Vakblad Arbo - Nummer september 2021 by VMN Media

7 2021 7

VAKBLAD OVER VEILIG EN GEZOND WERKEN

A a et positieve veiligheid

001-001_ARB07_CVR.indd 1

L zet in op gedrag to en: goed bedoeld, maar slechte in o

bride werken, dat los je met z n allen op

23-08-21 16:43

002-044_ARB07_ADV.indd 2

23-08-21 16:44

o ofon V

V V

e nv oeden van gedrag o de erkv oer Da i en e a e aa e anui de e ens ha is er bes a vee over be kend o kennen e he be ang van een goede en o en dia oog over vei ig erken ussen ede erkers onder ing en e eidinggevenden aar die dia oog in de rak i k ook rea iseren b i k nog s eeds as ig rbo ro essiona s e en vaak van a es over e geving anage en s s e en vei igheidsrege s en e hnis he ro edures aar s ho ogis he en so io ogis he kennis over gedragsverandering on breek n vee ervaring in he bege eiden van een gedragsveranderings ra e is er ees a ook nie

0 10

2400

I I T

T 2 71 2 0

41 0

I HT

2021 I

TI V

1 71 41 2

ositie e dia oog

a uur i k zi n de re evan e e sar ike en be angri k Die oe en e kennen n e so en er ze s een aan a over voor i h ing in di nu er o aar die ar ike en aan a e erkne ers ui eggen o een ur sus vei ig erken e een a hine ver zorgen is geen garan ie da er niks ver keerd gaa o kun e bi de a hine die nie erk o zoek gaan naar a i kingen aar a i kingen zoeken bi erkne ers die zi h nie on or die rege s gedragen is van een andere orde Wan daarvoor vers hi en ensen ge oon e vee van e kaar Dus is he idee da iedereen zi h aar aan de rege s oe houden een i usie zo eg rank u den und in di nu er ui i ei voora voor een ense i ke osi ieve benadering e ie s zo einig oge i k re ge s e rob ee is ook da er vers hi ende soor en gedrag zi n n een groo dee daarvan is onbe us gebaseerd o ge oon en edrag da au o a is h gaa en nie berede neerd Werkne ers on ikke en vaak a er ei onbe us e re denen o hun s e h e gedrag e re h vaardigen oe kun e da veranderen ennis over de e o e hniek overdra gen he dus nie aar da onge ens e gedrag kan e hee nare gevo gen hebben i he e dhovense bedri doorbreken ze di onbe us e denk ro es e hein en rogra a e inderdaad een ense i ke osi ieve ins eek a e s ri h i nen en ro edures die ver aa d or den naar gedrag he gebied van vei igheid aar ook oe asbaar o k a i ei en in egri ei n he erk zo ver e en ede erkers e rogra a zorg ervoor da vei ig heids he a s vana de erkv oer ko en in aa s van da ze oe en orden o ge egd r a zo on s aa er een o en en osi ieve dia oog over vei igheid en gedrag aar e een un a or k ens u vee ins ira ie oe

a ue ine oos en hoo dreda eur

arbo 7 | 2021

003-003_ARB07_COL_RED.indd 3

23-08-21 16:44

nhoud

L zet in op gedrag

ee bedri ven ne

en er geen genoegen

eer

hun ri h i nen en ro edures rond vei ig o orde zi n Door aa

e gaan aan de s ag

anssen

erken ri

ense i k gedrag

eenberg

Positieve veiligheid

ei igheid is een d na

is h begri

re ren iedere dag o nieu u den

ie s

e ie s

ge i k rege s be erkingen en Door rank

ee a s

i sa

e zo

aars hu ingen

und

oorlichten, opleiden, toezien

oe e in een bedri vei igheid is nog

erkne

ers

oe voor i h en over

e eens een breinbreker Wa zi n nu

re ies de ver i h ingen Wa zeggen de arborege s Door Dirk de ne h

aar een land met code oranje

edereen verdien een aa s e kans

ede erkers

die gedrag ver onen da abso uu nie door de beuge kan Die aa s e kans Door as a Wi e

oe ook

e een e h e kans zi n

4 arbo 7 | 2021

004-005_ARB07_INH.indd 4

23-08-21 16:45

arbo erder in dit nummer toffen: goede bedoelingen, slechte in o n or

a ie over gevaar i ke s o en o de

voor

erkgevers as ig bi e kaar e s rokke en vo

gens arbeidsh gi nis Door Wa er aarde

ara

erkv oer is

edere maand Trending ieu s en olumn

nos

ans

aard

bride werken doe je samen e i k ero da

e he huis erken er

houden a s

bride vor

oe doe e da o een goede

Door

eer naar kan oor

oor e Wiezer en aren

eps, ko

ude

e in gaan anier

enge

huis erken is in ussen de nor ken ge orden s de

aa s e gang van za

er huis i d

De A A is er weer dor

r va hee

ara

nos

urisprudentie

ngeval ro e en in gras pleidingen

Door as van a enburg

innenkor kunnen

ob oor

erkgever ook aans rake i k erkne

olumn

ogen n een h

e over de laptop

voor s hade die de

ee s

edia e

eer naar de

in D sse

a e be even voor bezoekers van

Producten

de beurs en he bi behorende ongres Door a

ue ine oos en

arbo 7 | 2021

004-005_ARB07_INH.indd 5

23-08-21 16:45

eer subjectie en voor discussie vatbaar selecteert de redactie iedere maand highlights op het gebied van veiligheid en gezondheid

rending in arbo Kort nieuws W zet trendbreuk in arbobeleid in gang et ministerie van

W wil de komende jaren een andere, effectievere aanpak om

betere arbeidsomstandigheden te realiseren

Daarom komt het kabinet met een nieuwe arbovisie. Deze is ontwikkeld via een open dialoog met partners, werkgevers en werknemers, in combinatie met analyse van position papers, rapporten, cijfers en ontwikkelingen. Er is de laatste tien jaar veel veranderd. Er zijn nu meer flexibele werkenden, we hebben een 24-uurseconomie, waardoor de grenzen tussen werk en privé vervagen. Er is een groeiende vraag naar mantelzorg. En nieuwe gevaarlijke stoffen kunnen de gezondheid bedreigen. 17 procent van de werknemers geeft aan te maken te hebben met burn-out klachten; jaarlijks zijn er 114.000 arbeidsongevallen met verzuim; blootstelling aan gevaarlijke stoffen op het werk kost jaarlijks circa 3000 mensen het leven. SZW heeft in de Arbovisie 2040 zeven hoofdlijnen geformuleerd om een trendbreuk in gang te zetten zodat de veiligheid en gezondheid van werkenden verbeteren: 1. Meer focus op preventie. 2. Meer mogelijkheden voor eigen regie voor werkenden. 3. Structureel aandacht voor de factor arbeid in de reguliere zorg. 4. Verbetering in de naleving van de weten regelgeving. 5. Een flexibel en adaptief arbostelsel en arbobeleid. 6. Een verbeterde kennisinfrastructuur en implementatie van kennis over preventie in de praktijk. 7. Een passende en effectieve verantwoordelijkheidsverdeling.

Ter g naar r eidsinspectie De nspectie o

W heet vana

januari

cieel ederlandse Arbeidsinspectie

De komst van de Europese toezichthouder, European Labour Authority (ELA), heeft geleid tot dit besluit. Samen met de constatering dat de naam Arbeidsinspectie in de praktijk nog steeds wordt gebruikt én veelzeggender is. De oﬃciële nieuwe naam wordt Nederlandse Arbeidsinspectie, in het Engels Netherlands Labour Authority (NLA).

oegendienst n g s echter Werken in ploegendienst is nog scha delijker voor de hersenen dan we al dachten

Werken in ploegendienst verhoogt het risico op diabetes, hart- en vaatziekten en borstkanker. Het is ook schadelijk voor de hersenen. Het kan wel vijf jaar duren voordat de hersenen herstellen na langdurige ploegendienst. Zweeds onderzoek laat dit zien. Bron: Werkveilig

Vaa se s e e intimidatie eker twee miljoen vrouwen hebben op de werkvloer te maken met een vorm van seksuele intimidatie

aar

ook mannen ervaren dit

Aanpak milieucriminaliteit aalt ngeveer vij honderd bedrijven die werken met grote hoeveelheden ge vaarlijke stoffen overtreden veelvuldig milieuwetgeving Bovendien is de aan pak van milieucriminaliteit en overtre dingen onvoldoende

Dat schrijft de Algemene Rekenkamer in het rapport Handhaven in het duister. Deze bedrijven zijn onder meer te vinden in de chemische industrie en de opslag. Voorbeelden van waarbij dat misging is bijvoorbeeld de brand bij

Discussieer mee in de linked n groep vakblad Arbo

Chemiepack in Moerdijk in 2011. Bij de 20.000 inspecties is bijna 3500 keer een of meer overtredingen vastgesteld. Opvallend is dat er een relatief kleine groep is van veelplegers: 17 procent van de gecontroleerde bedrijven is verantwoordelijk voor de helft van alle geconstateerde overtredingen. Bij 56 procent van de strafzaken bleken 30 bedrijven (6%) te zijn betrokken. De Rekenkamer beveelt aan om in het vervolg uitkomsten van inspecties openbaar te maken. Er is bovendien een ‘gebrekkige registratie’ door de omgevingsdiensten. Soms ontbreekt er zelfs informatie. Negen omgevingsdiensten zijn niet aangesloten op het centrale datasysteem voor het uitwisselen van gegevens, Inspectieview. Strafzaken hebben volgens de Rekenkamer een weinig afschrikkende werking. En de politiek heeft weinig belangstelling voor dit onderwerp.

Vaak melden ze incidenten niet. Ze weten niet waar ze naartoe moeten met hun klacht. 30 procent van de werkende vrouwen heeft wel eens te maken met aanranding of een andere fysieke vorm van seksuele intimidatie op de werkvloer. 61 procent zelfs met seksueel getinte opmerkingen, sissen en dergelijke. Bij mannen is dit 18 procent. Dit blijkt uit CNV-onderzoek gedaan door Maurice de Hond.

Th iswer

ergoeding

eer dan de hel t van de werkgevers hee t inmiddels de thuiswerkvergoe ding ingevoerd

Veel werkgevers willen na de pandemie het hybride werken erin houden. Het is ook steeds meer geïntegreerd in bedrijfsbeleid en in cao-afspraken, meldt AWVN. Een halfjaar geleden zorgde nog maar 20 procent van de werkgevers voor een thuiswerkvergoeding. Het Nibud maakte daarvoor vorig jaar een berekening. 2 euro netto per dag is de norm.

arbo 7 | 2021

006-007_ARB07_TRE.indd 6

23-08-21 16:45

witter nvvkveiligheid

vakbladarbo

juli

Het grote BeNe-onderzoek naar hefbomen voor veiligheid en welzijn op de #werkvloer is een studie uitgevoerd door de Universiteit Antwerpen en @tudelft E

augustus

Awards voor goede praktijken voor een gezonde werkplek: EU-OSHA is op zoek naar voorbeelden van eﬀectieve benaderingen om aandoeningen aan het bewegingsapparaat op de werkplek aan te pakken. Zijn er benaderingen die uw organisatie wil delen?

o do Landelijk arbocongres et Landelijk Arbocongres is al jaar d dag dat pro essionals door

augustus

e perts in

Webgigant Amazon wil zijn Amerikaanse personeel met een loterij verleiden zich te laten vaccineren tegen corona. De medewerkers van het techbedrijf in bijvoorbeeld distributiecentra maken kans op geldprijzen tot $500.000. Ook zijn er auto’s te winnen.

n dag helemaal bijge

praat worden over alle actuele ar bothema s

ok dit jaar beloo t het

weer een dag vol inhoud, inspiratie en interactie te worden met het thema Werkplek van de toekomst

Arbo in cij ers Burn outklachten onder zzp ers, het is een licht stijgende trend

aar nog

altijd minder dan bij werknemers

Zelfstandig ondernemers zonder personeel (zzp’ers) hebben minder last van burn-outklachten dan werknemers. Begin 2021 had 9 procent van de zzp’ers last van burn-outklachten tegenover 16 procent van de werknemers (eind 2020). Burn-outklachten worden onder meer beïnvloed door de combinatie van (kwantitatieve) taakeisen en autonomie (regelmogelijkheden). Als er in het werk sprake is van hoge taakeisen en lage autonomie noemen we dat high strain jobs, waarbij de kans op burn-outklachten relatief groot is. Onder zzp’ers heeft 5 procent een high

strain job, onder werknemers is dat 15 procent. Met name het verschil in autonomie is groot. Als we kijken naar de ontwikkeling van burn-outklachten in de afgelopen jaren zien we bij zzp’ers een licht stijgende trend over de jaren. In 2015 was het percentage dat last had van burnoutklachten nog 2 procentpunt lager. Daarnaast ervaren zzp’ers tot 35 jaar vaker burn-outklachten dan ouderen boven de 55 jaar (14% tegenover 6%). Bij de vergelijking van sectoren blijkt dat in de zorg relatief veel zzp’ers burn-outklachten ervaren (13,5%). In de landbouw ervaren juist relatief weinig zzp’ers burn-outklachten (6%).

De kijk op werken en werkplekken is de laatste tijd enorm veranderd. Werknemers hebben ervaren dat op afstand werken en flexibele uren voor een betere balans tussen werk en privé kunnen zorgen. En nu medewerkers dankzij nieuwe technologie en nieuw beleid kunnen werken waar ze maar willen, is de werkplek relevanter dan ooit tevoren. En dus ook de arbofunctionaris. Onder leiding van dagvoorzitter Jeroen Busscher komen onderwerpen aan de orde als: de hybride organisatie en duurzaam, veilig en vitaal samenwerken. Futoroloog Arjen Banach bespreekt inspirerend werkgeverschap. Maar er is nog veel meer. Bekijk het hele programma op https:// arbo-academy.nl/events.

Bronnen: NEA 2020 en ZEA 2021 (TNO/CBS).

eer nieuws www arbo online nl

Voor meer informatie en cijfers zie: www.monitorarbeid.tno.nl

arbo 7 | 2021 7

006-007_ARB07_TRE.indd 7

23-08-21 16:45

an wetenschap naar praktijk

ok A

L zet i

an bou en he ie o en e e hniek en rodu ie bi verre eg de ees e gro e bedri ven zi n de ri h i nen en ro edures rond vei ig erken eer dan o orde o h ne en ze daar vaak geen genoegen eer ee e zien na e i k da he bi vei igheid voora aanko o een as e da zi h nie in a ier erk aa vangen ense i k gedrag eenberg

nbewuste rechtvaardiging

Toch zijn veel veiligheidsprogramma’s nog altijd gebaseerd op die ratio. ‘We werken veilig of we werken niet.’ ‘Als je je aan de regels houdt, komt het goed.’ ‘Als we de regels maar vaak genoeg herhalen, gaan we ze vanzelf naleven.’ Dat klinkt goed allemaal, maar de praktijk is weerbarstig. We weten onze gevaarlijke keuzes immers – onbewust – heel goed te rechtvaardigen:

Ook op het ge ied van veiligheid is grensverleggend

Klimmen zonder valbeveiliging? ‘Het is maar voor even joh!’ Werken met ongekwalificeerd personeel? ‘Ach, zo ingewikkeld is het allemaal niet.’ De marges wat vergroten door te bezuinigen op veiligheidsmaatregelen? ‘Dat doet de concurrentie toch ook?’ We doen doet het verkeerde, en hebben er dus nog een verhaal bij ook! En echt niet alleen op de werkvloer, maar ook op kantoor. Daar worden immers beslissingen genomen (tijd, geld, middelen) waar de werkvloer het maar mee te doen heeft.

hein

ot enkele decennia geleden hadden we het idee dat wij mensen onafhankelijke, realistisch denkende wezens zijn, die rationeel handelen en precies weten wat ze doen. Psychologisch onderzoek heeft inmiddels korte metten gemaakt met die opvatting. En flink ook. Het omgekeerde is namelijk het geval: we laten ons in verreweg de meeste gevallen leiden door beslisprocessen waar we ons helemaal niet bewust van zijn. Oók als dat ongewenst gedrag met zich meebrengt, bijvoorbeeld vanuit het oogpunt van veiligheid.

janko i.o.v.

anssen

illustraties

oo d eeld

eks

aar bewuste keuzes

De hamvraag is: hoe zorgen we ervoor dat we die rechtvaardigingen niet meer gebruiken, en in plaats daarvan de juiste keuzes maken? Volgens arbeids- en organisatiepsychologen Jules Heijneman en Kim Reuser moeten we het antwoord zoeken in het verstoren van ons denkproces. Om met Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman te spreken: we moeten ons ‘snelle denken’ (de onbewuste rechtvaardiging) plaats laten maken voor ons ‘langzame denken’ (bewust vragen stellen bij de keuzes die we maken). Heijneman en Reuser koppelden 21 biases – psychologische ‘gedachtenkronkels’ – aan onze onbewuste rechtvaardigingen

arbo 7 | 2021

008-011_ARB07_ART-THE03_Janssen.indd 8

23-08-21 16:46

oo d eeld

illustraties

janko i.o.v.

hein

et in op gedrag

(zie kader Drie voorbeelden). Dat werd de wetenschappelijke onderbouwing onder hein®, hun veiligheidsprogramma dat deelnemers bewust maakt van hun rechtvaardigingen en deze ombuigt naar het gewenste gedrag. Daarbij staat ‘hein’ voor onze innerlijke stem die aanstuurt op het gewenste gedrag, en ‘guus’ (of ‘excuus-guus’) voor de innerlijke stem die aanstuurt op het ongewenste gedrag. De kunst: onze snelle guus-reflex verstoren om ruimte te bieden aan ons langzame hein-denken, waarmee we de betere beslissingen nemen. Een veiligheidsprogramma dat niet over veiligheid gaat dus, maar over gedrag.

rie oor ee den an iases en on e sne e g s re e andwagon-e ect

e anderen-doen-het-tochook-zo-guus

Illusie van controle

e ik-weet-echt-wel-wat-ikdoe-guus

utoriteits ias

e maar-de-klant-wil-doordus-ik-he -geen-keus-guus

arbo 7 | 2021

008-011_ARB07_ART-THE03_Janssen.indd 9

23-08-21 16:46

‘ et gaat over keuzes maken, eed ack geven en het e nvloeden van gedrag’ hein en guus op de bouwplaats

In de bouw hangen de posters met hein en guus inmiddels op vele honderden bouwplaatsen, mede doordat Bouwend Nederland het programma heeft omarmd. Maar ook in productieomgevingen (kwaliteit) en bij banken (integriteit) worden hein en guus ingezet om onwenselijk gedrag om te buigen. De hoogste tijd dus om in de praktijk te kijken wat het programma teweegbrengt. Dat doen we bij ASML. Het Veldhovense bedrijf – vlaggenschip van de Nederlandse maakindustrie – staat erom bekend dat het voortdurend grenzen blijft verleggen. Dat doet het ook op het gebied van veiligheid. Het eerste ASML-bedrijfsonderdeel dat met hein aan de slag ging, was Corporate Real Estate, verantwoordelijk voor het onroerend goed van ASML. Het heeft niet alleen te maken met de eigen medewerkers, maar ook met de aannemers die het onroerend goed bouwen, verbouwen en onderhouden (en hun medewerkers). EHS-manager Maurice Stijfs vertelt over de stap om het gedrag rond veiligheid een prominente plek in het veiligheidsbeleid te geven.

er hein en g

Hoe is hein bij ASML terechtgekomen? “Mijn collega Stef van Hout is de bedenkers van hein tegengekomen op een congres. We waren toen net op het punt dat we een volgende stap wilden zetten. Er lagen stapels aan richtlijnen en procedures, maar zoals bij elke organisatieverandering is ook bij het verbeteren van veiligheid het uiteindelijke gedrag het belangrijkst. Weten is één, maar wat doe je als het er echt op aankomt?” En dus… “En dus waren we op zoek naar een duurzame interventiemethode. Stiekem keek ik daarbij verder dan EHS. Want ook op het gebied van kwaliteit speelt gedrag een grote rol. Hoe deel je in een veilige sfeer ideeën met elkaar? Hoe werk je vanuit een open, positieve houding samen aan de beste oplossing? Dat is

e rogra a van s ho ogen ei ne an en eu ser hee ee i ers die on os ake i k e e kaar ver boden zi n rainingen en o uni a ie a agnes i dens de rainingen on dekken de dee ne ers o een aagdre e ige anier hoe ze zi hze gerege d voor de gek houden ok eren ze een aa aar ee ze e kaar zonder bo sende ego s kunnen aans reken Wa zou hein daarvan zeggen is bi voorbee d een vraag die e o een bou aa s kun kri gen anneer e sne een onvei ige k us doe n ie h een e uus guus hoor ee da hi aars hi n i k een e begre en e uus gebruik o onvei ig e hande en e de o uni a ie a agnes ord s eeds ver s erk a de dee ne ers i dens de rainingen eren Daarvoor orden ar oons verha en bee den o s en andere rikke ende idde en gebruik e deze o bina ie van rainingen en o uni a ie a agnes ord s a voor s a o vier niveaus een nieu e anier van denken inges e en

Waarom wer t het? r zi n enke e redenen aaro he rogra a erk a dus ei ne an en euser en eers e de s ho ogie era h er he gaa nie o zo aar een heorie e aar o unda en ee e ens ha e i k onderzoek da naar de rak i k ver aa d is en eede de herkenbaar heid iedereen negeer zi n hein e eens o naar zi n guzen e uis eren en derde de un a or de dee ne ers kri gen o een onged ongen anier e zien hoe ze zi hze voor de gek houden n ze eren o daaro e a hen We doen he i ers a e aa en vierde is e kaar aans reken via hein o guus een s uk inder be dreigend dan e kaar re h s reeks aans reken s de dee ne ers een aa e en hoe ze zi hze voor de gek houden gaan ze s eeds vaker de uis e keuzes aken k in ui dagende si ua ies Daarnaas a ende ren ze e kaar s eeds eer o onvei ige keuzes o door breken ze o een na uur i ke anier hun ge oon es a organisa iebreed eid o he ge ens e gedrag

10 arbo 7 | 2021

008-011_ARB07_ART-THE03_Janssen.indd 10

23-08-21 16:46

makkelijk gezegd, maar de praktijk is weerbarstig. Met hein geven we daar handen en voeten aan.”

Maar hein gaat toch over veiligheid? “Jazeker! Het gaat over keuzes maken, feedback geven en het beïnvloeden van gedrag: je eigen gedrag en dat van anderen. Bij ASML zetten we hein nu in rond veiligheid, maar de psychologie achter het concept kun je net zo goed toepassen op het gebied van kwaliteit en integriteit.” Klinkt interessant allemaal, maar wérkt het ook? “Ja, het werkt. Het heeft ons iets heel belangrijks opgeleverd: dat veiligheidsthema’s niet meer van bovenaf hoeven worden opgelegd, maar rechtstreeks van de ‘vloer’ komen. En ik zie het ook gebeuren bij de grote aannemers die hier werken. Door hein te omarmen, bouwen we samen aan een veiliger wereld.”

Blij met het programma

‘Het zal wel over procedures gaan’, dacht John Koster toen het hein-programma van start ging bij zijn bedrijfsonderdeel. Viel dat even mee… En nu hij hein goed kent, is de Vice President Metrology and Machine Control blij met het programma. Omdat het veiligheid bevordert, maar ook omdat het een stem geeft aan collega’s die zich normaal gesproken wat minder snel uitspreken. Maar eerst even terug naar die allereerste hein-sessie. Een beetje sceptisch was Koster namelijk wel. Want laten we eerlijk zijn: veiligheid gaat maar al te vaak over opgelegde regels en

richtlijnen die we allemaal wel kennen. Hij was echter al snel ‘om’.

Waardoor veranderde je van mening? “Dat kwam vooral doordat de aanpak heel persoonlijk is: je wordt als het ware ‘gedwongen’ om te reflecteren op je eigen gedrag. Best confronterend af en toe, want die excuus-guzen zijn natuurlijk heel herkenbaar. Maar dankzij de grote funfactor is het toch erg ontspannen allemaal: nergens dat opgeheven vingertje.” Maar hoe past één zo’n programma nou op al die duizenden mensen? “Sommige collega’s werken met lasers en gevaarlijke stoﬀen. Daar kun je echt spreken van een omgeving met veiligheidsgevaren. Maar anderen – zoals bij Metrology and Machine Control – hebben een werkomgeving die je kunt vergelijken met een krantenredactie. Hoe kun je daar nou één programma op loslaten, vroeg ik me inderdaad af. Het antwoord zit ’m in die zelfreflectie: het gaat niet per se om de omgeving, maar ook om hoe je met veiligheidsdilemma’s omgaat.”

‘ e wordt als het ware ‘gedwongen’ om te re ecteren op je eigen gedrag’

Voor cultuurverandering is naast zelfreflectie ook de dialoog belangrijk. Hoe werkt dat? “Van oudsher hebben we bij ASML een cultuur van ‘speak up’. Maar weet je wat het is? Niet iedereen spreekt zich even makkelijk uit. Dat kan karakterologisch bepaald zijn, maar bijvoorbeeld ook cultureel. Dit programma geeft iedereen een stem, ook collega’s die zich doorgaans wat geremd voelen bij het geven van feedback. Natuurlijk staan veiligheid en gedrag voorop, maar hein zou zomaar een impuls kunnen zijn om ook bij andere ‘lastige’ onderwerpen wat makkelijker met elkaar het gesprek aan te gaan.” En zo is ASML dus niet alleen grensverleggend op technisch gebied, maar ook met een programma over veiligheid dat niet over veiligheid gaat. Náást alle strenge regels en richtlijnen dus, omdat gedrag zich nu eenmaal moeilijk laat sturen door papier.

arbo 7 | 2021 11

008-011_ARB07_ART-THE03_Janssen.indd 11

23-08-21 16:46

a et

en a et

combineren

Positieve veiligheid

ie zo hee ang ge eden s or de een vei igheids ro essiona na a oo van een raa e o i a o i e bez eren da he vas houden van de euning een voor re e i ke aa rege is n i n ogen is he eerder be u e end ega ieve vei igheid e oe en er nu h vana eks

rank

u den

und

12 arbo 7 | 2021

012-015_ARB07_ART-THE02_guldenmund.indd 12

23-08-21 16:46

iguur

et toekennen van oorzaken van ongevallen door de tijd heen.

eiligheidskunde houdt zich bezig met het voorkomen van narigheid: ongevallen, explosies, botsingen en ga zo maar door. Dit betekent ook dat veiligheidskundigen op zoek moeten naar de oorzaak van alle narigheid. Opmerkelijk genoeg wisselt het denken over de oorzaak van narigheid sterk door de tijd heen. Want waar leggen wij de hoofdoorzaak van narigheid neer: bij de mens of juist daarbuiten?

ngevalsoorzaken

Het toeschrijven van ongevalsoorzaken lijkt zich door de tijd tussen deze twee uitersten te bewegen (zie Figuur 1). Maar ook naar een optimum te convergeren, waarbij de hoofdoorzaak ergens tussenin komt te liggen. Daar zijn we nog niet aanbeland. In het kielzog van de hoofdoorzaken volgen ook de veiligheidsmaatregelen, want die hangen daar uiteraard mee samen. Via het leiden van een vroom en oppassend leven, het elimineren van brokkenmakers, het treﬀen van technische maatregelen, het aanpassen van de techniek aan de mens, het opleiden van kundige en veilige mensen, het inrichten van veiligheidsmanagementsystemen, tot en met aandacht voor de menselijke factor en ‘systeemergonomie’ zijn wij nu aanbeland bij het ‘veranderen van de veiligheidscultuur’. Uiteraard hebben wij

de eerdere maatregelen niet achter ons gelaten, die doen ook nog mee. En een daarvan speelt ons nog steeds parten.

echniek en mens

Het begon veelbelovend, de veiligheidskunde. De aandacht ging namelijk eerst uit naar de techniek en technische maatregelen. De eerste veiligheidskundigen heetten niet voor niks ‘veiligheidstechnici’. Mensen moeten uiteraard met die techniek overweg kunnen, dus de techniek werd aan de mens aangepast en de mens werd opgeleid om veilig met de techniek overweg te kunnen. Zo werd de mens een centraal onderdeel van de techniek. Niks mis mee, zou je zeggen. Zolang je de mens maar niet als een stuk techniek gaat beschouwen, want dan gaat het fout. Kijk, wanneer een machine afwijkende output produceert, dan is er iets aan de hand met je machine. Je maakt ’m open, vervangt wat, draait wat aan, druppelt wat olie tussen de raderen, en starten maar! Met andere woorden: je gaat op zoek naar afwijkingen in de machine. Dit is een prima strategie als het over machines en installaties gaat. Als je de dezelfde aanpak loslaat op mensen, je gaat dus op zoek naar mensen die ‘afwijken’, dan verzeker ik je bij voorbaat dat je een afwijkende mens zult vinden. Als je daarop

arbo 7 | 2021 1

012-015_ARB07_ART-THE02_guldenmund.indd 13

23-08-21 16:46

iguur 2

T-model met de egrippen gevaar, veiligheid en risico.

eiligheid is iets wat wij samen cre ren, iedere dag opnieuw maatregelen neemt, kom je al snel uit aan de linkerkant van figuur 1, of bij de procedures van het Veiligheidsmanagementsysteem (VMS). Nu moet je er ook nog voor zorgen dat deze afwijking niet meer voorkomt, dus ga je hierop vervolgens handhaven. Het eind is zoek, want zoals gezegd: er is altijd wel een afwijking te vinden, ook als alles goed gaat. Misschien is het zelfs zo dat het door die afwijkingen meestal goed gaat? Het is een gedachte die veel veiligheidsprofessionals maar moeilijk kunnen verteren. Ik kom er straks op terug. Een ander belangrijk verschil tussen mensen en machines is de voorspelbaarheid van machines en de onvoorspelbaarheid van mensen. Nu ga ik niet beweren dat mensen volstrekt onvoorspelbaar zijn, dat is onzin. Maar mensen en machines wat dit aangaat verwarren, heeft geleid tot een overvloed aan standard operating procedures (SOPs) en de illusie dat als iedereen zich maar aan de regels houdt, de wereld een veilige haven zou zijn. Ook hier kom ik op terug.

Gevaar maatregel doelwit

Het gevaar-maatregel-doelwit-model (in het Engels: hazardbarrier-target-model, ofwel HBT-model) is het model dat ten grondslag ligt aan veel veiligheidsdenken. Dat wil zeggen: er is een gevaar en dat moeten wij beheersen om veiligheid te creëren. Dit gevaar kan van alles zijn. Als het maar voor narigheid

zorgt als de mens, het milieu of assets (zo heet dit tegenwoordig) eraan blootgesteld wordt. Daar steekt de veiligheidsprofessional een stokje voor door maatregelen te treffen. Bij de keuze van een passende maatregel, of maatregelen, maakt de professional gebruik van de arbeidshygiënische strategie. Dat hoef ik hier gelukkig niet uit te leggen. En zo creëert de veiligheidsprofessional veiligheid. Maar wat is veiligheid? Karl Weick formuleerde het zo fraai: Veiligheid… ‘is een dynamische niet-gebeurtenis’, want narigheid blijft uit (= niet-gebeurtenis), maar dit kan van het ene op het andere moment veranderen (= dynamisch). Om veiligheid te creëren zijn drie zaken nodig: » een gevaar, dit spreekt vanzelf; » een of meer maatregelen om dit gevaar te beheersen; » vertrouwen in de getroffen maatregel, of maatregelen. Dit laatste is belangrijk, want als mensen geen vertrouwen hebben in de getroffen maatregel, dan voelen zij zich niet veilig en is er dus geen sprake van veiligheid.

isico: dat wat kan gebeuren

Dan is er nog risico. Risico gaat over wat er kán gebeuren. Het gevaar kán misschien toch narigheid veroorzaken. Misschien omdat de maatregel niet voldoet, of faalt, of hapert, of er niet is. Aan een dergelijke gebeurtenis kunnen wij een kans koppelen. En de gevolgen kunnen wij op allerlei manieren uitdrukken: aantal gewonden (dit is lastig, want wat is gewond?), aantal doden, in geld, psychische schade (lastig!), enzovoort. Risico bestaat dus eveneens uit drie componenten: » scripts waarin het gevaar onbeheerst raakt, ofwel de scenario’s; » de kansen hierop; » het gevolg. Risico is een zaak van de toekomst, in tegenstelling tot veiligheid, want dat is een zaak van het heden. Het gevaar behoort tot het verleden, want dat hebben wij nu beheerst, waardoor wij veiligheid hebben gecreëerd. Voor dit moment. In Figuur 2 staan de begrippen gevaar, veiligheid en risico afgebeeld met behulp van het HBT-model. Eronder staat de tijdlijn waarop wij gevaar, veiligheid en risico kunnen projecteren.

14 arbo 7 | 2021

012-015_ARB07_ART-THE02_guldenmund.indd 14

23-08-21 16:46

a et

: denken in a wijkingen

Zoals gezegd, het HBT-model ligt ten grondslag aan veel veiligheidsdenken. Dit soort veiligheidsdenken wordt tegenwoordig Safety I genoemd. Safety I kenmerkt zich door het denken in het opsporen en aanpakken van gevaren, risico’s en afwijkingen met behulp van het HBT-model. Dit denken heeft ons naar boven gestuwd, naar de top van Figuur 1. Maar daar zijn wij nog niet. Het denken in risico’s, afwijkingen, het treﬀen van maatregelen en het handhaven ervan heeft zo zijn beperkingen. De belangrijkste redenen zijn dat het nietsystemisch is en de nadruk uitsluitend op ‘afwijkingen’ ligt en op wat er misgaat. Systemisch wil zeggen, het complete systeem in ogenschouw nemend. Holistisch kijken heet dat. Met ‘compleet systeem’ bedoel ik het geheel van mensen, machines, installaties, managementsystemen, noem maar op, en alle relaties hiertussen, dat samen een bepaalde output levert. Dus het socio-technische systeem en alles wat daaromheen zit. Dit systeem moet in balans zijn om goed en veilig te produceren. En mensen moeten daarin steeds kleine aanpassingen plegen, om het systeem goed draaiende te houden. Erik Hollnagel noemt dit ETTO’en: het voortdurend kiezen tussen gron-

afety II in de pra ti di o en kri g a e voora vee aanda h in de zorg Daar ki ken ze vanze s rekend nog s eeds e een a e bri naar ongeva en en eren ervan De a e bri gaa o a s ze naar de dage i kse ui voering van he erk ki ken he ork as done Dan b i k bi voor bee d da iedere a i n ersoon i ke aanda h nodig hee n da he ro o o da ervoor s aa hier geen re kening ee houd o ige a i n en zi n bi voor bee d hee ges annen i dens een a s raak en oe en eers o hun ge ak ges e d orden ok de behande ing kan dan een s uk anger duren oor he aken van verge i kingen ussen he ork as i agined W en he ork as done W D aken zi gebruik van he rogra a un iona eso nan e na sis e hod van rik o nage e kun e erk ro essen ode eren door deze in dis re e a ivi ei en o hande ingen o e de en en e e kaar e verbinden zie ebsi e un iona resonan e o voor voorbee den Di kan he in uberen van a i n en zi n o he oedienen van een va in e W aken zi o basis van he s andaard ro o o e W D aan de hand van observa ies en door in ervie s e houden e be rokkenen e aken van s bied hun vee inzi h in erk i zen en a i kingen van he ro o o e behu van kunnen zi ook a hanke i kheden ussen hande in gen onder ing o ussen vers hi ende ro essen zi h baar aken ierdoor kri gen zi een sa enhangend ho is is h bee d van he erk o een a de ing n kri gen ze inzi h in hoe erkne ers vei igheid in de rak i k re ren

dig (en veilig) en eﬃciënt (sneller en minder veilig) werken. Dit moet wel met overzicht en bedachtzaam gebeuren. Want kleine aanpassingen hier kunnen immers elders tot vervelende uitschieters leiden. Maar in de meeste gevallen zorgen ze er juist voor dat processen soepel lopen en voor succes zorgen.

a et

: holistisch kijken

Dit holistisch kijken en begrijpen waarom het meestal goed gaat (het systeem produceert dan op veilige wijze de juiste output) noemen wij tegenwoordig Safety II. Er zit nog meer aan vast, maar hier wil ik het voor nu bij laten. Je zou kunnen zeggen dat Safety II meer kijkt naar het werk zoals het wordt uitgevoerd (work-as-done, of WAD). Hoe de uitvoering van het werk eruit zou moeten zien, heet dan work-as-imagined (WAI). Het is interessant om te weten of WAI en WAD overeenkomen. En zo niet, hoe ver beide van elkaar afliggen. En uiteraard waarom dat zo is. Niet om mensen vervolgens het WAI op te leggen, want dan zitten wij weer bij Safety I. Nee, in Safety II zijn we geïnteresseerd in hoe mensen samen veiligheid creëren in de dagelijkse uitvoering van hun werk.

eiligheid: een d namisch begrip

Het treﬀen van passende maatregelen heeft ons ver gebracht wat veiligheid betreft. En dat moeten we vooral zo houden. Op zoek gaan naar ‘afwijkingen’ heeft zin binnen geordende, voorspelbare systemen, maar niet binnen complexe, dynamische systemen. Het eindeloos handhaven van work-as-imagined (WAI) om de wereld maar voorspelbaar te houden, heeft veiligheid in een vaal daglicht gezet. Veiligheid is bovenal een dynamisch begrip, een toestand in het heden, zoals het HBT-model ons leert. Veiligheid is iets wat wij samen creëren, iedere dag opnieuw. Hoe? Allereerst door Safety I en Safety II te gaan combineren. Door te leren van wat er goed gaat én van wat er misgaat. Door ons meer te gaan richten op mensen in plaats van maatregelen. Door ons te verdiepen in hoe mensen maatregelen laten werken, of juist niet. Door mensen te waarderen in plaats van ze te bekritiseren. Een brede benadering, een systemische benadering, een menselijke benadering, met een positieve insteek. En het liefst met zo min mogelijk regels, beperkingen en waarschuwingen. Met veel dank aan Carsten Busch voor zijn waardevolle commentaar. rank Guldenmund is s ho oog en zo e erkzaa bi de se ie ei igheidskunde a s he en ru voor ei igheid in de org van de De

rik ollnagel 2 . a et -I and a et -II. The past and uture o sa et management. arnham, shgate u lishing td. -we site unctionalresonance.com arl . eick 2 . Organizing or Transient elia ilit The roduction o namic Non- vents. ournal o ontingencies and risis anagement, , 2 -2 . doi . j. -5 .2 . 2 . . . . epartment o nerg uidance ocument -

O .

azard and arrier nal sis

arbo 7 | 2021 1

012-015_ARB07_ART-THE02_guldenmund.indd 15

23-08-21 16:46

Als allround adviseur aan tafel?

Volg de kopopleiding A&O voor HVK’ers en AH’ers

Wil je meer vanuit een mensgerichte benadering aan veilige werkomstandigheden werken? Volg dan de kopopleiding A&O. Het stelt je in staat om met verschillende brillen naar arbozaken te kijken. Opdrachtgevers staan te springen om adviseurs met deze meerwaarde. Vind je de ‘menselijke kant’ zweverig klinken? Het vakgebied als A&O’er is juist heel concreet. Je helpt bedrijven ervoor te zorgen dat hun medewerkers met plezier naar hun werk gaan en optimaal presteren. Wij leiden je op tot specialist in het verbeteren van de kwaliteit van arbeid en duurzame inzetbaarheid. Ook help je bij het verminderen van arbeidsrisico’s die vooral te maken hebben met de menselijke factor. Start:

dinsdag 5 oktober 2021

Lestijden: 17.45 tot 21.15 uur Kosten:

€ 8.400,- incl. lesmateriaal en eindexamen, excl. btw Als NVVK/NVvA-lid ontvang je 5% korting op de deelnamekosten opleiding

Plaats:

Utrecht

Kijk voor meer informatie over de kopopleiding A&O op www.phov.nl. Spreekt het A&O-vakgebied je erg aan, maar volg je liever een deel of delen van de opleiding? Dat kan! Het is mogelijk om een enkele

De moderne HSE-manager kan niet zonder arbeids- en organisatiekunde in zijn pakket.

of meerdere losse module(s) te volgen.

Schrijf je nu in op www.phov.nl

Weerdsingel WZ 32 | 3513 BC Utrecht | T 030 231 82 12 | www.phov.nl | info@phov.nl

PHOV_210711_Adv_AenO_opleiding_JUL21_210x297mm_01_wt.indd 1 002-044_ARB07_ADV.indd 16

09-07-21 11:16 23-08-21 16:44

alter Zwaard

ro essionals pro leren zich niet met oterrie jes, maar met geoekte successen.

ploma’s, certi caten en registraties stemen zijn nuttig voor risico eginners en risicovakmannen, niet voor risicopro s.

oe een

ju elwoord voor spraakverwarring zorgt.

isi o ro essiona k gebruik e die er voor een nieu e genera ie van vei igheidskundigen in ussen bi na ee de ennia ge eden oor kennisin en sieve diens ver eners die s eeds eer in eresse hadden gekregen in risi o he a s bui en de arbeidsvei igheid n rans or vei igheid en a i n vei igheid o aar eens a e noe en eks herend s rak ik van soor en vei igheid De begri en risi o en ro essiona aren na uur i k breed o e va en en risi o ro essiona b eek een ooi oord k ver on derde i a sne over de gre igheid aar ee iedereen er ee aan de haa ging en handige ongen regis reerde he a s do einnaa ardo erd over ogen o er geen ursus voor as e organiseren en verzekerings aa s ha i ro eerde haar risi oadviseurs a s risi o ro essiona s avraag eerde da de verzekeraar de risi o ro essiona ge aksha ve had overges agen in ig aar a er en he houd aar nie o eidooien voor een regis er van risi o ro essiona s Da b i k voora geri h o de borging van deskun digheid en vakbek aa heid aar da is o h ie s hee anders dan ro essi ona i ei Waaro die s raakver arring Waaro o h s eeds ro essiona a s ube oord en risi o ro essiona o s hri ven a s een ro essiona die anderen deskundig adviseer over he o gaan e risi o s vind ik voor de hand iggend ie a een vei igheidskundigen aar ook risi oadviseurs se uri anagers en be as ingadviseurs herkennen zi h iss hien e in die de ni ie arde vakkennis is s e i ek voor e k van hen aar er zi n ook over eenko s en advisering is hun eede beroe n ze hebben a e aa e aken e de za h e kan en van he o gaan e risi o s e ense i k gedrag risi o er e ie en risi o o uni a ie Wie voe zi h risi o ro essiona e idee is da ie and o eidingen vo g vakkennis o doe een di o a kri g en zo risi obeginner ord in een be aa d vakgebied Daarna begin he e h e erk Door rak i kervaring ord hi risi ovak an o on ikke zi h o risi os e ia is risi okuns enaar o risi o ro essiona Da is i n idee vier en adviseurs die e k o hun eigen anier adviseren over risi o s e ene e is nie be er dan he andere aar ik heb i verkeken o de aan rekke i kheid van da oord ro essio na k heb onders ha hoe graag e ke deskundige o vak an zi h i ooien e da ube oord n ik verbaas i over he sne erzi de s huiven van da nu ige onders heid ussen vak an en ro essiona k heb vers hi ende edis h s e ia is en ges roken n i n ogen s uk voor s uk ro essiona s en aars hi n i k ook risi o ro essiona s i geen van hen hang een inge i s bo erbrie e aan de uur een van hen benadruk e genover a i n en da hi bes hik over een di o a er i aa o regis ra iebe i s iss hien zi n risi obeginners ge n eresseerd in k a i ei ss e es voor o eidingen en risi ovak annen in er i a en voor vakbek aa heid isi o ro essiona s zi n daar nie ee bezig zi ro eren zi h iever e ge boek e su essen en res e van vakgeno en n zi hebben so ieso een heke aan bo erbrie es

arbo 7 | 2021 17

017-017_ARB07_CLM_ZWA.indd 17

23-08-21 16:47

Eisen Arbowet en Arbobesluit

oorlichten, ople

oe e in een bedri erkne ers oe voor i h en over vei igheid is nog e eens een breinbreker Wa zi n nu re ies de ver i h ingen en anneer ben e a s bedri o ian s een raining genoeg en a zeg de rbo e eks Dirk de ne h

m veilig te kunnen werken, is een goede opleiding van de werknemers nodig. Met voldoende aandacht voor voorlichting en onderricht. Het belang hiervan wordt nogal eens onderschat. Onlangs bleek nog uit onderzoek dat een groot deel van de werknemers onvoldoende opgeleid en getraind is om hun werk veilig te kunnen uitvoeren (het grote BeNe-onderzoek naar hefbomen voor veiligheid en welzijn op de werkvloer).

De Arbowet

Om met de Arbowet te beginnen. In artikel 8 staat dat de werknemers ‘doeltreﬀend worden ingelicht over de te verrichten werkzaamheden en de daaraan verbonden risico’s, alsmede over de maatregelen die erop gericht zijn deze risico’s te voorkomen of te beperken.’ En in lid 2 van dat artikel staat dat ‘aan de werknemers doeltreﬀend en aan hun onderscheiden taken aangepast onderricht wordt verstrekt met betrekking tot de arbeidsomstandigheden’. Let op: dit lijken dezelfde dingen maar ze zijn het niet. Lid 1 gaat over voorlichting en dat lijkt dus het meeste op VCA. Maar lid 2

e wet gee t vooral algemene richtlijnen, het r o esluit nadere eisen

heeft het over onderricht en dat gaat een stuk verder. Namelijk om het leren omgaan met de specifieke risico’s en maatregelen van de eigen werkzaamheden. Dat is meer een soort trainingon-the-job. Een algemene training volstaat hier dus niet. Deze moet afgestemd zijn op bijvoorbeeld de bedrijfs-RI&E.

oezicht

Lid 3 heeft het vervolgens over de functie en het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM). En lid 4 gaat over toezicht. Het is, met andere woorden, niet voldoende om mensen voor te lichten en op te leiden. Er moet ook toezicht zijn. Je ziet dat terug in de casuïstiek over aansprakelijkheid. Ook hier vindt een rechter het onvoldoende dat de werkgever de medewerkers heeft voorgelicht. Er wordt verwacht dat er toezicht is en dat medewerkers worden behoed voor misstappen. Artikel 8 wordt dan ook wel samengevat als VO&T: voorlichting, onderricht en toezicht.

pleiding en bhv

Artikel 15 van de Arbowet zegt vervolgens nog iets over bhv’ers. Deze moeten beschikken over een zodanige opleiding en uitrusting, zijn zodanig in aantal en zodanig georganiseerd dat zij hun taken naar behoren kunnen vervullen.

En dan het Arbobesluit

Bent u er dan? Nee, niet bepaald. De Arbowet geeft eigenlijk alleen algemene richtlijnen voor voorlichting. Nadere eisen en specifieke gevallen komen terug in het Arbobesluit. Psychosociale belasting Zo gaat artikel 2.15 Arbobesluit over PSA. ‘Aan werknemers die arbeid verrichten waarbij gevaar bestaat voor blootstelling aan

1 arbo 7 | 2021

018-021_ARB07_ART-THE01_deKnecht.indd 18

23-08-21 16:47

pleiden, toezien

psychosociale belasting wordt voorlichting en onderricht gegeven over de risico’s voor psychosociale arbeidsbelasting alsmede over de maatregelen die erop zijn gericht die belasting te voorkomen of te beperken.’ Dat klink simpel, maar hoe geef je dat vorm? We hebben het over een best omvangrijk probleem. Dat varieert van duurzame inzetbaarheid tot burn-outproblematiek. Maar ook over pesten en seksuele intimidatie. Vergelijk dat eens met kinderen op school en hoeveel tijd ze daar aan pesten besteden. Dat gaat echt wat verder dan een uurtje voorlichting. Elektrotechnische werkzaamheden Artikel 3.5 Arbobesluit gaat vervolgens in op elektrotechnische, bedienings- en andere werkzaamheden. Dit is een van de wei-

nige vakmanschapseisen die ook geborgd zijn in bijvoorbeeld NEN-normen (NEN 3140 etc.) en waarbij ook vakmanschapsniveaus zijn gedefinieerd. Zo moet je voor het aanzetten van een stekker aan een snoer al de kwalificatie ‘voldoende onderricht persoon (VOP)’ hebben. Gevaarlijke stoffen Artikel 4.10d behandelt het omgaan met gevaarlijke stoffen en het blootgesteld worden aan gevaarlijke stoffen. Hier is het Arbobesluit vrij concreet over de opleidingsinhoud. En dat gaat verder dan alleen de gevaren. Ook blootstelling en grenswaarden moeten aan de orde komen. Dat betekent dat een algemene opleiding, zoals VCA, zeker niet voldoende is. Het moet een specifieke maatwerkopleiding zijn die ingaat op de eigen

arbo 7 | 2021 1

018-021_ARB07_ART-THE01_deKnecht.indd 19

23-08-21 16:47

LANDELIJK ARBOCONGRES 14 oktober 2021 | Jaarbeurs Utrecht

Werkplek van de toekomst Wilt u alles weten over de werkplek van de toekomst en welke kansen het biedt voor u als arboprofessional? Ontdek tijdens het Landelijk Arbocongres 2021 hoe u duurzaam veilig en vitaal (samen)werkt. Krijg inzicht in de trends en gevaren, de uitdagingen en nieuwe kansen van de werkplek van de toekomst.  Word door experts bijgepraat over de belangrijkste topics op het gebied van de werkplek van de toekomst  Volop mogelijkheden om te sparren met vakgenoten en uw netwerk te verbreden  Keuze uit interessante workshops: volg de workshops van uw voorkeur

Met welke onderwerpen gaat u aan de slag tijdens het Landelijk Arbocongres?

Keynotes De hybride organisatie - Jeroen Busscher Duurzaam veilig en vitaal (samen)werken: we leren het in de praktijk! - Arjella van Scheppingen Inspirerend werkgeverschap in een veranderende wereld - Arjen Banach

Workshops Hybride werken in de RI&E: Veerkracht in de thuiswerkbalans - Cecile de Roos Wolven krijgen geen burn-out - Irene van Eijk | Waarom doe je nou niet gewoon wat ik zeg - Hilde Jans Gevaarlijke stoffen/ 100 ways to die at work - Tamara Onos | Rookvrij werkt beter! - Hans Dam De arbofunctionaris van de toekomst - Corné Bulkmans

Meer informatie en inschrijven via:

ARBOCONGRES.NL Arbo Congres 210x297.indd 20 1 002-044_ARB07_ADV.indd

Al 19 jaar dé dag voor professionals 10-08-21 23-08-21 16:23 16:44

e waarde van een goede opleiding wordt wel eens onderschat

stoﬀen en werkplek. Dat geldt overigens ook voor de onderwerpen die hierna aan de orde komen, zoals we zullen zien. Concreet betekent dit dat we het onderricht moeten afstemmen op de bedrijfseigen risico’s uit de RI&E. Artikel 4.45b besteedt aandacht aan onderricht met betrekking tot het werken met asbest en 4.102 aan het werken met biologische agentia. Ook deze artikelen zijn vrij uitgebreid en redelijk concreet. Fysieke belasting Artikel 5.5 gaat in op het handmatig hanteren van lasten. Belangrijk hierbij is dat er verwezen wordt naar de bijlage I en II van de Richtlijn 90/269/EEG. Deze gaan in op kenmerken van een last, vereiste lichamelijke inspanning, de werkomgeving en eisen van de taak. Artikel 5.5 zelf geeft aan dat men aandacht moet besteden aan zaken als: risico’s, maatregelen, wijze van tillen en zwaartepunten. Al met al gaat dit zeker verder dan een korte tilinstructie. Geluid, trillingen en straling Artikel 6.11 behandelt voorlichting en onderricht met betrekking tot geluid en trillingen. Hierbij moeten onder meer de volgende onderwerpen aan de orde te komen: risico’s, maatregelen, uitkomsten van onderzoeken van de werkplek, keuze van arbeidsmiddelen, veilige werkmethoden, signalen van schade, actie- en grenswaarden. Artikel 6.12 besteedt op een vergelijkbare manier aandacht aan straling en optische straling. Onderhoud Artikel 7.6 schenkt aandacht aan de deskundigheid van werknemers die onderhoud verrichten. Maar het artikel blijft wel vrij vaag. Zij moeten over ‘specifieke deskundigheid en ervaring’ beschikken. Wel is dit het eerste artikel dat ook over ervaring rept. Arbeidsmiddelen Artikel 7.17 gaat in op mobiele arbeidsmiddelen en ook hier wordt een specifieke deskundigheid gevraagd. Bijvoorbeeld een heftrucktraining. Hijs- en hefwerktuigen komen in artikel 7.18 aan bod en ook hier is de eis dat ze worden bediend door personen die daartoe een specifieke deskundigheid bezitten. Daarnaast eist artikel

7.20 dat ze minimaal eens per jaar door een deskundige (natuurlijke) persoon worden gekeurd. Toegangs- en positioneringstechnieken Artikel 7.23c gaat over het gebruik van toegangs- en positioneringstechnieken met lijnen. Ook hier is het een vereiste dat de betrokken werknemers een adequate en specifieke opleiding krijgen voor de beoogde werkzaamheden, in het bijzonder rondom de reddingsprocedures. Kranen en steigers Artikel 7.32 behandelt het bedienen van torenkranen, mobiele kranen en funderingsmachines. Hierbij wordt geëist dat deze alleen mogen worden bediend door een persoon die een certificaat van vakbekwaamheid heeft. En – iets wat we nog niet eerder gezien hebben – die in een zodanige lichamelijke en geestelijke toestand verkeert, dat hij in staat is de aan de bediening van het desbetreﬀende arbeidsmiddel verbonden gevaren te onderkennen en te voorkomen. Wel apart, ook de wetgever vindt dit blijkbaar zeer risicovolle middelen. Artikel 7.34 gaat over steigers en hierbij wordt alleen de eis gesteld dat deze regelmatig door een ter zake deskundig persoon wordt gecontroleerd. Over de gebruiker zelf wordt niets gezegd. PBM Artikel 8.1 gaat over PBM. Hierin staat niets over onderricht. Maar dit wordt al op een hoger niveau geregeld, te weten in Artikel 8 van de Arbowet. Hier eindigt de bemoeienis van het Arbobesluit. De Arboregeling behandelt voornamelijk de vakbekwaamheid en certificering van bijvoorbeeld kerndeskundigen en gasmeters.

ompliant

Het is dus goed om te checken of een bedrijf op het gebied van voorlichting voldoet aan alle eisen van de Arbowet en het Arbobesluit. Maar kritieke zaken die ik gezien heb in mijn adviseurschap zijn: » Is het onderricht wel afgestemd op de bedrijfseigen risico’s? » Is er naast onderricht ook voldoende aandacht voor toezicht? » Is het onderricht ook praktisch of alleen maar theoretisch? » Komen alle relevante onderdelen aan bod? Dus bijvoorbeeld bij gevaarlijke stoﬀen niet alleen de gevaren en pictogrammen, maar ook de blootstelling. » Hetzelfde geldt voor het hanteren van lasten. Komen echt alle elementen uit artikel 5.5 aan de orde? » In welke omvang en frequentie komen de risico’s van PSA aan de orde? » Alleen een training VCA is beslist onvoldoende. Vanwege het gebrek aan diepgang als het ontbreken van praktijkinformatie. » De waarde van een goede opleiding wordt wel eens onderschat. Vakmanschap is een wezenlijk onderdeel van het borgen van veiligheid op de werkvloer. Dirk de Knecht is senior adviseur bi

ader

arbo 7 | 2021 21

018-021_ARB07_ART-THE01_deKnecht.indd 21

23-08-21 16:47

aar een land met code oranje edereen verdien een aa s e kans ok ede erkers die gedrag ver onen da abso uu nie door de beuge kan i voorbee d a s zi o vakan ie gaan naar een and e ode oran e aar die aa s e kans oe ook e een e h e kans zi n

eks

as a Wi e

22 arbo 7 | 2021

022-023_ARB07_REC.indd 22

23-08-21 16:48

en werknemer is sinds 1 oktober 1992 in dienst. Vanaf 2016 is er kritiek op zijn functioneren en op zijn houding en gedrag, De werkgever bespreekt dit meerdere keren en legt deze gesprekken ook vast. Maar dan meldt de werknemer zich op 3 april 2019 ziek. De bedrijfsarts oordeelt dat de werknemer op 24 april 2019 weer kan starten met werken, maar deze komt niet opdagen. Hierop dreigt de werkgever met het stopzetten van het loon en vinden er gesprekken plaats waarin de werknemer wordt gewaarschuwd voor de gevolgen van zijn houding en gedrag. Ook krijgt hij een laatste schriftelijke waarschuwing.

Werknemer wil laatste kans Op 14 oktober 2019 valt de werknemer weer uit met spanningsklachten, onder

erkne er vers hi n door

de uaran ainever i h ing nie o he ges rek meer als gevolg van de werksituatie. Daarna ontstaan er vanaf augustus 2020 opnieuw problemen doordat de werknemer niet bereikbaar is tijdens ziekte en omdat hij zijn werkzaamheden niet heeft hervat. Dit leidt ertoe dat de werknemer wordt uitgenodigd voor een gesprek op 24 november 2020. Daarin geeft de leidinggevende aan geen vertrouwen meer te hebben in de werknemer. De werknemer vraagt daarop om een laatste kans. De werkgever schorst de werknemer wel met behoud van salaris tot aan zijn vakantie. Ook heeft de werkgever laten weten dat het kan zijn dat het niet meer lukt om voor de vakantie van de werknemer uitsluitsel te geven over de gevolgen van diens gedrag.

p vakantie naar tali

De werknemer vertrekt op 1 december 2020 voor een vakantie naar Italië. Dat land heeft op dat moment ‘code oranje’. Dat houdt in dat hij na terugkomst tien dagen in quarantaine moet. Bij brief van 9 december 2020 heeft de werkgever aangegeven toch bereid te zijn de werknemer nog een allerlaatste kans te bieden. Hij wordt uitgenodigd voor een gesprek op 22 december 2020. De leidinggevende stuurt op 15 december 2020 voor de zekerheid een WhatsAppbericht aan de werknemer. Daarin staat dat de brief is verzonden en dat hij wordt uitgenodigd. Maar de werknemer verschijnt door de quarantaineverplichting niet op het gesprek. Voor de werkgever is daarmee de maat vol. De werknemer heeft zijn laatste kans verspeeld. De werkgever vraagt dan ook ontbinding van de arbeidsovereenkomst.

ordeel van de rechter

De rechter heeft er begrip voor dat voor de werkgever, omstreeks november 2020, de maat vol was. Dat de werknemer zich regelmatig afmeldde vanwege

corona(klachten) of quarantaineverplichtingen wegens (mogelijk) zieke familieleden is hinderlijk. Maar dit kan hem niet worden aangerekend, dit was een overheidseis. Desondanks heeft de werkgever de werknemer toch een allerlaatste kans geboden. Daaruit blijkt dat de deur voor de werkgever dus (nog) niet definitief dicht was. Dat gebeurde pas toen de werknemer niet kwam opdagen bij het gesprek op 22 december omdat hij in quarantaine moest. De kernvraag is dus of dat de werknemer kan worden verweten. De rechter overweegt dat de werkgever wist dat de werknemer in het buitenland was en hij op dat moment niet zijn post zou lezen. Werknemer heeft aannemelijk gemaakt dat hij, na het WhatsApp-bericht van zijn leidinggevende, zijn best heeft gedaan om achter de inhoud van de brief te komen. En dat hij vervolgens zo snel mogelijk naar huis is gegaan. Hoewel de rechter het zeer begrijpelijk (en coulant) vindt dat de werkgever de werknemer een laatste kans heeft geboden, vindt de rechter het niet terecht dat de werknemer deze kans niet meer krijgt vanwege de door de quarantaineverplichting gemiste afspraak op 22 december 2020. De gevraagde ontbinding wordt dan ook afgewezen.

e le kans

Als een werknemer een laatste kans krijgt om zijn houding en gedrag te verbeteren, dan moet dat ook een reële kans zijn. Gaat de werknemer daarna toch de fout in dan is het verstandig om goed te onderzoeken of er geen rechtvaardiging bestaat voor de meest recente fout. Want niet elke (nieuwe) fout rechtvaardigt een ontslag. Pascal Willems is advocaat en eigenaar van WVO advocaten. Vragen? Mail naar info@wvo-advocaten.nl.

arbo 7 | 2021 2

022-023_ARB07_REC.indd 23

23-08-21 16:48

an eisen sto en o doen is astig

oede edoe ingen s echte info

24 arbo 7 | 2021

024-027_ARB07_ART02_Baardemans.indd 24

23-08-21 16:48

n or a ie over gevaar i ke s o en o de erkv oer is voor erkgevers as ig bi e kaar e s rokke en vo gens arbeidsh gi nis a ara nos ndanks a e goede bedoe ingen b i he daaro voor hen inge ikke d o aan de eisen e vo doen eks Wa er aarde

ans

p vrijwel elke werkplek komen stoﬀen voor die een risico vormen voor de gezondheid of veiligheid van werknemers. Arbeidshygiënist en hoger veiligheidskundige Tamara Onos helpt verschillende bedrijven om op de juiste manier met deze stoﬀen om te gaan.

Ze ziet veel goede wil. Onos: “De wet stelt eisen aan werkgevers. Een werkgever moet weten met welke stoﬀen wordt gewerkt en zorgen dat werknemers veilig met de stoﬀen kunnen werken. Ik zie dat bedrijven op verschillende manieren echt hun best doen om aan die eis te voldoen. Maar in de praktijk is dat nog steeds heel lastig. En als de werkgever het al niet duidelijk krijgt, weet de werknemer het ook niet.”

Waar wer

e mee?

Er is de laatste jaren de nodige aandacht voor het werken met gevaarlijke stoffen. Sinds drie jaar loopt de campagne Veilig werken met gevaarlijke stoffen van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Er zijn zelfinspectietools, werkgevers kunnen een Stoffenmanager invullen en er zijn handreikingen en werkwijzers over gevaarlijke stoffen. Toch is er volgens Onos nog steeds een probleem. “Het herkennen van gevaarlijke blootstelling op zich is al lastig. Vervolgens moet je het ook nog als een probleem onderkennen. Het bewustzijn daarover groeit, maar nog altijd ‘hoort een beetje stof er gewoon bij’. Anders dan bij het vallen van een trap wordt niet direct de link gelegd tussen blootstelling aan stoffen en ziekte op langere termijn. Maar kern van het probleem is vooral weten waarmee je werkt.” Daar schort het aan, volgens arbeidshygiënist Onos. Volgens het vierstappenplan van Inspectie SZW begint het met verzamelen en registreren van de informatie uit Safety Data Sheets, om dit daarna te beoordelen, vervolgens maatregelen te nemen en die te borgen. Onos: “Dat lijkt eenvoudig. Het vierstappenplan zegt wat je moet doen. Maar wat als goede ingangsinformatie ontbreekt? Het is lastig om actuele veiligheidsinformatiebladen te verzamelen.

De informatie is soms niet beschikbaar, niet volledig en voor een leek ingewikkeld. Bovendien gaan de veiligheidsbladen over producten. Ze gaan niet over de stoﬀen die vrijkomen tijdens werkprocessen, zoals dieselrook, houtstof, kwartsstof, lasrook of een combinatie van producten.”

e aren her ennen Weten waarmee je werkt, is niet alleen lastig voor het midden- en kleinbedrijf en zelfstandigen, maar ook voor grotere bedrijven. Ook daar ontbreekt volgens Onos vaak de arbeidshygiënische bril, zowel op HSE-afdelingen als op de werkvloer. “Ook grotere bedrijven hebben soms moeite om gevaren te herkennen. Je kunt veiligheidsrondjes blijven lopen, maar als je het gevaar niet herkent, zie je het niet en kan het misgaan.” Grotere bedrijven hebben vaak wel meer mogelijkheden om er menskracht op te zetten dan kleinere bedrijven, stelt zij. “Grotere bedrijven kunnen makkelijker

Wer nemers n eder and erk o de erkne ers rui i oen ensen e gevaar i ke s o en v oeis o en gassen o vas e s o en die een risi o vor en voor de gezondheid o vei igheid van erkne ers e gaa in o aa o bi na s o en k aar over i den eder anders door ziek es die ze o ie en door onvei ige o gang e gevaar i ke s o en o he erk erre eg de ees voorko ende oorzaak is kan ker e s er geva en

arbo 7 | 2021 2

024-027_ARB07_ART02_Baardemans.indd 25

23-08-21 16:48

IN SAMENWERKING MET

NIEUWE PERSPECTIEVEN OP VEILIGHEID 6-delige collegereeks | 3 nov t/m 8 dec 2021 | Nyenrode Business Universiteit

Een nieuwe kijk op veiligheid De veranderende wereld vraagt om nieuwe, realistische en werkbare perspectieven op veiligheid, binnen én buiten organisaties. Tijdens deze collegereeks delen hoogleraren en experts, elk vanuit hun eigen discipline, deze nieuwe perspectieven met u en andere veiligheidsprofessionals.

Uw resultaten na het volgen van deze 6-daagse collegereeks:  U kunt realistische en werkbare perspectieven op veiligheid bepalen.  U bent in staat om realistische grenzen te stellen aan het organiseren van veiligheid binnen uw organisatie.  U weet wat veilig leiderschap is en kunt uw gehele organisatie hierbij betrekken.

Inclusief certificaat van Arbo en Nyenrode

 U kunt gericht anticiperen op (veiligheid)risico’s.  U weet welke lessen u kunt halen uit incidenten.

Voor wie? Deze collegereeks richt zich onder andere op arbo- en veiligheidsprofessionals, organisatieadviseurs en preventiemedewerkers. Kortom: voor iedereen die een rol speelt in het bevorderen van veiligheid binnen de organisatie.

Meer informatie en inschrijven via:

nieuweperspectieven.arbo-online.nl Arbo Nieuwe Perspectieven 210x297.indd 1 002-044_ARB07_ADV.indd 26

12-07-21 23-08-21 12:29 16:44

expertise inhuren en hebben eerder gestructureerde inkoopprocedures met de juiste veiligheidsinformatiebladen. Kleinere bedrijven kopen eerder ad hoc in; in kleinere hoeveelheden op het moment dat zij iets nodig hebben. Gaandeweg komen er zo heel veel stoﬀen het bedrijf binnen waarvan je dan de juiste veiligheidsbladen moet achterhalen.”

Ingewi

e de

En dat is een heel ingewikkelde klus, weet Onos uit ervaring. Want als de kleine ondernemer tien potten lijm koopt, heeft een leverancier of verkoper in veel gevallen niet de juiste veiligheidsinformatiebladen voorhanden. Het kan zijn dat informatie ontbreekt, etiketten niet overeenkomen of het veiligheidsblad niet voldoet aan het juiste, wettelijke format. Onos: “Het is een heel ingewikkelde klus om dat goed op orde te brengen en dat drukt als een enorme administratieve last op de kleinere bedrijven. Soms gaat het om tien producten met meerdere componenten. In andere gevallen gaat het om honderden producten en stoﬀen. En dat elk jaar opnieuw. Een enorme administratieve rompslomp waarvan je je kunt afvragen of het bijdraagt aan een veiliger werkplek.” Als de bouwmarkt wel het juiste veiligheidsinformatieblad kan leveren, hoeft de werkgever enkel nog zijn producten te registreren en te beoordelen. Daar zijn inmiddels verschillende tools voor. Tamara Onos: “Nou, ik geef het je te doen. De ondernemer moet een overzicht maken van producten en stofcomponenten. Zij moeten daarvan grenswaarden afleiden; dat is specialisten-

werk. En vervolgens moeten zij de blootstelling gaan beoordelen. Maar wat als iemand ’s ochtends twee uur met een stof werkt en ’s middags drie kwartier? Of als stoﬀen bij elkaar gevoegd worden? Welke eﬀect heeft dat op blootstelling? Het lijkt misschien allemaal te doen, maar in de praktijk is het voor werkgevers heel ingewikkeld.”

ew stwording Alles begint bij bewustwording. Door de publiciteit rondom chroom 6 en andere kwesties groeit het besef over de noodzaak van veilig werken met gevaarlijke stoﬀen, merkt Tamara Onos op. “De meeste werkgevers willen echt het beste voor hun werknemers.” Ook de campagne Veilig Werken met gevaarlijke stoﬀen van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid is een goed initiatief, vindt zij. “Het zou nog wel meer op de praktijk in de bedrijven gericht mogen zijn.” Verder is het volgens haar goed voor het draagvlak als werkgeversorganisaties en bonden samen optrekken. Daarnaast spelen opleidingsinstituten een rol in de bewustwording over gevaren, zegt Onos. “In de vakopleidingen moet al aandacht zijn voor de risico’s in toekomstig werk. Hoe kun je straks als werknemer gevaren herkennen? Waar heb je mee te maken en waar moet je om vragen?”

Verschi ende itdagingen Als werkgevers de gevaren niet herkennen, kan de arbodeskundige op basis van de risico-inventarisatie en -evaluatie een verdiepend onderzoek instellen naar risico’s. Verschillende bedrijven

Tips oor wer en met ge aar i e sto en » »

» » »

» »

edenk e ke s o en binnen u bedri gevaar i k kunnen zi n en e ke gevaar i ke s o en kunnen on s aan in he erk ro es as een bronaan ak oe robeer gevaar i ke s o en zo vee oge i k e vervangen door a erna ieven oer s o en die u nie eer gebruik o een vei ige en veran oorde anier a ru ureer u inkoo be eid zoda u ee e ke s o en he bedri bin nenko en e o signa en van ede erkers nee k a h en a i d serieus en ga na o die e i h veroorzaak orden door he erken e s o en es eed voor durend aanda h aan de o gang e gevaar i ke s o en es reek he onder er e u ede erkers en i s hen ook o hun veran oorde i kheid e rek de onderne ingsraad o he onder er binnen u bedri s ru uree e agenderen en e borgen Dee in he bedri goede voorbee den van de o gang e gevaar i ke s o en

staan volgens Onos voor verschillende uitdagingen bij het werken met gevaarlijke stoffen. Bij het ene bedrijf gaat het om het verzamelen en verwerken van de juiste veiligheidsinformatie over producten. Een ander bedrijf heeft te maken met vrijkomende dampen in een productieproces en wil graag weten welke beschermende maatregelen het kan nemen. De uitdagingen bij het werken met gevaarlijke stoffen kunnen per bedrijf verschillen, schetst ze. Zo verschillen ook de oplossingen. Volgens Onos staan er in bedrijven vaak veel stoffen die niet meer gebruikt worden. “Opruimen en afvoeren is laaghangend fruit. Net als het structureren van inkoopprocedures en het op orde brengen van de veiligheidsinformatiebladen en op basis daarvan in je risico-inventarisatie en -evaluatie een beoordeling maken.”

H p rancheorganisaties Toch denkt Tamara Onos dat het bedrijven makkelijker gemaakt kan worden. Op langere termijn zouden brancheorganisaties ondernemers meer moeten gaan ondersteunen, hoopt ze. Brancheorganisaties zouden instructiebladen kunnen maken met alle benodigde informatie over producten en stoﬀen die in hun branche veel gebruikt worden. “Nu zijn bedrijven het voor zichzelf aan het uitzoeken. Ik denk dat we er niet aan ontkomen dat brancheorganisaties informatie verzamelen voor alle bedrijven. Op die manier kun je voorkomen dat elke werkgever zelf op zoek moet naar de juiste veiligheidsinformatiebladen van producten en stoﬀen. Het zou mooi zijn als je als ondernemer met een belletje of via de website van je brancheorganisatie meteen weet hoe je met een product moet omgaan. Het zou veel werkgevers helpen als we in de administratieve rompslomp die shortcut kunnen maken.”

erheid Hier en daar gebeurt het al, ziet Onos. “De metaalsector heeft een goede instructiekaart over lasrook. Ook in bouwsector zijn goede voorbeelden. Maar het gebeurt nog niet voldoende; er mag nog wel een tandje bijgeschakeld worden. Stiekem kijkt ze daarbij richting de overheid. “Ik weet dat dit geen taak meer is van de overheid, maar het zou het leven een stuk makkelijker maken.”

arbo 7 | 2021 27

024-027_ARB07_ART02_Baardemans.indd 27

23-08-21 16:48

anagers n wer nemers

Hy ride wer en d s de da ende rend in de orona bes e ingen en de daaraan ver bonden druk o de zorg doorze kunnen e over nie a e ange i d erug naar nor aa e ik ero da e he huis erken er e in gaan houden in een h bride vor oe doe e da o een goede anier eks

oor e Wiezer en aren

et kabinet nam vorig voorjaar een aantal maatregelen om het groeiende aantal besmettingen een halt toe te roepen. Twee van de belangrijkste maatregelen waren afstand te houden en het minimaliseren van het aantal dagelijkse contacten.

i end th iswer en Daarom was er vorig voorjaar ook de dringende oproep aan werknemers om zo veel mogelijk thuis te werken. Sindsdien werkt een derde van de werknemers volledig thuis. Nog eens een flink percentage combineert thuiswerken met werken op locatie. Als alle beperkende maatregelen zijn opgeheven, willen twee op de drie werknemers veel thuis blijven werken, zo blijkt uit onderzoek van TNO. Voor werknemers betekent dat dat ze een (groot) deel van hun werktijd thuiswerken. Voor organisaties betekent het dat niet alle werknemers op hetzelfde moment op kantoor aanwezig zijn. Een reden voor veel organisaties dus om plan-

ude

enge

nen te maken om hybride te gaan werken in de nabije toekomst, in een mix tussen thuis en op kantoor werken.

onder oe

Een situatie waarin op grote schaal hybride wordt gewerkt, is nieuw. Wat de consequenties daarvan zijn of hoe je hybride werken organiseert, weten we nog niet goed. Maar we kunnen wel veel leren uit de ervaringen met ‘op grote schaal thuiswerken’ tijdens de coronapandemie. TNO volgde in het afgelopen jaar een grote representatieve groep Nederlandse werknemers. Zowel thuiswerkers als mensen die niet thuiswerkten. We onderzochten hun werkomstandigheden en ook de gevolgen daarvan voor hun productiviteit en welbevinden. De resultaten vertalen we in aandachtspunten voor de (nabije) toekomst.

Wie wer t waar? Nog altijd werkt de meerderheid van de werknemers grotendeels op locatie om-

dat het werk dat van hen vraagt. Denk aan de zorg, de bouw of de net geopende horeca. Thuiswerken is iets wat vaak wordt gedaan door 25- tot 54-jarigen en hoogopgeleide werknemers. En dan vooral in de financiële dienstverlening, de ICT en het openbaar bestuur.

2 arbo 7 | 2021

028-030_ARB07_ART04-OudeHengel.indd 28

23-08-21 16:48

n doe e samen

Als we kijken naar de omstandigheden van thuiswerkers dan zien we dat ze te veel achter een beeldscherm werken en te weinig korte pauzes nemen. Ondanks de succesvolle ommetjes-app bewegen we gemiddeld veel te weinig, zowel onder werktijd als in de vrije tijd. Lang niet iedereen heeft een ideale werkplek. Voor-

al jonge werknemers hebben geen goede plek thuis. Maar ook vrouwen hebben minder vaak een goede werkplek.

a ans Ondanks alle berichten in de media zien we geen stijging in werkdruk bij thuiswerkers. Werkdruk definiëren we als

een disbalans tussen wat er van iemand gevraagd wordt en de mogelijkheden die iemand heeft om aan die vraag te voldoen. Het percentage medewerkers dat ‘overvraagd wordt’ is net zo hoog als voor de pandemie. Intussen hebben velen wel de balans gevonden tussen werk en privé. Thuiswer-

arbo 7 | 2021 2

028-030_ARB07_ART04-OudeHengel.indd 29

23-08-21 16:48

inder so ia e on a en inder binding aar ook inder oeva ige on oe ingen ken heeft duidelijk positieve en negatieve gevolgen op deze balans. De grens tussen werk en privé vervaagt en sommige mensen vinden het moeilijk de privétijd te bewaken. Maar thuiswerken geeft ook veel mogelijkheden om werk en privé beter in te richten. Wel vinden werknemers dat het thuiswerken saai kan worden. Aan het begin van de crisis gaven veel van hen aan dat ze zich thuis heel goed konden concentreren, in ieder geval beter dan in de kantoortuin. Maar in de laatste meting zien we toch dat er steeds meer mensen zijn die moeite hebben om hun aandacht bij hun werk te houden.

rote erschi en De gevolgen van thuiswerken zijn niet voor iedereen hetzelfde. Waar de ene werknemer er wel bij vaart, voelt de ander zich juist eenzaam. Emotionele eenzaamheid geldt vooral voor jonge werknemers. Maar ook de groep mensen met een westerse migratieachtergrond springt er in negatieve zin uit. Een deel daarvan zijn expats. Deze resultaten zien we ook in andere onderzoeken naar de eﬀecten van werken op afstand. Minder sociale contacten, minder binding met de organisatie. Maar ook minder toevallige ontmoetingen. En juist toevallige ontmoetingen zorgen voor creativiteit in een organisatie.

Hand atten oor hy ride Het ziet ernaar uit dat hybride werken in organisaties waar het werk dat toelaat de norm zal worden. Maar hoe kunnen we de risico's zo klein mogelijk houden en de positieve eﬀecten van hybride werken juist vergroten? Er zijn maatregelen mogelijk op verschillende niveaus. Op het niveau van de organisatie als geheel, op het niveau van het team en op het niveau van het individu. Managers spelen een belangrijke rol bij deze maatregelen.

» Allereerst is het belangrijk dat de organisatie, inclusief werknemers, zich bewust is van de risico's van thuiswerken. Dit vereist een goede risicoanalyse. De werknemers moeten weten wat de risico's zijn en hoe deze verminderd kunnen worden. Dit betekent ook dat werknemers zelf risico’s signaleren en melden. En dat ze adviezen zoveel mogelijk opvolgen. » De leiderschapsstijl die het beste past bij hybride werken is er een van vertrouwen. En dus niet controle. Dit vraagt om een cultuur in de organisatie waarin vertrouwen een belangrijke rol speelt. De basis voor zo'n cultuur en leiderschapsstijl ligt aan de top van een organisatie. » Alleen als leiderschap op vertrouwen is gebaseerd, kan hybride werken de autonomie versterken. Een werknemer moet de vrijheid hebben om te beslissen waar, wanneer en hoe hij zijn taken uitvoert. Uit onderzoek blijkt dat autonomie een positief effect heeft op het welzijn van werknemers. Een belangrijke voorwaarde voor autonomie is dat werknemers weten wat er van hen verwacht wordt. Duidelijke strategische organisatiedoelen, die worden vertaald naar teamdoelen kunnen daarbij helpen. Medewerkers moeten een duidelijk beeld hebben van hoe zij aan deze doelen bijdragen. Dit kan niet alleen helpen om verwachtingen duidelijk te maken, maar het zal ook bijdragen aan de verbinding tussen medewerkers en de organisatie. Stimuleer medewerkers dan ook om aan de bel te trekken als niet duidelijk is wat er van ze verwacht wordt. Dat is altijd belangrijk, maar in deze situatie meer dan ooit. » De resultaten van onze onderzoeken laten zien dat de eﬀecten van thuiswerken niet voor iedereen hetzelfde zijn. Voor managers is het belangrijk

om rekening te houden met de verschillen tussen werknemers. Voor sommige groepen zullen speciale maatregelen nodig zijn. En sommige groepen hebben meer aandacht nodig dan andere. » Werknemers hebben ook verschillende behoeften. Bijvoorbeeld voor wat betreft werktijden en beschikbaarheid. De een begint liever om zeven uur ’s ochtends, de ander start liever laat en werkt ’s avonds door. Het is belangrijk dat medewerkers dit bespreken met hun manager, maar ook met hun collega’s. En dat zij hierover ook afspraken maken. Dit kan werknemers ook helpen om de grens tussen werk en vrije tijd te bewaken. Bij het bespreken hiervan kunnen medewerkers ook de behoefte aan formele en informele contacten aan de orde stellen. Bijvoorbeeld: ‘Mag ik je even bellen als ik een snelle vraag heb?’ of ‘Zullen we elke vergadering beginnen met: hoe gaat het vandaag met je?’ » Tijd en ruimte voor informele contacten kan de verbinding versterken. Informele contacten kunnen ook leiden tot nieuwe ideeën en samenwerkingsverbanden. Het is belangrijk om hier aandacht aan te blijven besteden. Alleen voor vergaderingen naar kantoor komen of op maandag afdeling A en op dinsdag afdeling B kan ten koste gaan van informele ontmoetingen en contacten.

ecten Wat de effecten zijn van op grote schaal hybride werken en hoe we dit het beste kunnen organiseren, weten we nog niet. We hebben wel veel geleerd van de positieve en negatieve effecten van op grote schaal thuiswerken. De komende tijd moeten we met elkaar onderzoeken op welke manier hybride werken ingericht kan worden. Maar ook welke technologie daarbij het beste past en welke stijl van leidinggeven en cultuur dat het best ondersteunt. Met als doel om de positieve effecten van thuiswerken te versterken en de negatieve effecten te minimaliseren. oortje Wiezer rin i a onsu an en Karen ude engel e ide io oog en senior onderzoeker zi n beiden erk zaa bi en houden zi h dage i ks bezig e vraags ukken o ren arbeids ark gezondheid en e bevinden van erkne ers ook gedurende de orona ande ie

0 arbo 7 | 2021

028-030_ARB07_ART04-OudeHengel.indd 30

23-08-21 16:48

Tamara Onos

‘In Nederland zijn 2,5 miljoen volwassenen laaggeletterd. Zij kunnen niet goed genoeg lezen en schrijven om volwaardig mee te draaien in de maatschappij.’

k as di i aa in de o kskran aagge e erden kunnen oorden ezen en deze ook o s hri ven e gaa is bi he begri en van de eks e ar ike e dde ook da de groe aagge e erden hee divers is oen ging bi i een a ar be e e rinke en ou ik hier in i n erk e vo doende rekening ee Wi arbo ro essiona s hebben bi he geven van voor i h ing aan erkne ers goed voor ogen da een dee van de ensen anders a ig is o oei e hee e ezen We zi n gedri d in he aanbieden van video s e a oren oe enin gen en voora vee in ogra hi s innen zi n kor en a ie e i den o ver a en oorden a s ar inogeen en o iderend en e herha en de boods ha o e een ons egen a uur i k kan he a i d be er aar e doen ons bes k aak e eer zorgen o de groe die de o kskran a s voorbee d noe de onderne ers die voor hun ad inis ra ie z aar eunen o hun ar ner aar die een b oe enk ekeri hebben o gebou d e an in diens Da zi n de ensen die onze ra or en inven arisa ies en ee vers a gen on vangen en o basis daarvan de arbeidso s andigheden in hun be dri oe en verbe eren as ig is da die ra or en ook onderde en beva en die e e i k ver i h zi n o noodzake i k o e sna en hoe de beoorde ing aa svond n i n eigen vakgebied gaa he o dingen a s de e ie i ie en da druk s o en s a is is he beoorde ingen ana seresu a en en nie e verge en de arbeidsh gi nis he s ra egie euzebe angri k aar nie dire ne e uur k vind da di soor noodzake i ke ba as in de bi age huishoor indbaar voor ie he sna e ra or ze oe ui eraard door oordgebruik en a ou goed eesbaar zi n aar he a erbe angri ks e is de sa enva ing en ra or oe s ar en e een sa enva ing die ges ri is van a e oes as Di is vaak he enige a en ees na hanke i k van de ge e erdheid ie a een in he idden en k einbedri ook bi gro e bedri ven en ze s bi bran heverenigingen en goed ra or is een handva voor he verbe eren van de arbeidso s an digheden e is geen s udieboek en he is zeker geen be i s van onze e er s a us We zi n zonder ui zondering enor in e igen en kennen vee vak argon en oei i ke oorden aar een ra or is nie de aa s o da e be i zen ou he si e aa eg a onnodig is ook a heb e er nog zo vee i d in ges oken iss hien oe ik he kran enberi h boven i n bed hangen s re inder da aagge e erd eer is dan ana abe is e en da de groe die hier ee e aken hee gro er is dan ik da h o h e rou ens i en e en hoe een aagge e erde zi h voe ees dan ar ike van he rbobes ui en ver e i e ke eisen ge den voor een ze s andige ee ees ezier

arbo 7 | 2021 1

031-031_ARB07_CLM_ONOS.indd 31

23-08-21 16:49

E E

jurisprudentie Waar ge erk ord gebeuren onge ukken on s aan on i en en ord verzui d o s ko de re h er eraan e as o e be a en o iedereen e vo gens de rege s hee gehande d en overzi h van re en e re h er i ke ui s raken en aanzien van arbeidsongeva en on i en ziek everzui en re in egra ie

eks

ob oor

Boze werknemer slaat directeur en erkne er ord in een oorden isse ing e zi n erk gever boos en s aa he e een bos s eu e s i ord o s aande voe on s agen Een man werkt sinds juli 2019 als logistiek medewerker bij een klein bedrijf dat zich bezighoudt met plaatsen en exploiteren van verkoopautomaten voor gezonde voedingsmiddelen in Nederland en België. De arbeidsovereenkomst is voor onbepaalde tijd. De arbeidsduur wordt begin september van 20 uur verlengd naar gemiddeld 30 uur per week. Begin oktober wordt de overeenkomst wegens bedrijfseconomische reden per 8 november opgezegd. De werknemer werkt daarna nog door, omdat de werkgever nog geen ontslag-

vergunning heeft. Vanaf midden oktober is er veel mondeling en e-mailcontact tussen directeur en werknemer over diens functioneren, waaronder twee schriftelijke waarschuwingen wegens nalatigheid. Op 20 november hebben de twee een felle discussie over het ontslag. En als de werknemer zijn sleutels moet inleveren, slaat hij die nogal met kracht op de arm van de directeur. Die gaat naar de dokter en doet aangifte bij de politie wegens mishandeling. De werknemer wordt op staande voet ontslagen en stapt naar de rechter. De kantonrechter stelt vast dat uit artikel 7:681 lid 1 BW volgt dat in een zaak als deze de werknemer de keuze moet maken of hij de opzegging ongedaan wil maken of zich daarbij neerlegt en in plaats daarvan een vergoeding eist. Dat is hier het geval. Uit de verklaring van de partner van de directeur blijkt dat hij hevig geschrokken thuiskwam, omdat een van zijn medewerkers bij diens ont-

slagaanzeggen agressief was geworden. Hij had in zijn tientallen jaren managementervaring nog nooit zoiets meegemaakt. De werknemer heeft dit niet tegengesproken. Er was sprake van letsel aan de onderarm en ellenboog van de directeur, vastgesteld door een diagnostisch centrum. Tegenover de consistente verklaring van de directeur dat dit veroorzaakt is door de brute kracht van de werknemer, staat slechts diens niet verder met bewijzen gestaafde ontkenning (de zogenoemde blote ontkenning). De rechter acht dit niet voldoende. De werknemer heeft erkend dat hij die dag een gesprek met de directeur had en dat er een woordenwisseling is geweest. Hij betwist uitsluitend het fysieke en verbale geweld en suggereert dat de directeur dat letsel bewust zelfzelf zou hebben aangedaan of op andere wijze heeft opgelopen, en daar een valse verklaring over heeft afgelegd. De rechter acht een dergelijk scenario onge-

(advertentie)

Arbo

Actualiteitendag In 1 dag up-to-date over alle arbo onderwerpen 2 november 2021 | Jaarbeurs Utrecht 2 arbo

7 |420x65.indd 2021 Arbo Actualiteitendag 2021 1

032-033_ARB07_JUR-ADV.indd 32

23-08-21 16:49

loofwaardig, omdat daar geen enkel aanknopingspunt voor is. De dringende reden voor ontslag op staande voet is daarmee gegeven. Bron: Kantonrechter Maastricht, 31 januari 2020, ECLI:NL:RBLIM:2020:776

olcontainer valt van laadklep en erkne er raak ge ond bi he ossen van een vra h agen bi een su er ark De erkgever ging nie na o de erkne ers de ins ru ies ook e h hadden be gre en e bedri kri g ere h een boe e Tijdens het lossen van een vrachtwagen bij een supermarkt in augustus 2015 raakt een werkneemster gewond. Onderzoek van de Inspectie SZW wijst uit dat zij samen met een collega op de laadklep stond. Daarop stonden ook drie rolcontainers. De laadklep is uitgerust met zogeheten rolstops, om het eraf rollen van containers tegen te gaan. Bij het duwen van de containers hebben de werknemers de rolstops met hun voeten naar beneden geklapt. Daardoor rolt een container van de laadklep en raakt de werkneemster gewond. Zij wordt in een

ziekenhuis opgenomen voor behandeling aan knie en onderbeen. Wegens overtreding van artikel 3.17 Arbowet, met ziekenhuisopname en recidive, volgt een boete van 108.000 euro voor de werkgever. Bezwaar van de werkgever is gedeeltelijk gegrond (de recidiveverhoging was onterecht) en het bedrag wordt in december 2017 verlaagd naar 36.000 euro. De rechtbank oordeelt in beroep dat wel een veilige werkwijze was ontwikkeld en verlaagt de boete tot 27.000 euro. Werkgever en staatssecretaris van SZW gaan beiden in beroep bij de Raad van State. Volgens de werkgever is artikel 3.17 Arbobesluit niet overtreden en was het gevaar getroﬀen of geraakt te worden door voorwerpen zoveel mogelijk beperkt. Maar volgens de Afdeling bestuursrechtspraak was de op papier ontwikkelde werkwijze voor veilig lossen, niet toegepast. De rechtbank heeft terecht geoordeeld dat de risico’s voldoende waren geïnventariseerd en dat op papier wel een veilige werkwijze was ontwikkeld, waarmee het bezwaar van de staatssecretaris wordt verworpen. Over de overige matigingsgronden oordeelt de afdeling dat de staatssecretaris terecht heeft gesteld dat een werkgever bij het geven van instructies ook na moet gaan of deze zijn ‘aangekomen’ en of de werknemer daadwerke-

lijk van de inhoud op de hoogte is. Dat heeft de werkgever niet aannemelijk gemaakt. Of sprake was van voldoende feitelijk toezicht hangt af van omstandigheden, zoals de aard van de werkzaamheden, de ervaring van de werknemer en zijn positie in het bedrijf. Van een werkgever kan niet worden gevergd dat hij voortdurend toezicht houdt op een – ervaren – werknemer. Maar in dit geval was het toezicht niet adequaat, omdat in de praktijk niemand de op papier vastgestelde werkwijze volgde. De werkgever heeft nog aangevoerd dat er een nieuwe werkwijze op papier is ontwikkeld, die overeenkomt met de bestaande werkwijze in de praktijk. Maar de afdeling ziet niet in waarom dit een verbetering zou zijn, nu het ongeval juist is gebeurd bij het toepassen van de bestaande werkwijze. De boete is niet onevenredig. Voor matiging op basis van artikel 4:84 van de Algemene wet bestuursrecht ziet de afdeling geen grond. Bron: Raad van State, 5 februari 2020, ECLI:NL:RVS:2020:369

ob Poort, uris en vei igheids kundige

bureau oor n

(advertentie)

Nieuwe editie

Helder en praktijkgericht Experts op het gebied van jurisprudentie en arbo-ontwikkelingen praten u op hoog niveau bij in 4 masterclasses. Ze nemen de belangrijkste actualiteiten met u door en geven direct aan wat de gevolgen voor uw praktijk zijn. Altijd het laatste nieuws vertaald naar de praktijk.

arbo-online.nl/actualiteitendag

Waardering Hobeon SKO-AH en SKO-VK: 1 punt

arbo 7 | 2021 12-08-21

032-033_ARB07_JUR-ADV.indd 33

13:12

23-08-21 16:49

anspra e i heid i th iswer en

eps o e o

huis erken is in ussen de nor aa s e gang van zaken ge orden e e ken di da de erkgever ook aan s rake i k is voor s hade die de erkne er o de erk ek huis i d De erkgever hee i ers een zorg i h n di ar ike een aan a aanda h s un en eks

as van a enburg

at we veel meer thuiswerken, is natuurlijk grotendeels veroorzaakt door de covid-19-crisis. In november vorig jaar werkten maar liefst 3,5 miljoen werknemers deels of helemaal thuis. En inmiddels gaan steeds meer bedrijven over tot een vorm van hybride werken: werknemers zijn deels thuis aan het werk en deels op locatie. De werkplek is dan feitelijk verplaatst naar de privésituatie. De aansprakelijkheid van de werkgever voor gezondheidsschade van de werknemer, maar ook schade aan zijn eigendommen beperkt zich dus niet meer tot het ‘lokaal’, ofwel de bedrijfslocatie, waar de werkzaamheden worden verricht. Het is de vraag hoe dit zich verhoudt tot de invulling van de zorgplicht van de werkgever. Het roept de vraag op of de werkgever bijvoorbeeld aansprakelijk is voor een ongeval met letsel als gevolg

tijdens het thuiswerken. Of heeft de werknemer hierbij ook een verantwoordelijkheid? Moet de werkgever ook betalen als er spullen zijn beschadigd?

e ondheidsschade Doordat de werkplek thuis meestal niet optimaal is ingericht, is er een toename van gezondheidsklachten te verwachten. Werknemers kunnen bijvoorbeeld weinig pauzes nemen en zitten te lang voor hun beeldscherm. Dit kan blijvende gezondheidsklachten en eventueel arbeidsongeschiktheid met zich meebrengen. Is deze schade dan te verhalen op de werkgever? Uit de zorgplicht van de werkgever zoals in artikel 7:658 BW beschreven, vloeit voort dat hij maatregelen moet nemen die redelijkerwijs nodig zijn om te voorkomen dat zijn werknemer schade lijdt. Maar geldt dat ook als de opgedragen werkzaamheden thuis moeten worden

oa s a i d aken ook hier de o s andigheden he geva

verricht? De werkgever heeft immers geen enkele zeggenschap in de privésituatie. Zoals altijd maken ook hier de omstandigheden het geval.

aa d ide i e afspra en De rode draad in (vooralsnog beperkte) relevante rechtspraak leidt tot de conclusie dat aansprakelijkheid afhankelijk is van de gemaakte afspraken over de invulling van de werkzaamheden. Als duidelijkheid bestaat over de te verrichten

4 arbo 7 | 2021

034-035_ARB07_ART01_Batenburg.indd 34

23-08-21 16:49

o er de aptop schrijft. Een ongeluk zit immers in een klein hoekje. Lees: een kind stoot een kop koﬃe om waardoor het toetsenbord onbruikbaar wordt. De wet en rechtspraak zijn hier vrij duidelijk over. Alleen bij opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer komt de schadeplicht van de werkgever te vervallen. Eigenlijk doet zich dat in de praktijk nauwelijks voor. Opzettelijk, willens en wetens, de spullen van je baas beschadigen, dat is wel een heel extreme handelwijze om de onvrede aan je werkgever te laten blijken. De uitgangssituatie is dan ook dat de schade aan de spullen van de baas door hemzelf moet worden vergoed.

chade aan e eigen sp

Schade aan de eigen spullen van de werknemer kan natuurlijk niet worden verhaald op de werkgever maar wel op de inboedelverzekeraar. De werknemer doet er dan wel verstandig aan de verzekeraar te informeren over de te verzekeren spullen en of deze dus onder de dekkingsvoorwaarden vallen.

werkzaamheden en de te gebruiken hulpmiddelen, moet de werkgever ook hier instaan voor een veilige en gezonde werkomgeving. Partijen doen er dus verstandig aan om de gemaakte afspraken over de werkzaamheden en het gebruik van hulpmiddelen duidelijk vast te leggen. Dit brengt dan ook met zich mee dat de werkgever meer zeggenschap heeft over de wijze waarop de werkzaamheden moeten worden uitgeoefend. En meer zeggenschap betekent gelijktijdig meer verantwoorde-

lijkheid voor de werkgever als zich onverhoopt een arbeidsongeval thuis voordoet. Daarnaast moet vaststaan dat de gezondheidsschade tijdens de werkzaamheden is ontstaan en hier ook direct verband mee houdt.

chade sp

en wer ge er

Het komt regelmatig voor dat spullen van de werkgever in de thuisomgeving worden beschadigd. De vraag is dan wie deze schade moet vergoeden. Wie is ‘schadeplichtig’, zoals de wet dit om-

Kortom: door het (nieuwe) thuiswerken verandert de reikwijdte van de aansprakelijkheid van de werkgever. De werklocatie blijft niet meer beperkt tot de bedrijfsvestiging waar de werkzaamheden gewoonlijk worden verricht. De zorgplicht van de werkgever ziet dus ook op de thuissituatie, mits hier tenminste tussen werkgever en werknemer expliciet afspraken over zijn gemaakt. Ontwikkelingen in de rechtspraak zullen moeten uitwijzen of het huidige juridische kader voldoende waarborgen biedt om met deze nieuwe situatie om te gaan.

arbo 7 | 2021

034-035_ARB07_ART01_Batenburg.indd 35

23-08-21 16:49

rootste ei igheids e rs ter were d

e weer

is er

innenkor kunnen e eer naar de in D sse dor r va hee a e be even voor de bezoekers van de beurs en he bi behorende ongres en k eine voorui b ik eks

ue ine oos en

arbo 7 | 2021

036-037_ARB07_ART03_Joosten_A+A.indd 36

23-08-21 16:50

et is alweer een tijd geleden dat we naar een live-event konden op het gebied van veilig en gezond werken. Maar in Düsseldorf zijn ze helemaal klaar voor de fysieke kennis- en informatie-uitwisseling op de A+A. De A+A vindt iedere twee jaar plaats. Het is ’s werelds grootste en belangrijkste evenement op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk. Meer dan 1900 standhouders uit 60 landen presenteren hun producten en diensten over drie onderwerpen: veiligheid, gezondheid en security op de werkplek. Als bezoeker zult u waarschijnlijk een van de 67.000 bezoekers zijn uit ongeveer 130 landen. Er zullen veel livepresentaties zijn op de beurs. Maar geheel in het teken van deze tijd is er ook heel veel digitaal. En daarnaast is er natuurlijk nog het Internationale Congres voor Bescherming op het Werk en Arbeidsgeneeskunde. Dit keer voor de 37ste keer. Delen van het programma zullen hybride worden gepresenteerd, in een mix van live en online.

Trendthema’s

Hygiëneconcept De beurs heeft een omvangrijk hygiëneann

Ook dit keer heeft de beursorganisatie weer een aantal actuele thema’s vastgesteld: » Digital Performance: digitale tools effenen de weg voor een smart toekomst van de branche. Hiertoe beho-

ren oplossingen voor de digitale procesoptimalisering, automatisering van de inkoop, productie en levering. Sustainability: duurzaam produceren en tegelijkertijd de verantwoordelijkheid voor mens, milieu en klimaat dragen. Met dit thema gaan experts op A+A aan de slag, tegen het licht van de circulaire economie (verpakking en recyclebaarheid van producten), zorgvuldigheidseisen, wetgeving, certificering en duurzame producten. Future Solutions: voor nieuwe impulsen kunnen geïnteresseerden in de Start Up Zone terecht, waar jonge en innovatieve bedrijven zich presenteren. Smart assistenten tonen hun ‘vaardigheden’ bij het Robotics Park. New Work: nieuwe werkwerelden ontstaan tegenwoordig aan de lopende band. Digitale transformatie en communicatietechnologieën maken het mogelijk om op afstand te werken en te leren. Hygiene & Pandemic: hoe bescherm ik mezelf en mijn medewerkers en welke lessen uit de pandemie drukken een stempel op de preventiemaatregelen van de toekomst? Ontdek bij het trendforum de oplossingen en producten en volg de relevante lezingen.

Voor wie? De be angri ks e doe groe en van e er s o he gebied van bes her ings en vei igheids anage en ersonee s un ionarissen indus ri e inko ers bedri sar sen eigenaren van k eine bedri ven aar ook eden van onderne ingsraden de brand eer hu diens en en de o i ie Wanneer? o en e

ok ober

Informatie e in or a ie over

dage i ks van

vind u on ine o

uur

a usa on ine o

o os

Waar? De vind aa s in de esse D sse dor en o va ve e ha en osan en o he gebied van ersoon i ke bes her ings idde en en or ora e ashion zi n ondergebra h in de ha en en he a s rond vei igheid o de erkv oer e ui rus ing voor brand en ra enbes ri ding zi n sa engebra h in de ha en en a n ha vind he seg en ezondheid o de erk ek or ora e hea h een onderko en n deze ha vind u ook he ee ing oin a e ea h n de ha en en en in de ha en en zi n verder nog ive resen a ies van innova ieve rodu en n D d vind he ongres aa s

esse D sse dor

Wie wat waar

en infectiebeschermingsconcept voor evenementen ontwikkeld. Dit heeft zich het afgelopen jaar al tijdens andere beurzen bewezen. Het concept wordt voortdurend aan de actuele voorschriften aangepast. Zo geldt voor de bescherming van alle deelnemers tijdens A+A 2021 een registratieplicht en een actuele ticketreservering, gecombineerd met verificatiedocumenten (getest, gevaccineerd, hersteld). Actuele informatie rondom het hygiëneen infectiebeschermingsconcept van Messe Düsseldorf is te vinden op de website.

arbo 7 | 2021 7

036-037_ARB07_ART03_Joosten_A+A.indd 37

23-08-21 16:50

L A E G

Pro elen in gras en hau eur os een s a e ro e en o ri a en die o he gras iggen van de ro e en kan een erkne er nie eer o i d egs ringen

eks

s de s a e o va

i dens he ver aa sen

e chauﬀeur had in alle vroegte zijn oplegger met stalen U-profielen op de rijplaten gelost. In het gras, langs de kade waar de ponton lag aangemeerd. Nadat hij zes pakketten van drie profielen, met tussenliggende balken en met een lengte van tien meter had gelost, vertrok hij. Nadat de chauﬀeur was vertrokken, startten de werknemers van de aannemer de kraan op de ponton. Zij zouden de U-profielen gaan plaatsen. Ze begonnen met het van de kade ophalen van de U-profielen om deze op de ponton te leggen, zodat ze deze konden vervoeren naar de plaats waar het werk werd uitgevoerd. Het verplaatsen van de profielen, in pakketten van drie, verliep zonder problemen. Totdat de derde rij werd opgetild en de stapel omviel. De werknemer die de stalen profielen begeleidde, probeerde nog weg te springen, maar tevergeefs. Zijn collega’s die op de ponton stonden, zagen het gebeuren en sprongen op de kade om de collega die beklemd zat te bevrijden. En in dezelfde tijd werd 112 gebeld. Nadat de collega was bevrijd en het ambulancepersoneel hem had gestabiliseerd, werd hij met spoed overgebracht naar het ziekenhuis, waar compliceerde beenbreuken werden vastgesteld.

orzaak en lessen

Het arbeidsongeval werd door de werkgever van het slachtoﬀer gemeld bij de Inspectie SZW. De arbeidsinspecteur van piket kreeg het ongeval gemeld en startte het onderzoek.

Op de locatie stonden de nog te verplaatsen profielen nog precies zoals ze waren gelost. De arbeidsinspecteur zag dat de overgebleven rijen het dichtst bij de weg stonden en dat gestart was met het hijsen van de pakketten van drie profielen die aan de kade lagen. Bij verder onderzoek bleek dat de pakketten die volledig op de rijplaten waren gezet stabiel stonden. Terug op de plek waar het omvallende pakket had gestaan, stond in het gras naast de

Het slachtoﬀer werd een paar dagen later gehoord en verklaarde: ‘Ik had wel gezien dat het pakket dat we zouden gaan hijsen tegen het pakket aanlag dat we daarvoor hadden weggehaald. Ik heb alleen niet gezien dat het pakket omviel. Anders was ik wel tijdig weggesprongen.’ Nadat het slachtoﬀer was gehoord, concludeerde de arbeidsinspecteur dat door het naast de rijplaten plaatsen van het pakket van drie U-profielen, deze ge-

es ver ie zonder rob e en o da de derde ri erd o ge i d en de s a e o vie rijplaat een diepe afdruk van de gehele lengte van de profielen. Deze profielen waren verplaatst bij het bevrijden van het slachtoﬀer door zijn collega’s.

Deels naast rijplaten

Vermoedelijk was het pakket voor een deel naast de rijplaten gelost en weggezakt in het gras. Daardoor kon dit na het weghijsen van het derde pakket gaan wankelen en omvallen. De aanwezige collega’s hadden niet gezien wat er gebeurde op het moment van het ongeval. Achteraf konden ze bevestigen dat de stapel was omgevallen.

deeltelijk konden wegzakken in de bodem en daardoor instabiel stonden. Het slachtoﬀer had wel gezien dat het pakket scheef stond en tegen het andere pakket had geleund.

Boeterapport

De werkgever kreeg een boeterapport aangezegd op basis van artikel 3.17 van het Arbeidsomstandighedenbesluit. Een werkgever moet zoveel mogelijk voorkomen dat werknemers worden geraakt of bekneld door voorwerpen of onderdelen daarvan.

arbo 7 | 2021

038-038_ARB07_ONG.indd 38

23-08-21 16:50

BEKIJK HET COMPLETE PROGRAMMA OP ARBO-ACADEMY.NL

Landelijk Arbocongres - Werkplek van de toekomst Ontdek hoe u duurzaam veilig en vitaal (samen)werkt. U krijgt inzicht in de trends en gevaren, de uitdagingen en nieuwe kansen van de werkplek van de toekomst. Ervaar wat inspirerend werkgeverschap inhoudt. Want u kunt uw medewerkers juist boeien en binden in tijden van verandering. Dit is uw kans om als arboprofessional in te spelen op veilig en gezond werken nu en in de toekomst.

Omgaan met gevaarlijke stoffen Leer hoe u de gevaren van stoffen kunt herkennen aan de hand van etikettering. En op welke wijze u kunt nagaan welke risico’s hieraan verbonden zijn. Hoor tijdens deze eendaagse opleiding welke stappen u moet zetten, zodat werknemers veilig en gezond kunnen werken met gevaarlijke stoffen. En kom te weten wat u moet doen bij meldingen van gezondheidsklachten of -ziekten die mogelijk in verband staan met blootstelling aan gevaarlijke stoffen.

Begeleiden en toetsen van dynamische RI&E Houd veilig en gezond werken levend binnen uw organisatie. Het werken met een dynamische RI&E vraagt voor iedere betrokkene een andere rol. Tijdens deze dag ontdekt u onder andere wat deze rollen zijn binnen uw bedrijf. Met deze opleiding verankert u de RI&E in uw organisatie, zodat de werknemers deze uiteindelijk zelf kunnen onderhouden.

Adviseren en grenzen stellen In de uitoefening van uw adviestaak neemt u de verantwoordelijkheid van een opdrachtgever al snel over. U neemt zo steeds meer ballast op uw schouders. In deze training leert u meer over de taken, positie en natuurlijke grenzen die behoren bij adviseren. Leer beter omgaan met werkdruk, lastige situaties en weerstanden en krijg tips en adviezen voor het creëren van meer draagvlak in uw organisatie.

3-daagse Praktijkopleiding preventiemedewerker Bent u (net) aangesteld als preventiemedewerker? Dat is een hele verantwoordelijkheid! Dit is uw kans om met de juiste kennis en vaardigheden nog beter te worden in uw functie. In drie dagen bent u een expert. U doet niet alleen alle noodzakelijke kennis op, maar gaat tegelijkertijd aan de slag met het oefenen van de vaardigheden die u nodig heeft.

14 OKTOBER 2021

€ 399 4 NOVEMBER 2021

€ 599 4 NOVEMBER 2021

€ 599 11 NOVEMBER 2021

€ 599 16 EN 25 NOVEMBER EN 2 DECEMBER 2021

€ 1499

Bekijk het complete programma op

ARBO-ACADEMY.NL 0314 Opleidingenpagina ARBO aug 2021.indd 1 002-044_ARB07_ADV.indd 39

13-07-2021 11:01 23-08-21 16:44

ED A

vragen Deze geactualiseerde vijfde editie behandelt de belangrijkste vragen waarmee een preventiemedewerker te maken krijgt. De antwoorden zijn kort en bondig met verwijzingen naar handige links en literatuur. Aan bod komen onder andere: de RI&E; functie-inhoud en positie; werkplekinrichting, geluid en klimaat; fysieke belasting; en bhv. Preventiemedewerker in 100 vragen, P.J. Diehl, Vakmedianet, EAN 9789462157422

Vijfde druk

O.a. de volgende onderwerpen komen aan bod: • • • • •

De risico-inventarisatie en -evaluatie Functie-inhoud en positie van de preventiemedewerker Werkplekinrichting, geluid en klimaat Fysieke belasting Bedrijfshulpverlening

bride leiding Ook voor corona werkten mensen thuis. Maar nog nooit op zo grote schaal en voor zoveel uren als in deze periode. Het heeft ons laten zien dat thuiswerken zeer productief kan zijn. Maar ook een vloek. Mensen missen contact met collega’s, sommigen ervaren meer stress en het zet een rem op innovatie en leren. Organisaties zullen steeds meer hybride worden: deels thuiswerkend, deels op kantoor of op een andere plek. Welke rol hebben leidinggevenden in zo’n organisatie? Hoe zorgen ze ervoor dat een team een team blijft? Dat de resultaten goed blijven? Hoe pakken ze de nieuwe problemen aan? In dit boek zet Jeroen Busscher dit en meer compact op een rijtje. Hij toont de gevaren, de uitdagingen en de nieuwe kansen. Geeft direct toepasbare concrete tips. Zijn schrijfstijl is relativerend, wars van managementgebabbel en soms ongelooflijk grappig. Leidinggeven in de hybride organisatie, Jeroen Busscher, Vakmedianet EAN 9789462157019

Preventiemedewerker in 100 vragen

De functie van preventiemedewerker heeft zich een vaste positie verworven in arboland. Deze geheel geactualiseerde vijfde editie van de Preventiemedewerker in 100 vragen behandelt de belangrijkste vragen waarmee een preventiemedewerker te maken krijgt in de praktijk. De antwoorden zijn kort en bondig met verwijzingen naar handige links en literatuur.

upd

Preventie- 202at1 e medewerker in vragen H. Koenders P. Diehl T. Suijkerbuijk

9 789462 157422

Omslag _Preventie_100vragen_2021_v1.indd 1

22-04-21 08:54

Werk

Verschillende longziekten, zoals astma, COPD en longkanker kunnen worden veroorzaakt of verergerd door blootstelling aan stoffen op het werk. Niet alleen giftige lasdampen of asbest, ook ogenschijnlijk onschuldige stoffen kunnen tot vervelende geDoe de Werk en longen check op zondheidsproblemen leiden. Denk www.werklongencheck.nl aan schoonmaakmiddelen, houtstof, kleurstoffen en graanstof. Met de gratis Werk en longen check kunnen werknemers aan de hand van zes vragen nagaan of ze op het werk worden blootgesteld aan (gevaarlijke) stoffen en of dit effect heeft op de longen. De check geeft inzicht in risico’s en geeft maatregelen aan die helpen om blootstelling te voorkomen. De tool bevat factsheets met branchespecifieke informatie. Werk en longen check, Long Alliantie Nederland, www.werklongencheck.nl HEEFT UW WERKPLEK INVLOED OP UW LUCHTWEGEN?

Poster.indd 1

hemicali n De Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) voerde een globale evaluatie uit om X Exposure to hazardous een solide bewijsbasis te chemicals at work and leggen onder beleidsinresulting health impacts: A global review spanningen om eﬀectieve maatregelen te nemen op het gebied van gevaarlijke chemicaliën. Werknemers in bijna alle sectoren worden daaraan nog steeds te veel blootgesteld, ondanks de gevaren voor de gezondheid van de werknemers en omgeving. Er komen steeds weer nieuwe stoﬀen bij, waar steeds weer nieuwe grenswaarden voor moeten worden vastgesteld. Het rapport bevat een analyse van recente trends en prioriteiten op dit gebied. Te downloaden op de site ilo.org Exposure to hazardous chemicals at work and resulting health impacts: A global review. ILO. ISBN: 978-9-22-034219-0 International Labour Organization

longen

26/02/2019 12:13

Dare to care KAM- en HSE-managers kunnen realtime informatie ophalen en versturen met de gratis DareToCare safety app van eWorks. In de app kun je onder meer: onbeperkt meldingen doen, vragen stellen en deze afhandelen; locatie- of afdelingsspecifieke pushmeldingen sturen; onbeperkt gebruikmaken van een aantal formulieren; drie gratis online toolboxen voor medewerkers vinden; deelname aan toolboxmeetings registreren; belangrijke documenten als het veiligheidshandboek, werkinstructies of eigen toolboxen delen; en vooral snel en overzichtelijk rapportages maken. Dit verkort de registratie- en verwerktijd voor de HSE-manager en ook voor werknemers. DareToCare safety app, eWorks, www.eworks.nl

40 arbo 7 | 2021

040-040_ARB07_MED.indd 40

24-08-21 08:52

rodu en Kristallijn silica sensor Blootstelling aan stof is een probleem in de bouw. De achtergrondconcentratie stof op bouwplaatsen is vaak hoog en daarnaast worden medewerkers blootgesteld aan stof dat ontstaat bij hun werkzaamheden. Dit bouwstof bevat vaak kristallijn silica, een kankerverwekkende component. In samenwerking met bouwbedrijven werkt TNO aan een sensor waarmee realtime en met hoge resolutie in de tijd de concentratie kristallijn silica kan worden vastgesteld waaraan medewerkers worden blootgesteld. Zo kunt u direct maatregelen treffen daar waar dat nodig is én op het moment dat het nodig is. Het eerste prototype van deze sensor is met bouwbedrijf Mateboer Groep uitgetest op een bouwplaats. Tno.nl

ookvrij terrein

hemische bescherming

Steeds meer instellingen en ook bedrijven gaan voor een rookvrije omgeving. Om dat extra duidelijk te maken, zijn er verkeersborden, informatieborden en andere materialen te koop. RookvrijTerrein.nl produceert, levert en plaatst allerlei soorten standaardborden maar desgewenst ook maatwerkborden. U kunt gaan voor de oﬃciële borden, maar ook een eigen ontwerp aanleveren dat past binnen de geldende kaders en richtlijnen. Rookvrijterrein.nl

ai u

in or

041-041_ARB07_PRO.indd 41

a ie voor deze rubriek

Chemische risico’s stoppen niet aan het oppervlak. Het neutraliseren ervan vereist de nodige aandacht, up-to-date kennis en de juiste beschermende maatregelen. SHOWA combineert expertise in chemie en chemisch bestendige materialen met de beste handschoenproductieprocessen, zodat een compleet en uitgebreid beschermingsplatform tegen chemicaliën beschikbaar is. SHOWA lanceert nu een chemische beschermingsservice: het ChemRest platform. Een volledig assortiment van producten, hulpmiddelen en tools voor chemische bestendigheid, op één platform aangeboden. Bij de lancering van Chemrest introduceert SHOWA ook een productenreeks chemisch bestendige handschoenen. Arvas.com

g o o naar arbo vak

ediane n

arbo 7 | 2021 41

23-08-21 16:51

Binnenkort in Arbo

Werkdruk

» Knoppen om aan te draaien bij werkdruk » Leidraad mentale klachten » Werkdruk en technologie

En verder » Werken met gevaarlijke stoffen, de echte praktijk » Gezonde ogen, ook bij thuiswerken » De watertrappelende preventiemedewerker » Preventie beroepsziekten: wat er echt mis gaat » En nog veel meer

arbo

Deze aankondiging is onder voorbehoud

42 arbo 7 | 2021

042-042_ARB07_BIN.indd 42

23-08-21 16:51

6-delige collegereeks

Bedrijfskunde voor arboprofessionals

Hobéon punten

27 sept t/m 15 nov 2021 | Nyenrode Business Universiteit Wat kunnen veiligheid, gezondheid en welzijn bijdragen aan het primaire doel van uw organisatie? In deze collegereeks laten zes hoogleraren zien hoe u arbo als middel inzet om uw invloed binnen de organisatie te vergroten met primaire bedrijfskunde. U ontwikkelt zich daarbij tot een businesspartner met een stevig bedrijfskundig inzicht. In een kort tijdsbestek voegt u met uw arbobeleid meer economische waarde aan de organisatie toe.

Colleges  Financieel management voor arbo  Leiderschap als complex samenspel binnen de organisatie  Interventies om bevlogenheid te bevorderen: wie neemt de leiding?  5 bepalende factoren van een succesvol verandertraject  De bijdrage van arbo aan de

Samen met dagvoorzitter Willem van Rhenen maakt u steeds de link naar uw dagelijkse eigen arbopraktijk. Door arbobeleid aan bedrijfsresultaten te koppelen wordt u dé sparringpartner voor het MT.

vernieuwingskracht in de organisatie  Future-proofing arbo

Inclusief deelnamecertificaat van Arbo en Nyenrode

Meer informatie en inschrijven via:

arbo-academy.nl/bedrijfskunde

Bedrijfskunde arboprofessionals 210x297.indd 1 002-044_ARB07_ADV.indd 43

03-08-21 11:44 23-08-21 16:44

VOOR

POWERVROUWEN

HANNAH XXTL BOA® BLACK-RED LOW ESD ART. NR.: 742561 | MAAT: 35 T/M 42

HANNAH XXTL BOA® BLACK-RED MID ESD ART. NR.: 746561 | MAAT: 35 T/M 42 VERKRIJGBAAR VANAF MAAT 35 EN SPECIAAL ONTWIKKELD OM AAN DE EISEN VAN DE DAMESVOET TE VOLDOEN. VEILIGHEIDSKLASSE S3

002-044_ARB07_ADV.indd 44

23-08-21 16:44

Vakblad Arbo - Nummer september 2021

Articles inside

Oeps, koffie over de laptop

Opleidingen

De A+A is er weer

Hybride werken doe je samen

Ongeval

Trending