Wywiad z Arie Akstem
1
wywiad
Tłumaczenie z języka hebrajskiego Sara Arm.
Część pierwsza 1 Ruti Gil. Dzień dobry, dziś jest niedziela, 27 lipca 2003 roku (data w kalendarzu hebrajskim: 27 dzień miesiąca Tamuz 5763 r.). Nazywam się Ruti Gil, przeprowadzam wywiad z panem Arie Akstem, urodzonym w 1915 roku w Polsce w miasteczku Bodzanów. Wywiad jest przeprowadzany w studio w KirjatMockin2 w języku hebrajskim. RG. Dzień dobry Panu, Arie. Urodził się pan w Bodzanowie, co mógłby pan opowiedzieć nam o mieście swojego urodzenia. Arie Akst. Bodzanów znajduje się niedaleko Płocka, Płońska i Wyszogrodu, obok tych trzech miast. To jest w kierunku wschodnich Niemiec (Prus), w kierunku na Królewiec. Aż do wojny niewiele wiedzieliśmy, wiedzieliśmy jedynie, że jesteśmy Żydami. W 1939 roku pierwszego września… RG. Czy w Bodzanowie było wtedy dużo Żydów? AA. Tysiąc dwieście, może tysiąc trzysta. RG. Czy w Bodzanowie była specjalna dzielnica, w której mieszkali wyłącznie Żydzi? AA. Tak. Była specjalna dzielnica, w której mieszkali prawie wyłącznie Żydzi, ale pośród nich byli też nie-Żydzi, miejscowi rolnicy. RG. Jak wyglądały tam stosunki między Żydami i Polakami? AA. Nie były tak bardzo dobre. Relacje między Polakami i Żydami w całej Polsce były wtedy bardzo napięte. Na pewno słyszała pani o pogromie w Przytyku3 w województwie mazowieckim, także u nas w Bodzanowie nie było za dobrze. Miałem wtedy 15 lat, wszystkie żydowskie partie zjednoczyły się i biliśmy tych, co nam dokuczali, wtedy oni przestali.4 RG. W pana mieście Bodzanowie mieszkali Polacy? AA. Tak, mieszkali, ale nie było ich wielu. Byli to przeważnie gospodarze. RG. Czy byli tam również folksdojcze? AA. Byli, oni mieszkali nieco dalej, jakieś siedem kilome1. Oryginał wywiadu znajduje się w zbiorach Instytutu Yad Vashem w Jerozolimie (przypis redakcji, autorem pozostałych przypisów jest Zdzisław Leszczyński). 2. KiryatMotzkin – miasto w Izraelu w dystrykcie Hajfa, 8 km na północ od miasta Hajfy. W 2017 r. liczba ludności wynosiła 41 440. Miasto nosi imię Leo Motzkina, jednego z organizatorów Pierwszego Kongresu Syjonistycznego w 1897 r. Powierzchnia 3,1 km². 3. 9 III 1936 wczesnym rankiem w Przytyku niedaleko Radomia w czasie jarmarku doszło do zatargów między kupcami żydowskimi i okolicznymi wieśniakami. W ich wyniku rozpoczęły się walki, w czasie których zginęły 3 osoby (żydowskie małżeństwo i Polak), a ponad 20 zostało rannych, w większości Żydów. Według oceny władz rannych Polaków było znacznie więcej, ale część z nich nie zgłosiła się do szpitala ani na policję z obawy przed aresztowaniem. 4. Arie wspomina zajścia w Bodzanowie pomiędzy młodzieżą żydowskiego Bundu i polską skupioną w organizacji Sokół, które miały miejsce w roku 1933.
Arie Akst (1915-2006) podczas udzielania wywiadu.
Arie Akst z żoną Pesą po ślubie w 1935 r.
trów. Wśród Polaków i Żydów byli też folksdojcze. Mieszkali w dwóch koloniach. W stosunku do nas zachowywali się w porządku. Żyliśmy z nimi w zgodzie.5 RG. Wspomniał pan, że z Polakami relacje nie układały się dobrze. AA. Tak, zgadza się, z Polakami stosunki nie były dobre, chociaż z dorosłymi nie mieliśmy konfliktów, oni byli w porządku. Jedynie z polską młodzieżą były zatargi. RG. A czy także z dorosłymi Polakami były konflikty? AA. Konflikty były głównie między młodzieżą i dziećmi. Później też dorośli zaczęli występować przeciwko Żydom. RG. Niech mi pan powie Arie, jak miał na imię pański ojciec. 5. Zapewne chodzi o wieś Wiciejewo zamieszkaną przez kolonistów niemieckich i być może o Zakrzewo lub Rakowo.
