DE STILLE CRISIS

Het lijkt alsof de pensioenhervorming helemaal van de politieke agenda is verdwenen. De oorzaak? Een reeks nóg urgentere crisissen. Intussen blijft de pensioenfactuur jaarlijks met 1 miljard aandikken.

Tekst: Bart Haeck

Als er geen wereldwijde pandemie woedt, dan is er wel een oorlog in Oekraïne. Het is vandaag moeilijk om níét aan de woorden te denken die de Britse premier Harold MacMillan zestig jaar geleden zou hebben uitgesproken toen hem werd gevraagd waarin de echte test van staatsmanschap ligt. Het antwoord luidde: ‘Events, dear boy, events’.

Al die ontwrichtende gebeurtenissen doen echter niet plots de problemen van gisteren en eergisteren verdwijnen. Een van die historische opdrachten voor de regering is de oplopende sociale factuur van een vergrijzende bevolking betaalbaar maken.

De beloftes om de pensioenen te blijven uitbetalen en de ziektekosten te financieren

80%

Zowel het pensioenplan van minister Karine Lalieux (PS) als dat van de CD&V stoelt op de assumptie dat de federale regering erin slaagt 80 procent van de bevolking tussen 20 en 64 jaar aan het werk te krijgen. voor een ouder wordende bevolking zijn, samen met de klimaatstrijd, een van de belangrijkste schulden die niet in de overheidsboekhouding staan. Jaarlijks stijgen de uitgaven van de federale overheid daarvoor met meer dan 1 miljard euro. Of, om het in een breder perspectief te ze en: tenzij ze elders bespaart, heeft de overheid tegen 2050 meer dan 10 procent extra middelen nodig dan vandaag om de pensioen- en ziektekosten te blijven betalen. Afgezet tegen het huidige bruto binnenlands product (bbp) komt dat neer op een meeruitgave van zo’n 25 miljard euro.

Een enorme uitdaging. Het is alsof we tegen 2050 het budget voor defensie zouden verzesvoudigen. Alsof we het budget voor alle kleuterscholen, lagere scholen, hogescholen en universiteiten in heel België zowat zouden verdubbelen. Zelfs als we het volledige huidige budget voor ziekenhuizen zouden vermenigvuldigen met twee, is de inspanning kleiner dan deze die qua vergrijzing op ons wacht.

Die opdracht is de voorbije jaren zo mogelijk nog moeilijker geworden. Waarom? Events, my dear boy, events. Ook de defensie-uitgaven zullen wellicht weer moeten stijgen om de Russische dreiging af te houden. Ook de belastingen op energie gaan omlaag, om de stijgende facturen voor gezinnen enigszins te temperen. Ook de ongeziene miljardenuitgaven om de coronaklap te incasseren moeten nog worden terugbetaald. We zouden dat doen met een economisch herstel dat door de Oekraïne-oorlog alweer gefnuikt dreigt te worden.

Minimumpensioen

Onder druk van de colère die uit de verkiezingsuitslag was af te lezen, verhoogde de regering bovendien nog de uitgaven, door de minimumpensioenen op te tillen tot 1500 euro per maand. De uitdaging om de vergrijzingsuitgaven te blijven betalen wordt daardoor eerder groter dan kleiner, merkte de Vergrijzingscommissie vorige zomer op.

Blijven de pensioenen betaalbaar? In de regering zijn alle pogingen daartoe voorlopig een slag in het water gebleken. Federaal minister van Pensioenen Karine Lalieux (PS) stelde vorig jaar een hervormingsplan voor dat werd afgeschoten. De voorzi er van de Vergrijzingscommissie concludeerde dat het plan-Lalieux de factuur nog zwaarder maakte in plaats van lichter.

Uit onvrede met het plan besliste premier Alexander De Croo (Open VLD) de discussie toen uit te stellen tot Nieuwjaar. Lalieux diende uiteindelijk in januari een plan in dat volgens haar woordvoerder in grote lijnen hetzelfde was als dat van de eerste poging in september.

Het debat moet, met andere woorden, nog altijd beginnen. ‘De onderhandelingen lopen’ is het enige wat het kabinet-Lalieux vandaag kwijt wil.

Onverdraaglijke gedachte

De inzet van die strijd is wél duidelijk: de vraag is in welke mate iemand moet werken om een pensioen te krijgen. De liberalen en CD&V willen die band versterken, zodat wie langer aan de slag was op zijn oude dag ook meer pensioen krijgt. Het omgekeerde – dat wie niet werkte hetzelfde pensioen krijgt – is voor hen een onverdraaglijke discriminatie.

De socialisten en de groenen houden die band lichter, omdat ze ook wie werkloos was, deeltijds werkte

of ouderschapsverlof nam eenzelfde pensioen willen geven als wie werkte. Een van de argumenten daarbij is dat vrouwen doorgaans langer thuisblijven voor de kinderen dan mannen. Voor hen is dat – een pensioendiscriminatie tussen mannen en vrouwen – net de onverdraaglijke gedachte.

De ironie van de pensioendiscussie is overigens dat de kern van de zaak niet bij de minister van Pensioenen ligt, maar bij die van Werk, Pierre-Yves Dermagne (PS). Zowel het pensioenplan van Lalieux als dat van de Vlaamse christendemocraten stoelt namelijk op de assumptie dat de federale regering erin slaagt 80 procent van de bevolking tussen 20 en 64 jaar aan het werk te krijgen.

Het is de oplossing die het overheidsbeleid in grote mate betaalbaarder maakt. Het is in de statistieken de sleutel om te begrijpen welke landen een gezonde begroting kunnen voorleggen of niet. Het maakt voor de overheid het verschil tussen uitkeringen moeten betalen of belastinginkomsten uit een inkomen binnenkrijgen.

Trofee

Hoe we meer mensen aan het werk krijgen? Ook dat is voor de regering-De Croo nog altijd in grote mate een onbeslist gevecht, al zijn er in de ‘arbeidsdeal’ van februari kleine stappen vooruitgezet. Het helpt niet dat de PS haar grote trofee – het optrekken van de minimumpensioenen naar 1500 euro per maand – al binnen heeft. Het helpt evenmin dat deze regering vooral een crisisregering is, die haar tijd besteedde aan het bestrijden van een pandemie en nu België door een onverwacht oorlogstijdperk moet loodsen.

Het creëert, anderhalf jaar in de legislatuur, een merkwaardige asymmetrie: plannen om de pensioenen zelf te verhogen – naar minimaal 1500 euro per maand – zijn al uitgevoerd. De plannen om dat allemaal te betalen zijn er nog niet. Het is alsof we het huis aan het bouwen zijn zonder dat de fundering klaar is.

Het zal afhangen van een nieuwe poging tot hervormen of daar verandering in komt. Wanneer we die mogen verwachten? Als de ‘events’ van vandaag – defensie, energie, vluchtelingen, voedselinflatie… – weer wat ruimte voor trager evoluerende problemen op de politieke agenda laten. Zoals die pensioenfactuur die jaarlijks met 1 miljard aandikt.

WIST U DAT? Tenzij ze elders zou besparen, heeft de overheid tegen 2050 meer dan 10 procent extra middelen nodig dan vandaag om de pensioen- en ziektekosten te blijven betalen. De regeringsplannen om de pensioenen te verhogen – naar minimaal 1500 euro per maand – zijn al uitgevoerd. Maar de plannen om dat allemaal te betalen zijn er nog niet. Het is alsof we het huis al bouwen zonder dat de fundering klaar is.