RD Magazine

Elke week bij het Reformatorisch Dagblad

zaterdag 27 juni 2020

Pieter Verhoeve.

Burgemeester van Gouda geniet van muziek en Bjbelpodcast PAGINA 6

Subtiel racisme. De dageljkse pjn van Afro-Amerikanen PAGINA 16

Balanceren op de werkvloer FRISHEID VAN JONGEREN EN WIJSHEID VAN OUDEREN KUNNEN ELKAAR VERSTERKEN – PAGINA 28

inhoud & vooraf

6

39

24

41

beeld voorpagina: Gemma Pauwels

45

2

43

46 RDMagazine

4

goed nieuws Meer boeken lezen

6

het gesprek Burgemeester Pieter Verhoeve ontdekte dat hij meer kloostermomenten nodig had

15

column Wim verrast zijn coach met bijna botte mail

Generaties

48 kits Draven met Max

Loop een willekeurig bedrijf binnen en je komt ze waarschijnlijk tegen: frisse, geestdriftige jongeren en ervaren, wijze ouderen. Wie verder inzoomt, ziet dat de leeftijd van medewerkers binnen menige organisatie uiteenloopt van pakweg 18 tot 68 jaar.

Deskundigen spreken van vijf generaties werkenden. Gertina Bij de Vaate ging in gesprek met een generatiekenner en vroeg onder andere millennials, babyboomers en pragmatici naar hun ervaringen. Bij alle verschillen die er zijn, komen er ook overeenkomsten naar voren. „Elkaar nodig hebben, zie ik bij alle generaties terug”, zegt een vertegenwoordiger van generatie X. „Dat vraagt een open en onbevangen houding in de omgang met elkaar.”

Dat laatste zal ook Pieter Verhoeve, behorend tot de pragmatische generatie, beamen. Hij blikt (vanaf pagina 6) terug op zijn eerste halfjaar als burgemeester van Gouda. Langer geleden zat hij door fysieke klachten een periode thuis.

In die tijd kreeg hij meer oog voor het belang van bezinnende momenten én voor voldoende beweging. Het is een les die ik, hoewel behorend tot een andere generatie, graag ter harte neem.

50

puzzel Cryptogram & Zweedse puzzel

Michiel Bakker

51

het laatste woord Verwacht

16

verdieping Racisme doet Afro-Amerikanen dagelijks pijn

24

ter plekke Zoeken naar de grens met Duitsland

28

verdieping Laat junior, medior en senior in een organisatie vruchtbaar samenwerken

36

creatief Genaaid memoryspel van vilt

38

gezond Sluit deksel toilet voor het doorspoelen

39

praktisch Romper is handig, maar het kan nog slimmer

41

mobiel DAF Museum roept tal van herinneringen op

43

recept Salade van Chinese kool en mango

45 tips Zandsculpturen over oorlog en bevrijding 46 puntuit Mondharpspelen: ping ping pong pang

zaterdag 27 juni 2020

3

goed nieuws

4

RDMagazine

Goed nieuws is geen nieuws, zeggen journalisten. Alsof er alleen slecht nieuws zou bestaan. Niet dus. Kijk maar.

Nederlanders zijn flink meer gaan lezen sinds de uitbraak van de coronacrisis.

Van alle volwassenen heeft 52 procent sinds half maart een boek gepakt. Dat blijkt uit een groot onderzoek van boekenkoepel CPNB naar de effecten van de onlinecampagne #IkLeesThuis. Vooral mensen die gemiddeld tussen de een en drie boeken per maand tot zich namen, zijn meer gaan lezen de afgelopen maanden. Deze groep leest nu gemiddeld een boek per week. Er lezen in Nederland nu zelfs meer mensen boeken dan dat er mensen naar Netflix kijken.

zaterdag 27 juni 2020

beeld iStock

Boeken

5

beeld RD, Anton Dommerholt

het gesprek

6

RDMagazine

Zijn beide opa’s stempelden burgemeester Pieter Verhoeve.

Godsdienstig ĂŠn qua politieke interesse

zaterdag 27 juni 2020

7

het gesprek

Bezinning bij psalmen en Bijbelpodcasts Ruim een halfjaar is hij burgemeester van Gouda, na eerder de ambtsketen van Oudewater te hebben gedragen. Burgemeester Pieter Verhoeve (38) kreeg maar weinig kans om veel stroopwafels te eten tijdens een door hem bedachte kennismakingstoer. Corona gooide roet in het eten.

Ad Ermstrang

M

eerdere malen leunt hj achterover en davert een lachsalvo. De kersverse burgemeester van Gouda is enthousiast, humorvol, strooit graag met anekdotes en heeft als historicus een goed gevoel voor tradities.

Die combineert hj wel graag met vernieuwingen.

Zo stond hj als voorzitter van de Koninkljke Bond van Oranjeverenigingen met enkele anderen aan de wieg van Woningsdag. Wat een uit nood geboren lauwe woordgrap leek, groeide uit tot een

8

begrip. „Met de koning hoop ik dat het de laatste keer was dat Koningsdag onder dergeljke omstandigheden gevierd moest worden, maar ik verwacht dat er onderdelen van het digitale concept overbljven. En het klokkenluiden. Prachtig. Een element van hoop, troost en verbinding.”

Aan de wand van de moderne werkkamer hangt een welkomstbordje van het comité Gouda 750.

De voorbereidingen voor de herdenking zjn al in volle gang, ook al duurt het nog tot 2022 voordat het zover is. Vanaf de zevende verdieping van het Huis van de Stad, in 2012 opgetrokken naast het station, heeft hj een prachtig uitzicht. Stralend middelpunt is de Sint-Jan, beroemd vanwege zjn gebrandschilderde glazen.

Wat opvalt zjn de diverse kerktorens. „Er zjn in Gouda meer dan zestig geloofsgemeenschappen.

Ik hoop ze de komende jaren zo veel mogeljk te bezoeken, naast de vele andere plekken waar de gemeenschap te vinden is. Een burgemeester is

RDMagazine

zaterdag 27 juni 2020

9

beeld RD, Anton Dommerholt

het gesprek

van niemand, voor iedereen.”

De eerste burger is trots op de internationale allure van de 73.000 inwoners tellende stad, bekend van stroopwafels, kaas en kaarsen. Oudewater, waar hj nog tot en met augustus woont, was prachtig maar het grotere Gouda trekt de gedreven en ambitieuze voormalige advocaat nog meer. „De dalen zjn hier dieper en de toppen hoger.”

Hj heeft iets met de midden in de polder gesitueerde oer-Hollandse stad. „In mjn studietjd reed ik hier op m’n brommertje rond en tot voor kort gaf ik gastlessen aan Driestar educatief.” Zjn echtgenote Marja ziet er volgens hem eveneens naar uit om te verhuizen. „Een deel van haar familie komt hier vandaan. Het voelt voor haar een beetje als thuiskomen.”

Verhoeve groeide op Bleskensgraaf, midden in de Alblasserwaard. „In een warm gezin, met zeven zussen en een broer. De jongste zus gaat na de zomer naar de pabo in Gouda.” De omgang met de dames was een goede leerschool, want zelf is hj inmiddels vader van vjf dochters. De jongste is net een halfjaar.

Belangstelling voor de politiek is hem met de paplepel ingegoten. „Vader is een echte ondernemer en politiek geëngageerd. Hj zat jarenlang in de gemeenteraad, is nu voorzitter van de plaatseljke SGP-afdeling en luistert nog steeds met grote belangstelling naar Kamerdebatten.”

De vonk sloeg al op jonge leeftjd over, want als 15-jarige jongen sprak Verhoeve in bj de raad toen er gevraagd werd om bouwstenen aan te dragen voor de proielschets van een nieuwe burgemeester. Hj vroeg aandacht voor jongeren en richtte later een jongerenafdeling van de SGP in zjn woonplaats op. „Het was voor mj een jongensdroom om de politiek in te gaan. Inmiddels ervaar ik het als een roeping om de publieke zaak te dienen.”

Na zjn universitaire studies politieke geschiedenis en rechtsgeleerdheid ging hj als docent en vervolgens ook als advocaat aan de slag. In Dordrecht was Verhoeve (burger)raadslid voor de CU/ SGP en voorzitter van een adviescommissie.

Niet alleen uw ouders stempelden u, u noemt nog regelmatig uw opa’s. Wie was Pieter Verhoeve, naar wie u bent vernoemd, voor u? „Net als mjn vader een politiek betrokken mens.

Een harde werker en een trouw folderaar voor de partj, die indertjd in Rotterdam zestien kiesverenigingen had. Hj was conciërge aan de Guido de Brès. Oma verrichtte er schoonmaakwerk en mjn vader werd aan het stofzuigen gezet. Daaraan heb ik een speciaal gevoel overgehouden voor conciërges, bodes en boa’s. Deze mensen staan volop in de wind en bepalen dageljks een groot deel van de kwaliteit van de dienstverlening van organisaties.

Ik beschouw me als een zoon van de Mammoet-

10

wet, de wet die leerlingen meer kansen moest bieden. Opa was conciërge; mjn vader deed mts en mjn moeder huishoudschool. Mjn neef Pieter en ik waren van de eerste generatie die na de middelbare school aan de universiteit studeerde.”

En grootvader Muilwjk? „Die heeft me meer spiritueel beïnvloed. Hj was stoffeerder, maar werd later predikant in de Oud Gereformeerde Gemeenten. Helaas is hj al relatief jong overleden, op 56-jarige leeftjd. Opa was singulier begaafd en kon mensen moeiteloos gedurende twee uur boeien. Hj was liefdevol, bewogen en heel ernstig. Ik had een warme band

„Ik beschouw me als een zoon van de Mammoetwet, die leerlingen meer kansen moest bieden” met hem. Op zondag had ik m’n vaste plekje in de kerk in Dordrecht. Je hebt benenbrekende genade nodig, zei hj wel. Die uitdrukking gebruik ik nog regelmatig in contacten met collega’s. Ook als burgemeester kun je dat niet missen. Levend van de liefde van Christus.”

Gouda trok, maar mist u Oudewater? „Op de ochtend na de voordracht bracht ik de kinderen naar school en deed ik boodschappen.

In de supermarkt ontmoette ik een oudere man.

Wat jammer dat je weggaat, zei hj met tranen in zjn ogen. Zoiets raakt je. Je neemt afscheid van mensen met wie je hoogte- en dieptepunten hebt beleefd.”

Nog geen twee jaar geleden was u een tjdje uit de running. Wat gebeurde er? „Het was vlak na de vakantie dat ik me fysiek niet goed voelde, heel stil werd en mezelf een beetje kwjtraakte. Ik kon slecht slapen. Later hoorde ik dat dergeljke klachten vaker pieken na een vakantieperiode, waarin je enigszins tot rust komt. Het was achteraf gezien de combinatie van hard werken, een druk ambt en een jong gezin. Ik ben er zes weken uit geweest.”

Wat was de les? „Dat ik te weinig oog had voor wat ik omschrjf als kloostermomenten in je agenda. Daarnaast bewoog ik te weinig. Zo heb ik me gemeld bj het veteranenelftal van Oudewater. Dat is door corona

RDMagazine

Pieter Verhoeve

beeld RD, Anton Dommerholt

Pieter Verhoeve (1981) groeit op in Bleskensgraaf. Hij volgt de pabo in Gouda (propedeuse), studeert vervolgens politieke geschiedenis en rechtsfilosofie en volgt de beroepsleiding advocatuur.

In zijn woonplaats richt hij een lokale jongerenafdeling van de SGP op. Verhoeve is jarenlang hoofdredacteur van het magazine In Contact en enige tijd vicevoorzitter van de landelijke jongerenorganisatie.

Tijdens en na zijn studie geschiedenis is Verhoeve docent aan het Wartburg College. Na zijn studie rechten wordt hij advocaat.

Hij is geruime tijd burgerraadslid voor de CU/SGP in Dordrecht. In 2012 wordt hij burgemeester in Oudewater en op 13 november 2019 beëdigd als eerste burger van Gouda.

Hij is sinds 2017 voorzitter van de koninklijke Bond van Oranjeverenigingen. Verhoeve is gehuwd met Marja Meeuse. Samen hebben ze vijf dochters. Het gezin is aangesloten bij de hervormde SintJansgemeente.

zaterdag 27 juni 2020

gestopt, maar ik speel nu vaak een potje met onze dochters in de tuin. Sport is nodig als je dagen hebt dat je van ’s ochtends negen tot ’s avonds negen op je stoel zit. Wat meer bezinnende momenten heb ik in de auto of in mjn studeerkamer. Er zjn fantastische podcasts van bjvoorbeeld ds. Jsselstein of de Bjbelpodcast van de EO, Eerst Dit. Verder luister ik onder meer naar muziek van Bach en naar psalmen. Goede muziek brengt orde in de ziel, zou Plato zeggen.”

In Gouda kon u direct aan de bak. Hoe blikt u terug op het eerste halfjaar? „Het was intensief. Eerst had ik te maken met Gouda bj Kaarslicht, de oudste lichtjesavond van Nederland, in december, terwjl op dat moment net onze jongste was geboren. Mjn vrouw kwam die dagen voor het eerst uit het kraambed. Op 18 december stonden er 200 tractoren van protesterende boeren op de Markt. De kennismakingsronde, via een stroopwafeltoer, waarvoor zich 110 verenigingen, instellingen en bedrjven hadden aangemeld, werd in maart afgebroken door de komst van het coronavirus. Als publieke sector leveren we echt een marathonprestatie. Het normale werk ging door, goeddeels vanuit huis, en daarnaast was en is er een noodtoestand. Net hebben we de zevende versie van de noodverordening ontvangen en zjn we midden in een interpretatiediscussie beland.”

Wat betekent dat voor u? „Dat ik in diverse gevallen niet kan uitleggen waarom iets gaat zoals het gaat. Ik snap dat we brandhaarden van het virus willen voorkomen, maar word ook geconfronteerd met schrjnende situaties omdat de regelzucht doorslaat. Mensen in verpleeghuizen hebben huisarrest en mogen niet aangeraakt worden. Als ik een honderdjarige bezoek moet dat nog steeds achter plexiglas. Hoe humaan is dat? Er was hier onlangs de begrafenis van een tweejarig jongetje. De rouwdienst van Jona werd op YouTube inmiddels ruim 70.000 keer bekeken. In het kerkgebouw van de gereformeerde gemeente met 1100 zitplaatsen mochten 30 mensen plaatsnemen. Een erehaag bj een begrafenisstoet is formeel beperkt tot maximaal honderd mensen, terwjl de bouwmarkt verderop uitpuilt. Ik heb erover gebeld, tot aan de Covid-directeur van het ministerie. Wie heeft dit bedacht?

Er is inmiddels een zekere willekeur ontstaan. In de Sint-Jan –de langste kerk van Nederland– zitten op zondag dertig bezoekers. Doordeweeks is het een museum en dan mogen er maximaal 313 in.

Door middel van protocollen, stickers en looproutes denken we het virus volledig te kunnen beheersen. De bureaucratie schiet vervolgens hier en daar door, tot aan protocolfetisjisme toe. De letter doodt.”

11

beeld RD, Anton Dommerholt

het gesprek

12

RDMagazine

Als burgemeester hebt u toch invloed via de veiligheidsregio? „Dat is beperkt. We hebben te maken met noodwetgeving, waarbj een democratische toets ontbreekt. Het is bovendien sterk top-down georganiseerd. Ik snap dat we het over een naar en zeer besmetteljk virus hebben, maar de juiste balans is lang niet altjd aanwezig.”

Om de 1,5 meter onder de aandacht te brengen, schakelde u rapper Ali B. in. Waarom? „Dat was een spontane actie. We raakten aan de praat en bleken even oud te zjn. We kregen een klik en we hebben in een minuut een ilmpje opgenomen en dat getwitterd. Hj heeft Marokkaanse wortels. In Gouda heeft bjna 10 procent van de bevolking dat. Hj bereikt veel mensen. Die opname was op een moment dat de ic’s uitpuilden, dus het was heel goed om dat op die wjze onder de aandacht te brengen. Of nu 1,5 meter afstand de beste oplossing is? Velen vrezen voor een tweede golf. De eerste lockdown was nodig, maar niet altjd even intelligent. We hebben de natuur immers niet aan een touwtje.”

Een sprake Gods, zouden sommigen zeggen.

Wat vindt u? „God spreekt volgens mj altjd. In voor- en tegenspoed. We leven in de genade van het nu. Wie ben ik om als nietig mens de huidige wereldgebeurtenissen met grootse woorden te duiden? Niet zelden heb ik meegemaakt dat christenen spraken over laaghangende oordelen met daarbj een veroordeling van de zonden van anderen. Ieder mens loopt aan tegen zjn eigen tekort, ongeacht corona. Sinds Pasen is in Jezus alles voldaan. Ik verlang naar een nieuwe wereld. In de tussentjd wil ik vooral dankbaar zjn, zolang zon en maan schjnen. En me inzetten voor de schepping. Wat kindersponsororganisatie Compassion haar deelnemers tjdens reizen leert: laat de plekken waar je komt mooier achter dan toen je kwam.”

U zou bj uw komst naar Gouda uw nevenfuncties heroverwegen. Is dat al gebeurd? „Ik heb vrjwel alles wat ik had gestopt. Wel ben ik voorzitter gebleven van de Bond van Oranjeverenigingen. Dat is een waardevol instituut voor verbinding tussen het hof en een grote groep vrjwilligers. Ongeveer de helft van de Oranjeverenigingen is ook betrokken bj de organisatie van de plaatseljke 4 en 5 meivieringen. Het is kostbaar dat we in onze verdeelde samenleving duizenden burgers hebben die zich op deze wjze inzetten voor hun gemeenschap. Traditie is een vorm van democratie, zegt Chesterton.”

Recent brak u in het Contact nog een lans voor meer staatkundig gereformeerde

zaterdag 27 juni 2020

vrouwen op belangrjke posten. Waarom? „Het gaat langzaam. Ik heb altjd al gevonden dat er te weinig SGP-vrouwen in politieke functies actief zjn. In mjn tjd was 60 procent van de SGPjongeren vrouw. Het kan niet zo zjn dat je jong en talentvol potentieel niet benut. Wat er ook van zj, burgermeesters hebben geen partjpolitiek mandaat. Mj past grote terughoudendheid in het openbaar de ljn van bestuur en fractie te recenseren.”

De SGP bezette niet eerder een burgemeesterspost in een stad van deze omvang. Hoe bjzonder is dat? „Voor een gemeente met meer dan 50.000 inwoners is een kabinetsbesluit nodig na de voordracht van de gemeenteraad. Ik vind het vooral opmerkeljk dat het kabinet in 2019 in drie gemeenten de voordracht van een burgemeester van SGP-huize heeft bekrachtigd: West-Betuwe, Veenendaal en Gouda. In 100 jaar partjgeschiedenis was dat nog niet eerder voorgekomen.”

„Wie ben ik om de huidige wereldgebeurtenissen met grootse woorden te duiden?”

Zjn nog grotere plaatsen haalbaar voor de SGP? „Waarom niet? Het zwaartepunt bj een benoeming is verlegd naar de raad. Centraal staan de competenties en de klik die iemand heeft met de raad. De partjkleur is minder belangrjk. Het gaat om het monarchale, samenbindende en ceremoniele element in de lokale democratie.”

Zou u voor een nog grotere gemeente openstaan? „Het mooie van het burgemeesterschap is dat je aan de lange termjn denkt en een langer mandaat krjgt dan veel politici, nameljk zes jaar tot aan de herbenoeming. Ik ben hier net en heb voorlopig genoeg te doen. Ons gezin gaat zich vestigen in Westergouwe. Alleen in deze woonwjk komen ongeveer 10.000 mensen te wonen. De toekomst is niet aan mj. Mj geleidt des Heeren hand. Met corona zie je opnieuw hoe intens kwetsbaar en afhankeljk we allemaal zjn.” >>rd.nl/hetgesprek

13

TEGELGALERIE.NL

SHOWROOM IN HALSTEREN Canadaweg 12A | 4661 PZ Halsteren +31 (0)164-630329 | elisense.com

Canadaweg 12A | 4661 PZ Halsteren +31 (0)164 - 746010 | info@tegelgalerie.nl

Laat je adviseren vanuit je bed.

Vanaf nu be(d)geleiden we je ook graag online!

meer dan

80.000 tevreden klanten!

Stel hier uw droombed samen kortingen met

oplopend tot

€800!

90 dagen aanpassingsgarantie één uniek slaapsysteem geschikt voor iedereen rechtstreeks van producent naar consument uitgebreide garanties en ijzersterke service

> slaappunt.com

slaappunt.com/bedgeleider Maak gebruik van uw unieke kortingscode.

En ontvang een korting van minimaal €50,- oplopend tot €800,-!

Want iedereen verdient slaap. Punt.

column

Het oude normaal wim@rd.nl

W

e zouden het allemaal anders gaan doen.

De coronacrisis had ons zo veel nieuwe inzichten opgeleverd dat het oude normaal nooit meer zou terugkomen. Dat was zo’n beetje de publieke opinie, de afgelopen maanden, toen we allang blj waren dat er op ic’s niet gekozen hoefde te worden tussen patiënten.

Maar hoe gaat dat? Als de angst voor het virus afneemt, ljkt het oude normaal toch veel dichterbj te liggen dan het nieuwe. En eerljk gezegd: op tal van terreinen hoop ook ik dat het nieuwe normaal nooit normaal zal worden.

Toch zjn er, volgens een gezaghebbende krant, al bedrjven die, in het kader van dat nieuwe normaal, hun kantoorgebouwen hebben afgestoten.

Thuiswerken gaat net zo goed en het is voor alles beter, stellen ze. Minder kosten, meer werkbare uren, minder iles. De achterliggende tjd zou ons ook geleerd hebben dat je bj vergaderingen helemaal niet fysiek bj elkaar hoeft te zitten. Via het beeldscherm gaat het overleg net zo goed.

Nu ben ik een fan van thuiswerken, maar aan dat jubelen over videovergaderingen doe ik niet mee. Eerder heb ik hier al geschreven dat voor mj het vergaderen via het scherm voelt als het varen in een dichte mist.

Een paar weken terug deed m’n coach het harteljke voorstel om met elkaar te videobellen. Ik verslikte me bjna toen ik haar mail las. Normaal gesproken ben ik niet zo beslist en denk ik een

zaterdag 27 juni 2020

keer of tien na hoe een weigering overkomt en of de geweigerde me erna nog wel aardig zal vinden.

Maar deze keer was mjn afwjzing er onmiddelljk en verstuurde ik de bjna botte mail zonder hem nog een keer na te lezen. Tot verrassing van m’n coach, die vervolgens meende te kunnen concluderen dat ik door dit akkeietje had geleerd onomwonden te zeggen dat ik iets niet wilde. Sja, zo bezien kan dus zelfs het niet hebben van een sessie als vooruitgang worden bjgeboekt. En mis-

Ik had geleerd onomwonden te zeggen wat ik niet wilde schien dacht ze zelfs wel aan het sturen van een rekening voor een mailsessie. Helemaal geen rare gedachte trouwens in deze coronatjden.

Terug naar de actualiteit. Zo zag ik een verslag van de laatste videotop van de EU-leiders. Die had geen enkel resultaat opgeleverd. Nu zou het verrassender zjn als een Europese top al na één sessie wél resultaat opleverde, maar wat erbj gezegd werd, sterkte me opnieuw in m’n overtuiging.

Het wachten is op een fysieke ontmoeting van de regeringsleiders in Brussel, zo stelden analisten.

Zonder zo’n bjeenkomst komt er geen akkoord.

Dat had ik ze dus vooraf wel kunnen vertellen.

15

verdieping

Subtiel racisme is bijna onuitroeibaar Op papier zijn de rechten van zwarte burgers in Amerika sinds de jaren zestig van de vorige eeuw goed geregeld. In de praktijk blijkt het racisme bij veel Amerikanen nog diep te zitten. En dat doet Afro-Amerikanen dagelijks pijn.

Wim Kranendonk

D

at George Floyd bj zjn arrestatie omkwam, schokte kinderarts dr.

Lisa Lowery uit Grand Rapids. En toch ook weer niet. „Heel triest dat deze jongeman bj zjn arrestatie het leven liet, maar het is geen unicum. Wj zwarten zjn gewend geraakt aan bruut politiegeweld.” Verbazingwekkender vindt ze dat blanke Amerikanen nu massaal de straat op gaan uit protest tegen het politieoptreden. „Dat is voor onze zwarte gemeenschap een belangrjke steun in de rug.” „En die hebben we hard nodig”, zegt haar collega, dr. Charles Gibson. „Zonder hulp van de blanken bereik je geen verandering. En die is

16

noodzakeljk: een grondige, bjna revolutionaire doch vreedzame omkeer. Het racisme zit zo diep, dat raak je niet zomaar kwjt, vooral het subtiele racisme niet. Dat is bjna onuitroeibaar.”

Sprekend voorbeeld van het subtiele racisme is de verbazing die zowel Lisa als Charles tegenkomt in hun werk. Beiden zjn van Afro-Amerikaanse afkomst; beiden zjn werkzaam in het academisch ziekenhuis in Grand Rapids. Niet zelden zeggen blanke Amerikanen dan: „Hoe is het mogeljk dat u het zover hebt gebracht?”

Lisa Lowery (1971) is kinderarts in het Helen DeVos-kinderziekenhuis en daarnaast heeft ze een decaansfunctie aan de medische faculteit van Michigan State University. Als decaan houdt ze zich beroepsmatig bezig met het reilen en zeilen van allerlei (minderheids)groepen die de universiteit bevolken, waaronder de studenten en collega’s

RDMagazine

Lowery. beeld via Spectrum Health, Grand Rapids

zaterdag 27 juni 2020

17

verdieping

met een niet-blanke afkomst. Doel is voor hen een veilig leer- en werkklimaat te creëren waarin ze zich gehoord, gezien en gewaardeerd voelen.

Verbazing Een van die zwarte collega’s is dr. Charles Gibson (1983), chirurg met het specialisme traumageneeskunde en hoofd van de afdeling chirurgie in het academisch ziekenhuis. Daarnaast doceert hj traumachirurgie aan dezelfde universiteit waar Lowery werkt. „Soms kun je de verbazing van het gezicht van mensen alezen als je vertelt traumachirurg te zjn, en vooral als ze horen dat je ook nog hoofd van de vakgroep bent”, zegt Gibson. „Zo van, klopt dit wel...? Enkelen zeggen dat zelfs hardop.”

Het probleem van het racisme is verspreid over heel Amerika, zo stellen beide artsen. „Er kunnen regionale verschillen zjn, maar dit kwaad bljft niet stilstaan bj de grens van een bepaalde staat”, zegt Gibson. Zelf werd hj geboren in Georgia, een van de zuideljke staten die een lange geschiedenis hebben van spanningen tussen zwart en wit. Wanneer hj zjn huidige woonplaats Grand Rapids –een stad met 188.000 inwoners in de staat Michigan– vergeljkt met zjn geboortestreek, dan constateert hj dat de mensen in Michigan zich in het algemeen vriendeljk opstellen tegenover hun zwarte medeburgers. „Als ze het niet met je eens zjn of je eigenljk niet accepteren dan zjn ze gereserveerd, maar ze spreken zich niet uit.

Hun woorden en daden zjn dan niet met elkaar in overeenstemming. Dat is in Georgia anders. Ook daar zjn veel witte mensen aardig tegen zwarten.

Maar als ze je niet moeten, laten ze dat ook heel snel en duideljk bljken. Daar manifesteert het racisme zich meer recht in je gezicht.”

Gibson herinnert zich nog goed dat hj op de lagere en middelbare school zat en dat medeleerlingen T-shirts droegen met daarop de vlag van de Confederatie afgedrukt. Die vlag werd tjdens de Amerikaanse Burgeroorlog gebruikt door de staten die de slavernj wilden handhaven. Nog steeds is deze vlag populair bj mensen die bezwaar hebben tegen de volledige geljkberechtiging van blank en zwart. Gibson: „Voor mj, zwarte jongen, ging van die T-shirts dezelfde dreiging uit als bjvoorbeeld voor een Joodse jongen die in de jaren dertig naast medescholieren zat die op hun kleding de nazisymbolen hadden. En dan praat ik over het begin van de jaren negentig dat dit nog gebeurde.” Iets dergeljks zou volgens Gibson in Michigan niet gebeuren. Ik zie hier ook weleens een confederale vlag, maar openljk racisme komt hier minder voor, het onderhuidse daarentegen meer.”

Volgens de beide artsen komt racisme vooral voort uit angst bj de blanke gemeenschap. Eeuwenlang waren de zwarte Amerikanen onderge-

18

schikt aan de blanken. „Mjn vader vertelde dat als er een blanke in een restaurant kwam, hj het beste eten kreeg, aan de tafel met het beste uitzicht zat, een plaats dicht bj de airco had. Wanneer kort daarop een zwarte bezoeker arriveerde dan kreeg die minder goed eten, een mindere plaats, een minder uitzicht, of hj mocht er in het geheel niet in”, zegt Gibson. „Tot in de jaren zeventig gold in Amerika de regel: witte mensen zjn het zuivere ras, dat mooier en intelligenter is, alles wat zj doen is goed, alles wat niet wit is, voldoet niet. Zwarte mensen zjn minderwaardig. Dat idee is van generatie op generatie overgedragen.

„Tot in de jaren zeventig gold in Amerika: wat witte mensen doen is goed; wat niet wit is, voldoet niet” En sommige blanke mensen denken dit nog steeds en willen dit gedachtegoed behouden.

De laatste decennia moeten blanke Amerikanen eraan wennen dat zwarte mensen dezelfde rechten en waardering krjgen als blanke. Dat zj hetzelfde verdienen als witte burgers. En dat maakt veel blanke Amerikanen bang en onzeker omdat het relatief nieuw is. Mensen houden niet van verandering, willen niet graag iets doen waar ze zich ongemakkeljk bj voelen. Dus gaan ze zich verweren tegen die vernieuwing en zich daartegen verzetten. Zj proberen de zwarte medeburgers te diskwaliiceren en als dat niet lukt hen in een kwaad daglicht te stellen. Dat is de bodem waarop racisme zich ontwikkelt. Blanken voelden zich vaak superieur en willen niet dat die positie wankelt.”

Hobbels Het heeft beide medici veel moeite gekost om het zover te schoppen. Hun niet-blanke afkomst zette hen keer op keer op achterstand. Moeiteloos geven de artsen daar voorbeelden van. Dr. Lowery vertelt dat de hobbels er al waren nog voordat ze aan haar studie begon. Haar ouders stimuleerden haar, maar ze had verschillende mentoren die haar adviseerden om te gaan werken. Een studie geneeskunde zat er voor haar, zwarte tiener, immers toch niet in. „Toen ik vertelde dat ik me wilde aanmelden bj de medische faculteit van de University of Michigan, was hun reactie: „Je wordt toch niet toegelaten, want je komt uit de zwarte gemeenschap. Waarom zou je toelatingsexamen

RDMagazine

doen als je toch geen kans maakt?” Het is me toch gelukt. Ik kwam door het toelatingsexamen heen.

De mentoren waren heel verbaasd. Ze hadden dat nooit verwacht en nog minder dat ik later hier aan de universiteit werk zou krjgen.”

Maar aarzelingen bj ouders en mentoren van zwarte kinderen die willen gaan studeren, zjn niet de enige barrière die genomen moet worden, zo bljkt uit de ervaringen van dr. Gibson. Een belangrjke factor voor de achterstand van aanstaande zwarte studenten is dat er in hun eigen directe omgeving weinig mensen zjn die kunnen helpen om wegwjs te raken in de academische wereld. Gibson: „Er zjn dingen die ik als zwarte student geneeskunde gewoon niet wist. Een witte student kent altjd wel iemand die wil helpen.

Bj de zwarten is dat veel minder. Er zjn weinig mensen die je advies kunnen geven hoe je slim omgaat met lastige situaties op de universiteit, bj welke hoogleraren je beter geen college kunt volgen omdat ze studenten niet goed begeleiden, enz.

Er zjn op een universiteit vaak ook maar weinig mensen die het voor een zwarte student opnemen.

Iedereen heeft nu eenmaal de neiging om zich te richten op mensen met wie je een gemeenschappeljke culturele achtergrond hebt.”

Hoge cijfers Doordat er dus weinig mensen zjn die beginnende zwarte studenten met raad en daad terzjde staan, hebben zj volgens dr. Gibson soms wel een jaar nodig om enigszins door te krjgen hoe het er bj hun academie aan toe gaat. „Veel studenten wisten bjvoorbeeld dat als je een bepaalde samenvatting las en de bjpassende vragen leerde, je een tentamen zeker zou halen. Dat wisten wj zwarte studenten niet. Niemand die het ons vertelde.

Wj kwamen daar pas het tweede jaar achter. Dus ben je al een jaar verder voordat je in de gaten hebt wat de beste studiemethode is. Gevolg? Wj moesten veel harder werken om dezelfde resultaten te halen. Sommige zwarte studenten presteerden daardoor minder dan de blanke. En ja, dat bevestigt het stereotiepe beeld weer: zwarten zjn dom.”

Dat die achterstand een bljvend effect kan hebben, bljkt uit de toelichting van dr. Gibson.

In Amerika telt nameljk niet alleen het diploma tjdens de studie geneeskunde, maar ook de cjfers die je voor bepaalde toetsen hebt behaald. „Een hoog cjfer voor een toets vergroot de kans dat je een bepaald medisch specialisme kunt beoefenen, of dat je je opleiding op een prestigieuze universiteit kunt voortzetten. Dat betekent ook een hoger salaris als je eenmaal bent afgestudeerd. Dat kan soms wel vier keer hoger zjn dan van een collega die een gewone voldoende haalde. Dus de resultaten aan het begin van je studie zjn heel erg bepalend voor je toekomst. Dat is natuurljk geen

zaterdag 27 juni 2020

gewelddadig racisme, maar hier zie je wel dat jongeren met een Afro-Amerikaanse achtergrond op achterstand staan.”

Eigenljk geldt dit op allerlei gebied. Zwarte Amerikanen moeten bewjzen dat ze echt goed zjn, willen zj witte collega’s voorbj kunnen streven. Gibson kreeg dit al met de paplepel ingegoten. „Ons is van huis uit geleerd: wj zwarten moeten twee keer zo goed zjn als anderen, wil je de helft kunnen verdienen.” Zelf kon hj de middelbare school op zjn sloffen doen, maar hj heeft altjd keihard gewerkt omdat zjn moeder verlangde dat hj met hoge cjfers thuiskwam. „Er was geen ruimte om het even wat rustiger aan te doen. Als ik met slechts een acht thuiskwam, had ik een groot probleem. Dus deed ik niets anders dan studeren om de beste cjfers te halen. Die houding heb ik mjn hele loopbaan volgehouden.

Ik had gewoon niet de foutmarge om genoegen te nemen met gemiddelde prestaties. Nu nog. Het is niet voldoende om als zwarte hoogleraar gemiddeld werk te leveren.”

Lisa Lowery herkent dat. „Er is sprake van reserve, of beter van vooringenomenheid. Zwarte studenten en academici ervaren voortdurend een kritische benadering van medestudenten en collega’s: Klopt het wel? Ben je echt wel goed in je vak? Na zestien jaar werkervaring hier in het ziekenhuis kom ik dat nog steeds tegen. En als bljkt dat ik inderdaad goed werk lever, dan is vaak de enigszins neerbuigende reactie: „Oh, wat goed van je dat je dit hebt bereikt.” Eigenljk houden mensen het dus voor onmogeljk dat een Afro-Amerikaanse op zo’n positie zit.”

Zwarte Amerikanen moeten bewijzen dat ze écht heel goed zijn, willen zij witte collega’s voorbijstreven Toen de kinderarts op betrekkeljk jonge leeftjd een behoorljke promotie maakte, ontstond er onder collega’s nogal wat ruis. Haar mentor, een oudere man van Joodse komaf, vroeg haar toen: „Waarom denk je dat mensen commentaar hebben op je benoeming? Omdat je jong, vrouw of zwart bent?” Lowery: „Ik wilde niet zeggen dat mjn huidskleur een rol zou kunnen spelen.

Daarom antwoordde ik: „Waarschjnljk vanwege mjn leeftjd.”” Haar mentor zei toen: „Nou, waarschjnljk spelen alle drie de factoren een rol.” Dat heeft de ze altjd onthouden. „Ik denk ook dat het

19

verdieping

Gibson. beeld via Spectrum Health, Grand Rapids

20

RDMagazine

waar is. Omdat ik zwart ben wilden mensen me soms geen dokter noemen, of geen opdrachten van me aannemen. Er waren er die me achter mjn rug om tegenwerkten.”

Ongemakkelijk gesprek De klim van Gibson naar de positie die hj nu als afdelingshoofd heeft, verliep evenmin probleemloos. „Toen ik promoveerde tot leidinggevende, had ik de onthutsende ervaring dat collega’s met wie ik dacht een goede relatie te hebben steil achterover sloegen vanwege mjn benoeming. Ik kreeg geen felicitaties. Een van hen zei zelfs: „Ik vind dat hj dit niet verdiend heeft.” Het was niet eens omdat zjzelf die baan wilden; ze vonden gewoon dat ik die promotie niet verdiende. Dit is een veelvoorkomend commentaar als een zwarte Amerikaan een betere positie krjgt. Dat hoor ik ook van andere academici. Terwjl ik alles had gedaan: vroeg beginnen, laat doorwerken, protocollen schrjven etc. We hadden toen als collega’s met elkaar een heel ongemakkeljk gesprek. Er waren zelfs ook mensen die dachten dat ik die baan niet had gekregen vanwege mjn kwaliteiten.

Bj de zwarte Amerikaan wordt promotie vaak niet gelinkt aan verdienste.” Vaak wordt gedacht aan vriendjespolitiek of dat iemand benoemd is vanuit het streven naar positieve discriminatie.

Die reacties raakten Gibson diep. Eerljk zegt hj: „Het is dan heel moeiljk om gewoon te bljven samenwerken. Je doet wat je kunt voor je patiënten.

Daar ben je dokter voor. En verder slik je het maar in. Verweer helpt toch niet, want je bent zwart.

Maar dat kost heel veel energie, want je moet alles wel verwerken.”

Dat laatste duurde ook best lang. Vooral omdat het een tjd duurde voordat de collega’s van hun kant aangaven toch vertrouwen in dr. Gibson te hebben. „Toen ik overduideljk had bewezen dat ik de baan aankon, sprak mjn naaste collega eindeljk uit dat ze vond dat ik het wel verdiend had.

We hebben ons wel verzoend. Maar vaak komt zo’n excuus achteraf niet. Dan bljft er reserve bj collega’s. Dat hoor ik ook van andere artsen met een Afro-Amerikaanse achtergrond. ” Gibson wil een goede chirurg zjn voor zjn patiënten, voor ál zjn patiënten, blank of zwart, dat maakt voor hem geen verschil. Daarom vindt hj het soms vervelend bj voorkeur gestuurd te worden naar zwarte patiënten die moeiljk doen. „Ik word dan niet gevraagd omdat ik een goede dokter ben, maar vanwege mjn zwarte huidskleur. Ze denken dat ik beter met hen kan praten, of dat ik beter tot hen door kan dringen. Daar heb ik moeite mee. Ik vraag toch aan mjn blanke collega’s ook niet of ze naar een moeiljke blanke patiënt willen gaan? Net zo vervelend vind ik het als witte mensen liever door een blanke dokter worden behandeld dan door mj. Een vrouw die

zaterdag 27 juni 2020

in een levensbedreigende situatie verkeerde gaf aan dat ze uitsluitend door een blanke chirurg geholpen wilde worden. En dat terwjl ze in acuut levensgevaar zou komen als ik niet direct ingreep.

Ook dat ervaar ik als racisme.” „Racisme is dus geen eruptie van afkeer bj rechts-radicale blanken, het zit diep in onze instituties en het is vaak zo subtiel dat het nauweljks wordt onderkend”, zegt Gibson. „Het ljkt minder erg dan de racistische manier waarop de politie soms optreedt, maar de pjn van dit subtiele racisme voelen wj zwarten evenzeer.”

Besmet Dat de zwarte gemeenschap in Amerika op achterstand staat, ljkt te worden bevestigd door het hoge aantal coronaslachtoffers in die kring. In de media wordt vaak gezegd dat de belangrjkste oorzaak hiervan is dat zwarte burgers minder goed toegang hebben tot medische voorzieningen.

Lowery: „Dat klopt. Maar die slechtere toegang tot de zorg is niet de enige reden. Veel zwarte mensen werken in vitale beroepen, zoals winkelpersoneel, schoonmakers, buschauffeurs – en konden geen vrj nemen; anderen durfden dat niet omdat ze dan geen inkomen meer zouden hebben. Een sociaal vangnet voor hen ontbreekt. Deze mensen liepen een groot gevaar dat ze besmet raakten en dat gebeurde ook.”

„Corona was volgens sommigen een ziekte die blanken raakt maar zwarten niet” De kinderarts vertelt dat de zwarte gemeenschap zelf aanvankeljk dacht buiten schot te bljven. „Corona was volgens sommigen een ziekte die blanken raakte maar de zwarten niet. Ik herinner me een gesprek met m’n vader, die zei: „Corona, kunnen zwarte mensen dat krjgen dan?” Dat dacht men destjds bj aids ook. Totdat bleek dat verschil in huidskleur geen verschil maakte bj het risico op besmetting. Toen wj hoorden wat er aan de hand was in New York, New Orleans en Detroit en begrepen om welke aantallen het ging, sloeg de angst toe. Corona heeft inderdaad veel slachtoffers gemaakt onder de zwarte bevolking, ook hier in West-Michigan.”

Gibson wjst in dit verband op de „zeer gecompliceerde relatie” die de zwarte gemeenschap in de VS heeft met de gezondheidszorg. „In het ver-

21

verdieping

leden werden heel veel medicjnen en medische ingrepen getest op zwarte slaven. De generatie van mjn ouders herinnert zich dat hun ouders hierover spraken.”

Lowery noemt ook de voorbeelden uit de Amerikaanse geschiedenis waarin universiteiten medisch onderzoek deden waarbj zwarte mensen van straat werden geplukt om als proefkonjn te dienen. „De mensen wisten niet wat er ging gebeuren. Dat is hun ook later niet verteld. Dat voedt tot de dag van vandaag een grote reserve jegens de gezondheidszorg.”

Gibson: „Dat diepgewortelde wantrouwen onder ouderen binnen de zwarte gemeenschap leidt ertoe dat ze zich voortdurend afvragen of ze geen proefkonjn zjn als ze een nieuw vaccin krjgen.

Ze betwjfelen bjvoorbeeld of dat wel voldoende getest is. De medische zorg kan zjn uiterste best doen om de zwarte gemeenschap erbj te krjgen: zwarten uitnodigen om zich te laten testen, heel goede voorlichting geven. Maar de argwaan bljft.

Een zwarte zieke is bang om naar het ziekenhuis te gaan en vreest vaak dat hj er niet meer uit komt.”

Illustratief noemt Lowery in dit verband hetgeen een jonge vrouw van goed twintig jaar haar onlangs vertelde. „Zj was bang een bepaald medicjn te gebruiken. Ze dacht dat er van regeringswege trackers in waren verwerkt die haar konden volgen, en waar ze altjd last van zou kunnen houden. Het was nergens op gebaseerd, maar ze zat wel gevangen in angst.”

Stopteken Niet alle angst bj de zwarten is misplaatst, zeggen beide artsen. Ze weten maar al te goed dat de politie in Amerika vaak de grens van racisme nadert. „De dood van George Floyd is heel triest, heel ingrjpend. Maar niet uniek. Er zjn de achterliggende jaren meer politieoptredens en arrestaties geweest waarbj een zwarte Amerikaan omkwam door hard politieoptreden”, zegt Lowery. „Als je met tien zwarten bj elkaar zit, dan kent iedereen wel iemand die zonder directe aanwjsbare reden staande is gehouden door de politie.” Zelf heeft ze dat nog nooit meegemaakt, maar haar man wel en ook –recent nog– een neefje dat in de auto van zjn grootmoeder reed. Wel merkte de kinderarts dat ze tjdens haar bezoek aan een warenhuis opzichtig werd gevolgd door een bewaker.

Ook Gibson kreeg een aantal keren zonder aanwjsbare reden een stopteken van de politie. „Dan moest ik uitleggen waar ik heen ging; of de auto wel van mj was; waarom ik zo laat op de avond of in de nacht door de stad reed. Soms was ik op weg naar een spoedoproep vanuit het ziekenhuis. En dat alleen maar omdat ik zwart ben.” „Dergeljk politieoptreden is discriminerend en voedt het wantrouwen bj de zwarte gemeen-

22

schap”, zegt Lowery. Waarbj ze zich haast te zeggen dat er ook „tal van vriendeljke en correcte” agenten zjn.

Lowery vindt het meest opvallende dat de dood van George Floyd nu ook bj witte Amerikanen de ogen ljkt te hebben geopend voor de structurele achterstelling van de zwarten. „Mensen worstelen nu met de vraag: Hoe gaan we hier als maatschappj mee om? Voor ons als zwarte mensen is deze nationale verontwaardiging van groot belang. Ik hoop dat er nu breed in de samenleving nagedacht gaat worden over een verandering die bekljft.”

Martin Luther King Uit allerlei onderzoeken bljkt dat er behoorljk veel criminaliteit voorkomt binnen de zwarte gemeenschap in Amerika. Moet op dat gebied ook niet iets veranderen? Lowery geeft direct toe dat er verhoudingsgewjs veel zwarten in de gevangenis zitten. „Dat is zeker waar. En het gebruik van marihuana onder zwarte jongeren is ook niet gering. Ze groeien vaak op in gezinnen waar het niet ijn en veilig is. In een aantal gevallen is er permanent ruzie; niet zelden is er sprake van alcoholisme bj de ouders. Het ontbreekt nogal eens aan vaderljk gezag – eenvoudig omdat er geen vader in het gezin is. Een deel van de zwarte jongeren groeit op zonder goede leiding. En die jongeren ontsporen.”

„We hebben iemand nodig die tegenstellingen kan overbruggen en die gezag heeft” Maar er is volgens de kinderarts ook een ander punt van invloed op het feit dat er verhoudingsgewjs veel zwarte Amerikanen in de cel zitten. „Zwarte verdachten hebben het geld niet om een goede advocaat te betalen. Dus voor exact hetzelfde vergrjp kan een zwarte jongere achter de tralies verdwjnen terwjl zjn witte leeftjdgenoot de dans ontspringt. Maar goed, ik wil zeker niet ontkennen dat er ook binnen de zwarte gemeenschap zaken moeten veranderen.”

Dr. Gibson is dit met haar eens. „Het lastige is echter dat we op dit moment binnen de zwarte gemeenschap geen echte leider hebben, zoals in het verleden dr. Martin Luther King jr. Zelfs president Obama was dat maar ten dele. We hebben iemand nodig die de tegenstellingen (ook die binnen de zwarte gemeenschap) weet te overbruggen en die

RDMagazine

gezag heeft.” Heel veel mensen doen goed werk, maar een duideljk gezicht en het geluid van een leider ontbreken.

De noodzakeljke maatschappeljke verandering betekent volgens dr. Lowery niet dat de politie inancieel gestraft moet worden voor het wangedrag jegens zwarten. „De zogenoemde defunding van de politie is de oplossing niet. Dat is de relex die je vaker in de Amerikaanse samenleving ziet.

Is er een probleem, dan gaan we snjden in de budgetten. Dat moet niet. Er moet juist meer geld worden vrjgemaakt om het politieapparaat te verbeteren. Er moet geld worden geïnvesteerd in het opbouwen van een goede relatie tussen de politie en de niet-blanke groepen.”

Bljft de vraag: zal er iets veranderen? Zowel dr. Lowery als haar collega Gibson is voorzichtig positief. „Ik vind het super dat de witte Amerikanen nu hun stem laten horen uit zorg over het onrecht dat zwarte mensen wordt aangedaan”, zegt de kinderarts. „En ik ben tegeljk verbaasd dat ik het zo bjzonder vind. Het zou gewoon zo moeten zjn dat blank en zwart elkaar helpen.

Maar voor ons zwarte Amerikanen is het een unicum dat we nu uit heel de samenleving steun

krjgen. Dat is moreel een oppepper.” „Maar ook praktisch is de hulp van witte Amerikanen voor ons heel hard nodig”, zegt Gibson. „Zonder de hulp van de witte Amerikanen wordt het niets. Ik weet niet of ik in mjn leven al eerder gezien heb dat mensen wereldwjd dit thema omarmen en ervoor demonstreren. Veel mensen met wie ik ben opgegroeid spraken nooit over systematisch racisme. Nooit ging het erover hoe we dat konden veranderen. Er zjn allerlei vreseljke incidenten geweest, waarover volop gesproken werd op sociale media. Maar na een paar weken gingen we weer over tot de orde van de dag. Het is niet eerder gebeurd dat de wetgevers zo expliciet spraken over aanpassingen van de wet in relatie tot hervormingen van de politie. Ik ben voorzichtig optimistisch dat er deze keer wel degeljk iets gaat veranderen, en dat we naar een normale situatie kunnen. Voor het eerst, want het is nooit normaal geweest.”

Naschrift: Aan dit interview werkte mee dr. Monica van de Ridder, wetenschappelijk medewerkster aan de medische faculteit van Michigan University te Grand Rapids.

De dood van George Floyd bij zijn arrestatie in de Amerikaanse stad Minneapolis op 25 mei van dit jaar was aanleiding tot demonstraties tegen bruut politieoptreden jegens zwarte burgers. In veel Amerikaanse steden kwam het tot rellen en plunderingen. Een deel van de Afro-Amerikanen in de VS is ongelukkig met deze gewelddadige acties, maar vindt wel dat er een eind moet komen aan de discriminatie van zwarte burgers. Dat stond ook centraal op 19 juni bij de 155e herdenking van de afschaffing van de slavernij.

Op de foto een biddende man bij de herdenkingsplechtigheid op die dag op de plaats waar Floyd werd gearresteerd. beeld AFP, Kerem Yucel

zaterdag 27 juni 2020

23

beeld RD, Anton Dommerholt

ter plekke

Grenzeloos Wim van Egdom

renzen bestaan pas als ze gesloten zjn.

Dat klinkt ilosoisch, maar het is de praktjk. Open grenzen zjn eigenljk niet meer dan ljntjes op de landkaart waar je in het landschap niets van merkt. Wie op het platteland de grens wil oversteken met Duitsland, moet zoeken waar die nu ook weer precies loopt.

Bj Lobith, waar het grensriviertje De Wild de twee buren scheidt, staan aan weerszjden van de grens bj een smal bruggetje twee oude en met brandnetels overwoekerde grenspalen. In het wegdek is de grens te zien aan het feit dat ergens bj die palen het donkere Duitse asfalt overgaat in het lichtere Nederlandse. Verder niets.

Ooit, toen deze grens nog een echte grens was die ‘genomen’ moest worden, stond hier de Franse Zonnekoning, Lodewjk XIV, met zo’n 130.000 soldaten om de Nederlanden binnen te vallen. Het was in juni 1672 dat hj hier de Rjn overstak en de Hollandse soldaten zonder veel

G

24

RDMagazine

beeld RD, Anton Dommerholt

tegenstand van het slagveld veegde.

In 2020 zjn grenzen binnen Europa museumstukken. Tot ze dichtgaan. Gesloten grenzen zjn voor een generatie die grenzeloos is opgevoed nameljk een absolute waterscheiding in de tjd.

En voor mensen die dicht bj de grens wonen en familieleden of vrienden hebben aan de andere kant, was het de afgelopen maanden, toen tegen de verspreiding van het coronavirus de grenzen met BelgiĂŤ dichtgingen, een regelrechte ramp. Want ze gingen niet een beetje dicht, maar potdicht. Zelfs op de kleinste grensweggetjes, waar normaal gesproken geen mens meer dacht aan de grens, werden hekken of containers geplaatst om de overgang af te sluiten.

Ineens werden we zo’n 35 jaar teruggeplaatst in de tjd. Op 14 juni 1985 tekenden Nederland, BelgiÍ, Luxemburg, Duitsland en Frankrjk in het Luxemburgse plaatsje Schengen nameljk het eerste Schengenverdrag. Met als doel om tussen deze vjf landen de grenzen permanent open te zetten en alle controles van goederen en personen af te schaf-

zaterdag 27 juni 2020

25

beeld RD, Anton Dommerholt

ter plekke

fen. In de jaren die volgden, sloten in totaal 26 landen zich bj dat Schengenverdrag aan. In een immens gebied –voor de ijnproever: het is 4.312.099 vierkante kilometer groot– kunnen de 400 miljoen inwoners nu grenzeloos en ongehinderd reizen.

Maar in maart was daar het coronavirus en sloten de grenzen tussen landen. Slagbomen waren er meestal niet meer, dus werden grenzen afgesloten met alles wat het passeren ervan maar onmogeljk kon maken.

Ineens zaten we allemaal weer opgesloten in ons eigen land.

Tot maandag 15 juni. Dat was de dag dat de hekken opengingen en de containers werden weggesleept. Exact 35 jaar en 1 dag na het tekenen van het eerste Schengenverdrag door de vjf initiatiefnemers.

Eén grens werd niet gesloten tjdens de coronacrisis: die tussen Nederland en grote broer Duitsland. Tot in Berljn werd erover gediscussieerd, maar de Duitsers besloten de grens met Nederland open te houden. Noem het gerust een gebaar van vriendschap. Natuurljk deed ‘Berljn’ dat niet alleen omdat het zo veel van de Hollanders houdt,

26

Slagbomen ontbraken meestal, dus werden grenzen afgesloten met hekken en containers

RDMagazine

beeld RD, Anton Dommerholt

maar ook omdat hinder van de verkeersstromen tussen beide landen de economie van het machtigste land in Europa nog verder zou schaden.

Maar toch.

Het feit dat Duitsland ook tientallen Nederlandse coronapatiĂŤnten opnam in Duitse ziekenhuizen, is iets wat we hier in de kleine maar trotse delta van Europa niet snel vergeten zullen. En ons ook vooral moeten herinneren als er toch weer nationalistische sentimenten opspelen tegen de oosterburen die in 1940 ons land bezetten. Het Duitsland van nu is al heel lang niet meer het Duitsland van toen.

Grensoverschrjdend gedrag is een aanduiding voor iets wat niet goed is. Maar als het gaat om een boodschap doen over de landsgrens, vinden zeker jongere generaties het de normaalste zaak van de wereld. Het coronavirus heeft weer eens pjnljk duideljk gemaakt dat open grenzen echter niet normaal zjn. Want ljntjes op de landkaart kunnen zomaar weer slagbomen of hekken in het landschap worden.

zaterdag 27 juni 2020

27

beeld Gemma Pauwels

verdieping

28

RDMagazine

Wat doet die collega vreemd Millennial, generatie Z, babyboomer, generatie X en de pragmatici.

Vijf leeftijdsgroepen werkenden bevolken tegelijk de arbeidsmarkt in 2020. Dat betekent balanceren voor hen en hun managers.

Gertina Bij de Vaate-Heger

p een vakbondachtige manier legde mjn dertig jaar oudere collega haar eisen op tafel bj het management. Verwonderd keek ik toe hoe ze haar verzoek poneerde te midden van een groep collega’s. Kan ze niet beter in een goed gesprek vertellen hoe de organisatie zich zou kunnen verbeteren, vroeg ik mj af. Zj was in de vjftig, ik eind twintig. Kwam het daardoor dat we zo verschillend naar de aanpak keken? Ik leerde dat je veel kunt bereiken door op een vastberaden en vriendeljke manier voor jezelf op te komen. „Generatieverschil” is een veelgehoorde kreet bj dergeljke voorvallen. Op elke leeftjdscategorie moet worden ingespeeld en generaties moeten worden verbonden, bedachten managers. Dat noemden ze generatiemanagement. Wat is de zin en de onzin daarvan?

Volgens gedragswetenschappers telt de arbeidsmarkt vandaag de dag niet minder dan vjf generaties (groepen) werkenden. Menig personeelsbestand van organisaties bevat namen van medewerkers tussen de pakweg 18 en 68 jaar.

Door de verschillen in manieren van werken en communiceren leidt samenwerking soms tot onbegrip tussen collega’s. Dat kan de reden zjn om al of niet bj een bepaalde organisatie te willen werken. Ondertussen zit de arbeidsmarkt over de hele breedte nog steeds link verlegen om jonge aanwas met de juiste kennis en vaardigheden.

O

Tegeljk kunnen veel organisaties niet zonder de ervaring en het vakmanschap van de oude garde.

Overigens werkt die ook langer door de verschuiving van de pensioenleeftjd; soms ook nog na het bereiken van de pensioengerechtigde leeftjd.

Met geboortejaar 1985 in mjn paspoort behoor ik volgens sociologen tot de zogeheten millennials die de werkvloer bevolken. Ik bljk nameljk een aantal kenmerken gemeen te hebben met duizenden andere Nederlanders die geboren zjn tussen 1985 en de millenniumwisseling van het jaar 2000.

Dat lees ik in een beschrjving in het Sociologie Magazine. „Voor de millennialgeneratie is het belangrjk dat je gelooft in je doelen; dan kun je immers alles bereiken. Deze is het meest productief met lexibele werkschema’s en een 9-tot-5-mentaliteit is voor hen wat achterhaald. Qua geldzaken staat het er bj de meeste millennials iets minder goed voor. Ze leven vaak van een lager loon en hebben over het algemeen hogere schulden.

Armoede is hen dus niet onbekend. Interessant is dat ze ondanks dit gegeven toch risico’s durven te nemen. Zo springen ze makkeljker van bedrjf naar bedrjf. De trouwe werknemer die veertig jaar bj hetzelfde bedrjf werkt, ljkt langzaam maar zeker uit te sterven.”

Daarvan herken ik best veel bj mjzelf en leeftjdsgenoten. Voor ons lonkten de vele mogeljkheden in opleidingen en ontwikkeling van je kwaliteiten. „Je moet doen wat je leuk vindt”, werd ons verteld.

Overigens gaat de vlieger van stereotiepen niet per deinitie op, bewjst de praktjk telkens weer.

Ik ken genoeg leeftjdsgenoten die nog steeds tevreden zjn met hun eerste baan. Hoeveel zegt hokje X of Y nu werkeljk over ons doen en laten?

Ik ga mjn licht opsteken bj een generatiekenner.

Tekst gaat verder op pagina 34.

Deze generaties buitelen over één werkvloer in 2020 Maatschappelijke en economische gebeurtenissen beïnvloeden voor een groot deel jongeren in hun kijk op de wereld en ook op werk. Zo ontstaat iedere vijftien jaar een nieuwe leeftijdsgroep van mensen met globaal dezelfde voorkeuren en ideeën. Sociologen noemen dat een generatie. Harde leeftijdgrenzen zijn er niet; de overlap beslaat zo’n vijf jaar.

zaterdag 27 juni 2020

29

verdieping

„Omgaan met jongere collega is geven en nemen” at zeggen ze zelf ? De 63-jarige Stevien jonge collega’s merk ik altjd grote belangstelling.

Treur uit Houten werkt ruim veertig jaar Heel waardevol.” In zjn algemeenheid merkt in de zorg. „Ik mag nog drieënhalf jaar ze onder jongeren dat zj eerder van baan wissewerken tot ik met pensioen kan.” Van moelen, al is hun loyaliteit er niet minder om. „Mjn ten werken, wil ze niet spreken. Haar baan als generatie zette wel eerder een stapje extra voor de verpleegkundige bj Buurtzorg Bunnik –gecombaas.” Een uitspraak als „Ik doe wat ik leuk vind” bineerd met advieswerk als zzp’er– bevalt goed. typeert volgens haar de jonge garde.

Wat haar betreft, bljft ze bj gezondheid ook na Zo’n veertig jaar geleden praatten mensen niet het bereiken van de pensioengerechtigde leeftjd expliciet met elkaar over persoonljke ontwikkenog betaald werk doen. Ze voelt zich verwant ling, zegt ze. „Het lag meer aan jezelf of je aan zowel babyboomers als aan generadaar iets mee deed.” Nu is dat een veel tie X. Veertig jaar bj dezelfde baas algemener onderwerp. Jonge collewerken, hoort meer bj de vroege ga’s hopen dat ze zich altjd kunbabyboomers dan bj de mensen nen doorontwikkelen, merkt ze. die ongeveer geljktjdig met „Als ze kiezen voor thuiszorg, haar ter wereld kwamen, verwachten ze niet dat ze zegt ze. Toen Treur opover twintig jaar nog steeds groeide, gingen steeds meer dat werk doen.” meisjes studeren. Zelf beEen werkgever moet niet te veel nadruk leggen op gon ze na het behalen van verschillen in generaties, haar atheneumdiploma (nu vindt Treur. Geljkwaardigvwo, GBdV) aan de toen heid op de werkvloer vindt nieuwe opleiding hbo-v, ze belangrjk. „Dat iedereen maar brak die af om te gaan gezien wordt en ieder op zjn werken. Na een wisseling of haar eigen plek bjdraagt tussen werken aan het bed aan het team is belangrjk. Het en werken achter een bureau is een beetje geven en nemen. Ik in een managementfunctie, nu moet er rekening mee houden dat ruim twintig jaar geleden, komt de een jonger iemand sneller iets begrjpt of verpleegkundige bj Buurtzorg terecht. t bee l rho ld RD, Anton Domme vlotter een beslissing neemt.”

In de tussentjd heeft ze alsnog een studie Tegen jongeren zegt ze: „Neem de tjd om een voltooid: beleid en management gezondheidszorg. besluit te nemen. Bljf openstaan voor de ervaring „Nieuwsgierigheid maakt dat ik telkens weer een en mensenkennis van ouderen. Zj kunnen zich uitdaging zocht.” daardoor bjvoorbeeld goed in een cliënt verplaatTreur is de een-na-oudste van het team verpleegsen en zaken nuanceren.” kundigen, waarin de leeftjden gemixt zjn. Ook De openheid van jongeren waardeert Treur. „Op met piepjonge stagiaires werkt ze samen. Afstand een positieve manier voor jezelf opkomen en je in samenwerking door het leeftjdsverschil, mening verwoorden, kan de oudere garde weer ervaart de verpleegkundige echter allerminst. „Ik leren van jongeren.” vind het leuk om kennis over te dragen en onder

W

Babyboomer (1940-1955) Jong tijdens stijgende welvaart. Gestempeld door vrije moraal en onvrede.

Heeft veel behoefte aan een vast contract en inkomenszekerheid. Is gewend aan een traditionele beloning via functie- en salarisschalen. Communiceert liefst persoonlijk, via een-op-eencontact.

30

RDMagazine

„In militaire dienst belang van teamgeest geleerd” at zegt generatie X zelf ? André Lagendjk (1966) uit Twello werkt als manager communicatie en faciliteiten bj de RMU. Zjn generatie heet ook wel de verloren generatie. „Niet herkenbaar.”

Lagendjk heeft amper wat gemerkt van de werkloosheid onder jongeren van begin jaren tachtig van de vorige eeuw. „In mjn omgeving ging het om een enkeling. Zelf kon ik bjbanen krjgen voor naast mjn studie en vond snel een baan.”

Beginnen veel jongeren hun loopbaan met een traineeship, een functie met een combinatie van werken en leren, Lagendjk startte met het vervullen van zjn militaire dienstplicht. Net zoals veel van zjn manneljke leeftjdgenoten. „Ik ben opgegroeid met het idee dat ik eerst in dienst zou gaan. Al was dat voor mj toen een soort tbs, ik ben er wel door gevormd. Als sergeant heb ik geleerd ongemotiveerde gasten in mjn peloton toch mee te krjgen voor een oefening. Teamgeest en dat je elkaar nodig hebt, leerde ik daar ook.”

De RMU is de negende werkgever van Lagendjk. Zjn cv vermeldt verschillende beleids- en managersfuncties in onder andere de zorg en het onderwjs. „Ik schuw het niet om van baan te veranderen. Voor mj is dat niet zomaar jobhoppen; ik kwam ergens anders terecht omdat ik mogeljkheden zag of gevraagd werd.” Een vast contract opgeven is niet per se een sta-in-de-weg.

Generatieverschillen op de werkvloer ziet de vjftiger wel, maar hj relativeert die ook. „De eenverdienerssituatie is een verschil; dat is voor mjn generatie normaler dan voor jongeren. De hoogte van het salaris is natuurljk belangrjker als je een gezin te onderhouden hebt.” Het gezin waar iemand uit komt, zegt volgens hem ook veel over

W

hoe mensen zich opstellen. Dat zag hj bj de zorgorganisaties waar hj werkte. „Wie uit een groot gezin kwam, wist van aanpakken.”

Hj ziet vooral overeenkomsten tussen werkenden van diverse generaties. „Een goede balans tussen werk en privé vinden de meesten belangrjk.”

De ambitie van jongere generaties ljkt volgens hem vooral gericht op persoonljke ontwikkeling. „In mjn generatie was dat ook zo, een t bee rhol ld RD, leven lang leren was jaren terug al Anton Domme een thema. Nu ligt de focus echter meer op welke impact je hebt.”

Lagendjk maakte bewust de komst van de eerste mobiele telefoon mee en zag het aantal communicatiemogeljkheden daarna snel toenemen. „Je gaat mee in ontwikkelingen. LinkedIn en WhatsApp vind ik handig. Met Twitter heb ik zelf niks, maar ik heb leeftjdgenoten die dat een geweldig medium vinden en erop los twitteren.”

Het valt hem op in hoeveel verschillende appgroepen jongeren zitten en hoe druk ze daarmee zjn. „Ik verbaas mj over de waarde die sociale contacten via een schermpje hebben.”

Al verandert de vorm waarin mensen elkaar ontmoeten, uiteindeljk heeft iedereen de universele behoefte om bj anderen te horen. „Mensen zjn geschapen met anderen. Elkaar nodig hebben, zie ik bj alle generaties terug. Dat vraagt een open en onbevangen houding in de omgang met elkaar.”

Generatie X (1955-1970) Jong tijdens economisch verval, jeugdwerkloosheid en toenemende emancipatie van vrouwen. Vindt salaris belangrijk en verwacht een inkomen dat past bij zijn of haar senioriteit. Communiceert bij voorkeur persoonlijk en anders via e-mail of sms. Hecht waarde aan dialoog en een no-nonsensementaliteit.

zaterdag 27 juni 2020

31

verdieping

„Luisteren goed voor iedereen” W

at zeggen ze zelf ? De 38-jarige Jan Talen uit Staphorst werkt bj wegenbouwer KWS. De hoofduitvoerder herkent veel bj zichzelf in de beschrjving van de pragmatische generatie, maar niet alles. „Flexibel werken is in de bouwbranche minder vanzelfsprekend. De structuur en vaste tjden om de werkdag te beginnen, bevallen mj goed”, vertelt Talen. „De typering van millennials dat zj „met” een organisatie werken in plaats van „voor”, herken ik bj mjzelf.”

Op de werkvloer van de vestiging van KWS in Zwolle werkt zowel de mbo-stagiair als de medewerker met bjna vjftig dienstjaren. De groep 50-plussers groeit, zegt Talen. „Ze moeten steeds langer doorwerken. Er is relatief weinig aanwas van praktisch opgeleiden.”

De voorzichtigheid van oudere werknemers botst vaak met het enthousiasme van jongere werknemers, merkt Talen. „De oudere generatie heeft meer moeite met veranderingen, de productiesnelheid en met de digitalisering.”

Technieken die het werk vergemakkeljken of verijnen, bjvoorbeeld een nieuwe asfalteringsmachine, vinden oudere collega’s „best leuk.”

Automatisering om werkprocessen en resultaten te meten, ervaart menigeen als bemoeienis van hogerhand – al staat de oudere garde daarin niet alleen. Was het vroeger zo verkeerd, vragen mensen dan. „Dat niet, maar nu doen we het ánders”, is Talens reactie.

De hoofduitvoerder vindt het triest als mensen oudere werknemers als overbodig zien, terwjl die jarenlang hun werk hebben gedaan. Zelf probeert hj naar de oudere collega oprecht te luisteren. „Als je geklaag ziet als vorm van betrokkenheid

klinkt dat al een stuk minder negatief. beeld Luister niet om te S j a ak Verboom antwoorden maar om te begrjpen, heb ik van iemand geleerd.”

Een stap terugdoen in functie –demotie– mag meer waardering krjgen, vindt hj. „Voor een stapje terug heb je meer lef nodig dan voor een stapje omhoog. Dat geldt vooral voor leidinggevende functies. Je maakt ruimte voor nieuw bloed in de organisatie zonder zelf ‘overbodig’ te worden. Iemand die tjdig erover nadenkt wat hj de laatste tien jaar van zjn loopbaan wil doen, gaat dan luitend richting pensioen.”

Zjn jongere collega’s –„slimme gasten”– vindt Talen „enorm waardevol voor de organisatie.”

Ook hun inbreng wil hj serieus nemen; in het verleden was er meer hiërarchie in het bedrjf. „We hebben de jongeren nodig, zj zjn de dragende spelers van de toekomst.”

Generatie Z mag van Talen vaker de telefoon pakken. Onlangs sprak hj een collega van begin twintig aan, die niet vaak belt en veel digitaal doet. „Soms kun je iets al oplossen met een belletje, een andere keer door naar iemand toe te gaan.

Een e-mail of een appje moet passen bj de situatie.” Zjn collega dacht –tot verbazing van Talen– dat er over dertig jaar niet meer gebeld wordt.

Jezelf kwetsbaar opstellen en elkaar feedback geven, helpt om verschillen in generaties te overbruggen, zegt Talen. „De Bjbel leert: Wees eensgezind en wees niet wjs in eigen oog.”

Pragmatische generatie (1970-1985) Jong tijdens groeiende keuzemogelijkheden. Hecht waarde aan zelfontplooiing en levensgeluk. Wil graag flexibel werken en ziet resultaatgerichte beloningen als vanzelfsprekend. Verwacht veel van organisaties. Communiceert bij voorkeur persoonlijk.

32

RDMagazine

„Zelf invulling geven aan mijn werk kan met eigen bedrijf” W

at zegt generatie Y, oftewel de millennial, zelf ? Liza Ariese-van Genderen (23) uit Houten begon na het afronden van haar studie bedrjfskunde een eigen bedrjf in bemiddeling voor opleidingen: CursusGeregeld.nl. „Ik vind het ijn om zelf te kunnen bepalen waar ik mjn tjd in stop”, vertelt de twintiger. Ergens zelf invulling aan willen geven en snel verveeld zjn, heeft ze gemeen met generatie Z, zegt ze. Al herkent ze het meeste van de millennials bj zichzelf. „Ontwikkelingsmogeljkheden vind ik heel belangrjk. Evenals voldoende vrje tjd overhouden. Ik werk om te leven en niet andersom. Werk en privé probeer ik daarom strikt gescheiden te houden. In het weekend lees ik mjn zakeljke e-mailbox niet.”

Samen met haar vader, medegrondlegger Gert van Genderen, „bekokstooft” ze de plannen voor CursusGeregeld.nl. Dat ontstond uit het bedrjf dat Van Genderen al had, nameljk Van Genderen Milieu & Infraservice (VGMI). Vjf medewerkers van VGMI werken ook voor Liza’s bedrjf. De „gunnende” markt van cursussen geeft haar veel vertrouwen om te ondernemen. „Opleiders willen samenwerken met elkaar.

Er is minder competitie dan in andere markten.”

Het zou goed kunnen dat ze over een paar jaar in loondienst gaat. „Als de uitdaging eruit is, bjvoorbeeld. Verder ligt het eraan hoe de markt zich nu ontwikkelt.”

De vrjheid die ze nu heeft, weegt voor haar momenteel echter zwaarder dan zoiets als het salaris dat ze zou kunnen verdienen bee

ld RD,

bj een ander bedrjf. „Een beginnend bedrjf moet zichzelf nog terugverdienen. Mjn salaris is daarop aangepast. Maar ik kan nu wel zelf mjn werktjden bepalen. Als ik ’s morgens later begin, werk ik een andere avond wel een keer door. De lexibiliteit die ik nu heb, weerhoudt me ervan om te gaan werken bj een bedrjf waar men binnen vaste tjden werkt.”

Daarbj vraagt ze zich wel af of haar voorkeuren komen omadat ze een millennial is of omdat CursusGeregeld.nl een klein, informeel bedrjf is.

Op de socialemediakanalen LinkedIn en Facebook verschjnen ongeveer twee, drie keer per week berichten van de salesmedewerker. Zo probeert CursusGeregeld.nl mogeljke nieuwe klanten te benaderen, al verloopt werving ook via de klassieke, niet-digitale weg. Vervolgcontacten lopen via e-mail en persoonljke ontmoeting. „Ik zou mjn eigen socialemedia-accounts kunnen inzetten om het bedrjf meer zichtbaar te maken. Maar van mjzelf treed ik niet zo snel op de voorgrond”, zegt Liza.

Een verschil tussen haar en haar oudere collega’s is digitalisering. „Een nieuw softwarepakket vind ik alleen maar leuk.

Mjn vader trouwens ook.

Maar mjn moeder, die de administratie doet voor beide bedrjven, zit het liefst nog achter de typemachine. Zj en de collega’s van haar leeftjd verzuchten dan: Moet ik weer veranderen?” Liza betwjfelt of het verschil maakt als een werkgever rekening houdt met generatieverschillen op de werkvloer. „De bedrjfscultuur –zoals informeel of formeel– zal meer uitmaken.” olt

Anton Domme

rh

Millennial (1985-2000) Jong tijdens informatietijdperk en kredietcrisis. Voor hem of haar moet werk leuk zijn en is alles mogelijk. Vindt opleidings- en ontwikkelingsmogelijkheden belangrijker dan salaris. Werkt ‘met’ een organisatie in plaats van ‘voor’.

Communiceert bij voorkeur online en persoonlijk.

zaterdag 27 juni 2020

33

verdieping

Vervolg van pagina 29.

Soms ljken aan de oppervlakte alle medewerkers van een organisatie op elkaar. In die gevallen bleken de jongeren zich te hebben aangepast aan de routines van de oudere generaties, ontdekte Aart Bontekoning, sociaal psycholoog en generatie-expert. „Dan verliest de jongste generatie haar frisheid en natuurljke vernieuwingskracht en veroudert de organisatie. Daar krjgt iedereen last van. Verschillen tussen generaties worden zichtbaarder naarmate de interactie tussen hen opener is en jongere generaties zich vrjer voelen.”

Het is een misverstand om te denken dat iedere generatie vraagt om een andere manier van managen, vervolgt Bontekoning. „Een eigentjdse manier van aansturen wekt werkenergie op bj alle generaties en optimaliseert de prestaties.”

Een link aantal organisaties heeft een opfrisbeurt nodig, concludeerde Bontekoning in 2018 na onderzoek onder ruim 30 organisaties in Nederland en totaal 3300 werkers. In de meeste organisaties zjn de oudste generaties het meest vertegenwoordigd. Maar juist zj hebben de neiging om „gedateerde” routines in denken en doen –meestal onbewust– te herhalen.

Boven aan het ljstje van gedateerde gewoonten staan top-downbesluiten (van bovenaf, GBdV) en polderachtig vergaderen waarbj iedereen zjn of haar zegje mag doen. Die worden gevolgd door bureaucratie „zoals het invullen van nutteloze ljstjes waar niemand iets mee doet.” Ook gesloten, hiërarchisch gedrag werd genoemd evenals trage, niet werkende IT-systemen.

De dertigers en veertigers uit de pragmatische generatie bleken in vrjwel alle organisaties meer energie te krjgen van interactief vergaderen. Zj hebben voorkeur voor gericht vergaderen in wisselende groepen met mensen die kennis van het onderwerp hebben, in plaats van „het lange en trage vergaderen waarbj de ‘baas’ automatisch de voorzitter is.” Millennials bleken meer gericht te zjn op het zelf van binnenuit veranderen van het werk en de samenwerking, met steun van ervaren collega’s.

Voor veranderingen zjn zowel de jonge als oudere collega’s van organisaties nodig. „De jongste generatie, die fris binnenkomt, signaleert snel en accuraat verouderde sociale processen. Die ziet waar de oudere generaties hun werkenergie bj verliezen. Daar willen de jongeren natuurljk niet in mee. Daarnaast lukt daadwerkeljk verfrissen van gedateerd denken en doen alleen met actieve

steun van seniorcollega’s.”

Het gevoel van samen optrekken zorgt voor energie, aldus Bontekoning. Dat is nodig om door te pakken. „Vooral bj diepgewortelde sociale processen kan dat lastig zjn. Niet omdat bjvoorbeeld de oudste generatie dat niet wil, maar het vraagt nogal wat van ze, nameljk soms ingesleten gewoonten achterwege laten.”

Expliciet uitgesproken steun van leiders in een bedrjf kan het proces naar een eigentjdse cultuur versnellen. Vraag leiders om die steun, raadt Bontekoning twintigers en dertigers aan.

Laat het maken van die beweging niet volledig over aan het management, via top-downingrjpen, zegt Bontekoning. „Kom zelf in actie. In de eerste

„Ga niet af op een wat gesloten houding bij sommige senioren” plaats door bewust niet mee te gaan in het herhalen van wat is gedateerd en energie wegneemt.

Doe in die situatie wat bj jou de meeste werkenergie opwekt, zoals doorvragen bj een vaag besluit tot het concreet wordt.”

Probeer niet anderen, bjvoorbeeld oudere collega’s, te veranderen, luidt zjn devies. „Bljf in contact met diegenen die de gedateerde processen herhalen. Zeg dat je graag met de groep wilt samenwerken, maar niet op de in jouw ogen verouderde manier. Of zeg dat je versufing om je heen ziet en dat je wilt weten of wat jj ziet klopt.

Doe dat zo spontaan mogeljk, niet beschuldigend, niet dwingend.”

Hj benadrukt het belang om niet vanuit vooroordelen te handelen. „Ga niet af op een wat gesloten houding bj sommige senioren. Zj denken nogal eens dat jongeren zo’n oudere man of vrouw niet meer nodig hebben en dat stralen ze dan uit.”

Willen organisaties bj de tjd bljven, dan is het dus pure noodzaak dat junior, medior en senior vruchtbaar samenwerken aan vernieuwing. Daarbj is zowel de geestdrift van de jongeren nodig als de rjke ervaring en wjsheid van de ouderen.

Generatie Z (2000-2015) Jong tijdens digitale tijdperk en coronacrisis. Kan zich geen leven voorstellen zonder internet. Beschikt over enorm veel (technologische) kennis. Vindt immateriële beloning, directe invloed en flexibele werktijden belangrijk.

Communiceert bij voorkeur via facetime en in onlinegroepen.

34

RDMagazine

beeld Gemma Pauwels

zaterdag 27 juni 2020

35

beeld Jaco Hoeve

creatief

36

RDMagazine

Lichtgewicht peutermemory in een zakje Roosmarijn Reijnoudt

E

beeld Jaco Hoeve

en lapje vilt en wat restjes in verschillende kleuren; meer heb je niet nodig voor dit memoryspelletje. Dankzj het materiaal is het lekker lichtgewicht en straks dus makkeljk mee te nemen in een zelfgenaaid zakje. De eenvoudige afbeeldingen maken dit een leuke geheugentraining voor een peuter.

Bedenk zelf afbeeldingen voor het geheugenspelletje, of neem ze over uit het voorbeeld.

Voor het naaien van de plaatjes op de kaartjes is enige behendigheid met de naaimachine gewenst.

Dat is goed om te bedenken bj het knippen van de vormen; let erop dat ze niet te klein zjn.

Is het spelletje klaar? Beginnen maar. En dan is het voor een peuter nog een hele klus. Want leg zo’n kleintje maar eens uit dat je niet ålle kaartjes om mag draaien. En dat je op je beurt moet wachten; of dat je niet van tevoren om een hoekje mag kjken. Dan bljkt een potje memory verder te gaan dan alleen een beetje geheugentraining.

Memoryspel van vilt Benodigdheden memory: paars vilt 20 x 50 cm, restjes vilt in diverse kleuren, schaar, paars garen, naaimachine, rolmaat. Opbergzakje: stof 40 x 50 cm, bijpassend garen en touw.

Aan de slag 1. Knip veertig vierkantjes van 5 x 5 cm uit het paarse vilt.

2. Uit de restjes vilt knip je tien verschillende iguren. Knip elk iguur twee keer uit. Denk bjvoorbeeld aan hartjes, rondjes, sterren of vierkanten.

3. Naai elk iguur op een vilten vierkantje. Stik het iguurtje smal op de rand door zodat het stiksel een mooie ljn vormt.

zaterdag 27 juni 2020

4. Zet een stukje vilt tegen de achterkant en naai de vierkantjes op elkaar.

5. Knip de randjes eventueel nog bj, zodat er strakke vierkantjes ontstaan.

Zakje 6. Knip twee lapjes stof van 20 x 25 cm. Werk af met een zigzagsteek.

7. Maak op 5 cm vanaf de bovenkant en 1,5 cm vanaf de zjkant een verticaal knoopsgat van 1 cm.

Doe dat aan de linker- en rechterzjde op beide lapjes.

8. Sla de stof aan de korte kant 4 cm om. Stik op 1,5 cm en op 2,5 cm aan de bovenkant horizontaal door.

9. Leg de twee lapjes met de goede kant op elkaar en stik op 1 cm vanaf de rand aan de zjkant en de onderkant door. Keer het zakje.

10. Haal door de knoopsgaten twee touwtjes en maak aan de uiteinden een knoop. Door aan de linkerkant aan een touwtje te trekken en aan de rechterkant aan het andere touwtje, kun je het zakje sluiten.

37

gezond

Deksel toilet dicht bij doorspoelen Kort nieuws over ontwikkelingen in de medische wereld; over voeding en gezondheid, gezonde leefstijl en andere wetenswaardigheden.

Wim van Hengel

Toilet en corona

Tumoren

Obductie

Het doorspoelen van een toilet kan een wolk van coronavirus bevattende vochtdruppeltjes (aerosolen) in de lucht brengen, melden Amerikaanse onderzoekers in het tjdschrift Physics of Fluids. Ze adviseren om vóór het doorspoelen het deksel te sluiten.

Al langer is bekend dat het coronavirus zich ook in de darm kan ophouden. Op die manier zouden virusdeeltjes zich via vochtdruppels kunnen verspreiden bj het doorspoelen. Dat dit niet denkbeeldig is, laten de onderzoekers zien aan de hand van een computersimulatie. De aerosolen verspreiden zich door luchtwervelingen die ontstaan tjdens het doorspoelen en bereiken een hoogte van maximaal een meter boven het toilet. De druppeltjes zjn zo klein dat ze meer dan een minuut in de lucht zweven. Op die manier kunnen ze worden ingeademd of neerdalen op oppervlaktes. De oplossing van het probleem is simpel: sluit het deksel voorafgaand aan het doorspoelen. Dat reduceert de hoeveelheid aerosolen die in de lucht terechtkomt met het tienvoudige, zo meldde dr. ir.

Francesco Franchimon eerder op de website van het vakblad RCC Koude & Luchtbehandeling. Goede ventilatie van de toiletruimte is ook belangrjk.

In tumoren verschuilen zich diverse soorten bacteriën. Dat is zelfs het geval in kwaadaardige gezwellen die groeien op nagenoeg steriele locaties.

Een tweede opmerkeljk gegeven is dat de samenstelling van de bacteriële gemeenschap verschilt per tumortype, zo ontdekte een internationaal onderzoeksteam. De wetenschappers publiceerden hun bevindingen in het tjdschrift Science van eind mei.

Het is al langer bekend dat tumoren bacteriën en ook virussen bevatten, maar de populaties zjn nooit uitvoerig onderzocht. Het team ging daarom op zoek naar bacterieel DNA en bacteriële celwandbestanddelen in zeven veelvoorkomende tumoren: huid-, eierstok-, long-, bot-, alvleesklier-, hersenen borstkanker. Ook het omringende weefsel werd onderzocht.

In alle gezwellen vonden de onderzoekers bacteriën in het tumorweefsel, maar de frequentie verschilde. Zo traceerden ze bacteriën in 60 procent van de borst-, bot- en alvleeskliertumoren en slechts in 14 procent van de melanomen. De meeste tumoren bevatten hooguit negen soorten bacteriën. Bj borstkanker vonden de onderzoekers echter gemiddeld zo’n zestien soorten per weefselmonster.

Ljkschouwing door middel van een CT- en MRI-scan in combinatie met het nemen van weefselmonsters is even effectief als de gebruikeljke inwendige en uitwendige ljkschouwing (autopsie of obductie) bj het opsporen van de doodsoorzaak. Deze zogeheten minimaal invasieve autopsie (MIA) levert meer diagnoses op en is voor de nabestaanden minder belastend, zo bljkt uit onderzoek van het Erasmus MC. Nabestaanden met een niet-westerse achtergrond die geen gewone obductie willen toestaan, geven vaak wél toestemming voor MIA. Bj een belangrjk deel van de overledenen worden bj autopsie andere of aanvullende afwjkingen gevonden die tjdens hun leven niet bekend waren.

Daarom is beter inzicht in de doodsoorzaak belangrjk voor de kwaliteit van de gezondheidszorg. Bj nabestaanden vormen twjfels over de doodsoorzaak meestal een belangrjke reden om in te stemmen met een autopsie.

Het aantal obducties is de laatste jaren echter sterk afgenomen. Mensen denken vaak dat autopsie niets zal aantonen wat al niet bekend was. Ook schrikken ze ervoor terug vanwege het ingrjpende karakter van de procedure.

Met MIA is dat veel minder het geval.

38

RDMagazine

beeld iStock

praktisch

Slim kledingstuk kan nog slimmer Baby’s dragen een rompertje. Dreumesen en peuters ook, zo lang ze niet zindelijk zijn.

Dat is zo vanzelfsprekend dat je bijna zou vergeten hoe handig die dingen zijn. Maar het kan nog slimmer.

Janneke van Reenen-Hak

Kruippakje

Spuitluier

Meegroeien

De eerste rompertjes kwamen begin jaren tachtig op de markt en daarmee is een rompertje een relatief modern kledingstuk. Veel volwassenen van nu hebben er nooit een gedragen. Grappig woord is dat: rompertje. Dat heeft vast te maken met het feit dat het kledingstuk zo netjes om de romp sluit.

Mis, het woord romper komt uit het Engels en heeft daar de betekenis van kruippakje. Het woord is afgeleid van het werkwoord ”to romp”, wat stoeien of ravotten betekent. Vergeleken met een hemdje en broekje als ondergoed heeft een romper voor baby’s link wat voordelen. Buik en rug zjn altjd bedekt en dat voorkomt onnodig warmteverlies. Daarnaast maakt het een verschoonbeurt niet nodeloos ingewikkeld. Drukkertjes los, schone luier om, knoopjes weer vast en klaar. Met een beetje handigheid –en een niet al te vieze luier– hoeven broek en maillot niet eens uit.

Tot zover het goede nieuws, want bj een spuitluier verandert een rompertje in een ramp. Met een kleffe laag ontlasting tussen rug en romper ljkt er maar één oplossing over. Alles uit en in bad. Wie in die situatie de romper over het hoofd schuift, maakt de smeerboel compleet. Toch is zelfs dan het rompertje handiger dan gedacht.

De envelopjes op de schouder bieden zo veel ruimte dat de bandjes met gemak over de schouders omlaag kunnen, zodat je de romper via de onderkant al dubbelvouwend kunt afstropen en de schade beperkt houdt. Best vreemd dat bjna niemand dit doet, want dat het hoofd het grootste lichaamsdeel van een baby is, is algemeen bekend. En zelfs als je de tip kent, kan het je nog gebeuren dat je toch uit gewoonte de romper over het hoofd uittrekt. Dat zit er zo ingebakken. Zelf trek je je hemd immers ook zo uit.

Als je dan toch een nadeel van een romper moet noemen, dan is het dat hj zo snel te klein is. Een baby is op zjn eerste verjaardag ongeveer drie keer zo zwaar als met de geboorte en gaat in zjn eerste levensjaar gemiddeld van maatje 50 naar 80. Dat voel je niet alleen in de portemonnee, maar is ook met het oog op duurzaamheid niet gewenst. Een paar jongeren die studeren aan de universiteit van het Belgische Hasselt hebben er wat op gevonden.

Met wat extra drukknopen hebben ze een meegroeiromper ontwikkeld die geschikt is voor een baby van vier tot twaalf maanden. Het kledingstuk is niet alleen in de lengte maar ook in de breedte aan te passen. Er is ook een variant van nul tot vier maanden gemaakt. Aan een model vanaf vier maanden tot aan de tjd dat een kind zindeljk is, wordt gewerkt.

zaterdag 27 juni 2020

>>izifit.net

39

beeld Tony Vos

mobiel

Milieuversies Peugeot voor zakelijke rijder Tony Vos

Peugeot 508 Hybrid /3008 Hybrid4 Energielabel A Topsnelheid 240/235 km/u Acceleratie 0-100 km/h in 8,1/5,9 seconden Praktijkverbruik gemiddeld sterk afhankelijk van hoeveelheid elektrische kilometers CO2-uitstoot 32/34 g/km Aanhanggewicht (geremd) 1330/1250 kg Prijs 508 Hybrid/3008 Hybrid4 46.960/55.190 euro

40

N

iemand kan er nog aan ontkomen.

Bj de aanschaf van een nieuwe auto wordt sterk gelet op de milieubelasting. Peugeot brengt naast de elektrische 208 en 2008 ook plug-inhybrides van de 508 en 3008. Benzineauto’s die aan de stekker kunnen.

Een 1,6 liter turbomotor dient als basis. Daaraan gekoppeld een krachtige elektromotor die voor in de motorruimte ligt. Wie het maximale uit het concept wil halen kiest de 3008 Hybrid4. In dat geval ligt er een tweede elektromotor bj de achterwielen. Voordelen zjn een gigantisch vermogen en vierwielaandrjving.

Bj de voorwielaangedreven pluginhybride bepaalt de auto helemaal zelfstandig wanneer volledig elektrisch of juist op benzine wordt gereden.

Uiteraard kan ook handmatig voor deze mogeljkheden worden gekozen. Op de centrale display is de werking van het systeem af te lezen. Het valt op dat de

Hybrid4 bj elektrisch rjden vooral de achterste elektromotor inzet.

Met 300 pk totaalvermogen bj de 3008 Hybrid4 zet de auto topprestaties neer. Maar wie vraagt dat van een milieuvriendeljke auto? Deze auto is met 1815 kg link zwaar en die last moet iedere kilometer worden voortbewogen.

Niet vreemd dat de 508 Hybrid (voorwielaandrjving) met een batterj van 11,5 kWh bjna net zo ver komt als de 3008 met 13,2 kWh. Maar na zo’n 40 km schakelt de techniek van elektrisch naar benzine. Hoe vaker de auto’s voor een rit kunnen worden volgeladen, hoe minder er op benzine wordt gereden en hoe zuiniger ze dus functioneren. Wie honderden kilometers per dag alegt en tussendoor niet laadt, ondervindt alleen maar nadeel van het hoge gewicht.

Vanwege de lage CO2-uitstoot is de bpm op deze Peugeots bjna nihil. Maar toch liggen de aanschafprjzen op een dermate hoog niveau dat de 508 en 3008 plug-inhybrides vooral door zakeljke rjders zullen worden gereden.

RDMagazine

onderweg

Conclusie

+

Inrichting. Op het gebied van originaliteit en materiaalgebruik zet Peugeot met beide modellen iets bijzonders neer.

+

Rust. Door zo veel mogelijk volledig elektrisch te rijden profiteert de bestuurder van optimale rust. Overigens ook op benzine zijn beide Peugeots mooi stil.

+

Ruimte. De aanwezige batterij heeft geen invloed op de binnenruimte voor passagiers. Alleen het bagagevolume gaat er iets op achteruit.

-

Gewicht. Een laag gewicht is gunstig voor het brandstofverbruik. Pluginhybrides zijn per definitie zwaar en daarop maken deze Peugeots geen uitzondering.

Auto bepaalt zelf wanneer elektrisch wordt gereden

Kleurrijk DAF Museum spreidt zijn vleugels Tony Vos

V

anaf 1 juli heropent het DAF Museum in Eindhoven. Het museum in de binnenstad kan door een recente uitbreiding op een oppervlak van 7000 vierkante meter een groter deel van de collectie laten zien. De route in het museum is logischer geworden. De collectie staat in een duideljke tjdljn. Uniek is dat binnen de muren van het museum de oorspronkeljke werkplaats is te vinden waar Hub van Doorne samen met zjn broer Wim de bedrjfsactiviteiten begon. De kleine werkplaats voor de productie van aanhangwagens groeide uit tot het DAF van vandaag.

Geert Vermeer, bestuurslid van het museum: „Onze missie is het behoud van het erfgoed van onze vaderlandse vrachtwagenfabrikant maar ook educatie. We richten ons met het DAF Veilig Verkeersfonds op basisschoolleerlingen. Ons Trucknasium is juist voor de leeftjdscategorie daarboven, die we onderricht geven in techniek.”

Als oficieel erkend museum mogen bezoekers met een museumjaarkaart naar binnen. Het museum draait op 160 vrjwilligers. Vermeer: „De gemiddelde leeftjd van onze vrjwilligers ligt op 71 jaar. Veel van hen hebben een DAF-verleden en werkten bj het bedrjf. Het bestuur bestaat ook uit vrjwilligers. Onze voorzitter is Marc van Doorne, kleinzoon van oprichter Hub.” Een rondgang door het museum is een kleurrjke bezigheid. Veel prachtig gerestaureerde vrachtwagens zjn in felle tinten gespoten en dragen bedrjfsnamen van weleer. Iedereen heeft wel herinneringen aan oude DAF-vrachtwagens van vuilnisophaaldienst, brandweer en leger. Op de bovenverdieping staan onveranderd de DAFpersonenwagens die tussen 1959 en 1975 werden geproduceerd. Naast de standaardmodellen zjn er diverse prototypen te zien. >>dafmuseum.nl

Het vernieuwde DAF Museum. beeld Tony Vos

zaterdag 27 juni 2020

41

Faculteit Religie en Theologie

Theologie studeren in Amsterdam?

Overweeg de nieuwe Bachelor Theology & Religious Studies • • • • •

brede internationale setting vrijwel geheel Engelstalig proiel Christian theology klassieke theologieopleiding samen met de seminaria docenten o.m.: H.A. Bakker H. van den Belt, G. van den Brink, M. Klaver en W. van Vlastuin • meer info: vu.nl/ba-trs.

vacature

VANAF 1 JULI MEER BEZOEKERS? BENT U AL 1,5 METER-PROOF? Wij hebben van alles in huis om u verder te helpen.

LUXE DESINFECTIEZUIL

Ik voel me hier thuis En waar ligt jouw hart?

Ook tijdens deze coronatijd geniet Corrie van het wonen op haar woongroep in Opheusden. Het geven van de juiste zorg en begeleiding, ook wanneer zekerheden wegvallen, daar wil De Schutse graag voor zorgen.

VRIJSTAAND, DEGELIJK EN STERK INCL. TOUCHLESS DISPENSER + GEL VOLLEDIG TE PERSONALISEREN NAAR UW HUISSTIJL UIT VOORRAAD LEVERBAAR (!)

De Schutse mag zich gedragen voelen, en is dankbaar voor de samenwerking en betrokkenheid tussen cliënt, medewerker en achterban.

Wil jij ook je talenten inzetten voor je medemens?

Mails ons je cv via vacature@deschutse.nu of kijk op werkenbijdeschutse.nl.

BESTEL EENVOUDIG OP: CORONASTICKERS.NU Advies of maatwerk nodig? info@coronastickers.nu // 0180 - 701 059

De Schutse Zorg wat er écht toe doet

recept

Kool voor de zomermaanden marielle@rd.nl

jn kruidenborder ligt er als een groene wildernis bj. Oregano, munt en lavas hebben ruim baan, de rest moest het aleggen.

Verse plantjes –koriander, basilicum, rozemarjn en stevia– staan al een poosje te wachten tot de tuin goed onderhanden wordt genomen. Intussen hebben lange muntloten de naastgelegen hortensia overwoekerd – en sinds ik die afgelopen week bevrjdde ligt de koelkast vol munt.

Er is gelukkig nog tjd genoeg om te genieten van munt in thee, in drankjes en salades. De zomer begint immers nog maar net, al zou je met zo veel mooie weken achter de rug haast denken dat die zo’n beetje ten einde is.

M

In de salade van deze week belandde de munt uiteindeljk niet. Bj de Chinese kool met mango en serranoham combineerde koriander net wat beter. Essentieel is koriander overigens niet in dit recept, maar ja, als je zo’n royaal bosje voor een habbekrats kunt meenemen, zoals ik laatst bj een uitheems winkeltje, moet je het ook gebruiken.

Verrassende groente trouwens, die Chinese kool. Niet superpopulair, maar al wel een poos bekend in Nederland. En wie ’m nooit eet doet dat waarschjnljk toch, want de kool zit geregeld in roerbakmixen. Hj is niet erg kolig qua smaak, maar knapperig en fris – perfect voor nu.

Probeer maar eens, dan ga ik intussen bedenken wat ik met de enorme berg munt en –het inmiddels iets minder royale– bosje koriander ga doen.

Salade van Chinese kool en mango

Bereiding 1. Halveer de kool en snjd hem in dunne repen.

Het witte gedeelte is extra knapperig, dus gebruik dat zeker ook! Was de kool in een vergiet en laat goed uitlekken en drogen.

2. Schil de mango en snjd in blokjes. Was de paprika en snjd in reepjes. Trek de serranoham uiteen in plukjes. Hak de koriander ijn(er), de dunne steeltjes mogen gewoon mee.

3. Maak de dressing: klop met een garde of een vork in bjvoorbeeld een kopje alle ingrediënten tot een lobbige massa.

4. Schep alle ingrediënten in een ruime kom door elkaar, giet de dressing erover en meng voorzichtig.

zaterdag 27 juni 2020

beeld RD

Ingrediënten: 1 Chinese kool (ong. 750 g), 1 mango, 1 rode puntpaprika, 75 tot 100 g serranoham, eventueel: bosje koriander; voor de dressing: 2 el olie, 1 el sesamolie, 2 el lichte sojasaus, 1 el limoensap (kan vervangen worden door citroensap), 1 el vloeibare honing, snuf zout.

Tip: Liever wat meer vulling en bite? Voeg dan ook nog een bol in repen gescheurde mozzarella toe, en bestrooi de salade rjkeljk met geroosterde cashewnoten.

43

Opruiming!

NU

20-30% KORTING!*

Molenstraat 10 4311 EC Bruinisse 0111-481595 dinsdagmiddag gesloten

* korting geldig op geselecteerde items; uitgezonderd basis– en hoogzomercollectie

Bekijk meer foto’s op: www.vandenbosbruinisse.nl

BEN JIJ DE RECHTERHAND VAN ONZE RVC? WIJ ZOEKEN EEN

NOTULIST

Over ons Erdee Media Groep is een reformatorisch mediabedrijf in Apeldoorn.

Wij bieden verantwoord nieuws en informatie voor christenen en niet-christenen.

Wij bieden Een aantrekkelijke functie bij een organisatie met een missie. Jij bent in deze organisatie de rechterhand van de Raad van Commissarissen (RvC). De RvC houdt toezicht op het bestuur en op de ontwikkeling van de identiteit van het bedrijf. Jij verslaat de vergaderingen, die gemiddeld acht keer per jaar op vrijdagavond plaatsvinden.

Je profiel • Een secretariële opleiding of werkervaring in dit vakgebied.

• Informatie leg je op een adequate manier vast.

• Discreet in het omgaan met vertrouwelijke informatie.

• Een reformatorische levensovertuiging.

Kijk voor meer informatie op werkenbijemg.nl.

Solliciteer vóór 9 juli 2020 via directiesecretariaat@erdee.nl.

tips Een museum of attractie bezoeken: het kan weer. Maar er moet wel vooraf een datum en tijd gereserveerd worden via de websites van genoemde uitjes.

Berenportretten Tjdens de lockdown stond er achter veel ramen een teddybeer. Kinderen (en stiekem ook volwassenen) konden op berenjacht tjdens een wandeling in de buurt. Maar beren bieden niet alleen troost in coronatjd, dat is van alle tjden. Teddyberen zjn kinderen tot steun bj het verkennen van de wereld. Vaak krjgen ze ook een naam, zodat ze een echte vriend worden. Helena van der Kraan (1940) heeft de afgelopen jaren meer dan 200 teddyberen gefotografeerd.

Zj portretteert ze zoals zj ook mensen vastlegt. Als model tonen de beren zich trots en zelfverzekerd of bang en melancholiek, maar altjd waardig. Het Fotomuseum

Den Haag toont tot en met 1 november circa honderd van deze fotoportretten van beren van Van der Kraan. >>fotomuseumdenhaag.nl

Bevrijding in zand uitgebeeld beeld Fotomuseum Den Haag, Helena van der Kraan

Feest in het Ambachtenmuseum Het Oude Ambachten- en Speelgoedmuseum in Terschuur bestond vrjdag 25 jaar. Daarom zorgt het museum „voor een feesteljke zomer.”

In juli en augustus gelden er in het restaurant allerlei aanbiedingen en in de zomervakantie laten diverse beoefenaars van oude ambachten, zoals de touwslager en boekrestaurateur, live zien hoe ze hun werk doen. Daarnaast heeft het museum tot en met het eind van het jaar de tentoonstelling ”Barbie & Ken, al bjna 60 jaar een setje” in huis, waarbj de focus vooral ligt op de beginjaren van de poppen, tot en met circa 1975. Alle barbies dragen kleding uit deze periode en geven op deze manier een goed tjdsbeeld weer. Abonnees van het RD ontvangen 10 procent korting op de toegangsprjs van 10,95 euro (meer informatie: beleefenontmoet.nl/abonneevoordelen).

Anne Frank, de Slag om Arnhem, D-day en de bevrjding. De scènes en bouwwerken van zand op ’t Veluws Zandsculpturenfestjn in Garderen staan stuk voor stuk in het teken van ”75 Jaar Bevrjding”. Naast belangrjke veldslagen zjn de bevrjding, de verzetshelden, de spotprenten, Radio Oranje, het koningshuis, de Engelandvaarders, de concentratiekampen, de gewonden en de wederopbouw in zand uitgebeeld. ”De aanval op Pearl Harbor” is een van de meest imposante bouwwerken. Deze onverwachte aanval door Japan was voor de Verenigde Staten de bloedige start van de Tweede Wereldoorlog en wordt groots uitgebeeld in zand. Het bouwwerk, met Japanse gevechtsvliegtuigen en het slagschip USS Arizona, is maar liefst 11 meter lang en bjna 5 meter hoog. Abonnees van het RD ontvangen 10 procent korting op de toegangsprjs van 10 (volwassenen) of 5 (kinderen vanaf 6 jaar) euro (meer informatie: beleefenontmoet.nl/ abonneevoordelen). >>zandsculpturen.nl

>>ambachtenmuseum.nl

zaterdag 27 juni 2020

45

puntuit

serie Bijzondere instrumenten De panfluit, het orgel en de harp ken je vast. Maar hoe zit dat met de conga, ocarina en array mbira? In de 5-delige serie ”Bijzondere muziekinstrumenten” vertellen jongeren over hun bijzondere instrument. Deel 5: De mondharp.

Je mond als klankkast Een psalm of lied kun je eigenlijk niet spelen met de mondharp. Toch is Rutger Geurtsen weg van het instrument. „Vanwege de techniek en de geschiedenis.”

Chris Klaasse

jdens het interview bezorgt de postbode een pakketje voor Rutger. Er zit een boek in. ”De Gedachtenverdrjver. De historie van de mondharp” staat er op de voorkant. „Die heb ik besteld op aanraden van de vrouw door wie ik mondharp ben gaan spelen”, vertelt de 11-jarige inwoner van Veenendaal.

In de voorjaarsvakantie ging Rutger met zjn ouders, broers en zussen naar het Archeon, een openluchtmuseum over de geschiedenis van Nederland. „Daar speelde een vrouw op een luit Psalm 130. We raakten met haar aan de praat. Toen liet ze zien welke andere instrumenten ze bj zich had. Ook de mondharp. Ze vertelde er van alles over. Bjvoorbeeld dat jongens in de middeleeuwen erop speelden voor het raam van het meisje op wie ze verliefd waren. Om indruk te maken”, lacht de leerling van de Veenendaalse Dr. C. Steenblokschool.

Rutger is zo geboeid door de mondharp, dat hj thuis geljk online op zoek gaat naar het instrument. Via een Duitse webshop bestelt hj een exemplaar. „Deze is met de hand gemaakt in Nepal”, weet de jonge mondharpist.

Zo groot een harp is, zo klein is de mondharp.

Rutger houdt hem in één hand. Hj wjst de onderdelen aan. „Dit goudkleurige is het frame.

De uiteinden zet je tussen je lippen. En dan tik je met je vinger tegen de lamel, die donkere spriet.”

De jonge muzikant doet het voor. Er klinkt een

T

moeiljk te omschrjven geluid. „Tsja. Het is trillend metaal. Maar je kunt het niet vergeljken met een harp of piano of wat dan ook. Het is echt een bjzonder instrument.”

Door snel achter elkaar tegen de lamel te tikken, maakt Rutger een muziekje. Nu klinkt het instrument een beetje als een didgeridoo – een hoornachtig blaasinstrument van de Aboriginals in Australië. „Het geluid wordt niet gemaakt door het instrument, maar door je mond”, legt Rutger uit. „Dat is de klankkast. De toonhoogte wordt dus bepaald door de positie van je tong en hoe breed of smal je je mond maakt.” Met zjn vingers kan hj de klanken ook beïnvloeden. „Als ik mjn vinger tegen het uiteinde van de lamel zet, klinkt de toon veel langer. En als ik ’m in het rondje tegen de lamel zet, klinkt de toon heel kort.”

Ping ping pong pang. In volle concentratie speelt Rutger op zjn mondharp. „Het is lastig om een wjsje te spelen. Toch is er een componist die muziek heeft geschreven voor dit instrument”, vertelt Rutger. Hj pakt het pas ontvangen boekje erbj. „Ik ken het boek al een beetje, want die muzikant uit het Archeon heeft me kopieën van een aantal pagina’s toegestuurd.

Nadat ik mjn mondharp kocht, hebben we nameljk het museum gemaild voor de contactgegevens van de vrouw. Zo konden we meer informatie vragen.”

Rutger speelt ook orgel. Dat instrument verkiest hj toch boven de mondharp. „Want daar kun je psalmen mee spelen. Maar de mondharp is vooral leuk, en ook rustgevend. Door het bjzondere geluid denk je tjdens het bespelen even nergens anders meer aan. Zoals de titel van het boek al zegt: het is echt een gedachtenverdrjver.”

„Tijdens het bespelen denk je even nergens anders meer aan”

46

Bekijk een video van Rutger met zijn mondharp op puntuit.nl/mondharp

RDMagazine

Rutger met zijn mondharp. beeld RD, Anton Dommerholt

Waar komt de mondharp vandaan?

De mondharp, ook wel kaakharp genoemd, bestaat naar schatting al zo’n 4000 jaar. Waarschijnlijk ontstond de eerste versie bij een oude volksstam in het zuiden van China. „Dat was een stokje van hout of bamboe met twee gleuven, zodat er in het midden een soort lamel ontstond”, vertelt Rutger Geurtsen uit Veenendaal, die een metalen mondharp heeft. „Deze variant komt oorspronkelijk uit Indonesië, denken ze.

Het instrument dook pas in de middeleeuwen op in Europa.”

zaterdag 27 juni 2020

47

Paardenmeisjes Het liefst zouden ze elke dag in het zadel klimmen.

Op hun kamer hangen posters van paarden. Ze lezen paardenboeken en -bladen, tekenen paarden en dromen van (rijden op) een eigen paard. Wat is er zo leuk aan deze hobby?

Draven met Max Lief dagboek ijn naam is Rhodé van den Brink. Ik ben 8 jaar. Ik woon in Tanzania, dat is een land in Afrika. Een poos geleden waren we met verlof in Nederland. Ik ben gek op dieren, maar vooral op paarden en pony’s. Van kleins af aan heb ik al gedroomd dat ik paardrijdster wil worden en mijn wens is uitgekomen!

Het was heel leuk. Eerst gingen we draven en figuren maken. De pony waarop ik reed heette Max. Max had er veel zin in. Voordat ik „Draf!” zei ging hij al rennen. Ik kon al vreselijk goed sturen, terwijl het nog maar mijn derde paardrijles was. Mijn ouders waren heel verbaasd. Max is heel braaf en hij luistert goed. Na het draven gingen we een buitenrit maken.

Ik ben ook naar een springwedstrijd geweest.

Iemand die ik kende deed mee met een paard dat Timora heet. Het was heel cool om te zien hoe die paarden gemakkelijk over de balken springen. En

M

48

soms ook grappig, want sommige paarden wilden er niet overheen.

Timora was heel lief en braaf en ze sprong over alle balken heen.

Na de wedstrijd mocht ik even op haar rijden. Ze was veel groter dan Max. Toen ik op haar zat, gingen we ook over een paar balken heen. Het waren maar lage balken hoor, ik kan nog niet over hoge balken.

Het was zo leuk! Ik wil het wel nog wel honderd keer.

Liefs Rhodé van den Brink (8) uit Tanzania

RDMagazine

Kleurplaat

beeld Daan van Oostenbrugge

Kleur deze kleurplaat van RhodĂŠ en Max zo mooi mogelijk in.

zaterdag 27 juni 2020

49

puzzel 1

Cryptogram

2

3

4

5

6

7

Horizontaal 1 Met ’n kudde is het waardeloos gesteld (6); 7 De roofvogel rook het mestvocht van een jong schaap (10); 9 Wordt er metaal in die rivier in België gevonden? (4); 10 Collectes tijdens de slagbeurten (8); 12 Boontjes van de koude grond, bijvoorbeeld? (13); 13 Vrucht met een oneffenheid (5); 14 Uit bangigheid op stang jagen (5); 16 Die kletstante begrijpt veel (8); 18 Toebereide stof voor het gereed is (9); 20 Vogelreservoir? (8); 21 En je dure lunch (8).

8

9

10

11

12

13

14

15

16

Verticaal 2 Getalsmatig wil ik nu meer (8); 3 Bezigheden op de hoeves (9); 4 Bezit dat veel druk oplevert (18); 5 De langpootmug zit de ramenlapper in de weg (12); 6 Ophef over de golfslag (7); 8 Ik geef toe dat er sloten waren (5); 11 Koppig deed hij het over de breedte (5); 15 Openbare actie op het bovendek (8); 17 De schermen kritisch onderzoeken (8); 19 De vijfde standaard is heel groot (5).

17

18

19

20

21

Oplossing vorige puzzel Horizontaal: 1 adept; 6 tochtgat; 9 weerstandskas; 11 naaigerei; 13 egel; 14 asbest; 15 nieten; 16 stellen; 19 geitenleer; 20 dar; 21 moeras; 22 teneur.

Verticaal: 2 dochteronderneming; 3 potentieel; 4 star; 5 Halsteren; 7 geparen-

teerd; 8 sabel; 10 angst; 12 getalsterkte; 17 revenu; 18 graaf.

Zweedse puzzel prehistorisch dier

uitstapje

volksverhaal

internetlocatie

telefoniestandaard

ontaard

politieke leer

beroep volksoproer geleider

2

in verhouding tot

4 1

record (afk.)

graan

6

berichtendienst

filmgebouw

leeg inlichtingendienst

in buitengewone dienst (afk.)

gein

Prijspuzzel Onder de inzenders van de goede oplossing wordt een prijs weggegeven. Stuur uw oplossing voor 2 juli bij voorkeur per mail naar puzzel@rd.nl of anders per briefkaart naar Reformatorisch Dagblad, Postbus 670, 7300 AR Apeldoorn.

De prijs voor deze week is het boek ”Vanuit de hemel gesproken”, door Theodorus van der Groe (uitg. De Banier).

De oplossing van vorige week is: bloempot. De prijs gaat naar fam. J. A. Bos uit Ederveen.

1

2

3

4

5

6

7

8

oplossing:

insect afsluiting

5

staat in de VS

7

mest van staand vee

CANAILLE

8 © Persbelangen

1

50

3

Japans teken

2

3

4

5

6

7

8

RDMagazine

het laatste woord

Verwacht „Ik heb de HEERE lang verwacht...”

Psalm 40:2 De christelijke gemeente heeft Psalm 40 de eeuwen door gelezen als een lied waarin profetisch de komst van de Messias, Jezus de Christus, bezongen werd.

Het is daarmee een psalm vol verwachting.

Dat begint al direct in vers 2, waar het gaat over het verwachten van God. Verwachting die nog steeds niet vervuld is, maar die daardoor toch niets van haar inhoud verloren heeft. „Vol hoop, hoopte ik op de Ene”, vertaalt de Naardense Bijbel hier de grondtaal. Want verwachten is geen wachten.

Het is vol hoop uitzien naar dat wat beloofd is en wat zeker komen zal omdat God het gezegd heeft.

Colofon RDMagazine is een wekelijkse uitgave bij het Reformatorisch Dagblad.

Directie: Ir. C. Heutink Hoofdredacteur: Dr. ir. S. M. de Bruijn Coördinatie: Michiel Bakker, Mariska Dijkstra en Clasina van den Heuvel Ontwerp: Corné van der Horst

zaterdag 27 juni 2020

Redactie: RDMagazine Postbus 670, 7300 AR Apeldoorn Telefoon: 055-5390222 E-mail: rdmagazine@rd.nl Abonneeservice: Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn Telefoon: 055-5390498 E-mail: abonneeservice@erdee.nl Adverteren: Telefoon: 055-5390499 E-mail: advertentie@erdee.nl

Tips voor de inhoud van RDMagazine?

E-mail: rdmagazine@rd.nl WhatsApp: 06-43020391 EMG legt van abonnees gegevens vast voor de uitvoering van een overeenkomst en om hen te informeren over producten en diensten. Voor meer informatie over het privacybeleid en de algemene voorwaarden van EMG, zie erdeeservice.nl.

51

gezond en tóch mooi.

Een comfortabel bed op jouw maat.

nieuw!

Advies van een (echte) fysiotherapeut.

W� maken bedden met een bodem die

B� ons geen slager die z�n eigen vlees keurt.

Standaard 90 dagen proberen en 10 jaar

we handmatig instellen. Op maat dus,

W� werken met een externe fysiotherapeut

garantie. En als we je bed komen brengen

voor de juiste ondersteuning om je rug

die adviseert en desgewenst het complete

nemen we indien gewenst ook je oude

optimaal te ontlasten.

bed op jouw lichaam instelt.

bed en matras mee.

10 jaar garantie en vriendelijke service.

maak kennis met hét gezonde bed op www.capasbed.nl