STARENJE KOŽE
Starenje je neodgodiv proces i sastavni dio života. Koža, kao najveći i najuočljiviji organ, prva pokazuje znakove prolaznosti vremena, što ostavlja trag na društvenim, medicinskim i psihološkim aspektima života svakog čovjeka. Prirodnim procesom starenja koža kod ljudi postaje tanja, suši se, gubi svoj elasticitet i sjaj, te postaje ljuskava i naborana. AUTORICA ČLANKA:
Aisa Zanki Zelić, mag.pharm., univ mag. dermatofarmacije i kozmetologije
K
oža čini barijeru koja ima ulogu spriječiti gubitak vode, elektrolita i drugih važnih tvari iz organizma, a ujedno brani ulazak mikroorganizmima i drugim nepoželjnim tvarima iz okoliša. Kao posrednik s vanjskim svijetom, ona obiluje živčanim vlak nima, živčanim završecima i osjetnim tjelešcima, štiti tijelo od top linskih, kemijskih i mehaničkih oštećenja, održava stalnu tjelesnu temperaturu i tako sudjeluje u termoregulaciji, te provodi izmjenu vode i minerala. Mladu kožu karakteriziraju glatkoća, velika elastičnost, visok pos totak hidratacije te općenito velika otpornost na različite vanjske utjecaje poput hladnoće, vjetra i sunčevog zračenja. To se ne odnosi na dječju kožu, naročito u najranijoj životnoj dobi kada je ona najosjetljivija na sunčevo UV zračenje. Površinski i dublji slojevi mlade kože sadrže velik postotak masnog tkiva koje je jednoliko raspodijeljeno, a prisutne su i značajne količine kolagena, elastina te glikozaminoglikana u dermisu (Slika 1). Na starenje kože na različite načine mogu utjecati genetski, hormonski i vanjski čimbenici. Endogeni ili intrinzični faktori poput ge netike, staničnog metabolizma, hormona i ostalih metaboličkih procesa uzrokuju intrinzično starenje, dok su egzogeni ili ekstrinzični faktori kao što su kronično izlaganje sunčevom zračenju, zagađenje okoliša, ionizirajuće zračenje, kemikalije i toksini, podloga za tzv. ekstrinzično starenje. Intrinzično ili kronološko starenje predstavlja kontinuirani proces koji normalno započinje u srednjim dvadesetima, teče neprimjetno sporo te se različito manifestira među različitim populacijama, pripadnicima istog etničkog podrijetla, ali i na različitim dije lovima iste osobe. Unutar kože produkcija kolagena se usporava, a elastin sadrži manje elastičnih opruga. Obnavljanje mrtvih stanica kože novima više nije tako brzo kao u mladosti. Tipični znakoSLIKA 1. Karakteristike mlade i ostarjele kože (preuzeto iz Amaied E., Vargiolu R., Bergheau J. M., Zahouani H. Aging effect on tactile perception: Experimental and modelling studies, Wear, 2015, 332-333, 715-724.)
2
www.inpharma.hr
vi intrinzičnog starenja poput izraženih bora, tanke i providne kože, gubitka masnog tkiva, opuštenosti i suhoće kože te nemogućnosti znojenja u svrhu hlađenja tijela, vidljivi su tek u značajno starijoj životnoj dobi. Smanjuje se postotak masnog tkiva te se ono preraspodjeljuje s područja lica na dijelove tijela kao što su grudi, ruke i to naročito nadlaktični dio, struk i abdominalni dio, bedra i gluteus. Oštećenje mitohondrijske DNK i povećana produkcija reaktivnih kisikovih spojeva (ROS) također igraju veliku ulogu u procesu intrinzičnog starenja, a rezultiraju akumulacijom starih stanica koje više nisu sposobne za proliferaciju. Poznato je da starenjem dolazi do progresivnog smanjenja sinteze hormona u organizmu, što uzrokuje različite metaboličke i fiziološke promjene. Smanjuje se razina hormona rasta (GH), inzulinu sličnog faktora rasta-1 (IGF-1), melatonina, TSH, T3, dehidroepiandrosterona (DHEA), estrogena i progesterona, što sve dovodi do smanjenja ekspresije glikozaminoglikana i proteoglikana u intrinzički ostarjeloj koži (Slika 2). Starenje se primarno pogoršava utjecajem okoliša no, srećom, nedavna otkrića vezana uz molekularne mehanizme koji se pritom odvijaju pokazala su da se djelovanje tih čimbenika lako može prevenirati. Ekstrinzično ili preuranjeno starenje je, za razliku od intrinzičnog starenja, uzrokovano vanjskim, okolišnim čimbenicima kao što su gravitacija, pretjerano izlaganje sunčevom zračenju, zagađivači okoliša (ozon, smog), neki lijekovi, pušenje, konzumacija alkohola, ponavljane facijalne ekspresije, isti položaj spavanja, dijete i drugi slični čimbenici. Smanjenjem elastičnosti kože u srednjoj životnoj dobi, učinci gravitacije značajno dolaze do izražaja. Ponavljanjem istih izraza lica tijekom godina dolazi do stvaranja bora, i to tako što se upotrebom mišića lica stvaraju utori u koži, koji se starenjem i gubitkom elastičnosti ne vraćaju u prvobitno stanje nego ostaju trajno urezani. Također, dugogodišnje spavanje s držanjem lica u istom položaju potencira stvaranje bora koje nakon određene dobi više ne nestaju. Ozon (O3) jedan od najtoksičnijih zagađivača okoliša, koji nastaje interakcijom dušikovih oksida (NOX) i hlapljivih organskih spojeva (npr. policikličkih aromatskih ugljikovodika) sa sunčevim zračenjem, u reakciji s nezasićenim lipidima s površine kože proizvodi reaktivne kisikove spojeve i tako dovodi do kaskade staničnih stres reakcija u dubljim slojevima kože, a time do upalnih procesa i ubrzanog starenja. Pušenje smanjuje opskrbu kožnog tkiva hranjivim tvarima te dovodi do smanjenja vlakana elastina i kolagena u dermisu i plućima. Glavnim uzročnikom ubrzanog, ekstrinzičnog starenja smatra se dugotrajna nezaštićena izloženost sunčevom zračenju, koja se naziva i fotostarenje. Ono primarno ovisi o stupnju izloženosti sunčevom zračenju i pigmentu kože te će osobe čiji životni stil uključuje dugotrajni boravak na otvorenom, koje žive u sunčanim klimatskim područjima i koje su slabije pigmentirane, biti najviše pogođene. Tipične značajke fotostarenja snažno su povezane s tipovima kože te se izgled foto-oštećene kože razlikuje kod tipova kože I-II (crvena kosa, pjegice, lako izgore) i tipova kože III-IV (tamnija koža, lakše potamne). Tipovi I-II prvo pokazuju atrofične promjene s manje bora i fokalnu depigmentaciju te displastične promjene poput aktinične keratoze i epidermalnih malignih bolesti, dok tipovi III-IV razvijaju hipertrofične reakcije uz pojavu dubokih bora,
