Haar (Mei 2021)

NUMMER 6 April 2021, 24e JAARGANG

EINDELOOS

d MAANDBLAD VOOR STUDENTEN (KUNST)GESCHIEDENIS AAN DE UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM d

2 - INHOUDSOPGAVE

Inhoudsopgave Haardracht in het oude Egypte

3

De pouf van Maria Antoinette 4

“Haar” keuze? Ik dacht het niet!

5

Montgomery Bus Boycott 7

EINDELOOS COLOFON Hoofdredactie

Haye Heida Maura Wesseling

Eindredactie

Silvio Algra Loes Knijn Suzanne Nellestijn Sophie Zwaal

Opmaak

Maura Wesseling Centerfold 8

Voorblad

Jessy Rensink Onterecht haar 10 Eindeloos Report!

12

Drukwerk

Speed-o-Print, Amsterdam

Redactie

Sterre Berentzen Haye Heida Lauren Hermans Job Holtz Iris Jocker Sissi hair tutorial - The queen of hair 16 Sara Kers Julia Kloppenborg Anna van Schouten

Maura Wesseling HOOFDREDACTIONEEL Jessica van Zadelhof Gewaardeerde lezer, aan bod in het artikel van Julia, Romy Zoetendal over het (ontbreken van) vrouwe- Redactieraad Onze redactieleden zaten met de lijk lichaamshaar in de kunst. ‘Haar’ Dr. Jouke Turpijn handen in hun haar: waar moesten kennen we natuurlijk ook als aan- Dr. Willem Melching we deze keer weer eens over schrij- wijzend voornaamwoord, en welke Prof. dr. Wyger Velema ven? Achteroverleunend maakte powervrouw is beter om uit te lich- Dr. Wendelien van Welie iemand haar paardenstaart netjes ten dan Rosa Parks, dacht Job. Uitgever: Stichting Eindeloos en werd er aan een baard gekrabd. Terug van even weggeweest is de Eindeloos is een onafhankelijk perioKijkend naar onszelf in de zoom- Eindeloos Report, ditmaal over de diek van en voor de studierichtingen schermpjes vroegen sommigen van online seminar Diversiteit in het Geschiedenis en Kunstgeschiedenis aan ons af of het niet eens tijd was om Verzet, georganiseerd door drie de Universiteit van Amsterdam. Het blad wordt uitgegeven door de Stichting naar de kapper te gaan... En toen masterstudenten. En degenen die Eindeloos en is gelieerd aan studieverwisten we het - het thema van het nog niet naar de kapper zijn geweest eniging Kleio. meinummer zou HAAR worden! met hun lockdown locks kunnen op Eindeloos ligt iedere maand in de blaSara neemt ons mee naar de Prui- de achterkant inspiratie opdoen uit denbakken van het P. C. Hoofthuis en kentijd in haar artikel over de pouf de haarroutine van de Oostenrijkse het Bushuis. Reacties, ingezonden stukken, liefdesverklaringen en hatemail van Marie Antoinette. Romy laat zien prinses Sissi, beschreven en uitge- kunt u sturen naar dat pruiken ook onderdeel vormden probeerd door Lauren. Voor een nog eindeloos@kleio-amsterdam.nl. van de haardracht in het Oude Egyp- frissere coupe raden wij de centerDeze uitgave kwam tot stand met subsite. Jessica heeft zich verdiept in de foldpagina aan. die van de Universiteit van Amsterdam. baard door de eeuwen heen, en laat zien dat wel of niet scheren vaak om Veel leesplezier!

Stichting Eindeloos meer dan het volgen van de laatste Haye Heida & Maura Wesseling Postbus 1626 1000 BP Amsterdam mode gaat. Scheren komt eveneens Een korte geschiedenis van de baard

14

www.eindeloosweblog.wordpress.com EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 7

EGYPTE - 3

Haardracht in het oude Egypte

Romy Zoetendal - De oude Egyptenaren geloofden dat het mummificeren van het lichaam na de dood één van de belangrijkste voorwaarde was voor een lang en gelukkig leven in het hiernamaals. Dit geloof bracht archeologen in de moderne tijd een goudmijn aan historische kennis; er is immers veel bewaard gebleven van de lichamen. Hierdoor weten we veel over de mode, make-up en haardracht die duizenden jaren geleden werd gedragen door de Egyptenaren. Hoe droegen zij hun haren? En hoe verzorgden zij die?

I

n het oude Egypte was er een duidelijk verschil in haardracht tussen de elite en het normale volk. Egyptische mannen hadden meestal glad geschoren gezichten en droegen zowel lange als korte haarstijlen.

Volwassen mannen droegen hun haar lang; jongens hadden hun hoofd geschoren, met uitzondering van een enkele haarlok boven hun oor. Vrouwen droegen hun haar in krullen, vlechten of golvend en voegden extensions of sieraden toe aan hun eigen haar. Ze verfden hun haar en knipten het kort. Hierbij was veel ruimte voor eigen creativiteit. We zien veel verschillende haarstijlen voorkomen.

Er zijn zelfs mummies gevonden van vrouwen met een hanenkam. Haar werd gekleurd met henna en in verschillende graftombes zijn krulspelden en kammen aangetroffen.

De vroegste kammen dateren uit 6000 jaar oude Egyptische graven en zijn gemaakt van visgraten. In de loop der tijd stapte men over op kammen van hout en been. Egyptenaren schoren zichzelf met een scherpe steen en later met messen van koper of brons. Grijs haar werd vrijwel altijd geverfd met henna en op kaalheid werd neergekeken. Gehakte sla en vermalen egelstekels werden op de hoofdhuid aangebracht als remedie tegen kaalheid. Alles werd geprobeerd; van kamelenmest tot berenvet. Ook zijn er mummies aangetroffen met een toupetje van schapenvacht om de kaalheid te verbergen.

De Egyptische elite droeg pruiken, in plaats van creatief te zijn met het eigen haar. Pruiken waren populair in het oude Egypte, net als in het oude Mesopotamië, Kreta, Perzië en Griekenland. Egyptische pruiken waren gemaakt van

plantaardige vezels zoals linnen, schapenwol, dierenhaar of mensenhaar dat met bijenwas was verstijfd. De vroegst bekende pruiken dateren van rond 3000 voor Christus. Veel oude Egyptische pruiken zijn in relatief goede staat bewaard gebleven en in verschillende musea en universiteiten zijn mooie collecties te bewonderen.

Pruiken werden gedragen op grote festivals en evenementen. Leden van de hogere klassen bezaten verschillende soort pruiken, waaronder dubbele pruiken met ingewikkelde vlechten en krullen, krullen die op hun plaats werden gehouden met bijenwas en haarbanden die eindigden in kwastjes. De meeste farao’s hadden kort geknipt haar. De hoofdbedekkingen die je op mummiekisten en gigantische beelden ziet, zijn geen hoofdtooien of natuurlijk haar maar pruiken. Farao’s droegen valse baarden, waarvan de lengte de status aangaf. Valse baarden waren zelfs populair bij sommige Egyptische koninginnen. Tijdens het bewind van Nefertiti, 1370 v.Chr. - 1336 v.Chr., begonnen gewone mensen pruiken te dragen. Een luxe pruik verstevigd met bijenwas was een krachtig seksueel symbool dat de drager in direct verband bracht met Hathor, de godin van de schoonheid. Egyptische pruiken waren meestal helmachtige constructies. Sommigen waren helder groen, blauw of rood van kleur en sommige waren versierd met kostbare metalen en stenen. Andere waren behoorlijk groot. Een pruik die in 900 voor Christus door koningin Isimkheb werd gedragen, was zo zwaar dat ze hulp van haar bedienden nodig had om op te staan. d EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 7

4 - MARIE ANTOINETTE

De pouf van Marie Antoinette Sara Kers - Wie was de vrouw die riep ‘laat ze dan cake eten’ in tijden van honger onder het Franse volk?

Iemand die in ieder geval geen benul had van de omstandigheden waar het volk in verkeerde. Marie Antoinette van Oostenrijk (1755-1793) is de charismatische persoon met een behoorlijke reputatie achter de naïeve woorden. Over haar reputatie en persoonlijkheid is veel geschreven en wekt nog altijd interesse op. In haar tijd werd ze veel bekritiseerd en belaagd, maar voor sommigen geldt ze als heilige en wordt ze als martelares gezien. Niet alleen haar persoonlijkheid, maar ook haar haar is een veelbesproken onderwerp wanneer men het over Marie Antoinette heeft.

Het spreekt misschien voor zich, maar de pouf was een zeer ingewikkeld en tijdrovend kapsel. Er werd een driehoekig kussen, denk aan een koksmuts, als ondersteuning gebruikt en een metalen frame om de structuur te vormen.

Het frame werd opgevuld met nephaar met pommade (hele vette wax) en het eigen haar werd verweven met het kapsel. Dan kon de styling beginnen en kon men de creativiteit de vrije loop laten. Als decoratieve afsluiting en deel van de trend, werd het haar wit of grijs gemaakt met een poeder.

Ook aan deze trend doet Marie Antoinette al op vroege leeftijd mee. Op haar portretten is zij te zien met opgezet, donkergrijs haar. Dit is echter niet de reden dat er een syndroom dat alles te maken heeft met haarkleur, naar haar is vernoemd. Het marie-antoinette-syndroom is een toestand waarbij het haar plotseling wit kleurt. Het kan zich voordoen op momenten van grote stress; volgens een volksverhaal overkwam dit ook Marie Antoinette, waardoor het syndroom naar haar is vernoemd. Het verhaal gaat namelijk dat het haar van de koningin spierwit werd gedurende haar gevangenschap na de noodlottige vlucht naar Varennes tijdens de Franse Revolutie.

Marie Antoinette is een bijzonder historisch figuur en haar haar speelde daar zelfs een rol in. d

O

p de vele portretten die van Marie Antoinette gemaakt zijn, is het opvallendste wel haar hoog opgestoken grijze haar. De poef, ook wel “toque” (letterlijk een dik kussen), is een kapsel afkomstig uit het achttiende eeuwse Frankrijk. Het kapsel werd populair door Marie Antoinette, toen ze het droeg in juni 1775 bij de kroning van haar echtgenoot koning Lodewijk XVI. Het bracht een golf van jonge Franse edelvrouwen op gang bracht om hun haar op dezelfde manier te dragen.

Léonard Autié, ook wel bekend als Monsieur Léonard, was de favoriete haarstylist van de koningin en het meesterbrein achter deze modetrend. De haarstijl werd ontzettend populair onder edelvrouwen en in de upper class. En de trend ging verder dan alleen het opsteken van het haar.

Vrouwen lieten door strategische geplaatste ornamenten in hun haar hun humeur zien. Schelpen en kralen werden erin verwerkt, maar het kon creatiever. Zo liepen er vrouwen rond met opgezette dieren en modelschepen in hun haar.

EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 7

SCHAAMHAAR - 5

“HAAR” KEUZE? IK DACHT HET NIET!

Het schoonheidsideaal rond de vrouwelijke schaamstreek, een schaamstreek analyse van de Venus van Urbino en wat dit kan zeggen over de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen.

Julia Kloppenborg – De ontharingsbusiness, gericht op de vrouw, is heden ten dage booming. Echter lijkt het alsof Venus scheermesjes al gebruikt werden in de Griekse Oudheid zelf (heeft het merk haar naam daaraan te danken?). Het vrouwelijk schoonheidsideaal is door de eeuwen heen enorm veranderd, maar de onbehaarde vrouwelijke schaamstreek lijkt een constante door bijna de hele kunstgeschiedenis heen.

Kunsthistorica Jill Bircke legde in een onderzoek een link tussen het klassieke schoonheidsideaal en de invloed van de man hierop. De klassieke traditie, door de eeuwen heen herhaaldelijk inspiratie voor het heersende schoonheidsideaal, laat goed zien hoe de male gaze invloed heeft op het vrouwelijk schoonheidsideaal. Het ideaalbeeld van vrouwelijke schaamstreek kan ook gezien worden het perfecte voorbeeld van een tegenstrijdig ideaalbeeld van de vrouw.

EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 7

6 - SCHAAMHAAR

A

fgaande op de beeldende kunst uit het antieke Griekenland lijken we het schoonheidsideaal te kunnen vaststellen: de vrouw is kaal. Maar was dit werkelijk het heersende schoonheidsideaal, of eerder een artistieke afweging? Mogelijk leende marmer zich niet graag voor de structuur van haar? Marmer werd in de tijd het liefst zo glad mogelijk gemaakt, ook om te pronken met talent. Een grof stuk steen was immers niet makkelijk glad te krijgen. Deze theorie houdt echter niet lang stand: Op beelden zien we dat vrouwen kaal zijn, maar voor mannen geldt dit alleen voor hun bovenlichaam. Hun geslachtsdeel werd vaak triomfantelijk omringd met een bos haar, getemd, maar duidelijk aanwezig.

De esthetische waarde van een onthaarde schaamstreek bij de vrouw is cultureel te verklaren. In het antieke Griekenland werd lichaamsbeharing immers geassocieerd met barbaarsheid, onbeschaafdheid en lage klasse. Vrouwen uit de hoge klassen hadden de tijd en beschikten over de middelen om te ontharen. Deze associatie overleefde het antieke Griekenland met vele eeuwen.

Tijdens de Renaissance werd de klassieke oudheid herontdekt. Door het humanisme kwam de mens weer centraal te staan en de klassieke beeldtraditie werd nieuw leven ingeblazen. Met deze beeldtaal als voorbeeld en de centraalstelling van de mens zien we een opleving van het naakt in de kunst. Ook de onthaarde schaamstreek van de vrouw komt hiermee weer in beeld.

Hier zien we iets opmerkelijks. Waar de beeldtraditie in het Oude Griekenland een bepaald schoonheidsideaal representeert dat in de samenleving leeft, bepaalt het tegelijkertijd ook het schoonheidsideaal in de renaissance en alle periodes hierop volgend waarbij terug wordt geblikt op de Klassieke oudheid.

De male gaze is een bijkomstigheid van deze representatie en bepaling. In de kunst wordt de male gaze vaak teruggezien. De vrouw wordt geportretteerd naar hoe de man naar haar kijkt. Vaak komen objectivering, sensualiteit en seksueel schoonheidsideaal hierbij kijken. De vrouw door de ogen van de man weergegeven in plaats van de vrouw als een vrouw op zichzelf weergegeven. De male gaze is in dezen interessant omdat de mannelijke kijk op de vrouw invloed lijkt te hebben op het vrouwelijk schoonheidsideaal. Kunstenaars waren immers bijna altijd mannen door de geschiedenis heen.

Het schoonheidsideaal speelde een grotere rol dan enkel mooi zijn voor velen. Het ideaalbeeld van een vrouw werd eigenlijk altijd geschetst door de man.

EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 7

Kunst werd meestal gemaakt door mannen (vrouwen kregen zelden deze kans), waardoor een schoonheidsideaal ontstond voor de vrouw dat opgelegd werd door de man.

Vergis je niet, niet voldoen aan deze schoonheidsidealen en verwachtingen als vrouw bestempelde je niet met een sticker “irritante feminist”, maar kon je toekomst bepalen. Wanneer je überhaupt in de klasse viel waar het mogelijk was te ontharen, dan deed je dat omdat dat verwacht werd van een vrouw. Niet voldoen aan deze verwachting kon betekenen dat je minder geschikt werd geacht als vrouw en belangrijker, als biologisch goede optie voor voortplanting. Het volgen van een schoonheidsideaal kon voor een vrouw van levensbelang zijn, een bijzonder voorbeeld van een ongelijke man-vrouw verhouding.

En dan is het nog steeds niet goed. De onthaarde schaamstreek was een must, een uiting van klasse, vruchtbaarheid, schoonheid, en toch een andere kant van de medaille. Jill Burke heeft een analyse van Venus van Urbino, gemaakt door renaissanceschilder Titiaan in 1538, gemaakt. We zien een ontblote vrouw, kijkend in de ogen van de toeschouwer, in een sensuele houding, onthaard. Het schilderij kent talloze analyses, vermoedelijke verwijzingen en symboliek. Burke stipt de hond aan haar voeteneinde aan. Zijn harige vacht verwijst volgens haar naar de behaarde schaamstreek.

De hond staat vaker symbool voor onkuisheid en wellust. Alhoewel de Venus zelf een kale schaamstreek heeft, wat haar laat voldoen aan het schoonheidsideaal, wordt er ook verwezen naar aanwezig schaamhaar. Want de associatie met barbaarsheid en lage klasse, betekent ook de associatie met onbeheersbaar en dierlijke seksuele drift. Dat was niet kuis en hoorde niet bij de perfecte-moeder-van-je-kinderen. Burke toont aan dat analyseren aan de hand van schaamhaar een bijzondere benadering van de kunstgeschiedenis is. In de Venus van Urbino is een dubbelzinnige, tegenstrijdige verwachting van een vrouw te lezen, “lady on the streets, freak in the sheets”. Uiteraard blijft het een kunsthistorische benadering, maar het is wel een bijzondere manier van Burke om de schaamstreek en het schoonheidsideaal te gebruiken in haar analyse.

Kunsthistorica Jill Burke legde het verband tussen de mode en de keuze van vrouwen rond ontharing van de schaamstreek en de ongelijkheid tussen man en vrouw.

De beeldtraditie in de kunst is een goed voorbeeld van de impact van de male gaze op het vrouwelijk lichaam.

Het schoonheidsideaal van de schaamstreek is een interessante benadering van de kunst, ontharing kan immers veel zeggen. “A woman’s body is imperfect unless it is somehow modified” schrijft Burke. d

ROSA PARKS - 7

Montgomery Bus Boycott

Hoe de actie van één vrouw nationale bekendheid kreeg

Job Holtz – Net als veel andere Amerikanen nam de 42-jarige Rosa Parks op 1 december 1955 de bus vanaf haar werk naar huis. Moe als zij was na een lange werkdag, was ze blij dat ze een zitplaats had om even uit te rusten.

Haar bus kende zitplaatsen die gereserveerd waren voor zwarte mensen en plaatsen die voor witte mensen waren bestemd. Parks nam waarschijnlijk plaats op een plek voor witte mensen – al was het niet helemaal duidelijk waar de scheidingslijn precies lag. Niets wees er in eerste instantie op dat deze busrit enorme gevolgen zou hebben.

P

arks werd geboren op 4 februari 1913 in Tuskegee, zo’n vijftig kilometer ten oosten van Montgomery. Het grootste deel van haar leven werkte ze als naaister. In het begin van de jaren vijftig ging Parks actief meedoen met de Afro-Amerikaanse burgerrechtenbeweging. Op de dag van de busrit nam ze plaats in de bus toen het nog rustig was, maar gedurende de rit werd het steeds drukker. De buschauffeur eiste daarop dat de vrouw haar plek zou afstaan voor een witte passagier. Ze weigerde dat echter, waarmee ze op dat moment in strijd met de wet handelde. Daarop werd de politie ingeschakeld en kreeg Parks een geldboete. Toen ze ook die weigerde te betalen, werd ze door de politie gearresteerd.

Daarop begon de zaak aandacht te krijgen onder een breder deel van de zwarte bevolking. Martin Luther King, de nieuwe dominee in de stad, riep de volgende ochtend op tot een grootschalige boycot tegen het busbedrijf.

Iedere zwarte inwoner werd opgeroepen om niet meer de bus te nemen, maar op een andere manier naar werk te gaan. Zo werd er een heel carpool-systeem opgezet, waarbij vrij-

De sfeer in en rondom Montgomery werd ronduit grimmig. willigers mensen naar hun bestemming brachten. Zwarte taxichauffeurs vroegen tegelijkertijd ongeveer evenveel voor een rit als de kosten van een buskaartje. Als reactie hierop beval de stad Montgomery om carpool-auto’s niet meer te verzekeren en taxichauffeurs die een laag bedrag vroegen een boete te geven. De acties bleken echter bijzonder succesvol; de lege bussen leidden tot ernstige economische problemen.

De sfeer in en rondom Montgomery werd ronduit grimmig. Tegenstanders van de boycot schuwden niet om geweld te gebruiken tegen de zwarte

bevolking. Zo werd onder andere het huis van Martin Luther King in brand gestoken. King toonde zich een moedig voorvechter van de rechten van de zwarte bevolking, door op veel gelegenheden als spreker op te treden. Hij werd echter ook verscheidene malen gearresteerd. Op den duur werd hij veroordeeld tot een straf van vijfhonderd dollar of 386 dagen dwangarbeid, waardoor de zaak nationale bekendheid kreeg.

Ondanks de straf bleven King en zijn aanhangers strijden voor gelijkheid. In Montgomery geschiedde dit uiteindelijk met succes. Op 20 december 1956, na een staking van 381 dagen, werd de scheiding tussen de zwarte en witte bevolking onwettig verklaard.

Parks werd door haar actie ontslagen en zelfs met de dood bedreigd, maar desondanks heeft ze een belangrijke stap gezet voor de gelijke behandeling van de zwarte bevolking in Amerika.

In de jaren zestig verhuisde ze naar Detroit, waar ze uiteindelijk tot haar dood in 2005 zou blijven wonen. d EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 7

KA

8 - CENTERFOLD

Michael Jordan, Winston Churchill, Terry Crews, Walter White, Michail Gorbatsjov, Bruce Willis, Diederik Sam Vladimir Lenin, Wesley Sneijder, Sinéad O’Connor, Tenzin Gyatso, Philip Freriks, Philippe Geubels, Voldemo Dwight D. Eisenhower, Tommy Wieringa, J.K. Simmons, Sean Connery, Moshe Dayan, Humberto Tan, Jeroen Megamind, Martin Van Buren, Vladimir Poetin, Gert-Jan Segers, Dr. Evil, John McCain, Mr. Worldwide, Julius C hebb

De taboe van scheerreclames Anna van Schouten – Scheerreclames laten al tientallen jaren een kale huid zien. Je kent het wel: gladgeschoren oksels en benen en daarover heen gaat nog een scheermes. Maar normaal gesproken zit er toch haar op je benen en oksels?

Een aantal jaar geleden heeft het met merk Billie een scheerreclame uitgebracht waarin ze dit taboe breken.

Ze laten vrouwen met-en-zonder haar zien. Billie vond het namelijk vreemd dat er altijd gladgeschoren huiden te zien zijn terwijl er nog geschoren moet worden.

Zo werkt het niet. Tegenwoordig verschijnen er nog meer scheerreclames die dit taboe verbreken. .

Skinheads Sara Kers - Een kaalgeschoren coup of gemillimeterd haar is hét kenmerk van de (mannelijke) kaalkoppies. Skinheads vormen een subcultuur die zijn oorsprong kent in Groot Brittannië en voortkomt uit de subcultuur van de Mods. Skinheads kennen verschillende identiteiten, van extreemrechts tot extreemlinks, maar ook culturele verschijningsvormen zoals muziek, kleding en dus uiterlijk. Het kale hoofd als kenmerk van de skinheads, komt van Jamaicaanse jeugdbendes in Groot Brittannië die hun haar kaal schoor. De eerste generatie skinheads kwam voornamelijk uit de arbeiderswijken en zetten zich af tegen de flowerpower van de jaren 60. De tweede golf skinheads komt eind jaren 70 gelijk met de punkcultuur op. Hierdoor kwam er ook een nieuwe muziekcultuur vanuit de skinheads, omdat zij zich wilden afscheiden van de punkmuziek. Teksten van de skinheads muziek gingen over wat de (sub)cultuur deelt; voetbal, working class en kameraadschap. Kameraadschap en saamhorigheid stonden hoog in het vaandel van de skinheads; ze zagen elkaar als één familie die elkaar beschermt.

‘Was ik maar het klooster in gegaan’

EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 7

AL

CENTERFOLD - 9

msom, Jeff Bezos, Buurman & Buurman, Britney Spears, Jelle Brandt Corstius, Patrick Stewart, Tupac Shakur, ort, Charles Darwin, Paul de Leeuw, Vin Diesel, Sméagol, Ben Kingsley, Ferd Grapperhaus, Avatar Aang, Seal, n van Koningsbrugge, Mahatma Gandhi, Benito Mussolini, Furiosa, Nikita Chroesjtsjov, Abdelkader Benali, Caesar, Jack van Gelder, Dwayne ‘The Rock’ Johnson, Arjen Robben… Wat zouden ze toch met elkaar gemeen ben?

Het kale hoofd van een monnik Iris Jocker- Franciscus van Assisi en de Dalai lama hebben naast hun spirituele levenswijze nog iets gemeen: hun kaalheid. Deze kaalheid bij monniken heeft alles te maken met hun religieuze achtergrond. Hun kale hoofd staat symbool voor het afdoen van wereldse verlangens en genoegens. Het geeft aan dat ze het geestelijke boven het aardse stellen. Bovendien heeft hun haarloze hoofd een praktische kant. Kloosterordes die zich richten op armoede en soberheid willen niks van uitgebreide lichamelijke verzorging weten. Een gladgeschoren kop is dus zeer handig te noemen. Al scheerden katholieke monniken, anders dan bijvoorbeeld boeddhistische monniken, niet al hun haren af.

Vanaf de middeleeuwen lieten zij een rand om hun hoofd over.

De kale plek die hierdoor ontstond noemden ze een tonsuur. De haarrand kon verwijzen naar het scheergebod uit het Bijbelboek Leviticus of naar de doornenkroon van Christus. In 1973 werden tonsuren afgeschaft, waardoor katholieke monniken nu zelf mogen beslissen of ze hun mooie lokken houden of niet.

‘Was ik maar een skinhead geworden’

Sinnead O’Connor Maura Wesseling - De Ierse singer-songwriter Sinnead O’Connor werd in de jaren 90 wereldwijd beroemd met haar single ‘Nothing Compares 2 U’. Naast haar zangcarrière waren ook haar vele controversiële statements wel bekend. Ze had met name veel te zeggen over religie, oorlog, kindermisbruik en vrouwelijke rechten. Haar androgyne look, die zij met name door haar geschoren haar bereikte, houd ze tot op heden. In een interview zij ze dat ze altijd kaal zou blijven. In een interview met Dr. Phil vertelde Sinnead waarom ze in eerste instantie haar haar had geschoren: ‘I didn’t want to be pretty’.

De achterliggende reden daarvoor was echter erg duister, ze werd namelijk verkracht en wilde zich dus niet te vrouwelijk kleedde. Daarnaast wilde de muziekindustrie dat ze haar weer liet groeien en korte rokjes ging dragen zodat ze haar seksualiteit konden verkopen, wat Sinnead weigerde. Ze wilde succesvol zijn vanwege haar kwaliteit, niet haar uiterlijk.

EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 7

10 - MARIA MAGDALENA

Onterecht haar

Laat die zon maar komen!

EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 7

MARIA MAGDALENA - 11

Iris Jocker - Door de tijd heen is Maria Magdalena vrijwel altijd verbeeld met losvallende haren, de haren waarmee zij Jezus’ voeten zou hebben gedroogd. Kunstenaars als Artemisia Gentileschi, Caravaggio, Donatello, en Rubens gaven allemaal de Bijbelse vrouw met haar befaamde lange lokken weer. Door deze beelden in de kunst associëren wij Maria Magdalena nog steeds met lange losse haren. Maar is dit wel terecht? Was deze Maria niet veel meer dan alleen haar haar?

D

e haren van Maria Magdalena werden onder andere beroemd door een verhaal uit het Johannesevangelie. Hierin ging Jezus langs bij Lazarus (Johannes 12:1-8). In het huis van Lazarus was een zekere Maria aanwezig. Zij nam tijdens het eten een kruikje met kostbare olie, zalfde daarmee de voeten van Jezus en droogde ze naderhand af met haar eigen haren. Jezus’ leerlingen verweten Maria dat zij het geld voor de olie beter aan de armen had kunnen geven. Jezus zei echter: ‘Laat haar, ze doet dit voor de dag van mijn begrafenis, de armen zijn immers altijd bij jullie, maar ik niet.’

Sinds de middeleeuwen vermengde de West-Europese kerk verschillende vrouwen uit de evangeliën met de persoon van Maria Magdalena. Zo gebeurde dat ook bij de Maria uit Johannes 12. Deze Maria was echter een totaal andere vrouw dan Maria Magdalena. De Maria die de voeten van Jezus waste kwam namelijk uit het dorp Bethanië, dichtbij Jeruzalem. Zij was tevens de zus van Lazarus. Maria Magdalena kwam waarschijnlijk uit Magdala, een dorp dat zo’n tweehonderd kilometer van Jeruzalem lag.

Maria Magdalena wordt ongeveer twaalf keer bij haar volle naam in de Bijbel genoemd. Ten eerste is zij

Deze Maria is een totaal andere vrouw dan Maria Magdalena.

één van Christus’ vrouwelijke discipelen. Jezus bevrijdde haar van zeven demonen, waarop zij alles achterliet en besloot Hem te volgen. Later was zij als een van de weinige discipelen bij de kruisiging aanwezig. Ook naar het graf volgde zij Jezus trouw. Daarnaast was Maria Magdalena de eerste discipel aan wie Christus zichzelf liet zien nadat Hij was opgestaan. Zij kreeg dus de nobele taak om het grote wonder door te vertellen.

Deze taak leverde haar de titel Apostel der apostelen op. Toch kreeg zij, ondanks deze eervolle titel, ook een negatief imago mee. Dezelfde Middeleeuwse kerk gaf Maria Magdalena tevens de identiteit van een zondares uit Lucas 7. In het evangelie van Lucas huilde een zondige vrouw bij de voeten van Jezus waarna zij die afdroogde met haar haren (Lucas 7:36-50). De vrouw werd door de kerk bestempeld als een berouwvolle prostituee. Zodoende was Maria Magdalena jarenlang de patroonheilige van de prostituees. De vrouw uit het Lucasevangelie kon alleen nooit Maria Magdalena zijn geweest.

Maria Magdalena werd dus met verschillende vrouwen in de Bijbel geassocieerd. Vrouwen wiens haar een belangrijke rol speelde. Toch is bij het werkelijke verhaal van Maria Magdalena geen sprietje haar te bekennen.

Haar verhaal bewees daarentegen dat ook vrouwen een apostel van Christus konden zijn. En daarvoor hoefde je echt geen lange losse lokken te hebben. d

Advertentie

EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 7

12 - EINDELOOS REPORT

Diversiteit in het Verzet

Eindeloos

H aye H eida – Op donderdag 29 april organiseerden masterstudenten Anna Boogaard, Miriam van der Veen en Rachel Meijers voor het researchmaster kernvak Historisch Atelier een online seminar over de diversiteit van het verzet in de Tweede Wereldoorlog. Peter Romijn, directeur onderzoek bij het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies en hoogleraar Geschiedenis aan de UvA; Liesbeth van der Horst, directrice van het Verzetsmuseum; Esther Shaya, schrijfster en redacteur voor Open Joodse Huizen en Huizen van Verzet kwamen respectievelijk aan het woord om te vertellen over hun inzichten over de werking en de diversiteit van het verzet. Ook was er aandacht voor de inhoudelijke en praktische uitdagingen die bij hun werk komen kijken.

R

omijn stelde dat het verzet in de loop der tijd op verschillende manieren is toegeëigend door diverse nationale elites. Hierbij werd het verzet vaak als één geheel gezien, met één doel: het Vaderland bevrijden. Maar hoe werkte het verzet in die tijd en wat heeft mensen zich ertoe aangezet om zich te verzetten? Niet iedereen heeft immers op dezelfde manier gehandeld en dezelfde beweegredenen gehad om in het verzet te gaan.

Romijn pleit dan ook voor meer microgeschiedenissen, waarbij historici op zoek moeten gaan naar de betekenis van tijd, plaats en sociale verbintenis voor het verzet.

Deelname aan het verzet leidde tot extreme repressie, waardoor organisaties zich vaak gingen definiëren als de avant-garde voor een betere toekomst; waarbij de oude sociale structuren doorbroken moesten worden. Tegelijkertijd waren er ook organisaties die juist terug wilden naar het oude en vertrouwde. Om de diversiteit van het verzet te begrijpen, moet er naast utopisch-vernieuwingsgezinde motieven daarom ook aandacht zijn voor de mobiliserende kracht vanuit conservatieve hoek, aldus Romijn. Voor de conservatieven kon deelname aan het verzet nieuwe netwerken van gemeenschappelijk vertrouwen bieden waar deze onder het naziregime uiteen waren gevallen.

Dit betekende overigens niet dat de progressieve en behoudende groeperingen strikt gescheiden bleven van elkaar, zegt Van der Horst. Het feit dat deze verschillende verzetsgroepen één gezamenlijke vijand hadden, maakte juist dat de vooroorlogse verzuiling werd doorbroken. Aanvankelijk ontstonden verzetsactiviteiten binnen de eigen groep, EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 7

maar gaandeweg werd er steeds meer samengewerkt met andere groeperingen. Bovendien ging verzet plegen volgens Van der Horst uiteindelijk om moed en organisatietalent; verzet ontstond bij de mensen die initiatief namen. Daarbij maakte het niet uit wat je eerdere status of positie was binnen de samenleving.

Wat betreft de rol van vrouwen heeft het verzet zichzelf wel gemodelleerd naar het vooroorlogse maatschappelijke, paternalistische ideaal.

Desondanks speelden vrouwen in het verzet een belangrijke rol. Zij hadden bij de Duitsers een onschuldig imago en waren daardoor zeer geschikt voor koerierswerk. Bij gewapend verzet, sabotage en spionage waren ze minder betrokken, maar niet geheel afwezig. Ook zijn vrouwen in de top van de organisaties actief geweest. Dit was echter niet het paternalistische beeld dat Nederland na de oorlog nodig had, en daarom is hun geschiedenis zo lang onderbelicht gebleven. De huisvrouwen die direct betrokken waren bij de opvang van onderduikers mogen ook niet vergeten worden.

In de jaren ‘40 waren er nog maar enkele duizenden mensen van kleur in Nederland. Zij waren vanuit de kolonies naar Nederland gekomen om te studeren en behoorden veelal tot de elite. Hoewel individuele gevallen van racisme onder de bezetting niet uitgesloten kunnen worden, kon het hebben van een donkere huidskleur juist in het voordeel werken. Zij werden namelijk met rust gelaten, omdat volgens de nazistische rassenleer de Jodenvervolging de prioriteit zou moeten krijgen. Daarnaast werden mensen van kleur vrijgesteld van de Arbeidseinsatz. De Surinaamse verzetsman Anton de Kom werd dan ook niet vervolgd vanwege zijn

EINDELOOS REPORT - 13

huidskleur, maar vanwege zijn werk voor het communistische verzet. Indonesische en Surinaamse studenten kwamen daarentegen wel voor een moeilijke vraag te staan: strijd ik tegen de bezetter van mijn bezetter? Niemand van hen heeft zo ver bekend om die reden de kant van de Duitsers gekozen, en de Indonesische studentenvereniging Perhimpoenan Indonesia gaf zelfs aan al haar leden de opdracht om in verzet te gaan tegen de Duitsers.

Dan blijft de vraag over hoe we deze diverse geschiedenis het beste kunnen benaderen. Shaya, pleit voor een combinatie van oral history en archiefonderzoek. Wanneer mensen hun eigen

Report!

verhaal vertellen gebeurt dat bij de ene persoon natuurlijk nauwkeuriger dan bij de andere, en daarom moet er ook onderzoek naast de afgelegde interviews plaatsvinden om die verhalen te toetsen en van een historische context te voorzien. Sterke verhalen zal men genoeg tegenkomen, evenals het gebrek aan mensen om te interviewen. Soms is er gewoonweg geen bewijs voor een bepaald verhaal, waarop men kan besluiten om te zeggen dat het zo in de herinnering van de geïnterviewde persoon is gebeurd. Hiermee kunnen wij ons vooralsnog los maken van de ‘geijkte, door de herinneringspolitiek gecreëerde nationale, apolitieke en conformerende kaders’ en de diversiteit van het verzet goed begrijpen. d

EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 7

14 - BAARDEN

Een korte geschiedenis van de baard Jessica van Zadelhof – Tegenwoordig dragen vooral oudere mannen of hipsters de volle baard. Hoewel veel mannen in staat zijn een baard te laten groeien, zijn er maar weinig die dit ook daadwerkelijk doen. In het straatbeeld zijn daarom weinig volle baarden te zien. Dit was niet altijd het geval. Door de geschiedenis heen wisselde de populariteit van de baard; waar gezichtsbeharing in de zeventiende eeuw mannelijkheid en vruchtbaarheid uitstraalde, kwam in de achttiende eeuw juist een gladgeschoren gezicht in de mode.

EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 7

BAARDEN - 15

I

n de zestiende en zeventiende eeuw droe- nelijkheid. Zo was het hebben van een open blik gen veel mannen een volle baard. Baard- erg belangrijk voor een man om nieuwe ideeën groei werd toen direct in verband gebracht tot zich te kunnen nemen. Hier paste dan ook met vruchtbaarheid en seksuele energie. Zo een open gezicht bij, vrij van een baard. Daarschreef de Italiaanse Alessandro Benedet- naast werd nu van een echte man verwacht dat ti in 1502 het werk Historia corporis humani sive hij beschaafd, gecontroleerd en netjes zou zijn, Anatomice over de menselijke anatomie. In dit waar voorheen wilde en moedige mannen het boek beredeneerde hij dat haargroei bij mannen toonbeeld waren. Scheermesjes waren in deze werd veroorzaakt door de extreme hitte die door tijd enorm scherp en jezelf glad kunnen scheren de geslachtsdelen werd uitgestraald. Op sommi- toonde aan dat je als man de controle had over je ge plekken op het mannelijke lichaam zocht deze eigen lichaam. hitte dan een uitweg en drukte daar haar naar De baard kwam echter weer terug in de negenbuiten. Als je als man een baard kon laten groei- tiende eeuw. Door nieuwe historische ontwikkeen betekende dit dus dat je krachtige geslachts- lingen ontstond er onder veel mannen onrust delen had, waarmee je ook een over hun eigen mannelijkheid. kind zou kunnen verwekken.

De Industriële revolutie zorgBaardgroei, vruchtbaarheid en de ervoor dat mannen nu vaak Door nieuwe historische seksualiteit werden zo met elsamenwerkten onder de auontwikkelingen ontstond er kaar verbonden en werden als toriteit van een andere man. onder veel mannen onrust de kenmerken gezien van een Waar zij eerder zelf deze autoover hun eigen mannelijk- riteit hadden binnen hun gezin, gezonde man. heid.

In Italië tijdens de Renaissanmoesten zij nu leren om te gaan ce was de baard een belangrijk met het feit dat ze het niet meer symbool voor de individualiteit altijd voor het zeggen hadden. van de man. Omdat de Italiaanse steden in deze Ook gingen vrouwen steeds meer gelijkheid eitijd bedrijvige plekken waren waar mannen con- sen, waar sommige mannen zich bedreigd door stant in contact kwamen met andere mannen, voelden. Er werd gezocht naar een nieuw symwas het hebben van een goed imago en uiterlijk bool voor hun mannelijkheid waardoor de baard essentieel. Dit blijkt ook uit het boek Il Candelaio een comeback maakte. geschreven door Giordano Bruno in 1582. Hierin In de twintigste eeuw werd de baard langwordt de hoofdrolspeler Bonifacio ‘ontbaard’ en zaamaan weer minder populair. Dit had vooral daarmee ontmand, nadat zijn pogingen om een ook te maken met het feit dat jongere mannen jonge vrouw voor zich te winnen allemaal mis- niet meer op hun vaders en grootvaders willukken. Het hebben van een baard stond hier dus den lijken. Het dragen van een baard wordt gesymbool voor mannelijk zijn, het hebben van een durende deze eeuw meer een kwestie van pergoede reputatie en in staat zijn om een vrouw te soonlijke smaak. Natuurlijk blijven er periodes behagen. dat gezichtsbeharing meer in of uit is, maar het In de achttiende eeuw veranderde dit. Door wel of niet hebben van een baard wordt minder ontwikkelingen in de wetenschap werd de baard in verband gebracht met mannelijkheid. De geniet langer in verband gebracht met vruchtbaar- schiedenis van de baard is dus niet alleen een geheid, maar werd het kunnen laten groeien van schiedenis over trends en mode, maar kan licht een baard wel nog steeds als mannelijk gezien. werpen op bredere sociale en economische omDit ging dan echt om het überhaupt in staat zijn standigheden. Ook legt het ideeën over gender om een baard te laten groeien, niet zozeer om de en mannelijkheid bloot. De baard kan zo gezien baard zelf. Veel mannen begonnen deze eeuw worden als een raam van waaruit verschillende namelijk met scheren. Dit had te maken met historische ontwikkelingen kunnen worden beverlichtingsidealen en een ander idee van man- studeerd. d EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 7

16 - SISSI

Sissi hair tutorial - The Queen of Hair

Lauren Hermans - Ze had misschien wel het aller beroemdste haar uit de geschiedenis: Keizerin Elizabeth “Sissi” van Oostenrijk. Ze stond bekend als een van de mooiste vrouwen van Europa en haar enorm lange en volle bos haar droeg daaraan bij. Het was echter geen gemakkelijke klus om haar kenmerkende kapsel iedere dag opnieuw perfect uit te laten zien. Omdat het thema van deze maand ‘haar’ is en Sissi en haar prachtige lokken onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, gaan wij ons deze maand aan haar bijzondere haarroutine wagen.

H

oewel Sissi’s haar bijdroeg aan haar roemrijke schoonheid en tot op de grond golfde, was deze enorme hoeveelheid haar voor de keizerin niet altijd prettig, het bezorgde haar ook hoofdpijn. Dit kwam door het enorme gewicht van haar haar. Bovendien was de haarstyliste van de jonge keizerin tot wel 3 of 4 uur per dag bezig om haar hele bos te kammen, verzorgen en in te vlechten, zodat Sissi deze haren niet de gehele dag over de grond hoefde te slepen. Tijdens die dagelijkse paar uur zat Sissi niet achterover te relaxen, maar was ze druk aan het studeren. Ze leerde verschillende talen, zoals Hongaars, Grieks en Russisch. Gelukkig duurde het bij ons niet zo lang om de iconische hairdo van de keizerin te recreëren. Ons prachtige model Lucy heeft ongeveer een half uur in de stoel gezeten zodat bij haar Sissi’s herkenbare vlechtenkapsel kon worden nagebootst.

Maar we begonnen met een kort onderzoek naar de specifieke technieken die Sissi’s kapster, Fanny Feifalik, gebruikte om het haar van de keizerin in goede shape te houden.

Volgens bronnen was Fanny de enige kapster die precies wist hoe ze om moest gaan met het vele haar van Sissi. Ze was van onschatbare waarde voor de keizerin en kreeg uiteindelijk de officiële titel van Keizerlijke Kapster. Iedere drie weken werd Sissi’s haar gewassen met een mix van eierdooiers en brandewijn, wat in eerste instantie misschien klinkt als een aparte shampoo, maar als we in onze jeugd een beetje goed hebben geluisterd naar Pippi Langkous weten we allemaal dat eieren inderdaad goed schijnen te zijn voor je haar.

Waarschijnlijk werd de brandewijn gebruikt vanwege de gist

EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 7

die erin zat om het haar goed te reinigen, maar who knows, misschien ging dit eerder Sissi’s mond dan haar haar in, om het urenlange proces van haar haarverzorging iets dragelijker te maken.

Eigenlijk bleek het best simpel te zijn om Sissi’s meest bekende haarstijl zelf te vlechten. Kijkende naar oude foto’s en schilderijen bleek dat haar kapsel bijna altijd bestond uit ontzettend veel vlechten die als een soort plak onderling samengepint waren en doorliepen in een soort kroon van vlechten op haar hoofd. Om te zorgen dat Sissi’s kapsel niet alsnog over de grond sleepte werden de vlechten dubbelgevouwen en zo aan elkaar vast gemaakt met spelden. En natuurlijk konden we haar wereldberoemde diamanten haarjuwelen in de vorm van sterren, gemaakt door hof juwelier Koechert, niet vergeten. Helaas zijn wij maar arme studenten en waren diamanten sterren net iets boven ons budget.

Gelukkig gaven onze papieren sterren ook het gewenste effect. Al met al was resultaat beter dan verwacht en waren we blij dat wij niet ook zoals Fanny Feifalkik drie uur in de weer moesten zijn om het gewenste kapsel te verkrijgen. Daarentegen hadden wij ook niet zoveel haar als Sissi waar mee gewerkt kon worden.

Wil je dit kapsel ook proberen? Kijk voor de volledige tutorial op het YouTube account van Beauty Beacons. d