Agnieszka Teterycz-Puzio Akademia Pomorska w Słupsku
Małgorzata Mazowiecka, obrończyni brata i matka krzyżowca. Burzliwe losy mazowieckiej księżniczki Małgorzata (ur. ok. 1355) była córką księcia mazowieckiego Siemowita III i Eufemii (jej ojciec to książę opawski Mikołaj II). Pomorski kronikarz Tomasz Kantzow nazywał Małgorzatę „Salomeą”.1 Urodziła się około 1355 roku i została wydana za Kazimierza IV zwanego „Kaźkiem” (ur. ok. 13512) z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego. Do uroczystości doszło w święta wielkanocne (1-2 IV) 1369 roku. Książę mazowiecki Siemowit III po złożeniu hołdu lennego Kazimierzowi Wielkiemu w 1355 roku ściśle współpracował z królem polskim.3 Przejawem dobrze układającej się współpracy było właśnie wydanie za mąż w roku 1369 córki Siemowita, Małgorzaty, za wnuka Kazimierza Wielkiego, co stało się w rok po śmierci pierwszej żony pomorskiego księcia – Kenny Joanny, córki księcia litewskiego Olgierda i starszej siostry Władysława Jagiełły.4 Uroczystości weselne, prawdopodobnie w Płocku, stały się pretekstem do zjazdu, na którym obok Kazimierza Wielkiego, Siemowita III i licznych dostojników polskich z arcybiskupem gnieźnieńskim na czele obecni byli też książęta śląscy.5 Zapewne na zjeździe była mowa m.in. o sukcesji tronu i obronności Mazowsza. Być może w tym czasie Kaźko został adoptowany przez Kazimierza Wielkiego, który w sytuacji nieposiadania legalnego syna miał do swojego wnuka (syna swojej córki Elżbiety) szczególny stosunek, niewykluczone, że określanie księcia jako „Kaźka”, a nie „Kazimierza”, wzięło się właśnie od pieszczotliwego nazywania go tak przez dziadka. Doprowadzając do tego małżeństwa, Kazimierz Wielki dążył do ścisłego związania zarówno Pomorza, jak i Mazowsza z Polską. Ten związek małżeński miał charakter antykrzyżacki, jego celem było też zwiększenie integracji Pomorza z Koroną. Jednak, nawet jeśli w momencie zawierania porozumienia król polski formalnie zaakceptował Kaźka jako następcę, była to adopcja nie gwarantująca praw do korony.6 Małgorzata została zatem drugą żoną księcia Kazimierza IV. Wychodząc za mąż za Kaźka, Małgorzata wchodziła do kręgu 1. T. Kantzow, Pomerania: kronika pomorska z XVI wieku, tłum. K. Gołda, wyd. T. Białecki, E. Rymar, t. 1, Szczecin 2005, s. 453. 2. E. Rymar, Rodowód książąt pomorskich, t. 2, Szczecin 1995, s. 34-37. 3. J. Grabowski, Dynastia Piastów mazowieckich. Studia nad dziejami politycznymi Mazowsza, intytulacją i genealogią książąt, Kraków 2013, s. 75, 87. 4. J. Tęgowski, Małżeństwo Kaźka Bogusławica z Kenną Olgierdówną i jego rola w politycznych planach Kazimierza Wielkiego, [w:] Homines et societas. Czasy Piastów i Jagiellonów, red. J. Bieniak i in., Poznań 1997, s. 125-133. 5. K. Jasiński, Zjazd na Mazowszu w kwietniu 1369 r. i jego geneza. Ze studiów nad itinerarium Kazimierza Wielkiego, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne”, „Historia”, t. 9, Toruń 1973, s. 59-69. 6. D. Karczewski, Książę słupski Kazimierz IV (Kaźko) jako luksemburski kandydat do tronu polskiego, „Przegląd Zachodniopomorski”, t. 32, 2017, s. 115.
Domniemana podobizna Siemowita III, ojca Małgorzaty, z XV-wiecznego rękopisu, źródło: <http://www.poczet.com/siemowit.htm>.
rodziny cesarskiej, zostawała bowiem szwagierką cesarzowej – siostra Kazimierza, Elżbieta, 21 maja 1363 roku w Krakowie poślubiła cesarza Karola IV Luksemburskiego.7 Zapewne Małgorzata miała okazję poznać cesarza, który – zdaniem historyków – czujnie obserwował wszystkie plany czynione przez króla polskiego i jego posunięcia wobec Kaźka słupskiego.8 Niewątpliwie istotną kwestią była sprawa potomstwa. Jak wspominał współczesny wydarzeniom kronikarz, Jan z Czarnkowa, Kaźko nie miał z Małgorzatą potomstwa9, podobnie jak z pierwszą żoną. Z jakim człowiekiem przyszło żyć mazowieckiej księżniczce? Według relacji Jana z Czarnkowa, książę Kazimierz był tak hojny, że porozdawał nieopatrznie swym sługom i innym ludziom wszystkie swoje wsie stołowe, a sam prawie nie miał z czego opędzać podatków na swe książęce utrzymanie, póki po śmierci ojca, księcia Bogusława, ziem jego nie odziedziczył. Przyrodnia siostra jego Elżbieta, cesarzowa rzymska 7. J. Zdrenka, Elżbieta, córka Bogusława V księcia pomorskiego żoną cesarza Karola IV, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 1977, nr 1, s. 6-8. 8. D. Karczewski, Książę słupski Kazimierz IV…, dz. cyt., s. 114. 9. Kronika Jana z Czarnkowa, tłum. J. Żerbiłło, Kraków 1996, r. 35, s. 69.
