2 minute read
Guaraní
Tupi
Equatorial-Tucanoan
Advertisement
Guaraní, ‘n amptelike taal van Paraguay, is lid van die Tupi-familie en verwant aan die Karibbiese en Macro-Jê-families. Guaraní word oor ‘n uitgebreide gebied suid van die Amasonerivier tot in Argentinië gepraat, en van die Boliviese Andes in die weste tot by die Atlantiese Oseaan in die ooste.
Die Tupi-familie bestaan uit sowat 70 tale wat in Brasilië, Bolivië, Franse Guyana, Peru en Paraguay gepraat word. Die Proto-Tupi tuisland was waarskynlik tussen die Guaporé- en Aripuanãriviere, wat hoofsaaklik in die Rondônia-provinsie van Brasilië lê.
Guaraní het min of meer agt miljoen sprekers. Die meeste Paraguayane is tweetalig in Guaraní en Spaans. Guaraní is ook ‘n erkende tweede taal in die Corrientesprovinsie van Argentinië.
Die taal het nasale klinkers, genasaliseerde konsonante en nasale harmonie. Die twaalf klinkers is /a/, /e/, /i/, /o/, /u/ /ɨ/ en hulle nasale ekwivalente. Afhangende van dialek is daar 17 – 19 konsonante.
Guaraní is ‘n aglutinerende en polisintetiese taal wat beide prefikse en suffikse gebruik. Die werkwoord neem prefikse vir die subjunktief en imperatief, en vir die kousatiewe, refleksiewe, resiprokale vorm, behalwe die kousatief van oorganklike werkwoorde. Aspek en tydsaanduiding sluit in teenwoordige tyd, die progressiewe aspek, verre verlede, perfektief, toekoms en onmiddellike toekoms.
Die naamvalle van selfstandige naamwoorde word deur suffikse of agtervoegsels gemerk. Voornaamwoorde verskyn in onderwerp-, besittings-, direkte voorwerp en indirekte voorwerpvorme. Die eerste persoon meervoud (ons) het ‘n inklusiewe en eksklusiewe vorm.
Guarani is ‘n aktief-statiewe taal waar oorganklike werkwoorde aktief is terwyl onoorganklike werkwoorde aktief of statief kan wees. Die onderwerp van ‘n onoorganklike klousule word soms op dieselfde manier gemerk as die agent van ‘n oorganklike werkwoord (ek, hy) en soms as die direkte voorwerp (my, hom). Die vorm word bepaal deur die mate van beheer wat deur die deelnemer uitgevoer word. Om te sê dat iemand gestruikel en geval het, sal Guaraní dit uitdruk as “geval hom” want “hy het geval” sou beteken dat die persoon met opset geval het.
Die heel eerste grammatika is in 1640 deur die Jesuit Antonio Ruiz de Montoya gepubliseer. Vandag is daar TV- en radioprogramme, supplemente in koerante en toneelstukke in Guaraní.
Bron: Jenner, Frances. Paraguay’s Guaraní language is flourishing but its indigenous people are not: Legislation protecting the Guaraní language reveals a double-standard in the government's approach to the Guaraní people. Latin America Reports May 6, 2019.
