkes e otter is et i n rie torens n eter oo niet te issen op e op n i eroen i kes n iet roek s en e e on er o is te ei er n e en ssers en ssen i r i ierk nte eter n s n e esttoren Tekst noek van der ie

oe lang doen jullie over het wassen van al dat glas?

Dat hangt enorm af van de weersomstandigheden. In de winter kunnen we vaak niet omhoog, als het bijvoorbeeld hard waait, vriest of onweert. Dan ben je er zo twee maanden mee bezig. Maar als je in één keer door kunt werken, zou het binnen drie weken klaar kunnen zijn. We werken altijd met zijn tweeën, omdat je met maximaal twee mensen in de bak mag. Daardoor duurt het wat langer.

En hoe zit het met veiligheid?

We zitten in een veiligheidsharnas dat we vastmaken aan de bak. Als er dan een kabel knapt, glijden wij er niet uit. Ook is er gevelgeleiding. Om de 20 à 30 meter maken we een pin vast in de gevel. En we moeten altijd een telefoon bij ons hebben. Natuurlijk zorgen we altijd dat alles in orde is, dat is vanzelfsprekend. Want als je steeds bang moet zijn dat er iets gebeurt, hou je het niet vol. Maar toch ... de eerste keer dat je over de dakrand naar beneden moet, is het wel even slikken.

oe voelt dat, om hier te mogen werken?

Het is echt iets dat je op verjaardagen vertelt. Je staat niet zomaar op een ladder, maar je hangt op 150 meter hoogte. Het is een flinke uitdaging en zeker niet iets wat iedereen durft. Wat ook leuk is, is dat hier een aantal bekende voetballers wonen. Daar maken we wel eens een praatje mee, zij hebben echt respect voor ons werk. En het uitzicht is onwijs gaaf. Ik heb het al wel 100.000 keer gezien, maar het blijft fantastisch.

22 arbo 3 | 2020

022-023_ARB03_ART-THE01_VanderRiet.indd 22

21-02-20 11:22

E E WER P E

arbo 3 | 2020 23

022-023_ARB03_ART-THE01_VanderRiet.indd 23

21-02-20 11:22

RE ENTE

jurisprudentie aar ge erk ord gebeuren onge ukken on s aan on i en en ord verzui d o s ko de re h er eraan e as o e be a en o iedereen e vo gens de rege s hee gehande d en overzi h van re en e re h er i ke ui s raken en aanzien van arbeidsongeva en on i en ziek everzui en re in egra ie

eks

ob Poor

Brandwonden in een spuitcabine

bedrijf daarop wegens diverse overtredingen van de Arbowetgeving en de Wet milieubeheer.

e za e aar gebeuren z are verbrandingen o o en bi een brand in een s ui abine da de erkgever he nie be angri k genoeg vind o vei ig e erken brandgevaar i ke a va s o en o voorraad s a is he e ek ri i ei e einig aa rege en en oezi h a vind de re h er iervan

De rechtbank oordeelt als volgt. Er bleken in de spuitcabines meer vaten met (brand)gevaarlijke afvalstoffen aanwezig dan strikt nodig was voor het productieproces. Daarnaast hadden de spuiters soms te maken met statische elektriciteit; zij voelden schokjes en zagen soms vonken. Volgens de inspectie SZW was dit omdat de vaten onvoldoende geaard waren. Dit kwam mede door de sterke vervuiling door verfaanslag. Daarnaast voldeed het explosieveiligheidsdocument niet aan de eisen. Verder had het bedrijf onvoldoende gedaan om duidelijk te maken dat er sprake was van explosiegevaarlijke zones.

Met het voorgaande is niet gezegd dat daarin de oorzaak lag van de explosie en de brand. Maar de rechtbank verwijt het bedrijf wel dat het onvoldoende maatregelen had genomen en onvoldoende toezicht had uitgeoefend om de risico’s af-

Op 8 mei 2015 ontstaat in een van de spuitcabines van een trailerbedrijf een grote brand na een explosie. Een werknemer raakt daarbij zwaar gewond en wordt met tweede- en derdegraads brandwonden opgenomen in het brandwondencentrum. Twee andere werknemers verblijven korte tijd in een ziekenhuis vanwege ademhalingsklachten.

Ondanks diverse onderzoeken lukt het niet om de oorzaak exact vast te stellen.

Het Openbaar Ministerie vervolgt het

doende te beperken. Daardoor kon in de spuitcabines een gevaarlijke situatie ontstaan. En het bedrijf had redelijkerwijs moeten weten dat daardoor levensgevaar of gevaar voor zwaar lichamelijk letsel te verwachten was. Dat deskundige diensten waren ingeschakeld, maakt dit niet anders. Want het bedrijf had ook de plicht om deze deskundigen van adequate informatie te voorzien. En dat is volgens de rechtbank op onderdelen onvoldoende gedaan. Voor zover de werknemers een handelen of nalaten te verwijten viel, is dat volgens de rechtbank toe te rekenen aan het bedrijf. Als laatste stonden de vaten met gevaarlijke afvalstoffen uit de spuitcabines buiten opgeslagen. Daarbij had het bedrijf nagelaten afdoende maatregelen te treffen ter bescherming van het milieu.

De rechtbank komt tot de slotsom dat het bedrijf de veiligheid van de werknemers niet heeft gewaarborgd. Ook had het onvoldoende maatregelen genomen om de ontsteking van explosieve atmosferen te voorkomen en/of schadelijke

(advertentie)

Arbo Actuaaiteitendag

In 1 dag up-to-date over aaae arbo onderwerpen 23 juni 2020 | BCN Utrecht 24 arbo 3 | 2020

024-025_ARB03_JUR-ADV.indd 24

21-02-20 11:22

gevolgen van een (mogelijke) explosie te beperken. Wel volgt vrijspraak op het mengen van gevaarlijke (afval)stoffen.

Mede daardoor valt de straf lager uit dan de eis van het OM. Het bedrijf krijgt een boete van 100.000 euro, (de eis was 150.000 euro), waarvan 25.000 euro voorwaardelijk.

(Bron: Rechtbank Gelderland, 7 maart 2019, ECLI:NL:RBGEL:2019:1006)

Dokken voor val door gat in vloer en erkne er va door een ga in de v oer van een ha in aan bou Di gebeur i dens he ver s huiven van een nie gezekerde ank inkso o re h so hee de erkgever he va gevaar nie voorko en n na a igheid is ne zo ver i baar a s o ze o s hu d In oktober 2016 is een onderaannemer aan het werk op de eerste verdieping van een bedrijfshal in aanbouw. Dan valt een werknemer door een sparing in de vloer ongeveer vijf meter naar beneden. De werknemer heeft de op dat gat liggende plank opzijgeschoven om een pad vrij te maken voor zijn rolsteiger.

Door nalatigheid was die plank namelijk

niet geborgd. De werknemer ligt vervolgens dertien dagen in het ziekenhuis.

Volgens de Inspectie SZW is sprake van overtreding van artikel 3.16 eerste lid Arbobesluit: het valgevaar is niet voorkomen. De werkgever krijgt een boete van 18.000 euro. Bezwaar en beroep zijn vergeefs, waarop de werkgever in hoger beroep gaat.

De Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State stelt vast dat de werkgever zonder nadere toelichting vele argumenten en stellingen aanvoert. Dat betoog wordt verworpen. Volgens Richtlijn 92/57/EEG zou art. 3.16 Arbobesluit alleen betrekking hebben op permanente bouwplaatsen. Gelijkstelling van tijdelijke en permanente bouwplaatsen zou daarmee in strijd zijn. Maar de rechtbank heeft terecht geoordeeld dat het niet van belang is of de arbeid wordt verricht op een tijdelijke of een permanente arbeidsplaats. Dit gelet op de plaats van het artikel (paragraaf 4 van hoofdstuk 3) en de definitie van arbeidsplaats (artikel 1 Arbowet).

Ook is nalatigheid geen wezenlijk andere vorm van verwijtbaarheid dan opzet of schuld. Door het bestaan van valgevaar en door dat niet tegen te gaan, is voldaan aan de materiële voorwaarden van artikel 3.16 Arbobesluit. Daarmee is sprake van een overtreding van de werk-

gever. De sparing was vanaf de begane grond zichtbaar. Daardoor kon de werkgever vanaf die plek zien dat er valgevaar bestond. Vervolgens moet de werkgever erop toezien dat sprake is van doeltreffende voorzieningen om dat valgevaar tegen te gaan. Ja, de hoofdaannemer heeft ook een verantwoordelijkheid voor de veiligheid op de bouwplaats. En nee, de werkgever was niet over de sparing geïnformeerd. Maar dit doet niet af aan diens plicht om artikel 3.16 Arbobesluit na te leven. Dat het werkzaamheden op de eerste verdieping betrof, betekent niet dat de risico-inventarisatie zich tot die verdieping beperkte.

De werkgever acht het gelijkheidsbeginsel geschonden, omdat de hoofdaannemer geen boete heeft gekregen. Maar de hoofdaannemer is in dit geval niet de werkgever van de gevallen werknemer.

En daarom was die hoofdaannemer jegens deze werknemer niet verplicht tot naleving van artikel 3.16 Arbobesluit. Er is geen indicatie dat de hoofdaannemer niet heeft voldaan aan de naleving van zijn coördinatieverplichting. Daarom verwijst de Afdeling het beroep.

(Raad van State, afd. Bestuursrechtspraak, 13 maart 2019, ECLI:NL:RVS:2019:789) Rob Poort, uris en vei igheids kundige

bureau oor n

(advertentie)

arbo 3 | 2020 2

024-025_ARB03_JUR-ADV.indd 25

21-02-20 11:22

Ontvouw uw talent met Arbo Academy

r o c

0027_Adv_Stopper_Arbo_academy_A4.indd 1 002-044_ARB03_ADV.indd 26

e

n

20-01-2020 11:43 21-02-20 15:10

Tamara Onos

E De Oekraïense kunstenaar Mykola Syadristy maakt micro-art. Een van zijn werken is een uitgeholde mensenhaar waarin hij een roos heeft gebeeldhouwd van gouddraad.

en ensenhaar hee ge idde d een dik e van andaar de naa i ro ar

i ro

e er

Maar he kan k einer anodee es zi n een a or duizend k einer dan een ense i ke haar e hebben een eng e breed e o hoog e ussen en nano e er e bi zondere aan die nanodee es is da ze andere eigen s ha en hebben dan nor a e dee es o is nor aa goud gee nie agne is h iner en he ge eid e ek ri i ei en nanodee e goud is rood agne is h e osie en nie ge eidend De oe assing van nanodee es is breed ano e hno ogie aak bi voor bee d e s ra es e ree s erk ver vui erend en sokken an iba eriee e e en nog nie ha a er e deze e hno ogie kan n e e en ook nie re ies a nanodee es e onze gezondheid doen e kun e voor s e en da een dee e da k einer is dan een ense i ke e zi h hee anders gedraag dan de s o dee es die e o nu oe kenden e goede nieu s is da de gezondheidse e en van nano e hno ogie van ee a aan o de voe gevo gd zi n e be a en bi a er ei oe assingen he aan a dee es de groo everde ing de o erv ak e en a e verder kunnen bedenken De e e en orden zo vee oge i k e e k eken on derzo h aar ook e dier roeven Daarnaas houden e in de ga en o ensen die e nanodee es o gaan k a h en kri gen oor o ig gaa he daarbi voora o erkne ers die de dee es aken o ver erken in ro du en a doe e a s e e e en van een rodu o e hniek nog nie ken o en en erugkeren naar de gebaande aden Dan ee e a e kri g Maar a is e a s e deze verkennings o h nie doorze s i he n gen a een bekende egen had be reden kenden e nu geen r n gens ra ing sne na de on dekking erk en ar sen da deze s ra ing de huid z aar kan bes hadigen ie vee a er k a en ook nega ieve e e en o in endige organen en o he ongeboren kind boven a er De verkennings o h die err n gen begon hee een e hniek b oo ge egd die duizenden zo nie i oenen ensen he even hee gered as he de bes hadiging ziek e en dood van ve e andere ensen aard sbes hee na oors ronke i k ooie oe assingen voorna e i k e ende gebra h e eidde o vee eer kos en in ensen evens dan ba en in a eri e ins h era bezien een rodu da e inks hadden oe en a en iggen a eren die vorige on dekkings o h en ons De nano oge i kheden or den vo en housias e verkend aar di gebeur e e zo vee oge i k vei igheidsne en e e en en oni oren o onver oede nevene e en zo sne oge i k aar e ne en Da gebeurde bi asbes nie s een soor o u bus o een s hi da e ou es verbonden is aan he vas e and Mo h de aarde o h o houden b i ven e ho e i k aan die kabe s hangen e gaan he zien en be even

en groo avon uur

aar

e e h hee k ein

arbo 3 | 2020 2

027-027_ARB03_CLM_ONOS.indd 27

20-02-20 09:03

o o Baas B

en een o

e e p osie en

c one ron est t niet

euven graven en eidingen eggen hoe oei i k kan da zi n Die neerbuigende houding naar de kabe en eidingenbran he is on ere h benadrukken o and van i s en inda van der e M adviseurs bi aan ne ings r a Baas B en inki k e in de ere d van de ondergrondse risi obeheersing eks

ob asz rebski

2 arbo 3 | 2020

028-031_ARB03_ART03_Jasztrebski.indd 28

24-02-20 13:57

aas BV is een middelgrote speler in de kabel- en leidingbranche.

De aannemingsfirma telt 650 werknemers en maakt daarnaast bij projecten gebruik van inleners, onderaannemers en zzp’ers. Het bedrijf is gespecialiseerd in de aanleg van alle ondergrondse netwerken die de BV Nederland draaiende houden: buisleidingen voor gas en water en kabels voor elektriciteit en data. Werken in de bodem, met zijn wirwar van nutsinfrastructuur, kent heel eigen risico’s en gevaren. Een gasleidingbreuk door onzorgvuldig graafwerk of elektrocutie door het per ongeluk doorzagen van een 50.000 Voltkabel?

Het zijn geen dagelijks voorkomende incidenten in de bedrijfstak, maar ze gebeuren wel. Ook de bodem zelf herbergt zijn eigen risico’s op het gebied van arbeidsveiligheid en gezondheid.

Aandachtspunten genoeg in de veiligheidsfilosofie van Baas, die steunt op de pijlers ‘veilig, meesterschap, menselijk, oprecht en lef’.

tiksto en Wie het nieuws het afgelopen jaar heeft gevolgd, weet dat de bouwwereld veel last heeft van de stikstof- en PFAS-crisis.

Dat geldt vooral voor bedrijven die in de bodem werken en grond verplaatsen.

Veel grote bouw- en infrastructuurprojecten liggen al lange tijd stil. Maar het gezondheidsrisico van fluorverbindingen in de bodem heeft ook impact op het arbobeleid van bedrijven in de kabelen leidingsector.

Overigens gaat het daarbij om veel meer stoffen dan alleen PFAS-verbindingen, onderstreept KAM-adviseur Roland van Gils bij Baas BV. “Er gaat bij onze projecten geen spade de grond in voordat we nauwkeurig weten wat er in de bodem zit. We onderzoeken de historisch bekende activiteiten op de locatie en kijken of er van die plaats al eerdere bodemonderzoeken bekend zijn. Vaak kunnen we op basis van bekende gegevens aan het werk. Maar als we onvoldoende informatie hebben, laten we zelf bodemen grondwatermonsters nemen. Die monsters worden in een laboratorium onderzocht op een aantal veel voorkomende schadelijke stoffen. Afhankelijk van de plaats waar we graven, kan er van alles in de bodem zitten. PFAS, maar ook benzeen of andere koolwaterstoffen, zware metalen of zelfs asbest.”

Collega Linda van der Helm vult aan dat het lastig is om te zien wat er precies in

r gaa geen s ade de grond in voorda e nau keurig e en a er in de bode zi en onder de grond zit. Naast chemische verontreinigingen kunnen er bijvoorbeeld ook nog oude oorlogsexplosieven opduiken. Daarom is oplettendheid en voorzichtig werken bij elk project het uitgangspunt. “Het fundament van veilig werken in de grond wordt gevormd door een aantal basismaatregelen. Zoals een melding bij het informatiepunt KLIC om vast te stellen wat er allemaal aan infra in de grond zit. Maar ook basismaatregelen voor arbeidshygiëne. Robuuste werkkleding en handschoenen zijn altijd verplicht. Ook zijn er duidelijke voorschriften voor omkleden en handen wassen vóór eten en drinken. Wij werken risicogestuurd. Naarmate de vervuiling ernstiger is en de risico’s groter zijn, worden ook de maatregelen voor bescherming van de gezondheid grondiger. We hanteren hiervoor een indeling in ‘bodemklassen’. Hoe hoger de klasse, hoe zwaarder de persoonlijke beschermingsmiddelen. Dan zijn voor de werknemers bijvoorbeeld een chemisch resistente wegwerpoverall, laarzen en handschoenen verplicht. En vindt er na het werk ontsmetting plaats.”

inda van der

e

en o and van

is

r ei s

i ne

Baas werkt voor het vaststellen van het risiconiveau van verontreinigde grond en de bijbehorende beschermingsmaatregelen volgens de CROW 400-brancherichtlijn. De juiste persoonlijke beschermingsmiddelen en goede procedures voor arbeidshygiëne kunnen blootstelling aan schadelijke stoffen vergaand beperken. Met een periodiek medisch onderzoek en analyse van de bloedwaarden verifieert de werkgever of er inderdaad geen stoffen in het bloed zitten die daar niet thuishoren. Van der Helm: “We doen er als bedrijf alles aan om blootstelling van onze medewerkers aan schadelijke stoffen te voorkomen. Bij risicovolle klussen houdt een ‘Deskundig Leidinggevende Projecten’ altijd ter plekke toezicht. Die kan metingen verrichten, spreekt medewerkers aan op onveilig gedrag en controleert of de gebruikte apparatuur aan de keuringseisen voldoet. Ook heeft hij de bevoegdheid om het werk direct stil te leggen bij het constateren van onevenredig grote risico’s. Dat laatste kunnen trouwens alle werknemers op een project doen als

r kan er van a es in de bode

e a en benzeen o ze s asbes o oude oor ogse

zi en P

z are

osieven

arbo 3 | 2020 2

028-031_ARB03_ART03_Jasztrebski.indd 29

24-02-20 13:57

o o s Baas B

zij tijdens het graafwerk iets afwijkends constateren, zoals een vreemde geur of kleur. Veiligheid en gezondheid gaan boven alles.”

Dat begint volgens Van Gils bij de basis.

Met een goed verankerd bewustzijn bij de werknemers dat arbeidshygiëne bij het werken in de grond altijd belangrijk is, ook als geen sprake is van specifieke verontreiniging. “In de bodem kunnen ook allerlei bacteriologische verontreinigingen zitten. Net als in straatvuil, waarmee onze mensen in aanraking kunnen komen. Ons uitgangspunt is daarom: schone grond bestaat niet!”

Dat veiligheidsbewustzijn zit er volgens Van Gils en Van der Helm goed in bij de werknemers. En niet alleen waar het schadelijke stoffen in de bodem betreft.

Ook het werken met elektriciteitsinfrastructuur en gasleidingen vraagt uiterste alertheid en risicobesef. Baas investeert

daar continu in, door het organiseren van toolboxen (maandelijkse veiligheidsbriefings op de werkvloer) en zes tot acht keer per jaar een monteursbijeenkomst. Tijdens die bijeenkomsten kunnen de monteurs feedback geven aan de werkgever: wat gaat er goed en wat gaat er beter? “Ook praten we mensen bij over nieuwe ontwikkelingen in het vakgebied en over ons veiligheidsbeleid.

Verder bespreken we al dan niet actuele incidenten in de branche. Daar kunnen we van leren. Iedereen die met kabels en leidingen werkt, beseft dat een fout of niet werken volgens de veiligheidsrichtlijnen grote gevolgen kan hebben.”

ntrinsieke

oti

tie

Baas steekt veel energie in het bevorderen van de intrinsieke motivatie bij zijn medewerkers om veilig te werken. Daarbij zetten ze de LMRA (Laatste Minuut

andaard vei igheids rainingen vo s aan nie in de kabe en eidingbran he

Risico Analyse) als laagdrempelig hulpmiddel in. Verder is in de branche via schriftelijke aanwijzingen streng gereguleerd wie welke werkzaamheden mag uitvoeren. Dat is gebaseerd op ervaring, opleiding, certificering en leeftijd. Standaard veiligheidstrainingen volstaan niet in de kabel- en leidingbranche volgens Van Gils. De VCA is niet meer dan een instapniveau. Daar bovenop komt een hele serie verplichte aanvullende opleidingen en trainingen voor de afzonderlijke taakvelden. Welke kennis en ervaring is nodig? Dat is vastgelegd in de veiligheidsrichtlijnen BEI (elektriciteitsnetten), VIAG (aardgas) en VEWA (warmtenetten). Daarnaast is er nog de Hygiënecode Drinkwater, gericht op de bescherming van de kwaliteit van drinkwater als vitale voorziening. In totaal kent de branche twaalf ‘aanwijsniveaus’.

Van Gils: “Op grond van de BEI-, VIAGen VEWA-regelingen worden mensen aangewezen die bevoegd zijn om de betreffende werkzaamheden uit te voeren.

Een team van onafhankelijke werkverantwoordelijken binnen ons bedrijf ziet er bij alle projecten op toe dat de mensen die aan het werk gaan over de juiste competenties en bevoegdheden voor de klus beschikken. De voornaamste taak van de werkverantwoordelijken is toe-

30 arbo 3 | 2020

028-031_ARB03_ART03_Jasztrebski.indd 30

24-02-20 13:57

zien op een veilige uitvoer van het werk.

Zij nemen samen met de opdrachtgever door wat er moet gebeuren en selecteren nauwkeurig de kabels of leidingen waaraan moet worden gewerkt. Want twee paar ogen zien meer dan één. Moeten er bestaande elektriciteitsleidingen worden doorgeknipt, dan bouwen we nog een extra veiligheidsstap in. Die handeling voeren we dan uit met een op afstand bedienbaar knipsysteem. Is er dan toch iets misgegaan in de kabelselectie of het afschakelen van de stroom, dan is er tenminste alleen materiële schade en vallen er geen slachtoffers.”

ern

r en

Baas spant zich maximaal in om veilig en gezond werken aan ondergrondse infrastructuur tot in de haarvaten van het bedrijf te verankeren. Het is een van de kernwaarden van de onderneming.

Naast investeren in ‘meesterschap’, een sociaal veilige werkcultuur, eerlijkheid en ‘lef voor verandering’. Van Gils ervaart dat veiligheidsbewustzijn niet zozeer een kwestie is van kennis, maar van vakinhoudelijk meesterschap. “Wij willen ons niet beperken tot ’iemand een kunstje leren’. Want daarmee bevorder je niet dat mensen integraal veilig werken. We zien meer effect in het ver-

ek ri i ei s eidingen kni en e door e een o a s and bedienbaar kni s s ee

sterken van het vakmanschap van de medewerkers, door mensen de ruimte te geven zich te ontwikkelen en hun ervaring aan te scherpen. Dan hoeven KAM-adviseurs of veiligheidskundigen ze niet te vertellen hoe ze veilig moeten werken, maar zit het als routine in hun systeem.”

Een goede veiligheidscultuur steunt ook op openheid, incidenten melden en elkaar aanspreken op verbeterpunten.

Baas heeft die cultuur tot staande praktijk gemaakt in alle lagen van het bedrijf.

Van Gils: “We bevorderen dat medewerkers elkaar en anderen aanspreken op fouten en onveilige situaties. Daar belonen we mensen ook voor. Soms blijkt dat wij als uitvoerend bedrijf anders

naar risico’s en veiligheid kijken dan de opdrachtgever. Beide partijen hebben verschillende belangen en doelen. Zo kan een gemeente of netbeheerder eisen stellen aan de termijn waarbinnen een klus geklaard moet worden. Bijvoorbeeld om een belangrijke ontsluitingsweg zo snel mogelijk weer beschikbaar te krijgen voor het verkeer. Of om de verstoring van gastoevoer of elektriciteit voor een bepaald gebied zo kort mogelijk te houden. Tegenover die tijdsdruk staat ons belang van veilig en zorgvuldig werken. Dat kan een dilemma opleveren, want veiligheid en snelheid gaan zelden goed samen. Maar hoe groot de druk ook is, afwijken van onze normen voor veilig werken doen we principieel nooit.”

arbo 3 | 2020 3

028-031_ARB03_ART03_Jasztrebski.indd 31

24-02-20 13:57

er ic t risicoc te orie n

e ren in es oten r i ten De gevaren in bes o en rui en kunnen orden onderverdee d in vier brede en verreikende a egorie n on gura ie bio ogis h siek en a os eris h e orden gebruik bi de assi a ie van gevaren dus he is be angri k o deze groe en goed e kennen en kor e o ris ursus a e a egorie n o een ri eks

n ar

u ad Massoud

e gevaren in een besloten ruimte behoren niet noodzakelijkerwijs tot één categorie. Een goede gevarenbeoordeling door een bevoegd persoon kan uitwijzen dat een bepaalde besloten ruimte gevaren van twee of meer categorieën kent, of dat de werkzaamheden die in de ruimte worden uitgevoerd deze gevaren met zich meebrengen.

Verder is het belangrijk om te weten dat sommige nationale regelgeving bij het definiëren van een besloten ruimte bepaalt dat een of meer specifieke risico’s in de ruimte aanwezig moeten zijn of redelijkerwijs voorzienbaar moeten optreden tijdens de werkzaamheden die in de ruimte worden uitgevoerd. Het kan bij deze specifieke risico’s gaan om: » brand of ontploffing (gas, damp, stof, overmatig zuurstof); » verlies van bewustzijn van een persoon op het werk als gevolg van een toename van de lichaamstemperatuur; » verlies van bewustzijn of verstikking van een persoon op het werk als gevolg van gas, damp of gebrek aan zuurstof; » verdrinking als gevolg van een vloeistofniveau; » verstikking door beknelling door vrij bewegende vaste stof.

Deze lijst met gespecificeerde risico’s dekt de belangrijkste risico’s, maar is niet volledig. Risico’s in verband met configuratie en biologische gevaren staan er namelijk niet bij. Als de ingesloten ruimte zoals verwacht een van de bovengenoemde risico’s bevat, maar ook andere gezondheids- of veiligheidsrisico’s, voer dan een risicobeoordeling uit en behandel de ruimte als een besloten ruimte.

e

ren oor con

r tie

Wanneer het ontwerp, de vorm of de afmetingen van een besloten ruimte een risico vormen voor de gebruikers, is er sprake van configuratiegevaar in die ruimte. Een medewerker die via

een kleine opening aan de bovenkant in een vat moet afdalen, moet bijvoorbeeld worden neergelaten met behulp van gespecialiseerde valbeveiligings- en toegangssystemen.

De belangrijkste zorg bij het werken binnen een besloten ruimte met configuratiegevaar is het feit dat het betreden, verplaatsen en/of verlaten van dit type besloten ruimte moeilijk, gevaarlijk, lastig of abnormaal tijdrovend kan zijn. Specifieke configuratiegevaren kunnen zijn: » gladde oppervlakken » lange traverses » kleine openingen » compartimenten » hellingen » nauwe doorgangen » lage plafonds » verticaal verval/stijgen » krappe ruimten » schotten.

Als er zich een incident voordoet, kunnen configuratiegevaren een eenvoudige zelfredding of redding zonder betreden (de persoon kan direct uit de besloten ruimte worden getakeld) bemoeilijken of zelfs verhinderen, waardoor de enige optie is om een reddingsteam de besloten ruimte in te sturen.

io o isc e e

ren

Biologische gevaren in een besloten ruimte kunnen een enorm gezondheidsrisico vormen voor werknemers. Hoewel deze gevaren meestal worden geassocieerd met besloten ruimten als rioleringssystemen, silo’s en duikers, mogen werknemers nooit vergeten dat deze gevaren ook kunnen bestaan in alle andere soorten besloten ruimten. Voor het betreden van de besloten

32 arbo 3 | 2020

032-033_ARB03_ART01_advertorial_3M.indd 32

21-02-20 11:33

ruimte is zorgvuldige beoordeling van de ruimte essentieel om de biologische gevaren te identificeren en op de juiste wijze te beperken. Enkele biologische gevaren: » uitwerpselen van knaagdieren » giftige planten en schimmels » rioolwater » insectenplaag » ziekteverwekkers

siek e

r

De term fysiek gevaar omvat een uitgebreide lijst met veel mogelijke bronnen en mechanismen van letsel. Vanwege de vele mogelijke fysieke gevaren, zijn deze gevaren te vinden in de besloten ruimten van bijna alle industrieën. Hoewel veel van deze gevaren buiten besloten ruimten aanwezig zijn, vormen ze allemaal ook hetzelfde gevaar in deze ruimten. De omgeving, machines, gereedschap, voertuigen, timing, taken en andere werknemers kunnen allemaal fysieke gevaren vormen en versterken. Enkele voorbeelden van fysieke gevaren: » elektriciteit » mechanische apparatuur » straling » opgeslagen energie » extreme temperaturen » lawaai » beperkte zichtbaarheid » bedelving onder/instorten van solide en samengestelde stoffen » trilling » verdrinking, met name in riolen en afwatering

t

os erisc

e

r

Atmosferische gevaren behoren tot de meest voorkomende gevaren tijdens het werken in een besloten ruimte. Ze kunnen moeilijk te herkennen zijn en in sommige gevallen nog moeilijker te beheersen. In feite zijn veel dodelijke ongevallen in besloten ruimten het gevolg van atmosferische gevaren. Deze atmosferische condities zijn er in verschillende vormen. Het is van essentieel belang dat alle atmosferische gevaren kunnen worden geïdentificeerd en beheerst voordat werkzaamheden in een besloten ruimte kunnen worden uitgevoerd. Enkele voorbeelden van atmosferische gevaren: » zuurstoftekort als gevolg van verdringing door andere gassen of doordat het door metalen en organische materialen wordt verbruikt; » verstikkende atmosferen, zoals een met kooldioxide verrijkte of zuurstofverdringende atmosfeer; » giftige atmosferen, zoals kooldioxide, zwavelwaterstof; » brandbare/explosieve atmosferen door aanwezigheid van gassen, dampen of stof zoals waterstof, methaan, dampen van oplosmiddelen, graanstof of zuurstofverrijking; » deeltjes, zoals siliciumdioxide, cement of graanstof; » lasrook, gassen en dampen.

Anwar Oulad Massoud is

arke eer Persona

ae

bi

M

Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met 3MSafety, www.3MSafety.nl.

arbo 3 | 2020 33

032-033_ARB03_ART01_advertorial_3M.indd 33

21-02-20 11:34

et esprek

s spi

n pre entie

t rt e r o i oo

De rbo e en de dia oog hoe kunnen die e kaar ver s erken e bean oorden die vraag door in e gaan o de ro en van bedri sar s en reven ie ede erker e bes hri ven hoe de is he aan ak kan he en bi he voeren van de arbodia oog e geven handva en o e ko en van oe en naar i en n e a en zien hoe de e geving hierbi kan he en eks

ne P aggenborg en Dennis

e Arbowetswijziging van 1 juli 2017 over de rol en taken van de deskundige personen benadrukt het belang van preventie. De wetswijzigingen hebben als doel de posities van de bedrijfsarts en de preventiemedewerker te verstevigen. Waarom? Omdat de aandacht voor preventie de afgelopen jaren is afgenomen. Nog niet de helft van de bedrijven in Nederland blijkt een preventiemedewerker te hebben. ² Hetzelfde geldt voor de RI&E. Met name de kleine bedrijven blijven hierin achter.

Daarnaast is het aantal beroepsziekten de afgelopen jaren onveranderd hoog gebleven (3.854 in 2018). ³ Be ekenis dia oog i a loog de eervoud dia ogen ges rek van ee ersonen dis ussie over eg

i i ahubess

Dit maakt het nodig om de rol van de bedrijfsarts te versterken en te verduidelijken. In de praktijk bleek dat de rol van de bedrijfsarts steeds meer achteraan, of zelfs los van, het arbeidsomstandighedenbeleid was komen te liggen. Want in plaats van dat de bedrijfsarts zich bezighield met voorkomen dat werknemers ziek worden van werk, lagen zijn taken vooral bij de begeleiding van verzuim en bij re-integratie naar arbeid. De bedrijfsarts had hierin dus meer een curatieve rol dan een preventieve. Gezien het aantal beroepsziekten vond de wetgever dat hier verandering in moest komen. Arboprofessionals ¹ moesten zich meer bezighouden met preventie. Hiervoor is het nodig dat zij meteen aan de voorkant bij het arbeidsomstandighedenbeleid betrokken zijn. Maar hoe krijg je dat voor elkaar?

o

e r o e ei sc c s

In een eerder artikel hebben we al betoogd dat de PDCA-cyclus een doeltref-

fend model is om werkdruk cyclisch aan te pakken. ⁴ Ook bij arbozorg werkt het goed. Het op deze manier vormgeven van het arbeidsomstandighedenbeleid noemen we de arbobeleidscyclus. Continue verbetering is hierbij het streven. ⁵ In deze cyclische aanpak ⁶ moeten niet alleen de kerndeskundige, maar ook de bedrijfsarts en de preventiemedewerker direct betrokken zijn bij het opstellen van de RI&E en de hieruit voortvloeiende maatregelen. ⁷ De bedrijfsarts kan blootstelling aan risico’s uit de RI&E betrekken in de verzuimbegeleiding en het opzetten van een PAGO. Andersom kan hij directe adviezen in de RI&E geven op basis van de resultaten uit zijn werkzaamheden. Dit maakt het mogelijk om maatregelen op de werkplek te nemen of bij te stellen naar aanleiding van analyses van het PAGO, het arbeidsomstandighedenspreekuur of de verzuimbegeleiding. Op die manier blijven alle arboprofessionals de arbodialoog voeren

34 arbo 3 | 2020

034-037_ARB03_ART02_Hitija.indd 34

21-02-20 11:21

een adviestraject is commitment opbouwen bij de cliënt. Want dit bepaalt uw invloed en effectiviteit als adviseur.

Commitment van het management is daarbij natuurlijk een must!

Laten we nu eens bekijken welke aanknopingspunten de wet biedt voor samenwerking en commitment vanuit de rol van de bedrijfsarts en de preventiemedewerker, samen met de ondernemingsraad.

N

s

en erken

Hoe zorgen we dat de arbodialoog de spil wordt van preventie? Om dit te bereiken is het essentieel dat arboprofessionals en de ondernemingsraad van een bedrijf proactief met elkaar communiceren en nauw samenwerken. In de Arbowet staat een aantal artikelen die deze dialoog kunnen bevorderen: In artikel 14 lid 2 onder i staat dat de bedrijfsarts en de gecertificeerde kerndeskundigen nauw moeten samenwerken met en moeten adviseren en medewerking verlenen aan de preventiemedewerker en de OR. Het gaat hierbij om genomen en uit te voeren maatregelen gericht op een zo goed mogelijk arbeidsomstandighedenbeleid.

Artikel 13 lid 7 stelt dat de preventiemedewerker over deze maatregelen moet adviseren aan en nauw samenwerkt met de bedrijfsarts en gecertificeerd kerndeskundigen én de OR. Deze wetsartikelen zijn zogenoemde spiegelartikelen. Oftewel: de verplichting tot nauwe samenwerking ligt niet bij de een of bij de ander, maar is per definitie een gezamenlijke verantwoordelijkheid. en leert de organisatie hoe zij arbozorg steeds effectiever aan kan pakken.

Klinkt allemaal goed, maar hoe krijg je dit bij de werkgever tussen de oren?

n

oeten n

r

i en

Arboprofessionals kunnen te maken krijgen met bedrijven die enorm verschillen in de mate van aandacht voor en ontwikkeling van arbeidsomstandigheden. Dit plaatst u als arboprofessional voor grote uitdagingen. Wat als het management arbo laag of helemaal niet op de agenda heeft staan? Met welke organisatiecultuur heeft u te maken? Is de werkgever alleen gericht op naleving van de wet of is hij juist risicogericht? Is de organisatie systeemgericht of juist meer op cultuur georiënteerd? De cruci-

ale vraag bezien vanuit de wijziging van de Arbowet is: hoe komen we van ‘moeten’ naar ‘willen’?

Arbeidsomstandigheden verbeteren als arboprofessionals met elkaar en met het bedrijf waar zij werken in gesprek gaan.

Investeren in en bevorderen van de arbodialoog loont de moeite. Daarmee bedoelen we niet alleen een dialoog die is gebaseerd op arborisico’s, maar vooral een dialoog waarmee je in positieve zin van elkaar leert. Dus heb het vooral ook over wat goed gaat en waarom dit zo is!

Als arboprofessional bent u vooral adviseur. Eén van de belangrijke doelstellingen van een adviseur is een relatie aangaan op basis van samenwerking. ⁸ Een belangrijke secundaire doelstelling van

ee es issen Zoals net aangegeven, is het van belang de ondernemingsraad aan de voorkant bij de arbeidsomstandigheden te betrekken. De raad is immers het controlerende orgaan en de spreekbuis van werknemers. De wetgever heeft de OR meer inspraak gegeven in het arbeidsomstandighedenbeleid en de manier waarop dit tot stand komt. De OR heeft namelijk instemmingsrecht in de keuze voor de preventiemedewerker en diens positionering. De raad mag dus niet alleen meebeslissen over de keuze van de persoon van preventiemedewerker, zijn deskundigheid en benodigde tijd voor de taken, maar ook over zijn plek in de organisatie en zijn bevoegdheden. Een

arbo 3 | 2020 3

034-037_ARB03_ART02_Hitija.indd 35

21-02-20 11:21

IN SAMENWERKING MET

NIEUWE PERSPECTIEVEN OP VEILIGHEID 6-delige Collegereeks | 13 mei t/m 17 juni 2020 | Nyenrode Business Universiteit

Veilig leiderschap creëert een sterke veiligheidscultuur Arboprofessionals hebben veel impact op veilig gedrag binnen organisaties. Bovendien spelen zij een leidende rol bij het succesvol implementeren van veilig werken. Maar wat zijn de realistische grenzen aan wat u aan veiligheid kunt organiseren? Met de juiste leiderschapsvaardigheden weet u acceptabele veiligheid tot een vast onderdeel te maken van de dagelijkse activiteiten.

Uw resultaten na het volgen van deze 6-daagse collegereeks:     

U kunt realistische en werkbare perspectieven op veiligheid bepalen.

U bent in staat om realistische grenzen te stellen aan het organiseren van veiligheid binnen uw organisatie.

U weet wat veilig leiderschap is en kunt uw gehele organisatie hierbij betrekken.

U kunt gericht anticiperen op (veiligheid)risico’s.

U weet welke lessen u kunt halen uit incidenten.

Voor wie?

Deze collegereeks richt zich onder andere op arbo- en veiligheidsprofessionals, organisatieadviseurs en preventiemedewerkers. Kortom: voor iedereen die een rol speelt in het bevorderen van veiligheid binnen de organisatie.

Certificaat U ontvangt een deelnamecertificaat van Arbo en Nyenrode na het volgen van ten minste 5 colleges.

Meer informatie en online inschrijven via:

nieuweperspectieven.arbo-online.nl Arbo Nieuwe Perspectieven 210x297.indd 1 002-044_ARB03_ADV.indd 36

12-11-19 15:10 13:05 21-02-20

Cyclische Aanpak RI&E a e risi o s a e organisa ie onderde en her eidbaar naar a de ing ea o a ie

Inventariseren

Basiscontract a e ver i h e e e en en bedri sar s en reven ie ede erker be rokken bi o s e en

Maatregelen opstellen en implementeren

Maatregelen PvA s ui en aan o kne un en ui de vo gen de arbeids h gi nis he s ra egie rea is is he ui voerings er i n Input vanuit basiscontract: advies bedri sar s en overige arbo kerndeskundigen over reven ieve aa rege en b v arbobe eid

Evalueren & bijstellen

Meten effect van: arbobe eid a zonder i ke aa rege en Input vanuit basiscontract: signa en vanui arbos reekuur P en verzui bege eiding ons a eringen bezoek arbeids aa s resu a en over eg reven ie ede erker bedri sar s eva ueren en aan assen basis on ra o b v ge everde diens en

belangrijke stem dus. Preventie binnen het bedrijf is hiermee een gezamenlijke verantwoordelijkheid van preventiemedewerker en ondernemingsraad. Want de preventiemedewerker krijgt op deze manier draagvlak van de werknemers.

De OR is op zijn beurt ‘medeverantwoordelijk’ voor het functioneren van de preventiemedewerker.

Tips en tricks » Leer elkaar (beter) kennen. Maak samen eens een afspraak voor een werkplekbezoek. Bespreek vanuit uw verschillende expertises wat u ziet, wat u opvalt, wat er allemaal goed gaat en hoe eventueel verbeteringen mogelijk zijn. Leren van elkaar begint met communiceren met elkaar.

Praat met werknemers en leidinggevenden. Het bevorderen van de arbodialoog kan ook in de vorm van een workshop. ⁹ Het voordeel hiervan is dat het niet alleen een uitwisseling van ideeën voor beheersmaatregelen oplevert, maar ook kan leiden tot gedeelde opvattingen en waarden. » Naast de (wets)artikelen over verplichte samenwerking biedt de Arbowet u hier ondersteuning met artikel 14, lid 2. In dit artikel staat dat de bedrijfsarts iedere werkplek mag

bezoeken en ook dat hij moet adviseren over preventieve maatregelen. » Ook is het goed om te beginnen met het doorspreken van de RI&E en het basiscontract met alle sleutelfunctionarissen: preventiemedewerker, bedrijfsarts, HR, gecertificeerd deskundige en OR. Bespreek gewoon eens wat er in staat. Is dit volgens alle expertises actueel en volledig of is een update wenselijk? En wie is daarvoor aan zet? Nog beter: richt als professionals een werkgroep op en werk zo structureel aan verbetering.

Op deze manier doet u als arboprofessional recht aan de nauwe samenwerking uit de wet door de arbodialoog tot spil te maken van uw preventie. l ne Plaggenborg en Dennis itijahubess zi n beiden erkzaa a s s e ia is rbeid rganisa ie bi he ns e iebreed ennis en ru van de ns e ie

vB

ern i ers Beroe sziek en

erkdruk aan akken Doe he P aggenborg en oodenburg arbo on ine ok ober

is h r ike

o e M en Do b Be ond ra egi ison e ive or ora e ion i h oshin P anning Bos on a Bu er or h eine Mann De ing he e ono i s or ndus r overn en du a ion a bridge M M Press Maru a Ma i izing no edge ork Produ ivi i e ons rained and ivi isua ized d a e no edge and Pro ess Manage en Basisins e ie odu e rbozorg Basis on ra en Deskundige Bi s and ns e ie augus us Pe er B o k ei oos adviseren en rak i s he gids voor adviesvaardigheden e druk

de oos roenendaa u esvo adviseren in de rak i k De hi van vi voor adviseurs bz orksho De risi o dia oog

Noten n di ar ike han eren e he begri arbo ro essiona voor de vier kerndeskundigen ui de rbo e bedri sar s arbeidsh gi nis ho gere vei igheidskundige en arbeids en organi sa iekundige en de reven ie ede erker dvies nr Be ere zorg voor

erkenden

se

e

ber

arbo 3 | 2020 3

034-037_ARB03_ART02_Hitija.indd 37

21-02-20 11:21

A E ON

Druk nder i dsdruk nee de kans o arbeidsongeva en oe Da b i k ook ui he hier bes hreven ongeva e een e ek ris he a e agen in een agazi n De erkgever verzui hiervan e ding e doen bi de ns e ie Maar a as de re ieze oorzaak van he ongeva n kri g he bedri een boe e voor over reding van he rbobes ui

eks Mar

ek

et is het einde van het jaar en razend druk. Met de feestdagen in zicht moeten nog veel van de goederen die in de magazijnstellingen liggen naar klanten. Tussen de magazijnstellingen rijden de orderpikkers dan ook af en aan. Alle goederen worden op de pallets verzameld. Collega-magazijnmedewerkers plaatsen die aansluitend met elektrische palletwagens bij de juiste magazijndeur. Daarna worden de spullen in een van de gereedstaande vrachtwagens geladen. Vanwege de enorme drukte in de laatste maand van het jaar zijn de werknemers 24/7 in ploegendiensten aan het werk in het magazijn. Ondanks de drukte leven de medewerkers de arboregels na. ‘Even snel’ is uit den boze en hetzelfde geldt voor kortere rijroutes om tijdswinst te behalen. En toch gaat het mis. Een van de magazijnmedewerkers schreeuwt plots om hulp. Gealarmeerde collega’s gaan naar hem op zoek en vinden hem liggend in zijn elektrische palletwagen. De inmiddels ook aanwezige BHV’er belt 112, waarop de ambulance arriveert om het slachtoffer af te voeren naar het ziekenhuis. Daar stellen de artsen een enkelbreuk vast.

Oorzaak en lessen

Het arbeidsongeval wordt niet direct gemeld bij de Inspectie SZW. Enige weken later neemt het slachtoffer zelf telefonisch contact op. Hij meldt dat hij in december van het vorig jaar een ongeval op zijn werk heeft gehad met een elektrische palletwagen. Ook vertelt hij dat hij opgenomen is geweest in het ziekenhuis, maar niemand van het bedrijf meer heeft gezien of gehoord.

De Inspectie SZW neemt de melding van het ongeval in en zet vervolgens het onderzoek in gang. De arbeidsinspecteur die het onderzoek uitvoert bezoekt daarvoor het bedrijf van de melder. Op de locatie is het de directeur die het woord voert. Hij zegt: “Inderdaad hebben wij hier in de maand december een arbeidsongeval gehad. En ja, wij hebben verzuimd dit arbeidsongeval te melden bij de Inspectie SZW. Ik heb geen excuus voor het niet melden.”

De arbeidsinspecteur vraagt vervolgens naar de instructie en opleiding die het slachtoffer heeft gehad voor het bestu-

sche palletwagen controleren. Getuigen zijn er niet; er waren alleen medewerkers afgekomen op de schreeuw van het slachtoffer. De elektrische palletwagen voldoet aan de vereisten, is voorzien van een CE-markering en krijgt regulier onderhoud door de technische dienst. Van de bevindingen tijdens onderhoud doet de TD schriftelijk verslag.

Als laatste hoort de arbeidsinspecteur het slachtoffer. Dat verklaart: “Ik stond op de palletwagen en stuurde in de richting van het gangpad. Ik wilde draaien en daarbij zette ik mijn voet buiten de

a i hebben verzui d he arbeidsongeva e e den bi de ns e ie ren van een elektrische palletwagen. Uit de schriftelijk overhandigde informatie blijkt dat het slachtoffer getoetste instructie en praktijkles heeft gehad om een elektrische palletwagen te besturen.

Ook blijkt dat deze instructie regelmatig wordt herhaald binnen het bedrijf. Ook beschikt de organisatie over een actuele risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) waarin onder andere de risico’s staan beschreven van het rijden met elektrische palletwagens. Inclusief de genomen maatregelen.

Verder vraagt de arbeidsinspecteur naar getuigen. Ook laat hij de elektri-

palletwagen. Ik draaide en gaf gas. Op hetzelfde moment voel ik een knak in mijn enkel. Die bleek klem te zitten tussen de aanrijbeveiliging van de stelling en mijn palletwagen.

et boeterapport

Na afsluiting van het onderzoek is de conclusie dat er geen sprake is van overtredingen van het Arbeidsomstandighedenbesluit. Maar het niet direct melden van een arbeidsongeval is wel een overtreding van artikel 9 van de Arbowet.

Daarvoor krijgt de werkgever een boeterapport aangezegd.

3 arbo 3 | 2020

000-000_ARB03_ONG.indd 38

20-02-20 09:06

RE

T

orgplicht o samenloop?

Maar a e vaak ees ik in de re h s raak over arbeidsongeva en da de erkgever zi h beroe o een onge ukki ge sa en oo van o s andigheden ri ver aa d de erkne er is ge oon s o bezig en da kun e de baas nie ver i en ad ie aar be er oe en ui ki ken

eks Bas van Ba enburg

E

igenlijk doet de werkgever daarmee een beroep op eigen schuld danwel opzet of bewuste roekeloosheid, zoals bedoeld in artikel 7:658 BW, maar dat terzijde.

Soms kan het zijn dat de feiten anders uitwijzen. Dan komt het geklungel of onhandige gedrag van de werknemer voort uit of hangt samen met een door de werkgever gecreëerde onveilige werkomgeving of het ter beschikking gestelde bedrijfsmiddel. In dat geval komt de ongelukkige samenloop wel degelijk voor rekening en risico van de werkgever. Die samenloop maakt daarmee onderdeel uit van de zorgplicht zoals gedefinieerd in het hiervoor genoemde artikel en uitgelegd in de rechtspraak.

Een recente uitspraak van de kantonrechter in Utrecht (ECLI:NL:RBMNE: 2020:234) – waarbij uw redacteur als advocaat van de werknemer optrad – is hier een fraai voorbeeld van.

orgplicht o samenloop?

Wat speelde er in deze zaak? Op 11 september 2015 had de werknemer, een vrachtwagenchauffeur, bij zijn laad- en loswerkzaamheden voor Hema letsel opgelopen. Hij vervoerde verschillende producten in een rolcontainer vanuit de vrachtwagen naar de winkel. Daarbij is hij met de rolcontainer over een putdeksel in het trottoir gereden. De rolcontainer is vervolgens gekanteld en tegen het scheenbeen van de chauffeur terechtgekomen. Hierdoor is een wond aan zijn scheenbeen ontstaan. Als gevolg daar-

van is langdurige arbeidsongeschiktheid opgetreden.

De werknemer stelde zich op het standpunt dat Hema een gevaarlijke situatie had laten voortbestaan, te weten de verzakte put. Door deze verzakking bleven de zwenkwielen van de rolcontainer in de put hangen, waardoor het gevaarte is gekanteld. Volgens de werknemer wist Hema van deze ‘gevaarlijke’ situatie, maar had geen passende maatregelen genomen om een ongeval als dit te voorkomen. Daarmee zou Hema zijn zorgplicht met handen en voeten hebben getreden. Hema was het hier volstrekt mee oneens. Er was helemaal geen gevaarlijke situatie. Eerder was sprake van een ongelukkige samenloop van omstandigheden waarvoor zij geen aansprakelijkheid wilde erkennen. Bovendien was de werknemer voldoende geïnstrueerd over het gebruik van de rolcontainer. Hem was uitdrukkelijk verteld de container achter zich aan te trekken. Ook was hem gezegd dat hij bij kantelgevaar de container uit zijn handen moest laten vallen. Na langdurig discussiëren over de aansprakelijkheid restte de werknemer niets anders dan de zaak aan de kantonrechter voor te leggen.

Niet put, maar rolcontainer

De kantonrechter oordeelde evenwel, en dat is weer een heel andere interpretatie, dat niet de verzakte put en het hiermee samenhangende gevaar schending

van de zorgplicht opleverde. Nee, de put bevond zich op de openbare weg en daar had Hema nu eenmaal geen enkele zeggenschap over. De kantonrechter meende eerder dat sprake was van een ongelukkige samenloop van omstandigheden die in dit geval voor risico van Hema moest komen.

Hema maakt, stelde de rechter, gebruik van rolcontainers. Die zijn kennelijk gevoelig voor oneffenheden in de ondergrond en kunnen daardoor wankelen en omvallen. Dit is volgens de rechter niet vergelijkbaar met de situatie waarin een gewoon gebruiksvoorwerp als een trapje of een keukenmes bij de uitvoering van de werkzaamheden tot letsel leidt. Daarnaast ontbrak het aan duidelijke werkinstructies over het gebruik van de rolcontainer. Hema is dan ook aansprakelijk voor de gevolgen van het ongeval, aldus de rechter.

Met andere woorden: niet de eerder door mij betoogde werkomgeving, maar het gebruikte bedrijfsmiddel was volgens de kantonrechter onveilig. De ongelukkige samenloop hangt hiermee samen, zodat Hema zijn zorgplicht heeft geschonden. Een oorzaak die Hema wél valt te verwijten. U zult begrijpen dat de werknemer vrede heeft met het oordeel van de rechter!

Bas van Batenburg is advo aa ar ner van an Ba enburg Pra h dvo a en

arbo 3 | 2020 3

000-000_ARB03_REC.indd 39

20-02-20 09:07

A D E M

Eerst veilig Veilig werken in de bouw, GPI heeft er de campagne ‘Eerst veilig, dan verder’ voor opgezet. Om iedereen die werkzaam is in de bouw ervan bewust te maken dat een ongeluk inderaad vaak in een klein hoekje zit. Met als doel: met zijn allen de bouw veiliger maken. Dus effe snel zonder veiligheidsbril? Nee dus, eerst veilig, dan verder. www.eerstveilig.nl

Talktools Veel misverstanden op de werkvloer ontstaan door slechte communicatie.

Want praten, dat doen we allemaal. Maar communiceren? Het goede nieuws: communiceren kunnen we leren. Alle basisvaardigheden staan in dit praktische boek met checklists, ‘talktools’ en zelftests per communicatiethema. Vlot geschreven, met diepgang en toch toegankelijk. Voor iedereen die communiceert.

Communiceren kun je leren – Basisvaardigheden voor communicatie, Doris Märtin, Uitgeverij Thema, ISBN 9789058715685

Balans Werk en zorg gaan niet altijd hand in hand. Hoe creëren werkende mantelzorgers een goede balans tussen werk en privé? Wat kan de werkgever voor hen betekenen? En wat kunnen professionals doen die in contact komen met werkende mantelzorgers?

Dit boek biedt antwoorden met een combinatie van theorie en praktijkervaringen.

Mantelzorg en werk in balans, Deirdre Beneken genaamd Kolmer, Christine Kliphuis, Kitty Martens en Erik Visser, Coutinho, ISBN 9789046906880

toplicht

ties. Groen licht, dus!

Stress te lijf met energie – Zelfregie met het stoplichtsysteem, Peter Ribbens, Het Boekenschap, ISBN 9789492723994

In deze Praktijkgids vindt u veel informatie die van belang is voor iedere staffunctionaris met het arbeidsomstandighedenbeleid in zijn pakket, maar ook voor iedereen die vragen heeft over dit onderwerp. De Praktijkgids is gericht op de dagelijkse gang van zaken in bedrijven en andere organisaties. De praktische toepassing van de wetgeving staat centraal en u krijgt diverse tips en voorbeelden.

Aan de orde komen:

• een korte uitleg van wet- en regelgeving op het gebied van arbeidsomstandigheden; • de Arbeidstijdenwet;

• het opzetten en inrichten van een goed preventie- en arbobeleid;

• specifieke gevaren als gevaarlijke stoffen, fysische factoren en psychosociale arbeidsbelasting; • ziekteverzuim en re-integratie;

• arbozorgsystemen en certificering.

www.praktijkgids.nl

9 789462 156524 22483-43_OMS PG Arbeidsomstandigheden 2013.indd 1 Arbeidsomstandigheden_2020_v2.indd 1

aat u gidsen

Arbeidsomstandigheden 2020

Oververmoeid, prikkelbaar, overspannen, opgebrand, uitgeput – we kunnen het jachtige leven van nu maar moeilijk aan. Op het werk, in privérelaties en met onszelf raken we in de knoop. Eén op zeven werkenden kampt met stress- en burn-outklachten. Zelfregie met het stoplichtsysteem van bedrijfsarts Peter Ribbens kan een positieve bijdrage leveren ARBEIDSaan de kwaliteit en duurOMSTANDIGHEDEN zaamheid van privérela-

De praktijkgids Arbeidsomstandigheden is gericht op de dagelijkse gang van zaken in bedrijven en organisaties. Daarbij staat de praktische toepassing van de wetgeving centraal, aangevuld met tips en voorbeelARBEIDSOMSTANDIGHEDEN den. Arbeidstijdenwet, arbobeleid, arbozorgsystemen en 2020 certificering, ziekteverzuim en re-integratie en gevaren als gevaarlijke stoffen en PSA; u www.praktijkgids.nl vindt het in deze praktijkgids.

Praktijkgids Arbeidsomstandigheden 2020, Vakmedianet, ISBN 9789462156524

rug 14,4 mm

04-12-2012 15:14:27 24-10-19 07:19

40 arbo 3 | 2020

040-040_ARB03_MED.indd 40

21-02-20 12:34

BEKIJK HET COMPLETE PROGRAMMA OP ARBO-ACADEMY.NL

Aansprakelijkheid bij arbeidsongevallen en beroepsziekten

7 APRIL 2020

Bij een arbeidsongeval kan de werknemer de werkgever ‘vrij gemakkelijk’ aanspreken om een vergoeding van de geleden ‘schade’. Hoe zit dat bij beroepsziekten? Hierbij is het veel moeilijker om vast te stellen of er een oorzakelijk verband is tussen de ziekte en het werk.

Welke arbeidsrechtelijke sanctie kan de werkgever treffen als de aanwijzingen en instructies worden genegeerd? En welke maatregelen kun je treffen ter preventie?

Arbomanagement, van OHSAS 18001 naar ISO 45001

€ 599 7 APRIL 2020

Een verbetering van de arbeidsveiligheid of -omstandigheden is lang niet altijd van onbepaalde tijd. Blijvende aandacht is niet gegarandeerd en de genomen maatregelen zijn lang niet altijd geborgd. Met een arbomanagementsysteem kunt u risico’s identificeren, beheersen en blijven beheersen. Een veel gehanteerde norm hiervoor is tot nu toe OHSAS 18001. De nieuwe norm ISO 45001 vervangt deze binnenkort. Wat betekent dat voor u als arboprofessional?

Omgaan met gevaarlijk stoffen

€ 599 7 APRIL 2020

Wanneer is een stof wel en wanneer is die niet gevaarlijk? Wat zijn de effecten op de gezondheid van medewerkers? Welke maatregelen kunnen we nemen om te borgen dat medewerkers toch veilig en gezond met die stoffen kunnen werken? Tijdens de cursusdag is er niet alleen aandacht voor het herkennen van risico’s, maar is vooral ook tijd ingeruimd voor de vertaling naar een praktische aanpak.

Praktijkopleiding Vertrouwenspersoon

€ 599 7 APRIL 2020

Bent u gevraagd of aangesteld als de vertrouwenspersoon? Het is een bijzonder boeiende, maar soms ook een lastige functie. Wat zijn uw plichten en bevoegdheden? Wat zijn de valkuilen?

Hoe voert u lastige gesprekken en hoe registreert u die. Leer tijdens deze praktijkopleiding alles wat een vertrouwenspersoon moet weten. Van de huidige wet- en regelgeving en de nieuwe verplichte Klokkenluidersregeling tot het trainen van uw gespreksvaardigheden.

Van RI&E naar cultuurverandering

€ 599 7 APRIL 2020

U draagt als adviseur bij aan optimale arbeidsomstandigheden en houdt gezondheid en veiligheid op de agenda van uw organisatie. Maar u begeleidt ook het invoeren van maatregelen die voortkomen uit de risico inventarisatie-, en evaluatie (RI&E).

Deze masterclass leert u een brug te slaan tussen RI&E en cultuurverandering.

Presentatievaardigheden voor Arbo professionals Tijdens deze training gaan we terug naar de basis van presenteren: rust vinden in je ademhaling en in je lichaam, contact maken met je toehoorders en genieten van presentatie!

Want presenteren is leuk! Vervolgens gaan we aan de slag met het presenteren van je verhaal.

Elk goed verhaal bestaat uit Pathos, Ethos, Logos. Wat dit is en hoe je dit kunt inbouwen in je presentatie?

€ 599 7 APRIL 2020

€ 599

Bekijk het complete programma op

ARBO-ACADEMY.NL 0073 Opleidingenpagina ARBO feb 2020.indd 1 041-041_ARB03_OPL.indd 41

arbo 3 | 2020 4

14-02-20 10:52 21-02-20 11:21

Binnenkort in Arbo

PBM

» Beschermen mondkapjes tegen het coronavirus? » Duurzaamheid en veiligheid » PBM voor flexwerkers » Nieuwe normen voor ankerpunten

En verder » Nieuw verdrag over geweld en intimidatie op het werk » Thriller over gevaarlijke stoffen » Onderzoek: exoskeletten bij stukadoors » Risicoleiderschap, zo werkt het

arbo

» Werkroosters moeten op tijd klaar zijn Deze aankondiging is onder voorbehoud

42 arbo 3 | 2020

042-042_ARB03_BIN.indd 42

24-02-20 14:31

Arbo

Actualiteitendag 23 juni 2020 BCN Utrecht

In 1 dag bij over alle arbo onderwerpen Op de Arbo Actualiteitendag praten we u in een dag bij over dé relevante arbojurisprudentie en onderwerpen. Er wordt nu ook daadwerkelijk gehandhaafd op de wijzigingen in de nieuwe Arbowet.

Cruciaal om alle wijzigingen juist door te voeren Boetes kunnen hoog oplopen indien de arbo-zaken niet op orde zijn. De eerste resultaten zijn zichtbaar. Waar lopen organisaties nu tegenaan? Wat kan beter en wat kan anders?

Aandachtspunten Tijdens interactieve workshops gaan gerenommeerde sprekers in op: De veranderende rol van de bedrijfsarts De (versterkte) rol van de or en de Arbowet Taakdelegatie en eigen regie Aansprakelijkheid bij arbeidsongevallen en beroepsziekten Helder, interactief en direct toepasbaar in uw praktijk Onze sprekers geven u aan de hand van praktische voorbeelden inzicht in alle ontwikkelingen op het gebied van arbeidsomstandigheden. U hoort wat de vernieuwde Arbowet voor uw situatie betekent en hoe u deze kunt gebruiken bij het realiseren van een zorgvuldig arbobeleid.

Meer informatie en inschrijven:

actualiteitendag.arbo-online.nl Arbo Actualiteitendag 2020 210x297.indd 1 002-044_ARB03_ADV.indd 43

17-02-20 15:10 09:27 21-02-20

ELTEN.COM

WELLNESS

VOOR UW VOETEN

OPTIMAAL DRAAGCOMFORT EN PERFECTE DEMPING DOOR INFINERGY® VAN BASF.

002-044_ARB03_ADV.indd 44

21-02-20 15:10