Van croquet naar ‘broodje kroket’

doende goedkoper brood te maken. Het probleem echter is dat wanneer een verhaal eenmaal de wereld in is geslingerd, het lastig is je goede naam te herwinnen. Het ongenoegen van de burger werd zodoende steeds groter.

De stijgende prijzen en de verhalen rondom het maken van smerige broden zorgden voor opstanden. De burgers waren klaar met het bedrog en besloten in opstand te komen tegen deze afzetterij. Zij wilden het kunstmatig hooghouden van prijzen voor graan en brood tegengaan; en wederom brood op de plank kunnen leggen. In deze tijd was er nog geen internet, een petitie starten op www.change.org was daarom geen optie. Wat zij wel deden was flink rellen in de straten en bij de bakkers, molenaars en handelaren om hun ongenoegen luid en duidelijk te uiten. Wat wij tegenwoordig over deze rellen weten is dat vrouwen vaak de eerste steen wierpen en de menigte hen daarna volgde met brandende fakkels. Na de eerste grote rellen werd het wat rustiger in Engeland. Er was nog steeds sprake van geweldpleging, maar verkopers van graan of brood kregen nu eerst een waarschuwing. Als zij een betaalbare prijs zouden aanhouden, dan zouden de relschoppers niet op bezoek komen om te gaan slopen. Je zou het bijna kunnen zien als hoe de maffia in moderne media afgebeeld wordt; als je betaalt krijg je bescherming en als je dat niet doet heb je problemen. Groot verschil is wel dat de Engelse opstandelingen niet rijk wilden worden, maar simpelweg producten uit het basisdieet voor iedereen toegankelijk wilden hebben. Autoriteiten wilden eigenlijk ingrijpen, maar wisten niet hoe. Nieuws ging niet zo snel als dat nu en mobilisatie van het leger kostte enkele dagen. Voordat er eenmaal versterking was, waren de relschoppers al ondergedoken en niet meer te vinden. Verder konden bestuurders van kleine lokale gemeenschappen waarin de opstanden neergeslagen moesten worden zich niet meer vertonen nadat het leger was opgeroepen tegen de eigen bevolking. De enige optie was toegeven en brood betaalbaar houden. Zo geschiedden de graanopstanden te Engeland en werd het in de gaten gehouden dat de prijzen van brood in het vervolg degelijk bleven. Prijzen van levensmiddelen zijn tegenwoordig betaalbaar voor het merendeel van de bevolking. De oorlog in Oekraïne zorgt echter wel voor problemen op de markt, waardoor op het moment minder graan te koop is. Of dit effect zal hebben op onze broodmarkt is niet direct te zeggen, maar of er weer broodrellen zullen plaatsvinden…? De tijd zal het leren.

Wil je meer weten over deze graan opstanden? Lees dan het artikel ‘the moral economy of the English crowd in the eighteenth century’ van E. P. Thompson. d

Wat zij wel deden was flink rellen in de straten en bij de bakkers, molenaars en handelaren om hun ongenoegen luid en duidelijk uiten.

Een idyllisch graanveld, waar gelukkig niets verkeerds mee is.

De geschiedenis van een van de bekendste ‘Nederlanders’

ChRistiaan velzeBoeR - Over wat nu precies de Nederlandse identiteit is bestaat nogal een discussie. Antwoorden variëren van de Nederlandse taal en Koningsdag tot een relatief moeilijk te duiden begrip als ‘vrijheid’. Hoewel er wereldwijd allerlei varianten op bestaan is er toch weinig zo Nederlands als het broodje kroket. Alleen wat is nu precies het verschil tussen croquetten en kroketten? Hoe werd het broodje kroket een allemansvriend? En: hoe Nederlands is hij nu eigenlijk? Een zoektocht die begint in een van de hôtels particuliers, ofwel stadspaleizen van de ‘Zonnekoning’ Lodewijk XIV.

Wanneer we spreken over een ‘kroket’, bedoelen we doorgaans een vleeskroket. De oorsprong hiervan ligt vermoedelijk in Frankrijk. De uitvinding ervan wordt doorgaans toegeschreven aan François Massialot, een Franse chef-kok die banketten verzorgde voor de Franse adel. In tegenstelling tot wat vaak beweerd wordt is Massialot nooit toegetreden tot de officiële hofhouding van Lodewijk XIV. Hij werkte zelfstandig en verwierf later ook faam als schrijver van twee kookboeken. Het is dan ook in

een herdruk uit 1705 van zijn debuut Le cuisinier roïal et bourgeois (eerste druk 1691) dat voor het eerst het recept voor de croquet opduikt. In dit kookboek staan daarnaast enkele van de oudst bekende recepten voor erwtensoep en crème brûlée. De croquet van Massialot verschilde echter nog een hoop van de hedendaagse variant die zo geliefd is in Nederland. Hij had ongeveer de afmeting van een ei en werd bereid zonder bechamelsaus.

Naast een krokante korst heeft de croquet dus een royaal randje. Ook zijn introductie in Nederland heeft een koninklijke link. Het oudste Nederlandse krokettenrecept dateert uit 1830, maar verscheen pas in 1851 voor het eerst in een kookboek. Dit was in De hedendaagsche kookkunst van Maria Haezebroek. De recepten in dit boek kreeg Haezebroek van J.P. Gros, de kok van koning Willem I. Vervolgens zou het nog ongeveer een eeuw duren voordat de croquet iets van zijn koninklijke status zou verliezen. Het gewone volk maakte het recept zich eigen met lang gegaard restvlees. Onbedoeld was dit de uitvinding van de draadjesvleeskroket, nog altijd de meeste populaire variant in het zuiden van ons land.

Toch begint de échte carrière van de kroket rond het begin van de twintigste eeuw. Langzaam maar zeker ont-

staan er dan kleine zaakjes waar men terecht kan voor een snelle hap. Een van de eerste die zo’n zaakje begint is Herman Kwekkeboom. Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog volgen de patisserieën van Holtkamp en van Dobben. Deze namen zouden dusdanig veel furore maken met hun croquetten dat er vandaag de dag sprake is van merkverwatering. Wie een croquet wil, kan deze simpelweg bestellen aan de hand van de merknaam. Nederlanders na de oorlog hebben daarbij steeds meer te besteden en weten de weg naar de croquetten dan ook makkelijk te vinden. De vraag wordt zo groot dat sommige makers de productie ervan uit handen geven aan grote snackfabrikanten. Het hoogtepunt is dan nog altijd niet bereikt, want de kroket krijgt wederom een boost bij de introductie van de snackautomatiek. Inmiddels ligt hij al decennia achter een betaalmuur, ver voordat nieuwsberichten, longreads en podcasts daar terecht kwamen. Het laatste zetje naar een onbetwiste sterrenstatus krijgt de kroket in de jaren zeventig van de vorige eeuw. Vanaf dat moment is hij ook (ingevroren) beschikbaar om thuis gemaakt te worden. Tot diep in de jaren negentig is het de meest bestelde snack van Nederland. Daarna moet hij helaas het stokje overdragen aan de frikandel. Wie weet verovert hij deze ooit wel weer terug. De kroket gaat goed met zijn tijd mee, is immers beschikbaar in talloze varianten en bovenal het lekkerste op een broodje. d

Inmiddels ligt hij al decennia achter een betaalmuur, ver voordat nieuwsberichten, longreads en podcasts daar terecht kwamen.

Culturele tip van de maand:

Amsterdam Ferry Festival

Amsterdam Ferry Festival Op verschillende momenten in het jaar worden de ponten van Amsterdam overgenomen door beeldende kunst, fotografie en performance art.

Morning Ritual 12 mei t/m 22 mei 2022. Samengesteld door curator Inez Piso. Opstapplaatsen: Centraal Station, NDSM en Buiksloterweg.