Mariusz Pendraszewski
Kościół parafialny pod wezwaniem Wszystkich Świętych w Gozdowie. Historia, architektura, wyposażenie Wstęp
Każdą osadę sielską w kraju, w której wznosi się kościół parafialny, za znaczniejszą uważać się przystoi, i takiego odznaczenia się nie jest pozbawione Gozdowo...1 Tymi słowami w 1852 roku Wincenty Hipolit Gawarecki zwrócił uwagę na Gozdowo i na ogromne znaczenie, jakie dla tej miejscowości miał kościół pod wezwaniem Wszystkich Świętych. Nie sposób nie zgodzić się z autorem opisu i odmówić historycznej roli, jaką w historii wsi odegrał akt erekcyjny świątyni z 1305 roku.2 Nie tylko zaspokoił on potrzeby lokalnej ludności, zapewniając im duchowe przewodnictwo, własny dom modlitwy i uniezależniając ich od odległego o dziesięć kilometrów Bielska (tereny te bowiem początkowo należały do parafii bielskiej), ale również stał się impulsem do zaistnienia Gozdowa jako osobnej jednostki administracyjnej będącej siedzibą parafii. Przez wieki było to niezwykle istotne, szczególnie w obliczu różnych zawirowań dziejowych, wojen i zmian granic, kiedy to administracja kościelna i wytworzone przez nią więzi należały do najtrwalszych. Kościół był przez wieki naturalną przestrzenią powszechnej integracji i miejscem konsolidacji więzi społecznych. To tu spotykali się krewni, przyjaciele, sąsiedzi, by celebrować coroczne uroczystości, dzielić się radością z przyjścia na świat dziecka, świętować zaślubiny czy wspólnie opłakiwać odejście bliskich osób. Świątynia była też przez wieki repozytorium żywej historii – miejscem przechowywania istotnych dokumentów i ksiąg, dzięki którym głos naszych przodków sprzed wieków jest nadal słyszalny, mimo nieubłaganie biegnącego czasu. Ślady materialnego i duchowego dziedzictwa, pieczołowicie gromadzonego i przechowywanego przez kolejnych duszpasterzy i opiekunów kościoła, czynią z niego prawdziwą skarbnicę historii. Przez ponad 700 lat potrzebom parafii służyły trzy kościoły. Ostatni z nich – ponad stuletnia ceglana budowla – po dziś dzień góruje nad krajobrazem Gozdowa i okolicy (ryc. 1-2). Wyniosła, widoczna ze znacznej odległości sylwetka świątyni z charakterystycznymi trzema wieżami, stanowi kompozycyjną dominantę w dość zwartej przestrzeni zabudowy centrum miejscowości. Jest jednocześnie dla gozdowian pewnym symbolem oraz wizualnym i przestrzennym wyrazem tożsamości lokalnej. Kościół jest wreszcie dziełem sztuki architektonicznej i dekoratorskiej, które – choć nie awangardowe czy
Ryc. 2. Widok kościoła w Gozdowie od południa; fot. M. Pendraszewski.
1. W. H. Gawarecki, Wieś Gozdowo w powiecie płockim, guberni płockiej położona, opisana topograficzno-historycznie, „Biblioteka Warszawska”, t. 4, Warszawa 1852, s. 370. 2. Tamże, s. 371.
pionierskie – wciąż pozostaje świadectwem epoki, jej gustu, estetycznych preferencji, wreszcie odbiciem obecnych w całym kraju i na świecie nurtów i stylów.
Ryc. 1. Fasada kościoła pw. Wszystkich Świętych w Gozdowie; fot. M. Pendraszewski.
