3. ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΜΑΘΗΣΗ

Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι το σχολείο στη σημερινή εποχή συνιστά μία πολυσύνθετη έννοια. Αποσκοπεί στην κοινωνική συνοχή αλλά οφείλει να αντιπροσωπεύει και την κοινωνική καινοτομία. Δεν είναι απλά ένας χώρος μάθησης και διδασκαλίας, αλλά επίσης ένας χώρος διαβίωσης, κοινωνικοποίησης και ένας τόπος μετάβασης. Το «σχολείο», λοιπόν, σαν λέξη, έχει έναν διττό χαρακτήρα, καθώς από τη μία μεριά παραπέμπει σε μία διαδικασία, ενώ από την άλλη φέρνει στο νου ένα κτήριο. Ουσιαστικά, είναι ένα κτήριο- κέλυφος που στεγάζει την διαδικασία, αλλά ταυτόχρονα και ένα κτήριο-σύμβολο, καθώς ο σχολικός χώρος συνιστά έναν «τόπο» που αποτελεί ένα σύνολο από μη υλικούς παράγοντες, οι οποίοι προέρχονται από το κοινωνικό περιβάλλον, τις γνώσεις, τις μνήμες, τις εμπειρίες και τα βιώματα.5 Επομένως, ο σχολικός χώρος διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην εκπαιδευτική διαδικασία, καθώς αυτή δεν μπορεί να περιορίζεται μόνο στην προφορική διδασκαλία και μετάδοση της γνώσης αδιαφορώντας για τον περίγυρο, το χώρο που την περιβάλλει.6 Ο «χώρος» νοείται ως μία δισυπόστατη έννοια: αυτή του χώρου των αντικειμένων, που περιλαμβάνει τα υλικά στοιχεία του περιβάλλοντος, τα οποία διακρίνονται από τα γεωμετρικά και αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά τους, και αυτή του βιωματικού χώρου, που συνδέει το υποκείμενο με το κοινωνικό του περιβάλλον και διαμορφώνει τις μορφές συμπεριφοράς και τις δράσεις του.7 Οι σύγχρονες αντιλήψεις για το παιδί, την παιδαγωγική διαδικασία, την αγωγή και τη μάθηση, θεωρούν το χώρο και το περιβάλλον (φυσικό και κοινωνικό) ως πλαίσια αγωγής τα οποία μπορούν να αποτελέσουν πεδία ερεθισμάτων και μάθησης.8 Σύμφωνα με τους Περιβαλλοντικούς ψυχολόγους, το φυσικό πλαίσιο δεν μπορεί να προκαλέσει ή να αποτρέψει τη μάθηση από μόνο του, αλλά μπορεί να αλληλεπιδράσει με μη περιβαλλοντικούς παράγοντες για να ευνοήσει ή να εμποδίσει τη διαδικασία της μάθησης.9 Έτσι, από την αρχιτεκτονική των σχολικών κτηρίων, δεν περιμένουμε απλά να στεγάσει την εκπαιδευτική διαδικασία, αλλά συγχρόνως να εικονογραφήσει, με χωρικούς όρους, αυτό που οι οραματιστές εκπαιδευτικοί θεωρούν ότι θα καταστήσει τον υλικό χώρο του σχολείου, εν δυνάμει, διδακτικό. Το σχολικό κτήριο πρέπει να διατηρήσει μια διπλή φύση. Για το μαθητή είναι ένα σύμπαν μάθησης, ένας χώρος προς εξερεύνηση, στον οποίο μπορεί να κοινωνικοποιηθεί και να αναπτύξει την προσωπικότητά του. Για την πόλη είναι ένα χτισμένο σώμα, που τη βοηθά να παγιώσει τις χωρικές και νοητικές δομές της. Το σχολείο πρέπει να παρεμβαίνει στις ζωές των κατοίκων των πόλεων, παιδιών και ενήλικων, πρέπει,

5  Δ. Γερμανός, Οι τοίχοι της γνώσης: Σχολικός χώρος και εκπαίδευση, Αθήνα Gutenberg, 2006, παράθεση από Α. Θεοδορωπούλου, ‘Χώροι Προσχολικής Αγωγής: Οικειοποίηση, Κοινωνικοποίηση, Δημιουργικότητα’, Ερευνητική Εργασία, ΕΜΠ, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, 2011, σ. 21-23, διαθέσιμη στο: Issuu, (προσπελάστηκε 16 Ιουν. 2019) 6  G.Mesmin, Το παιδί η αρχιτεκτονική και ο χώρος, μτφ. Π. Πεντελικός, , Αθήνα, Μνήμη, 1978, σ. 81-83, παράθεση από: Α. Χαΐκου, ‘Σχολικό κτίριο: Μεταβάσεις στο χώρο και στο χρόνο’, Ερευνητική Εργασία, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, 2017, σ. 15 7  Μ. Γαϊτανίδη, ‘Η παιδαγωγική του χώρου: Σχολική Αρχιτεκτονική’, Διπλωματική Εργασία, Βόλος, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, 2010, σ. 11-16 8  Ε. Συγγολλίτου, Περιβαλλοντική Ψυχολογία. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1997, παράθεση από Α. Μοσχούτη, Μ. Πασχίδη, ‘[εκ]sparience: Ο χώρος ως η τρίτη διάσταση της εκπαιδευτικής διαδικασίας’, Ερευνητική Εργασία, Πολυτεχνείο Κρήτης, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, 2015, σ. 10, διαθέσιμη στο: Issuu, (προσπελάστηκε 16 Ιουν. 2019) 9  Η Περιβαλλοντική Ψυχολογία ασχολείται με την διαδικασία αντίληψης και γνώσης του τεχνητού περιβάλλοντος και γενικότερα στη σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα σε αυτό και το άτομο. Η σχέση παιδιού – σχολικού χώρου υπήρξε το αντικείμενο μελέτης σημαντικού αριθμού ερευνών στα πλαίσια του κλάδου της Περιβαλλοντικής Ψυχολογίας. Στις έρευνες αυτές η έννοια του περιβάλλοντος άλλες φορές αναφέρεται στον κτισμένο ή/και φυσικό χώρο και άλλες δηλώνει το κάθε τι που περιβάλλει τον άνθρωπο, δηλαδή εκτός από τον κτισμένο-φυσικό και τον κοινωνικο-πολιτισμικό χώρο. (Κ. Τσουκαλά, Τάσεις στη Σχολική Αρχιτεκτονική, Από την Παιδοκεντρική Λειτουργικότητα στη Μεταμοντέρνα Προσέγγιση, Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 2002, σ. 93-111)

δηλαδή, να επηρεάσει τον αστικό χώρο και να επηρεαστεί από αυτόν. Το σχολείο πρέπει να προσφέρει χώρο διαβίωσης υψηλότερης ποιότητας -δεν είναι ένας απλός κτηριολογικός τύπος, όπως το εννοούν οι κανονισμοί και οι νόρμες. Το σχολείο είναι ένα θέμα του αστικού σχεδιασμού.10 Τα σχολεία Apollo στο Amsterdam και η σχολή Montessori στο Delft, που παρουσιάζονται στη συνέχεια, παρόλο που χτίστηκαν πριν αρκετά χρόνια, έχουν επιλεχθεί, επειδή αναγνωρίζουμε σε αυτά μία αρχιτεκτονική προσέγγιση που υπογραμμίζει την αλληλεπίδραση μεταξύ χώρου και μάθησης, καθώς επίσης και ένα σχεδιαστικό θεωρητικό υπόβαθρο που αντλεί αναφορές από την πόλη και τον αστικό ιστό. Πρόκειται για κτήρια που λειτουργούν σε συνεργασία με την εκπαιδευτική διαδικασία προς τον κοινό στόχο της διαπαιδαγώγησης των μαθητών. Στη διάλεξη αυτή επικεντρωνόμαστε σε ποιότητες του υλικού χώρου και το κατά πόσο αυτές μπορούν να επηρεάσουν την διαδικασία κοινωνικοποίησης και νοητικής εξέλιξης του παιδιού. Σε καμία περίπτωση, ωστόσο, δεν πρέπει να οδηγούμαστε σε περιβαλλοντικό ντετερμινισμό. Ο χώρος ερμηνεύεται συλλογικά, αλλά και ατομικά και η σχέση αυτή μεταξύ ατόμου-περιβάλλοντος προκύπτει ως αποτέλεσμα συσχέτισης πολλών διαφορετικών μεταβλητών και παραμέτρων. Γενικεύσεις που σχετίζονται με τη συμπεριφορά των ανθρώπων στη σχέση τους με το χώρο έχουν αξία, ωστόσο όχι μοναδική. Έχουν αξία συμπληρωματική, μαζί με τις ατομικές ερμηνείες του χώρου και μέσα από την αμοιβαιότητά τους η μία ελέγχει την άλλην και την συμπληρώνει. Έτσι, σκοπός μας δεν είναι η διεξαγωγή κάποιων καθολικής εφαρμογής και ισχύος συμπερασμάτων σχετικά με την επίδραση του σχολικού χώρου στην ψυχολογία του παιδιού, αλλά μέσα από την συγκεκριμενοποίηση του πλαισίου στον τόπο και στο χρόνο, να διερευνήσουμε τις χωρικές ποιότητές εκείνες, εν προκειμένω στην αρχιτεκτονική του Herman Hertzberger, που μπορούν εν δυνάμει και συναρτήσει άλλων παραγόντων να υποβοηθήσουν στην εκπαιδευτική διαδικασία.

10  Σημείωμα των επιμελητών, ΔΟΜΕΣ, Τεύχος 05/07: Σχολεία, http://www.domes-architecture.com/gr/archive/archive_issue_content_gr.php?objectid=90, (πρόσβαση: 12 Ιουλίου 2019)