Puur Natuur Lente 2021

Lente 2021

Frans Timmermans en de Green Deal ‘ We moeten onze koers nu verleggen’

DE TOCHT

Rococo op Landgoed Eerde

Voorjaarstuin-tips van Mathiska MARKER WADDEN EILANDEN ERBIJ

Weidedieren zoeken een thuis

2

draaihals soms in een nestkast. Omdat er nog maar enkele tientallen draai­halzen ­broeden in ons land, ­proberen we ze een handje te helpen. Onze vrijwilligers hebben dit jaar hard gewerkt en mooie nestkasten gemaakt.

Die nest­kasten gaan we op­­ hangen zodra we horen dat de draaihalzen terug zijn uit hun overwinteringsgebied in zuidelijk Afrika. Daarmee hopen we dat er weer meer jonge draaihalzen gaan uitvliegen.”

boswachter Zuid-Veluwe en IJsselvallei

BEELD: GETTY IMAGES

“De draaihals is een specht, maar hij gedraagt zich heel anders dan wat we ons bij een specht voorstellen. Hij ­roffelt niet zo op een boom, hij hakt zelf geen nestholte, maar gebruikt een bestaande holte (­voornamelijk in berkenbomen); soms jaagt hij zangvogels gewoon van hun nestplek. Daarnaast heeft hij met zijn tinten grijs en bruin een prima camouflage. Zijn voedsel bestaat voornamelijk uit miereneitjes.

Broeden doen draaihalzen

3

nummer

STUNTVLIEGER ONTLEED

LENTE 2021

18

14

WEILANDERS

6 Gezocht:

gruttohuis 38

Met Mathiska de tuin in

13 Volgens Marc: Vrolijke noten

50 Naar buiten: geniet van de lente

20 De wiskunde

54 Webwinkelen

van Eerde

55 Het geheim van

25 Puur Graafland

de tuinslak

26 Vragen aan Frans 31 Groeten uit Sneek 40 Marker Wadden breidt uit 42 Kerstgeschenk

28

ROTTERDAM GAAT DE BOER OP

voor moerasvogels in de Waverhoek 43 Natuursporten 44 De wereld van OERRR 46 Dagboek: het edelhert van boswachter Ruud

32

INTERVIEW MET FRANS TIMMERMANS

ADVERTENTIE

KOOP WELEDA EN PLANT EEN BOOM

25%

KORTING OP ALLES VAN WELEDA*

Door Weleda te kopen, steun je automatisch Natuurmonumenten. Per verkocht product geven we Natuurmonumenten een bedrag dat hen in staat stelt één boom te planten in Nederland. Bovendien krijg je van 15 maart t/m 4 april 2021 25% korting op alle Weleda producten*.

Weleda. Puur natuur, net als jij. * Uitsluitend geldig bij deelnemende verkooppunten en korting geldt niet voor Weleda Geneesmiddelen en cadeaus. Voor verkooppunten kijk op weleda.nl/planteenboom

Adv Natuurmonumenten Puur Natuur.indd 1

08-01-21 10:22

COLOFON

Puur Natuur valt elk kwartaal op de mat van de leden van Natuur­monumenten.

Vragen over uw lidmaatschap?

Vind het antwoord op nm.nl/contact of bel met (035) 655 99 11.

Opzeggen van uw lidmaatschap Telefonisch via onze Ledenservice: (035) 655 99 11 of online: nm.nl/opzeggen Puur Natuur Reacties: puurnatuur@natuurmonumenten.nl ISSN:2213_218X Aan dit nummer werkten mee Frans Bosscher, Stefan Claessens, ­Robert Ketelaar, Wilco Meijers, P ­ etra Strijdhorst, Caroline Togni (Maters & Hermsen), Annemieke ­Zemmelink en de b ­ oswachters Jorrit Geerlinks, Ruud Kreetz, Olga de ­Lange, Mathiska Lont, en Loran Tinga.

Art direction & vormgeving ­ Anke Revenberg, Marjolijn Schoonder­ beek, Kaisa Pohjola (Maters & Hermsen), Foto op cover Jan Baks – Nature in Stock Prepress Studio Boon Productiebegeleiding EMP grafimedia Druk, papier, biofolie Mohn Media Mohndruck GmbH, Gütersloh drukt Puur Natuur op FSC Recycled Mix Credit papier.

Indien ­nodig wordt Puur Natuur ­­verpakt in biofolie. Werp deze w ­ ikkel bij het restafval.

Verzending PostNL vervoert Puur ­Natuur en c­ ompenseert de ­volledige CO2 -­uitstoot hiervan.

5

doeners In alle delen van het land zetten vrijwilligers zich in om de natuur te beschermen en om iedereen ervan te laten genieten. Deze doeners in de IJsselvallei en op de Zuid-Veluwe zorgen ervoor dat verschillende dierensoorten een goed leefgebied hebben.

WEL LEZER, MAAR NOG GEEN LID? Word nu lid van Natuurmonumenten nm.nl/word-nu-lid WORD VRIJWILLIGER Dankzij onze enthousiaste en onmisbare vrijwilligers blijft de natuur mooi en staan de deuren van onze bezoekers­centra open. Ook vrijwilliger worden? nm.nl/vrijwilligers CONTRIBUTIES EN GIFTEN Uw contributie en/of gift kunt u overmaken op rekening­nummer NL69 INGB 0000 0099 33. nm.nl/doemee

“Ik onderzoek hoe je adders kunt helpen. Reptielen­ populaties worden steeds kleiner, vooral door droogte en versnippering van hun leef­ gebieden. Wolfheze is zo’n gebied waar een snelweg doorheen loopt; daar ligt een ecoduct overheen.”

“Ik ben gek op vogels. Door het timmeren van n ­ estkastjes voor de draaihals, vergroten we de nestgelegen­heden voor deze bijzondere vogel. Daar werk ik graag aan mee. Het is voor mij een onbekend vogeltje, ik heb er nog nooit een gezien. Dat fascineert mij dan.”

“Al sinds begin jaren negentig inventariseer ik vlinders. Eerst in Woerden en nadat we ver­ huisd zijn op landgoed Leusveld.

Ik begin altijd in april en ga door tot oktober. Negen keer per sei­ zoen loop ik dezelfde telronde.

Vooral de kleine ijsvogelvlinder vind ik erg interessant!”

LUISTEREN NAAR PUUR NATUUR Door deze qr-code te scannen kunt u de ingesproken versie van Puur Natuur beluisteren.

BEELD: PAULINE JOOSTEN

facebook.com/ natuurmonumenten 365.000 fans twitter.com/ natuurmonument 53.000 volgers instagram.com/ natuurmonumenten 142.000 volgers Puur natuur kun je ook online lezen via nm.nl/puurnatuur

­Natuurmonumenten heeft de ANBI-status en voert het CBF-­keurmerk van het Centraal Bureau ­Fondsenwerving.

Natuurmonumenten is een van de goede doelen die structureel gesteund worden door de loterij.

“Al van jongs af aan ben ik gek van de natuur. Maar de edelherten springen er uit! Die volg ik op Planken Wambuis, ik herken ze ook.

Sinds acht jaar onderhoud ik de rasters, zodat de runde­ ren en paarden die er leven niet de weg op kunnen.”

“Ik ben vleermuizenman geworden, geef ook de beginnerscursus vleermuis­ geluiden. Op de landgoederen houd ik jaarlijks de verschil­ lende soorten in de gaten. Het zijn nachtdieren, dus dat doe ik ’s avonds of ’s nachts, als ze uitvliegen.”

“Als kind ging ik altijd met mijn ouders mee met het overzetten van ­padden bij Voorstonden. Nu help ik met het tellen van de ­zeldzame knoflookpad.

Vroeg op stap. Elke keer een verrassing wat ik uit de emmers haal.”

6

thuis Is er nog een

voor de grutto?

Al tientallen jaren holt de biodiversiteit in ons land achteruit. Leefgebieden verdwenen op grote schaal.

Natuurmonumenten wil dat een halt toeroepen.

Zoals op Texel. Samen met boeren herstellen onze boswachters de weide­vogelgebieden.

Frans Bosscher TEKST:

7

Dat voedsel bestaat uit insecten. Om genoeg insecten te kunnen vinden, moet hun nest liggen in een grasland vol bloemen. Want insecten komen op bloemen af om te eten en zich voort te planten. Weide­vogelland dat van alle gemakken is voorzien, van een natte bodem tot de bloemrijke velden, is een lust voor oor en oog.

Nederland was lange tijd weidevogelhoofdstad van de wereld. De omstandigheden waren optimaal: open landschap, kleine percelen, hoge waterstanden, bloemrijke weides, drassige stukken land langs sloten. Niet voor niks broedt maar liefst 90 procent van alle grutto’s in Noordwest-Europa bij ons.

Stad in verval Maar weidevogelhoofdstad Nederland is niet meer wat het is geweest. Sterker nog, er is sprake van ernstig verval. Hele wijken zijn ontvolkt. En de wijken die nog bewoond zijn

BEELD: GETTY IMAGES

H

et is altijd een feestelijke tijd als de weidevogels weer thuiskomen. Na een lange reis – de ene soort uit Afrika, de andere uit Zuid-Europa – strijken ze in groepen neer op rustige stukken land met plassen. Daar vinden ze volop voedsel in de doorweekte grond. Als ze weer op krachten zijn, begint het lentespektakel waar we elk jaar weer naar uitkijken. Met luid gezang en mooivliegerij maken mannen de vrouwen het hof boven weilanden. Als ze elkaar gevonden hebben, maken ze op de grond een nest. Een klein huisje, waarin ze hun eieren uitbroeden. Voor de één is een kuiltje in de grond bedekt met wat stro en gras genoeg, de ander bouwt in een graspol een nest met meer comfort.

Heel snel staan de jonge weidevogels op eigen benen. Nadat ze uit het ei zijn ­gekomen, moeten ze meteen hun eigen voedsel ­zoeken.

8

voornamelijk in Noord- en West-Nederland, lopen ook leeg. Neem de grutto, uitgeroepen tot Nationale Vogel en in Friesland vol eerbied Kening fan ‘e Greide (Koning van de Weide) genoemd. In 1975 broedden er 120.000 gruttoparen in ons land. Dat zijn er nu minder dan 40.000. Bij kieviten, tureluurs, scholeksters en wulpen zie je vergelijkbare afnames. De kemphaan broedt al bijna helemaal niet meer in ons land (in 1950 waren het er nog minstens 6.000). Vorig jaar was een dramatisch jaar voor de weide­ vogels. Bij de grutto’s werd nog niet de helft van de jongen dat nodig is om de populatie op peil te houden, groot genoeg.

Hoe is het zover gekomen? Door de ingrijpende modernisering van de landbouw is de thuisbasis van weidevogels – bloemrijke, natte weilanden - veranderd in ontwaterd, zwaar bemest grasland waar bijna niks anders meer groeit dan eiwitrijk gras, zover het oog reikt. De oudervogels vinden in de droge bodem te weinig voedsel, voor de jonge vogels zijn geen insecten door het ontbreken van bloemen. Daar komt bij dat het gras al vroeg in het voorjaar wordt gemaaid, met als gevolg dat de jonge vogels op de kale vlakte zich niet meer kunnen verstoppen voor roofdieren.

Kortom, als er ergens woningnood is in de dierenwereld, dan is het bij de weidevogels.

Vaak trokken natuur- en vogelorganisaties al aan de bel. Talrijk zijn de initiatieven van

-65%

agrarische collectieven en natuurorganisaties om het tij te keren. De schaal waarop dat gebeurt, is echter te klein om de weidevogels te redden. De hoop is nu dat er in het nieuwe Europese landbouwbeleid vanaf 2023 voldoende geld beschikbaar komt om boeren in staat te stellen hun bedrijven aan te passen.

Zodanig dat weidevogels – en andere dieren plantensoorten – zich weer thuis kunnen voelen in hun graslanden.

Wat er met weidevogels gebeurt, staat niet op zich. Planten- en diersoorten verdwijnen en masse uit het boerenland. “In Nederland is in de afgelopen eeuw veel biodiversiteit verdwenen, maar in natuurgebieden is het verlies gemiddeld genomen gestopt.

Alleen in het agrarisch gebied gaat het nog steeds slechter met het merendeel van de populaties van soorten”, concludeerde het Planbureau voor de Leefomgeving onlangs.

Vogeleiland Texel Dat is voor Natuurmonumenten de reden om meer dan voorheen de samenwerking met boeren op te zoeken. Willen we onze biodiversiteit weer op peil brengen, dan is vooral grote winst te boeken in het agrarisch gebied. Gaat het daar beter, dan gaat het ook beter in de beschermde natuurgebieden.

-45% -53%

-17%

Op Texel werken boswachter Loran Tinga en 24 boeren, die grond pachten van Natuurmonumenten, eendrachtig samen om de leefgebieden voor weidevogels weer op orde te krijgen. “We zijn al meer dan honderd jaar bezig de natuur op Texel te beschermen”, zegt Loran. “In 1909 is op voorstel van Jac.P. Thijsse een perceel in polder Waalenburg, midden op het eiland, gekocht, juist vanwege de broedvogels.”

De medeoprichter van Natuurmonumenten woonde enkele jaren op het eiland en maakte in 1927 een Verkade-album over Texel. In zijn bekende lyrische stijl schrijft hij: “Maar vogels! Lieve hemel, wat een vogels. Ze liepen in de kreken, stonden te dutten langs de oevers, zaten in het gras en vlogen her en der. Het was een gejodel van Tureluurs, een geschreeuw van Scholeksters en geroep van Kluten, een tierelieren van Leeuweriken en Piepers en zowaar ook al het gekrijsch van Vischdiefjes. […] Alleen wie in die jaren het noorden heeft gezien kan gelooven hoe wonderrijk en talrijk zelfs bij ons in Nederland een vogelvestiging kan zijn.”

Samen aan de slag Waalenburg is nog steeds een kerngebied voor weidevogels, evenals Drijvers Vogelweid De Bol en Dijkmanshuizen. In totaal beheert de vereniging nu zo’n duizend hectare grasland, waar weidevogels broeden en bijzondere orchideeën, als

-72% Afname sinds 1990.

Bron: CBS

BEELD: CAROLINE WESTDIJK

Thuis voor dieren

We willen dit jaar de woningnood onder dieren aanpakken. Slechts 10 procent van ons land is natuur. Daar vinden dieren nog een thuis. Maar buiten natuurgebieden is er nauwe­ lijks ruimte voor ze om voedsel te vinden, om te schuilen, om te rusten, om een partner te vinden, om een nest te bouwen. Samen met jullie willen we het tij keren. Wij gaan natuur­ gebieden ver­g­roten, nieuwe bossen aanleggen en Den Haag wakker schudden. En ieder­ een kan in z’n tuin, op z’n balkon en in z’n straat een thuis maken voor vogels, vlinders, egels en tal van andere kleine dieren. Doe je mee? Kijk op nm.nl/thuis-voor-dieren

99

‘We waren pachters, nu zijn we partners’

10

1

2

3

Boeren met natuur, zo kan het Een natuurvriendelijke melkveehouderij is een huis waar voor veel planten en dieren plaats is. Kieviten en tureluurs broeden op de percelen met plassen water, de tafeleend in een van de sloten. Kleine vuurvlinders, argus­ vlinders en hommels vinden voedsel op de bloemen van onder meer de echte koekoeks­ bloem. De purperreiger vindt een kleine modderkruiper in een sloot. Zwarte sterns vangen muggen boven het moerasje. In de stal broeden zwaluwen en kerkuilen. Ooievaars verbreken het record paalzitten. En voor de torenvalk is er een royaal aanbod muizen.

11

5

4

6

1. In een drassig grasland zitten bodemdieren vlak onder de ­oppervlakte.

Weidevogels kunnen daardoor gemakkelijk bij hun voedsel. Omdat de doorweekte bodem bovendien zacht is, kost het ze weinig moeite om hun snavels erin te steken.

2. Een weiland vol bloe­m­en zit vol insecten.

Allemaal voedsel voor de weidevogelkuikens.

3. In plaats van drijfmest rijdt de boer vaste mest uit over het land. Met dit mengsel van poep en stro is de uitstoot van stikstof veel kleiner. Het is tege­ lijkertijd een stimulans voor het bodemleven, zoals regenwormen en keverlarven.

4. Als de grondwaterstand omhooggaat, kan er niet altijd gras meer groeien.

De teelt van lisdodde kan een alternatief zijn.

Geschikt als isolatie­ materiaal en als veevoer.

Een lisdoddeveld legt CO2 vast en zuivert water.

5. Een klein moeras op het bedrijf kan dienst doen als waterberging, waaruit in perioden van droogte ge­ put kan worden.

6. Op het erf is het een en al bedrijvigheid.

Mensen uit het dorp kopen zuivel en vlees, studenten en vrijwilligers werken in de groentetuin en kinderen spelen in de natuurspeeltuin.

BEELD: WIM DASSELAAR

LEGENDA

12

BEELD: CAROLINE WESTDIJK

de harlekijnorchis, bloeien. Boswachters en boeren spreken samen af hoe ze deze graslanden weer tiptop kunnen maken voor weidevogels.

Een van de deelnemende boeren is Gerco Eelman uit Oosterend. Met zijn broer Robin en zijn ouders Jaap en Astrid heeft hij een bedrijf met 140 melkkoeien en 50 fok­ schapen. De melk van hun koeien gaat naar FrieslandCampina. 60 hectare van hun grond is primair bestemd voor de productie van voer voor de koeien en past in het streven naar duurzame kringlooplandbouw. Op 40 hectare krijgt de natuur voorrang. Van die 40 hectare pacht de jonge boer 30 hectare van Natuurmonumenten.

“Ik wil goed zijn voor m’n koeien. Daarbij gaat het niet alleen om de melkproductie, ik wil ook dat ze gemakkelijk oud kunnen worden op ons bedrijf. Daarnaast vind ik het een uitdaging om goede resultaten te halen op de natuurgronden.”

Beter bodemleven Boer en boswachter spreken in goed overleg af hoe ze de leefomstandigheden kunnen verbeteren. Voor een beter bodemleven rijden de boeren alleen vaste stalmest uit. Om veel variatie in stukken met hoog gras, minder hoog gras en laag gras te krijgen, maken ze een planning wanneer waar gemaaid kan worden. Als er gemaaid wordt – en dat is nooit voor 1 juli – gaat het altijd van binnen naar buiten, zodat jonge weidevo-

gels die er nog zijn naar de randen kunnen vluchten. Ook blijven er stroken staan met verschillende soorten grassen en andere planten. Daarin vinden niet alleen vogels in de winter voedsel. Dankzij de stroken overleven ook muizen de schrale maanden. Als er voldoende muizen zijn, jaagt de bruine ­kiekendief minder op jonge weidevogels.

Waalenburg herleeft als eldorado voor weidevogels en orchideeën Ook voor een andere basisvoorwaarde ligt flinke verbetering in het vooruitzicht. Net als het grootste deel van het boerenland, was de polder Waalenburg verdroogd. Sinds enkele jaren zijn er geen agrarische bedrijven meer; die zijn verplaatst naar andere delen van het eiland. In de polder is nu alles gericht op ­herstel van de natuur. Het grondwaterpeil kan

weer stijgen. Heel geleidelijk, met zo’n 10 tot 20 centimeter per jaar. Daarbij wordt goed in de gaten gehouden of omliggende boeren­ bedrijven geen schade oplopen.

De samenwerking die boswachters en boeren op Texel vorm geven, laat volgens Natuurmonumenten zien hoe je het boerenland weer tot leven kunt brengen. “We gaan ook samen op cursus”, vertelt Loran, “een prima manier om inzicht te krijgen in elkaars werk.

Boeren zien waarom wij bepaalde maatregelen willen, ik zie hoe hun bedrijf in elkaar steekt.” “We waren pachters die aan allerlei voorwaarden moesten voldoen. Nu zijn we partners”, aldus Gerco.

Water, bloemen, insecten, rust. Met deze elementen komt het huis voor weidevogels de komende jaren weer op orde. Boer en boswachter hebben er vertrouwen in. “De samenwerking gaat steeds beter”, aldus Gerco.

“En mijn belangstelling groeit, nu ik steeds meer in de gaten krijg welke maat­regelen positief uitpakken voor de natuur. Ik wil dan ook graag meer natuur gaan beheren. En als supermarkten en consumenten een eerlijke prijs betalen, kunnen veel meer boeren overstappen op natuurvriendelijke landbouw.”

“We zijn op de goede weg”, vult Loran aan.

“We maken goede afspraken. Iedereen houdt zich aan de afspraken. Met de grote, open polder waarin het waterpeil stijgt, gaan de broedresultaten de komende jaren echt verbeteren. Dat zal het moment dat de eerste grutto’s weer terugkomen nog mooier maken, ook al zal het niet zo worden als in de tijd van Thijsse.”

Natuurvriendelijk boeren? Zij doen het al

Veel boeren zien geen heil meer in een bedrijfs­­voering die alleen op m ­ aximale pro­ ductie is gericht. Ze geven meer aandacht aan duurzaamheid, landschap, dierenwelzijn en biodiversiteit. Caspar Janssen en Jantien de Boer p ­ ortretteren in het boek ‘Boer doet leven’ twintig van deze boeren. Ze laten zien dat de boer van de toekomst al bestaat.

En dat ons landschap weer prachtig kan worden. Uitg. Lecturis, € 25,-

13

Vrolijke noten

BEELD: ERIK BUIS, NATUURMONUMENTEN - MARTIN VAN LOKVEN

H

et zijn niet in alle opzichten vrolijke ­tijden waarin we nu leven. Als je naar natuur, landschap en biodiversiteit kijkt, zijn er veel zaken die slecht gaan. Dat is allemaal waar. Maar er zijn óók vrolijke berichten te ­melden – en volgens mij kunnen we die in een tijd als deze heel goed gebruiken!

Vooral als je kijkt naar de grote en iconische diersoorten is er in de afgelopen jaren in ons land veel ten goede gekeerd.

De wolf is na meer dan honderd jaar terug in de Neder­ landse natuur. Zelf aan komen lopen vanuit het oosten.

Ook de majestueuze zeearend (‘de vliegende deur’) is aan komen vliegen en broedt na lange tijd weer hier.

Werken aan een robuuste en verbonden natuur werkt, dat blijkt. Het zorgt voor de comeback én voor gezonde populaties van diersoorten. In een aantal gevallen hebben we de revival van diersoorten overigens wel een handje geholpen. Zo werd in 1826 de laatste Nederlandse bever doodgeslagen, anderhalve eeuw later werd hij in de Bies­ bosch weer uitgezet. Op eigen kracht doorkruist de bever nu het hele land. De otter volgde in zijn spoor: uitgezet in de kop van Overijssel en inmiddels een graag geziene water­bewoner in grote delen van het land.

Fijne berichten. Er zijn meer vrolijke noten te melden. Zoals het feit dat in 2020 meer dan 39.000 nieuwe leden en ruim 31.000 kinderen van OERRR zich bij ons aansloten. Inmiddels hebben meer dan 760.000 mensen zich ­verbonden aan Natuurmonumenten. Dankzij onze sterk groeiende achterban kunnen wij ­blijven opkomen voor natuur, land­ schap en cultuurhistorie. En met uw steun hoop ik in de komende jaren nog veel meer v­ rolijke noten te kunnen melden.

Marc van den Tweel, directeur ­Natuurmonumenten

Extra manieren om lid te zijn Natuurmonumenten kent tot nu toe twee lidmaatschaps­ vormen: je kunt lid zijn van Natuurmonumenten en van OERRR. Daar hebben we twee nieuwe vormen aan toege­ voegd. Je kunt nu ook SAMEN met je partner lid zijn en met het hele GEZIN. Met deze nieuwe lidmaatschapsvormen sluiten we aan bij vragen die we kregen van bezoekers van onze gebie­ den, veel mensen gaan samen of met gezinsleden de natuur in.

Even uitwaaien en de gedachten verzetten in de natuur werd het afgelopen jaar extra belangrijk. We mochten daardoor veel nieuwe leden verwelkomen en hopen die ontwikkeling door te zetten met de introductie van de nieuwe lidmaatschappen. Zo krijgen we meer slagkracht om de natuur die onder grote druk staat, te beschermen.

Meer info vind je op nm.nl/overstappen

DE VERENIGING NODIGT JOU UIT Als lid van Natuurmonumenten kun je mee­denken over de natuur bij jou in de buurt. Doe je mee?

Informatie vind je op nm.nl/vereniging

FRYSLÂN

7 apr: jaarvergadering met webinar over biodiver­ siteit. Online, via Teams.

Aanmelden: lcfriesland@ natuurmonumenten.nl

LEDENRAAD

29 mei: info: nm.nl/ vereniging

FLEVOLAND

5 jun: ledenmiddag over natuurinclusieve landbouw,

biologisch-dynamisch landbouwbedrijf GAOS, Swifterbant. Aanmelden: lcflevolandenzwartemeer@ natuurmonumenten.nl

DRENTHE

De ledencommissie Drenthe zoekt steun­ leden voor de commissie en deelnemers voor de klankbordgroep. Info en aanmelden: lcdrenthe@ natuurmonumenten.nl

Hij denkt dat je hem niet ziet. Maar z’n oren verraden zijn positie. Als ie zich veilig waant, draaft ie weer verder. Want hij houdt van draven. Waar het konijn een sprinter is, is de haas een duurloper. In de schemering en het donker komt de haas in ­beweging.

Overdag ligt hij te rusten in zijn ­leger, een ondiepe kuil op een ­verscholen plek in een bosrand, onder een heg of wat ruigte. Maar nu staat de haas op de Rode Lijst. Een van de meest ­alledaagse dieren in ons buiten­ gebied is bedreigd, net als andere ­diersoorten die er gewoon bij horen, zoals konijn, egel en eekhoorn.

Zover is het dus gekomen.

BEELD: GETTY IMAGES

In weilanden waar grutto’s en tureluurs zich thuis voelen, leven meteen ook andere dieren. Een paar voorbeelden.

15

BEELD: NATUURMONUMENTEN - JAN KRIEK

Je hebt nogal wat ­vlindersoorten. Om aan eten te komen en om zich voort te ­planten ­hebben ze a­ llemaal hun eigen planten ­uitgezocht. ­Ieder z’n deel, mooi ­geregeld. Totdat i­ neens de planten waar je je als v ­ linder in hebt gespecialiseerd uit het landschap verdwijnen. Dan heb je een probleem. Dat is wat de argusvlinder de afgelopen ­twintig jaar is overkomen.

Ooit een v ­ linder die je overal kon tegen­ komen, nu een grote zeldzaamheid.

‘Zijn’ ­gevarieerde, ruige graslanden met stukken kale grond moet je tegenwoordig met een loepje zoeken.

16

BEELD: NATUURMONUMENTEN - RUUD VAN DER VELDEN

Dit uiltje is nauwelijks groter dan een merel. Hij is bepaald niet men­ senschuw. Niet dat hij de drukte op­ zoekt, maar hij woont graag op een rommelig erf. En als er houtwallen, heggen, knoestige bomen en bloem­ rijke weilanden in de buurt zijn, is hij helemaal in z’n element. Hij zit het liefst op een paaltje uit te kijken naar prooien: muizen en kleine vo­ gels. Als hij er een op de korrel heeft, vliegt hij er in een golvende vlucht op af. Broeden doen steenuiltjes in boomholtes en in oude schuren.

Vooral in het oosten en zuiden van het land kun je ze zien.

BEELD: NATUURMONUMENTEN - QUINTEN BULTE

17

Een alleseter. En één van het taaie soort. Zo kun je de grote groene sabelsprinkhaan wel omschrijven. Hij houdt niet van strakke, aangeharkte graslanden. Nee, hij zit het liefst in ruigtes met distels, hogere grassen, boerenwormkruid en braam. Daar vindt hij z’n voedsel: bloemen en knoppen, maar ook vliegen, rupsen en andere sprinkhanen. Dankzij de doorns op z’n voorpoten kan hij die goed vasthouden, om ze vervolgens in stukken te bijten. Eitjes legt het vrouwtje in september in losse grond tussen hoog gras. Na de winter komen de eitjes uit. Maar als de omstandigheden niet goed zijn, wachten ze gewoon een paar winters.

18

Keelzak

Het lichaam gaat haast naadloos over in de kop. De gehooropening is bedekt, de snavel klein, de grote ogen liggen diep. In de keelzak slaan oudervogels honderden insecten op; ze maken er een bal van.

Gierende zwaluw

Het is de vogel onder de vogels: de gierzwaluw, een vliegkunstenaar pur sang. Hij eet in de lucht, slaapt in de lucht en paart in de lucht. Kijk vanaf eind april maar eens naar boven. Hoog aan de hemel giert deze stuntvlieger misschien voorbij.

TEKST: Wilco Meijers BEELD: Inge van Noortwijk

Alternatieve rotsen

Oorspronkelijk zijn gierzwaluwen rotsbewoners, maar in Nederland maken ze hun komvormige nestjes in muurspleten, onder dakpannen of andere donkere holtes van gebouwen. Het nest­materiaal vangen ze in de lucht, met speeksel plakken ze het aan elkaar.

20.000 insecten

Van mei tot en met juli is het broedseizoen. Na 18 tot 22 dagen komen de 2 tot 3 eieren uit en vliegen de ouders af en aan met insecten. Die happen ze uit de lucht. Met een goed gevulde keelzak keren ze terug naar hun kroost. Voorwaarde voor succes is voldoende voedsel. Een ouder vangt in het broedseizoen zo’n 20.000 insecten per dag voor de jongen en voor zichzelf.

Nestkasten

Door sloop en renovatie zijn veel broedplekken verdwenen. Speciale nestkasten en ingemetselde neststenen bieden gelukkig een alternatief. Die moeten dan niet aan de zuidkant van gebouwen hangen. De hitte kan de kuikens daar nog wel eens fataal worden.

19

Lange vleugels

De gierzwaluw is in alles gebouwd om te vliegen. Neem alleen al zijn uitzonderlijk lange, sikkelvormige vleugels. De armpennen zijn kort, de handpennen juist extra lang.

Geweldig om mee te zweven, te scheren, te zeilen, te duiken en te wentelen. De vliegsnelheid kan oplopen tot wel 120 km per uur.

De spanwijdte bedraagt circa 40 cm.

Lichtgewicht

Korte pootjes

De pootjes met vier tenen die allemaal naar voren staan, zijn lastig om mee te lopen. Maar dankzij de lange nagels zijn ze ideaal om zich vast te grijpen aan muren of richels.

Wie bijna zijn leven lang in de lucht doorbrengt, is gebaat bij lichtheid. Veel botten zijn hol en ook de schedel met grote oogkassen is uiterst licht. Die weegt nauwelijks 3 gram, op een totaalgewicht van 40 tot 45 gram.

BEELD: NATUURMONUMENTEN - RUBEN VERMEER

20

Precisielandschap

21

Even de 18de eeuw in, en dat gewoon in de buitenlucht. Het kan op landgoed Eerde bij Ommen. Nu het tienjarig herstelplan klaar is, ademt dit historische landschap weer de grandeur van vroeger. Een tocht met boswachter Olga de Lange door parkbossen, statige lanen en puntgave tuinen. TEKST: Wilco Meijers

E

erde is anders. Dat proef je direct als je door het parkbos richting het statige kasteel loopt. Waar de natuur elders een wilde aanblik heeft, staan de bomen hier strak in het gelid. Lanen zijn kaarsrecht, paden volgen strakke patronen en tuinvakken zijn ordelijk ingedeeld. Precies zoals het hoort volgens de maatstaven van de 18de eeuw. De Hollands classicistische stijl van die tijd kwam voort uit de Franse formele stijl. De natuur is ondergeschikt aan de mens, was het idee. Later veranderde de mode en kwam de Engelse landschapsstijl in zwang, met natuurlijke lijnen en verrassende doorkijkjes. De strakke symmetrie verdween. Landgoed Eerde is een van de weinige plekken in Nederland waar de f­ ormele stijl nog ten volle aanwezig is.

“Het is net een levend museum”, zegt ­boswachter Olga de Lange, die met gepaste trots het opgeknapte landgoed laat zien. “In tien jaar tijd zijn tientallen kleine en grote projecten uitgevoerd om het oorspronkelijke karakter van dit l­ andgoed weer tot leven te wekken.”

Wandtapijten Olga heeft de sleutel op zak van kasteel Eerde dat het cultuurhistorische hart vormt van het landgoed. De bel-etage, zoals de eerste verdieping heet, is de afgelopen drie jaar grondig gerestaureerd. “Voordien bood het kasteel onderdak aan een i­ nternationale school. Die bouwde in de voormalige moestuin een nieuw onderkomen om het kasteel te ontzien. Dat bood ons de kans om het interieur te herscheppen in de sfeer van vroeger.”

En zo wandelen we via zijkamers in e­ mpireen rococostijl naar de grote zaal met prachtige wandtapijten. Even waan ik me

de adellijke Johan Werner van Pallandt, die het kasteel in 1715 als jachthuis liet bouwen. Ik bewonder de monumentale wand­tapijten met mythologische figuren en de authentieke schouw waar de haard vroeger ongetwijfeld hoog oplaaide. Het kasteel is echter geen museum, maar juist toegespitst op gebruik. Ruimtes zijn te huur voor speciale bijeenkomsten. Toch kunnen nieuwsgierigen wel naar binnen. “Los van eventuele coronamaatregelen verzorgen vrijwilligers elke maand kasteelexcursies.

Daarnaast zijn er activiteiten, zoals het Kamermuziekfestival in oktober. En voor de poort komt een maquette met video.

Met één druk op de knop kun je binnen een kijkje nemen.”

Beukencarré Niet ver van de ingang ligt een nieuw houtsnijkunstwerk van dassen op een boom.

“Gemaakt van een eik die moest wijken om een eeuwenoude zichtas te herstellen”, vertelt Olga. “Zo’n bomenkap roept altijd emoties op, maar veel mensen waarderen het dat deze boom als kunstwerk voortleeft. Tegenover de kap staat de aanplant van veel nieuwe bomen. Zo hebben we de beuken­carré hersteld – het kasteel wordt van oudsher omringd door drie rijen beuken – en de zichtas die dwars door het kasteel loopt.

Die zichtlaan wordt omzoomd met eiken en wat verder van het kasteel af met grove dennen.”

We wandelen verder door de herstelde tuinvakken van het landgoed, waaronder het befaamde quinconcevak. De vijfhonderd nieuwe eiken zijn geplant in quinconce-­ verband, naar de vijf van een dobbelsteen.

In het midden stond oorspronkelijk een solitaire boom, maar die verdween bij latere toepassingen. Ook hier op Eerde, maar de term quinconce bleef in gebruik. Een kleine vijver die later is toegevoegd, vormt nu het middelpunt.

Olga toont een tekening van het oude ontwerp dat als basis diende voor de herplant.

“Dit vak is net als het parkbos en lanenstelsel gebaseerd op de oude maatvoering met Rijnlandse roeden (een roede is 3,767 meter, red.). Zo is het quinconcevak 36 bij 36 roeden. De afstand van de voorgevel van

BEELD: NATUURMONUMENTEN - ANDRIES DE LA LANDE CREMER, COR BOUWSTRA

22

Herstel Eerde klaar

Dit voorjaar wordt de ­uitvoering van het tienjarige herstelplan Eerde 2020 feestelijk afgesloten. Het herstelplan kostte circa zes miljoen euro. Essentieel was de bijdrage van de Nationale Postcode Loterij, waarmee het project daadwerkelijk van start kon. We danken dan ook alle deelnemers van de ­Postcode Loterij. Daarnaast waren ­de provin­ cie Overijssel, gemeente Ommen, Waterschap Vechtstromen, Prins Bernard Cultuurfonds en vele bedrijven, fondsen en particulieren belangrijke financiers voor de realisering van deze mega-klus.

het kasteel tot het middelpunt van de tuin is 24 roeden (ruim 90 meter). Alle gebruikte afmetingen zijn deelbaar door zes. Die mathematische aanpak paste bij die tijd en ook bij Van Pallandt. Hij vergaarde fortuin als legeraanvoerder in de Spaanse Successie­ oorlog. De militaire precisie die hem kenmerkte, zien we terug in het parkbos.”

Toch is niet elke boom in wiskundig verband geplant. Het rococovak toont meer zwierigheid. “Die stijl uit de tweede helft van de 18de eeuw was een reactie op de strakke, formele aanleg. Het patroon is wat losser, maar ook weer niet te los. Het aardige is dat je beide stijlen hier vlak bij elkaar kunt zien. En dan is er nog de Springertuin bij de orangerie in de Engelse landschapsstijl. Op landgoed Eerde vind je tuinkunst door de eeuwen heen.”

Eerder Achterbroek Ook verderop proef je oude tijden. We ­passeren majestueuze eiken, boerderijen met luiken in de kleuren van het landgoed, glooiende akkers en graslanden. Het dal van de Regge, die de ruimte kreeg. En na de oversteek van de Hammerweg komen we in het Eerder Achterbroek. Een gebied waar natuur en landbouw met elkaar vervlochten lijken. Zandwegen doorsnijden oud boerenland met Saksische hoeves en boomsingels.

Verderop liggen verscholen vennen en stille heideveldjes. “Eigenlijk komt op Eerde alles samen waarvoor we ooit zijn opgericht”, zegt Olga. “Al sinds 1949 stellen we hier natuur en cultuurhistorie veilig. Die eenheid gaat weer een duurzame toekomst ­tegemoet.”

23

Historisch Eerde

ROUTE 11,7 km

Je kunt de route downloaden van nm.nl/historischeerde. Je vindt hem ook in onze route-app Natuurroutes.

Eerder veldw eg

Ve c h t - e n B e n e d e n - Re g g e g e b i e d

Ham m

erw eg

START

1

nw eg

P

rweg

5

2

Kru

ne

Kruupweg

3

De n

Landgoed Eerde

e Hamm

4

Junnerdijk

upw eg

11

Kasteel Eerde nw eg

.M

ac hi

De n

ne

els ew eg

6

7

N341

Bene

den

9

10

J.H

A chterbroekweg

8

Regg e

P

L eg enda Zand

Weide

Water

O

m

m

jk di

n te

w eg

er

er

Le

Bebouwing

mars

Heide

Akker

en Ganz

Bos

Janmansweg

Verharde weg Fietspad / Wandelpad Wandelroute

P

Parkeerplaats Het kasteel is ook bereikbaar met buslijn 81 vanaf station Ommen.

0

600 © c ar tographic s .nl

1200 m

KAART: CARTOGRAPHICS.NL

Den Ham

Alternatieve route

24

Luister ook naar de podcast die we op Eerde opnamen. Je vindt hem op SoundCloud, Spotify en in podcast-apps.

10

1 Startpunt van de route. De ­buitenmuren en grachten zijn hersteld, het voorplein kleurt weer dankzij het herstelde bloemenmozaïek en het toren­ uurwerk tikt na zestig jaar stilte als vanouds.

2 Dit parkbosvak is in 2016 opnieuw ingericht volgens het originele ontwerp uit 1715, gebaseerd op de vijf van een dobbelsteen. De kruislings aangelegde zichtlijnen bieden steeds een andere doorkijk.

3 De slingerpaadjes waarover je loopt, horen bij de rococo­stijl, dat de strakke lijnen van de Franse formele stijl loslaat.

4 Oude hoeves met luiken in de kleuren van het landgoed geven dit gehucht de sfeer van vroeger. Aan de achterkant hebben de hoeves een onder­ schoer: twee grote d ­ euren waardoor de boeren grote ­karren naar binnen kunnen ­rijden.

5 Deze akker is in de loop der eeuwen alleen naar hoger komen te liggen door het aan­ brengen van mest om het land vruchtbaar te houden. Op bio­ logische wijze worden granen verbouwd.

6 In 2013 is de Regge bij land­ goed Eerde ‘teruggelegd’ in zijn oude bedding. De rivier slingert weer en heeft een ­bredere bedding. Goed voor de natuur en de opvang van water.

7 Biologisch melkveebedrijf en zorgcentrum, waarmee Natuurmonumenten nauw samenwerkt. Het is een prima pauzeplek waar je streek­ producten als bier en ijs kunt kopen.

8 Op de bank bij dit beekje is het aangenaam pauzeren. Aan de overkant van de Bevert ligt een hooilandje dat ’s zomers volstaat met bloemen. Verderop passeer je de beek nog een keer.

9 Een juweeltje, dit herstelde heideveld met vennetjes. Op enkele plekken zijn stukjes heide met elkaar verbonden zodat adder, klokjesgentiaan en andere heidebewoners kunnen overleven.

10 Deze boerderij staat bij de overgang van bos naar open landschap met gras en heide.

De hoeve is nu een ­vakantiehuis.

Je kunt een verblijf boeken op buitenlevenvakanties.nl.

11 Hier kun je een alternatieve route nemen.

BEELD: NATUURMONUMENTEN - PAUL VAN GAALEN, BEN WALET, ANDRIES DE LA LANDE CREMER, GETTY IMAGES

Routepunten onderweg

6

25

Graafland Pestkoppen Bij mijn dagelijkse rondgang door de tuin kom ik langs het bijenhotel. Het valt me op dat er gaten zitten tussen de samengepakte bamboestokjes en rietstukjes. Alsof er deeltjes tussenuit zijn gehaald. Als ik naar de grond onder het bijenhotel kijk, zie ik in het gras inderdaad allemaal losse bamboe- en rietstokjes op een bergje liggen. Het lijkt wel mikado.

Ik pak een stokje op en bekijk het aandachtig. Het is over de volle lengte opengehaald. Ik zie de compartimentjes zitten. In elk compartimentje zit wat stuifmeel. Maar geen bijenlarven. Die zijn er dus uitgehaald. Gepikt denk ik, door vogels. Dat moet haast wel. Ik denk meteen aan koolmezen, die doen dat soort dingen. Maar ook de allerdikste bamboestokjes liggen eruit. En die had ik heel stevig samengepropt.

Die kan een koolmees er toch niet uitkrijgen?

Het antwoord op die vraag laat niet lang op zich wachten.

Een paar dagen later betrap ik op heterdaad een bonte specht. Vastgekleefd aan het bijenhotel haalt hij de met lekkernijen gevulde stokjes uit het hotel. Houd de dief!

Schreeuwend en met zwaaiende armen ren ik in zijn richting. De doerak vliegt doodgemoedereerd met een paar krachtige vleugelslagen richting een paar hoge bomen. Nu stop ik elke dag weer een aantal stokjes en strootjes in hun houten behuizing terug. Ik heb er maar een gewoonte van gemaakt. Dat levert de minste ergernis op.

Ook de merel schept er genoegen in mij te pesten. Wroetend naar wormen snavelt hij de bladeren die ik keurig het perk in harkte met dezelfde snelheid weer terug het pad op. Ik jaag hem weg en ga de hark weer halen. Ik heb dus last van vogels in mijn tuin. En dan heb ik het nog niet eens gehad over de fazanten die de zaden uit de grond pikken die ik er net heb ingelegd.

Zeg ik nou dat ik last heb van vogels? Of hebben de vogels last van mij? Want als ik het anders bekijk: die fazanten doen niets anders dan de toplaag van mijn bodem lospikken.

Eigenlijk ben ik daar wel blij mee, ze pikken ook het onkruid weg. En door het gewoel van de merel zakt regenwater beter weg in de bodem. Gewoel brengt lucht in de grond, wat het bodemleven stimuleert.

Maar de specht dan? Even nadenken. Wie zette het bijenhotel neer? Noemen ze dat niet: de kat op het spek binden?

Jan Graafland, tuinman Weleda

Weleda Skin

Win! Food menu (t.w.v. € 35,46)

Wat eet jouw huid vandaag?

Met Skin Food zorgen we dat jouw huid 100% natuurlijke voeding krijgt. Maak nu kans op het complete Skin Food menu en stuur je naam en adres voor 25 maart naar weleda@ natuurmonumenten.nl.

Inhoud pakket: Skin Food 75 ml, Skin Food Light 30 ml, Skin Food Body Butter en Skin Food Lip Balm.

26

Vragen aan Frans

Frans van ­Natuurmonumenten werkt al jaren als redacteur voor Puur Natuur en kent bijna alle natuur­gebieden. Als hij het antwoord op je vraag niet weet, klopt hij aan bij onze boswachters.

De legendarische radiobioloog Fop I. Brouwer sloot z’n programma’s altijd af met: “…al wat leeft en groeit en ons altijd weer boeit”. En dat doet het nog altijd.

Of het nou om de tuin, een fietspad of een zandweg gaat: we stuiten steeds weer op verrassingen.

1

BEELD: GETTY IMAGES

Moet ik die mossen weghalen?

Op oudere struiken in je tuin kom je nogal eens korstmossen tegen. Is dat ­schadelijk voor de struik? Nee, dat is het niet. ­Sterker nog, dat er korstmossen in je tuin ­voorkomen, is een sig­ naal dat je in een buurt woont waar de lucht vrij schoon is. We noemen ze korstmos alsof het om één organisme gaat. In werkelijkheid gaat het om een verbond tussen een schimmel en een alg. Zonder elkaar kunnen ze niet over­ leven. De schimmel levert water en mineralen aan de alg, en krijgt daarvoor suikers terug.

Dus: heel fijn als je zo’n fenomeen in de tuin hebt. Wat wel een ding is, is dat struiken waar korstmossen op groeien, waarschijnlijk op een plek staan met veel schaduw en vocht. Door de struiken te snoeien, krijgen ze meer licht en lucht. Daardoor drogen ze sneller op na een bui, zodat ze weer kunnen groeien. Dat is voor de korstmossen minder leuk, maar die vinden elders wel weer een plek.

2 Welke hagedis woont er in mijn tuin?

Wim Naujoks komt al enkele jaren een “soort hagedisjes” tegen in zijn tuin. De ene keer onder wat tuinafval, een andere keer onder een steen. Wat zijn dat voor beestjes, is zijn vraag. Nou, geen hagedisjes.

Het zijn kleine watersala­ manders. Ze leggen hun eitjes in ondiep water; dat kan best een vijver of een sloot zijn. Het vrouwtje zet

in het voorjaar honderden eitjes af aan waterplanten, één voor één. Uit de eitjes komen larven. Die hebben kieuwen en kunnen alleen in water leven. Aan het eind van de zomer ­veranderen ze in het volwassen dier dat we op de foto zien. Dan k ­ unnen ze alleen nog maar op het land leven. Ze zoeken dan beschutte plekjes onder ­­stenen of takkenhopen.

27

1

3 Een zandweg belangrijk voor de natuur? Hoezo?

Ja, dat is misschien wel wat raar. Zo’n weg is hartstikke kaal. En nogal onprak­ tisch: kuilen, plassen, stuivend zand.

Om die redenen zijn veel z­ andwegen in het buitengebied geasfalteerd. ­Brabants Landschap heeft nu eens laten onderzoeken wat de gevolgen daarvan zijn voor de biodiversiteit. 16 stukken zandweg zijn onder de loep ­genomen. Daar vonden de onderzoe­ kers 183 verschillende diersoorten. ­Daaronder veel soorten die bedreigd zijn. Er leven vooral veel bijen- en ­wespensoorten in zandwegen, zoals de rinks maskerbij (zeldzaam), de kleine tuinmaskerbij (iets minder zeldzaam) en de graafwesp Nysson distinguendus (zo zeldzaam dat er geen Neder­ landse naam voor is). Verder waren er veel dagvlindersoorten (waaron­ der de kleine parelmoervlinder) en sprinkhaansoorten (bijvoorbeeld de snortikker). Ook voor tal van vogel­ soorten zijn zandwegen aantrekkelijk (patrijs, geelgors, roodborsttapuit).

Mooi dat we nu weten hoe belangrijk zandwegen zijn voor de natuur.

?

WAT IS DIT? Kort nadat het flink waaide vond Diny Brouwer-Eising dit prachtig gekleurde en gevormde hoopje onder de eik in haar tuin. Wat is het, vroeg ze. En is het schadelijk voor de boom?

Het gaat om een gele trilzwam. Met deze zwam is wat bijzonders aan de hand. Hij leeft namelijk niet van het hout van een boom, maar haalt z’n voedingsstoffen uit de eikenschorszwam. Dat doet de trilzwam zo grondig dat de schorszwam zich nauwelijks meer kan voortplanten. Je kunt de gele trilzwam het hele jaar zien, vooral in het voorjaar en in de late herfst. Dat de zwammen in de eik zitten, duidt erop dat er takken in de boom zitten die aftakelen. In een gezonde boom maken de zwammen geen kans.

Dieren die terugkwamen Om het herstel van de natuur een duw­ tje in de rug te geven of om uitsterven te voorkomen, zetten natuur­ organisaties soms diersoorten uit. Raaf, bever en otter zijn daar­ van bekende voorbeelden. Maar het is met meer dieren gebeurd, dieren die minder bekend zijn: bosmieren, pimpernelblauw­ tjes, rivierkreeften, oesters, stekelroggen. Boswachter Luc Hoogenstein, zijn collega Mark Zekhuis van Landschap Overijssel en journalist/vogelaar Louis van Oort zetten in hun boek ‘Gewilde dieren’ een groot aantal her­ introducties op een rij. Behalve een uiteenzetting over het hoe en waarom van de ­uitzettingen, NIEUW BOEK

bevat het boek persoonlijke verhalen over bijvoorbeeld ­korhoenders die ’s nachts bij 10 graden vorst uit Zweden worden gehaald en over duikavonturen in de Noordzee om nieuwe oester­ riffen aan te leggen.

Gewilde dieren KNNV UItg., € 27,95

28

WE GAAN AAN DE SLAG!

BEELD: NATUURMONUMENTEN - MAARTEN VAN DE VEN, MARTEN VAN DIJL, MARTIN VAN LOKVEN, RENE KOSTER, STEFAN CLAESSENS

Dankzij een grote bijdrage uit het Droomfonds van de Nationale Postcode Loterij

Onorthodoxe coalitie

‘Rotterdam de boer op!’ is een ­initiatief van Natuurmonumenten in samen­ werking met FrieslandCampina, Rabobank, Stichting DOEN, ­Picnic, Greenchoice, Staatsbosbeheer, ­Aardpeer, Rotterdamse Oogst, DRIFT, Herenboeren Nederland, Rechtstreex, Gemeente Rotterdam, Gemeente Midden-Delfland, LTO Noord, Naturalis Biodiversity Center, Rotterdam Make it Happen, SMK (Stichting Milieukeur) en het Zuid-Hollands Landschap.

29

Rotterdam de boer op!

Rotterdammers kopen hun eten van boeren uit de omgeving. De boeren maken dat voedsel in een landschap waar het barst van vlinders, vogels en bloemen. En die boeren verdienen een goede boterham. Dat is onze droom.

Met een gift van 5 miljoen euro uit het Droomfonds van de Nationale Postcode Loterij gaan we aan het werk om deze droom waar te maken.

H

et is een bijzonder contrast: het dynamische Rotterdam en het eeuwenoude boerenland er direct omheen. Het zijn werelden die nauwelijks met elkaar in contact komen. En werelden met hun eigen problemen. De leefbaarheid van de stad staat onder druk, de inwoners snakken naar ruimte en schone lucht. Tegelijkertijd zijn boeren terechtgekomen in een complex systeem, waarin hun producten naar alle uithoeken van de wereld gaan, maar niet naar de dicht­bevolkte stad om de hoek. Boeren willen hier graag verandering in brengen, maar missen het vertrouwen dat consumenten wat meer willen betalen voor natuurvriendelijke producten.

Dat moet anders. Dat kan anders. Wij willen vooral rondom de grote steden de verandering in gang zetten. Want juist hier verdwijnt het open landschap in rap tempo. Tegelijkertijd zijn de kansen voor een natuurvriendelijke landbouw groot,

gezien de enorme afzetmarkt voor lokale producten. Door de steun van de Nationale Postcode Loterij kunnen we nu de handen uit de mouwen steken voor het Rotterdamse platteland.

Hoe gaan we dat doen? Door aan de slag te gaan. Dé sleutel in de verandering is de verbinding die we tot stand gaan brengen tussen burgers en boeren. Rotterdammers gaan zo via hun boodschappentas het landschap rondom hun stad biodivers en mooi maken. Een landschap waarin je van veldleeuweriken geniet, patrijzen hoort rondscharrelen en hermelijnen langs ziet ­flitsen. Een landschap, waar het een al gezoem is boven de bloemen in bermen, akkers en weilanden.

In dat mooie, natuurrijke landschap verbouwen boeren met hernieuwde trots voedsel voor de stad. Ze voelen zich gewaardeerd door de Rotterdammers, in de onderlinge contacten en in hun portemonnee.

‘Het begint met een droom’

“Of het nou in de kunst, de wetenschap of de ­samenleving is, alles begint met een droom. ­Stedelingen dromen over natuur, ruimte en frisse lucht.

Boeren en tuinders dromen over boeren zoals boeren bedoeld is: met respect voor de natuur en in direct contact met de afnemers van hun producten. Het mooie is dat die dromen naadloos op elkaar aansluiten en met dit mooie plan kunnen ze in daden worden omgezet. Daarvoor gaat Rotterdam de boer op!”

Ahmed Aboutaleb, burgemeester van Rotterdam

‘Ik laat me inspireren’

“Met regelmaat kom ik op de Rotterdamse Oogstmarkt. Ik vind het leuk om mij er te laten inspireren door alle verantwoorde initiatieven die ik zie.

Het geeft me een goed gevoel wanneer ik met een goedgevulde boodschappentas thuiskom en de boeren rondom mijn stad steun.”

Roos van der Schoor

30

Deelnemers Nationale Postcode Loterij: bedankt!

Dankzij de deelnemers van de Nationale Postcode Loterij zijn we een stap dichter bij het realiseren van meer biodiversiteit op het platteland rondom Rotterdam. We zijn bijzonder blij dat de Nationale Postcode Loterij met het Droomfonds dit initiatief zo’n impuls geeft.

BEELD: NATUURMONUMENTEN - MARTEN VAN DIJL , MARTIN VAN LOKVEN, MARTIJN NUGTEREN

natuur meer ruimte te geven, van bloemrijke weides tot herplant van hagen en boomsingels.

Om hun producten te kunnen verkopen aan de Rotterdammers komen er in de stad meer marktkramen en wijkpunten voor de ­verkoop van lokale, duurzame producten.

Doen we dat alleen? Geen denken aan.

We doen dat samen met een netwerk van tientallen ondernemers op het Rotterdamse platteland. In de eerste plaats de Rotter­ dammers. We willen de inwoners van de stad laten genieten van hun buitengebied.

We laten ze zien met welke inzet boeren hier werken aan het eten dat dagelijks op tafel komt. En natuurlijk willen we dat doen met boeren. Alle boeren die meedoen gaan aan de slag op hun bedrijf om de

Supermarkten en restaurants doen mee. Online-supermarkt Picnic verkoopt de producten van de deelnemende boeren onder een nieuw lokaal label. Met deze afzetkanalen kun je overal in de stad lokaal geproduceerd voedsel kopen.

Aan de rand van stad zorgen boerderij­ winkels en Herenboerderijen voor ver­bindingen tussen Rotterdammers en hun platteland. Vorig jaar is op grond van Natuurmonumenten de eerste Herenboerderij begonnen: de boer werkt in dienst van en voor inwoners van de stad.

Met voedselbossen, publieksboerderijen en events verleiden we de Rotterdammers hun stad uit te komen. Dat dat werkt zien we op onze belevenisboerderij in Schieveen, waar jaarlijks 90.000 mensen langs komen.

‘Waardering van bezoekers’

“Als jonge boer bij Rotterdam ontvang ik vaak de stadse buren en geïnteresseerden op onze natuurvriendelijke boerderij.

Naast dat ik biologische melk lever aan FrieslandCampina verwerken we ook zelf een deel van onze melk. Je merkt de waardering van onze bezoekers voor het landschap en de producten die ze rechtstreeks van ons kunnen kopen. En de stadse kinderen op onze kinder­opvang genieten dagelijks van de ruimte en al het leven in de polder.”

Bas van de Berg, boer aan de rand van Rotterdam

‘Ik ben all-in’

“Ik was nooit erg bezig met hoeveel invloed landbouw en natuur op elkaar hebben. Nu ik dat weet, kies ik veel vaker voor biologisch. Als we met deze droom ook lokale ondernemers – ik ben zelf ondernemer in hart en nieren – kunnen steunen, ben ik all-in.”

Pedram Pooryousefi

TEKST: KIRSTEN DORRESTIJN BEELD: NATUURMONUMENTEN - GEURT BESSELINK

31

Sneek Jur Teders (77) is sinds vijf jaar voorzitter van de ledencommissie Friesland.

Hij hoopt bij te dragen aan het herstel van de weidevogelstand.

“Negen jaar geleden verhuisden mijn vrouw en ik van Zuid-Limburg naar Friesland. Ik kreeg wat meer tijd, omdat ik met pensioen ging. Een ken­ nis vroeg of ik eens mee­kwam naar een vergadering. Toen zijn termijn erop zat, zei iedereen dat ik voorzitter moest worden. Zo ben ik erin gerold.

In de ledencommissie denken we mee met de landelijke strategie van Natuurmonumenten. Ik werkte lang bij Rijkswaterstaat en vind het

­ ntzettend leuk om een strategie o te bepalen. Bovendien zijn de men­ sen binnen de ledencommissie erg enthousiast en betrokken, net als de medewerkers en vrijwilligers van Natuurmonumenten. Zij hebben een enorme gedrevenheid.

We merken dat we echt serieus genomen worden. We hebben een goede samenwerking met de gebieds­manager van de boswach­ ters die voor onze natuurgebieden in Friesland zorgen. Wij geven de inbreng van leden aan haar door en zij praat ons bij over onderwerpen als de weidevogelstand, de verdroging van het Fochteloërveen of de zeven boeren op Schiermonnik­oog die een coöperatie zijn gestart om kaas te

maken. Zodra het kan, willen we een excursie voor leden organiseren naar deze boeren.

Friesland kent veel gebieden die ­interessant zijn voor weidevogels.

De Wadden zijn belangrijk, maar ook aan land zijn interessante ­gebieden.

De ontwikkelingen zijn zorgelijk, de aantallen weidevogels lopen enorm terug. Actief zijn voor de leden­ commissie van Natuurmonumenten betekent niet dat we alle problemen oplossen, maar misschien kunnen we de negatieve spiraal ombuigen.

We hebben met Natuurmonumenten een achterban van 760.000 ­mensen.

Daarmee zijn we best een factor in Nederland. Dat moeten we benutten.”

‘Grote achterban benutten’

DE VERENIGING, DAT BEN JIJ­ Natuurmonumenten is een vereniging van mensen die van de natuur houden. Regionale leden­commissies vertegenwoordigen de leden. Wil je je mening geven over natuur, landschap en cultuurhistorie, ga dan naar de bijeenkomst van de ledencommissie bij jou in de buurt. Een overzicht van de commissies en hun activiteiten vind je op nm.nl/ledencommissies

BEELD: EUROPEAN UNION - PATRICIA DE MELO MOREIRA

32

33

Frans Timmermans is lid van de Europese Commissie. Als vicevoorzitter geeft hij leiding aan de Green Deal: de omvorming van Europa naar een klimaatneutraal, schoon en biodivers continent.

Een immense klus, waar hij zeer gedreven aan werkt. “Ik wil tegen mijn kleinzoon kunnen zeggen: jongen, we staan er goed voor.”

TEKST: Frans Bosscher

34

Wordt het videobellen u, net als veel andere thuiswerkers, wel eens te veel?

“Ja, ik mis vooral het menselijk contact, wat Bruce Springsteen ‘the human touch’ noemt. Ik mis dat enorm.

Natuurlijk is het een uitkomst dat we thuis kunnen werken. En ik heb niks te klagen, want we hebben een ruim huis, met ook nog eens een tuin erbij. Mensen die driehoog achter op een flatje zitten, hebben het veel moeilijker. Maar als je van 8 tot 8 achter zo’n scherm zit, ben je ‘s avonds wel erg moe.”

Gaat u dan naar buiten, de natuur in?

“We hebben drie honden. Die moeten uitgelaten worden.

Gelukkig hebben we veel natuur om ons heen, we wonen vlakbij een bos. Op rustige momenten probeer ik met de honden het bos in te gaan. Vaak ’s ochtends vroeg of aan het einde van de middag. Dan is het rustig en is het heerlijk wandelen in het bos.”

Toen vorig jaar de coronapandemie uitbrak, was er een brede roep om ‘groen uit de crisis’ te komen? Dat gevoel om de bakens te verzetten lijkt in Nederland te zijn weggeëbd. Hoe kunnen we het momentum terugpakken?

“We zien in ons onderzoek dat meer dan zeventig procent van de inwoners van de lidstaten de aanpak van de klimaatcrisis en de biodiversiteitscrisis nog steeds steunt.

Ik begrijp dat zorgen over je gezondheid en over je baan nu voorop staan. Dat wil niet zeggen dat de zorgen over het klimaat weg zijn. Daarom is het zo belangrijk dat wij gewoon beleid maken dat aan die zorgen tegemoet komt.

Wat ik uniek vind: alle Europese leiders hebben afgesproken dat de Green Deal de basis is voor ons herstel na de Covid-crisis. Dat betekent dat álle landen zich erop vastleggen dat van het geld dat we aan herstel u ­ itgeven, minstens dertig procent voor klimaatbeleid wordt gebruikt. En niks van dat geld mag beleid ondersteunen dat in een andere richting gaat.”

Hoe dringend is het om de bakens te verzetten, waar het gaat om biodiversiteit, klimaat en milieu?

“De meeste mensen hebben wel in de gaten dat wat de klimaatcrisis betreft het echt één voor twaalf is. Je ziet overal droogtes, het onvoorspelbare weer, branden, stormen… Mensen zien en voelen dat het klimaat verandert.

Als we er niks aan doen, en dat punt is snel bereikt, zijn de natuurrampen niet meer onder controle te krijgen.

Ik hoop dat er bij iedereen, wereldwijd, net zo’n gevoel van urgentie over de biodiversiteitscrisis komt. We dreigen één miljoen soorten te verliezen. Eén miljoen soorten! Dan kun je denken: ach, wat minder beestjes.

Nee, dat heeft direct gevolgen voor onze gezondheid, voor de mensheid. Het verlies aan soorten gaat van insecten tot bacteriën tot gewervelde diersoorten. Dat verlies is een directe bedreiging voor de mensheid.”

Dat klinkt dringend.

“Ik vind het hartstikke dringend. Kijk, zonder ons mensen kan de planeet ook bestaan. Waar het om gaat, is dat we onszelf moeten redden. En daarom moeten we beter voor de planeet zorgen.”

Met de Green Deal wilt u een antwoord hebben op de biodiversiteit- en klimaatcrises. Wat zijn uw belangrijkste doelen?

“Het allerbelangrijkste is dat we klimaatneutraal zijn in 2050. Als je de uitstoot van broeikasgassen per saldo op nul wilt hebben, moet je ervoor zorgen dat je binnen tien jaar de uitstoot met 55 procent terugdringt.

BEELD: EUROPEAN UNION - PATRICIA DE MELO MOREIRA

U werkt ook veel thuis nu?

“Ja, bijna alleen maar. Ik ga doorgaans één keer, soms twee keer per week naar kantoor, want dan hebben we interne vergaderingen die we fysiek houden. Overigens ook met masker op, met voldoende afstand ertussen.

Ik zit nu op een zolderkamer thuis.”

35

‘ Groene ­ steden leveren ­schonere lucht, verkoeling en ontspanning’

Dat ­betekent dat je nu aan de slag moet. Gelukkig hebben alle ­Europese leiders zich hierop vastgelegd.

Onze generatie heeft een unieke kans om de komende jaren de koers zo te verleggen dat onze kinderen en kleinkinderen in evenwicht met hun natuurlijke omgeving kunnen leven. Verleggen wij in de komende jaren die koers niet, dan zal het onze kinderen en kleinkinderen ook niet meer lukken.”

U wilt in mei op de VN-top in China pleiten voor een strategie waarbij landen 30 procent van hun grondgebied reserveren voor natuur.

Heeft dat een kans van slagen?

“Ja, als je heel precies met elkaar kunt afspreken wat dat betekent, want de mensheid groeit nog steeds. Ik hoop dat we daar in China stappen vooruit kunnen maken. Als

we de biodiversiteitscrisis echt willen aanpakken, zullen we de aarde meer ruimte moeten geven om te ademen, om te herstellen, om de natuurlijke omgeving weer in balans te brengen.”

Een andere pijler onder de Green Deal is de bossenstrategie, met als doel om in de Europese Unie 3 miljard bomen te gaan aanplanten.

Dat klinkt als heel veel. Welke oppervlakte is daarmee gemoeid?

“Dat is moeilijk aan te geven. Het gaat ook om herstel van de huidige bossen die al onvoorstelbaar veel te lijden hebben van de klimaatverandering. Daarnaast vind ik dat we onze steden moeten vergroenen. Groene steden leveren schonere lucht, verkoeling en ontspanning voor de bevolking op, dat hebben we zeker het afgelopen jaar gemerkt.”

36

Kan het een onderdeel van de bossenstrategie zijn om weer houtwallen en boomsingels terug te brengen in het boerenland?

“Ik ben daar een enorm voorstander van. De lidstaten moeten dit jaar voor het nieuwe landbouwbeleid hun plannen indienen. We willen daarin graag terugzien dat de ecologie wordt ondersteund. Dat moeten we de ­boeren wel mogelijk maken. We mogen ze niet in de steek laten. We moeten ze helpen om de juiste investeringen te doen, maar ook met een vergoeding voor het beheren van landschappen. Je merkt dat er veel onrust onder boeren is, en soms grote woede, omdat ze vrezen voor hun toekomst. Het is ónze taak om ze een andere toekomst te bieden dan steeds maar intensiever te produceren. Dat is een doodlopende weg. Moet u zich eens voorstellen dat we die landschapselementen terugbrengen in het Nederlandse landschap, wat dat voor voordelen heeft voor recreatie en toerisme, maar ook voor de biodiversiteit? Alleen, die transitie is ingewikkeld, er is veel twijfel bij boeren of dit wel mogelijk is.”

Wat is de opstelling van Nederland in deze zaken op het Europese speelveld?

“Nederland is vooruitstrevend. Minister Schouten heeft bepleit dat er meer zogeheten eco-regelingen komen (regelingen om de landbouw natuurvriendelijker te maken, red.) en dat die ook verplichtend worden.”

Wat dacht u toen het Nederlandse k ­ abinet vorig jaar probeerde een aantal Natura 2000-gebieden (natuurgebieden van Europese waarde) geschrapt te krijgen?

“Dat heeft mij natuurlijk verbaasd. Ik hoop dat we in ieder geval met elkaar kunnen afspreken dat we de wetenschap leidend laten zijn. Dan valt er niet te ­tornen aan die gebieden.”

Hoe beoordeelt u de pogingen van het kabinet om de stikstofcrisis op te lossen?

“Wat voor veel Europese landen geldt – en ik pleit niemand vrij, ook mezelf niet of m’n eigen partij – er is veel te lang gewacht met optreden. Als er eerder gehandeld was, waren nu niet allerlei noodmaatregelen nodig.

Ik hoop dat die les geleerd is. En ik hoop ook dat nu breed in de Nederlandse politiek doordringt dat het niet makke­lijk is. Het zijn zware en moeilijke beslissingen, en er komt weerstand als je dit wilt doen. Maar je zult ze moeten nemen! Ik wil het niet te dramatisch maken, maar het is wel dramatisch – het is iets wat je doet voor je kinderen en kleinkinderen. Zo fundamenteel is dit.”

Natuurmonumenten riep Eurocommissaris Frans Timmermans uit tot Groenste Politicus van 2020. Timmermans ­reageerde verheugd. “Dat is heel bijzonder. Wat een mooie erkenning voor de Green Deal en alle mensen in de Europese ­Commissie die daaraan werken. Ik ben zeer dankbaar en zeer erkentelijk voor dit eer­ bewijs.”

Met de verkiezing van Groenste Politicus reikt Natuurmonumenten jaarlijks een lauwerkrans uit aan politici en bestuurders die opvallen door ‘groen leiderschap’, die inspireren of bijzondere zaken voor elkaar krijgen. De keus viel deze keer op PvdA’er ­Timmermans vanwege zijn onvermoeibare inzet

om Europa met de Green Deal op een groene koers te ­krijgen.

Apolitieke politieke verkiezing De verkiezing van de Groenste Politicus is niet gericht op politieke partijen, maar op personen.

Het is ook niet bedoeld als stemadvies. Natuurmonumenten vindt nadrukkelijk dat m ­ ensen in het stemhokje hun eigen afwegingen ­moeten maken. Marc van den Tweel, algemeen directeur van ­Natuurmonumenten: “Ik zeg altijd met een knipoog dat we politiek kleurenblind zijn. In zekere zin is de Groenste ­Politicus dan ook een apolitieke politieke ­verkiezing.”

37

BEELD: EUROPEAN UNION - BENJAMIN CREMEL

‘ Het zijn zware beslissingen, maar je zult ze moeten nemen’ Er is nogal wat weerstand bij de lidstaten en de agro-industrie om het gemeenschappelijk landbouwbeleid te hervormen. Hoe gaat u ze meekrijgen?

“Op de eerste plaats vind ik het heel belangrijk dat dit beleid niet meer alleen aan de agro-industrie wordt overgelaten. Het Europees landbouwbeleid is altijd een hoekje geweest dat we overlieten aan de boeren en de agro-industrie. Als regeringsleiders zeggen: we zijn voor de Green Deal, we gaan naar een CO2-reductie van 55 procent, dan mogen ze niet wegkijken op het moment dat er over landbouw onderhandeld moet worden. Dan moet je ook laten zien dat wat je zegt over klimaat­ neutraliteit gevolgen heeft.

Het tweede is, dat je de landbouwsector, en met name de boeren, wat te bieden moet hebben. Niet de grote agro-industrie, daar maak ik me geen grote zorgen over.

Ik maak me zorgen over de boeren, over de families die op het land werken en voor zichzelf geen toekomst zien, om die boeren van mijn leeftijd die geen opvolgers kunnen vinden. Hen moeten we een perspectief bieden.

Daar is geld voor! Als we bijvoorbeeld 30 procent van het beleid op basis van eco-regelingen invullen, kunnen we tussen de 38 en 58 miljard euro beschikbaar stellen om boeren te helpen om te vergroenen.

80 procent van het Europese landbouwgeld, en dat is heel veel geld, gaat naar 20 procent van de boeren. Dat klopt niet! Het geld komt niet terecht bij de mensen die het het meeste nodig hebben. Dat zijn vaak families die op hun eigen boerderij werken. Daarin moeten we verandering brengen.”

Het nieuwe kabinet krijgt de taak om een deel van de steun aan boeren te koppelen aan ecologische doelen. Hoe gaat u waarborgen dat dat deze keer echt meer biodiversiteit oplevert?

“De Europese Rekenkamer was vernietigend over de vorige vergroening van het landbouwbeleid. Daar zullen we lessen uit trekken. Die zogenoemde greenwashing moet echt afgelopen zijn. Het gaat ook niet alleen over hoe er geboerd wordt. Daarom noemen we het Van Boer tot Bord: van boerderij tot op het bord moet iedereen zich ervan bewust zijn dat we anders moeten produceren en anders moeten consumeren.

De strijd om de laagste prijs leidt ertoe dat we steeds meer pesticiden gebruiken, we steeds meer produceren en niet meer op kwaliteit letten. Daar moeten we ook verandering in brengen. Wel voorzichtig, want je moet het mensen met een smalle beurs niet moeilijker maken om een gezond dieet te volgen. Dus dat heeft ook veel ­ consequenties voor het fiscale beleid.”

Wat kunnen onze lezers, leden van Natuurmonumenten, doen om de Green Deal te laten slagen?

“Ook wij zijn als gezin voortdurend bezig ons af te ­vragen wat meer kunnen doen, anders kunnen doen. Ik zou zeggen: maak het niet te zwaar. We kunnen allemaal in ons gedrag stappen zetten die ons leiden in de goede richting. Kinderen leren dat op school. Wij hebben nog twee tieners thuis, die voeden hun ouders op. Ik ben daar echt optimistisch over, ook omdat er zó’n wens is bij mensen om er iets aan te doen. De grootste zorgen maak ik mij over mensen die denken dat er niks meer aan te doen is. Klimaatontkenners heb je bijna niet meer, want klimaatverandering valt niet meer te ontkennen. Maar klimaatwanhopers heb je wel. Mensen die denken dat het een verloren zaak is: waarom zou ik moeilijk gaan doen. Het. Is. Geen. Verloren. Zaak! We kunnen dit nog keren als we er allemaal een steentje aan bijdragen.

Ik ben een half jaar geleden grootvader geworden. Als ik dat manneke vasthoud, denk ik: ik moet deze klus de komende vier jaar echt goed op de rails zetten. Als hij er later met mij over wil praten, wil ik hem recht in de ogen kunnen kijken. Dan wil ik tegen onze Kees kunnen ­zeggen: jongen, we staan er goed voor.”

Nieuwsgierig naar de uitgebreide versie van het interview met Frans Timmermans? Luister naar onze podcast Puur Natuur. Je vindt ‘m op Soundcloud, Spotify en in je favoriete podcast-app.

38

Mathiska Lont is boswachter in De Wieden. In haar vrije tijd is ze vaak te vinden in haar natuurlijke tuin. Wat ze al die jaren heeft gezien en geleerd, deelt ze vanaf nu met ons.

De tuin van

Het tuinleven gaat z’n eigen gang. Daar heeft corona geen vat op.

Wat corona wel doet, is ons inspireren om meer werk te maken van onze tuinen en balkons. Al onze tuinen bij elkaar zijn even groot als een derde van de Veluwe. De helft daarvan ligt vol met tegels en stenen. Wat als we een groot deel daarvan inplanten en -zaaien met bomen en bloemen?

Opruimen doe je in de lente

Vogelvriendelijke ­afscheiding

Niet de herfst, maar de lente is het beste seizoen om de tuin op te ­ruimen. Eitjes en larven zitten namelijk in de stengels van dode planten om te overwinteren.

Nu, in maart, kun je die stengels afknippen en op een compost­ hoop leggen. Ook de restanten van bladeren kun je opruimen.

Onder deze bladerdeken was het lekker warm, waardoor het ‘onkruid’ door kon groeien. Kom je planten tegen die je niet wilt, dan kun je ze nu weghalen. Alles wat je niet ­herkent, zou ik nog even laten staan. Vaak komen er de leukste soorten op. Gun die ook een plek.

BEELD: ANNEMARIE GORISSEN

HARK HET MOS LOS

Na de winter zit er meer mos in je grasveld dan hartje zomer. Hark het wat los en de vogels doen de rest. Zij ­gebruiken het graag om er een nest van te maken. Je helpt de vogels ook door bundels wol, stro, hooi en (wollen) draad op te hangen. Allemaal materiaal dat van pas komt voor een nest.

De meestgebruikte afscheiding in tuinen is de schutting. Superpraktisch natuurlijk, maar voor de natuur niet echt top. Met een klimop, kamperfoelie of klimhortensia bied je voedsel, schuil- en nestgelegenheid voor vogels en insec­ ten. Als er ruimte is, zet dan betongaas op 10 cm voor de schutting. Zo ontstaat een veilige plek voor vogels om hun nest te maken.

PEULENMUURTJE

(en andere insecten)

Veel insecten ontwaken uit hun winterslaap en gaan op zoek naar voedsel. Je kunt ze helpen door insectenhotels op te ­hangen of neer te zetten. Die kun je kopen, maar je kunt ze ook prima zelf maken. Kijk maar eens op: nm.nl/ insectenhotel. Je kunt ze eigenlijk op elke gewenste hoogte hangen op een droge, zon­ nige plek (niet in de volle zon). Ook belangrijk: zorg ervoor dat er bloemen in de buurt zijn. Op een balkon kun je dat met een kruidenbak op­­ lossen. Wilde marjolein vinden ze heerlijk, maar hoe meer variatie hoe beter. Vooral bijen maken gebruik van insectenhotels. Geen honingbijen, maar wilde bijen die alleen leven. Ze leggen in de holle stengels van bamboe of riet hun eitjes.

Wat ook altijd goed werkt, is een muurtje maken van gaas en takken, bij­ voorbeeld langs de rand van je balkon.

Of om je vuilnisbakken uit het zicht te zetten. Plant hier op 3 cm diepte in de volle grond erwten of peulen, ongeveer 20 per strekkende meter.

Peulen kunnen al bij heel lage tempera­ turen ontkiemen, maar ze houden niet van nachtvorst. Insecten zijn dol op de bloemen en later in het jaar kun je ze oogsten en opeten.

39

Ruim ook weer niet te rigoureus op. Laat in een hoek wat rommel van takken en bladeren liggen. Gooi er nog wat plantenstengels bij. Voor egels, die weer uit de winterslaap komen, zijn dit heerlijke plekjes.

Ze vinden er insecten en wormen om te eten, en kunnen er mooi schuilen en slapen.

BOLLEN PLANTEN

Al in de winter bloeien de eerste planten. Het zijn bolgewassen, bij­ voorbeeld sneeuwklokjes, narcissen, blauwe druifjes en krokussen. Veel mensen halen ze ook in huis om de boel wat op te ­fleuren. Bewaar de bolletjes van die planten en laat ze langzaam afsterven. Plant ze daarna ergens in je tuin of plantenbak. Vol­ gend jaar komen ze gewoon weer op.

Let op: als je ze in het gras plant, kun je daar pas maaien als het blad afgestor­ ven is. Bijkomend voordeel daarvan is dat de pinksterbloem eindelijk eens de kans krijgt om te bloeien in je tuin. Het oranjetipje gebruikt deze plant om haar eitjes op te leggen.

Meer vlinderstruiken

Dit is de tijd om de vlinderstruik te snoeien. Knip de takken zo’n 40 cm boven de grond af. Haal van de gesnoeide takken kleine takjes af waar twee bladogen (knobbels in de stengel waar bladeren uitgroeien) aanzitten.

Zet deze takjes in het water en wacht tot er worteltjes aan komen. Dan kun je ze overal waar je wilt planten. Wat ook kan: zet ze in een mooie pot en geef ze weg als cadeautje.

Meer tuintips van Mathiska?

Ga naar nm.nl/tuin

TWEEJARIGEN RUILEN

Een betere wekker dan het piepkleine winterkoninkje is er niet. Ze maken de mooiste nestjes op de raarste plekken.

Als je onder een dakrand of balkon een bundel takken ophangt, is de kans groot dat ze hier gebruik van maken.

En ben je gegarandeerd op tijd wakker.

De bladrozetten van de dagkoekoeksbloem, vingerhoedskruid, toorts en teunisbloem zijn nu overal zichtbaar.

Deze planten komen van nature in ons land voor. Het zijn ­tweejarige ­planten, ze bloeien pas het tweede jaar. Nu is het de tijd om ze te verplaatsen of te ruilen met andere tweejarigen, zodat je nog meer ­variatie in je tuin krijgt. Let wel op, de meeste kunnen wel een meter hoog worden, dus plaats ze niet vooraan in je border.

lac hst ern

40

Marker Wadden breidt uit Goed nieuws voor de natuur in het Markermeer: direct achter de eerste vijf eilanden van Marker Wadden komen twee nieuwe natuureilanden. Deze uitbreiding is een extra impuls voor het ­herstel van de waterkwaliteit, de visstand en de vogelstand in het Markermeer. TEKST: Wilco Meijers

BEELD: NATUURMONUMENTEN - DIRK WIJNEN, GETTY IMAGES

arker Wadden krijgt steeds meer gestalte: nieuw leven voor het Markermeer dankzij de aanleg van een reeks ­natuureilanden.

Het ingedijkte meer kent nauwe­lijks natuurlijke oevers en een dikke slibdeken verstikt het bodemleven. Vogels en vissen verdwijnen. Marker Wadden brengt daar sinds 2016 verandering in. Een eiland betekent luwte, waardoor slib eerder bezinkt en het water helderder wordt.

De natuurlijke oevers en ondieptes zorgen voor extra leefgebied voor planten en dieren.

140 vogelsoorten “De positieve effecten van de eerste eilanden zijn zeer hoopvol”, vertelt Roel Posthoorn, projectdirecteur bij Natuurmonumenten en geestelijk vader van Marker Wadden. “Allerlei planten schieten al wortel. Duizenden vogels zijn op de eilanden afgekomen om te broeden, eten te zoeken en uit te rusten. In totaal zijn er 140 vogelsoorten gezien, waaronder heel bijzondere zoals de ijseend, lachstern en kwartel­koning. Ook zijn er 190 soorten insecten geteld en langs de oevers 19 vis­ soorten. Voor natuurherstel van een groot meer met een oppervlakte van 70.000 hectare heb je echter meer natuureilanden met natuurlijke oevers nodig.

Daarom zijn we heel blij met de aanleg van twee nieuwe eilanden.”

Met de nieuwe eilanden komt er ongeveer 300 hectare nieuwe natuur bij. In totaal omvat ­Marker Wadden dan 1.300 hectare. Dit ­voorjaar beginnen de werkzaamheden.

Net als de andere eilanden worden de twee nieuwe aangelegd met slib, klei, veen en zand dat voor 95 procent uit de bodem van het Markermeer komt. De rest is schone grond uit de omgeving. De natuur krijgt ook hier voorrang.

Ambitie Alleen het haveneiland van Marker Wadden is toegankelijk voor bezoekers, hier kun je prachtige rondwandelingen maken en genieten van de natuur die zich in razend tempo ontwikkeld. De veerboten gaan dit voorjaar weer varen, het eilandpaviljoen is klaar om bezoekers op te vangen.

Natuurmonumenten heeft de ambitie om in het ­Markermeer op een oppervlakte van zo’n 10.000 hectare, onder en boven water, de natuur alle ruimte te geven. “Dat is nodig voor het herstel van de natuur en van de waterkwaliteit in het hele meer, zo is berekend”, zegt Roel. “Of dat ook de vorm van natuureilanden krijgt, is nog in onderzoek. De twee nieuwe eilanden zijn in ieder geval een mooie stap.”

De uitbreiding van Marker Wadden is mogelijk ­dankzij een extra financiële bijdrage van de rijks­ overheid. Daarnaast stelden de provincie Flevoland en Natuurmonumenten geld beschikbaar.

Nationaal Park Nieuw Land

Marker Wadden maakt deel uit van het in 2018 opgerichte ­Nationaal Park Nieuw Land. Het park ligt letterlijk op de bodem van de voor­ malige Zuiderzee. Natuurgebieden Marker Wadden, Oostvaarders­plassen en Lepelaars­plassen maken onder meer deel uit van Nieuw Land. Het nationaal park is een waar ­vogel­paradijs met als icoon de zeearend.

41

42

Freelancer Willem Jan Nijhuis en zijn p ­ artner Claudia Hoogmoed geven jaarlijks een substantieel bedrag aan Natuurmonumenten. Willem Jan geeft het namens de klanten van zijn eenmanszaak.

“I

k ben in Afrika opgegroeid en kreeg daar de natuur met de pap­ lepel ingegoten. Een paar keer per jaar gingen we naar een natuur­ park met het gezin. Dat ging van ‘Ik zie een baviaan’ tot ‘Daar, een luipaard!’. Het waren spannende tochten. Ik ben ver­ liefd op dat continent en Claudia ook,

sinds we er samen zijn geweest. Op dat soort plekken zie je: hoe meer mensen met hun fikken van de wereld afblijven, hoe mooier.

In Nederland wijzen wij vaak naar landen waar oerwouden worden gekapt, maar we bakken er zelf niks van. Kijk naar de insectensterfte. En waar ik me verschrik­ kelijk kwaad om maak, is dat er zelfs in de Waddenzee naar gas geboord mag worden. We beseffen niet in wat voor paradijs we wonen, en dat helpen we naar de knoppen.

Ik heb een eenmanszaak en ik draai een goede omzet. Elk jaar rond de Kerst zoek ik een project waar ik geld aan wil geven.

Bijvoorbeeld voor Marker ­Wadden, broedvlotjes voor de zwarte stern in De Wieden, of – dit jaar – voor moeras­ vogels in de Waverhoek. Ik vind het leuk om mijn klanten te vertellen dat ik in plaats van een kerstgeschenk, namens hen een deel van mijn omzet aan Natuur­monumenten geef.

Mijn bijdrage is een druppel op de gloeiende plaat, maar ik denk dat Natuur­ monumenten als vereniging wel iets kan betekenen. Door nieuwe gebieden aan te kopen en die veilig te stellen voor toe­ komstige generaties en door gebieden op elkaar te laten aansluiten, zodat beestjes heen en weer kunnen lopen.”

TEKST: KIRSTEN DORRESTIJN BEELD: ERIK BUIS

‘We beseffen niet in wat voor paradijs we wonen’

43

Bewegen, het zit in onze natuur!

BEELD: NATUURMONUMENTEN - ANDRIES DE LA LANDE CREMER, BARBARA KERKHOF, JAN PETER HAAS

Heerlijk, naar buiten. Een frisse neus halen. Ontspannen, juist door je in te spannen. De mogelijkheden zijn eindeloos! Heb je bijvoorbeeld wel eens aan een van deze vier sporten gedacht?

Mountainbiken kun je zo inspannend maken als je zelf wilt. Ga je voor een technische track, of juist voor een rustig slingerende route? Steeds meer mensen ontdekken dat het fietsen over onverharde paden een fantastische manier is om van de natuur te genieten. Kijk voor alle routes op nm.nl/mtb.

Zin in paardrijden? Met 250 kilometer aan ruiterpaden kun je alle kanten op. Je hoeft je paard maar íets aan te sporen en daar gaan jullie: in volle galop over het zand! Ga je liever rustig stappen? Kan ook. Als je geen eigen paard hebt: er zijn diverse mogelijkheden om mee te gaan op een buitenrit. Enige ervaring is dan wel nodig. Meer info: nm.nl/ruiter.

De goede voornemens liggen waarschijnlijk alweer een tijdje in de kast, maar (gaan) hardlopen is altijd een goed idee! Zeker als je dat over onverharde paden doet – inderdaad, beter voor je knieën – en in de natuur, want groen maakt gelukkig, blijkt uit diverse onderzoeken.

Speciale hardlooproutes vind je op nm.nl/hardlopen.

Wie meer uitdaging zoekt kan trailrunnen. Oneffen paden, mul zand, modderige plassen en hoogteverschillen maken van een simpele route een trailrunroute. Rugzakje op voor wat eten en drinken en gáán! Kijk voor de routes op nm.nl/hardlopen.

RUIMTE VOOR IEDEREEN Bij Natuurmonumenten willen we dat iedereen op zijn of haar manier van de natuur

kan genieten. Maar wel zo, dat niemand last heeft van anderen en dat de natuur zo min mogelijk wordt verstoord.

Daarom leggen we alle paden zorgvuldig aan. We vragen aan iedereen om op de paden te blijven en om rekening te houden met elkaar. Dan kunnen we met z’n allen blijven genieten van en sporten in de natuur.

44

45

Tot eind april kunnen onze activiteiten niet doorgaan. We hopen dat we daarna weer van start kunnen gaan. Op OERRR.nl vind je het laatste nieuws. Maar intussen wil je wel naar buiten of wat voor de dieren doen. Daarom een knutseltip:

‘ Achter bunkers kun je je goed verschuilen’ Wat doen jullie het liefst als je buiten gaat spelen?

Olaf: “Ik speel graag in de bosjes. Dan doe ik of ik in de Tweede Wereldoorlog zit.”

Seph: “Samen strijden we tegen onzichtbare mensen.”

Maak een thuis voor de huiszwaluw Wat heb je nodig? c ement z aagsel of korte ­strootjes d rie plankjes k ippengaas

Wat is jullie lievelingsplek buiten?

Olaf: “Het liefst bij bunkers in de buurt. Daar kun je je goed achter verschuilen.”

Seph: “Wist je dat er vaak vleermuizen in bunkers zitten? Door je lichaamstemperatuur worden ze wakker in de winter, dat overleven ze niet. Daarom mag je er meestal niet in.”

Stap 1 Timmer 2 plankjes haaks op e ­ lkaar.

Waar worden jullie blij van als je buiten bent?

Olaf: “Van het zonnetje. En dat het zo mooi is in de n ­ atuur.”

Seph: “Ik word rustig en blij als ik bijzondere dingen zie.”

Welk dier zouden jullie wel een dag willen zijn?

Olaf: “Een insect. Ik wil weten hoe het voelt om zo klein te zijn en meer poten te hebben.”

Seph: “Een wolf, die kunnen wel zeventig kilometer per nacht afleggen!”

Is jouw (klein)kind al OERRR?

Buiten begint het ­avontuur. Buiten is OERRR!

•

Voor € 2,- per maand krijg je: Een welkomstcadeau Elk seizoen post vol inspiratie en acties Kalender met de leukste buitentips Korting op activiteiten in de natuur

•

• •

Meld je aan via OERRR.nl

Stap 2 Maak op de plankjes een s­ tukje kippengaas vast in een ronde vorm.

Gebruik hiervoor krammetjes of een nietjes-­tacker. Knip met een tang een ronde ingang vrij voor de zwaluwen.

BEELD: NATUURMONUMENTEN - MARRIT OP TEN NOORT-SCHUDDEBEURS, VIVARA

Wat is het mooiste wat jullie in de natuur hebben gevonden?

Seph: “Deze botten! Zo’n gek idee dat dit ooit echt van een dier is geweest.”

Olaf: “Deze kaak is zo mooi, je kunt echt zien dat dit ­anders zit dan bij een mens.”

k rammetjes of nietjes-tacker h amer t ang e mmer

Stap 3 Maak een mengsel van c­ ement, zaagsel of stro.

w ater (om cement aan te maken) s chepje of ­handschoenen

Stap 4 Bedek het kippengaas met het mengsel.

Zowel aan de binnen- als buitenkant.

Stap 5 Goed laten

drogen en het plankje op­ hangen op een geschikte plek.

Een geschikte plek is aan de oost- of noordzijde van het huis, direct onder de dakgoot.

Stap 6 Als je geen zin hebt in poep op de grond, kun je onder het nest een extra plankje ophangen dat de boel opvangt.

Wat kun je nog meer doen?

Laat oude nesten zitten! Hier komen andere huiszwaluwen op af.

M aak geschikte dakranden wit. Wit weerkaatst het zonlicht, houdt de nesten koel en weert parasieten.

M aak een modderplaats binnen 100-200 meter van de nestplaats.

BEELD: NATUURMONUMENTEN - JOERI BEEKHUIZEN

46

Ineens was ie daar. Een edelhert in Drenthe.

De provincie was in rep en roer. Boswachter Ruud Kreetz volgt de gebeurtenissen op de voet.

47

10 augustus Een wandelaar meldt bij ons bezoekerscentrum dat hij in het Dwingelderveld poep heeft gevonden dat wel eens van een edelhert zou kunnen zijn. Dat zou toch wat zijn. Een aantal jaren geleden hebben we ons er hard voor gemaakt om in het Drents Friese Wold edelherten uit te zetten. Het gebied was er ‘klaar’ voor.

Maar er kwam veel verzet, vooral vanuit de akkerbouw.

De provincie durfde niet door te zetten. Dat was erg teleurstellend. Maar als de herten nu op eigen houtje komen…

12 augustus Via via hoor ik dat er al 2,5 jaar een mannelijk edelhert in de provincie rondloopt. 2,5 jaar! Er blijkt iemand te zijn die hem al die tijd heeft gevolgd met wildcamera’s.

Hij heeft ook poep van het dier laten onderzoeken. Het is een hert dat genetisch verwant is aan soort­genoten op het noordelijk deel van de Veluwe. Het kan dus dat een hert zelf hiernaartoe loopt. Hij is de IJssel en kanalen overgezwommen, heeft snelwegen en andere drukke wegen overgestoken. Machtig. En dat niemand dat dier tot nu toe gezien heeft! Heel bijzonder.

22 augustus De liefhebber in mij houdt het niet meer. Als Veluwse boswachter die naar Drenthe verhuisde, heb ik een zwak voor edelherten. Ik ga eropuit en vind in de ­bossen bij Westerbork verse sporen van het hert. Ook zie ik bomen waaraan hij zijn gewei heeft geveegd. Mijn dag kan niet meer stuk.

24 oktober Nadat mijn zoektocht eind september naar sporen niks opleverde, hield ik er rekening mee dat het hert was verdwenen. Maar de afgelopen dagen komen er opeens meerdere meldingen. Een ­wandelaar vindt sporen in natuurgebied Hiemstrastate.

Een automobiliste belt ons bezoekers­centrum: ze ziet vanaf de A28 een groot edelhert door de graslanden tussen Pesse en Spier rennen. We vinden nieuwe sporen. De route die het dier naar het zuiden heeft gelopen, is precies te volgen: hij heeft weer drukke wegen en een kanaal overgestoken. Het is natuurlijk ook bronsttijd.

Hij is vast op zoek naar een vrouwtje.

4 november Op waarneming.nl zie ik dat een vogelaar het hert heeft gezien én gefilmd in de Boerveense Plassen, een klein, maar rustig gebied boven Hoogeveen. Het is een prachtdier met een groot gewei. Aan elke tak van het gewei heeft hij wel vijf of zes zijtakken.

18 november Het begint nu toch rond te zingen. RTV Drenthe belt dat er een hert gezien is bij Pesse. Of ik daar meer over kan vertellen. De provincie zou het dier willen afschieten, omdat het uitgebroken zou zijn. En het beleid is dat er geen herten en wilde zwijnen in Drenthe mogen zijn.

Hij is niet uitgebroken, dat is onzin. Het dier is hier zelf naar toe komen lopen. Dat is een mooi resultaat van de ecoducten die op en rondom de Veluwe zijn gebouwd.

Over deze ecoducten zijn ook al herten naar Flevoland getrokken; die zijn dus de randmeren overgezwommen.

Ook in het IJsseldal aan de oostkant van de Veluwe, op de landgoederen Leusveld en Voorstonden, leeft inmiddels een groep van zo’n twintig herten. Af en toe maken ze uitstapjes naar de overkant van de IJssel.

48

25 november De petitie gaat als een malle: de teller staat al op 27.000.

Politieke partijen beginnen vragen te stellen. Het ­provinciebestuur wil nu toch eerst kijken of verdoven en verplaatsen naar de Veluwe ook kan. Men voelt ­kennelijk druk. Mark Tuit en ik krijgen een uitnodiging om met gedeputeerde Henk Jumelet te overleggen.

1 december Voorafgaand aan de aanbieding van de 27.000 ­handtekeningen, hebben we overleg met Jumelet.

We concluderen dat het hert geen schade aan de landbouwgewassen veroorzaakt en dat het risico op een aanrijding bijzonder klein is. Hij hoeft dus niet dood.

Volgend jaar wil Jumelet in overleg met grondeigenaren – daar horen wij ook bij – verder praten over groot wild in de provincie. Wat ons betreft zijn herten zeer welkom. Er zijn voldoende grote natuurgebieden waar ze ­kunnen leven, er is meer dan genoeg voedsel beschikbaar. Dankzij drie ecoducten zijn er bovendien verbindingen gemaakt. Met de vestiging van herten maak je de natuur een stuk completer. En wat voor andere nieuwkomers, zoals bever, otter en wolf, geldt, geldt ook voor het hert: we moeten als mensen leren samenleven met deze dieren.

9 december Het is koud en mistig. Maar we maken in de IJssel­vallei een prachtige uitzending voor RTV Drenthe over herten in een cultuurlandschap. Een c­ ollega daar laat zien hoe dat al jaren goed gaat.

4 januari Ik vind weer sporen. Het hert is dus nog altijd in Drenthe. Voor mij is het wel de vraag of hij nog lang blijft. Hij wordt volwassen en heeft drie jaar geen hindes kunnen vinden. Je hebt best kans dat hij daarom vertrekt, terug naar de Veluwe of verder naar Duitsland.

Maar het kan ook best zijn dat er meer Veluwse herten gaan rondtrekken nu daar weer wolven leven. Wie weet, komen ze dan ook deze kant op. Laat ze maar komen!

BEELD: NATUURMONUMENTEN - BEN DOENSEN, GETTY IMAGES

20 november Na de uitzending van RTV Drenthe gaat het op sociale media helemaal los. Ook andere nieuwsmedia pikken het op. In een uitzending van De Vooravond vraagt de man die het hert op waarneming.nl invoerde zich bijna huilend af of hij nu verantwoordelijk is voor de dood van dit mooie dier. Mark Tuit van IVN Noord-Nederland begint een online petitie om het hert te redden. Zijn oproep met de hashtag #WelkomedelhertDrenthe wordt volop gedeeld.

ADVERTORIAL

49

Ook heel gastvrij voor dieren Landal GreenParks is al meer dan vijftien jaar partner van Natuur­ monumenten. En partners, dat word je natuurlijk niet zomaar.

Dat kan alleen als je dezelfde normen en waarden deelt.

Dat is bij Natuurmonumenten en Landal zéker het geval. Natuur en ­biodiversiteit krijgen de ruimte én de aandacht op alle vakantie­ parken.

“We hebben onder meer ­nestkasten voor vogels, insectenhotels en v­ elden vol wilde bloemen. De bijen die daarop afkomen geven ons weer ­lekkere honing. Zo bieden we v­ akanties aan

in harmonie met de natuur”, ­vertelt Jerôme de la Chambre, Manager ­Sustainability bij Landal. “Hier ver­ tellen we graag meer over aan onze gasten. Pas als je wat weet over de natuur, ga je begrijpen dat je er goed voor moet zorgen. Onze parken ­liggen midden in de natuur. Van het bos tot aan het strand of bij heide­velden vol vennen. Een aantal parken ligt aan de rand van gebieden van Natuur­ monumenten. Daar werken we graag samen met boswachters en ecologen voor een optimale in­­richting van onze ruimte. We doen er alles aan om het tweede deel van onze naam – ­GreenParks – eer aan te doen.”

LEDEN VOORDEEL

Als lid van Natuurmonumenten ­ontvang je tot € 50 extra korting op je verblijf bij Landal GreenParks in 2021.

Meer informatie en reser­veren?

Kijk op landal.nl/NAT21L

50

BEELD: NATUURMONUMENTEN - GERKE VAN DE HOEF, GETTY IMAGES

Tot eind april kunnen we jullie geen activiteiten aanbieden.

Geniet van het voorjaar via nm.nl/routes

We hadden jullie graag weer een mooi over­ zicht met activiteiten in onze gebieden gepresenteerd. Maar om verspreiding van het coronavirus zoveel mogelijk te voorkomen, zijn alle activiteiten tot eind april geschrapt.

Naar buiten gaan kun je natuurlijk wel. En dat moet je ook zeker doen in dit heerlijke jaargetijde, nu de bloemen gaan bloeien, de bomen in blad komen en de vogels af en aan vliegen om hun jongen te voeden.

Je hoeft er echt niet ver voor op pad om lekker in de natuur te wandelen of te fietsen. Onze 355 natuurgebieden liggen verspreid over het land. En in die ­gebieden zijn honderden wandel- en fietsroutes. Als we allemaal naar een gebied in de buurt

gaan, ­krijgen we niet de mega­ drukte die zich nogal eens in de weekenden voordoet. En ga als het even kan op de fiets of te voet. Dat voorkomt dat de parkeerplaatsen en propvol komen te staan.

Een compleet overzicht van onze wandel- en fietsroutes vind je op nm.nl/routes

Friesland Weidevogels Wekelijks in mei en begin juni Onze ­boswachters

Om je alvast op te verheugen We gaan er natuurlijk ­vanuit dat we later in het voorjaar weer kunnen beginnen met onze excursies en andere ­activiteiten. Een kleine selectie waar je naar uit kunt kijken. Kijk voor alle info op nm.nl/agenda

nemen je mee naar de Friese weide­vogelparadijzen Skrok, Skrins, Lionserpolder en ­Hege­wiersterfjild.

Yoga op Schier diverse data in mei en juni

Met je voeten in het zand, de wind in je haren, de zon op je huid en de e ­ indeloze ruimte om je heen: een heerlijke yoga-ervaring op Schiermonnikoog.

51

Noord-Holland Festival Wonderfeel 16,17,18 jul Vorig jaar kon Wonderfeel niet door­ gaan. Voor dit jaar beloven de organisatoren een ­speciale coronaproof- editie van het driedaagse buitenfestival voor klassieke muziek middenin de natuur van de ’s-Gravelandse Buitenplaatsen. Leden van Natuurmonumenten krijgen korting op de toegangsprijs.

Voor meer info en tickets kun je terecht op wonderfeel.nl.

Overijssel De natuur ontwaakt 16 mei Wandel mee met de boswachter en luister hoe vroege vogels aan de lentedag beginnen.

Noord-Brabant Lenteleven 16 mei Lentewandeling door Huis ter Heide bij Tilburg, langs vennen, glooiende akkers en door gevarieerde bossen.

Waterleven

29 mei Meiwandeling dwars

door de waterberging van de Beerze naar de Spoordonkse watermolen en terug.

Gelderland Zwerven over de Veluwe Je kunt de komende zomer weer meerdaagse wandel­ tochten over de Veluwe maken.

In drie dagen gaan we van Wolfheze naar Rheden (nm.nl/eindelozeveluwe).

Wat ook kan: vijf dagen het noordelijk of zuidelijk deel van de Veluwe verkennen (snp.nl/grenzelozeveluwe).

Voorjaar in het veen 2, 9 mei, 6 jun In het voorjaar is er volop leven te vinden in het Wooldse Veen. Met wat geluk zien we een blauwborst, een hagedis en een vroege libelle.

Informatiecentrum op Schiermonnikoog Eind april gaat het splinternieuwe informatiecentrum Het Baken op Schiermonnikoog open. We werken in het centrum samen met de VVV. Het Baken is de plek waar je alle informatie over het eiland vindt. En alles wat je wilt boeken – van excursies tot accommo­ daties – doe je in Het Baken.

In de tentoonstelling maak je kennis op een interactieve wijze kennis met het Nationaal Park, de rijkdom van Werelderfgoed Waddenzee en de bijzondere plaats die Schiermonnikoog daarbij inneemt.

Niet te missen zijn de grote maquette van het eiland én de vertrek- en aankomsttijden van vogels; Schiermonnik­oog is immers dé hotspot voor vogellief­ hebbers. Ook vind je in de winkel van Het Baken eilander producten en duurzame souvenirs, speurtochten en de mooiste wandel- en fietsroutes van Schiermonnikoog.

We hopen je snel te zien!

Je vindt Het Baken aan de Reeweg 9. Het centrum is vanaf eind april telefonisch te bereiken via (0519) 53 12 33.

Meer info: nm.nl/schiermonnikoog

52

Nieuwe fietsroute langs de IJssel en over de Veluwe Onder het motto ‘beleef en bescherm de natuur op de fiets’ maakte fietsfabrikant Gazelle uit Dieren samen met onze bos­ wachters een afwisselende fietsroute. De route is ruim 30 kilometer lang en gaat door de omgeving van Dieren en Nationaal Park ­Veluwezoom. Je rijdt over een vlak parcours bij de IJssel en door een heuvelig natuur­gebied met een stevige klim. Er zijn voldoende fijne pauzeplekken. Daardoor is de route ook zon­ der elektrische ondersteuning en met ­minder getrainde benen goed te doen. Onderweg maak je kans Schotse hooglanders, wilde ­zwijnen of zelfs edelherten te zien. En je komt langs het mooie monumentale pand van Gazelle. Een echte aanrader dus voor fietslief­ hebbers. Je vindt de Gazelle fietsroute door Dieren en Veluwezoom op nm.nl/routes en in onze route-app.

Zuid-Holland

Drenthe

Limburg

Mini-expeditie 13,24 mei We maken een korte wandeling naar de Vliedberg op Tiengemeten, g ­ enieten van het uitzicht en horen onderweg het verhaal over de ontstaansge­ schiedenis van het natuureiland.

Op bezoek bij de b ­ oswachter

Het verhaal van de groeve 15 mei Wandel door de mergelgroeve en ontdek de bij­ zondere oorlogsgeschiedenis van Groeve De Schark.

Lentevaartocht Diverse data Vaar met de boswachters mee over de Nieuwkoopse Plassen en kijk mee over de gemaaide riet­ velden. Misschien zie jij de purperreigers, zwarte sterns en lepelaars vliegen, die terug­ komen om te broeden?

Iedere mooie weekenddag en vakantie Nieuw dit

voorjaar is de Feenkar in het Fochte­loërveen. Bij dit mobiele infocentrum vertelt de boswachter je alles over de routes en de planten en dieren in het gebied. Kinderen ­kunnen er schepnetjes halen.

Vroege vogels 1,8,15, 22 mei Al die vogel­ geluiden… Het is lente op het Dwingelderveld!

Geheimen

30 mei Wandel mee en

ontdek wat de mensen in het verleden deden op de Brunssummerheide.

53

Nog even binnen...

Omdat we misschien toch wat langer binnen moeten blijven dan ons lief is, een puzzel.

Heb je altijd al eens willen over­ nachten in een kasteel? En dwalen over een landgoed? Boek dan een verblijf in een kasteel of landhuis, bijvoorbeeld in Kasteel Hackfort in de Achterhoek (Gld). In het voor­ jaar staat het parkbos van het kasteel vol met bloeiende stinsenplanten.

Tijdens een avondwandeling op de uitgezette routes kun je reeën, das­ sen en misschien zelfs ­boommarters tegenkomen. Het kasteel zelf ademt geschiedenis, die teruggaat tot de middeleeuwen. Je kunt de suites afzonderlijk of samen boeken voor bijvoorbeeld een familieweekend of om een huwelijk te vieren.

Boeken kan op de w ­ ebsite van Buitenleven Vakanties: ­buitenlevenvakanties.nl. Daar vind je ook accommodaties in andere kastelen en landhuizen.

1 3 5

3

5

4

12

10

14

9

8

4

10

3

6

10

12

17

13

19

15

8

11

9 13

8 13

11

7 11

13

7

14

13 1

3

13

5

14

10

13

2

13

12

1

10

10

12

4

1 Herbergt gevarieerde flora en fauna midden in het landschap 2 Maken onze gevederde vrienden dankbaar gebruik van 3 Netwerk van ondergrondse tunnels 4 Binnenwater?

5 Zo’n dierenverblijf is tegen­woordig vaak een toeristische attractie op de heide 6 Daarin is het spreekwoordelijk een voortdurend komen en gaan 7 Bouwsel waarin veel werksters actief zijn

8

3

14

Woonruimtes

10

7

13

11

6

1

10

11 16

5

7

8 9

2 8

14

6 7

9 10

1

5 9

3

4

2

18 BEELD: GAZELLE, GETTY IMAGES, NATUURMONUMENTEN - GEURT BESSELINK

1

6

9

2

10 7

1

10

12 12 3

6 10

6

8 Honingproductieruimte 9 Overwinteringsmogelijkheid voor kleurige fladderaars 10 Dierenverblijf waarin men zich niet graag waagt (3+3+2+5) 11 Broedplek die ook op een schip te vinden is 12 Plaats voor huilers om aan te sterken 13 Vind je bij ons alleen in de dierentuin en in het bedrijfsleven 14 Boerderijruimte die wel eens schoongemaakt mag worden 15 Schuilplaats voor kleine beestjes

PUZZEL: MAARTEN GAILLARD, STEENHUISPUZZELS.NL

Voel je voor even ridder of jonkvrouw

Zoek de woorden volgens de gegeven omschrijvingen. Als je alle w ­ oorden hebt gevonden, verschijnt in de gekleurde balk de oplossing. Wil je kans maken op een passende prijs? Stuur dan de oplossing naar puuracties@ natuurmonumenten.nl met je naam en adresgegevens. Onder de goede inzendingen verloten we vijf prijzen. De winnaars krijgen bericht.

webwinkel

54

Met jouw aankoop steun je de natuur in Nederland

Alle bijtjes helpen

AANBIEDING

Dit fraai vormgegeven insectenhotel is een ideaal onder­komen voor insecten.

Onder andere wilde bijen maken hier graag gebruik van. Met het ophangen van een insecten­hotel vergroot je de biodiversiteit in je leefomgeving.

Ledenprijs € 7,19 Normale prijs € 7,99

Actieprijs € 11,99 Normale prijs € 14,99

ART.NR. 92115

ART.NR. 92122

JE TUIN IN GEUR EN KLEUR

Vogels voeren in het voorjaar

Het voorjaar begint, een drukke periode voor de vogels. Een ­partner zoeken, nestgelegenheid vinden, eieren leggen en jongen grootbrengen. Dit alles kost veel tijd en energie.

Met deze S ­ ingingFriend FeedR voedersilo help je de vogels in deze drukke tijd.

Met deze bloemen­mengsels creëer je een prachtige bloemen­ weide voor bijen, insecten en vlinders. Het mengsel van 30 gram bevat eenjarige, tweejarige en vaste planten waarvan je nog jaren kunt genieten.

Ledenprijs € 4 ,49 Normale prijs € 4,99

Ledenprijs € 11,69 Normale prijs € 12,99 art. nr. 37004

Mix voor vlinders

ART.NR. 67160

Mix voor insecten

Help de vogels met broeden

ART.NR. 67169

Deze nestkast is speciaal gemaakt voor de huismus.

Maar het kan best zijn dat een mees, boomklever of bonte vliegenvanger erin gaat broeden.

ENERGIE 4 liter olierijke zaden Ledenprijs € 8,09 Normale prijs € 8,99 ART.NR. 11028

Ledenprijs € 11,69 Normale prijs € 12,99 ART.NR. 90705

Mix voor bijen

ART.NR. 67175

Bestel online of telefonisch via: T 0478 – 78 81 01

55

gewone tuinslak

BEELD: KIM TAYLOR - NATURE PICTURE LIBRARY

“Wie hosta’s in de tuin heeft, heeft heel wat te ­stellen met de tuinslak. Als kind deed ik ze wel eens in een bakje met wat blaadjes. Inmiddels kijk ik wat anders naar deze nuttige beestjes. Het zijn goede ­opruimers.

Behalve de bladeren van hosta’s en andere tuin­ planten, eten ze namelijk dode bladeren, dode insecten, schimmels en ook hout. De tuinslak heeft zijn mooie huisje altijd bij zich, op zijn rug. Die zit daar niet voor niks. Het huisje beschermt namelijk zijn meest kwetsbare organen. In het huisje zitten onder andere het hart, de longen en de darmen. Je ziet de tuinslak overdag vrijwel nooit. Ook daarvoor is een goede reden. Hij bestaat voor tachtig procent uit water. In de zon droogt hij snel uit, wat fataal is.

Daarom kruipt ie rond als je meestal niet in de tuin bent: tijdens een bui of in de nacht.”

boswachter Zuid-Veluwe en IJsselvallei

SAMEN MAKEN WIJ EEN THUIS VOOR HONDERDEN DIERSOORTEN!

Doneer voor meer vierkante meters natuur In Nederland heerst woningnood onder dieren. Er is een schrijnend tekort aan leefgebieden voor vogels, insecten en kleine zoogdieren. Dat moet veranderen.

Komende jaren gaan we verder met het vergroten van de natuur in Nederland.

En met het verbinden van natuurgebieden. Dat kan alleen met uw bijdrage.

Doneer nu voor extra vierkante meters natuur. Ga naar nm.nl/doneernu