Oíche Shamhna

MOL na HÓIGE Oíche Shamhna!

Má d’fh ás tú aníos in Éirinn, nó go deimhin i gceann de go leor tíortha ar fud an domain, an Bhreatain Mhór, Meiriceá, Ceanada, an Astráil nó an Nua-Shéalainn san áireamh, táim cinnte go bhfuil taithí agat ar roinnt de na cleachtais agus na nósanna a bhíonn ar siúl gach bliain ar an 31 Deireadh Fómhair. ‘Bob nó bia’ a imirt, tinte cnámh a lasadh, puimcíní a shnoí, tumadh le haghaidh úll, gléasadh suas, scéalta taibhsí a insint agus go leor leor nósanna eile, tá siad tar éis a bheith ina gcuid de chomóradh na Samhna sa lá atá inniu ann. B’fh éidir go raibh tú páirteach sna cleachtais seo i do shaol agus tú ag fás aníos, ach b’fh éidir nár shuigh tú

siar riamh agus nár smaoinigh tú faoi conas a thosaigh siad uile, nó cén fáth go gceiliúraimid an fh éile neamhghnách seo inniu. Tabharfaidh tú faoi deara ag an am seo den bhliain go bhfuil na plandaí ag tosú ag fáil bháis, na laethe ag dul i ngiorracht agus an aimsir ag éirí níos fuaire. Ba mhar an gcéanna é seo na blianta ó shin, agus na daoine ag an am sin, a bhraith ar an talamh le haghaidh a gcuid bia agus a slí mhaireachtála, bhí orthu ullmhú don gheimhreadh dorcha rompu leis an stór barra, torthaí agus inniu ann. B’fh éidir go raibh tú páirteach glasraí ón samhradh sin. Cén bhaint a bhí sna cleachtais seo i do shaol agus tú ag aige seo go léir leis an tSamhain, deir tú? fás aníos, ach b’fh éidir nár shuigh tú Lean ort ag léamh chun a fh áil amach!

Cá as ar tháinig an tSamhain?

n Tagann an tSamhain as féile

Cheilteach na Samhna (fuaimnítear Samhain mar

‘Sow ‘=an Béarla ar ‘chráin mhuice’ + ‘in’). n Cheiliúir na Ceiltigh, a mhair 2000 bliain ó shin ina lán tíortha, Éire san áireamh, cheiliúir siad an athbhliain ar an gcéad lá de mhí na

Samhna. Ba chomhartha é an lá seo go raibh deireadh an tsamhraidh / an fh ómhair agus tús an gheimhridh fh uair dhorcha ann, am den bhliain a bhain leis an mbás go minic. n An oíche roimh an athbhliain, chreid na Ceiltigh gur oscail an teorainn idir domhain na mbeo agus na marbh. n Cheiliúir siad Samhain oíche an 31

Deireadh Fómhair nuair a creideadh gur fh ill taibhsí na marbh ar an domhan. n Chreid na Ceiltigh gur tharraing na spioraid trioblóid agus go ndearna siad díobháil do bharra, ach chomh maith leis sin chreid siad gur fh ág na spioraid seo níos éasca do na draoithe (sagairt Cheilteacha) é, an todhchaí a thuar. n B’fh oinse thábhachtach chompoird agus treorach na tairngreachtaí seo ag an am sin don lucht feirmeoireachta i rith an gheimhridh dhorcha fh ada. n Chun an imeacht a cheiliúradh, thóg draoithe tinte diaga ollmhóra cnámh, mar ar bhailigh daoine le chéile chun barra agus ainmhithe a dhó mar íobairtí do na déithe Ceilteacha (neacha osnádúrtha). n Go minic chaitheadh draoi-shagairt

cnámha eallaigh isteach sna lasracha; dá bharr sin, rinneadh ‘tine chnámh’ de ‘cnámha tine’. n Le linn an cheiliúrtha, chaitheadh na Ceiltigh feistis, cinn agus craicinn ainmhithe de ghnáth, agus thabharfaidís faoi thairngreacht a dhéanamh an lá seo go raibh deireadh an dá raibh i ndán dá chéile. n B’fh éidir gur tháinig imirt ‘bob nó bia’ ón traidisiún ársa Ceilteach le rudaí speisialta agus bia a chur amach chun spioraid a ghabh thart um Shamhain a shuaimhniú. n Nuair a bhíodh an ceiliúradh thart, lasaidís an tine arís ina dtithe féin ón tine dhiaga chun iad féin a chosaint i rith an gheimhridh rompu. n Faoi A.D. 43, bhí an chuid is mó de chríocha na gCeilteach curtha faoi chois ag Impireacht na Róimhe. Le linn na gceithre chéad bliain a raibh siad i gceannas ar thailte na gCeilteach nascadh dhá fh éile a bhí gur fh ág na spioraid seo níos éasca Rómhánach ó bhunús le ceiliúradh do na draoithe (sagairt Cheilteacha) traidisiúnta Ceilteach na Samhna. é, an todhchaí a thuar. n An dara féile, comóradh é chun n urraim a thabhairt do Pomona, chompoird agus treorach na bandia Rómhánach na dtorthaí tairngreachtaí seo ag an am sin agus na gcrann. Ba é Feralia an don lucht feirmeoireachta i rith an ceann deiridh, féile ag deireadh mhí gheimhridh dhorcha fh ada. Dheireadh Fómhair nuair a rinne na n Chun an imeacht a cheiliúradh, Rómhánaigh comóradh ar na mairbh. thóg draoithe tinte diaga n Is é an t-úll siombail Pomona ollmhóra cnámh, mar ar bhailigh agus is dócha gurb é daoine le chéile chun barra agus comhshnaidhmeadh ainmhithe a dhó mar íobairtí an chomórtha seo do na déithe Ceilteacha (neacha isteach i Samhain a mhíníonn an traidisiún a bhaineann le ‘bheith ag

cnámha eallaigh isteach sna lasracha; dá bharr sin, rinneadh ‘tine chnámh’ de ‘cnámha tine’. n ainmhithe de ghnáth, agus thabharfaidís faoi thairngreacht a dhéanamh dá raibh i ndán dá chéile.

tumadh le haghaidh úll’ a chleachtaítear ar an aimsir seo faoi Oíche Shamhna. n In A.D. 609, thiomnaigh an

Pápa Boniface Teampall na nDéithe sa Róimh in onóir na mairtíreach Críostaí uile, agus bunaíodh an fh éile Chaitliceach, Lá na

Mairtíreach Uile, san

Eaglais Iartharach. n Níos déanaí mhéadaigh an Pápa Gréagóir (731741) an fh éile chun na naoimh uile a bheith i measc na mairtíreach uile agus d’aistrigh sé an deasghnáth ón 13 Bealtaine go dtí an 1 Samhain. Bealtaine go dtí an 1 Samhain. n Faoin 9ú haois bhí tionchar n Faoin 9ú haois bhí tionchar na Críostaíochta tar éis leathadh na Críostaíochta tar éis leathadh isteach sna críocha Ceilteacha isteach sna críocha Ceilteacha inar chumaisc sí le gnásanna inar chumaisc sí le gnásanna Ceilteacha a bhí níos sine ná í nó Ceilteacha a bhí níos sine ná í nó inar athraigh sí iad. inar athraigh sí iad. n In A.D. 1000, rinne an n Eaglais Lá na nAnamacha Uile den 2 Samhain, lá chun na mairbh a chomóradh. Ceiliúradh an lá seo mar a ceiliúradh Samhain le tinte móra cnámh, paráidí, agus gléasadh suas i bhfeistis mar naoimh, aingil agus diabhail. n An ceiliúradh ar Lá na

Naomh Uile, tugadh All-hallows air nó All-hallowmas (ón Meán-Bhéarla

Alholowmesse a chiallaíonn Aifreann na Naomh Uile) agus an oíche roimhe, oíche thraidisiúnta na Samhna i reiligiún na gCeilteach, tosaíodh ar All-hallows

Eve a thabhairt uirthi agus, ar deireadh thiar, Halloween.

Fíricí Spraoi

n Bhí 1,502 punt sa phuimcín ba mhó a fásadh riamh. D’fh ás Ron

Wallace ó Green, Rhode Island é. n An focal Samhain, is é an focal

Gaeilge ar November é. n An traidisiún a bhaineann le fáinne a fh áil sa bhairín breac is comhartha é don fh aighteoir go mbeidh pósadh sona aige. n Thug eisimircigh an Ghorta Mhóir nósanna na Samhna leo go

Meiriceá sna 1840idí. Is ansin a thosaigh traidisiún puimpcíní a shnoí chun roinnt Sheán na Gealaí a dhéanamh, seachas tornaipí a shnoí arbh é an nós in Éirinn é. n Ciallaíonn Samhainophobia eagla roimh an tSamhain. n Fuair an draíodóir Harry Houdini bás oíche Shamhna. n I Meicsiceo ceiliúrtar Laethanta na Marbh (Días de los Muertos) ar na laethanta saoire Críostaí, is é sin, ar Lá na Naomh

Uile (1 Samhain) agus

Lá na nAnamacha Uile (2 Samhain), in ionad ar Oíche Shamhna.

Gléasann muintir an bhaile mhóir suas mar ghúil agus máirseálann siad síos an tsráid.

Foclóirín: Mol na hÓige = Youth Hub; Cleachtais = Gníomhartha a dhéantar de bharr creideamh; Aondiachas: Creideamh in aon dia amháin; Ildiachas = Creideamh i níos mó ná aon dia amháin. Bhíodh na Ceiltigh ildiach; Amanna suntasacha = Amanna speisialta do dhuine nó do ghrúpa, a tharlódh b’fh éidir gach bliain. Cuirtear iad ar leataobh i gcomhair aidhme nó ócáide faoi leith.