De immersieve beleving

LAAGDREMPELIGE VERHALEN EN 360° PROJECTIES

We kunnen er niet omheen: de ‘digitale ontwikkelingen’ gaan steeds sneller en sneller. Daardoor lijken ze een steeds groter effect te hebben op ons leven. Het is dan ook niet verrassend om vast te stellen dat er steeds meer nieuwe producten bijkomen. Ook in en nabij de cultureelerfgoedsector, zo blijkt.

Bram Wiercx

Sinds een paar jaar duiken er in Brussel meer en meer ‘immersieve tentoonstellingen’ op: over Van Gogh, Monet en Bruegel. Er zijn ook plannen om in de buik van het Centraal Station een digitaal museum over Brussel uit de grond te stampen, het zogenaamde Bruseum. 1

Digitaal tentoonstellen of, preciezer, een immersieve beleving met ‘erfgoedmateriaal’ bieden is een trend die overgewaaid is vanuit Parijs. Daar lanceert het Atelier des Lumières, een onderneming die gevestigd is in de voormalig industriële site La Fonderie du Chemin Vert, sinds 2018 de ene immersieve expo na de andere. 2 Na Parijs gaan deze expo’s op reis door Europa en de rest van de wereld. Op de FARO-conferentie Erfgoed & immersieve storytelling in 2018 3 stelde de directeur van Atelier des Lumières, Michael Couzigou, dat het Atelier zich richt “op laagdrempelige culturele evenementen die een breed publiek aanspreken.” Dat gebeurt door een immersief klank- en beeldspektakel te projecteren met uitvergrote digitale reproducties. Het beeldmateriaal komt uit het oeuvre van bekende kunstenaars als Claude Monet, Gustav Klimt en Vincent van Gogh. De beelden vormen samen een visueel verhaal dat door honderden beamers 360° wordt geprojecteerd in een ruimte van zo’n 10.000 m 2 . Bezoekers kunnen rustig rondwandelen of gaan zitten en zich laten onderdompelen in het verhaal en de beelden. Met veel zorg worden de verhalen toegankelijk gemaakt: bezoekers krijgen de levensverhalen van Monet of Van Gogh kant-en-klaar voorgesteld. Die laagdrempeligheid lijkt ook de voornaamste reden waarom dergelijke producties hoge bezoekersaantallen halen. In het Atelier des Lumières werden er in 2019 maar liefst twee miljoen bezoekers geregistreerd.

VAN EIGEN BODEM

In eigen land is het Gentse bedrijf Create ook al een tijdje actief op deze groeiende markt. Het ontwikkelde Beyond Bruegel, een digitale kunstbeleving op de Brusselse Kunstberg over het leven en werk van de bekende schilder en tekenaar. 4 Voor het verhaal en de selectie van de kunstwerken werkte Create samen met een aantal Bruegelexperten. Intussen werd de expo bezocht door zo’n 100.000 bezoekers. Op het einde van

Beyond Bruegel © CREATE.eu

het parcours wordt de bezoeker doorverwezen naar musea en erfgoedbibliotheken in de buurt waar men de echte werken van Bruegel kan bekijken. En in Gent opende in de Sint-Niklaaskerk de ‘art & light experience’ Lights on Van Eyck, opgevat als een ode aan het oeuvre van de ‘Vlaamse meester’ Jan van Eyck en diens Lam Gods.

Beyond Breugel vroeg zo’n 2.500 uren multimediaproductie. Dat is dan nog zonder het voorafgaand onderzoek, het advies van de experts en de volledige installatie. Voor de digitalisering werd een beroep gedaan op technologie zoals de Google Art camera, die de werken in zeer hoge resolutie digitaliseert. 5 Anders dan voor klassieke tentoonstellingen is voor dit soort digitale producties geen duur (want fragiel) kunsttransport nodig. Bovendien kunnen deze producties ook in meerdere steden tegelijkertijd lopen.

HET EERSTE DIGITAL ART MUSEUM

In Japan ging men nog een stap verder. Daar opende in 2018 het eerste ‘digital art museum’ in Tokio, een creatie van Teamlab. 6 Ook hier maakt men gebruik van beamers, maar in combinatie met echte objecten. In verschillende zalen wordt de bezoeker meegenomen in de wonderlijke wereld van digitale objecten, kleuren en geluid. Voordien realiseerde Teamlab al andere expo’s in musea, waaronder Future Worlds in het ArtSience Museum in Singapore. Deze interactieve tentoonstelling opende in 2016 en gaat over kunst en wetenschap. In datzelfde museum liep sinds 2017 de populaire Into the wild-expo, een samenwerking met Google, Lenovo en het WWF. Dit augmentedrealityavontuur transformeerde het museum in een jungle. Bezoekers ontvingen aan de ingang een grote smartphone waarmee ze op avontuur trokken doorheen het museum en ze zich in een echt oerwoud waanden. Door alles als een extra laag op de realiteit te bouwen, kon het museum op deze manier meerdere expo’s met elkaar combineren. Op het einde van het bezoek kon het publiek een virtuele boom planten en WWF steunen. De technologie die Google toen gebruikte, is nu onderdeel van ARCore en zit sinds kort in de ErfgoedApp van FARO. 7

HET KUNSTUUR EN DE ERFGOEDAPP

De ondernemende broers Bourlon, bekend van Studio 100, lanceerden begin dit jaar Het Kunstuur in de Heilige Geestkapel te Mechelen, aan de voet van de iconische Sint-Romboutstoren. 32 schilderijen werden door BV’s als Tom Boonen en Geert Noels voorzien van verhalen. In groepjes van maximaal acht personen en in vaste tijdslots van een uur worden bezoekers via een voorafbepaald parcours meegenomen langs de schilderijen. De personen die een verhaal brengen worden geprojecteerd, naast het werk.

Nog in Mechelen zet Museum Hof van Busleyden al langer in op storytelling. Met de museumpodcasts krijgt de bezoeker ruimte per ruimte de keuze tussen verschillende verhalen, gebracht door de bekende psychiater Dirk De Wachter, redacteur Patrick de Rynck en muzikant Jurgen De bruyn. Bezoekers kunnen hun eigen toestel gebruiken (‘bring your own device’) of een toestel huren (iPad mini). De technologie die dit museum gebruikt is afkomstig van de ErfgoedApp van FARO. Deze app zet vanaf de start in 2015 sterk in op storytelling. Meer dan 8.000 story’s zitten er al in het achterliggende platform. Die komen naar buiten via verschillende museumbezoeken en erfgoedroutes. Musea, erfgoedorganisaties, toeristische en cultuurdiensten in Vlaanderen en Brussel kunnen samenwerken met videomakers, audiostemmen en multimediamakers of kunnen ook gewoon alles zelf creëren via de ErfgoedApp DIY en de tutorials die FARO aanbiedt. 8

Aan u de keuze: gaat u voor grootschalige beleving of meer intiemere verhalen? Het is sowieso een goed idee om in te zetten op de betere storytelling. Uw bezoeker zal het zeker appreciëren. ■

Lights on Van Eyck © Daphne Matthys

Bram Wiercx is adviseur digitaal erfgoed | ICT-manager bij FARO.

Bronnen en literatuur

1. Zie: www.bruzz.be/culture/events-festivals/hortagalerij-moet-wijken-voor-3d-attractie-2020-01-16 2. Zie: www.atelier-lumieres.com/. Dit ‘atelier’ maakt deel uit van een groep bedrijven die verschillende culturele sites (‘Culturespaces’) in Frankrijk groepeert: “Le premier acteur privé pour la gestion globale de monuments et musées, la création de centres d’art, l’organisation d’expositions tempo raires et d’expositions numériques immersives.", zie: www. culturespaces.com/fr/home 3. https://faro.be/node/54744 4. https://beyondbruegel.be 5. https://artsandculture.google.com/project/art-camera 6. https://borderless.teamlab.art 7. https://developers.google.com/ar 8. https://erfgoedapp.be.

Bronnen en literatuur

1. Dat immersieve tentoonstellingen hier niet noodzakelijk beter in slagen blijkt uit comparatief onderzoek: T. Dancstep, J.P. Gutwill & L. Sindorf, ‘Comparing the visitor experience at immersive and tabletop exhibits’. Curator. The museums journal, 58(2015)4, p. 401-422. 2. Over wat een immersieve tentoonstelling precies is, de rol die technologie daarbij al dan niet speelt en het verschil tus sen dit soort tentoonstellingen en de reguliere of discursieve tentoonstellingen bestaat trouwens heel wat discussie. Zie bijvoorbeeld: M. Achiam, ‘Immersive Exhibitions’, in: R. Gunstone (eds), Encyclopedia of science education. Dordrecht, Springer, 2015. M. Wigley, ‘Discursive versus immersive: the museum is the massage’. Stedelijke Studies, 4(2016): https://stedelijkstudies. com/issue-4-between-discursive-and-immersive. 3. Beide lopen nog. Zie: https://backtobruegelbe.wpcomsta ging.com/ en https://beyondbruegel.be/?lang=nl 4. Met dank aan Sofie Wauters, onderzoeker bij Toerisme Vlaanderen, voor het delen van de voorlopige bevindingen.

MAKEN IMMERSIEVE TENTOONSTELLINGEN HUN AMBITIES WAAR?

Wie de literatuur over de technologische ontwikkelingen in musea, kunsthallen enz. erop naslaat, en websites bezoekt van aanbieders en ontwikkelaars van immersieve tentoonstellingen en/of technologieën, kan er niet omheen. Dankzij de totaalbeleving, waarbij alle zintuigen aangesproken worden, is de bezoekerservaring van immersieve tentoonstellingen veel intenser dan bij ‘reguliere’ expo’s. Daardoor vergroten de cognitief-educatieve mogelijkheden én de sensorisch-emotionele betrokkenheid van het publiek. Bovendien zouden dergelijke tentoonstellingen een ander, diverser publiek aantrekken dan de klassieke tentoonstellingen. Zoals we elders in dit blad kunnen lezen is het publiek toch nog steeds homogeen samengesteld – zie het artikel van Jessy Siongers en Mathijs De Baere. Zorgen immersieve tentoonstellingen voor grote veranderingen?

In de literatuur over audience engagement and development gaat deze belofte al even mee. Bij elke nieuwe technologie die de voorbije twee decennia de kop opstak waren de verwachtingen torenhoog. De zoektocht naar studies die op een systematische wijze peilen naar de ervaringen van deelnemers/bezoekers aan immersieve tentoonstellingen leidt ons voornamelijk naar eerder kleinschalige studies waaruit soms inderdaad blijkt dat er bijvoorbeeld positieve leereffecten bij het publiek vast te stellen zijn. Vraag is natuurlijk of dergelijke effecten zich in een andere context ook niet zouden hebben voorgedaan. 1

Net zoals bij niet-immersieve tentoonstellingen (waarbij er vandaag de dag vaak wel al heel wat technologie gebruikt wordt) hangt veel natuurlijk af van het initiële concept en de publieksvriendelijkheid ervan, de wijze waarop dit uitgewerkt wordt (zowel inhoudelijk als vormelijk), de plek waar de tentoonstelling plaatsvindt (binnen of buiten de museummuren), de mate en soort van onderdompeling, de rol die aan de bezoeker wordt toegekend … Sommige immersieve tentoonstellingen zijn eerder te omschrijven als attracties, terwijl andere pure kunstinstallaties zijn. En daartussenin is heel wat variatie mogelijk. 2 De mate waarin de bezoeker al dan niet meegaat in de ervaring en deze zijn doelstellingen bereikt, hangt dus van heel wat factoren af.

In 2019 organiseerde en/of ondersteunde Toerisme Vlaanderen twee interactieve ‘Bruegel-ervaringen’ in Brussel: Beyond Bruegel in het Paleis der Dynastie onderaan de Kunstberg en Back to Bruegel in de Hallepoort. 3 Via deze digitale kunst- en cultuurervaringen wilden ze de bezoeker op een andere manier kennis laten maken met het leven en werk van Pieter Bruegel de Oude. Alhoewel ze hierbij geen specifiek onderzoek deden naar mogelijke leereffecten komen uit het publieksonderzoek dat Toerisme Vlaanderen uitvoerde wel een aantal interessante zaken naar voren. 4 Zo zien we allereerst dat de meerderheid van de bezoekers aan beide ervaringen behoort tot het kernmuseumpubliek (ze bezoeken jaarlijks vijf keer of vaker een museum). Reguliere museumbezoekers halen dus zeker hun neus niet op voor een meer immersieve ervaring. Daarnaast zien we echter ook dat er in verhouding tot het volledige museumpubliek toch meer bezoekers zijn die zelden of nooit een museum bezoeken. Bovendien blijken er in verhouding tot het museumpubliek ook meer bezoekers met kinderen te zijn. In die zin bereiken beide immersieve ervaringen inderdaad een (iets) diverser publiek en kunnen ze dienen als instapervaring om met kinderen aan cultuur te doen. Beide Bruegel-projecten scoren dan ook heel hoog inzake familievriendelijkheid en ook de algemene tevredenheid ligt hoog. Uit de algemene evaluatie leren we dat vooral het technologisch-innovatieve karakter van de beleving, evenals het esthetische aspect en de fun- of wowfactor erg geapprecieerd worden. En als er al negatieve geluiden weerklinken, dan gaat het niet zozeer om de ervaring as such. Maar wel omdat de technologie het (tijdelijk) laat afweten, het comfort niet voldoet of de bewegwijzering niet adequaat is … Niks nieuws onder de zon dus! (AVS) ■

ERFGOED PLEK

HET ANTWERPSE OPERAGEBOUW, EEN PLEK MET EEN ZIEL

Erfgoed is voor letterlijk iedereen betekenisvol en relevant. Bekende personen wijzen u de weg naar hun erfgoedplek.

De plek van: Wim Vanlessen, danser.

Wim Vanlessen is sterdanser en voormalig ‘Principal’ van Opera Ballet Vlaanderen. Hij mag zichzelfsinds 2016 ‘ridder in de Leopoldsorde’ noemen, omwille van zijn algemene culturele verdienste. Dance Europe Magazine riep hem meermaals uit tot beste mannelijke danser van het jaar. Wanneer we hem vragen naar zijn favoriete erfgoedplek, komt het antwoord snel: “Hierover heb ik niet lang moeten nadenken,” lacht hij. “Voor mij is dat het monumentale operagebouw op een steenworp van het Centraal Station in Antwerpen. Het dateert van het begin van de 20e eeuw – je vindt een fraai filmpje over de geschiedenis ervan op het YouTubekanaal van Opera Ballet Vlaanderen. Ik vind het nogbeter tot zijn recht komen nu de omgeving errond heraangelegd is. Deze plek mocht ik 25 jaar lang mijn ‘thuis’ noemen. Het lijkt me een echte erfgoedplek, in de letterlijke betekenis van het woord. Een plek die echter nog te weinig in thepicture staat. Voor mij persoonlijk is het alleszins een heel betekenisvolle locatie: hier heb ik euforie, pijn, geluk en alle andere emoties die een mens heeft, ervaren.”

“25 jaar lang was ik vooral bezig met ‘het product’: de voorstellingen. Die slorpten al mijn aandacht op. Altijd wou ik een goede voorstelling dansen en het publiek ontroeren. Al die tijd had ik nauwelijks oog voor de grandeur van het gebouw. Het heeft echt een ziel, iets wat je bij een nieuw gebouw moeilijk snel kan creëren. Kom langs en bewonder het indrukwekkende podium, de meer dan duizend rode fluwelen zetels waarin je kan wegdromen, statige trappen en balustrades … Ook aan mijn kleedkamer heb ik bijzondere herinneringen: hier pepte ik mezelf op voor elke voorstelling, ging ik om met stress … Ik denk ook aan al de vakmannen en -vrouwen met wie ik mocht samenwerken: de kleedsters, de kinesisten, de collega-dansers ... Ieder doet er zijn ding. Zo’n gebouw draagt die kennis en kunde allemaal met zich mee en dat is het fascinerende eraan. ■

Laat kunstwerken hun verborgen verhalen vertellen door multispectrale beeldvorming

Zo kan je met XRR (Röntgen-radiografie) de interne structuur van een object bekijken en achterhalen hoe en uit hoeveel delen een kunstwerk is opgebouwd.

UVF (Ultraviolet Fluorescentie), UVR (ultraviolet reflectografie), VIS (visueel), RAK (scheerlicht), IR (infrarood), TIR (infrarood in transmissie), FCIR (valse kleur infrarood) bieden inzicht in de conditie, de gebruikte pigmenten en maken oude restauraties zichtbaar.

IRR (infrarood reflectografie) kijkt door de verflagen heen en geeft naast de ondertekening of eerste aanzet van een kunstenaar ook een beeld van de veranderingen in de compositie door de kunstenaar zelf.

Meer weten? Neem contact met david.laine@iparc.eu of +32 16 90 75 90.

www.iparc.eu

Macro-XRF (macro-Röntgen fluorescentiespectroscopie) geeft de verspreiding weer van de chemische elementen in de gebruikte pigmenten als een tweedimensionaal beeld. Daarom is deze methode zeer relevant voor de studie van verborgen verflagen en om oude restauraties zichtbaar te maken, naast een uniek zicht op het creatieve proces van de kunstenaar. Deze techniek is toepasbaar op schilderijen, papieren kunstwerken, verluchte handschriften, maar ook 3D-objecten zoals gepolychroomde beelden.

De afdeling research & analyse van IPARC voert onderzoeken met eigen apparatuur uit in het lab of op locatie. Zowel schilderijen als 3-D objecten kunnen doorgelicht worden, en deze technieken worden bij oude meesters maar evengoed bij moderne en hedendaagse werken ingezet. Bovendien betreft het niet-invasieve analyses waarbij het werk onaangeroerd blijft en veiligheid voorop staat.

Je ontvangt nadien een rapport alsook de digitale hoge resolutie beelden, waarmee je tot in de kleinste details kan inzoomen.

Wordt verwacht …

FARO’S ERFGOEDWIJZER

“Hoe borg ik de kennis in mijn organisatie?” “Waar moet ik op letten als ik het publiek bij een activiteit wil betrekken?” “Wat zijn de richtlijnen en standaarden bij informatiebeheer?” “Hoe bereid ik me voor op een noodsituatie?” ...

OOK Ù HEEFT ONGETWIJFELD GEREGELD VRAGEN BIJ UW WERKZAAMHEDEN.

Welnu, achter de schermen van FARO borrelt er iets. Iets waaraan het hele FARO-team sleutelt en schaaft. Een nieuw online platform waarop we praktijkkennis, kunde en inzichten bundelen. Verwacht u heel concreet aan handige modules, praktische tools en tips die u een antwoord bieden op tal van vragen en verwachtingen.

WANNEER?

Vanaf dit najaar, op de FARO-website. De Erfgoedwijzer biedt u een schat aan informatie en inspiratie. Daar kunt u zo mee aan de slag. Tot uw dienst, en vanaf dit najaar 24/7.