16 - PAUS
Het kiezen van een nieuwe paus Een mysterieuze aangelegenheid
‘Waar heb ik nu toch die sleutel gelaten?’
Sterre Berentzen - Een ieder die het boek Het Bernini Mysterie van Dan Brown heeft gelezen, of de verfilming ervan (Angels & Demons) heeft gezien, zal bij het woord pauselijk conclaaf een mysterieus en onheilspellend gevoel krijgen. Het kiezen van een nieuwe paus gaat in dit boek samen met spannende intriges, moord en geheime genootschappen. Wanneer de geschiedenis van deze ‘verkiezing’ onder de loep wordt genomen, blijkt echter dat Dan Brown er niet veel naast zit.
E
r zijn twee fundamenten verbonden aan het pauselijke ambt die in de praktijk niet worden doorgevoerd. Ten eerste treedt een paus nooit af, maar wordt er een nieuwe paus gekozen wanneer de vorige is overleden. In 2013 trad paus Benedictus XVI echter af omdat hij naar eigen zeggen ‘mentaal en fysiek niet meer in staat zou zijn om de zware taken van de paus naar behoren te verrichten’. Ten tweede maakt elke rooms-katholieke man kans om tot paus te worden gekozen. In de praktijk wordt de paus echter altijd uit het college van kardinalen gekozen. Aanvankelijk werd de paus gekozen door de geestelijkheid en het volk van Rome. Zo gebeurde dit ook bij de eerste officiële paus: Siricius (334/6 – 399 CE). Hij was de eerste bisschop die zich paus noemde, maar werd met EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 5
terugwerkende kracht officieel benoemd tot de 38ste paus. Pas in 1059 kwam daar verandering in, toen paus Nicolaas II een bul uitvaardigde waarin stond dat alleen kardinalen bevoegd werden de Rooms-katholieke leider te kiezen. Verder ging het kiezen van een nieuwe paus nog niet samen met alle ceremoniële plechtigheden van nu. De paus werd niet altijd in Rome gekozen. Het was in Perugia, in plaats van in Rome, waar het eerste echte conclaaf plaatsvond. In 1216 werd daar voor het eerst het kardinaalscollege achter slot en grendel geplaatst, om zo een weloverwogen keuze te maken. Ook moest het daadwerkelijke opsluiten van de kardinalen er voor zorgen dat er sneller een keuze zou worden gemaakt. Het woord conclaaf is afgeleid van het Latijnse cum clave: wat ‘met sleutel’ betekent. Deze vorm, waar-
