De veiligheidsbril van Ed
De veiligheid van het 50+ brein
M
idden jaren negentig introduceerde brandweer Amsterdam de rol van Hoofdofficier van Dienst, Peter Vonk ging de psychologische keuring uitvoeren. Dat deed hij met een unieke test, namelijk één die de aangeboren competenties meet. Aangeleerde gedragingen kon hij er 100%
TEKST ED OOMES
uitfilteren. Dat heeft twee voordelen. In de eerste plaats ontdekken mensen waar ze echt blij van worden. Glimmend vertelde Peter over de hoofdagent die na zijn test banketbakker was geworden. Het tweede voordeel gaat over je ontwikkelcapaciteit in het werk. Iemand die goed bij een functie past kan een uitblinker in het vak worden. Als je echter voor sommige vaardigheden moet compenseren, zal je nooit je potentieel volledig waarmaken en niet echt gelukkig worden in je baan. En dat was toch wel het doel van werken, zei Peter: er gelukkig van worden. Als kersvers veiligheidskundige zag ik nog een aandachtspunt: iedereen die moet compenseren om zijn normale werk te verrichten, zal mogelijk tekortschieten in afwijkende situaties. Dat komt de veiligheid niet ten goede, omdat je dan sneller buiten het bereik van je capaciteiten komt en er gaten in je systeem vallen. De rek is er dan gewoon uit. In haar boek over het 50+ brein noemt Margriet Sitskoorn dit de cognitieve-reservetheorie. Dat lijkt misschien een hele grote stap vanaf het meten van competenties. Maar hij is kleiner dan het lijkt. Als eigenaar van een 50+ brein was het me namelijk opgevallen dat er af en toe wat steekjes beginnen te vallen. Nieuwe dingen twee keer lezen, in plaats van het in één keer begrijpen. Effe iets dichter op de monitor hangen om alle visuele informatie goed te kunnen verwerken. Vaker iets opschrijven om het niet te vergeten, waar ik vroeger moeiteloos alles kon onthouden. Compensatiegedrag, volgens Sitskoorn. En daar is volgens haar niks mis mee, als je maar genoeg cognitieve reserve hebt. “Hoe beter je je vaardigheden ontwikkelt, des te meer opvangcapaciteit je hebt en des te langer het zal duren voor er problemen ontstaan.” Blijf jezelf cognitief uitdagen, gaat ze opgewekt verder, dan kun je nog heel lang mee. Ik zag het beeld voor me van mijn zoontje op jonge leeftijd, die met zijn kleine kluifjes acht toetsen tegelijk kon bewegen om raceauto’s te besturen in computergames. En dan had-ie nog twee vingers achter de hand had voor onverwachte gebeurtenissen. Daar kon ik met mijn tweevingersysteem absoluut niet tegen op. Ik vroeg me daardoor af wat het 50+ brein betekent voor de veiligheid van installaties en systemen. Die worden bestuurd door mensen die geacht worden allemaal hetzelfde te kunnen. Maar als Sitskoorn zegt dat ouderen minder visuele informatie waarnemen en daardoor slechter reageren, is er misschien wel iets aan de hand. “Dit kan tot gevaarlijke situaties leiden, bijvoorbeeld tijdens het autorijden.” Gelukkig leidt ook schrijven volgens haar tot het vergroten van je cognitieve reserves. Dus ik compenseer lekker door, onder andere met deze column. Mij zullen ze niet hebben.
info– December 2020 nr. 4
17
