10 minute read
Utrecht en omstreken – Alexandra van Zuylen
ALEXANDRA VAN ZUYLEN
En langs het tuinpad van mijn vader *
Advertisement
Ze werd geboren in Parijs maar bracht haar vakanties door in Kasteel de Haar in Utrecht. ‘Het was een mooi sprookje, maar een sprookje.’ tekst BRUNO VAN DEN ELSHOUT
VLAKBIJ UTRECHT STAAT het grootste kasteel van Nederland: Kasteel De Haar. Het is voor het eerst gebouwd in de dertiende eeuw. In 1449 kwam het in handen van de adellijke familie Van Zuylen. Sindsdien is het meerdere keren verwoest en opnieuw opgebouwd. De laatste keer gebeurde dat in 1892 door Pierre Cuypers – bekend van het Rijksmuseum in Amsterdam – in opdracht van Baron Étienne van Zuylen van Nyevelt van de Haar. De rekening mocht zijn vrouw betalen, de rijke Hélène de Rothschild van wie gezegd wordt dat hij eigenlijk alleen daarom met haar is getrouwd. In dit kasteel bracht achterkleinkind barones Alexandra van Zuylen van Nijevelt van de Haar haar zomers door. Ze groeide op in Parijs, aan de brede avenue Foch, tussen de Arc de Triomphe en het Bois de Boulogne. In 2000 heeft haar familie afstand moeten doen van het eigendom van het kasteel omdat de kosten van noodzakelijk onderhoud onbetaalbaar werden. Toch zorgt ze er, vanuit Parijs, nog altijd voor dat het kasteel en landgoed zorgvuldig onderhouden worden.
Bardot, Callas en Chanel Alexandra van Zuylen is de oudste van vijf zussen. Zij groeiden apart van elkaar op in Frankrijk, Engeland en de Verenigde Staten. ‘We werden opgevoed door kindermeisjes, heel veel verschillende achter elkaar. Dat ging zo in die tijd. Met sommige had ik een band, met andere minder. Ze kwamen en gingen, al werd er nooit een ontslagen. Mijn ouders waren druk met levensgenieten. Mijn vader was actief in de fokkerij van renpaarden. Naar goed familiegebruik werd er veel feest gevierd, in uiteenlopende gezelschappen over de hele wereld. Kinderen waren niet handig om daar bij te hebben, dus die werden uitbesteed. Ik zag mijn ouders en zussen daarom maar een paar weken per jaar. Dat hield ik geheim voor mijn klasgenoten. Ik wilde liever zijn zoals zij, met ouders die hielpen met huiswerk. Daar kon ik eindeloos jaloers op zijn.’
Haar familie zag ze meestal rond kerst en in september. ‘Dan kwamen we van overal naar het kasteel en vooral aan het einde van de zomer kregen mijn ouders en grootouders gasten over de vloer. September was voor ons nog net schoolvakantie. Het strandseizoen was juist voorbij, en het jachtseizoen nog niet begonnen – vooral in de tijd van mijn opa en oma maakte dat nog veel uit. Zij nodigden vooral mensen van adel uit en dat was een soort rondreizend circus met een eigen agenda van uitnodigen en uitgenodigd worden. Mijn ouders braken met die traditie. Ze brachten liever tijd door met mensen die ze persoonlijk interessant vonden. Acteurs, kunstenaars, schrijvers, de jetset. In die jaren waren mensen als Brigitte Bardot, Maria Callas, Coco Chanel, Yves Saint-Laurent, Gregory Peck, Billy Wilder, Roger Moore en Koningin Emma bij ons te gast. Wij voelden ons op ons gemak bij ze, en zij bij ons. En behalve leuk was het ook leerzaam. Om mensen te observeren, sociale clues te leren lezen. Met heel veel verschillende mensen om te gaan. Te zien en te begrijpen wie belangrijk is, of wie alleen belangrijk doet.’
Kasteeldame Van Zuylen was als kind al gefascineerd door de kleurrijke familiegeschiedenis, maar haar ouders wilden haar er nooit veel over vertellen. Wie dat wel wilde, was Tonia, de kasteeldame in De Haar. ‘Zij zorgde voor leven in het kasteel, ook tijdens de elf maanden per jaar dat wij er niet waren. Zij heeft haar hele leven op De Haar gewoond, had mijn opa en oma gekend en ook mijn vader als klein jongetje. Dat gaf me houvast en door haar leerde ik begrijpen wie ik zelf was, en ben. Tonia was als een lieve oma voor ons en ik keek er altijd naar uit haar te zien. Ik kan me nog goed herinneren dat ze er tijdens onze vakantie een keer niet was. We hebben drie dagen gehuild. Mijn moeder heeft daarna gevraagd of ze nooit meer in september op vakantie wilde gaan.’
Hoewel ze als meisje haar vader en moeder weinig zag, is ze wel blij met wat haar ouders haar hebben meegegeven. ‘We hebben vooral geleerd om mensen te respecteren en niemand minder te vinden dan een ander. Dat klinkt misschien vanzelfsprekend, maar in adellijke kringen is dat helemaal niet zo. Alleen toen mijn jongste zusje stalknecht wilde worden, vonden ze dat duidelijk niet zo’n goed idee. Dat was een beroep voor jongens, niet voor meisjes. En van te laag niveau. Mijn zusje protesteerde bijna onafgebroken en probeerde zo slecht mogelijke cijfers op school te halen. Mijn vader heeft zijn best gedaan haar paardentrainer te laten worden en dat is gelukt.’
Zelf heeft Alexandra na haar studie twee jaar in Gabon
gewerkt. In een weeshuis zorgde ze voor babygorilla’s en -chimpansees van wie de ouders waren gedood door stropers. Daarna werd ze docent Engels op middelbare scholen in en rond Parijs, op openbare scholen, vaak in achterstandswijken. Geen plek voor een barones, zou je misschien zeggen, maar daar denkt Alexandra anders over. ‘Het werken als docent heeft voor mij altijd gevoeld als iets terugdoen. Toen ik klein was, gaf school mij wat mijn ouders me niet gaven, structuur en toegang tot de wereld, iets om op te vertrouwen. Dat heb ik altijd willen doorgeven, of teruggeven zo je wilt. Mensen in staat stellen om betere keuzes te maken. Proefwerken nakijken vond ik een ramp. Al het andere aan docent zijn, vooral het lesgeven zelf, vond ik heerlijk. Het is misschien lastig leerlingen les te geven in iets waar ze op dat moment niet op zitten te wachten. Maar ik heb er altijd vertrouwen in gehad, dat ik ze een puzzelstukje aan kon reiken dat op een later moment in hun leven op zijn plek zou vallen.’
Gele hesjes Haar leerlingen en collega’s wisten niets van haar adellijke achtergrond. Die heeft ze in Frankrijk altijd geheim gehouden. Ze gebruikte vooral de naam van wijlen haar echtgenoot, net zoals hun twee dochters dat doen. Wel was ze zich er altijd van bewust dat ze zich weinig zorgen hoefde te maken over haar levensonderhoud. ‘In veel opzichten heb ik altijd makkelijk praten gehad. Ik ontmoet ook veel mensen die vooral moeten overleven. Ik begrijp heel goed dat er in Frankrijk mensen in gele hesjes de straat op gaan. Mensen die de afgelopen decennia nog aardig verdienden, glijden langzaam af in armoede terwijl ze hetzelfde werk doen als vroeger, of hun leven lang hebben gespaard voor hun pensioen. Fransen verwachten dat de staat voor ze zorgt, met gratis onderwijs, gratis zorg, gratis alles. Maar dat is onhoudbaar. Het zorgt voor veel druk en onvrede.’ Daarbij toont Alexandra zich ervan bewust dat ze maatschappelijk gezien aan die kant staat, die van de uitbuiters. ‘In het kasteel hadden wij wel vijftig man personeel, en iedereen in het dorp rondom het kasteel werkte ook voor ons. Mijn vader liet zich nog graag aanspreken als Baron van Zuylen, hij was een man met autoriteit en charisma. Hij werd gerespecteerd en liet zich respecteren. Hij betaalde zijn personeel niet per se veel, maar zorgde wel voor wat ze nodig hadden en nam daar de verantwoordelijkheid voor. Mensen waren over het algemeen tevreden met wat ze hadden en vormden samen een hechte gemeenschap.’
Die tijd lijkt definitief voorbij te zijn, denkt Van Zuylen: ‘In de huidige samenleving meent iedereen overal recht op te hebben en dat zich toe te mogen eigenen, goedschiks of kwaadschiks. Dat levert een onhoudbare situatie op, zoals het eigendom van het kasteel en de levensstijl van mijn ouders uiteindelijk ook niet te handhaven was voor mij en mijn zussen. Deze tijd vraagt om nieuwe oplossingen door een nieuwe generatie. Het was een mooi sprookje, maar een sprookje.’<
43
43
KASTEEL DE HAAR In een tijd waarin de industriële revolutie en vooral de opkomst van stoomaandrijving het reizen een enorme impuls gaf, greep de ‘beau monde’ iedere kans aan om te reizen. Groeten uit de Golden Age of Travel in Kasteel de Haar is een kleine turn-of-the-20th-century-expositie te zien waarin je een intieme glimp krijgt van het reisverleden van Baron Etienne van Zuylen en Barones Hélène de Rothschild, de overgrootouders van Alexandra van Zuylen. Met reisverslagen van bezoeken aan overdadige kuuroorden en de Maharadja in het hart van India, en met ‘reisnecessaires’ om hebberig van te worden. Bon voyage! Te zien t/m 29 september.
- 59 - See All This 44
46
44
NATUURHUISJES Voor hen die de stedelijke rumoer willen verwisselen voor de zingende vogels, en die het kunstlicht willen verruilen voor de duisternis, is er een website met een ongekende hoeveelheid hits aan natuurhuisjes. Je kunt selecteren op ‘In de boomgaard’ en ‘In the middle of nowhere’. Of ‘Helemaal alleen’, zoals Henry David Thoreau deed. Twee jaar lang trok hij de bossen in, spendeerde hij zijn tijd in een huisje aan de oever van Walden Pond om in alle rust te lezen, te denken en te schrijven. Om vervolgens terug te keren met een van de grootste werken uit de wereldliteratuur. Benieuwd met welk meesterwerk jij thuiskomt. 45
45
VIDEOLAND ‘Wat de kijker ziet, is waar,’ zegt Robbert Roos, directeur van Kunsthal KAdE in Amersfoort, dat deze zomer haar tienjarig bestaan viert met Videoland. Een tentoonstelling waarin monumentale films centraal staan van onder andere Isaac Julien en Marijke van Warmerdam. In de verstilde video van Van Warmerdam wisselen de seizoenen elkaar af in een badkamer met mist, regen en zon boven het bad. Roos: ‘De kracht van KAdE ligt in het afstropen van onontgonnen gebieden met interessante beeldende kunst van het moment. We hebben nog zoveel ideeen.’ Dus over de komende tien jaar hoeft niemand zich zorgen te maken. Gelukkig maar. De tentoonstelling is te zien t/m 1 september.
46
VERBORGEN BAR Tijdens de Amerikaanse drooglegging in de jaren twintig ontstonden de speakeasy-bars: verstopte cafe’s achter raadselachtige deuren, waar illegaal drank werd geschonken. De tijden van het drankverbod mogen dan al lang voorbij zijn, het ontdekken van een verborgen bar is niet minder spannend. In Amersfoort fluistert men over de cocktails van WestWing. Je schijnt de mysterieuze bar te kunnen vinden op loopafstand van Kunsthal KAdE.
47
48
47
VLINDERHOF Helaas – er is hier geen vlinder te bekennen. Desondanks is het Vlinderhof een beeldschone tuin naar ontwerp van blockbustertuinarchitect Piet Oudolf (bekend van de tuin van Museum Voorlinden natuurlijk, maar vooral de High line, zie p. 88). Het bevindt zich in het Máximapark dat is uitgeroepen tot mooiste park van Nederland.
48
DURAN LANTINK In april vorig jaar ging de videoclip van zangeres Janelle Monáe met de zogenoemde ‘vaginabroek’ van de Nederlandse ontwerper Duran Lantink, viral. Deze zomer neemt de modeontwerper de bovenste zalen van het Centraal Museum in Utrecht over, met de tentoonstelling Duran Lantink - Old Stock. Eerder doopte Lantink designerstukken in de sale om tot nieuwe eigen ontwerpen om de wantoestanden in de mode-industrie aan de kaak te stellen. Lantink is tijdens de London Fashion Week Showcase 2019 getipt als een van de beste opkomende talenten van de wereld. De tentoonstelling is te zien van 13 juli t/m 27 oktober.
49
METAAL KATHEDRAAL Waar ooit devoot het hogere werd opgezocht, worden nu natuur en mens met elkaar verbonden. De kerk werd in 1857 opgeleverd en deed een tijd lang dienst als metaalfabriek. Maar sinds 2011 biedt het markante gebouw aan de Rijksstraatweg 20 in Utrecht onderdak aan ecologisch cultureel centrum Metaal Kathedraal, een werkplaats voor ecologie vanuit kunst, wetenschap en de kracht van de natuur, zoals het zichzelf omschrijft. Met ateliers, een artist-in-residence en een uitgebreid cultureel programma.
