Innovatie stimuleert biologische boeren, biologische boeren stimuleren innovatie

Innovatie

stimuleert biologische boeren,

Biologische boeren vernieuwen hun bedrijfsvoering en veranderen daarbij vaak radicaal van systeem. Precies die innovaties zijn nodig bij de gewenste omslag naar kringlooplandbouw.

TEKST ANDRÉ WOONING | FOTO DICK BOSCHLOO

Boeren innoveren. Dat doen ze al eeuwenlang, sinds de eerste jagersverzamelaars zich in nederzettingen vestigden. De eerste boeren beschermden velden met wilde gewassen tegen wilde dieren. De ontwikkeling van de landbouw kreeg verder een impuls door klimatologische veranderingen. Door te wieden en van elders verkregen zaad te planten, startten mensen met akkerbouw. Weer later begonnen boeren actief met bodembewerking, ontdekten ze het belang van bodemvruchtbaarheid en rotatie, legden ze de eerste irrigatie en drainagestelsels aan en deed de mechanisatie zijn intrede. Steeds weer zochten boeren naar manieren om productieverhoging of kostenverlaging te realiseren. En vonden ze een antwoord op veranderende vragen vanuit de maatschappij. Dankzij deze innovatieve houding is de voedselproductie enorm gestegen en is voedsel voor consumenten beschikbaar tegen lagere prijzen dan ooit.

Maar de keerzijde zien we nu ook: de landbouw loopt de laatste decennia steeds meer tegen zijn grenzen aan. Dat zien we in nutriëntenoverschotten, verslechterende bodem en waterkwaliteit, afname van biodiversiteit in zowel plant en diersoorten, verschralende natuur en landschappelijke kwaliteit, en zelfs klimaatverandering. Waarbij de voedselproblematiek zich vergroot: zowel honger als obesitas. En de lage voedselprijzen geven zowel lage boereninkomens als ongekende schaalvergroting. Voortgaan op de oude voet is geen optie. We moeten op zoek naar radicaal andere productiewijzen, om ook in de toekomst de mensheid van voedsel te kunnen voorzien. Om bij te dragen aan de daarmee gepaard gaande grote maatschappelijke uitdagingen. Dat vraagt om grote innovaties in de landbouw.

biologische boeren stimuleren innovatie

Missies vereisen samenwerking, vaak multidisciplinair en sector-overstijgend.

Grofweg zijn er twee soorten innovaties.

De incrementele innovatie komt vaak voort uit een praktisch probleem waar ondernemers in hun eigen bedrijfsvoering tegenaan lopen. Uit die zoektocht ontstaat een oplossing die op het eigen bedrijf zeer bruikbaar is. Pas later volgt de vraag of de bedachte oplossing rendabel is en of die innovatie eventueel kan worden opgeschaald of doorverkocht. De tweede vorm van innovatie, de radicale innovatie, geeft geheel nieuwe producten en diensten, waarvoor soms pas later het maatschappelijk nut blijkt. De uitvinding van de PC door IBM was zo’n innovatie. Zelfs de eigen medewerkers twijfelde aan het nut voor grote groepen consumenten. Deze radicale innovaties komen meestal voort uit een creatief proces, waar ondernemers vooral denken vanuit marktkansen. Biologische landbouw is ook een radicale systeeminnovatie, die uiteraard gebruik maakt van heel veel incrementele innovaties.

Volgens TNO zijn missies de beste manier om innovaties te stimuleren. Missies zijn concrete, ambitieuze maar haalbare doelen met een duidelijk tijdpad. Een klassiek voorbeeld: het Apolloproject van de Amerikanen uit de jaren ‘60.

“Wij willen een mens op de maan en weer veilig terug voor 1970”1. Missies vereisen samenwerking, vaak multidisciplinair en sectoroverstijgend, om radicale oplossingen voor maatschappelijke uitdagingen te vinden. Vaak leveren missies interessante en onverwachte spinoffs op. Een nieuw landbouwbeleid is ook zo’n missie. Minister Schouten kiest in haar visiedocument Landbouw, natuur en voedsel, waardevol en verbonden2, voor een omslag naar kringlooplandbouw, te realiseren in 2030. Met het realiseren van kringlooplandbouw vermindert de uitstoot van broeikasgassen, verbetert de biodiversiteit en worden ketens op zo klein mogelijke schaal gesloten. De minister besteedt daarbij veel aandacht aan bewustwording van de consument. En aan het aanpassen van de regelgeving. Ook de klimaattafels en rapporten die antwoord bieden op de stikstofcrisis3 formuleren de opgaven van de landbouwsector in concrete missies met meetbare doelstellingen voor emissiereductie, koolstofvastlegging en energieopwekking.

De omslag naar kringlooplandbouw vergt een andere manier van innoveren. Kringlooplandbouw is geen blauwdruk, het is veel meer een gezamenlijke zoektocht van boeren, maar ook van betrokken burgers, bedrijven en onderzoekers. Een zoektocht naar het optimaal combineren van ecologische principes en moderne technologie, met nieuwe partnerschappen, nieuwe verdienmodellen en nieuwe maatschappelijke diensten4. Vooral biologische boeren zijn natuurlijke partners in deze zoektocht. Zij hebben de afgelopen decennia veel kennis en ervaring opgedaan op het gebied van nutriëntenkringlopen, het efficiënt omgaan met hulpbronnen, het samenwerken met de natuur, het stimuleren van biodiversiteit en het directe contact met consumenten.

Biologische boeren hebben veel te bieden aan innovatief denken en doen. De kennis die deze boeren hebben ontwikkeld, is hard nodig in de omslag naar kringlooplandbouw. Maar is het ook zaak om door te gaan. Stilstand is immers achteruitgang. Als gezegd is de omschakeling naar biologische landbouw op zich al een radicale systeeminnovatie. Deze innovatie is gebaseerd op agroecologische uitgangspunten, zoals inpassing in het lokale ecosysteem en natuurlijke kringlopen, een gezonde bodem, weerbare gewassen en dieren. En de maatschappelijke milieukosten worden in de prijs van het product doorberekend. Veel innovaties in de biologische landbouw zijn tegelijk incrementele innovaties. Deze zijn gericht op concrete bijdragen aan de bescherming en verbetering van de gezamenlijke leefomgeving. Het is een uitdaging voor de agrarische sector – inclusief de biologische sector – om in de toekomst meer radicale innovaties te realiseren en daarbij te leren van andere sectoren. Denk aan een verregaande integratie van landbouw, natuur en stad. Met daarbij een sterke integratie van de diverse sociaalmaatschappelijke geledingen en de landbouw. Dit houdt een paradigmashift in: van landbouw naar voedsel en van voedsel naar voedselsysteem. Dit soort radicale innovaties creëer je niet alleen: het vraagt (keten)samenwerking, creativiteit, tegenspraak, durf en denken vanuit kansen. Een open houding en communicatie dus. De biologische sector innoveert graag mee.

André Wooning is voorzitter van Stichting Innovatie Biologische Landbouw

Meer lezen?

1. TNO: De staat van Nederland Innovatieland, Missies en ‘nieuw’ missiegedreven beleid, Den Haag, 2018. 2. Ministerie van LNV: Landbouw, natuur en voedsel, waardevol en verbonden. Nederland als koploper in kringlooplandbouw,

Den Haag, 2018. 3. Naar een ontspannen Nederland, Berno Strootman en Jan Willem

Erisman, 2021. En Kennis- en Innovatie Agenda Klimaat, landbouw en landgebruik, Achtergrondnotitie Klimaattafel, 2018. 4. Wageningen Universiteit: Kringlooplandbouw: een nieuw perspectief voor de Nederlandse landbouw (longread), www.wur.nl/nl/show-longread/Kringlooplandbouw-een-nieuwperspectief-voor-de-Nederlandse-landbouw.htm