intrada Kwartaalblad van het Rotterdams Philharmonisch Orkest
' Trots dat we creatief en origineel blijven' Musici over bijzondere projecten zoals Wow it's Beethoven
maart 2021
inhoud Coverfoto: Karen van Gilst
welkom
In aantocht Normaal gesproken zou rond deze tijd onze nieuwe seizoensbrochure bij u op de deurmat vallen, met een wat luidere plof dan deze Intrada maakte.
Maar daar is het nu nog te vroeg voor, ook al staat ons seizoen 2021–22 al een hele tijd van A tot Z gepland, met de prachtigste concerten. Grote werken, grote dirigenten en grote solisten: een programma om je vingers bij af te likken – als het tenminste allemaal door zal mogen gaan zoals we het voor ogen hebben. En juist dat blijft nog even onzeker. Het laatste wat we willen doen, is valse beloftes maken. Daarom moet de brochure met alle details nog even wachten. Nog even geduld, het is de moeite meer dan waard. Intussen nemen we u in deze Intrada graag mee achter de schermen. We laten u zien wat we allemaal in stelling brengen om u te kunnen verwelkomen zodra we de deuren weer mogen openzetten. We lichten een paar tipjes van de sluier op van het nieuwe seizoen. Maar we vertellen u ook wat we u nu al aan concerten te bieden hebben, online op ons gloednieuwe digitale podium Dichterbij. Want met alle onzekerheden staat één ding vast: wij blijven voor u spelen. In de zaal zodra het weer kan, online wanneer u maar wilt.
inhoud 3 Nieuws 5 Column - Lahav Shani 6 Plannen in coronatijd 11 Vriendennieuws
14
12
Wow it's Beethoven
14 Katinka Reinders van team Educatie 16 Herdecorering van de Doelen 18 Beethoven in beeld
George Wiegel, algemeen directeur Colofon Intrada Voorjaar 2021 Redactieadres: Postbus 962, 3000 AZ Rotterdam, www.rpho.nl, intrada@rpho.nl Redactie: Eelco Beinema, Bart Diels, Rien van Genderen (Vriendenvereniging) en Ingrid Sikking Medewerkers: Petja Buitendijk, Joke Dame, Emma Groenenboom, Karen van Gilst, Bart Hoogveld, Jolanda van der Ploeg, Egbert Jan Riethof, Liesbeth Smit, Femke Steketee, Marie Cécile Thijs, Antim Wijnaendts van Resandt Vormgeving: Studio Goedhart
16 22 Doe de Quiz! 26 Nieuw bij het orkest 30 Vrienden gaan online 32 Oude bekenden 34 Sponsors 35 Column - Eelco Beinema
2
18 26
nieuws
Weet wat er speelt Voor concertseizoen 2021–22 hebben we een pracht van een programmering op stapel staan. Als trouwe fan bent u gewend daarvan als eerste alle ins en out te vernemen. En ook al loopt dit jaar vrijwel alles anders dan anders: die primeur geven we u ook deze keer heel graag. Zodra de omstandigheden het toelaten – we hopen dat dat dit voorjaar zal zijn – presenteren we u de brochure, heet van de naald, met alle details. In deze Intrada lichten we voor u al een enkel tipje van de sluier op, en ook in de komende weken zullen we met enige regelmaat het een en ander prijsgeven. Dat doen we in onze nieuwsbrief met de nieuwe rubriek Primeur, die met korte reportages, vooruitblikken en videotrailers elke keer weer nieuwe onthullingen doet. Wilt u steeds als eerste op de hoogte zijn van al het nieuws over het komende seizoen – en over wat er nog meer speelt in ons orkest? Lees dan onze nieuwsbrief, en u hebt steeds alle primeurs. Aanmelden kan op onze website: rpho.nl/primeur
PRIMEUR WEET WAT ER SPEELT
Haal ons orkest in huis Zeker nu afstand houden de norm is, doen we er alles aan om ons publiek te blijven bereiken. Dus nu de deuren van de concertzalen niet open kunnen, brengen we de muziek naar u toe. Om dat mogelijk te maken, bouwden we een digitaal platform: Dichterbij. Met Dichterbij haalt u ons orkest in huis. Begin februari gingen we van start en inmiddels staan de eerste drie concerten al online, met onder meer Ravels Pianoconcert in G (met Lucas Debargue en Stéphane Denève), het Eerste pianoconcert van Chopin (met Daniel Barenboim en Lahav Shani) en Dvořáks
3
Zevende (met Artist in Residence Leonidas Kavakos). Tot begin mei voegen we daar wekelijks een nieuw topconcert aan toe: stuk voor stuk in nieuwe registraties die nog niet eerder online te zien zijn geweest. Een concert bijwonen is heel eenvoudig: u koopt een online ticket en neemt plaats waar en wanneer u maar wilt. Nog beter bent u af met een abonnement: tien concerten voor slechts € 45. Ga online, en kom dichterbij. Het volledige programma vindt u op onze website: rpho.nl/dichterbij
nieuws inhoud
Hart in Hart De coronacrisis raakt ons allemaal, maar sommige mensen worden harder getroffen dan anderen. Om in de donkerste tijd van het jaar wat muziek te bezorgen bij de Rotterdammers die aangewezen zijn op hulp en verzorging hebben we het project Hart in Hart opgezet, samen met het Erasmus MC, thuishulporganisatie Senior Service en IT-bedrijf PCI. We streamen onze muziek naar mensen die in zieken- of verpleeghuizen verblijven of die alleen zijn en aan huis gekluisterd. Mantelzorgers en vertegenwoordigers van zorginstellingen kunnen zich aanmelden om deze streams te ontvangen en af te spelen voor degene die zij verzorgen. Het formulier vindt u op onze website: rpho.nl/hartinhart
Die sieben Todsünden
De liefste wens
Donderdag 18 maart speelt ons orkest Die sieben Todsünden van Kurt Weill bij De Nationale Opera. Sopraan Eva Maria Westbroek en acteur Anna Drijver vertolken samen de rollen van Anna I en Anna II. Als twee zussen uit landelijk Louisiana (of zijn zij eigenlijk dezelfde persoon?) reizen zij langs de grote steden van de Verenigde Staten. Onder het motto ‘good girls go to heaven, bad girls go everywhere’ ontvouwt zich in zang, spel en grafisch spektakel een meeslepend verhaal over onschuld en zonde. De voorstelling is online live te zien als onderdeel van het Opera Forward Festival; meer informatie is te vinden op de website operaforwardfestival.nl
De Kindermuziekweek gaat dit jaar online, van 9 tot en met 18 april. Voor die gelegenheid maakten we een videoproductie van onze familievoorstelling De liefste wens. Het verhaal is van Toon Tellegen; hij schreef het speciaal voor deze voorstelling. Tellegenfans zullen er vele oude bekenden in herkennen: de krekel (die elke dag wel jarig zou willen zijn), de duizendpoot (die vijfhonderd paar nieuwe schoenen op zijn verlanglijst heeft staan) en vooral de eekhoorn (die ervan droomt om voor iedereen een lied te maken). Deze prachtige voorstelling voor werkelijk alle leeftijden is tijdens de Kindermuziekweek gratis online te bekijken. Meer informatie daarover verschijnt op de website kindermuziekweek.nl
4
column
Lahav Shani
V
Vooruit
ooruitkijken, daar is niks mis mee. Maar dingen kunnen anders lopen dan gepland, dat heeft het afgelopen jaar ons wel geleerd. We proberen zoveel mogelijk te blijven doen wat we hebben beloofd, maar we moeten ons vooral ook wendbaar opstellen en ruimte geven aan spontaniteit. En die flexibiliteit en spontaniteit – ik heb het al vaak gezegd – zijn kenmerkend voor het Rotterdams Philharmonisch. Niet alleen in hoe het orkest speelt, maar ook in hoe het te werk gaat. Zo wisten we onlangs nog op heel korte termijn Daniel Barenboim naar Rotterdam te halen. Toevallig bleken hij en ik en het orkest opeens dezelfde week vrij te hebben, en binnen de kortste keren kregen we een gezamenlijk project gerealiseerd. En dat is maar één van de voorbeelden.
Online concertagenda: → nu al te zien: Barenboim speelt Chopin → za 6 maart: Symfonische dansen rpho.nl/dichterbij
Die flexibiliteit en die gedrevenheid om dingen voor elkaar te krijgen zit ook achter alles wat we doen om ons publiek nu dicht bij ons te houden. Zodra de regels het toelaten, zetten we de zaaldeuren weer open – nog liever vandaag dan morgen. Zolang dat niet gaat, stellen we ons publiek in staat om onze concerten te beluisteren en te bekijken via het nieuwe online platform dat we zojuist hebben geopend. Dat blijvende contact, die uitwisseling tussen ons en onze luisteraars, is ook voor ons van essentieel belang. Want zonder publiek stopt de muziek.
Nu we aangewezen zijn op ons online podium, grijpen we de kans aan om onze gefilmde concerten visueel naar een hoger plan te tillen. Van de gebruikelijke registraties verleggen we de grenzen naar producties die de muziek in beeld brengen vanuit een doordacht artistiek concept. Het eerste resultaat hebt u al kunnen zien met de Negende van Beethoven, waarmee het orkest het vorige jaar afsloot. En onlangs hebben we vanuit dezelfde filosofie de Symfonische dansen van Rachmaninov opgenomen. Dat was heel bijzonder, alleen al omdat we voor het eerst sinds een jaar weer met een echt groot orkest konden spelen. Maar ook omdat dit precies de muziek is die we in deze tijd nodig hebben: emotionele diepgang, gekoppeld aan ritmische energie. In Rachmaninovs dansen speelt zich een tweestrijd af tussen donker en licht, en uiteindelijk overwint de menselijke levenskracht. We hebben de Symfonische dansen ook op
het programma staan voor dit najaar, als we de zaaldeuren hopelijk weer wijd mogen openzetten. Of alles door kan gaan zoals gepland, is nog onzeker. Dus er zal nog wel wat flexibiliteit gevraagd blijven worden, van het orkest en van het publiek. Maar dat is de Rotterdammers wel toevertrouwd, en de gedrevenheid om dingen voor elkaar te krijgen is misschien wel groter dan ooit. Dus laten we beginnen met vooruitkijken, hoe dan ook, naar een nieuw concertseizoen. ◆
5
Floris:
‘Tijdens Sjostakovitsj’ Negende Symfonie had ik het gevoel: we zijn terug. En Lahav is er. Na een halfjaar van grote crises hebben we elkaar toch weer gevonden.’
6
Plannen in corona tijd
Tekst: Jolanda van der Ploeg Foto's: Antim Wijnaendts van Resandt, Emma Groenenboom
Programmeurs werken met plan A en B
Alles op alles voor het nieuwe seizoen Hoe programmeer je in coronatijd? Programmeur Floris Don en artistiek planner Maartje de Wit geven een kijkje achter de schermen en vertellen dat het orkest – ondanks de onzekerheden – inzet op een prachtig seizoen 2021-22 met grote werken.
F
loris Don heeft precies vandaag zo’n dag die tekenend is voor deze tijden. Het is begin januari en hij heeft net over de laatste details onderhandeld met Daniel Barenboim en Lahav Shani. Dat gaat over een project dat een week later plaats zal vinden. ‘We hebben het over volgende week, hè? Normaal gesproken heb ik dit al een jáár van tevoren helemaal geregeld. Er gebeurt heel veel last minute en dat werkt twee kanten op. Het is chaos, omdat plannen opeens niet doorgaan. Én er komen spontaan plannen tot leven die je helemaal niet had verwacht. De agenda van Barenboim is normaliter al voor jaren volgeboekt. Nu is er opeens de tijd en de ruimte van zijn en onze kant om iets leuks te doen.’ Ook Maartje de Wit ervaart de tweespalt van deze hectische tijd. ‘Alles wordt plotseling en pas heel laat besloten, dan zit er dus veel druk op om het uitgevoerd te krijgen. Tegelijkertijd heb ik net mijn ruwe plannen voor seizoen 22-23 bij De Doelen ingeleverd. Je moet
toch een beeld hebben van wat er gaat gebeuren, al blijft het heel erg koffiedik kijken.’ In de eerste fase van de lockdown werden vooral concerten afgezegd, de pandemie walste de programmering totaal plat. Te beginnen met de annulering van de Amerika-tournee waar drie jaar voorbereiding aan vooraf was gegaan. Maartje weet ook nog goed dat het project met Duncan Ward (An American Dream) midden in het repetitieproces werd afgekapt. ‘Pijnlijk: hij had er zo naar toegeleefd.’ Floris belde zojuist nog de concertzaal van Baden-Baden, waar Lahav Shani Mahler 6 zou gaan doen. ‘Mahler 6 wordt het sowieso niet, die bezetting is zo groot, dat past niet op de 1,5 meter afstand. Maar er zal ook daar in Duitsland geen publiek in de zaal mogen, de hele wereld zit in hetzelfde schuitje. Ik ben dus van alles aan het afzeggen of naar een latere datum aan het verplaatsen. Ik ben ook bezig met seizoen 2023-24. En dat dan alsof er helemaal geen corona bestaat! Ik moet wel, want stel dat alles wél weer normaal is, dan kun je niet met een 7
lege agenda aankomen. Programmeren is nu een nogal schizofrene bezigheid.’ Nieuwe kansen Met de steeds veranderende maatregelen is het voor beiden dus almaar incasseren. En inspelen op wat wel kan. De spontane acties leverden ook móóie resultaten op. Zoals de uitvoering van Beethovens Negende waar een publiek van ruim 20.000 kijkers van heeft genoten. Of neem het nieuwjaarsconcert, dat in januari online als geschenk werd aangeboden, waarin we Gergiev van heel dichtbij Strauss’ Fledermaus-Overture zien dirigeren. ‘Dat repertoire had ik hem nog niet eerder zien doen,’ zegt Floris. ‘Het was ontzettend leuk hoe hij daar stond te genieten van die walsritmes.’ Floris hoopt heel erg dat het zelden geprogrammeerde Im grossen Schweigen van Diepenbrock met Matthias Goerne als zanger en Lahav als dirigent door zal gaan. ‘Desnoods alleen voor de radio. Het lijkt erop dat Matthias Goerne toch wil komen om dat prachtige stuk te doen.’
Plannen in coronatijd Drie abonnementhouders over hun ervaringen in dit concertseizoen en hun wensen voor het volgende. Bij de nieuwe programmering komen veel meer dan voorheen de mediarechten om de hoek kijken. Het gaat immers om meer dan gewone concertregistraties: er worden video’s gemaakt die op velerlei kanalen worden uitgezonden. Het regelen van die rechten is een grotere taak geworden. Maartje onderhandelt bij elke productie over de bladmuziek, bespreekt of het op radio, de website van het RPhO of MediciTv kan komen. Dat is een hele kluif. ‘Je hebt bijvoorbeeld van doen met contracten die al eerder getekend zijn. Maar iedereen is wel flexibeler deze tijd,’ zegt Maartje. Gevraagd naar een van de hoogtepunten van het afgelopen seizoen noemt Floris Sjostakovitsj’ Negende symfonie. In de cirkelopstelling, met Lahav in het midden. ‘Het was heel spannend, want zo’n opstelling rondom de dirigent was nog nooit gedaan in Rotterdam. Bijna nergens ter wereld zelfs. En het werd me toch een laaiend succes, met juichend publiek en recensies die bol stonden van de lof. Toen had ik echt weer even het gevoel: we zijn weer terug. En Lahav is er weer. Na een halfjaar van grote crises hebben we elkaar toch weer gevonden.’ Maartje vindt het mooi dat het orkest de RTM-zaal, de gloednieuwe zaal van Ahoy, heeft ingewijd. ‘Daar kunnen we wél met grote bezettingen spelen. Het kerstmusicalproject speelde in het sportpaleis en Beethoven 9 werd in de RTM-zaal gedaan. In week 7 gaan we daar Rachmaninovs Symfonische dansen opnemen. De akoestiek is er droog, maar dan heb je wél een plek waar je met z’n allen samen kunt spelen en dat is heel waardevol in deze tijd.’ Mensenwerk Tegen de internationale logistiek, met al die regels die steeds weer
‘ De uitvoering van Beethoven 9 heeft me van m’n bank geblazen’ Hanna Bakkerde Jong (74) uit Rotterdam ‘Ik volg al heel lang de Zondagmatinees, ik heb al meer dan 15 jaar een abonnement. 2020-2021 heb ik overgeslagen omdat mijn man eind 2019 is overleden. En toen kwam de corona-ellende. Ik heb wel drie tickets gekocht voor concerten die tussentijds werden vrijgegeven, voor uitvoeringen met een paar honderd man in de zaal. Daar was ik heel blij mee. En toen ging het programma in het najaar niet meer door,
verschrikkelijk jammer. Dat Beethoven-filmpje dat viral ging en door vele orkesten werd nagevolgd, daar heb ik van genoten. De uitvoering van Beethoven 9 heeft me van m’n bank geblazen, fantastisch vond ik dat. Die miseen-scène van het koor,
veranderen, valt nauwelijks op te plannen. En dan zijn er nog de individuele gevallen. Zoals solisten die plotseling positief testen, Engelsen die niet kunnen komen vanwege de verplichte quarantaine, en Amerikanen die überhaupt niet durven komen. Ook daar zijn mooie verhalen over te vertellen. ‘Bariton Simon Shibambu wilde zo graag meedoen met het Wayne Marshall-programma dat hij helemaal uit Johannesburg kwam om een paar aria’s uit Porgy and Bess te zingen. Zonder publiek, onder strikte voorwaarde van meerdere negatieve testresultaten, en tegen een relatief lage vergoeding,’ zegt Floris. ‘Dat zegt 8
ik vond het bijna Brecht-achtig. Ook Beethoven in kamerbezetting vond ik een goede vondst. Persoonlijk vind ik dat je daar best geld voor mag vragen. Ik vind het programma altijd wel goed, ik ben een klassiekerd, maar ik weet niet of jongere mensen hiervoor naar de Doelen zullen komen. Maar zo’n spektakel als de Negende, dat is echt een belevenis. Met meer van dit soort spektakel kun je een nieuwe groep bezoekers en luisteraars vasthouden.’
genoeg over zowel de wanhoop als de enorme behoefte van al die artiesten om überhaupt iets te kunnen doen.’ Volgens Maartje hebben ‘deze vakidioten’ er alles voor over om te reizen en te spelen. Dat geldt ook voor gelouterde sterren als Barenboim en Gergiev, al hoeven die geen risicovolle lijnvlucht te nemen om op de plaats van bestemming te komen. ‘Gergiev huurt gewoon een privéjet. Voor hem is dat een soort taxi. En zo kan hij reizen op het moment wanneer dat hem uitkomt.’ Er volgt een korte lach: ‘Bovendien mist hij de normale lijndienst nog weleens. Dus voor hem is het geen kwestie van
‘ Gergiev die met twee pinken een repetitie leidt. Daar wil je bij zijn’ Carol Smits (71) uit Vlaardingen ‘Af en toe maak ik gebruik van het aanbod uit de nieuwsbrief. Zo heb ik op 31 december Beethoven 9 via Chromecast op tv gezien. Verder is het contact in fysieke zin maar mondjesmaat. Ik verlang wel naar zoiets kleinschaligs als bij Podium Witteman; met weinig mensen op gepaste afstand in de zaal, vier of vijf man op het podium en één of twee instrumenten. En dat er dan een uitleg over het concert wordt gegeven, zoals die altijd bij de Inleidingen voor een klein gezelschap wordt georganiseerd. Ik ben al 15, 20 jaar geabonneerd op de serie Goud. Dit seizoen heb ik daar nog niets van gezien natuurlijk, ik ben niet in de Doelen geweest. Ik kijk uit naar alles wat nog komen gaat, vooral naar Gergievs Eroica. Het streamen bevalt uitstekend, goed geluid en goed beeld ook, maar het is toch een heel andere belevenis dan als je op rij vijf of zes zit en Gergiev met twee pinken een repetitie ziet leiden. Daar wil je bij zijn. Naar concerten luisteren in de Doelen is voor mij een heerlijke vorm van ontspanning. Niks kan op tegen een live-concert bijwonen. Laten we hopen op betere tijden.’
Maartje:
‘Alles wat heel dichtbij komt, hebben we zo’n beetje veranderd in opnames voor streaming. Maar plan A is nog altijd de live-uitvoering van concerten.’
7
Plannen in coronatijd
‘ Ik mis de live concerten, het zijn voor mij echte uitjes. Om naar toe te leven’ Michiel Dalinghaus (63) uit Rotterdam ‘Al zo’n 15 jaar bezoek ik de concerten uit de serie Goud en de afgelopen jaren de serie Groots, die vind ik iets moderner. Ik keek heel erg uit naar Beethovens Negende, en de streaming vond ik mooi, maar toch een beetje raar in een lege zaal. Fantastisch vond ik de symfonieën in kleine kamerbezetting, die zoek ik vaak nog via YouTube op. Verder kijk ik erg uit naar Ravel en laat ik me verrassen. Dat is het leuke van dit abonnement: zo maakte ik vorig jaar Berlioz’ Symphonie Fantastique mee, prachtig, dat had ik als los concert nooit geboekt. Ik ben dit seizoen een keer in de Doelen
geweest: naar Brahms met Trifonov. Dat was heel bijzonder in een vrijwel lege, stille Doelen. Ik mis de live concerten, het zijn voor mij echte uitjes. Om naar toe te leven en daarna na te praten hoe mooi het was. Ik wil het Rotterdams graag helpen om het hoofd boven water
veiligheid in verband met Covid. En Stéphane Denève komt vandaag met de elektrische auto uit België, dat is ook een veilige manier.’ En hoe staan zij er persoonlijk in: wat voor invloed heeft dat annuleren van plannen en al dat regelen op de korte termijn? Floris: ‘Ik heb moeten leren om dingen los te laten. Door zo’n pandemie besef je dat je geen zekerheden hebt, hoe dichtgetimmerd een schema er ook uitziet. In september zei ik tegen iedereen dat elk concert dat we kunnen doen een overwinning is. En ja, dat
te houden. In alle bescheidenheid maken ze duidelijk dat je geld terug kan krijgen, maar ook een voucher, of een deel kan schenken, en dat dit heel belangrijk voor ze is. Dat doen ze zo goed. Ze blijven proberen het publiek te bereiken. Wat moet je nog meer doen?’
zal nog wel even zo blijven. Dat je in de zaal zit en denkt: wow, wat is het eigenlijk ontzettend bijzonder wat hier gebeurt. Dat is ook echt zo.’ Ook Maartje heeft veel geleerd in de afgelopen periode. ‘Ik ben erachter gekomen dat het kan: op een heel andere manier werken dan je gewend was. We zijn in staat om op het allerlaatst grote projecten toch nog succesvol van de grond te tillen. Bovendien hebben we wel wat meer incasseringsvermogen gekregen, ja. We zijn nu niet meer zo verrast als het hele verhaal wéér totaal anders wordt. 10
En dat dat dan óók nog eens heel snel moet gebeuren.’ Toekomst Volgens Floris is het een illusie om te denken dat we het systeem helemaal gaan loslaten. ‘Nu zit iedereen thuis en springt van de bank en pakt zijn koffer als je belt. Maar dadelijk zitten we weer in diezelfde ratrace met alle andere zalen en orkesten: wie boekt op tijd, welke interessante dirigent en solisten komen er? Ik hoop wel dat wijzelf die nuchterheid van nu een beetje kunnen bewaken. We hoeven niet bang te zijn voor lege gaten in de agenda, want we vinden altijd wel iets leuks en we spelen nu mooi in op de actualiteit.’ Maartje: ‘Alles wat heel dichtbij komt, hebben we zo’n beetje veranderd in opnames voor streaming. Maar plan A is nog altijd de liveuitvoering van concerten. Plan B, dat voorziet in opnames, bestaat ook al. Zoals de opera van Kurt Weill, waar ik erg naar uitkijk. Met operaster EvaMaria Westbroek: dat wordt een heel mooie voorstelling.’ Floris: ‘Er staan mooie nieuwe plannen in het schema waarvan we vurig hopen dat deze allemaal gewoon door kunnen gaan. Denk dan aan de Eerste Symfonie van Mahler met Lahav, precies het werk waarmee hij ooit de Gustav Mahler Competitie won en internationaal doorbrak. Eindelijk weer een écht groot orkest op het podium. Verder zeer verheugend: pianist Yuja Wang wordt onze artist in residence. En we hopen alsnog de 25ste editie van het Gergiev Festival te vieren. Tot slot: het jubelend ontvangen operaproject Die Frau ohne Schatten met Yannick, in 2020 nog vlak vóór de pandemie afgerond, krijgt in 2022 een veelbelovend vervolg.’◆
ook vriend worden? Ga naar vriendenrpho.nl/ geef-om-het-orkest
Samama over Diepenbrock Gelukkig is het RPhO erin geslaagd om de oorspronkelijk geplande uitvoering van ‘Im grossen Schweigen’ van Alphons Diepenbrock alsnog te laten doorgaan via het online podium Dichterbij. Voor veel mensen zal het
een uitgelezen kans zijn geweest om kennis te maken met muziek van een van onze grootste componisten. Leo Samama maakte onlangs in opdracht van de Vriendenvereniging een drietal films over de muziek van Diepenbrock. Het zijn fraaie films geworden, van elk ongeveer 20 minuten, met muziekfragmenten, foto’s en afbeeldingen van prenten en schilderijen. Samen met het verhaal van Samama brengen ze muziek dichterbij die van internationale allure is, van de Nederlandse componist wiens honderdste sterfdag dit jaar wordt herdacht. De films zijn te zien via de website van de Vrienden: vriendenrpho.nl
Vriend werft nieuwe Vriend Bent u Vriend en kent u iemand die ook wel Vriend zou willen worden?
Er is een leuke actie: wanneer u een nieuwe Vriend van het orkest aanmeldt, krijgt u het boek ‘Alphons Diepenbrock, componist van het vocale’ cadeau. Leo Samama is de auteur van deze veel geprezen monografie over Diepenbrock. ‘Ik sprak met een vriendin over de rampzalige situatie waarin de culturele sector momenteel verkeert’, aldus een jarenlange Vriend van het orkest. ‘Wij gaan vaak samen naar concerten, maar zij was nog geen lid van de Vrienden, dus ik zei: ‘Als jij nou lid wordt help je het orkest en dan help ik mezelf aan een mooi boek.” Een lidmaatschap kost € 50 per jaar. Een nieuw lid opgeven, ook in de vorm van een cadeaulidmaatschap, kan via onze website. U ontvangt vervolgens het boek thuis.
Maak een jonge muziekliefhebber Vriend Jongeren zijn een belangrijk publiek voor het orkest. Wanneer zij ook actief ondersteuner worden van het orkest helpen zij eraan mee dat het orkest tot in lengte van jaren voor prachtige muziek kan blijven zorgen. Wie lid wordt van de Vriendenvereniging en nog geen 27 jaar is, krijgt een Spotify Giftcard cadeau ter waarde van € 10. Jonge leden betalen per jaar slechts 10 euro voor hun lidmaatschap. En wie een jonge, nieuwe Vriend lid aanmeldt of het lidmaatschap cadeau geeft, kan het boek over Alphons Diepenbrock tegemoetzien.
Onlinecursus Het Symfonieorkest afgerond In de eerste twee maanden van dit jaar werd op initiatief van de Vriendenvereniging een onlinecursus gehouden over de geschiedenis en ontwikkeling van het symfonieorkest. Michel Khalifa, een van onze vaste inleiders bij concerten, verzorgde de cursus. Er namen honderd Vrienden aan deel en er kwamen enthousiaste reacties op onze Facebookpagina, zoals van Marleen Koole: ‘Interessant om mee te maken, comfortabel vanuit je eigen huis.’
Volg ons ook op Facebook @VriendenvanhetRotterdamsPhilharmonischOrkest
29 11
Tekst: Liesbeth Smit Foto's: RPhO
Alle concerten leken afgelopen najaar door de coronamaatregelen opnieuw in het water te vallen, maar musici en staf lieten zich niet kisten. Dus werd besloten symfonieën van Beethoven in sneltreinvaart in te studeren. En uit te voeren in… kamermuziekopstelling. Drie initiatiefnemers vertellen over het bijzondere project.
Wow! It's Beethoven Beethovencyclus online Het project Wow! It’s Beethoven is niet alleen bedacht vanwege Beethovens jubileumjaar (in 2020 was zijn geboortedag 250 jaar geleden), maar ook omdat zijn veerkrachtige muziek symbool stond - en staat - voor wat we juist in deze tijd goed kunnen gebruiken. Naast vele, vrolijk stemmende filmpjes op social media door de decembermaand heen werden alle negen symfonieën geregistreerd. Die zijn nog steeds terug te kijken op rpho.nl/wow
CONCERTMEESTER MARIEKE BLANKESTIJN
‘ Dit project was één grote gok, maar we hebben met elkaar een pareltje gemaakt’ ‘Half oktober waren we net zes weken aan de slag toen we hoorden dat we weer dicht moesten. Natuurlijk vond ik dat verdrietig, dus besloot ik meteen dat ik wilde onderzoeken of er nog mogelijkheden waren. Ik ben als concertmeester lid van de artistieke commissie en ben naar programmeur Floris Don gestapt met de vraag of kamermuziek een optie was. Binnen een paar uur hadden we een clubje bij elkaar en bedachten we met de verschillende afdelingen via ZOOM het plan om in december de symfonieën van Beethoven te brengen. Het enthousiasme bij het orkest was meteen enorm, uiteindelijk lukte het om er 56 collega’s bij te betrekken. Dit plan was voor het hele orkest een grote gok, er ging ook van alles mis. We kenden lang niet alle bewerkingen en dat we de
12
symfonieën niet in de oorspronkelijke versies speelden was uitdagend. Tegelijkertijd sprak de muziek daardoor op een nieuwe manier tot ons. En kon ik sommige collega’s veel beter horen spelen en aanvoelen omdat ze ineens ‘maar’ op anderhalve meter afstand zaten in plaats van aan de andere kant van het podium. Terugkijkend hebben we met elkaar een pareltje gemaakt, ik ben ontzettend trots op iedereen. Niemand deed moeilijk, iedereen was blij dat we gewoon weer konden spelen. Dat gezamenlijke gevoel is zó onbetaalbaar voor een orkest en het samenspel, ik geloof dus echt dat we hiermee mooie nieuwe banden met elkaar hebben gesmeed. Die ervaring kunnen we straks weer gebruiken op het grote podium of voor nieuwe projecten.’
HOBOÏST ANJA VAN DER MATEN
‘ Geen hiërarchie, alleen maar verbondenheid’ ‘Wat wij met de Beethoven Maand hebben gedaan, komt nooit meer terug. En vanaf het begin wist iedereen dat we het alleen samen zouden redden. Natuurlijk vind ik de lockdowns heel naar, maar ik vind het prachtig dat we als orkest zo creatief omgaan met deze situatie. Tussen het idee en de laatste opname zaten vijf weken; het uitzoekwerk van de bewerkingen, de repetities en de opnamedagen werden onder grote druk gepland. De registraties in de Doelen stonden er in een paar uur op. We waren opgelucht en trots dat het was gelukt. Maar na de Negende symfonie met koor in Ahoy voelde ik me ook verdrietig. De uitvoering was
EERSTE VIOLIST ALEXANDRA VAN BEVEREN
‘Trots dat we creatief en origineel blijven’ ‘Nadat we in oktober weer dicht moesten, heb ik meteen mijn stoute schoenen aangetrokken met de vraag of kamermuziek een optie was. Mijn taak in de ‘Beethoven werkgroep’ werd onder andere partituren zoeken via het Beethoven-Haus in Bonn. Heel anders dan mijn werk als violist, maar iedereen hielp waar ’ie kon. Ik speelde mee in Beethoven 4 in een bewerking voor twee violen, twee altviolen, een cello, een contrabas en een dwarsfluit. Dat was de meest aparte bezetting van alle bewerkingen en omdat we maar één blazer hadden, misten we soms andere klankkleuren en stemmen.
Wij zijn allemaal goede musici die streng zijn voor zichzelf, wat we afleveren moet goed zijn. Maar kamermuziek vraagt om een andere manier van spelen. Die ervaring was heel mooi, zonder deze omstandigheden hadden we nooit gedaan wat we nu deden. Dat wij als orkest bezig blijven en origineel zijn in deze tijd, vind ik echt iets om trots op te zijn. Maar concerten en tournees geven mij het gevoel dat ik leef, ik speel het liefst voor publiek. Ik kan dus niet wachten om straks weer op dat podium te staan. En alles dan nóg een keer te spelen. Dit keer met het volledige orkest en een volle zaal. Met elkaar.’ 13
zo’n kroon op ons werk dat het vreemd voelde toen het voorbij was. Ik bekeek de registraties thuis, maar kreeg het gevoel dat ik er middenin zat. Ineens kon ik van dichtbij zien hoe gepassioneerd iedereen met zijn of haar partij bezig was. Een cellist, die normaal gesproken in zijn groep opgaat, speelde nu de orkestpartij in zijn eentje. En mooi dat het was! Bij een live concert hangt er soms zo’n bijzondere sfeer in de lucht tussen musici en publiek, zo’n gevoel van ‘wij zijn hierbij’. Dat was nu niet, maar het maakte het niet minder bijzonder. Deze ervaring is dus gaan kriebelen, ik spreek collega’s alweer over nieuwe ideeën. Want één ding weet ik zeker: niemand wil thuis zitten wachten op betere tijden, dat zit niet in ons DNA. Wij willen gewoon spelen.’
‘Ik kan niet wachten om straks weer op dat podium te staan. En dan met een volle zaal’
Tekst: Joke Dame Foto: Karen van Gilst
Wat moet je als de ene lockdown op de andere volgt en projecten steeds uitgesteld of drastisch aangepast moeten worden? Voor Katinka Reinders (Educatie) bleek afgelopen Corona-jaar een periode van snel schakelen, nieuwe vaardigheden leren en continu creativiteit aan de dag leggen.
‘We blijven een zaadje planten’
Z
e loopt na elke persconferentie van premier Rutte een dag lang met een knoop in haar maag. En het valt haar in toenemende mate zwaar niet de moed te laten zakken na de somber makende zoomvergaderingen met haar landelijke collega’s bij de orkesten. Maar Katinka Reinders, Hoofd Educatie bij het Rotterdams Philharmonisch, is niet het type dat neerslachtigheid omarmt. Weliswaar niet van oorsprong Rotterdamse heeft ze zich het Maasstadse credo van de schouders eronder goed eigengemaakt. De kern van Katinka’s educatietaken bij het orkest bestaat uit het verzorgen van voorstellingen en projecten voor het hele onderwijs, van de kleuters op de basisschool tot de pubers en jongeren in het voortgezet onderwijs. Voor kinderen spelen betekent dat je een brug moet slaan naar de doelgroep, zegt Katinka. ‘Kinderen in een grote zaal zetten en dan een symfonie spelen, dat werkt niet. De muziekvoorstelling moet passen bij hun belevingswereld. Er komt beeld bij en er is een verhaal, maar altijd met de bedoeling de kinderen te leren luisteren naar symfonische muziek. We willen op jonge leeftijd dat zaadje planten.’ Participatie komt er ook bij. Meer en
meer krijgen de kinderen een rol en worden ze zelf onderdeel van de voorstelling. Bijvoorbeeld doordat ze meezingen. ‘In het project Mission Symphonic zingen de kinderen van de bovenbouw basisschool kleine melodietjes vierstemmig mee met de instrumenten uit het orkest. Vorig jaar hebben we zo Uit de nieuwe wereld van Dvořák gedaan. Als voorbereiding oefenen de kinderen die stukjes eerst op school. Was heel spannend, de eerste keer in de Doelen. Achthonderd pubers en bijnapubers die vierstemming meezingen met klassieke muziek – ik moest er bijna van huilen.’ De eerste lockdown vorig jaar was schrikken voor het educatieteam. Katinka: ‘We zaten net voor de Kinder-
muziekweek, die tien jaar uitsluitend in Rotterdam had plaatsgevonden en nu landelijk was georganiseerd. Alle activiteiten moesten we annuleren. We hebben nog wel een aflevering van Mission Symphonic gemaakt, maar dan uitsluitend online. Met de organisatie ZangExpress, die muzieklessen ontwikkelt voor het onderwijs, zijn we naar een aantal scholen gegaan waar we die fragmentjes met de klassen hebben geoefend. De opnames hebben we gemonteerd tot een filmpje. Beetje 28 14
vergelijkbaar met hoe het orkest in die tijd dat beroemde filmpje heeft gemaakt van Beethoven 9, waar we later trouwens ook met schoolkinderen mee aan de slag zijn gegaan – Alle Menschen werden Brüder, in het Duits en meerstemmig.’ Gelukkig kon in september de familievoorstelling van Peter en de Wolf nog worden gemaakt. Voor een klein publiek en zonder voorprogramma, dus zonder schminken en instrumenten uitproberen, wat er normaal gesproken altijd bij hoort. Het educatieteam zocht daarnaast de samenwerking met LessonUp, een landelijk leskanaal, waarvoor het bestaande lesmateriaal werd geüpdatet en interactief gemaakt. Kinderen kunnen thuis op hun eigen telefoon meedoen met quizjes en filmpjes bekijken. Verder rolde Katinka nog in een heel bijzonder project: de samenwerking met het televisieprogramma Apennoten, een KRO/NCRV-programma voor kleuters. ‘We hebben een format ontwikkeld onder de titel Apennoten Klassiek. We hebben vijf afleveringen gemaakt met een paar musici uit het orkest, en bewerkingen laten maken van klassieke stukken als Het Carnaval der Dieren, Peter en de Wolf, De Vier Jaargetijden. De musici vertellen iets over hun instru-
Team Educatie
' De musici vertellen iets over hun instrument en de kinderen zingen een bijpassend liedje. Die samenwerking met de televisie was wel even een opsteker voor ons'
ment en de kinderen zingen een bijpassend liedje. Die samenwerking met de televisie was wel even een opsteker voor ons en krijgt ook een vervolg: begin dit jaar zouden we een tweede serie opnemen, maar het is uitgesteld tot eind maart.’ Dat is natuurlijk de constante in coronatijd: het verplaatsen van projec-
ten en met name de voorstellingen. De familievoorstelling Peer Gynt is uitgesteld tot volgend seizoen april, De Notenkraker gaat naar volgend jaar Kerst. Maar nieuwe plannen worden ook ontwikkeld. Katinka: ‘In oktober komt er een halloweenvoorstelling: Het griezelconcert. En een nieuwe familievoorstelling: De liefste wens, naar een verhaal van Toon Tellegen met muziek van Corrie van Binsbergen. Een beetje spannend is dat wel, want of het live gaat lukken…? Misschien moeten we ook die voorstelling omwerken tot een onlineversie.’ Veel werk, want dit is wat Katinka de afgelopen maanden heeft geleerd: een voorstelling maken voor beeldscherm is geen kwestie van twee camera’s inhuren en domweg registeren. ‘Je moet de voorstelling volledig ombouwen naar een filmproductie, willen kinderen geboeid blijven. Een acteur voor een zaal betekent een heel andere manier van spelen dan voor de camera en die omschakeling vergt veel van de medewerkers. En van onszelf. Want wij halen onze motivatie heel sterk uit het contact met de scholen en de reacties van de kinderen die naar de voorstellingen komen. Ooit gaat dat weer gebeuren – we kijken ernaar uit.’ ◆
→ De filmpjes van de afdeling Educatie
zijn te vinden op de websit: rpho.nl/ educatie. De uitzendingen Apennoten Klassiek zijn te zien op npostart.nl/ apennoten-klassiek
15
Interview Janneke Staarink
Nieuw elan in de Doelen ‘We popelen’ is te zacht uitgedrukt, vindt directeur Janneke Staarink van de Doelen. Met ongehoord verlangen kijken zij en haar team uit naar de hervatting van de concerten. De Doelen maakt zich dan ook op om de gasten straks met nieuw elan te ontvangen.
‘K
laar’ zal het nooit zijn, zegt Janneke Staarink (46), sinds tweeënhalf jaar directeur van de Doelen. ‘Je moet als concertgebouw van deze statuur altijd blijven bewegen, je ontwikkelen, alles beter, leuker en mooier maken voor het publiek.’ Altijd doorgaan met veranderen – dat is de nieuwe mindset. Meer open en toegankelijk zijn, iedereen is vrij om
binnen te komen en even te blijven. Bij de Doelen, dat de deuren opende in 1966, realiseren ze zich dat het robuuste monument in Rotterdam-Centrum daar misschien niet meer zo toe uitnodigde. Staarink: ‘Prachtig gebouw, fijne programmering, maar tijden veranderen; het moet een plek zijn voor iedereen.’ Voor iedereen, ook voor wie naar jazz komt luisteren of een film wil zien. Of wie de kleinschalige voorstellingen in de 16
Doelen-Studio komt bijwonen, links naast de entrée. Dit is de ‘huiskamer’ met bar waar je meestal zonder ticket in kunt. Een podium voor jong talent. Daarbij moet de Doelen ook een ‘zoete inval’ zijn voor wie in de eerste plaats voor het RPhO komt, de uitvoeringen in de Grote Zaal. ‘We horen bij elkaar’, zegt de directeur over het orkest. ‘We versterken elkaar en zijn allebei in ontwikkeling.’
Tekst: Egbert Jan Riethof Foto's: Bart Hoogveld
Lastig was het afgelopen jaar wel dat het gebouw meestal gesloten was en zo niet, dat er maar beperkt publiek naar binnen kon. Daardoor hebben nog maar weinig concertbezoekers het restaurant Phil’s RestO, één van de vernieuwingen, in bedrijf kunnen zien. ‘Het moest kort na de opening weer dicht, in september. Een tegenvaller, want we wilden het juist uitbouwen op basis van ervaringen en reacties’, zegt Staarink. Twee jaar geleden was de Hal Grote Zaal nog echt een transitiegebied, je bracht er je jas weg en hop, naar boven. Toen is er een bar gebouwd waar je ook in de pauze terechtkon, en de ruimte werd ingericht en gezelliger gemaakt. Daarnaast kwam er een dansvloer tussen de pilaren. Om dansproducties te doen, maar er is ook al flink op feestgevierd. Op die vloer is afgelopen zomer het ‘tijdelijke’ restaurant geplaatst, waar je iets kunt eten voor je naar het concert gaat. ‘Zo wilden we het idee van een avondje uit sterker maken, want door de coronabeperkingen was het allemaal wat karig geworden. We noemen het restaurant ‘tijdelijk’ om er later nog alle kanten mee op te kunnen. Hoe leuk zou het bijvoorbeeld zijn als er na het concert een flesje wijn voor de mensen klaarstaat, met misschien nog muziek erbij, beetje kletsen, wie weet de dansvloer op. De ruimte heeft potentie, maar we hebben wel de bezoekers nodig.’ Flexibel De Doelen zal zo aantrekkelijker worden om nog wat langer te blijven. Niet alleen door Studio en Phil’s RestO. Staarink: ‘We willen flexibel in kunnen spelen op wat er in de stad gebeurt of waar we zelf mee bezig willen zijn. Allerlei evenementen moeten mogelijk zijn, we zijn er voor de hele stad.’
' Altijd doorgaan met veranderen, dat is de nieuwe mindset' De kassa en de winkel zijn opnieuw ingericht, en ook dat is nog in ontwikkeling: er komt een zitje en het wordt aantrekkelijker om even te verblijven, na een concert wachtend op vervoer bijvoorbeeld. Staarink: ‘We willen starten met last-minute-kaartverkoop. Jongeren zijn niet zo van kaartjes kopen voor over drie maanden; het wordt voor hen aantrekkelijk om spontaan een concert te bezoeken.’ Concertposters De artiesteningang heeft een make-over gekregen. Er hangen nu vijftien concertposters uit het verleden. ‘Er is zoveel gebeurd in de Doelen, er zijn zulke grootheden geweest. Dat wil je laten zien. Het wordt de komende tijd ook zichtbaar in andere delen van het gebouw. En natuurlijk zetten we daarbij ook de grote dirigenten van het orkest in de spotlight. We hebben overal gerestyled, decoraties die niet bij de architectuur passen vervangen. Andere zitjes, verlichting, fotografie. Kunstwerken hebben we beter zichtbaar gemaakt. Dat hoort bij een publieksgebouw als de Doelen: we zijn een plek voor kunst. Het 17
maakt het gebouw levendig, inspirerend voor het publiek, dat steeds weer iets nieuws zal zien.’ Externe deskundigen met kennis van de Doelen en goede smaak adviseerden over te nemen stappen. Dorien de Vos bijvoorbeeld, en 75B, een grafisch ontwerpatelier in Rotterdam dat het oorspronkelijke logo in ere heeft hersteld. ‘Het is weer het oude beeldmerk zoals het publiek dat kent van de gevel, wel enigszins aangepast. Ook hier grijpen we dus terug naar waar we vandaan komen. Verder heeft 75B een nieuw ontwerp gemaakt voor de bewegwijzering. De grote paarse borden die het zicht in de gangpaden en foyers nogal blokkeerden hebben we weggehaald. Voor de routing hangen er nu bescheiden, rustige zwartwit borden. Aan de zijkant.’ Kansen Toegankelijker worden, gevarieerder publiek aantrekken, innoveren – in die beweging zitten ze allebei: het orkest en de Doelen. Janneke Staarink: ‘Er zijn volgens mij nog veel meer kansen om gezamenlijk van alles op te pakken, denk aan festivals, programmering, workshops in de Studio. Een enkele keer moeten we er nog aan werken, maar meestal zijn we een team. Alles wat wij doen, doen we ook voor de bezoekers van het orkest. Een complete avond uit met in het midden een mooi concert.’ ◆
Tekst: Bart Diels Foto's: Karen van Gilst
Een kijkje op de filmset
Beethoven in Ahoy
Beeld: Karen van Gilst
Beethoven filmset in Ahoy
Beethovenjaar 2020 werd het jaar van Covid-19. Er viel veel in het water. Maar als we één project voor de poorten van de hel wilden wegslepen, dan wel Beethovens Negende, als jaarafsluiting. De Doelen was er te klein voor, dus weken we uit naar Ahoy. Met een heilig vuur speelden we er voor camera’s en microfoons. Fotograaf Karen van Gilst legde het vast.
AFSTAND HOUDEN Orkest, koor, solisten, dirigent en cameraploeg op de voorgeschreven onderlinge afstand: er is een ruimte als Ahoy voor nodig om dat passend te krijgen.
LICHT, CAMERA, ... ACTIE! Andrew Manze vuurt het orkest aan. Concentratie bij violisten Laurens van Vliet en Babette van den Berg. Slagwerker Martijn Boom in beeld.
ALLE MENSCHEN In hun dagelijkse kleding staan de zangers van het Rotterdam Symphony Chorus voor de hele mensheid – ‘Alle Menschen werden Brüder’, zoals het slotvisioen van Beethovens Negende luidt.
20
Beeldreportage FREUDE, SCHÖNER GÖTTERFUNKEN De grote melodie van de Ode an die Freude klinkt als eerste in de bassen en celli. Op de foto Arjen Leendertz en Robert Franenberg.
SOLISTENKWARTET Ook de solisten hebben zich broederlijk aangesloten bij de zangers van het koor. Van links naar rechts tenor Benjamin Bruns, sopraan Susanne Bernhard, bas Tareq Nazmi en mezzosopraan Olivia Vermeulen.
ALLEGRO MA NON TROPPO Stormen trekken voorbij in het openingsdeel. Als rond 10:40 de rust weerkeert, brengt de regisseur hoornist Laurens Otto in beeld.
HET STAAT EROP Regisseur Christiaan van Schermbeek en cameraman Henk Leurink praten na met contrafagottist Hans Wisse.
STRALEND KOPER Trompettist Jos Verspagen en trombonist Alexander Verbeek bij een zonsopgang van schijnwerperlicht.
21
Test uw kennis over het orkest
Quiz! Nu we veel thuiszitten, zijn kennisvragen populairder dan ooit. Doe deze quiz en test zo uw kennis van het Rotterdams Philharmonisch Orkest. Wie de antwoorden goed heeft, maakt kans op het onlangs verschenen boek over Alphons Diepenbrock.
22
Samenstelling: Bart Diels, Eelco Beinema, Rien van Genderen en Femke Steketee
1.
Welke in Rotterdam geboren 18e-eeuwse componist speelde enige tijd viool in het orkest van Georg Friedrich Händel in Londen? a. Pieter Hellendaal b. Willem de Fesch c. Johannes Schenck
2.
Wolfgang Mozart stapte op 11 september 1765, samen met vader Leopold en zus Nannerl, op een trekschuit in Delfshaven om naar Den Haag te vertrekken. Hij zou daar optreden aan het stadhouderlijk hof. Hoe oud was hij toen? a. 5 jaar b. 9 jaar c. 12 jaar
3.
Op 1 december 1853, voor een hotel aan de Rotterdamse Boompjes, werd een beroemd muzikaal paar door een enthousiaste menigte toegezongen nadat het een succesvol concert achter de rug had. Om welk paar ging het? a. F anny en Felix
Mendelssohn
b. lara en Robert
Schumann
c. A lma en Gustav
Mahler
4.
5.
Op 10 juni 1918 richtte een drietal musici het Genootschap van Beroepsmusici tot onderlinge Kunstbeoefening op. Later zou dit worden omgedoopt tot Rotterdams Philharmonisch Orkest. Klarinettist/saxofonist Meijer Wery en dirigent Willem Feltzer waren twee van de drie. Welke violist was de derde? a. Jules Zagwijn b. Henri Zagwijn c. Louis Zagwijn
‘Een merkwaardig origineel land, Holland’, schreef een Scandinavische componist en pianist nadat hij in 1883 en ’84 voor het eerst Nederland had bezocht. Hij trad onder meer op in Rotterdam, waar zijn muziek zeer goed werd ontvangen. Wie was hij? a. Jean Sibelius b. Niels Gade c. Edvard Grieg
Quiz
6.
Tussen 1930 en 1947 werd het Rotterdams Conservatorium geleid door een van Nederlands’ bekendste componisten, tevens gevreesd muziekcriticus. Wie? a. A lphons
Diepenbrock
b. Willem Pijper c. Hendrik Andriessen
7.
In 1935 werd de Vereniging Vrienden van het Rotterdams Philharmonisch Orkest opgericht. Een van de oprichters was een destijds zeer geliefde dirigent. Wie was hij? a. Willem Feltzer b. Eduard Flipse c. Jean Fournet
8.
Het 125-jarig bestaan van de Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Toonkunst wordt in 1954 gevierd met een reusachtig concert in Ahoy. Deelnemers zijn o.a. elf koren en twee orkesten, waaronder het RPhO, voor 10.000 dolenthousiaste bezoekers. Welk werk werd er uitgevoerd? a. Achtste Symfonie
van Mahler
b. Messiah van Händel c. Missa Solemnis van
Beethoven
23
9.
In oktober 1981 was een Poolse componist ‘composer in residence’ in Rotterdam. Hoogtepunt van zijn verblijf was een concert waarin hij het RPhO dirigeerde in een aantal van zijn werken. Wie was hij? a. Krzysztov
Diepenbrock
11.
b. Bart Visman c. Otto Ketting
Voormalig artistiek leider Kees Hillen was befaamd om zijn talent in het bedenken van bijnamen. Hoe werd hij zelf genoemd? a. Het kartonnen pak b. De rode shawl c. Grote smurf
17.
Penderecki
b. Witold Lutosławski c. Henryk Górecki
10.
Welke cabaretier dirigeerde op 18 mei 1967 het RPhO in een feestelijk concert ter gelegenheid van het eenjarig bestaan van De Doelen? a. Wim Sonneveld b. Fons Jansen c. Toon Hermans
12.
Soms verlaten musici ons orkest om elders een nieuwe loopbaan te starten, bijvoorbeeld als directeur of dirigent. Welke dirigent maakte vroeger deel uit van onze houtblazers-sectie? a. Hans Leenders b. Kasper de Roo c. Roelof van Driesten
13.
Het Gergiev Festival begon ooit onder de naam van een multinational als hoofdsponsor. Welke was dat?
a. Philips b. Unilever c. Heineken
14.
Wie heeft ooit pionierswerk verricht als eerste medewerker educatie? a. David Bazen b. Andrea Vermeulen c. Henriette Straub
15.
Welk muziekwerk stond centraal in de educatieve dvd-rom ‘Uitnodiging voor een Concert’ a. C oncert voor orkest
van Bartok
b. R omeo en Julia van
24
Prokofjev
c. S childerijententoon-
stelling van Moessorgsky
16.
Toen Yannick als chef dirigent aantrad ging hij meteen met het orkest op tournee naar Azië met ook een Nederlands stuk op het programma. Wie was de componist? a. A lphons
Musicoloog Kees Wisse is een van de vaste inleiders bij concerten van het RPhO. Ooit was hij zelf werkzaam bij het orkest en wel als: a. Trombonist b. Assistent-dirigent c. Bibliothecaris
18.
Voordat hij een orkest ging dirigeren was Lahav Shani enige tijd instrumentalist in een Israëlisch jeugdorkest. Welk instrument bespeelde hij daar? a. Contrabas b. Altviool c. Fagot
19.
In 2017 maakte een prominente Nederlandse violiste haar debuut met het RPhO met Mozart’s Vijfde Vioolconcert, te weten:
Quiz
a. Janine Jansen b. Simone Lamsma c. Rosanne Philippens
20.
Op 5 juli 2019 verzorgde het RPhO een concert op deTweede Maasvlakte met een beroemde Amerikaanse popband. Welke? a. The Eagles b. The Beach Boys c. The Byrds
21.
In december namen wij alle symfonieën van Beethoven op in huiskamerformaat. De Vijfde symfonie werd gespeeld door 15 koperblazers en: a. Een tuba b. Een contrabas c. Pauken
22.
Op 7 januari speelde het orkest 'Happy Birthday' voor de 32e verjaardag van Lahav Shani. Dit filmpje was o.a. op Facebook te zien en
leverde veel felicitaties op voor onze chef-dirigent. Wie dirigeerde dit ‘verjaardagsfeestje'? a. Adam Hickox b. Wayne Marshall c. Shani zelf
23.
Welke Rotterdamse burgemeester dirigeerde nooit het Rotterdams Philharmonisch Orkest? a. André van der Louw b. Wim Thomassen c. Gerard van Walsum
zei onze concertmeester Gerard Hettema dit in 1982? a. Antal Dorati b. Eugene Ormandy c. Kurt Sanderling
25.
In augustus 1997 speelden we Vivaldi’s Concert in g voor twee cello’s. Een van de twee solisten was onze eigen Marien van Staalen; wie nam de andere solopartij voor zijn rekening? a. Jean Decroos, zijn
voormalig leraar
b. Bobby McFerrin,
die zijn partij zong
c. Karel de Rooij
(Mini uit het duo Mini & Maxi)
26.
Voorafgaand aan een optreden in Rotterdam bracht de roemruchte rockband The Libertines in 2002 een incognito bezoek aan een van onze filmconcerten. Wat stond er op het programma? a. The Bride of
Doe mee en win! Maak kans op het boek over Diepenbrock Onder de goede inzenders verloten we drie boeken over Diepenbrock. Leo Samama is de auteur van deze monografie over de Nederlandse componist.
Frankenstein
b. The Matrix c. ModernTimes
→ Mail de antwoorden
vóór 31 maart naar: info@ vriendenrpho.nl. Onder de goede inzendingen verloten we het boek Alphons Diepenbrock. De winnaars krijgen uiterlijk 12 april bericht. De goede antwoorden vindt u in de volgende Intrada en na 31 maart op vriendenrpho.nl
24.
‘Ik had een heel ander beeld van deze man: streng, cynisch, onverbiddelijk. Maar eigenlijk is hij veel milder dan ik had gedacht.’ Over welke gastdirigent
25
Nieuw bij het orkest
Topsport bedrijven in ontspannen sfeer
Tekst: Jolanda van der Ploeg Foto: Marie Cécile Thijs
Ze zijn allebei vader van drie jonge kinderen, studeerden aan het Conservatorium van Amsterdam en kennen elkaar van amateurvoetbal. Maar bovenal zijn ze beiden nieuw bij het orkest: violist Koen Stapert en hoornist Pierre Buizer.
» Jong geleerd
Koen: ‘Muziek hoorde bij de opvoeding en
zodoende mochten mijn broer en ik zelf een instrument kiezen. Ik herinner me dat ik op een scherm een orkest zag spelen en omdat de violen vooraan zaten, dacht ik: dat wil ik ook. Ik was 4 jaar toen ik begon. Op mijn tiende zag mijn moeder een briefje in de Edah hangen waarop een uit Georgië gevluchte vioollerares haar diensten aanbood. Zij is voor mij een enorm stimulerende factor geweest. Zij gaf rustig 2,5 uur les terwijl ze voor een uurtje betaald kreeg en eiste op een gegeven moment zelfs dat ik vier uur per dag studeerde. Daar zag ik tegenop maar ik deed het wel. Door haar toewijding ben ik ermee doorgegaan.’ Pierre: ‘Ik kom uit een groot gezin met zes kinderen. Mijn moeder is Kameroens en mijn vader is Nederlands. We zongen en dansten heel graag met z’n allen, het was altijd gezellig. Veel Afrikaanse muziek, Franse chansons; een heel scala kwam voorbij. Mijn vader was amateur trompettist, dat vond ik heel gaaf. Maar ik wilde natuurlijk niet hetzelfde gaan doen, want dan zou hij zich er steeds mee bemoeien. Op mijn zevende mocht ik een instrument uitkiezen op de muziekschool. Alleen de tuba, trombone en hoorn waren nog over. Ik was nog te klein voor groot koper, dus het werd de hoorn.’ 27
nieuw bij het orkest
» Passie voor het instrument
Koen: ‘Een open deur misschien, maar
de klankkleuren die je met de viool kan maken zijn oneindig. Je kan scherp spelen en je kan hem laten zingen. Mijn eerste vibrato-oefening vond ik zo geweldig, dat ik het mezelf ging leren. Drie weken later kreeg ik op m’n kop van mijn docente: het was te moeilijk voor me, ik was daar nog veel te klein voor. Nu snap ik haar wel, die techniek moet je onder begeleiding stapje voor stapje opbouwen, niet zomaar zelf een beetje gaan prutsen. Maar goed, de wil was er.’ Pierre: ‘De hoorn komt heel dicht bij de menselijke stem. Niet dat ik een mooie stem heb, maar het gevoel dat ik erin leg maakt het geluid menselijk. Het kan alle kanten op gaan: van romantisch naar heroïsch, dat vind ik zo fantastisch. Heel filmisch ook: in alle belangrijke filmscènes hoor je de hoorn. In de openingstune van de films die Universal uitbrengt en ook in Star Wars zitten veel hoornpartijen. De klank spreekt me aan omdat de manier waarop hij geproduceerd wordt indirect is, niet in your face.’
» Keuze voor het RPhO
Koen: ‘Ik wist dat het Rotterdams een
hoog artistiek aanzien had: door de dirigenten die langskwamen, de indrukwekkende opnames die ze hadden gemaakt. En ik was al lang onder de indruk van hun strijkerssectie. Het grappige is dat de opa van mijn vrouw getrouwd was met de dochter van een van de oprichters van het orkest: Willem Feltzer. Dat wist ik nog niet toen ik solliciteerde, dat ontdekte ik pas later.’ Pierre: ‘Toen ik met hoorn begon, had ik geen idee van het klassieke landschap, ik wist ook niet welk orkest goed was. Dat leerde ik pas op het conservatorium. Toen ik de hoorngroep van het Rotter-
dams hoorde, dacht ik: potverdorie, dat is zo’n hoog niveau, daar kom je niet zomaar tussen. Ik heb eerst lang gefreelancet en een baan gevonden in Mannheim en later Brussel. Je kunt niet zeggen: ik kies voor het Rotterdams, er moet wel een kans komen.’
» De auditie
Koen: ‘Een auditie voorbereiden met
kleine kinderen thuis is geen gemakkelijke opgave. Tien dagen ervoor had ik auditie gedaan bij het NedPho en dat was gelukt. Dat gaf me niet alleen een boost zelfvertrouwen, ik zat nog steeds in die modus van moeten presteren op het moment suprême. Maar toch, zenuwen zijn er altijd. De gordijnronde ging fijn, maar toen het gordijn verdween, voelde ik me opeens heel naakt en kwetsbaar. Dan is het een kwestie van de balans vinden tussen doen wat er verwacht wordt en je eigen identiteit laten zien. Ik vergelijk een auditie met binnen de lijntjes kleuren, maar dan wel met de mooiste krijtjes.’ Pierre: ‘Ik heb twaalf audities gedaan, daarvan heb ik er elf in de finale gespeeld en drie keer heb ik een baan gekregen. Elke auditie is verschillend en er zijn zoveel omstandigheden waarover je geen controle hebt. Het hangt van de medekandidaten af, van wat de commissie wil horen en je moet ook geluk hebben. De kans van slagen is onmeetbaar. Voor blazers is een auditie misschien anders dan voor strijkers omdat wij altijd een eigen partij spelen. Je moet overbrengen wat je vanbinnen voelt, als dat lukt, is je spel authentiek. Dat is altijd mijn streven geweest.’
» Typisch voor het orkest
Koen: ‘Het is altijd een beetje wennen in
het begin, maar de mensen waren allemaal buitengewoon vriendelijk. Als 28
even voorstellen Naam: Koen Stapert Instrument: Viool Geboren: Twello (Gelderland), 1990 Opleiding: Conservatorium van Amsterdam bij Kees Koelmans (bachelor), Hochschule für Musik Franz Liszt in Weimar bij Friedeman Eichhorn en Conservatorium Amsterdam bij Liviu Prunaru (master) in 2015, Academie Concertgebouworkest Loopbaan: Remplaçant onder andere bij Concertgebouworkest, NedPho, Rotterdams Philharmonisch Orkest Bij het RPhO: Sinds september 2019 Privé: Getrouwd, drie kinderen Naam: Pierre Buizer Instrument: Hoorn Geboren: Maroua (Kameroen) 1982 Opleiding: Conservatorium van Amsterdam bij Jacob Slagter (master) in 2008 Loopbaan: Remplaçant bij diverse orkesten in Nederland, hoornist bij Nationaltheater Mannheim, Brussels Philharmonic Bij het RPhO: Sinds september 2019 Privé: Samenwonend, drie kinderen
‘ Ik vergelijk een auditie met binnen de lijntjes kleuren, maar dan wel met de
mooiste krijtjes' –Koen Stapert
ik er nu aan terugdenk: het was pre-corona tijd en we zaten nog allemaal lekker naast elkaar. Die combinatie van een ontspannen sfeer buiten het podium en die enorme gedrevenheid op het podium, vond ik erg leuk. Het is een diverse groep mensen van verschillende leeftijden, die allemaal met elkaar door één deur moeten en samen muziek maken waarbij alle neuzen dezelfde kant op staan. Zo vanzelfsprekend is het niet dat iedereen in het orkest aardig is voor elkaar.’ Pierre: ‘Wat Koen zegt: het leuke van het Rotterdams is dat er op topniveau wordt gewerkt en de individuele kwaliteiten ontzettend hoog zijn, maar dat de mensen daarnaast heel aardig zijn. Het is in een ontspannen sfeer topsport bedrijven, zo beleef ik het. Om goed te kunnen presteren moet je je veilig voelen. Niet steeds bezig zijn met hoe anderen naar jou kijken en je afvragen wat ze van je vinden. Dat brengt spanning met zich mee.’ Koen: ‘Ja, dat is waar, al doe je dat wel in het begin van je proeftijd. Je bent kwetsbaar, want je wil laten zien wie je bent en je wil binnen de groep passen. Dan voel je je wel bekeken.’
» Rotterdamse cultuur
Koen: ‘Ze hebben hier geen kapsones. Dat
vind ik echt een voordeel van Rotterdam.’
Pierre: ‘In Duitsland is de cultuur
zakelijker, je stelt jezelf voor, je gaat aan het werk, doet je ding en gaat naar huis. In België zijn musici bescheidener en het publiek is heel netjes en beleefd. Hier kan het publiek nogal uitzinnig zijn na een goed concert. Daar kunnen ze het absoluut waarderen, maar dat laten ze op een andere manier blijken.’ Koen: ‘Dat vind ik het leuke aan het publiek in Rotterdam: als je de zaal in kijkt zie je zoveel bekende hoofden, die trouwe schare mensen die elk concert weer komt. Er is een sterke band met een deel van het publiek, dat vind ik serieus heel bijzonder.’
» Vrije tijd
Pierre: ‘Ik heb een gezin met jonge
kinderen en dat is tijdrovend. Om mijn gedachten te verzetten ga ik houtbewerken. Ik ben een pietje precies. Muziek maken is leuk, maar is weg als het concert klaar is. Een handgemaakt meubel blijft en dat geeft extra voldoening. Ik heb een kinderbedje gemaakt, met pianotoetsen als spijlen, een radiatorombouw, zo’n inbouwbed voor de meisjes, heel veel.’ Koen: ‘Vaderschap neemt enorm veel tijd in beslag, maar is ook heerlijk. Ik heb vroeger getekend en dat heb ik sinds corona weer opgepakt. Tijdens de lockdown vroegen enkele orkestleden 29
zich af of we andere talenten van onszelf konden benutten. Toen heb ik een portrettekening van Lahav Shani gemaakt. Wat Pierre zegt, je doet even iets totaal anders en je houdt het eindresultaat direct in handen. Voetballen met vrienden is ook leuk, en dat geldt ook voor Pierre.’ Pierre: Ja zeker, sporten is ook fijn. Koen en ik kennen elkaar van elke zaterdag voetballen bij SVC Wassenaar. Ik voetbal er nog steeds met twee andere orkestleden: Wim Ruitenbeek en Galahad Samson.’
» Toekomstmuziek
Pierre: ‘Ik ben natuurlijk net bij het
orkest en dat staat bekend om de grote werken en de vele reizen. Als klein jongetje was dat wel een droom: de hele wereld over reizen en muziek maken. Dat is allemaal door corona minder geworden: geen tournees en kleine bezettingen. We zijn vorig seizoen geëindigd met Die Frau ohne Schatten van Strauss, een monster-opera, ik hoop dat we zulke producties nog veel vaker kunnen doen.’ Koen: ‘Die opera werd bestempeld als een van de beste concerten van 2020, dat hebben we net nog voor de eerste lockdown kunnen doen en dat was echt geweldig om mee te maken. Ook mijn droom is dat we weer dat grootse symfonisch repertoire kunnen brengen waar het Rotterdams zo goed in is. En het mooiste: dat de zaal bomvol zit. Zoals bij Die Frau ohne Schatten.’ ◆
Tekst: Rien van Genderen Foto: Petja Buitendijk
Films, digitale inleidingen en online cursussen
Ook Vrienden gaan online In een tijd waarin bijeenkomsten en evenementen veelal niet kunnen doorgaan, zoekt ook de Vriendenvereniging naar (online) alternatieven. Met succes.
‘H
eel veel dank. Was onderhoudend en informatief ’, schreef Margreet Wols op de Facebookpagina van de Vrienden. Ze was een van de honderd Vrienden die deelnamen aan de cursus Muziekverdieping toen die begin dit jaar noodgedwongen online werd gehouden. Een onlinecursus is anders dan met een spreker in een zaal, maar in de kern verandert er volgens Margreet niet veel. Geïnspireerd door de creatieve wijze waarop het orkest antwoorden vond op de moeilijke omstandigheden sinds voorjaar 2020, ging ook de Vriendenvereniging op zoek naar alternatieven voor de gebruikelijke activiteiten. De laatste twee bijeenkomsten van de muziekcursus moesten worden afgelast; wat te doen? De cursusleider van die bijeenkomsten, Leo Samama, werd gevraagd om zijn verhalen op film te zetten, ook al sloten ze aan op concerten die niet meer konden worden uitgevoerd. Het was zowel voor de Vrienden als voor Leo een nieuwe stap, maar de deelnemers konden het alternatief erg waarderen. Kort na de zomer had het orkest zijn programmering uitgebracht en zoals gebruikelijk zou de cursus daarop worden afgestemd. Helaas, door de nieuwe RIVM-maatregelen sneuvelde
eind oktober het concertprogramma en ook de plannen voor de cursus gingen overboord. In overleg met de beoogde cursusleiders werden alternatieven bedacht. Leo Samama ging een driedelige filmserie maken over Alphons Diepenbrock, de componist wiens honderdste sterfdag dit jaar wordt herdacht. Michel Khalifa zou in de eerste maanden van het nieuwe jaar een tweedelige onlineserie leiden over de geschiedenis van het symfonieorkest.
Energie
‘Natuurlijk ben ik veel liever in Rotterdam,’ zegt Michel Khalifa, kort na de eerste aflevering van de onlinecursus. ‘In een zaal heb ik persoonlijk contact met het publiek. Maar de onlineversie is een acceptabel alternatief, zeker omdat de deelnemers vragen kunnen stellen. Dat de onlinecursus liefst honderd Vrienden trok, was voor mij een verrassing.’ Voor Michel, musicoloog en docent, betekent de online-aanpak een grote
‘ In een zaal heb ik persoonlijk contact met het publiek. Maar de online versie is een acceptabel alternatief’ 30
verandering. ‘Er is een heel andere dynamiek. Voor een zaal improviseer ik graag. Ik sluit aan op de sfeer en de energie die ik uit het publiek voel komen. Zo laat ik wel eens een stilte vallen om wat gezegd is extra in te laten werken. Dat kan digitaal niet. Er is bijna geen ruimte voor non-verbale expressie. Ik moet vooraf nog beter nadenken. Ik stel een script op, als voor een film, met daarin stappen die ik moet uitvoeren en met de timing erbij.’ En dan is er natuurlijk nog de techniek. Vriendenvoorzitter Ken Gould trad tijdens de onlinecursus op als host – technisch regisseur zeg maar – en had daar zijn handen vol aan. Achter de schermen moest meerdere malen ondersteuning worden geboden wanneer deelnemers problemen met de techniek hadden. Deelnemer Margreet Wols: ‘Er gaat gemakkelijk iets mis, maar gelukkig kon dat meestal snel worden opgelost.’
Voortborduren
De andere cursusleider, Leo Samama, kon met zijn films over Diepenbrock voortborduren op een praktijk die feitelijk al geschapen was. Sinds de eerste filmpjes van het voorjaar heeft Leo – docent, musicoloog, componist (‘mijn eigenlijke vak’) – veel bijgeleerd. Op het gebied van montage bijvoor-
Voor Margreet Wols is de cursus van de Vrienden een stimulans om nog beter naar muziek te luisteren.
beeld, maar ook over het egaliseren van geluidssterkte. Een belangrijke opgave was het terugbrengen van het aantal bytes, zonder de kwaliteit van de films aan te tasten. De Diepenbrock-films zijn gemakkelijk te downloaden. ‘Jullie (de Vrienden red.) zijn de eersten bij wie mij dat lukte.’ Hetzelfde geldt voor het gebruik van een autocue. ‘Ik heb geen papiertjes meer nodig, maar je moet er wel mee om leren gaan. Jullie hadden de primeur.’ Anders dan Michel Khalifa geeft Leo de voorkeur aan films boven een onlinecursus. Films zijn uiteraard niet te vergelijken met een cursus, maar Leo
heeft intussen wel de smaak te pakken. Ze mogen alleen niet te lang duren, heeft hij ervaren. ‘Ik maak korte films en als het om lange verhalen gaat, zoals bij Diepenbrock, deel ik ze op in stukjes van maximaal twintig minuten. Mijn ideaal is om heel veel korte films te maken, van maar een paar minuten, over de vele aspecten van muziek.’ Hij denkt dan ook dat er toekomst in zit: ‘Het bereik kan enorm zijn.’
Inleidingen
Afgelopen zomer hield het Vriendenbestuur een enquête onder de leden. De concertinleidingen bleken hoog te 31
scoren. Rein Buwalda, die de inleidingen organiseert, was niet verrast. ‘We hebben vaak tachtig of meer mensen in de Van Cappellenzaal. De inleidingen geven je de gelegenheid om net even anders, geconcentreerder vooral, naar een muziekstuk te luisteren, en we hebben uitstekende inleiders.’ Het bestand aan sprekers is zorgvuldig samengesteld uit musicologen en muziekdocenten die gewend zijn voor publiek te spreken. Graag nodigt Rein ook (oud-)orkestleden uit. Die brengen iets extra’s, met hun anekdotes uit het orkestleven en met deskundige informatie over hun instrument. Sommigen nemen hun instrument zelfs mee. Toen in het najaar het orkest op beperkte wijze zijn concerten kon uitvoeren, besloot het verenigingsbestuur om de inleidingen overeind te houden. Dat kon niet in een zaal, maar wel op het internet. Helaas moest kort daarna het orkest zijn programmering staken en kwam er ook een eind aan de online-inleidingen. Pas maanden later, voorafgaand aan het Beethoven-onlineconcert van oudejaarsdag, was er weer een gelegenheid. Toch kijkt Rein Buwalda tevreden terug: ‘Tot nu toe zijn er vier inleidingen online gehouden. De inleiders hebben er serieus werk van gemaakt. Trombonist Remko de Jager heeft zijn digitale kennis uit zijn docentenpraktijk in onze filmpjes toegepast.’ Of er iets overblijft van de online spreekbeurten? Rein denkt van wel: ‘We kunnen nu een alternatief bieden. Maar zodra er inleidingen in de Doelen mogelijk zijn, zullen we de vertrouwde Van Cappellenzaal weer gebruiken.’ ◆
Oude bekenden
Tekst: Joke Dame Foto's: privébezit
Spelen in het orkest:
'Prachtig gestructureerde tijd'
Voormalig solocellist Marien van Staalen sloeg na zijn pensionering in 2012 een heel nieuwe weg in. Met zijn dochter speelt hij in het Kailash Ensemble, waarin westerse en Noord-Indiase klassieke muziek elkaar ontmoeten.
M
arien van Staalen (1947) viel bepaald niet in een zwart gat toen hij na 35 jaar zijn werk als solocellist bij het Rotterdams Philharmonisch achter zich liet. Hij stopte niet met spelen, als solist en in verschillende ensembles, hij breidde zijn dirigeertaken bij amateurgezelschappen uit en dan was er ook nog het vele werk voor de stichting Benares Schoolfonds – daarover straks meer. Waar hij wel mee worstelde, was de planning van zijn werkdagen. Marien: ‘Een van de allerleukste dingen van werken in een goed orkest is dat de tijd zo prachtig gestructureerd is. Je hebt je repetities, je hebt je concerten, je weet als het ware wat je van tien tot kwart over elf doet en wat van tien over half twaalf tot half een. Dat vond ik altijd heel prettig, want ik ben nogal een chaoot. Thuis moest ik mezelf een schema opleggen en dat bleek moeilijk. Ik plande m’n dagen netjes, maar als ik eens een kwartier later begon omdat ik niet uit bed kon komen, dan was voor mij de dag mislukt.’
én boeiend. Het is mooi van je dochter les te krijgen. En er bestaat geen enkele twijfel over wie welke rol heeft: zij kan het en ik kan het niet.’
De minst voorspelbare activiteit die Marien na zijn pensionering ontplooide was lesnemen bij zijn dochter Lenneke die Noord-Indiase klassieke muziek heeft gestudeerd – eerst in New Delhi, later aan het Rotterdams Conservatorium. ‘Sinds drie jaar heb ik les van haar; zij speelt op haar viool, ik op mijn cello. Ik ben een technisch vaardige cellist, maar om mijn techniek te gebruiken in een mij vreemde muziekstijl, die niet wordt genoteerd en voor een groot deel uit improvisatie bestaat, dat vind ik moeilijk,
Marien met een leerling van de Little Stars School in Varanasi, India.
32 14
Dat de Indiase vonk muzikaal oversloeg was geen verrassing. Marien was al sinds 2003 voorzitter van de stichting Benares Schoolfonds, een Nederlandse organisatie die vijf scholen voor kansarme kinderen in India ondersteunt. Elk jaar in november bezoekt Marien met zijn vrouw Conny, ook actief in de stichting, de scholen en de leraren daar. India en zijn spiritualiteit spelen een grote rol in het leven van Marien. Daar moet je overigens een niet al te romantisch beeld bij hebben, vindt hij. ‘India is de middeleeuwen met elektrische versterking en verkeersopstoppingen. Je moet even graven in het alledaagse India met zijn vuil, zijn lawaai en geuren voordat je iets van stilte vindt. Maar als je die vindt en je in de meditatiesfeer komt, dan is het overweldigend.’
Als Marien terugdenkt aan zijn tijd in het orkest, realiseert hij zich allereerst hoe geweldig hij heeft gewerkt met zijn fantastische collega’s van de cellogroep. ‘Een lange periode van samenwerking
FOTO: ISTVÁN SZABÓ
Dit zal ik nooit vergeten
waarvan ik intens heb genoten. Missen is niet het woord, de herinnering roept eerder dankbaarheid en tevredenheid op dan gemis.’ Als tweede noemt hij het grote voorrecht om het orkest te zien groeien van een van de beste Nederlandse orkesten naar een van de beste internationale orkesten. ‘Toen ik kwam in ’77 was het niveau al heel hoog. Er is een opname uit die tijd van Der Rosenkavalier met Frederica von Stade, die klinkt nog steeds als een klok. Een orkest groeit in statuur, en ook in efficiency, in snelheid van werken – geen doel op zich natuurlijk, maar wel een indicator van professionalisering en verbetering. Die ont-
wikkeling heb ik meegemaakt.’ Ook over de huidige activiteiten is Marien lovend. ‘Ik was zo onder de indruk van wat het orkest in december met Beethoven op internet heeft gedaan: de streaming van acht symfonieën in kleine, variabele bezettingen. Ze werden gespeeld door een brede groep uit het orkest. Niet alleen de strijkersaanvoerders en de eerste blazers, ook tutti-strijkers en tweede blazers. En ook gemengde leeftijden. Dan merk je dat de kwaliteit zich uitstrekt over het hele orkest, van oud tot jong en van de eerste lessenaar tot de laatste. Een briljant idee en opvallend goed uitgevoerd: een typische RPhO-combinatie van ongelooflijke energie en hoog niveau – heel bijzonder.’ ◆ 33
‘Het was rond de jaarwisseling van 1996. Na drie maanden India – een diepe onderdompeling in de Indiase geest – vlogen we op 30 december terug naar een ijskoud Nederland. Op oudejaarsdag heb ik in mijn eentje een enorme dagtocht geschaatst: via het Dintelsas het Volkerak op en dan langs de Mark terug naar Roosendaal. En op 1 januari hadden we de eerste repetitie van Parsifal onder Simon Rattle. Op een mysterieuze manier paste de sfeer van Parsifal wonderbaarlijk goed bij de ervaringen van pal daarvoor: de kleurrijke wereld van het warme India, de schaatskou in het witte Nederland, ze leken nodig om open te kunnen staan voor die fantastische muziek van Wagner. ‘Zum Raum wird hier die Zeit’, krijgt Parsifal in de eerste akte te horen. Precies zo heb ik de combinatie van die drie dagen beleefd.’
sponsors Het Rotterdams Philharmonisch Orkest dankt hier graag zijn subsidiënten en sponsors. De organisaties die het orkest steunen, vormen samen een prestigieus zakelijk netwerk. Voor meer informatie: Afdeling relatiebeheer en fondsenwerving, 010 2171781 of sponsoring@rpho.nl SUBSIDIËNTEN
PROJECTSPONSORS
PARTNER
GILDE VAN BEDRIJFSBEGUNSTIGERS ROTTERDAM PHILHARMONIC GERGIEV FESTIVAL
PARTICULIERE BEGUNSTIGERS
TÓCO
TALENTPARTNER
TOURPARTNERS
PREFERRED PARTNERS
Op persoonlijke titel: mevr. J. Høvig, dhr. R. Pfeiffer, mevr. C.F.J. Ruiter-de Groot, dhr. S.M.T. Schipper, dhr. ir. drs. H.N.J. Smits, dhr. J. Stegmann, dhr. drs. A.G. van der Wilden
34
column
Eelco Beinema
Seizoensbrochures
O
pruimen is nooit een sterke kant van mij geweest en weggooien al helemaal niet, maar in deze corona-tijden ontkom je er bijna niet aan. Dat ik overigens niet de enige ben met die zwakke plek bleek onlangs uit de verhalen bij de herdenkingsdienst voor oud-concertmeester Gerard Hettema. Hij zal zeker ook veel materiaal van het orkest bewaard hebben, want de laatste keer dat ik hem sprak bleek het reilen en zeilen van ons orkest nog altijd zijn volle aandacht te hebben. Ik moest weer aan hem denken toen ik deze maand een stapel oude seizoensbrochures tegenkwam. Die van mijn eerste jaren heb ik blijkbaar al eens weggegooid maar de oudste, het seizoen 96/97, is toch ook al van een kwart eeuw geleden. Het lijkt wat voorbarig een boekje te maken met de plannen voor volgend jaar, maar normaal was januari altijd een spannende maand waarin alle gegevens vastgesteld en gecheckt moesten worden om een foutloze tekst tijdig bij de drukker aan te leveren. Nu een goed moment om eens rustig te bekijken hoe het uiterlijk van de brochures zich heeft ontwikkeld.
Eelco Beinema is cellist in ons orkest, daarnaast ook schrijver over muziek. → Lees zijn bespiegelingen op zijn weblog: philharmonischenotities.blogspot.nl
Destijds was het nog een dun tijdschrift,
24 pagina’s, met voorop een hedendaags kunstwerk uit Museum Boijmans en een
35
titel: ‘De kunst van het genieten’. Sindsdien is de beeldende kunst verdwenen en is het volume uitbreid tot meer dan honderd pagina’s. Een pocket met verschillende kleurschakeringen rood en paars. Geen titel meer op de voorkant maar de namen van onze drie titeldirigenten. Foto’s van musici en componisten vormen de illustraties aan de binnenkant. Het laat iets zien van de ontwikkeling, en uitbreiding, die onze marketing-afdeling heeft doorgemaakt, maar ook dat de discipline bij de artistieke afdeling groter is geworden, want tussen alle grote namen, waaronder die van Mariss Jansons, die de Vijfde Mahler helaas vanwege zijn gezondheid af moest zeggen, lees ik nog wel zeven keer ‘nader bekend te maken’ bij de dirigenten, solisten en het repertoire. Dat zou de laatste jaren echt niet meer worden geaccepteerd. Het orkest verkopen is een ander verhaal geworden, met nog een heel afwijkend hoofdstuk van het afgelopen jaar. Inmiddels kijk ik nog met veel plezier in zo’n brochure van een kwart eeuw geleden, waar tussen schilderijen van Klee en Toorop een Parsifal met Rattle, een Vuurvogel met Gergiev en een Sjostkovitsj 4 met Haitink worden aangekondigd. Misschien zijn dat vooral mijn gekoesterde herinneringen maar ik voel dat het me niet gaat lukken deze bij het oud papier te leggen. Volgend jaar misschien nog eens proberen.
HOOR MEER, ZIE MEER, ERVAAR MEER
Elke zaterdag live op:
RPHO.NL/DICHTERBIJ
