Puur Natuur Zomer 2022

DE

MOD

D

K DO

Zomer 2022

JE

BUI

1

E R

O

R

OP

De tocht

Waarom herstel van hoogveen noodzakelijk is

2

“Hij is nog geen centimeter lang, de ­tormentilzandbij. Dit zeer zeldzame bijtje komt alleen nog hier in de provincie voor. In het Dwingelderveld zijn er een paar jaar geleden nog zeven gevonden. We hebben dus een grote verantwoordelijkheid om ‘m te r­ edden.

Het is dan belangrijk om te weten wat hij nodig heeft. Daar is gelukkig steeds

meer over bekend. Dat de bij volstrekt afhankelijk is van tormentil is al veel langer duidelijk. Uit onderzoek weten we ook dat hij op kale, zandige ­plekken mét steile randjes z’n nest graaft. Die randjes lijken belangrijk te zijn. Dat is toch fascinerend? Met die kennis ­kunnen we gericht maatregelen nemen om de tormentilzandbij te behouden.”

Ronald Popken Boswachter Zuid-Drenthe

BEELD: STEVEN FALK

Nog zeven

3

Brandstad ‘Zolang we broeikasgassen blijven uitstoten, zullen de temperaturen blijven stijgen. En daarmee zullen ook onze oceanen warmer en zuurder worden, zal zee-ijs en zullen gletsjers blijven smelten, zal de zeespiegel blijven stijgen en zal ons weer extremer worden.’ (secretaris-generaal Petteri Taalas van de Wereld Metrologische Organisatie, 10 mei 2022)

/ ‘Door de kracht van het Nederlandse waterbeheer voelen

wij ons heel veilig. We beseffen niet meer dat we onder de zeespiegel leven, hoe kwetsbaar we zijn, hoe gevaarlijk het water is.’ (klimaatwetenschapper Marjolijn Haasnoot, uit: Onze eeuwige strijd tegen het water, 11 mei 2022)

/ ‘Cause we all know what is going on/

But we close our eyes, you see/And we all know how to play along/But we’re losing, so hear my plea.’ (muzikant Ruben Hein, uit Oceans, 2022, zie ook pagina 50)

/ ‘Eén

vierkante meter bos legt gemiddeld ongeveer 25 gram koolstof per jaar vast.

In een vierkante meter veen is dat ruim vijf keer zoveel.’ (ecoloog Ralph Temmink, uit: Trouw, 6 mei 2022)

/ Randstad, Holland in de hitte/Jan alleman kankerpitten en

vitten/Brandstad, zie het niet meer zitten/Nergens schijnt een beetje schaduw in de hitte/Kijk ’s rond, mensen lijken halfdood/Brand je aan de stoeprand/ Heter dan een worstbrood. (Jan Rot, Holland in de hitte, 2008, hertaling Summer in the city)

/

‘Iedereen wil horen en zien wat Natuurmonumenten doet om vernatting en verdroging tegen te gaan.’ (Jeanette Hommes, ledencommissie Limburg en De Kempen, pagina 23)

/ ‘De zee aan je voeten, de wind in je haren/Je redding ligt in de natuur,

zeggen ze/En al komt ik daar altijd tot bedaren/Toch lig ik veel liever één uur/ In jouw armen.’ (Henny Vrienten, In jouw armen, 2019)

/ ‘Zeker een veelkoppig monster

als klimaat­verandering vraagt om een veelkoppige aanpak. (…) We [burgers] hebben wensen, dromen, twijfels, levenservaring en ideeën. Precies daarmee kunnen we de politiek helpen bij de grootste opgaven van deze tijd.’ (schrijver Eva Rovers, uit: Nu is het aan ons, 2022)

COLOFON

Puur Natuur valt elk kwartaal op de mat van de leden van Natuur­monumenten.

Vragen over uw lidmaatschap?

Vind het antwoord op nm.nl/contact of bel met (033) 47 97 111.

Opzeggen van uw lidmaatschap Telefonisch via onze Ledenservice: (033) 47 97 111 of online: nm.nl/opzeggen Puur Natuur Reacties: puurnatuur@natuurmonumenten.nl ISSN:2213_218X Aan dit nummer werkten mee Frans Bosscher, Stefan Claessens, ­Kirsten Dorrestijn, Robert Ketelaar, Wilco Meijers, ­Astrid Schoenmaker, Petra Strijdhorst, Caroline Togni (Maters & Hermsen), Annemieke ­Zemmelink en de b ­ oswachters Jacob de Bruin, Dirk Kunst, R ­ onald Popken en Lianne Schröder.

Art direction & vormgeving ­ Anke Revenberg, Marjolijn Schoonderbeek, Kaisa Pohjola (Maters & Hermsen), Foto op cover Buiten Beeld - Jelger Herder Prepress Studio Boon Productiebegeleiding EMP grafimedia Druk, papier, biofolie Mohn Media Mohndruck GmbH, Gütersloh drukt Puur ­Natuur op FSC Recycled Mix Credit papier.

Indien n ­ odig wordt Puur Natuur ­­verpakt in biofolie. Werp deze w ­ ikkel bij het restafval.

Verzending PostNL vervoert Puur N ­ atuur en ­compenseert de volledige CO2 -­uitstoot hiervan.

4

doeners In alle delen van ons land zetten vrijwilligers zich in om de natuur te beschermen. Voor én achter de schermen, zoals deze doeners op buitenplaats Beeckestijn bij Velsen (NH).

WEL LEZER, MAAR NOG GEEN LID? Word nu lid van Natuurmonumenten nm.nl/word-nu-lid

“Toen ik stopte met ­werken zocht “Krijg je de kans om via je “Als vrijetijdsbesteding werkgever eens goed groen koos ik er zeven jaar ik een activiteit in de buiten­lucht. bezig te zijn, dan zeg ik: vooral geleden voor om als vrij­­Via een vriendin kwam ik terecht williger in het park van doen! Zo bleef ik na mijn in de kruidentuin van B ­ eeckestijn. pensionering hier werken.

Beeckestijn aan de slag te gaan.

Leuk werk in een leuk team.

Wat ik heb geleerd in de snoeiHet park heeft een unieke ­Tijdens het werk kan ik leuke cursus kan ik meteen in praktijk geschiedenis. Dat laten de waarnemingen ­vastleggen, brengen. Ik neem de perensnoei in tv-opnames voor de serie zoals de koninginnenpage en Fortuyn die hier zijn gemaakt de slangenmuur nu graag de zeer zeldzame blauwzwarte voor mijn rekening.” ook zien.” ­honingbij.”

WORD VRIJWILLIGER Dankzij onze enthousiaste en onmisbare vrijwilligers blijft de natuur mooi en staan de deuren van onze bezoekers­centra open. Ook vrijwilliger worden? nm.nl/vrijwilligers

BEELD: RENE DEN ENGELSMAN

CONTRIBUTIES EN GIFTEN Uw contributie en/of gift kunt u overmaken op rekening­nummer NL69 INGB 0000 0099 33. nm.nl/doemee

“Het is voor mij een feest om samen met anderen aan het onderhoud en daarmee de instandhouding van de buitenplaats Beeckestijn te werken.

Ik vind het erg leuk om voor de vaste beplanting in de neo-baroktuin te zorgen. Dat sluit goed ook aan bij mijn vakopleiding.”

“In de jaren negentig was ik actief in de districts­commissie Amsterdam en leidde ik als gids excursies in gebieden van Natuurmonumenten.

Tien jaar geleden sloot ik me aan bij de vrijwilligers van Beeckestijn om ook eens groene vingers te krijgen; nu ben ik compostmaker.”

“Als natuurliefhebber en enthousiast tuinier past vrijwilligerswerk in de tuin van Beeckestijn goed bij me. Binnen het gezellige team houd ik me vooral bezig met het onderhoud van de border voor de mooie slangenmuur.”

LUISTEREN NAAR PUUR NATUUR Door deze qr-code te scannen kunt u de ingesproken versie van Puur Natuur beluisteren.

facebook.com/ natuurmonumenten 379.000 fans twitter.com/ natuurmonument 56.000 volgers instagram.com/ natuurmonumenten 189.000 volgers Puur natuur kun je ook online lezen via nm.nl/puurnatuur

­Natuurmonumenten heeft de ANBI-status en voert het CBF-­keurmerk van het Centraal Bureau ­Fondsenwerving.

Natuurmonumenten is een van de goede doelen die structureel gesteund worden door de loterij.

20

5

nummer

zomer 2022

24 HET MODDERFEEST VAN OERRR

6

Herstel hoogveen is cruciaal

26

Rechtop in het water

16 Vragen aan Frans 18 In het nieuws: Maasvlakte 2 19 Hoe zit dat, Pim? 23 Jeannette Hommes is actief in Zuid-Limburg 29 Natuurmakers in de Bijlmer

32

NATUUR OP RECEPT

43 Uitkomsten leden­ onderzoek 46 1 jaar Rotterdam de boer op!

49 Zoek de zon op 52 Ruben Hein over zijn liefdes 53 Fotograferen met hard licht

30 10 jaar Heidepol

54 Webwinkel

37 Puur Graafland

55 De paden op…

38 In de steigers: historische boerderijen 41 Puur Natuursport: Mountainbiker Geert-Jan onderhoudt de route 42 Marjanne Vos: Niet knoeien met de aarde

44

De terugkeer van het pimpernelblauwtje

6

7

Half Nederland bestond ooit uit veen. Daarvan zijn hier en daar nog restanten over, zoals het Fochteloërveen.

Om de zeldzame planten en dieren te redden, staan er ingrijpende herstelwerkzaamheden op stapel. Dat is ook goed om ons land te wapenen tegen weersextremen.

TEKST: Frans Bosscher BEELD: Roelof Bos

8

I

n een poel kruipen tientallen hei­kikkers over en onder elkaar door. Ze maken een zacht geluid: blub, blub, blub. Een ­veldleeuwerik vliegt bijna recht omhoog en komt luid ­zingend weer naar beneden. Een graspieper lijkt het kunstje na te willen doen en hangt als een parachuutje in de lucht. In de verte is het getrompet­ ter van kraanvogels te horen. De weidsheid is ongekend.

Ja, een uitkijktoren en een kantoorflat onderbreken de horizon. Maar midden in het Fochteloërveen is de wereld ver weg.

Dat wil niet zeggen dat de wereld eraan voorbijgaat.

Eigenlijk zou het water in deze tijd van het jaar tot aan de rand van de kades moeten staan. Nu het al tijden niet geregend heeft, staat het een stuk lager. Het verande­ rende klimaat laat zich ook hier gelden.

Verzopen kat Het Fochteloërveen, op de grens van Friesland en ­Drenthe, is één van de grootste hoogveengebieden die we nog hebben in ons land. Het maakte ooit deel uit van de Smildigervenen, dat een oppervlakte had van naar schatting 15.000 hectare, en grensde aan de Nienoorder­ venen, met eenzelfde oppervlakte. Het Fochteloërveen is vrijwel alles wat ervan over is. Het gebied heeft een oppervlakte van 4.000 hectare. Daarvan bestaat 1.500 hectare uit hoogveen en heide.

Nog altijd is het Fochteloërveen een thuis voor veel planten en dieren. “Hier overleven alleen soorten die zich hebben aangepast aan de barre omstandigheden”, vertelt boswachter Jacob de Bruin. “Er zijn planten, bijvoorbeeld lavendelheide, die bij veel zon hun blaadjes omdraaien en met de witte onderkant het licht reflec­ teren. Dat vermindert de verdamping van water. Andere planten – zonnedauw is er zo een – vangen insecten om in deze voedselarme omgeving aan de nodige eiwitten te komen.”

De superspecialist van het hoogveen is veenmos. Jacob stapt met grote passen het pad af en trekt een pluk veenmos omhoog. “Dit is waterveenmos”, zegt hij.

“De blaadjes zien eruit als de kop van een verzopen kat.

Veenmos is een superspons. Het kan tot veertig keer z’n eigen drooggewicht aan water vasthouden. Dat heeft nog niemand na kunnen maken. In veenmos zit dan ook meer water dan in melk: 97 tegen 88 procent.

Veenmos breekt heel moeilijk af, maar het groeit wel door. Zo komt een veenmospakket langzaam maar zeker steeds hoger in het landschap te liggen.

Een aantal soorten veenmos – er zijn in totaal twintig –

vormt dan ook bulten. Als dat goed werkt, spreken we van levend of actief hoogveen. Dat is dus hoogveen dat aangroeit.”

Veenmos kan tot veertig keer z’n eigen droog­gewicht aan water vasthouden

Soepbord Maar daar gaat het mis. Het werkt niet goed. Vooral vanaf de 17e eeuw zijn de Smildigervenen afgegraven voor de winning van turf. Daardoor ligt het Fochteloërveen nu als een omgekeerd soepbord in het landschap. Het centrale deel ligt zeven meter hoger dan de omgeving. Het gevolg is dat het water er aan alle kanten uitstroomt.

Al sinds de eerste aankoop in 1938 zijn de boswachters van Natuurmonumenten bezig om het water zo lang mogelijk in het veen te houden. Twee keer zijn er enorme damwanden geplaatst en in zones rondom het veen is de grondwaterstand verhoogd om tegendruk te geven.

“Maar het water blijft eruit lopen”, zegt Jacob. “Dat moet ook, maar het gaat nu veel te snel, waardoor de water­ stand in de zomer te laag is. De waterstand in hoogveen mag zo’n 20 centimeter variëren, het is nu het dubbele.”

De verdroging die hierdoor optreedt, wordt verergerd door de neerslag van stikstof. “Kijk om je heen”, zegt Jacob. “Er staat heel veel gras, hier en daar staan zelfs berken. Wat je zou moeten zien, zijn veenmos en heide.

Dat gras en die bomen verdampen veel water. Zo kam­ pen we dus met een dubbele verdroging. Daar komen dan de perioden van droogte, zoals in de zomers van 2018, 2019 en 2020, nog eens overheen. Dan krijgt de natuur flinke klappen.”

Dat is inmiddels te zien. In het Fochteloërveen leven 330 soorten die kwetsbaar of bedreigd zijn, zogenoemde Rodelijstsoorten. “Voor een aantal daarvan is het Fochte­ loërveen het laatste gebied waar ze nog voorkomen in ons land. Verdwijnen ze hier, dan zijn we ze helemaal kwijt. Dat geeft een grote verantwoordelijkheid. Gladde slang, hoogveenglanslibel en noordse glazenmaker zijn van die soorten waarvoor de situatie kritiek is.”

9

WAT IS HOOGVEEN?

Hoogveen heeft, anders dan laagveen, geen contact met grondwater en is afhankelijk van regenwater.

Veenontwikkeling begint in een laagte in het landschap. Regenwater dat daarin valt, zakt langzaam weg in de bodem. Organisch materiaal in dat water vormt op een diepte van enkele decimeters een laagje dat steeds minder water doorlaat. Er kan ook een leemlaag onder liggen, die water tegenhoudt.

Na verloop van tijd stapelen dode plantenresten zich op die onder water slecht verteren: de eerste veenlaag is gevormd. Veenmossen en andere hoogveenplanten die daar groeien, vormen een levende laag van vijf tot vijftig centimeter. Het veenpakket van samengedrukte dode plantenresten kan metersdik worden. De aangroei gaat heel langzaam: ongeveer 1 millimeter per jaar. Het duurt dus zo’n duizend jaar om een meter veen te krijgen.

BEELD: GETTY IMAGES ILLUSTRATIE:ANNEMARIE GORISSEN

Veen herstel urgent Daarom staat een nieuw herstelproject voor de deur.

Jacob: “Na veel onderzoek zijn we tot de conclusie ge­ komen dat we dwars door het gebied zandkades moeten aanleggen en oude kades moeten vervangen. Het gaat om een totale lengte van veertig kilometer. Een enorme operatie, maar daarmee kan het veen wel weer mee voor de komende generaties. De oppervlakte levend hoog­ veen, nu maar zo’n 5 hectare, kan weer flink uitbreiden.”

Dat betekent de redding van een landschap dat duizen­ den jaren de helft van ons land omvatte. Het ging om honderdduizenden hectares met veenmossen, veenpluis, eenarig wollegras, kleine veenbes, ronde zonnedauw, lavendelheide, witte snavelbies en op de droge stukken struikheide, tormentil en duivelsnaaigaren. Daar zijn planten bij waar het veenhooibeestje eitjes afzet. In de plassen leefden dodaars, wintertaling, watersnip, gladde slang, poelkikker en heikikker. Het wemelde er

10

Van Fochtelöerveen tot aan de Waddenzee

Een goed werkend Fochteloërveen houdt veel regenwater vast. Dat stroomt heel geleidelijk het gebied uit.

De Kolonievaart voert veel water uit het Fochteloërveen af en belemmert de doorstroming naar de beek de Slokkert.

van de muggen, vliegen, kevers en nachtvlinders. Dat was voedsel voor tal van vogels: bosruiter, goudplevier, wulp, korhoen, grutto. Dankzij het rijke insectenleven was het ook goed toeven voor libellen, zoals noordse glazenmaker, venwitsnuitlibel, hoogveenglanslibel en maanwaterjuffer.

Van dit uitgestrekte landschap met z’n bijzondere bio­ diversiteit was in 1900 nog 90.000 hectare over. Ruim honderd jaar later is dat verder ingekrompen tot 6.000 hectare. Daarvan was bij de laatste meting in 2013 in heel Nederland nog maar 8 hectare levend. “Wat in duizenden jaren tot stand is gekomen, is in een paar eeuwen tijd vrijwel volledig verdwenen”, zegt Jacob.

“Inclusief de biodiversiteit die aan het hoogveen verbonden is. Dat geeft wel aan hoe dringend we het Fochteloërveen, en trouwens ook de andere hoogveengebieden, moeten herstellen.”

Het waterpeil in het beekdal van de Slokkert is afgestemd op de agrarische omgeving.

Een natuurlijke inrichting zorgt voor een meer gevarieerd landschap waar ook water vast­gehouden kan worden.

Het Groote Diep, de middenloop van de Slokkert, is een diepe en brede beek.

Voor veel planten en dieren is het onmogelijk hieroverheen te komen.

Het behoud van de biodiversiteit staat bij de ingrepen voorop. Maar een goed werkend hoogveen heeft ons nog meer te bieden. “Het houdt veel CO2 vast”, zegt Jacob, “omdat de afgestorven plantenresten aan de onderkant nauwelijks verteren, terwijl de groei aan de bovenkant wel doorgaat. Groeiend hoogveen haalt zelfs CO2 uit de atmosfeer. Veen is daarin effectiever dan bos. Een veen­ gebied werkt bovendien verkoelend. Omdat het veel water vasthoudt, neemt het ook veel warmte op. Het is een natuurlijke airco. En heel belangrijk, veen werkt als een super­spons. Bij hevige buien zuigen de veenmossen het water op. Het veen zwelt op. Vervolgens stroomt het heel langzaam weg. Die ademhaling van het veen voor­ komt bij hoosbuien wateroverlast, bij droogte kan het juist water leveren. Om ons land aan te passen aan het veranderende klimaat, kunnen we dus niet genoeg hoogveengebieden hebben.”

11

De snelweg A7 is voor planten en dieren niet te passeren. Door bruggen over en tunnels onder de weg aan te leggen, wordt natuur aan weerszijden van de weg met elkaar verbonden.

Het Groninger Museum, dat in een kanaal is gebouwd, blijft kwetsbaar voor wateroverlast bij extreme regens. Dat bleek begin dit jaar, toen het museum uit voorzorg dicht moest.

De zeedijk is voor veel planten en dieren een ondoordringbare muur tussen land en zee. Een meer natuurlijke kustzone maakt uitwisseling met het waddengebied mogelijk.

Het Reitdiep slingert door het Groningse wierdenlandschap. Door het waterpeil af te stemmen op de natuur in plaats van de landbouw vergroot je de bergings­ capaciteit en kunnen hooilanden ontstaan vol bloemen en weidevogels.

Om het Fochteloërveen optimaal als superspons in te zetten, hoopt Jacob dat de verbinding van het gebied via beekdalen met de Waddenzee gerealiseerd wordt. “Het gebied ligt nu vrij geïsoleerd in het landschap. Twintig jaar geleden is daarom al een plan gemaakt om in het hele stroomgebied de waterhuishouding en de biodiver­ siteit te herstellen: Van Veen tot Zee. Dan maak je het pas echt mogelijk om water heel geleidelijk af te laten stro­ men. Het veen wordt dan zelfregulerend, zoals het hoort. Je creëert tegelijkertijd voor dieren, zoals de gladde slang, veilige routes waarlangs ze zich kunnen verplaatsen. Je kunt ervoor kiezen om met allerlei techniek water op te vangen, maar het is veel effectiever als je daarvoor een natuurlijk systeem, wat een beekdal is, inzet.”

Koop turfvrije potgrond Wist je dat in de potgrond en tuincompost die we in tuincentra kopen veel veen is verwerkt?

70 tot 100 procent van de potgrond is veen. Om aan dat veen te komen, worden in verschillende Europese landen (Duitsland, Estland, Finland, Ierland, Letland, Litouwen, Polen, Rusland en Zweden) hoogveengebieden afgegraven. Dat gaat ten koste van de biodiversiteit in die landen.

Bovendien komt er op die manier veel extra CO2 in de lucht. Zijn er alternatieven? Jazeker. Er zijn mengsels met kokosvezels en compost in de handel. Je kunt ook je eigen potgrond maken.

Meng tuingrond met compost (twee op één); dat kan met je eigen compost, maar er zijn ook gemeenten waar je het gratis kunt afhalen.

BEELD: GETTY IMAGES ILLUSTRATIE:ANNEMARIE GORISSEN

Met De Onlanden is 15 jaar geleden een groot natuurgebied gecreëerd dat ook fungeert als waterberging. Zo wordt voorkomen dat de stad Groningen met wateroverlast te kampen krijgt.

12

van Natuurmonumenten

Venen cruciaal in klimaataanpak Natuurlijke klimaatbuffers, zoals hoogveengebieden, leveren een grote bijdrage aan een klimaatbestendig Nederland. Ze maken het mogelijk de gevolgen van droogtes en overstromingen beter op te vangen. Ze ver­beteren bovendien de biodiversiteit en maken ons landschap mooier. Daarom zet Natuurmonumenten zich in voor de aanleg van klimaatbuffers.

BEELD: NATUURMONUMENTEN - ROELOF BOS

D

e laatste jaren vliegen de weers­ extremen ons om de oren. Dit voorjaar gingen we van een erg natte februari naar zeer droge maanden. Vorige zomer viel in Zuid-Limburg in drie dagen meer dan twee keer zoveel regen als normaal in een maand. De Maas bereikte de hoogste stand ooit gemeten. Bruggen spoelden weg, huizen liepen onder. Verder naar het zuiden, in België en Duitsland, kwamen 226 mensen om. Ook in Engeland, Oostenrijk, Noord-Ita­ lië en Turkije kwam het water met bakken naar beneden. De drie zomers ervoor waren ontzettend droog en heet; in juli 2019 werd het op enkele plaatsen in het zuiden van ons land meer dan 40 graden.

Al die weersextremen passen in een patroon.

De gemiddelde temperatuur op aarde stijgt, inmiddels is het 1,1 graad warmer dan in 1850. Regeringsleiders hebben andermaal uitgesproken dat de stijging maximaal 1,5 graad mag zijn. Maar dat is niet waar we op afkoersen, zo maakte het VN-klimaatpanel

IPCC in april weer duidelijk. Vluchten kan niet meer, er zijn ingrijpende maatregelen nodig.

Om onder de 1,5 graad te blijven, moet de mondiale uitstoot van CO2 vóór 2025 z’n hoogtepunt hebben bereikt en rond 2050 op nul uitkomen. Daarna moeten er nog grote hoeveelheden CO2 uit de atmosfeer gehaald worden. Dat betekent dat we op korte ter­ mijn moeten stoppen met het verbranden van fossiele brandstoffen (kolen, olie en gas), aldus het IPCC. Duurzame bronnen (zon, wind, water) moeten ons van energie gaan voorzien. Tegelijkertijd moeten we ons ener­ giegebruik flink verminderen.

Volgens het IPCC is het ook nodig om anders met ons landschap om te gaan. Met de aan­ leg van natuurlijke klimaatbuffers creëer je gebieden waar water zo lang mogelijk wordt vastgehouden; denk aan veengebieden, moerassen, natte bossen en brede rivier­ oevers. Ze fungeren als enorme natuurlijke sponzen of overloopgebieden om water

te bergen. In droge tijden kun je uit deze voorraden putten. Langs de kust helpen kwelders, schelpdierbanken, zandplaten en duinen bij het opvangen van de stijgende zeespiegel. Door op grote schaal bossen aan te planten en veengebieden alle ruimte te geven haal je zelfs CO2 uit de atmosfeer.

Vooral venen zijn effectief in het opslaan van koolstof. Actief hoogveen houdt vijf keer meer CO2 vast dan bos.

Nederland Droogteland Wetenschapsjournalist René Didde ondernam in het boek ‘Nederland Droogteland’ een speurtocht naar manieren om mee te bewegen met de klimaatverandering, om wateroverlast te bestrijden én watertekort te voorkomen. Verkrijgbaar via natuur­monumentenshop.nl, € 20,-

I

13

gladde slang

Een hoogveengebied is voor een gladde slang ideaal. In dichte heidestruiken kan hij in alle rust opwarmen in de zon, maar hij kan zich er ook verstoppen. Door het vele water is het er niet al te warm. Door z’n kleur valt ie niet erg op. En voedsel (muizen, kikkers, padden) is er genoeg. Landelijk gezien heeft de gladde slang het moeilijk, maar in hetFochteloërveen gaat het best goed.

Zo goed dat de slangenarend er komt jagen.

Maar z’n grootste vijand is het verkeer dat dwars door het gebied gaat.

BEELD: NATUURMONUMENTEN - ANDRIES DE LA LANDE CREMER

conen

14

heikikker

Het grootste deel van het jaar leeft de hei­­kikker een nogal onopvallend bestaan. Behalve in de paartijd. Dan wordt het mannetje blauw. Dat duurt trouwens maar een paar dagen. De hei­ kikker zit het liefst in gebieden met een hoge waterstand, zoals hoogveen. Hij plant zich voort in ondiep, stilstaand water. Dat is in hoogveengebieden volop aanwezig. Het vrouwtje deponeert daar klompen van duizenden eitjes.

De neerslag van stikstof is een bedreiging voor de heikikker. Het water wordt te zuur, waardoor de eitjes niet meer uitkomen en verschimmelen.

15

BEELD: NATUURMONUMENTEN - JUDITH BOUMA, GETTY IMAGES,

veenhooibeestje

Tot halverwege de vorige eeuw kwam het veenhooibeestje nog in grote delen van ons land voor. Door ontginning van veengebieden, ontwatering en uitstoot van stikstof is de vlinder nu heel zeldzaam. Het Fochteloërveen heeft nog de grootste populatie; er zijn verder nog drie kleine populaties in Drenthe. Het veenhooibeestje legt z’n eitjes op eenarig wollegras, nectar haalt hij uit dopheide.

Deze combinatie onderstreept de grote afhankelijkheid van veengebieden.

Vragen aan Frans

Frans van ­Natuurmonumenten werkt al jaren als redacteur voor Puur Natuur en kent bijna alle natuur­gebieden. Als hij het antwoord op je vraag niet weet, klopt hij aan bij onze boswachters.

m nbloe de

1

BEELD: NATUURMONUMENTEN - BEN WALET, FERRY SIEMENSMA, GETTY IMAGES

Ze keek er raar van op, maar ze zag toch echt witte én bruine zwaantjes achter hun ouders aan ­zwemmen in het Wolderwijd, een meer t­ ussen Zeewolde en Harderwijk. Hoe kan dat, vroeg Marijke Nieuwerth.

Dat heeft te maken met de herkomst van de zwanen die in ons land ­voorkomen. Je hebt het idee dat ze wild zijn, maar ‘onze’ ­zwanen hebben vrijwel allemaal tamme voorouders: de gewone knobbelzwaan en de Poolse zwaan. De eerste heeft grijsbruine jongen.

De laatste werd vroeger in Polen gehouden om er witte dons vanaf te plukken en is door handel in Nederland terechtgekomen. En die heeft daardoor witte jongen. Intussen hebben beide soorten zich vermengd en komen ze in één nest voor.

paa r

Witte en bruine zwanen in één nest?

2 Paardenbloem onkruid?

Hoezo?

Het is maar wat je onkruid noemt.

Veel boeren en gazonliefhebbers hebben een hartgrondige hekel aan de plant met z’n felgele bloem.

Maar voordat je hem te lijf gaat, is het goed te weten dat de paardenbloem voor veel vlinders, bijen en andere insecten een belangrijke bron van nectar en stuifmeel is. Daar blijft het niet bij. De lange penwortel van de paardenbloem

zorgt ervoor dat kalk en mineralen beschikbaar komen voor andere planten. Hij verbetert de gezondheid van grazend vee. De (jonge) bladeren kunnen in de sla en van de bloemen kun je siroop en jam maken. Kortom, hoog tijd om de paardenbloem te koesteren. Wil je niet dat hij zich uitzaait, dan kun je hem na de bloei afknippen.

17

Wat is er aan de hand met...

... de eikelmuis

De Zoogdiervereniging heeft de eikelmuis uitgeroepen tot het ­zoogdier van 2022, omdat hij ernstig bedreigd is.

?

WAT IS DIT?

Margriet van Kampen vond in de omgeving van Veenwouden (Fr.) in het gras dit beest. Best groot, kronkelend en voorzien van flinke knijpscharen. Het is de larve van een grote spinnende watertor, een van de grootste kevers die in Europa voorkomen. Ze leven in oevers langs stilstaand of langzaam stromend water. Hun aantallen gaan al tientallen jaren achteruit. Een volwassen kever kan 4 centimeter lang worden, de larve minstens 7. Die larven zijn goede eters, ze hebben vooral slakken op het menu, maar ook kikkervisjes en kleine watersalamanders gaan er met smaak in. Hun forse kaken gebruiken ze ook bij gevaar: ze kunnen hard bijten.

3

Eikelmuis? Wat is dat voor dier?

Het is een knaagdier van 20 tot 30 cm (van neus tot staartpunt) met naar verhouding grote oren. Op z’n kop heeft hij zwarte ­oogstrepen, waardoor het lijkt alsof hij een m ­ asker op heeft. Hij heeft een lange pluim­staart. De eikelmuis leeft een verborgen bestaan in dichte struiken.

Overdag slaapt hij, ’s nachts gaat hij op zoek naar voedsel. Dat zijn geen eikels.

De eikelmuis eet vruchten, zaden, noten, insecten en zelfs kleine zoogdieren. Van oktober tot april is hij in winterslaap.

Hij kruipt dan weg in holtes of spleten van een holle boom, maar ook op hooi­ zolders, in nestkastjes en mergelgroeven kan hij de winter doorbrengen.

boomgaarden, tuinen en huizen. Hij verplaatst zich via heggen en hagen.

Hij is ernstig bedreigd. Hoe ernstig?

In grote delen van Europa gaat het slecht met de eikelmuis. In Finland, Litouwen en Slowakije komt hij niet meer voor, elders wordt hij zeldzaam. In ons land waren er in 1950 nog een kleine 2.000, nu zijn het er nog 100 tot 150.

Wat is de oorzaak?

Dat is niet bekend. Wat wel ­duidelijk is, is dat belangrijke elementen van z’n leefgebieden verdwenen zijn, zoals bosranden met dichte struiken, boomgaarden en heggen. Ook vermindering van het voedselaanbod kan een rol spelen. De sterke afname van insecten speelt de eikelmuis mogelijk parten. Meer onderzoek moet hierover duidelijkheid geven, zodat er gerichter beschermingsmaatregelen genomen kunnen worden.

Waar komt ie voor?

Eigenlijk overal in Europa. Maar in ons land alleen in Zuid-Limburg. Daar komt hij nog maar in twee bossen voor: het Savelsbos en de Bemelerberg. Behalve in de struiken op zulke kalkrijke hellingbossen, leeft hij in

Is dat gele mos een goed teken?

Daar kunnen we kort over zijn: nee! Als je gele korst­ mossen op bomen en struiken ziet, is het met de lucht­kwaliteit slecht gesteld. Korstmossen hebben geen wortels en leven letterlijk van de lucht. Wat er in de lucht zit, bepaalt dus waar een soort wel of niet kan groeien. Zit er veel ammoniak, een stikstofverbinding afkomstig uit veehouderijen, in de lucht, dan krijgen gele mossen de overhand, ook in natuurgebieden. Middenin in het Fochteloërveen bijvoorbeeld, op kilometers afstand van landbouwpercelen, zien takken helemaal geel van de dooiermossen.

Ook een vraag?

Stuur die naar natuurvraag@ natuurmonumenten.nl.

Je krijgt altijd antwoord (ook al duurt het soms even). De leukste vragen krijgen een plek in deze rubriek.

IN HET NIEUWS

Naar de rechter om Voordelta In april stapten Natuurmonumenten en zes andere natuurorganisaties naar de rechter.

Ze willen dat de overheid de afspraken over de Voordelta nakomt. Wat ging eraan vooraf?

Jaren 90 Om ons land door te laten

groeien als distributieland, bereidt het rijk uitbreiding van de Rotterdamse haven voor.

Maasvlakte 2 moet een oppervlakte van 2.000 hectare krijgen. De aanleg gaat ten koste van belangrijke natuurwaarden in de Voordelta, een beschermd natuurgebied dat van Europees belang is. Er komen bijna twee keer zoveel bodemorganismen voor als elders in de Noordzee. Verder leven er bedreigde vissoorten, zoals pijlstaartrog, stekelrog en gevlekte gladde haai. Het is ook een belangrijk gebied voor trekvissen, zoals houting, zeeprik, zalm en fint.

BEELD: GETTY IMAGES

24 april 2003 Om het verlies aan natuurwaarden te compenseren komt er een zeereservaat van 25.000 hectare, waarin de bodemvisserij beperkt wordt, en een nieuw duingebied van 35 hectare bij Hoek van Holland. Door deze c­ ompensatie oordeelt de Europese Commissie dat de aanleg door kan gaan.

26 januari 2005 De Raad van

State vernietigt de plannen voor de havenaanleg, onder meer omdat er onvoldoende rekening is gehouden met de effecten op de natuur.

10 oktober 2006 De Tweede Kamer stemt in met aangepaste plannen voor de aanleg van Maasvlakte 2 met de bijbehorende maatregelen voor de natuur. Naast de compensatie in de Voordelta, komt er 750 hectare aan nieuwe natuur- en recreatiegebieden op IJsselmonde en langs de noordrand van Rotterdam.

15 mei 2008 Drie ministeries, de

22 mei 2013 Maasvlakte 2 wordt ­officieel in gebruik genomen.

27 maart 2020 Uit onderzoek blijkt

dat de natuurcompensatie is mislukt. Sinds de aanleg van Maasvlakte 2 in 2008 is de garnalenvisserij aanzienlijk geïntensiveerd en er wordt gevreesd voor verslechtering van de biodiversiteit.

gemeente Rotterdam, de ­provincie Zuid-Holland, het bedrijfsleven en natuur- en milieuorganisaties – waaronder Natuurmonumenten – tekenen een convenant met afspraken over onder meer de natuurcompensatie: in 2013 is het bodembeschermingsgebied in de Voordelta gereed. Activiteiten die slecht uitpakken voor het bodemleven, zoals visserij en recreatie, worden beperkt of beëindigd.

25 augustus 2021 Nadat gesprekken

1 september 2008 De aanleg van

7 april 2022 Zeven natuurorganisaties stappen naar de rechter. Ze willen a­ fdwingen dat de minister de afspraken uit 2008 nakomt.

Volgens Kees Bastmeijer, hoogleraar natuurbeschermingsrecht, hebben de natuurorganisaties een stevige zaak. Komend najaar wordt een ­uitspraak van de rechter verwacht.

Maasvlakte 2 begint.

4 november 2009 De Raad van

State wijst bezwaren tegen de nieuwe plannen af: de compensatie van het verlies aan natuurwaarden is voldoende.

over alternatieven over de natuurcompensatie niet het gewenste resultaat hebben, vragen natuurorganisaties van de overheid formeel om de afspraken na te komen.

28 februari 2022 Uit het antwoord

van minister Christianne van der Wal van Natuur en Stikstof blijkt dat ze geen gehoor geeft aan de eis van de natuurorganisaties.

Ze wil nader onderzoek.

19

kort

Pim,

hoe zit dat?

Het boek van de kleine dieren Mooie en interessante dieren zijn overal te vinden, als je maar goed kijkt. Zelfs in het nietigste groenstrookje vind je grappige soorten, zoals het ­zevenstippelig ­lieveheersbeestje en de tuinslak.

In Het boek van de kleine dieren (en de wat ­grotere) gaat Kirsten Dorre­stijn (ook schrijver voor Puur Natuur) op pad met experts om te kijken hoe het is gesteld met de Nederlandse fauna.

Ook geeft ze tips over wat je kunt doen om de dieren te helpen. Uitg. Thomas Rap, € 21,99

Beste Pim, In het artikel ‘De kunst is om iedereen in beweging te krijgen’ in de vorige Puur Natuur zeg je: Met Natuurmonumenten gaat het goed, met de natuur niet. Zou je hier iets meer over willen zeggen?

Renée Wijnen, Wijdemeren

N

TE

C A NO N V

NATUU N UME

N

Directeur Pim van der Feltz gaat in elke Puur Natuur in op een vraag van jullie.

Heb je ook een vraag? Stuur ‘m naar puurnatuur@natuurmonumenten.nl

AN

MO

et gaat inderdaad niet goed met de natuur.

Steeds meer plant- en diersoorten belanden op de ‘Rode Lijst van bedreigde soorten’. Daarbij zitten veel voor ons land karakteristieke ­soorten, waardoor we een grote verantwoordelijkheid ­hebben voor hun behoud.

De natuur heeft te lijden onder bedreigingen van buitenaf: stikstofneerslag, verdroging, verzuring, klimaatverandering en versnippering.

Daarom werken we samen met boeren, ­bedrijven en overheden om natuur beter te beschermen.

Dat betekent niet alleen vervuiling (meststoffen, bestrijdingsmiddelen, medicijnresten) stoppen, maar ook natuurgebieden groter maken en met elkaar verbinden. Zodat de natuur weer gezond wordt en ze niet alleen in beschermde natuur­ gebieden, maar ook op boerenland, langs dijken, in grote wateren en in steden en parken natuur weer kan floreren.

Tegelijkertijd gaat het met Natuurmonumenten als vereniging goed. In coronatijd zagen we hoe steeds meer mensen de natuur herontdekten. Omdat alles gesloten was maar de natuur ‘open’, liepen onze gebieden vol met bezoekers. En die bezoekers merkten hoe fijn het eigenlijk was, zo’n wandeling in het bos. Velen werden lid; we groeiden vorig jaar met zo’n 70.000 leden. Het is geweldig om te merken dat al die mensen betrokken zijn bij de natuur en haar willen beschermen.

Zoals ik hierboven al schetste, is die bescherming hard nodig. In alles wat op ons afkomt is het essen­ tieel dat we de stem van de natuur laten horen, zodat de juiste keuzes worden gemaakt.”

R

BEELD: NORBERT WAALBOER, GETTY IMAGES

“H

Oisterwijkse Vennen gered

De geschiedenis van Natuurmonumenten samengevat in vijftig historische momenten, personen en gebeurtenissen.

Aflevering 2: Oisterwijkse ­Vennen gered.

De VVV Oisterwijk vroeg Natuurmonumenten in 1912 om hulp.

Grote delen van de bossen en vennen bij het Brabantse dorp dreigden te veranderen in een villawijk. Reden voor de vereniging om samen met de VVV geld te zoeken voor aankoop. ­Penningmeester Piet van Tienhoven van Natuur­

monumenten en secretaris van de VVV George Perk waren de voortrekkers. Mede dankzij steun van omliggende gemeenten en de provincie werden in 1913 de eerste vennen gekocht en daarmee veiliggesteld. Thijsse meldde trots in het jaarverslag dat natuurbescherming voor het eerst met publiek geld werd gesteund. De jaren daarna volgden nog twintig aankopen in de Oisterwijkse Bossen en Vennen.

Van Tienhoven kreeg als dank van de lokale bevolking in 1935 een bank geschonken. Ook werd er een laan naar hem vernoemd.

20

DE VORSER

In de ban van de libel

21

Bijna dagelijks is Corné Klasen in De Wieden te vinden.

Nauwgezet speurt hij in oeverranden naar libellen.

Hij wil alles weten van hun bijzondere levenscyclus.

TEKST: Frans Bosscher BEELD: Roelof Bos

W

e lopen al een eindje in de Kiersche Wijde als Corné het pad laat voor wat het is. Langs de oever van een sloot, daar moet hij zijn. Al na een paar meter bukt hij en plukt een bruin huidje van een grasstengel. Alle vormen van de bewoner zijn haarscherp zichtbaar. “Het huidje van een smaragdlibel, vanmorgen uitgeslopen”, constateert Corné. Een paar meter verder ziet hij de volgende. Dan weer één. Binnen een paar minuten haalt hij een handjevol huidjes uit dichte oeverbegroeiing. “Ze zijn heel hard, verteren nauwelijks. Ik bewaar ze.”

Levenscyclus De 23-jarige Corné Klasen is bijna dagelijks in De Wieden te vinden om libellen te tellen. Als z’n werk in de supermarkt in Nijeveen klaar is, pakt hij de fiets om tien kilometer verderop z’n telronde te lopen. Het libellenseizoen is nog maar net op gang gekomen als hij ons meeneemt. Smaragdlibellen behoren tot de eerste die uitvliegen in ons land. Maar hij heeft inmiddels ook al gevlekte w ­ itsnuiten, glassnijders en viervlekken gesignaleerd.

“En langs de Regge zag ik beekrombouten.”

Liefde voor de natuur is hem met de paplepel ingegeven. Door z’n opa. “Hij nam me vaak mee de natuur in. Hier in De Wieden, maar ook wel op de Veluwe.” Opa’s belangstelling ging vooral uit naar zegges, grasachtige planten, waarvan er in ons land zo’n zestig soorten voorkomen. Corné koos voor libellen.

Vanwege hun sierlijke vormen, fraaie kleuren en fascinerende levenscyclus. “Ze over­ winteren als larve in water. Sommige soorten blijven wel vijf jaar als larf in het water. Als ze dan uitsluipen, leven ze maar een paar weken. In die tijd paren ze en zetten ze hun

eitjes af. Dan is hun leven klaar en begint de volgende cyclus.”

Dat uitsluipen is een wonderlijk fenomeen.

De larven kruipen uit het water, meestal ’s nachts of in de vroege ochtend omdat ze dan minder zichtbaar zijn voor vijanden, zoals de grote oeverspin. Heel langzaam komt de libel dan uit de larvenhuid, waarbij hij een koprol achterover maakt. Hij kan nog niet meteen vliegen. Daarvoor is hij te nat en te zacht. Hij grijpt zich daarom vast aan een plantenstengel, tot hij uitgehard is. Dan vliegt hij weg en laat het lege huidje achter.

Hengel Dat hij vooral in De Wieden op zoek gaat naar libellen is niet voor niks. Van de ongeveer 65 soorten die in Nederland voorkomen, leven er zo’n 40 in dit waterrijke gebied in de kop van Overijssel. Daar zitten ook zeldzame bij, zoals de sierlijke witsnuitlibel. “Het gaat over

22

De zomer is de tijd dat de zeldzame groene glazenmaker uitsluipt

Raadsels Die data geven de boswachter inzicht in de effectiviteit van ingrepen. Het laat hem ook zien waar hij even geen maatregelen kan nemen, zoals in sloten die vol staan met krabbenscheer, dé waardplant van de groene glazenmaker. Juli en augustus zijn de maan­ den dat deze vrij zeldzame libel uitsluipt.

Met een hengel van vijf meter haalt Corné dan de huidjes van de planten af. De aan­ wezigheid van groene glazenmakers is voor de boswachter het signaal om in die sloten geen beheerwerk uit te voeren. “In Neder­ land is de groene glazenmaker afhankelijk

van krabbenscheer”, zegt Corné. “Waarom dat is, is niet duidelijk. In Polen leeft de libel bijvoorbeeld ook, maar daar vind je geen krabbenscheer.” Zo leveren libellen ook nog op te lossen raadsels op.

Wat Corné betreft is de noordse winterjuffer de mooiste libel. “Die overwintert als libel, net als de bruine winterjuffer. In de winter hangt

hij aan een heidestruik. Hij overleeft tempe­ raturen tot min 15 graden, dankzij een soort antivries. Als het ongeveer 8 graden onder nul is, komt er een laagje rijp overheen. Dat ziet er geweldig uit.” De noordse winterjuffer was bijna verdwenen uit ons land, maar breidt zich nu in het grensgebied van Overijssel, Fries­ land en Drenthe weer uit.

Zijn voorlopig hoogtepunt als libellenteller beleefde Corné vorig jaar in het Drentse Dwingelderveld. Hij was daar bij familie op bezoek, maar ging toch even kijken of hij nog libellen kon vinden. Bij een plas met in de randen veenmos en veenpluis zag hij een oostelijke witsnuit, een zeer zeldzame libel die maar af en toe gezien wordt. “Toen ik ver­ der ging kijken, kwam ik er nog meer tegen.

Daar zat een populatie die nog niet bekend was. Zo’n vondst is wel erg leuk. Als je goed in beeld brengt waarom daar een populatie kan leven, kun je de omstandigheden ook bij andere vennen en plassen geschikt maken.”

1

3

5

2

4

6

BEELD: NATUURMONUMENTEN - JAN KRIEK, TON MARISAEL, ARJAN VAN LOMWEL, BEN WALET, JOHANNA OUD

het algemeen niet goed met libellen, maar in De Wieden wel. Dat maakt het ook leuk om hier naar ze te zoeken”, aldus Corné. Hij noteert de vliegende exemplaren. Z’n tellingen zet hij op waarneming.nl, waar de boswachter van Natuurmonumenten (en de Vlinderstichting) ze terug kan vinden.

TEKST: KIRSTEN DORRESTIJN BEELD: NATUURMONUMENTEN - BOB LUIJKS

23

Ter plekke kijken naar ­klimaataanpak voor Geuldal Leden in Zuid-Limburg willen graag zien hoe we het landschap klaar maken voor klimaatverandering.

De ledencommissie ­organiseert daarom excursies, vertelt ­secretaris Jeannette Hommes.

ACTIEF IN MIJN REGIO

“Uit de enquête die wij jaarlijks houden, blijkt steeds dat leden graag het veld in willen. Ze lezen en horen waar Natuurmonumenten mee bezig is, maar ze willen het ook met eigen ogen zien. Daar spelen wij op in.

Al jaren heeft Natuurmonumenten een project lopen om het ­Geuldal

­ limaatrobuust te maken. Vóór k corona hadden we al een excursie naar het Geuldal gepland, maar die kon niet doorgaan. Toen kwamen de overstromingen. Uiteindelijk was het in september 2021 zo ver. De belangstelling was enorm. Iedereen wil horen en zien wat Natuur­ monumenten doet om vernatting en verdroging tegen te gaan. Er gingen veertig mensen mee en er stonden er nog vijftig op de wachtlijst. Binnen­ kort gaan we nog een keer. We hebben op zes verschillende plekken gekeken. Bijvoorbeeld bij de ringdijk bij de Volmolen die is verhoogd om wateroverlast te voorkomen.

Drie jaar geleden, na mijn pensionering, ben ik van passief, slapend lid actief lid geworden. Door de ledencommissie leer ik veel over mijn eigen omgeving en mijn blikveld is verbreed. Ik ben psycholoog van beroep geweest en ik was altijd geïnteresseerd in de natuur, maar zonder specifieke kennis. Die ­kennis verbreedt zich nu. Ik lees de krant op een andere manier. Ook ben ik een echte ambassadeur van de ­vereniging geworden: als we gaan wandelen met vrienden, gaan we naar een gebied van Natuur­ monumenten en weet ik van alles te vertellen.”

Jeannette Hommes

‘Met elkaar het veld in’

DE VERENIGING, DAT BEN JIJ­ Natuurmonumenten is een vereniging van mensen die van de natuur houden. Regionale

ledencommissies zetten zich actief in voor natuur, landschap en cultuurhistorie, voor en namens de leden. Is dat ook wat voor jou?

Ga dan naar de bijeenkomst van de ledencommissie in jouw regio. Een overzicht vind je op nm.nl/ledencommissies

24

BEELD: MARRIT SCHUDDEBEURS

Eva (8), Joël (10), Simon (9), Fiona (11) en Ties (8) duiken in de modder van de OERRR Speelnatuur in Haarzuilens (Ut.).

“Veel plezier met spelen!”, roept Floor, de trotse boswachter van ­OERRR, terwijl er een hele groep kinderen langs haar stormt. Nog geen minuut later slingert Eva aan een touw boven het water tot ze zich ­gillend naar beneden stort. De rest van de middag komt ze het water niet meer uit.

De Speelnatuur, vorige zomer ge­ opend, heeft een slotgracht, brug, verstopbuizen, waterpomp, touwbrug, slingertouw, modderheuvel en nog veel meer. Kinderen ­mochten zelf verzinnen hoe hun droom­ speelplek eruit zou zien. Ontwerpster Sigrun Lobst verzamelde alle ideeën. “Het is te gek om het nu in het echt te zien”, zegt ze lachend, terwijl ze bijna onderuit wordt ge­gleden bij de modderglijbaan.

“Floor? Wil jij mij ook door het water duwen?”, vraagt Joël uit een ­speciale speelrolstoel aan de boswachter.

“Tuurlijk”, roept Floor en sjort haar broekspijpen omhoog. Deze rolstoel, die je bij de locatie kunt lenen, kan elk terrein aan. Met een vaartje rijden ze de heuvel af, zo het modderige water in. Joël giert het uit. “Nog een keer!”, roept hij.

Na vele emmers water hijsen, is de modderglijbaan op de heuvel klaar.

Simon en Fiona moedigen elkaar aan. “Ga op je buik, dan gooi ik op het laatst nog water!”, roepen broer en zus naar elkaar. Met een ­enorme vaart komt Simon naar beneden. Naast hen probeert Ties naar boven te klimmen over de glibberige berg. “Misschien moeten we nog werken aan een iets minder gladde trap naar boven.”

IS JOUW (KLEIN)KIND AL OERRR?­ Voor € 2,- per maand krijg je: Een welkomstcadeau Elk seizoen post vol inspiratie en acties Kalender met de leukste buitentips Korting op activiteiten in de natuur Meld je aan via OERRR.nl

• • • •

25

Meer speelnatuur

De Speelnatuur bij bezoekerscentrum ­Dwingelderveld (Dr.) kreeg een flinke upgrade zodat hij voor iedereen goed toegankelijk is en alle kinderen kunnen meespelen.

Rianne Dekker van de Speeltuinbende, een club van s­ toere kinderen met en zonder beperking, verrichtte de openings­ handeling en is benoemd tot burgemeester van de Speel­ natuur. In heel Nederland zijn speelnatuurlocaties te v ­ inden waar kinderen zich kunnen uitleven in de natuur. Kijk voor een compleet overzicht op oerrr.nl/speelnatuur

oed toegankelijk voor G ­kinderen met een beperking Minder toegankelijk voor ­kinderen met een beperking In ontwikkeling

26

Goed zicht

Z’n ogen kan het zeepaardje onafhankelijk van elkaar draaien. Zo kan hij prooien én vijanden goed in de gaten houden. Om­gekeerd blijft hij voor hen vrijwel onzichtbaar dankzij z’n bruingrijze camouflagepak.

Speciale snuit

Met zijn snuit zuigt het zeepaardje razendsnel piepkleine kreeftjes en vislarven op uit het zee­water. Tanden of maag heeft hij niet, dus hij kan zijn voedsel niet k ­ leiner maken om het gemakkelijker te verteren.

Om voldoende binnen te ­krijgen, eet een zeepaardje dan ook de hele dag door.

Rugvin

P Paradepaardje Met een zwierige zwaai slingert hij zijn staart om een waterplant. Het is zomer, een ideaal moment om zijn jongen ter wereld te brengen. Met pufjes perst hij ze uit zijn broedbuidel naar buiten. Daar gaan ze, op naar een eigen leven in de Noordzee.

TEKST: Astrid Schoenmaker BEELD: Inge van Noortwijk

Een sterke zwemmer is deze vis niet. Met zijn rugvin peddelt hij rechtopstaand door het water.

Zo beweegt hij traag van plant naar plant. Vaak zal hij ook in zijn territorium blijven en jaar op jaar op dezelfde plek leven.

Voor grote afstanden laat hij zich meedrijven met zeestromingen.

27

Broedbuidel

Na de paringsdans dropt het vrouwtje haar eitjes in de broedbuidel van het mannetje. Daar bevrucht hij ze. De embryo’s ­nestelen zich in de wand van de buidel. Het mannetje zal ze nu verder verzorgen tot ze groot genoeg zijn om op eigen benen te staan.

Paringsdans

Het leven van zeepaardjes zit vol romantiek.

Zo blijven man en vrouw elkaar langere tijd trouw. Na een uitgebreide paringsdans, waarbij ze ook van kleur veranderen, haken ze hun staarten in elkaar.

Schuilen in het zeegras Een zeepaardje verschuilt zich meestal tussen zeegras en wier. Zeegrasvelden waren in ­Nederland vrijwel ­verdwenen, maar de afgelopen jaren is hard gewerkt aan het herstel door zeegras in te zaaien. Door zijn kleur aan te passen, valt het ­zeepaardje nauwelijks op. Met zijn staart houdt hij zich vast aan ­stengels van waterplanten.

Kortsnuit

In Nederland leven twee soorten zeepaardjes, waarvan het korsnuitzeepaardje het meest voorkomt. Ze worden maximaal vijftien centimeter lang. Ze zitten voornamelijk in de Oosterschelde, Waddenzee en Noordzee. Ons land ligt aan de noordrand van het verspreidingsgebied.

Koud hè?

De laatste jaren spoelen er steeds vaker ­zeepaardjes aan op de Nederlandse stranden.

Een teken dat ze in opmars zijn. Mogelijk heeft dat te maken met het opwarmen van het zeewater.

Tegen onze februaristormen zijn ze niet bestand.

In het woelige water kunnen ze zich niet goed vasthouden en raken ze op drift.

ADVERTENTIE

Boek hier je landhuis of kasteel

Wat een ontdekking!

Voor de meest bijzondere ervaringen hoef je niet ver te reizen. Want Nederland zit vol met verborgen schoonheden die je zelf kunt ontdekken. Verblijf bij Buitenleven Vakanties in een historisch kasteel in het bos, of in een huis op een verborgen landgoed, om voor even terug te gaan naar de sferen van prinsessen en kasteelheren.

Buitenleven Vakanties, wat een ontdekking.

Buitenleven Vakanties is een samenwerking tussen Natuurmonumenten, LandschappenNL en Staatsbosbeheer.

29

NATUURMAKERS Van schoonmaakacties tot het kopen van grond. Burgers nemen zelf het initiatief om de natuur in hun woon­ omgeving te beschermen.

Bloeien en groeien in de stadsmoestuin TEKST: CAROLINE TOGNI BEELD: BLOEI & GROEI, VERE MAAGDENBERG

In Amsterdamse moestuinen creëren vrouwen uit de buurt hun eigen stukje natuur.

Bloei- en groeituinen, noemen ze het. Want: ‘Hier komen we weer tot bloei.’

‘Stadstuin Bloei & Groei. Ervaring niet nodig’. Aldus de aankondiging in de doorgang tussen twee woongebouwen in de Amsterdamse Bijlmer. Zo kwam ook de 55-jarige, van oorsprong Peruaanse, Ynes Rios Quispe in de Venserpoldertuin terecht.

Na haar komst naar Nederland droomde Ynes van een huis met een eigen tuin.

“We woonden met mijn ouders en zes kinderen op een boerderij, mijn vader verbouwde er allerlei groenten. Ieder kind kreeg zijn eigen tuintje, daar begon mijn liefde voor de natuur. Bij Bloei & Groei ben ik gelukkig tussen de plantjes, de aarde en de natuur. Ik heb vriendinnen gemaakt en het werken in de tuin helpt mij met mijn herstel.”

Bloei & Groei geeft tips voor het opzetten van een gemeenschapstuin.

TIP 1 Doe het samen Met alleen een moestuin aanleggen ben je er niet. Door een community te vormen met de mensen die tuinieren, door het samen te doen, willen deelnemers er energie in steken.

Samen met hun omgeving én met de buurt.

TIP 2 Maak mensen verantwoordelijk Het telen van gewassen en werven van deelnemers, de organisatie en financiën. Er komt heel wat bij kijken om een gemeenschapstuin succesvol te onderhouden. Maak deelnemers verantwoordelijk voor de tuin, verdeel het werk.

TIP 3 Organiseer open dagen Betrek de buurt bij de gemeenschapstuin, bijvoorbeeld met open dagen, klusdagen en

workshops. En organiseer een moestuinmarkt waar bewoners onbespoten groenten en kruiden voor een vriendelijke prijs ­kunnen kopen. Zo maakt de buurt ­kennis met de tuin en de tuinierders.

Bloei & Groei stimuleert vrouwen om aan zichzelf te werken in de tuin. Samen maken zij hier natuur, tussen de flatgebouwen. In de Healing en Community Gardens kunnen vrouwen uit de buurt elkaar ontmoeten, ontstressen en tot rust komen. Ze leren tuinieren en hun eigen groenten, bloemen en kruiden verbouwen. Meer weten? bloeiengroei.org

30

van maïsakker naar bloemrijk grasland In tien jaar tijd is de natuur op Heidepol er flink op vooruitgegaan. De eerste natuurbegraafplaats van Natuurbegraven Nederland staat model voor nieuwe locaties in en bij gebieden van Natuurmonumenten. : Frans Bosscher : Natuurbegraven Nederland TEKST

U

itgestrekte velden met maïs en wat grazende paarden in een weitje. Dat was hoe Natuur­ begraafplaats Heidepol er tien jaar geleden uitzag, toen Kees Benthem er aan het werk ging als boswachter van Natuurbegraven Nederland. Heidepol ligt in het zuidelijk deel van de Veluwe en grenst aan natuurgebied Planken Wambuis van Natuurmonumenten. Het was een van de eerste gebieden in Nederland waar je in de natuur begraven kon worden.

Als je er nu komt, loop je een natuurgebied in. De maïsakkers hebben plaatsgemaakt voor ruige graslanden. De vele b ­ loemen van de harige ratelaar, blauwe knoop, zandblauwtje, muizenoortje, margriet, Duits viltkruid en struikheide maken het landschap kleurrijk. Koninginnepages, kleine parelmoervlinders en andere v­ linders vliegen van bloem naar bloem. Je ziet blauwvleugelsprinkhanen door de lucht zweven. Op zandige stukken vind je holletjes van pluimvoetbijen. De bladeren aan de eiken en beuken zijn nog frisgroen.

Zandhagedissen Het laat maar zien, aldus Kees, hoe snel de natuur haar kansen pakt als je de juiste omstandigheden creëert. “Daar heeft de ­ligging van Heidepol tussen natuurgebieden

BEELD

v­ ertelt Bob Tijsse Klasen die sinds vijf jaar Kees’ collega is. “De grove den, die hier van nature voorkomt, kan er goed tegen.

Maar de lariksen, douglassen en ­fijnsparren ­kregen het moeilijk. Die werden een prooi voor letterzetters (kevers, die gangen ­graven onder de schors van naaldbomen, red.). We hebben twee hectare met dode bomen gekapt en weer ingeplant met loofbomen. Die zorgen voor meer biodiversiteit en zijn beter bestand tegen droogte.”

Kees Benthem en Bob Tijsse Klasen

bij geholpen. Planten en dieren komen dan vanzelf naar hier. Toen we begonnen waren we euforisch als we een zand­hagedis zagen, nu kun je ze op het hele terrein ­tegenkomen.”

Ook de omvorming van de naald­bossen naar gevarieerde loofbossen is goed op gang gekomen. De enorme droogte in de afgelopen jaren heeft daarbij geholpen,

Koperwieken Net als in de graslanden neemt de diversiteit in de bossen toe, zegt Bob. “Er is ­inmiddels een stuk waar de vossenbes terug is. Vingerhoedskruid komt op, ook dankzij de dassen die met hun gewroet zaden naar boven halen. Boommarters en zwarte spechten zitten in dode bomen die we laten staan. We zien geregeld vossen en hazen. In de herfst strijken hele groepen koperwieken en kramsvogels neer. Die eten een week lang hun buiken vol en trekken dan verder naar het zuiden.”

De grote ingrepen op Heidepol zijn klaar.

“De natuur kan nu haar gang gaan”, aldus Kees. “Bezoekers ervaren ook de kracht van de natuur. Rust is daarin een belangrijke ­factor. Ik vind het mooi als ik mensen bij het graf van een dierbare zie picknicken.”

31

Samen natuur beschermen Natuurmonumenten en N ­ atuurbegraven Nederland werken samen om natuur te behouden, versterken én ontwikkelen.

Dat doen ze door tegemoet te komen aan de behoefte van mensen aan een laatste rustplaats in de natuur, die voor altijd natuur blijft. Voorafgaand aan de realisatie van een natuurbegraafplaats onderzoeken we samen of een gebied geschikt is. Natuur­begraven Nederland zorgt voor de inrichting en het dagelijks natuurbeheer, b ­ egraven in de natuur en ondersteuning rondom het afscheid. Na de laatste ­natuurbegraving neemt Natuur­ monumenten de zorg en bescherming van het gebied weer over, voor altijd. We w ­ erken inmiddels op vijf natuur­begraafplaatsen samen, de zesde gaat dit najaar open. natuurbegravennederland.nl

32

Natuur op doktersrecept Minder stress, een lagere bloeddruk, een sterker immuunsysteem en een betere nachtrust. Huisarts Iris de Vries vertelt al wandelend op de Sprengenberg (Ov.) hoe de natuur onze gezondheid positief beïnvloedt. : Wilco Meijers : Erik Buis TEKST

W

e lopen langs de golvende heide van de Sprengenberg, onderdeel van de Sallandse Heuvelrug, waar het glinsterende zonnelicht en de vele vogelgeluiden vanzelf voor een opgetogen stemming zorgen.

Huisarts Iris de Vries geniet volop van het moment. “Geleerd van mijn kinderen”, vertelt ze met een lach. “Kinderen zijn van nature één met de natuur. Ze leven echt in het moment.

Volwassenen zijn dat in de moderne samenleving vaak een beetje kwijtgeraakt. Ik ook hoor, op drukke dagen. Maar als ik mijn kinderen in het bos zie spelen, voel ik net als zij het moment, op de plek waar je dan bent.”

Afweercellen Behalve dat Iris het fijn vindt in de natuur, weet ze dat de natuur ook goed is voor onze gezondheid. Ze verdiepte zich in leefstijlgeneeskunde en ontdekte hier steeds meer wetenschappelijk bewijs voor. “Adem maar eens diep de boslucht in”, zegt ze terwijl ze het goede voorbeeld geeft. Het is geen oproep om even zweverig tot jezelf te komen, maar een illustratie van wetenschappelijk inzicht.

BEELD

“Bomen, struiken en planten geven fyton­ciden af. Dat zijn chemische verbindingen die bomen beschermen tegen schimmels en insecten. Ze zweven door de lucht en wij ademen die in.

Ze stimuleren de activatie van natural killer-­ cellen. Dat zijn belangrijke afweercellen die vooral in de beginfase heel belangrijk zijn om bijvoorbeeld kankercellen te bestrijden of op te treden tegen virussen en infecties.”

Ook is aangetoond is dat geluiden in de natuur je tot rust brengen, zegt Iris. “Ons z­ enuwstelsel is van oudsher afgesteld op geluiden die we als mens al duizenden jaren kennen. Ze geven heel andere prikkels dan geluid van verkeer, de stad of onze telefoon. En mensen die regelmatig in de natuur zijn, voelen zich gezonder en hebben minder chronische aandoeningen.

Zo nodigt de natuur automatisch uit tot bewegen. Dat heeft aantoonbaar positieve effecten op de gezondheid, bijvoorbeeld op je bloeddruk en gewicht. Bewegen in de natuur heeft nog extra positieve effecten. Het bevordert je mentale gezondheid en zorgt vaak ook voor meer verbinding. Mensen zoeken elkaar in de natuur meer op en voelen ook meer verbinding met een natuurlijke omgeving.”

33

34

Iris de Vries

BEELD: ERIK BUIS, GETTY IMAGES

is huisarts en leefstijlarts in Zwolle, voorzitter van de ­Vereniging Arts en Leefstijl en bekleedt diverse bestuursfuncties in de zorg. Ze zet zich al jaren in om de gezondheidswaarden van de natuur en de wetenschappelijke onderbouwing daarvan onder de aandacht te brengen, onder meer via het netwerk­platform Alles is Gezondheid.

3

Buiten zijn zorgt ook voor een betere nacht­ rust, zo ervaart vrijwel iedereen die overdag gewandeld heeft. “Hoe meer daglicht je buiten opdoet, hoe meer melatonine je aanmaakt”, legt Iris uit. “Dat hormoon zorgt ervoor dat je gemakkelijker in slaap valt.

Ook de lengte speelt daarbij een rol. En vaak ben je in de natuur langer buiten dan in een ­volgebouwde omgeving.”

Veel winst Net als vandaag eigenlijk. Even vergeet Iris de tijd, kijkt ze kalm over de hei en luistert ze naar een zoemende bij. Hier, uit de dage­ lijkse drukte, ervaart ze minder stress. “Dat geldt voor de meeste mensen. En stress is een belangrijke risicofactor voor en oorzaak van veel fysieke en mentale problemen. De natuur helpt mij ook om stress te verminde­ ren. In mijn werk moet ik soms lastige zaken managen en oplossen. Dan ga ik even de natuur in. Ik merk dan dat er meer ruimte in mijn hoofd ontstaat om het probleem of de uitdaging van verschillende kanten te belichten. Na zo’n wandeling weet ik vaak welke stap ik moet zetten.”

De gezondheidswaarden van de natuur past Iris ook toe in haar praktijk. “Je kijkt als huis­ arts natuurlijk eerst of iemand een medische behandeling nodig heeft. Maar als die niet noodzakelijk is en er met aanpassing van leefstijl veel winst te behalen is, schrijf ik ook natuur voor. Natuur is effectief om mensen bijvoorbeeld meer in beweging te krijgen. En het is goedkoop. Voor mensen die het niet breed hebben, is dat een hele goede optie. Ik merk dat mensen daar best voor open staan, al moeten ze soms even een drempel over.”

Tien minuten wandelen tussen het groen betekent al winst, zegt Iris. “Natuurlijk is groen in de eigen leefomgeving dan wel essentieel. Nu nodigt de leefomgeving nog te vaak uit tot een ongezonde leefstijl.

Natuur meer terugbrengen in de stad, zeker ook in achter­ standswijken, levert denk ik grote gezondheidswinst op.”

Natuur kan daarnaast medicatie verlichten of zelfs voorkomen, denkt Iris. “Vaak wordt al snel

medicatie voorgeschreven, terwijl er onvol­ doende naar alternatieven is gekeken. Als natuur een veilig alternatief kan zijn voor pillen, is het beter om dat eerst te probe­ ren. Natuur kan ook helpen om medicatie te beperken of geleidelijk af te bouwen. ­Stapsgewijs, in ­overleg met de patiënt.”

Verbinding En zo speelt de natuur een steeds promi­ nentere rol in het leven van Iris. Verbinding is daarbij het sleutelwoord. “Dat klinkt mis­ schien een beetje zweverig, ook voor mensen in mijn vakgebied, maar dat is het denk ik niet.

Klimaat, duurzaamheid, economie, natuur en gezondheid hangen allemaal met elkaar samen. Dat zagen we ook bij corona. Het ziek zijn door corona had grote economische en maatschappelijke gevolgen. Door meer inte­ graal, vanuit een ecosysteemgedachte naar problemen te kijken, kom je volgens mij tot betere oplossingen. Kijk naar de natuur. Ook in de natuur hangt alles met elkaar samen. De natuur kan ons leren om daar nog bewuster van te zijn. Vanuit die gedachte help ik graag mee om Nederland gezonder te maken.”

35

De Sprengenberg

ROUTE Molenweg

Ou de De ve n

5,6 km

De route is in beide richtingen gemarHaarle keerd met oranje pijltjes en staat ook op onze website en in onze route-app: Natuur Routes. De route Ra start en eindigt am sw (Ov.) bij Herberg De Pas bij Haarle eg

START

eg ew

w eg er

9

Sc ho

uw en

erweg enberg Spreng

em

eg ew

lth Pa

P

th Pal

bu

rg w eg

8

Van H e

ekwe g

Ba th

g we ter

de

7

1

eg w er t n

e ev D

u

O

6

Nationaal Park Sallandse Heuvelrug

3

2

5 H Van eek

L e g enda

De Sprengenberg

weg

Bos Zand Bebouwing Water

4

Verharde weg Wandelpad Wandelroute

P

Parkeerplaats

0

200 © c ar tographic s .nl

400 m

KAART: CARTOGRAPHICS.NL

Heide

6

7

Routepunten onderweg 1 De Sprengenberg wordt al ­duizenden jaren bewoond.

Er zijn grafheuvels gevonden uit de steen- en bronstijd, maar ook raatakkers, kleine blokvormige akkers van meer dan 3.000 jaar oud.

2 Je loopt nu door bos dat al vóór 1850 is aangeplant op een wat vochtiger deel. Dat zie je terug aan de hoge beuken, dennen en sparren, waar veel varens onder groeien.

3 Recht voor je op de heuvel staat de Palthetoren, in 1903 gebouwd door de familie Van Wulfften Palthe als vakantiehuis. Later is het uitgebreid met een villa en werd dit het hoofdverblijf van de familie.

De ovale openingen zijn uitgehakt door zwarte spechten, de ronde door bonte spechten.

Meestal gebruiken spechten hun nest maar één seizoen.

Daarna komt het hol vrij voor bijvoorbeeld een holenduif, uil, vleermuis of boommarter.

Het torentje was een sterren­ observatorium.

4 Iets verderop begint het ­be­grazingsgebied van de Schotse hooglanders. Met hun gegraas zorgen de runderen ervoor dat grassen niet de overhand k ­ rijgen op de heide en in open bos.

5 Om heidevelden vitaal te houden en met elkaar te verbinden nemen we allerlei maatregelen, zoals ­begrazing met runderen en schapen, bomenkap en plaggen. Daardoor is de hei op veel plaatsen teruggekeerd.

1 6 Hier was in de jaren zestig een kwekerij die rododendrons en azalea’s verkocht. Ook veel lanen van het landgoed zijn met rododendrons beplant.

7 In de bomen van deze lanen kun je veel holen ontdekken.

8 In de twintigste eeuw is een groot deel van de heide op de Sprengenberg bebost.

Dat gebeurde veelal in grote vakken met naaldbomen, gescheiden door lanen van Amerikaanse eiken. De verkoop van het hout bracht nieuwe inkomsten op.

9 In dit voormalige productiebos maken we open plekken zodat het zonlicht weer de bodem bereikt. Koudbloedige dieren, zoals de hazelworm en levendbarende hagedis, kunnen zich hier opwarmen.

BEELD: ERIK BUIS, NATUURMONUMENTEN - HERMAN VEERBEEK, BEN WALET, GETTY IMAGES

36

37

Graafland Dennenappel in de krent In onze tuin houden we bijenvolken. De bijen zorgen voor de bestuiving van onze planten, bomen en struiken.

De honing en was verwerken we in verschillende producten.

Nu is een van onze bijenvolken gaan zwermen. Een wolk van tienduizenden bijen raast over de tuin. Het doet denken aan zo’n massale vlucht spreeuwen die je op zomeravonden door het luchtruim ziet zwenken. Maar dan in het klein.

Ik verwachtte het al. Met één oor tegen de zijwand van de bijenkast gedrukt hoorde ik daarbinnen een nieuwe koningin haar geboorte aankondigen. Dat doet ze met een geluidje dat kwaken wordt genoemd. Het is voor de oude koningin het signaal om met een deel van het volk te gaan zwermen. Ze knijpen er letterlijk tussenuit. Want zo gaat dat bij honingbijen. Oud maakt plaats voor nieuw.

De zwerm blijft hangen rondom het krentenboompje. Zo nu en dan tikt eentje me aan. Zwermende bijen zijn vriendelijk, voldaan. Want voor ze de kast verlaten, hebben ze zich vol­ gezogen met honing. Het is energie voor de zoektocht naar een nieuw onderkomen. Het is ook grondstof om ter plekke meteen nieuwe raten te kunnen bou­ wen. Raten zijn van was. En die was maken ze, simpel gezegd, door honing in te dikken.

De zwerm verdicht zich tot een tros, vastklittend aan de top van het krentenboompje.

Daar hangt hij als een enorme, donkere dennenappel.

Marc, voormalig directeur van Weleda, komt over het hout­ snipperpad naar mij toe gelopen. In verwondering bekijkt hij de krioelende reuzendennenappel. Ik vraag hem of hij de lege bijenkast wil vasthouden. Mijn plan is om het dunne krentenboompje zo te buigen dat de zwerm precies in de kast terechtkomt.

Ik zet me schrap, pak het stammetje van het krenten­ boompje en buig hem naar beneden tot de top met vervaarlijk heen en weer bungelende bijentros boven de kast hangt. De zwerm gaat vlak langs Marcs gezicht en verdwijnt in de kast. Vervolgens laat ik het boompje met één hand los en geef met de vrije hand een felle tik op de hand waarmee ik de top nog vast heb. Met een schok komt de kluit bijen los en valt in de kast. Uit de kast stijgt een enorm geraas op, het geraas van tienduizend bijen die zich vliegensvlug opnieuw rondom hun koningin organiseren.

Ik geef Marc een seintje dat hij de kast mag neerzetten en doe snel de deksel erop.

Jan Graafland, tuinman Weleda

Win! Relaxpakket Nieuw! Weleda Shower Bars: F Prikkelen je zintuigen F Bevatten voedende biologische shea butter F Zijn biologisch afbreekbaar Maak nu kans op een heerlijke relaxpakket met Shower Bar Lavendel + Vetiver, Zuiverende Room Spray Relax en Lavendel Ontspannende Body Olie. Stuur je naam en adres voor 2 juli naar weleda@natuurmonumenten.nl

38

IN DE STEIGERS

Restauratie historische hoeves na blikseminslag

TEKST: PETRA STRIJDHORST BEELD: NATUURMONUMENTEN - STEFAN CLAESSENS

In de nacht van 7 juli 2017 vond er door natuurgeweld een bizar drama plaats.

Sinds honderden jaren liggen er twee monumentale boerderijen maar slechts 300 meter van elkaar. In de volksmond onlos­ makelijk met elkaar ver­bonden en bekend onder de namen: Grote Plaats en Kleine Plaats.

De twee boerderijen ­liggen in Natuur­monumentens eerste natuurgebied: het Naardermeer.

Daar vormen ze al eeuwen een prachtig ensemble met natuur en landschap van het oudste natuurmonument van Nederland.

In de nacht van 7 juli 2017 zijn beide boerderijen tegelijk door de bliksem getroffen én volledig afgebrand. Gelukkig raakte niemand gewond. Bewoners zijn inmiddels tevreden teruggekeerd in de volledig gerestaureerde woning, waarbij het ­grootste

gedeelte van het historische ­metselwerk gehandhaafd kon blijven! De woning is ook meteen geheel verduurzaamd. Beide boerderijen worden nog geschilderd in de ­historische kleuren.

Na een lange gedegen voorbereiding voor dit Rijksmonument is ook voor de tweede ­boerderij bijna het hoogste punt bereikt.

Alle kozijnen zijn een-op-een nagemaakt zoals deze al ­eeuwen in de boerderij zaten. Het ­verschil tussen de oorspronkelijke en de nu herbouwde boerderij zal ­nauwelijks te zien zijn.

Leuk weetje!

Het riet op het dak van een van de boerderijen komt uit het Naardermeer.

ERFGOED Natuurmonumenten beschermt natuurgebieden,

waardevolle landschappen én cultureel erfgoed. Samen vertellen ze het verhaal van Nederland, van kastelen tot visvijvers.

39

40

BEELD: BUITEN-BEELD - HAN BOUWMEESTER

Miljoenen voor de natuur!

De natuur In ons dichtbevolkte land heeft onze zorg nodig. En die zorg kost geld. Daarbij is de steun van alle deelnemers van de Nationale Postcode Loterij onmisbaar. De Postcode Loterij en Natuurmonumenten zijn al sinds 1990 partners. Met een jaarlijkse structurele bijdrage aan natuur en erfgoed krijgt ons werk vleugels. Die steun loopt in de honderden miljoenen. De jaarlijkse bijdrage van € 13,7 miljoen is zeer welkom, want ons werk stopt nooit. De natuur staat onder grote druk, dus elke mogelijkheid om haar te beschermen grijpen we aan. Naast de jaarlijkse bijdrage doet de Postcode Loterij vaak een extra donatie voor een bijzonder project. Daardoor konden we het broedgebied van kraanvogels in het Fochteloërveen vergroten, kasteel en landgoed Eerde herstellen, Marker Wadden aanleggen, en brengen we met ‘Rotterdam de boer op’ Rotterdammers en boeren met elkaar in contact.

En daarom kunnen we nu ook in Zuid-Limburg aan de slag om water langer vast te houden in het Geuldal. Dat is allemaal mogelijk dankzij al die deelnemers aan de Postcode Loterij. Samen spelen, is samen miljoenen bij elkaar brengen voor de natuur. Heel veel dank daarvoor, namens de natuur.

41

natuur sport

TEKST: PETRA STRIJDHORST BEELD: RUBEN DRENTH

Natuursporter Geert-Jan van Hemert (21) is bijna elk weekend in het bos te vinden. Om te mountainbiken, maar ook om vrijwilligerswerk te doen.

‘Jongeren natuur in dankzij mountainbiken’

“Sommige mensen vinden tuinieren heel fijn. Ik vind het fijn om in het bos te werken. In de zomer zit ik zeker tien uur per week op mijn mountainbike en eigenlijk iedere zaterdag zijn we met een groep vrijwilligers op de Veluwezoom aan het werk om de paden netjes en vooral veilig te houden. We zorgen er bijvoorbeeld voor dat er geen plassen op de paden blijven staan. Anders wordt de ondergrond zacht, waardoor de kuil steeds dieper wordt. En we sluiten ­olifantenpaadjes af. We doen er alles aan om te voorkomen dat mountainbikers van de bestaande paden af gaan. We zijn ons zeker bewust van de kwetsbaarheid van de natuur waar we doorheen fietsen.

Dat mountainbikers de natuur slechts als decor zien, is volgens mij echt onzin.

Het voordeel van mountainbiken is dat je veel verschillende plekken ziet in ­relatief korte tijd. Dat is echt anders dan bij wandelen. Volgens mij maken steeds meer jongeren mede dankzij mountainbiken kennis met de natuur, waardoor ze die natuur ook gaan waarderen en begrijpen dat we haar moeten beschermen. Dat is toch alleen maar mooi? Ik ben zelf lid voor het leven van Natuurmonumenten. Dat hebben mijn ouders geregeld en ik ben er blij mee. We ­moeten samen zorgen voor de natuur, anders is het er op een gegeven moment niet meer.”

NATUURSUPPORTER Sport jij weleens in de natuur? Dan ben je een natuursporter! Een echte natuursporter is ook natuursupporter.

Dat ben je als je iets terugdoet voor de natuur waar je energie opdoet of rust vindt. Samen maken we Nederland steeds een beetje mooier.

42

‘ Alles wat je doet, heeft ­consequenties voor de natuur’ Marjanne Vos (34) uit Groningen is sinds kort lid van Natuur­ monumenten en doet de komende vijf jaar een periodieke gift. ‘De natuur kan haar hand niet ophouden.’

GULLE GEVER

TEKST: KIRSTEN DORRESTIJN BEELD: ERIK BUIS

“I

k heb met mezelf afgesproken dat als ik een salarisverhoging krijg, ik een deel ervan aan een goed doel geef. Ik vind het belangrijk iets voor de natuur te doen. Andere mensen zouden misschien het geld sparen of een tweede vakantie ­boeken. Dat vind ik ook heel leuk, maar ik vind ook: het is niet allemaal van jou.

En je kunt het geld toch niet mee­nemen je graf in.

Wij zijn afhankelijk van de natuur en de natuur is afhanke­ lijk van ons, maar de natuur kan haar hand niet o ­ phouden.

Bij een stoplicht waar ik geregeld langsfiets hier in

­ roningen hangt een ­sticker: G ‘We are nature defending itself’. In dat licht vind ik het belangrijk daar een bijdrage aan te leveren. Dat kan ook op andere manieren dan met geld: door biologisch voedsel te kopen, lokaal in te kopen, minder vlees te eten of meer planten in de tuin te zetten en al die lelijke tegels eruit. Ik heb zelf een klein tuintje met een framboos, druiven, een appelboompje en een hele hoop kruiden. Ik vind het heerlijk dat ik uit mijn eigen tuin kan eten. Het maakt me er ook van bewust hoe lang het eigenlijk duurt om een appel te laten groeien.

Yoga en meditatie hebben geholpen om me bewust te worden hoe ik als mens deze aarde bewoon. Alles wat je doet, heeft consequenties voor de natuur. Het is de aarde waarop we wonen, dat is zo belangrijk, daar moet je niet mee knoeien.”

43

kort

BEELD: NATUURMONUMENTEN - MARTIN VAN LOKVEN, GETTY IMAGES

Wat vinden onze leden?

Eind 2021 hebben we een grote groep leden uitgenodigd mee te doen met ons ledentevredenheidonderzoek. Wellicht heb je de vragenlijst ook ingevuld.

De overall conclusie is dat onze leden zeer betrokken en loyaal zijn. Zo’n 9 op de 10 leden geeft aan het werk van Natuur­monumenten de komende jaren waarschijnlijk tot zeer zeker te blijven ­steunen. De voornaamste reden voor hun steun is het belang dat leden hechten aan bescherming en behoud van de Nederlandse natuur.

Naast het belang van het beheer van natuurgebieden, vindt men verbetering van de biodiversiteit en het creëren van nieuwe natuur in Nederland, zoals Marker Wadden,

belangrijk. Ook vinden leden het belangrijk dat we maatschappelijke en politieke verantwoordelijkheid nemen voor behoud van natuur in Nederland en het tegengaan van de effecten van klimaatverandering.

De overgrote meerderheid van de ondervraagde leden heeft vertrouwen in de vereniging en is ervan overtuigd dat zijn of haar bijdrage impact heeft. Toch voelt slechts een kleine meerderheid zich

gewaardeerd. We vinden dat dit beter kan.

Niet alle leden zijn bekend met onze ledenvoordelen. Het bekendste voordeel is de korting in de winkel in bezoekerscentra.

Als belangrijkste ledenvoordeel noemt een kleine meerderheid gratis parkeren.

Wij bedanken alle leden die hebben meegedaan aan het onderzoek. We zijn blij met alle inzichten die we hiermee hebben gekregen.

ADVERTENTIE

ERVAAR 100% NATUURLIJKE VERZORGING KORTING

25%

*

Niets voelt beter dan jezelf verzorgen met de 100% natuurlijke verzorging van Weleda.

Biologisch en gemaakt met respect voor mens, dier en milieu! Met een zijdezachte huid voor het hele gezin als resultaat. Nieuwsgierig? U ontvangt nu 25% KORTING op het hele Weleda assortiment.

Ga naar deonlinedrogist.nl/weleda en verzilver uw korting met de kortingscode WELEDA2022.

*

Deze korting is uitsluitend geldig van 13 juni t/m 3 juli 2022 op de adviesprijs bij De Online Drogist. Korting geldt niet voor Weleda Geneesmiddelen en niet in combinatie met andere kortingen.

Weleda. Puur natuur, net als jij.

Adv Puur Natuur 195x127.indd 1

24-01-2022 14:29

MEDE GELIJK MO44 GEMAAKT Overal in het land herstellen onze boswachters de natuur. Het geld voor deze kostbare projecten komt van overheden, bedrijven en van jullie, onze leden.

Het pimpernelblauwtje terug in Vlijmens Ven Het water was niet te stoppen. Soms laat de natuur zich niet temmen. Dan kun je maar beter meebewegen. Dat dat voor de natuur geweldig uitpakt, is te zien in Vlijmens Ven bij Den Bosch. : Frans Bosscher TEKST

BEELD: NATUURMONUMENTEN - FONS MANDIGERS, BEN WALET, GETTY IMAGES

W

andel in het voorjaar de Hon­ derdmorgensedijk net buiten Den Bosch op en je krijgt een bloemenzee voorgeschoteld zoals er maar weinig zijn in ons land. Honderdduizenden orchideeën (riet-, brede en gevlekte orchis), grote ratelaars, echte koekoeksbloemen en moerasspirea’s zetten het landschap in kleur.

“En dan moet je bedenken dat de komende maanden ook parnassia, klokjesgentiaan en blauwe knoop nog gaan bloeien”, zegt bos­ wachter Lianne Schröder. “Daar word ik pas echt blij van. Want die laten zien dat het vele werk dat we gedaan hebben, succesvol is.”

Blues in the Marshes heet het herstelproject waar tien jaar aan is gewerkt en dat vijf jaar geleden klaar was. Het pimpernelblauwtje in het moeras terugkrijgen, was de insteek.

Daarvoor was herstel nodig van de natte, bloemrijke graslanden, waar dit bijzonder zeldzaam vlindertje volledig van afhanke­ lijk is.

Sleutel voor het herstel is het schone, kalk­ rijke water dat hier in de Naad van Brabant al duizenden jaren aan de oppervlakte komt.

Het is water dat op de hogere delen van ­Brabant als regen in de grond is gezakt en een stuk noordelijker weer naar boven komt.

Al dat water maakte dat het gebied voor boeren nauwelijks interessant was. Je kon er laat in de zomer misschien wat hooi van afhalen. Verder gebeurde er zo goed als niks.

Dat gaf alle ruimte aan de planten die het graag wat nat hebben.

In de vorige eeuw is nog geprobeerd om er productief landbouwgrond van te maken.

Er zijn tientallen kilometers aan brede ­sloten gegraven om het kwelwater snel af te ­voeren. Jarenlang werd er maïs verbouwd, maar het water bleef komen, waarna is besloten het terug te geven aan de natuur.

Langs 8 kilometer van de Naad is een gebied van meer dan 100 hectare hersteld.

Recordaantal Dat ging niet vanzelf. Eerst is de zwaar bemeste bovenlaag afgegraven. Een enorme operatie. Het ging om 750.000 kuub grond, die hergebruikt is bij de aanleg van kades om wateroverlast in Den Bosch te voorkomen.

“Om de terugkeer van de planten op weg te helpen, hebben we vervolgens twee dingen gedaan”, vertelt Lianne. “We hebben plag­ gen uit de Moerputten, een aangrenzend natuurgebied gehaald, inclusief zaden en bodemleven, naar de afgegraven percelen gebracht. En we hebben maaisel met zaden en insecten uit andere bloemrijke graslanden in de omgeving hier verspreid.”

45

Daarna was het afwachten hoe het zich zou ontwikkelen. “Het heeft heel goed uitge­ pakt”, zegt Lianne. “Het herstel is sneller gegaan dan we hoopten. Twee jaar geleden hebben we bij het tellen van planten zelfs een record geboekt. Op een stuk van drie bij drie meter zijn 88 plantensoorten geteld. Dat is een enorme dichtheid. Dat is nog niet eer­ der in een gebied van Natuurmonumenten aangetroffen; het record stond op 76. Al met al zijn er 125 plantensoorten gevonden. Dat is geweldig.”

Heel spannend De hamvraag is natuurlijk: is het pimpernel­ blauwtje terug? Het vlindertje kwam in ons land alleen nog in de Moerputten voor. Het zou dan ook de kroon op het herstelwerk zijn als het pimpernelblauwtje de oversteek zou maken naar de herstelde graslanden van het Vlijmens Ven. “Dat was heel spannend”, zegt Lianne, “want de vlinder heeft een heel complexe levenscyclus, waarin de grote pimpernel en de moerassteekmier cruciale rollen spellen.

Het pimpernelblauwtje zet z’n eitjes af op de rode bloemhoofdjes van de grote pimper­ nel. De rupsen eten van de bloem en laten zich na een paar weken op de grond vallen.

Steekmieren nemen de rupsen mee hun nest in. Een zoetig stofje dat de rupsen afschei­ den, vinden de mieren lekker. Bijna een jaar later komt de vlinder dan tevoorschijn. Dus het pimpernelblauwtje heeft én de grote pimpernel én de steekmieren nodig om te overleven.”

Al een paar jaar was de rode pimpernel te zien in het Vlijmens Ven. Ook de moeras­ steekmieren waren gesignaleerd. Het wachten was op het pimpernelblauwtje.

Vorig jaar was ie er. “Jaaa, zo mooi”, zegt Lianne met een glimlach van oor tot oor.

“Soms lukt het gewoon. De aanloop was erg moeilijk. Al die vergaderingen, plannen, onderzoeken, vergunningaanvragen namen wel tien jaar in beslag. Dan ben je nog drie tot vier jaar met de uitvoering bezig. Maar dan komen de planten, de leeuweriken, ­moerassprinkhanen én het pimpernel­ blauwtje. Fantastisch.”

Boswachter Lianne Schröder

‘Het herstel is sneller gegaan dan we hoopten.’

46

Spectaculair meer biodiversiteit op het platteland, eerlijk geproduceerd regionaal eten en een gezonde bedrijfsvoering voor boeren. Ruim een jaar geleden ging met financiële steun van de Nationale Postcode Loterij ‘Rotterdam de boer op!’ van start. Tijd voor een tussenstand. TEKST: Petra Strijdhorst en Maaike Wermer oe kunnen we ervoor zorgen dat stedelingen zich meer ­betrokken gaan voelen bij het landschap en natuur rondom de stad? En dat consumenten zich realiseren dat ze via hun winkelmandje een ongelofelijk belangrijke bijdrage kunnen leveren aan dat landschap?”

Dat zijn volgens projectleider Dirk Kunst de hamvragen van het project ‘Rotterdam de boer op’. “We willen mensen ervan bewust maken dat je écht een verschil maakt voor natuur en milieu door in de supermarkt te kiezen voor producten met een biologisch of ‘On the way to Planet­ Proof’-keurmerk. Door rechtstreeks bij de boer te kopen of te kiezen voor

­producten uit de kringlooplandbouw heb je invloed op de inrichting van het landschap om je heen.”

Wat is ‘Rotterdam de boer op!’?

Omdat 54 procent van Nederland uit agrarisch gebied bestaat is het ­platteland cruciaal voor behoud en versterking van de biodiversiteit in Nederland. Juist rondom grote steden ziet Natuur­monumenten kansen voor een ontspannen landbouw die produceert voor de eigen stad. In de regio Rotterdam komt deze droom nu tot leven. Dirk: “We werken samen met achttien partijen. Er zijn veel projecten gestart. Daar moeten we nu een groot geheel van maken.”

BEELD: NATUURMONUMENTEN - MAARTEN VAN DE VEN, MARTEN VAN DIJL, FRED HORST, GETTY IMAGES

Rotterdam de boer op!

Heerlijk van Dichtbij naar de super Sinds maart steunt ‘Rotterdam de boer op!’ de boeren van C ­ oöperatie Heerlijk van Dichtbij. Het doel van de samenwerking? Het veroveren van de Rotterdamse supermarkten en horeca met hun streekproducten van Heerlijk van Dichtbij. Smakelijke en duurzame producten die bijdragen aan meer biodiversiteit, lekker eten voor de ­consument en een eerlijke waardering voor de boer is het vertrekpunt van beide partijen.

Eerste bomen voedselbos Schiebroekse Polder

Honderden klanten, collega’s en ­partners van Picnic hebben in februari van dit jaar samen met Natuur­ monumenten de eerste 1.500 bomen geplant in voedselbos Schiebroekse Polder, aan de noordrand van Rotter­ dam. De komende tijd worden er notenbomen, vruchtenstruiken en overige eetbare planten aangeplant.

Eveneens in februari is een begin gemaakt met de aanplant van voedselbos Maasland. In 2023 wordt gestart met de aanleg van een voedselbos in het Valckesteijnse bos in Rotterdam-Zuid.

Educatie over natuur en voedsel is een belangrijk doel van de ­voedselbossen.

Daarnaast staat het vergroten van de biodiversiteit centraal: kleine zoog­ dieren, vogels en insecten vinden straks een thuis in het bos.

Dit is er al gedaan

Kleine melkwagen voor PlanetProof

‘Rotterdam de boer op!’ geeft in de regio Rotterdam invulling aan de landelijke samenwerking van Friesland­Campina en ­Natuurmonumenten voor ­zuivel met het keurmerk On the way to ­PlanetProof. Als er meer vraag ontstaat naar zuivelproducten met dit keurmerk, kunnen meer boeren rond Rotterdam de stap maken om het aan te bieden. FrieslandCampina en Natuur­ monumenten spannen zich in om de overstap voor boeren makkelijker te maken. Zo wordt nu een kleinere melkwagen ingezet, geschikt voor de smallere polderwegen, om in de veenweidepolders rond Rotterdam de PlanetProof-melk op te halen.

Nedertarwe brengt boeren en bakkers bij elkaar

Royal Koopmans wil boeren en ­bakkers bij elkaar brengen om de duurzame beweging in de graanketen te versnellen. Hiervoor lanceert ze Nedertarwe: duurzaam geteeld graan van Hollandse bodem. Dirk Kunst: “Wij brengen dit initiatief graag verder door, te beginnen in de regio Rotterdam, met ­Koopmans en de boeren te onderzoeken hoe de teelt van Nedertarwe én de bio­ diversiteit verbeterd kunnen worden.

En uiteraard door Rotterdammers te ­motiveren om Nedertarwe-brood te kopen als het straks beschikbaar is.”

Kijk voor meer verhalen en tips om zelf een bijdrage te leveren op rotterdamdeboerop.nl.

Wil je lekker fietsen én onderweg inkopen doen, rechtstreeks van het platteland? Bekijk onze routes op nm.nl/boerenlandroutes-rondom-rotterdam.

LEZERSAANBIEDINGEN LEZERSAANBIEDINGEN

Oisterwijk

Van vergadercultuur naar vergadernatuur

Vergaderen op de mooiste locaties in de natuur Laat je inspireren door de mooiste natuurgebieden van Nederland. Vergader in ongedwongen sfeer op plekken vol historie. En verken in de pauze het gebied alleen óf samen met de boswachter. De natuur geeft je de ruimte, creativiteit, nieuwe inzichten en zorgt voor een ontspannen sfeer.

Tiengemeten onder Rotterdam

Fort Kijkuit bij Loosdrecht

Ackerdijkse Plassen bij Rotterdam

Bekijk alle vergaderlocaties en boek direct: nm.nl/vergaderen

Leden parkeren gratis Wat fijn dat je lid bent van Natuurmonumenten!

Daarmee bescherm je de natuur en geniet je van ledenvoordelen, zoals gratis parkeren*.

Bij een aantal natuurgebieden vragen we een parkeerbijdrage voor niet-leden. Hierbij verdelen we de kosten voor natuur, erfgoed en recreatieve voorzieningen eerlijker. Neem je ledenpas mee. Je scant de ledenpas bij het verlaten van de parkeerplaats en rijdt zo gratis weg.

Info en locaties: nm.nl/parkeerbijdrage

*

Gratis parkeren geldt voor lidmaatschappen INDIVIDUEEL, SAMEN en GEZIN.

BEELD: NATUURMONUMENTEN - ROELOF BOS, PAUL VAN GAALEN

49

buiten

Met onze boswachters maakten we een selectie van de vele activiteiten die we deze zomer ­hebben, ook voor de kinderen van OERRR. Ga voor meer info en aanmelden naar nm.nl/agenda.

Flevoland

Drenthe

Friesland

Grote waterwerken

Frisse neus

Naar de broedvogels

25 jun, 10,30 jul, 21 aug, 3 sep

Elke zondagmiddag van 19 jun t/m 11 sep

21, 28 jun

In het Waterloopbos liggen restanten van ruim 30 modellen van grote waterwerken uit de hele wereld. Dankzij het stromende water vind je hier bovendien prachtige en ­verrassende natuur.

Naar de jungle 26 jun, 10,16,24,30 jul, 7,13,21,27 aug, 11 sep

Vaar mee over het Zwarte Meer naar de jungle van het Vogeleiland. Op het eiland lopen we naar de vogelkijkhut.

En misschien vliegt de zee­ arend wel langs.

Ga mee, lekker de natuur in.

De boswachter vertelt over de natuur in het Dwingelderveld: welke planten en dieren zie je in de seizoenen?

Op zoek naar reeën 25 jun

De avond valt over Nationaal Park Dwingelderveld.

In de schemer komen veel dieren uit hun dekking om voedsel te zoeken. Met de boswachter ga je op zoek naar reeën.

In het broedseizoen is de kwelder van Schiermonnikoog

Vilt zelf een vacht

afgesloten voor publiek. Deze excursie biedt kans om met de boswachter broedende meeuwen te zien, maar ook lepelaars, velduilen, kieken­ dieven, wulpen en tapuiten.

De vachten van de Drentse heideschapen van onze kudde op het Dwingelderveld zijn heel geschikt om te vilten. Op 22 jun, 8 en 28 jul en 27 aug kun op het erf van de schaapskooi bij Lhee je eigen vacht vilten. Ervaren wolvilters helpen je daarbij. Tussendoor is er een biologische lunch.

Dieetwensen kun je tot een week voor de activiteit doorgeven aan secretariaatzuiddrenthe@natuurmonumenten.nl.

Aan het eind van de dag ga je naar huis met een duurzaam en zacht product van Drentse bodem.

50

Utrecht

Stappen en happen

Zwoele zomeravond

De lekkerste wandeltocht op Tiengemeten is op 13 augustus. Een walking dinner langs het moeras in het westen van het natuureiland.

21 jun, 5,21 jul

BEELD: NATUURMONUMENTEN - JANKO VAN BEEK, BOY VAN DER ERF, MELLE MEIVOGEL, GETTY IMAGES

Ga met onze gids mee op pad en ervaar de stilte en ruimte van een zwoele zomeravond in de Kaapse Bossen. Geniet ook van de prachtige avondzon vanaf de uitkijktoren De Kaap.

Gelderland Schotse hooglanders 25 jun, 2 jul

Altijd al willen weten waar en waarom er Schotse hooglandrunderen grazen op de Veluwezoom? Ga mee op pad met onze gids die het gebied op zijn duimpje kent.

Speuren naar wild 17,24,31 jul, 7,14,21 aug

Samen met de ­boswachter speuren naar wilde dieren Planken Wambuis? Of verrassende verhalen horen over bijzondere plekken, planten en dieren? Ga mee, lekker de natuur in.

Heidehoppen 13,20 aug

Wolventocht 26 jun, 11 sep

Kom naar het bezoekers­ centrum Veluwezoom en loop mee met de Wolventocht.

Dit is een gezinsactiviteit voor kinderen in de leeftijd van 8 t/m 12 jaar. We gaan net als in een roedel, huilen als de wolven. Wil je je enthousiasme voor de wolf delen met je klasgenoten? Hier vind je een spreekbeurt: nm.nl/ kinderen/spreekbeurt

Ervaar de geur en kleur van de prachtige uitgestrekte heidevelden op de Veluwezoom.

Met onze gidsen maken we verschillende zwerftochten van ongeveer 16 km.

Voorbij de ijzertijd 4 sep

Grafheuvels, wildwallen: ontdek welke sporen van onze voorouders nog te vinden zijn in de omgeving van Wolfheze.

Overijssel Verdronken dorp 19,22,24,26,29 jun

Zuid-Holland In het maanlicht 13 jul, 12 aug, 10 sep

Vaar mee op deze ­mysterieuze, nachtelijke tocht door de Nieuwkoopse Plassen.

Eeuwenoude kooi

14 aug

De kooiker neemt je mee naar de eendenkooi Het Aalkeetbuiten (tussen Vlaardingen en Maasland) en vertelt alles over de werking en de geschiedenis.

Vaar mee naar het verdronken dorp Beulake. Luister naar de verhalen van de schipper over het dorp dat op de bodem van het meer ligt.

Spoorzoeken 7 aug

Je eigen voetspoor in de modder ken je vast wel, maar van welk dier is toch dat spoor dat je in het bos of misschien wel in je eigen tuin tegenkomt? Met de boswachter ga je zoeken op De Sprengenberg.

Noord-Holland Naar de eendenkooi 19,25 jun, 3 jul

Stap aan boord van de fluisterboot en ontdek de historische eendenkooi van het Naardermeer. Misschien spot je wel een purperreiger, ringslang of ree.

Vogelboulevard 21,28 jun, 5,12,19,26 jul

Tijdens een fietstocht van 3 uur vanuit natuurcentrum De Marel gaan wij op zoek naar rustende steltlopers en sterns aan de oostkant van Texel.

51

Oorlog in de duinen 30 jul, 13 aug

In Nationaal Park Zuid-Kennemerland zijn veel restanten uit de Tweede Wereldoorlog. De boswachter neemt je mee en vertelt de verhalen erachter.

Noord-Brabant Overleven in de natuur 2 jul, 3 sep

Wat normaal niet mag, mag nu wel. ’s Nachts kamperen midden in de natuur bij Oisterwijk.

Wie wil dat nu niet? Tijdens een exclusieve bushcraft met je vader of moeder leer jij hoe je overleeft in de natuur. Ben jij zo’n bikkel?

Bijzondere vliegers 16,23 jul

Beleef de vliegende kleurenpracht van Huis ter Heide bij Tilburg. Dit natuurgebied is het thuis voor vele vlindersoorten.

Vroege vogels 24 jul

Vroeg in de ochtend zijn de vogels het meest actief. Ga mee met de gids en beleef de drukte van de vogels in de Dintelse Gorzen.

Bouw je eigen insectenhotel 3,22 jul, 14,21,28 aug

Ga mee met de boswachter op ‘jacht’ naar insecten en bouw een super-de-luxe insectenhuis voor in je eigen tuin.

Watermonsters 9 jul, 13,20,27 aug, 3 sep

In de sloten, kreken en plassen van Waalenburg op Texel leven een heleboel kleine en bijzondere kriebelbeestjes. Met schepnet, emmer en loeppot ga je op onderzoek uit met een echte onder­water-boswachter.

Verdronken land

boswachter vertelt je alles over fossielen. En, misschien heb je geluk en vind je er zelf een.

30 jul, 8,27 aug, 6 sep

Uitdagende tocht door ­geulen, over slikken en schorren in het Verdronken Land van Zuid-­ Beveland.

Oude bewoners 14 aug

Wat weten we van de landheren, ridders, paters, kluizenaars, boeren en grotbewoners die de Sint Pietersberg vroeger bewoonden en welke sporen lieten ze na?

Limburg Kerst in De Schark 1,9,15 jul

De boswachter neemt je mee door de diepe ENCI-groeve naar De Schark. Amerikaanse soldaten hielden hier in 1944 een kerstnachtdienst.

Fossielen zoeken 3,10,17,24,31 aug

Ben je benieuwd hoe het hier heel lang geleden uitzag en wat voor dieren er toen leefden? De

Wil je niets missen?

Schrijf je in voor de maande­ lijkse e-mailnieuwsbrief en blijf op de hoogte van het laatste natuurnieuws, de leukste activiteiten in de buurt en ­ontdek de mooiste routes door prachtige natuurgebieden. Meld je aan vóór 17 juli en maak kans op een excursie voor 2 personen. Nm.nl/nb

Festival Wonderfeel

Zeeland Slikkentocht 26 jun, 6 aug, 10 sep

Maak kennis met de vogelrijkdom van de Kattendijkse Plaat in de Oosterschelde, het grootste en natste nationale park van Nederland.

Voor één keer open 17 jul, 28 aug

Ga mee naar de prachtige Middelplaten aan het Veerse Meer, dat niet toegankelijk is, en geniet van moeraswespenorchissen, parnassia en addertongen.

Drie dagen klassieke muziek in de natuur Na twee jaar kan het Festival Wonderfeel weer als ­vanouds, zonder coronabelemmeringen, plaatsvinden. Je kunt op ­Buitenplaats Schaep en Burg in ’s-Graveland drie dagen ­genieten van 100 optredens met 400 musici op 7 podia. Het festival voor klassieke muziek – inmiddels de achtste editie – heeft deze keer een Brits tintje. 15,16,17 juli gaat het ge­­ beuren. Leden van Natuurmonumenten krijgen korting op de toegangsprijs. Meer info en tickets? wonderfeel.nl

52

Ruben Hein

“Op Oceans, m’n nieuwe album, komen mijn twee grote liefdes bij elkaar: muziek en natuur. Ze roepen bij mij dezelfde emoties op, dezelfde ontroering. Dat is misschien ook niet zo gek, want vanaf het eerste begin van de mensheid, toen we nog met de natuur leefden, was muziek al een manier om je te uiten. Tijdens een trip als ‘artist in residence’ naar A ­ ntarctica heb ik de eerste schetsen voor het album gemaakt. Een deel heb ik daarna uitgewerkt op ­Marker Wadden. Voor een vogelaar als ik is dat een heel fijne plek.

Het leidt ook erg af, want ja, als je ineens blauwe kieken­dieven langs ziet komen…

Tegelijkertijd was het inspirerend. ­Dingen die ik tegenkwam, zoals een fossiel herten­botje en drijfzand, verwerkte ik in m’n teksten.

Ik zou graag zien dat m’n album het gesprek op gang brengt over onze rol op de planeet.

Papier met zaadjes Klimaatverandering laat zien dat er een omslag nodig is: van heerser van de natuur moeten we er weer onderdeel van w ­ orden.

We zijn ons zo langzamerhand wel bewust van het veranderende klimaat, maar we vinden het moeilijk dat in actie om te z­ etten.

We worstelen daarmee, ­voelen ons ook schuldig, maar wijzen vaak naar anderen voor oplossingen. Juist omdat we er allemaal debet aan zijn – wij hier in het westen trouwens veel meer dan mensen in bijvoorbeeld Afrika – moeten we het samen oplossen. Om het gesprek daarover te stimuleren is de hoes ook van ‘growing paper’ gemaakt, papier met zaadjes erin. Die kun je in je tuin laten ontkiemen. Verder wordt er voor elk verkocht vinylalbum een boom geplant bij Norg (Dr.). In het najaar gaan ze de grond in. Daar gaan we iets moois van maken. Zo hoop ik mensen te inspireren en enthousiasmeren te doen wat ze kunnen.”

BEELD: YANI PICTURES, GETTY IMAGES

‘ Muziek en natuur zijn mijn twee grote liefdes’

Zanger, pianist en vogelaar Ruben Hein liet zich voor zijn nieuwe album inspireren door de natuur ver weg en dichtbij. Op zijn beurt hoopt hij ons te inspireren om in actie te komen tegen klimaatverandering.

53

FOTO

BEELD: LILIAN-BASTEN, MARCEL HINNEN, DICK BUIJSMAN, JORIS VEGTER

van de maand

1

2

3

Fotograferen in de zomer is een uitdaging. De zon is fel, de schaduwen zijn donker.

Deze foto van Marcel Hinnen van een grote karekiet laat zien dat het wel kan. Omdat de achtergrond ook zon heeft, krijg je geen ‘zwart gat’. Er is bovendien enig tegenlicht, waardoor vogel en rietstengels mooi loskomen van de achtergrond.

Foto 1 Felle regen­ wolken vlak voor of na de zon k ­ unnen het meest uitgebleekte zomerlandschap opeens in een magisch licht zetten.

Foto 2 De zomer is hét ­seizoen om macrofoto’s van insecten te maken. ▯

▯

Het miegelt van die beestjes. Begin dicht bij huis, in je eigen tuin. Je kunt soorten op naam proberen te ­brengen door je foto te uploaden naar de app ObsIdentify. Dit zijn klokjesdikpootbijen in kaasjeskruid.

Foto 3 Door tijdens het gouden uur (vlak na zonsopgang of vlak voor zonsondergang) te fotograferen maak je gebruik van zachter licht. Gebruik je dan ook nog tegenlicht dan kan dat een mooie zomersfeer geven. ▯

Ga je er regelmatig op uit om natuurfoto’s te maken? Dan vind je het

misschien leuk om mee te doen aan onze fotowedstrijd: de Foto van de Maand. De winnaar krijgt een uit­vergroting van z’n ingezonden foto. Kijk voor meer info op: nm.nl/foto-van-de-maand

Met jouw aankoop steun je de natuur in Nederland

54

Webwinkel natuurmonumentenshop.nl

Meer vogels in je tuin Versier je tuin met deze set metalen minivogels: winterkoning, uil, duif, ijsvogel en roodborst. Hang ze in een boom, op de schutting of voor het raam.

Actieprijs € 15,99 Normale prijs € 19,99 ART.NR. 97432

Wilde kruidenthee

ART.NR. 92059

Wilder Land werkt samen met boeren om kruiden in te zaaien, waar ze hun thee van maken. Zo verbeteren ze samen de Nederlandse biodiversiteit. Er zitten zes verschillende smaken in de theedoos.

Help de insecten Bijen, vlinders en lieveheersbeestjes helpen bij de bestuiving van planten en functioneren als natuurlijke ongediertebestrijding. Je kunt ze ­helpen met deze kasten, met ronde gaatjes voor solitaire bijen, verticale sleuven voor vlinders en horizontale sleuven voor lieveheersbeestjes.

Ledenprijs € 17,99 Normale prijs € 19,99

Ledenprijs € 12,99 Normale prijs € 11,69

ART.NR. 10873

HAAL DE NATUUR IN HUIS Dutch Design-producten, gemaakt van stevig golfkarton (FSC): een opbergdoos om spullen stijlvol op te bergen, en een krukje dat je ook kunt gebruiken als nachtkastje of bijzettafel.

Ledenprijs € 19,79 Normale prijs € 21,99 ART.NR. KRUKJE 62600

ART.NR. 92060

Ledenprijs € 17,09 Normale prijs € 18,99 ART.NR. OPBERGDOOS 62605

Vogels verwennen Laat de vogels in je tuin genieten van een heerlijke zadenmix met deze praktische voedersilo. Eenvoudig op te hangen, bij te vullen en schoon te maken.

Ledenprijs € 13,49 Normale prijs € 14,99 ART.NR. 37004/37002/37003

Bestel online of telefonisch via: 0478 – 78 81 01

55

BEELD: NATUURMONUMENTEN - GEURT BESSELINK

Karrenspoor

“Op de zandgronden in het oosten en zuiden van het land lag het vroeger vol met zandwegen. Ze zijn meestal begonnen als karrensporen. Om ervoor te zorgen dat je altijd in hetzelfde spoor kon rijden, hadden wagens in Drenthe een breedte van ruim een meter; dat was voorschrift. Hollandse wagens waren 1,21 meter breed. Veel van die wegen zijn de afgelopen eeuw geasfalteerd. Daarmee zijn er ook veel geschikte ­leefgebieden voor bijvoorbeeld de tormentilzandbij, en veel andere zandbijen, verdwenen. Bandensporen in het zand kunnen wel net die steile randjes maken die hij nodig heeft. Niet alleen wilde bijen, je vindt ook veel vlinders, sprinkhanen, wespen en vogels op en langs zandwegen. Alle reden dus om ze in ere te houden. Ze zijn belangrijk voor de biodiversiteit en hebben grote cultuurhistorische waarde. Ze vertellen prachtige ver­ halen over hoe onze voorouders hun brood verdienden.”

Ronald Popken Boswachter Zuid-Drenthe

56

IN u T Je !

F k O A o A R P M AAt kLIm

Door klimaatverandering kampen wij steeds vaker met overstromingen of extreme droogte.

Met desastreuze gevolgen voor de Nederlandse natuur. We moeten anders met water omgaan.

In plaats van water zo snel mogelijk afvoeren, moeten we het opvangen en vasthouden.

Als Natuurmonumenten doen wij dit door klimaatbuffers aan te leggen.

Ook jij kunt helpen de natuur klimaatproof te maken. Maak van je tuin en de buurt een klimaatbuffer.

Download het klimaatbufferpakket op natuurmonumenten.nl/klimaatbuffers.

En ga aan de slag met de 10 tips tegen wateroverlast en hittestress.

WINACTIE Maak kans op 1 van de 100 regentonnen