Leiderschapsboekje IBN by IBN

Leiderschap Het begint bij jezelf: inspiratie voor leidinggevenden

Voorwoord Leiderschap bij IBN gaat over iedereen die bij IBN werkt. Er zijn verschillende niveaus van leiderschap. We maken onderscheid in het leiden van de organisatie, het leiden van een team en het leiden van jezelf als individu. In 2021 en 2022 hebben we expliciet stilgestaan bij leiderschap met trainingen van Leonie Zoutendijk. IBN is een sterk systeem Het is inmiddels een open deur, maar de wereld om ons heen verandert snel en steeds sneller. Denk bijvoorbeeld aan de invoering van de Participatiewet, meer dynamiek bij onze klanten, digitaal en online werken, impact maken, generatie Y en Z, technologische innovaties, decentralisaties overheid, klimaatakkoord, sustainable development goals Verenigde Naties, (veel) meer samenwerkingsverbanden et cetera. De positie van IBN verandert daardoor ook. We zijn meer en meer een ontwikkelbedrijf aan het worden in de regio Noordoost-Brabant. We zijn er voor het toeleiden naar werk én het bieden van passend werk. We kiezen voor een brede doelgroep. Wij zijn dé partner in de regio. Bij het leiderschap wat past in deze nieuwe omgeving voor IBN horen woorden zoals: wendbaarheid, eigenaarschap, waarde gedreven en team van leiders. Een leider speelt vooral niet de baas, want:

• • • •

Waar IBN voor staat en wat het wil brengen, overleeft. Ongeacht wie er leiding geeft en leiding heeft gegeven. De organisatie wordt in leven gehouden door voortdurende interactie in netwerken binnen en buiten de organisatie. In zekere zin is het netwerk de baas en niet één persoon. Als leider van IBN ben je tijdelijk dienstbaar aan een sociaal systeem, dat weet waar het heen gaat en welke waarden daarin belangrijk zijn. Je oor met enige bescheidenheid te luister te leggen, is een stuk verstandiger leiderschap dan je eigen egocentrische stempel te willen drukken vanuit een te optimistische maakbaarheidsgedachte.

Naast het verzorgen van trainingen heeft Leonie Zoutendijk ons ook een spiegel voorgehouden met haar column op intranet. Deze columns ‘Door de ogen van Leonie’ hebben we gebundeld in dit boekje, zodat je deze bespiegelingen nog eens rustig na kunt lezen. Veel leesplezier! Marko Terpstra Directeur Mens, Organisatie & Innovatie

Meer informatie? Voor meer informatie over leiderschap bij IBN, neem contact op met je Talent & Werk adviseur.

Inhoud

IBN Leiderschapsprofiel

1 Leiderschap

2 Blinken van trots

3 Ambitie bespreken

4 In gesprek

5 Feedback ontvangen

6 Wat als het fout loopt?

7 Wat vind je nou écht?

8 “Als je het niet kunt uitleggen...”

9 Verhalen verbinden

10 Leiderschap bij IBN

IBN Leiderschapsprofiel De omgeving van IBN. De positie van IBN. Ons strategisch kader. Onze kernwaarden. Allemaal input voor het leiderschapsprofiel van IBN. Het profiel vatten we samen in vijf krachtige kernstatements (in willekeurige volgorde). En de uitleg staat niet voor niets in de ik-vorm. Leiderschap gaat vooral over jezelf. Lonkend perspectief Op inspirerende wijze geef ik invulling aan de koers van IBN. Ik ben bewaker van het DNA. IBN heeft een indrukwekkende historie en die kerncompetenties vertaal ik naar het heden. Betekenisvol werk Ik creëer een omgeving waarin medewerkers kunnen groeien door werk wat er toe doet. Met de banen van nu en zeker ook met de banen van morgen. Met werk meer mens. Eigenaarschap Ik bied ruimte, geef vertrouwen en faciliteer. De basis is vertrouwen. Andere elementen zijn trots en teamgeest. Ik creëer een omgeving waarin elkaar aanspreken normaal is. Wel lef geen bluf Ik ben een vooruitstrevende en betrouwbare partner. Trots op IBN, vooruitstrevend, innovatief en ik durf buiten de lijntjes te kleuren. Ik ben kritisch naar mezelf. De kracht van het niet weten Ik durf te twijfelen. Ik blijf mij verbazen. Ik zoek de dialoog op. Onzekerheid omarmen in de zekerheid dat er iets goeds uit zal voortkomen. 5

Door de ogen van Leonie Zoutendijk

1. Leiderschap Leiderschap….een woord waar de één de kriebels van krijgt, de ander heeft er simpelweg niets mee en weer een ander kan er niet over uitgepraat raken. Ik behoor zelf tot de laatste categorie, maar kan me de allergie ook heel goed voorstellen. Het is een woord wat op zich zelf nog helemaal niets betekent en waar iedereen een ander beeld bij heeft. Eind 2020 ben ik bij IBN gestart om leidinggevenden te helpen op het gebied van leiderschap. Het eerste half jaar hebben we vooral gebruikt om er met elkaar over in gesprek te gaan; wat is leiderschap nou eigenlijk? Maar ook; hoe kom ik over op anderen en hoe ga ik met bepaalde situaties om als leidinggevende? Hoewel het goed is om kritisch te zijn op leiderschap, zijn we ook wel geneigd om vooral te kijken naar wat er niet goed gaat en wat beter kan. Ik ga het tegenovergestelde doen en ik ga met jullie delen welke mooie voorbeelden van leiderschap ik zie binnen IBN. Op die manier gaat het woord leiderschap meer leven en wie weet inspireert het om anders te kijken en anders te doen. Hartelijke groet, Leonie

2. Blinken van trots Een tijdje terug kreeg ik een rondleiding op één van de vestigingen van IBN. De leidinggevende die mij rondleidde legde uit wat er zoal gemaakt werd en nam mij vervolgens mee naar een medewerker die aan een lijn stond te werken. Terwijl de medewerker ook meeluisterde, liet de leidinggevende mij zien welke verbetering deze medewerker had bedacht. Deze verbetering was ook uitgevoerd, waardoor deze lijn veel beter liep. En uiteindelijk liet deze leidinggevende de medewerker er zelf ook wat over vertellen. Dit alles werd aangevuld met nog wat complimenten en ik zag deze medewerker blinken van trots. En de leidinggevende ook! Als leidinggevende kom je dagelijks voor dilemma’s te staan; kantoorwerk of op de vloer zijn, aandacht voor de inhoud of aandacht voor de mens, de verwachtingen van jouw eigen leidinggevende versus de verwachtingen van jouw medewerkers. En de meeste tijd gaat vaak zitten in het oplossen van problemen die je voor je kiezen krijgt. En juist daarom is het zo belangrijk om je aandacht ook te richten op dat wat wel goed gaat en op die ene medewerker die jou heeft verrast met een goed idee etc. Daarmee maak je het positieve groter en dat brengt energie en geluk. Dus stel jezelf (en anderen) eens wat vaker de volgende vragen: • Wat gaat er echt heel goed? • Waar ben ik trots op? • Welke medewerker verdient een dik compliment? En geef dat dan ook! Succes!

3. Ambitie bespreken Van alle bedrijven die ik heb gezien, is er geen één die zal zeggen dat ze de ontwikkeling van medewerkers niet belangrijk vinden. Bij IBN wordt dat niet alleen gezegd, maar hoor ik het ook terug in de verhalen. Praten over ontwikkeling klinkt als iets positiefs en dat is het ook, maar het kan ook spannend zijn. Want wat als jouw ambitie ligt in een andere rol binnen IBN of misschien wel buiten IBN? Om me heen hoor ik regelmatig dat mensen het spannend vinden om dit bespreekbaar te maken, omdat ze bang zijn dat hun leidinggevende daaruit concludeert dat ze niet meer betrokken zijn bij hun huidige baan. En dat is heel vaak niet het geval. In één van de sessies die ik heb begeleid kwam dit onderwerp heel mooi en open aan bod. Het hebben van een bepaalde ambitie werd heel goed gescheiden van betrokkenheid naar de huidige job. Zowel onderling als vanuit de leidinggevende zelf. En dat is wat mij betreft een voorbeeld van leiderschap. Dat je je ambitie durft uit te spreken, oftewel gaat staan voor jouw eigen pad. Leiderschap is ook dat je, wanneer een collega of één van jouw medewerkers ambitie uitspreekt, je zijn of haar betrokkenheid bij de huidige job niet in twijfel trekt. Ik heb genoten van het onderling vertrouwen in deze sessie, dat geeft zoveel ruimte om eerlijk en open met elkaar in gesprek te zijn. En dat is ook leiderschap; iets dat echt over jou gaat bespreekbaar maken.

4. In gesprek Feedback geven is voor veel mensen een hele uitdaging. Want ook al weet je precies hoe het moet qua stappen….

Het komt even niet goed uit, je agenda zit al zo vol. Het ligt ook misschien niet aan die ander, maar aan jou, dus laat maar. Hoe gaat die ander in hemelsnaam reageren? Je wilt de relatie met die ander niet op het spel zetten. Je hebt geen trek in een lastig gesprek. Je bent bang om die ander te kwetsen.

En zo zijn er nog tal van redenen om het niet te doen. Maar er is hele belangrijke reden om het wel te doen: Je helpt de ander! En ik kan je verzekeren dat wat je niet uitspreekt, je onbewust toch uitstraalt of laat doorklinken in je manier van communiceren. Tijdens een aantal sessies hebben we hiermee geoefend door iedereen heel kort (in 1 minuut) feedback te laten geven aan een ander. Dus geen tijd om na te denken over hoe je het gaat brengen, gewoon zeggen wat je denkt, voelt en ervaart bij de ander. Het valt me iedere keer weer op hoe open en eerlijk iedereen dan is en hoe leuk mensen het vinden om op die manier met elkaar in gesprek te zijn; met aandacht. Leiderschap is in gesprek gaan en jezelf uitspreken. Niet via via, maar direct met de persoon om wie het gaat. Ben jij zo’n gesprek aan het uitstellen, doe het vandaag nog!!

5. Feedback ontvangen Feedback ontvangen is ook een hele kunst. Er wordt weleens gezegd ‘feedback ontvangen is een cadeautje’… .dat voelt echt niet altijd zo! Het kan confronterend zijn, op een voor jou heel verkeerd moment komen, het kan je raken etc. Wanneer je feedback ontvangt, is het belangrijk dat je goed begrijpt wat die ander bedoelt en daar kom je alleen maar achter door vragen te stellen en goed te luisteren. Dat luisteren kan een uitdaging zijn, zeker wanneer je geneigd bent om jezelf te gaan verdedigen. Een hele natuurlijke reactie, maar onhandig, omdat je daarmee het gesprek op slot zet. Merk je aan jezelf dat je je aan het verdedigen bent, benoem dit dan en onderbreek het gesprek even zodat je jezelf kan herpakken. 12

Wanneer we in de verschillende sessies oefenen met het geven van feedback valt het mij op hoe goed iedereen de feedback ontvangt. Nagenoeg iedereen vindt het fijn om te horen wat een ander denkt, voelt en ervaart. Dat brengt duidelijkheid en is fijn! Leiderschap zit ‘m in hoe je reageert op feedback en het betekent ook dat je er op een goede manier een vervolg aan geeft. Neem de feedback serieus en wees kritisch naar wat het voor jou betekent en wat je ermee gaat doen!

6. Wat als het fout loopt? Laat ik beginnen met te zeggen dat ik geen fan ben van het woord ‘beperking’, omdat het gaat over iets dat er niet is of dat niet kan. En toch leg ik me zelf ook beperkingen op, vaak vanuit de angst om onderuit te gaan. Dus dan doe ik het maar niet...zo zonde! Jaren geleden was ik bij, zoals dat zo mooi heet, een ‘aanverwanten dag’. Een dag voor broers, zussen en ouders van iemand met een verstandelijke beperking. En in mijn geval mocht ik mee als zus van mijn broer. Het thema van die dag was ‘kijken door de ogen van een ander’. In een gesprek dat werd begeleid, vertelde een meisje aan haar zus dat ze het vervelend vond dat er vooral naar haar beperking werd gekeken in plaats van naar wie zij is als persoon. Die opmerking zal ik m’n leven lang niet meer vergeten, omdat het zo herkenbaar was. En hoe zeer dit ook voortkomt uit liefde en willen beschermen, het is niet volwaardig naar de ander toe. En we doen het niet alleen bij anderen, ook bij ons zelf. Het gaat er in mijn ogen over hoe je naar jezelf én naar anderen kijkt. Kijk je vanuit wat er tekort komt óf kijk je vanuit de overtuiging dat er altijd meer mogelijk is dan je denkt?

Vanaf die ene dag ben ik iedere keer als ik mijn broer zie weer verbaasd over wat ‘ie kan. En dat is niet omdat hij meer kan dan eerst, maar dat is omdat ik anders naar hem ben gaan kijken. En dat is gek genoeg soms best spannend, omdat het ook betekent dat je iets los moet laten. Want wat als het fout loopt? Ja….dan niks. Binnen IBN zie ik veel leidinggevenden op deze manier naar hun mensen kijken, vanuit wat er mogelijk zou kunnen zijn. Het mag duidelijk zijn dat ik daar blij van word. Ik vermoed ook wel dat een aantal leidinggevenden meer op deze manier naar zich zelf zouden mogen kijken. En wat als het fout loopt? Ja….dan niks.

7. Wat vind je nou écht? Voor veel mensen geldt dat ze een groot deel van hun leven doorbrengen op het werk. Dat betekent dat je je collega’s misschien wel meer ziet dan je partner! Toch zijn we geneigd om thuis eerlijker te zijn over wat we vinden, denken en voelen dan op het werk. In een werkomgeving bevind je je nou eenmaal in een speelveld van allerlei belangen en bewust of onbewust beïnvloedt dat óf en hoe je je uitspreekt. Als leidinggevende komt daar misschien de vraag nog wel bij ‘Kan ik dat wel zeggen in mijn rol als leidinggevende?’ Of ‘Waar kan ik open over zijn en waarover juist niet?’. In de sessies die ik heb begeleid, heb ik veel openheid gezien bij leidinggevenden en dat had in alle gevallen een positief effect. Openheid over eigen ontwikkeling, over moeilijke momenten in het team, trotse momenten, kritische vragen durven stellen en willen beantwoorden. Voor besluiten durven gaan staan en kunnen uitleggen. En door vragen te stellen aan anderen, dezelfde openheid creëren in de rest van het team. Er zijn ook momenten waarop ik merk dat leidinggevenden zich minder makkelijk uitspreken. Nu is het alleen zo, dat wat je niet uitspreekt er linksom of rechtsom toch is. Je kan het vaak voelen aan de sfeer. Stel dat je je ergens écht kwaad over maakt en je besluit om het niet uit te spreken, dan zal dat toch invloed hebben op de sfeer in het team. 16

(Daarmee wil ik niet zeggen dat je altijd alles maar moet uitspreken, maar het is wel goed om je bewust te zijn van de invloed die het kan hebben als je het niet doet.) Om jezelf uit te spreken, is een gevoel van veiligheid en vertrouwen nodig. En het lastige is dat veiligheid en vertrouwen groeit wanneer mensen zich meer gaan uitspreken. Mijn tip voor leidinggeven is om eens te voelen, bedenken en ervaren hoe dit in jouw team is. Heb jij het idee dat mensen écht zeggen wat ze vinden, denken, voelen? En wat is jouw aandeel daarin? Spreek jij je makkelijk uit in dit team en daarbuiten? Is er überhaupt tijd om hierbij stil te staan? Het gaat hier overigens niet alleen over dingen die je dwars zitten, het kan ook gaan over waar je als team trots op bent, blij van wordt etc. Neem eens een uurtje de tijd om op jouw team te reflecteren en op jouw rol als leidinggevende van dit team. Als je van een afstandje kijkt: wat zie je dan op het gebied van veiligheid en vertrouwen? Wat gaat er al heel goed en waar zit nog ruimte om te verbeteren? Succes!! 17

8. ‘Als je het niet simpel kunt uitleggen, begrijp je het niet goed genoeg’

Je kent het misschien wel: je luistert en kijkt naar een presentatie en je denkt bij jezelf: ‘Ik begrijp hier niks van’ en vervolgens bedenk je je dat je waarschijnlijk de enige bent en dat het dan niet zo lekker overkomt als je vragen gaat stellen. Dus, laat maar. Voor mij gold dat ook, tot ik erachter kwam dat er zo veel meer mensen waren die iets niet begrepen en ook geen vragen durfden te stellen. Ik voelde me vaak dom als ik iets niet meteen begreep en ik was dus blijkbaar niet de enige. Wat ik ook heb gemerkt, is dat dit gevoel sterker kan worden wanneer de persoon die iets vertelt, ‘hoger’ in de organisatie zit. Dan is de drempel om een vraag te stellen ook hoger. En er zijn mensen die het vervelend vinden om een vraag te stellen, omdat ze daar dan de betreffende persoon misschien wel mee ‘te kakken’ zetten. Zo zijn er wel tientallen redenen (excuses) om die vraag die jij hebt, niet te stellen. Maar als we die vragen niet gaan stellen, dan zitten we elkaar eigenlijk een beetje voor de gek te houden. De mensen in de groep denken ‘Ik begreep er niks van!’ en de persoon die voor de groep staat denkt ‘Fijn, ze hebben het begrepen!’.

Persoonlijk leiderschap gaat in veel gevallen over dingen doen die niet comfortabel voelen, maar waarvan je weet dat jij én de ander er beter van worden. Dus je handelt ondanks dat je het spannend vindt. En hoe meer je elkaar vragen gaat stellen over wat je niet begrijpt, hoe slimmer je elkaar maakt! Dus de volgende keer dat je iets niet begrijpt en je twijfelt of je de vraag zal stellen: stel de vraag! Je helpt de persoon die het verhaal vertelt en je laat zien aan anderen dat het oké is wanneer je iets niet begrijpt en dat dat niets zegt over hoe slim je bent of hoe goed je bent in je werk. Je hebt gewoon een vraag, meer niet.

9. Verhalen verbinden Eerder schreef ik al over de balans die je als leidinggevende continu moet zien te vinden. Wanneer ga je op de inhoud zitten en wanneer juist op de emotie? Wanneer voer je een gesprek vanuit je functie en wanneer vanuit wie jij bent als mens? Iedere medewerker is anders, iedere situatie is anders en dat vraagt van jou als leidinggevende ook steeds weer iets anders. Zelf ben ik ooit in de valkuil gestapt om vooral te werken vanuit mijn functie en de rol die ik daarbij vond horen. Ik wilde laten zien dat ik goed was in mijn werk, ik wilde mezelf bewijzen en ik was omringd door mensen die ontzettend sterk waren op inhoud en ik wilde daar niet voor onder doen. Ik heb nog nooit zo hard gewerkt, want iets anders laten zien dan je echt bent en voelt, is hard werken. En dat is 1 van de redenen dat ik dit werk ben gaan doen. Ik wil mensen laten ervaren dat wie jij bent als mens, dat dát jou uniek maakt en dat het ervoor zorgt dat je kan verbinden met anderen. Binnen IBN valt het mij op dat ik veel ‘mens’ mag zien en dat zorgt voor mooie verhalen die raken, openheid naar elkaar toe, kunnen leren van elkaar, vertrouwen en verbinding. Want verbinden doe je als mens, niet als functie. Jezelf laten zien en je kwetsbaar opstellen kan best spannend zijn. Er zijn momenten geweest waarop iemand, ondanks dat het spannend was, toch besloot dit te doen en ineens valt dan een masker weg en zie je de persoon en verandert direct ook de sfeer in de groep, in zekere zin ontspant het.

Dat is voor mij een ultiem voorbeeld van leiderschap. Dat je ondanks spanning en twijfel toch besluit je verhaal te doen en te laten zien aan anderen wat er zich achter dat masker afspeelt. En moet je dan iedereen maar je verhaal vertellen? Nee, zeker niet! Ik vind dat je daar zorgvuldig in mag zijn en jij bepaalt zelf wat je wil laten zien en wil vertellen. En het hoeft ook zeker niet altijd iets groots te zijn. Als het maar echt is, want de ander voelt het als dat niet zo is. Persoonlijke verhalen verbinden en dat is wat ik bij IBN meer dan ooit heb ervaren. En dat inspireert mij om hetzelfde te doen!

10. Leiderschap bij IBN In 2021 heb ik binnen IBN veel verschillende sessies begeleid met als overkoepelend thema ‘leiderschap’. Leiderschap is zo’n woord dat op zichzelf nog niet zoveel betekent en we gebruiken het vaak, zonder dat we van elkaar weten wat we ermee bedoelen. Ik heb voorbeelden gegeven van wat ik binnen IBN heb gezien aan leiderschap. Enerzijds om te laten zien wat er al is en anderzijds ook om meer duidelijkheid te krijgen over wat ‘leiderschap’ allemaal kan zijn. Op deze laatste pagina’s zet ik ze nog even op een rijtje. - Aandacht geven aan wat goed gaat Als leidinggevende gaat je aandacht nogal eens naar wat er niet lekker loopt. Leiderschap betekent dat je ook kan besluiten om je aandacht te richten op wat er wel goed gaat. Bedenk ’ns voor jezelf waar jouw aandacht naar toe gaat en of je daar iets anders kan doen? - Jezelf uitspreken Een team wordt sterker wanneer iedereen zich durft uit te spreken. Jezelf uitspreken kan heel spannend zijn, omdat je van tevoren niet weet hoe er gereageerd gaat worden. Leiderschap betekent dat je jezelf, ondanks dat je het spannend vindt, toch uitspreekt. Omdat je weet dat je je sterker voelt wanneer je het doet en je daardoor ook kan verbinden met de ander. - Direct communiceren Dus niet via via, maar rechtstreeks met de persoon die het betreft. Leiderschap betekent ook dat wanneer je mensen hoort praten over andere collega’s of andere afdelingen, je ze daarop aanspreekt. Omdat je weet dat op die manier communiceren, een ander nooit vooruit helpt.

Leiderschap zit ‘em ook in de communicatie van een ander naar jou toe en hoe je daarop reageert. Voel je je aangevallen? Even tot 10 tellen, jezelf managen en weer in gesprek gaan. - Hoe kijk je naar jezelf en naar anderen? Leiderschap betekent dat je kritisch durft te zijn naar jezelf en naar anderen én dat je durft te gaan staan voor wat er al in overvloed aanwezig is. We zijn geneigd om te focussen op wat beter kan, wat mij betreft is leiderschap ook dat je durft te zeggen ‘Hier ben ik gewoon ontzettend goed in!’. - ‘Als je het niet simpel kunt uitleggen, begrijp je het niet goed genoeg’ Leiderschap betekent in mijn ogen dat, wanneer een ander jou niet begrijpt, jij inziet dat je het dan niet goed hebt uitgelegd. Maar het betekent ook dat je vragen durft te stellen, zo veel als je wilt. Door vragen te stellen maak je elkaar slimmer! Merk je dat je een aanname doet; stel een vraag! - Reflecteren Tot slot het advies om te blijven reflecteren op jouw eigen leiderschap. Wanneer werk je vooral vanuit je functie en wanneer vooral als mens? Heb je de goede balans te pakken of niet? Wat voor team stuur je aan en wat hebben ze nodig? Wat heb jij nodig? Waar wil je beter in worden en waar ben je al goed in? Waar kan je anderen mee helpen? Sta zo nu en dan eens stil bij jouw eigen leiderschap en doe dat vooral ook met collega’s samen. Blijf die momenten van vertraging creëren! Dank voor de fantastische samenwerking, het vertrouwen en de inspiratie die jullie mij hebben gegeven door jullie eerlijkheid, kritische blik en persoonlijke verhalen. Hartelijke groet, Leonie 23

Juli 2022 Hockeyweg 5 5405 NC Uden

0413 - 33 44 55 www.ibn.nl