18 minute read
Man met vleugels – Iwan Baan
MAN MET VLEUGELS
Advertisement
‘HET ENE MOMENT sta ik in een waanzinnig penthouse ergens op Fifth Avenue in New York, het volgende in een in elkaar geflanst drijvend hutje in Afrika. Mijn vak biedt me de kans om eindeloos veel te reizen en te zien hoe iedereen op aarde een thuis voor zichzelf probeert te maken. Fotografie is een middel om op plekken te komen waar je niet helemaal thuishoort, je neus in andermans zaken te steken en daar een alibi voor te hebben.’
Architecten laten wereldwijd hun project heel graag door Iwan Baan fotograferen, je bent bijna een keurmerk. Hoe komt dat?
‘Die architectuur is ongepland in mijn leven gekomen. Ik heb fotografie op de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag gestudeerd, werkte met een uitgever in New York waar ik van alles voor deed, documentairefotografie en zo, toen ik in 2005 bij toeval in contact kwam met Rem Koolhaas. Vier van zijn grote projecten waren net klaar, waaronder de ambassade in Berlijn en Casa da Música in Porto. Ga maar foto’s maken, werd me gezegd. Ik had werkelijk geen idee wat ik aan het doen was, zeker niet op het gebied van de architectuur, maar ik kon er wel meteen mijn ei in kwijt.
Architectenbureau OMA, opgericht door Koolhaas, was in die tijd ook begonnen met de bouw van CCTV in Beijing en ik stelde voor het gehele bouwproces te documenteren. Ik wilde niet alleen de bouw van dat iconische gebouw vastleggen, maar vooral ook de gemeenschap en omgeving in beeld brengen. Ik kreeg opnieuw een go. Er werkten daar 10.000 bouwvakkers die de kolossale constructie ongeveer met de hand in elkaar aan het zetten waren en die met zijn allen op de bouwplaats woonden. Overigens ben ik het nog altijd aan het volgen, want na de verwoestende brand in 2009, is CCTV eigenlijk nog altijd in aanbouw.’
Waaraan herken je een ‘Iwan Baan’? ‘Mijn werk is misschien vooral bekend door de iconische gebouwen die ik vastleg, maar dat komt omdat mijn opdrachtgevers, zoals Jean Nouvel en Herzog de Meuron, vaak alleen de foto’s van hun gebouw selecteren als persmateriaal. Maar ik wil juist het hele verhaal vertellen: hoe en uit welke materialen het is opgetrokken, hoe het zich voegt in de stedelijke context of het landschap, waarom het daar staat en niet ergens anders, maar vooral hoe het zich verhoudt tot de mensen die er wonen. In mijn foto’s zijn die iconische gebouwen niet meer dan een decor of achtergrond waartegen zich die levensverhalen afspelen. Ik zal niet zo snel een opdracht aannemen voor een generiek kantoorgebouw dat overal neergezet zou kunnen worden juist omdat ik het specifieke en uitzonderlijke wil vastleggen. Daarbij zoom ik sterk in en uit. Ik wil dicht op de huid van de mensen of een gebouw zitten en afstand nemen om het geheel te kunnen overzien. Vandaar dat luchtfotografie een essentieel onderdeel is in mijn werk.’ - 88 - See All This - 88 - See All This
Ben je meer een antropoloog dan een fotograaf? ‘De manier waarop ik werk is niet zo wetenschappelijk, maar meer intuïtief – ik reageer op plekken, verbind me ermee en leg ze vast.’
Je hebt na twintig jaar reizen een vogelvluchtperspectief van de wereld. Wat brengt je dat?
‘Ik zit om de twee, drie dagen in het vliegtuig. Soms word ik wakker en heb ik geen flauw idee waar ik ben. En toch is voor mij juist dit de manier om alles een plek te geven, want door dat constante reizen stap ik elke keer weer met open ogen in een nieuwe situatie waardoor me dingen opvallen waar ik overheen zou kijken als ik ze elke dag zou zien. Wel is mijn werkmethode altijd hetzelfde en benader ik alles en iedereen gelijkwaardig, of ik nou een miljoenenproject fotografeer of een hutje in een sloppenwijk. Wat me opvalt en fascineert is dat overal waar ik word uitgenodigd, iedereen even enthousiast en trots is om me alles te laten zien. Mensen worden er blijkbaar gelukkig van om iets moois te maken, om ruimte te creëren en een plek met weinig materiaal leef- en
Foto: Jonas Eriksson
MAN MET VLEUGELS
‘HET ENE MOMENT sta ik in een waanzinnig penthouse ergens op Fifth Avenue in New York, het volgende in een in elkaar geflanst drijvend hutje in Afrika. Mijn vak biedt me de kans om eindeloos veel te reizen en te zien hoe iedereen op aarde een thuis voor zichzelf probeert te maken. Fotografie is een middel om op plekken te komen waar je niet helemaal thuishoort, je neus in andermans zaken te steken en daar een alibi voor te hebben.’
Architecten laten wereldwijd hun project heel graag door Iwan Baan fotograferen, je bent bijna een keurmerk. Hoe komt dat?
‘Die architectuur is ongepland in mijn leven gekomen. Ik heb fotografie op de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag gestudeerd, werkte met een uitgever in New York waar ik van alles voor deed, documentairefotografie en zo, toen ik in 2005 bij toeval in contact kwam met Rem Koolhaas. Vier van zijn grote projecten waren net klaar, waaronder de ambassade in Berlijn en Casa da Música in Porto. Ga maar foto’s maken, werd me gezegd. Ik had werkelijk geen idee wat ik aan het doen was, zeker niet op het gebied van de architectuur, maar ik kon er wel meteen mijn ei in kwijt.
Architectenbureau OMA, opgericht door Koolhaas, was in die tijd ook begonnen met de bouw van CCTV in Beijing en ik stelde voor het gehele bouwproces te documenteren. Ik wilde niet alleen de bouw van dat iconische gebouw vastleggen, maar vooral ook de gemeenschap en omgeving in beeld brengen. Ik kreeg opnieuw een go. Er werkten daar 10.000 bouwvakkers die de kolossale constructie ongeveer met de hand in elkaar aan het zetten waren en die met zijn allen op de bouwplaats woonden. Overigens ben ik het nog altijd aan het volgen, want na de verwoestende brand in 2009, is CCTV eigenlijk nog altijd in aanbouw.’
Waaraan herken je een ‘Iwan Baan’? ‘Mijn werk is misschien vooral bekend door de iconische gebouwen die ik vastleg, maar dat komt omdat mijn opdrachtgevers, zoals Jean Nouvel en Herzog de Meuron, vaak alleen de foto’s van hun gebouw selecteren als persmateriaal. Maar ik wil juist het hele verhaal vertellen: hoe en uit welke materialen het is opgetrokken, hoe het zich voegt in de stedelijke context of het landschap, waarom het daar staat en niet ergens anders, maar vooral hoe het zich verhoudt tot de mensen die er wonen. In mijn foto’s zijn die iconische gebouwen niet meer dan een decor of achtergrond waartegen zich die levensverhalen afspelen. Ik zal niet zo snel een opdracht aannemen voor een generiek kantoorgebouw dat overal neergezet zou kunnen worden juist omdat ik het specifieke en uitzonderlijke wil vastleggen. Daarbij zoom ik sterk in en uit. Ik wil dicht op de huid van de mensen of een gebouw zitten en afstand nemen om het geheel te kunnen overzien. Vandaar dat luchtfotografie een essentieel onderdeel is in mijn werk.’ - 90 - See All This - 90 - See All This
Ben je meer een antropoloog dan een fotograaf? ‘De manier waarop ik werk is niet zo wetenschappelijk, maar meer intuïtief – ik reageer op plekken, verbind me ermee en leg ze vast.’
Je hebt na twintig jaar reizen een vogelvluchtperspectief van de wereld. Wat brengt je dat?
‘Ik zit om de twee, drie dagen in het vliegtuig. Soms word ik wakker en heb ik geen flauw idee waar ik ben. En toch is voor mij juist dit de manier om alles een plek te geven, want door dat constante reizen stap ik elke keer weer met open ogen in een nieuwe situatie waardoor me dingen opvallen waar ik overheen zou kijken als ik ze elke dag zou zien. Wel is mijn werkmethode altijd hetzelfde en benader ik alles en iedereen gelijkwaardig, of ik nou een miljoenenproject fotografeer of een hutje in een sloppenwijk. Wat me opvalt en fascineert is dat overal waar ik word uitgenodigd, iedereen even enthousiast en trots is om me alles te laten zien. Mensen worden er blijkbaar gelukkig van om iets moois te maken, om ruimte te creëren en een plek met weinig materiaal leef- en
werkbaar te maken. Ik vind het vooral bijzonder om te zien hoe inventief we zijn.
Wel is de echte uniciteit meer en meer aan het verdwijnen. Ik word wakker in hotels en kan uit niets opmaken in welke stad ik ben. Voor de samenstelling van veel gebouwen wordt eenzelfde catalogus van bouwmaterialen gebruikt zonder een staaltje creativiteit en vernieuwing. Door de razendsnelle verstedelijking komt het er overal ongeveer hetzelfde uit te zien, alles wordt generiek in plaats van specifiek.’
Beangstigt je dat? ‘Natuurlijk, maar het is tegelijkertijd een drijfveer om zulke reizen te maken en juist die vernieuwende plekken op te zoeken en te documenteren.’
Hoe ziet je reisschema er de komende weken uit? ‘Deze week doe ik rustig aan, dan bezoek ik een paar plekken hier in de buurt, in New York en Boston. Maar vanaf volgende week reis ik in twaalf dagen naar Engeland, het Midden-Oosten en Azië om dan met een tussenstop in New York door te vliegen naar Californië.’
Wat voelt als thuis in een nomadisch bestaan? ‘Ik heb letterlijk mijn koffer waar alles in zit wat ik nodig heb en dat is het. Het is inmiddels bijna zeven jaar geleden dat mijn studio in Amsterdam volledig afbrandde. Daarna heb ik het maar een tijdje helemaal opgegeven om een huis te hebben. Drie jaar lang woonde ik in hotels – een licht, wendbaar bestaan – maar dat is tegenwoordig wel anders geworden met twee jonge zonen van vier jaar en vier maanden oud.
Mijn vriendin en ik werken samen, ik fotografeer, zij schrijft. We reizen zoveel mogelijk met elkaar. De oudste was één jaar toen hij al een keer de aarde rond was geweest. Verblijven we tegenwoordig ergens wat langer, dan gaat hij daar naar school. Hij heeft in klasjes gezeten in Nederland, Japan, Mexico, Laos, Afrika en Amerika, en het is fantastisch om te zien hoe hij zich ontwikkelt; hij stapt open af op alles en
iedereen en neemt moeiteloos gebruiken en woorden over. Ik geloof niet dat hij ooit eenkennig is geweest. Maar met de tweede erbij wordt dit trekkende bestaan een puzzel. Het is een karavaan met een au pair en twee kinderen, en alle spullen mee. We hebben daarom nu een huis in Amsterdam en hier in West Massachusetts, net boven New York, twee uitvalsbases waar we langere periodes proberen te verblijven. We reizen nu wat minder samen. De trip van volgende week doe ik dan ook alleen. Wel heb ik inmiddels overal contacten en vrienden, en daar wordt de wereld klein van.’
Is de wereld klein? ‘Absoluut. En het leukste is om vervolgens te ontdekken hoe alles zich onderling tot elkaar verhoudt. Het is van een waanzinnige inspiratie om van de ene naar de andere plek te ‘hoppen’ om te zien hoe de dingen daar werken. Zo ben ik gaan begrijpen hoe we allemaal met elkaar verbonden zijn en met dezelfde soort dingen bezig zijn.’
Je hebt voor See All This nagedacht over een ultieme reis. Hoe ziet die eruit?
‘Laten we naar drie uithoeken gaan met een heel specifieke context, plekken die een bestemming op zichzelf zijn en waarvoor je moeite moet doen om er te komen omdat ze ver buiten de gewone routes en vakantiebestemmingen liggen.
We beginnen in Japan waar voor de kust een serie eilanden ligt in de Japanse binnenzee, de Setouchi-eilanden. Dertig jaar geleden lag deze eilandenreeks er desolaat bij. De zware industrie die er was gevestigd was in onbruik geraakt, er hadden illegale vuilstortingen plaatsgevonden, en de fantastische dorpen met huizen in traditionele Japanse stijl waren vervallen en deels onbewoond.
Het is aan de visie van de zakenman Soichiro Fukutake te danken dat deze eilanden zijn veranderd in een oase, een utopia zelfs, waar kunst en natuur hand in hand gaan, met onwaarschijnlijke locaties als het Benesse House Museum ontworpen door Tadao Ando. Er is een bruisende community ontstaan. Van Japan gaan we naar de Fogo Islands in de buurt van Newfoundland, Canada. Een plek die nog veel moeilijker te bereizen is dan de Setouchi, want je vliegt er met minimaal twee overstappen heen om vervolgens de ferry naar het eiland te nemen. Als in de winter de Labrador Zee is dichtgevroren, kun je er zelfs alleen met een helicopter komen. Fogo kent eenzelfde geschiedenis van teloorgang en wedergeboorte als Setouchi. Het eilandje was ooit het centrum van de cod fishing, de kabeljauwvisserij, maar daar kwam langzaam een einde aan, waardoor
de mensen vertrokken omdat er geen economie meer was. Een van die eilandbewoners, Zita Cobb, week ook uit naar het vaste land, zette een bedrijf in telecommunicatie op, dat ze goed verkocht, om met de opbrengst terug te keren naar het eiland om het nieuw leven in te blazen. Met een programma van artists-in-recidences, kunst en architectuur.
Tot slot gaan we naar Tippet Rise, ten westen van Montana in de Verenigde Staten, drie uur rijden van het dichtstbijzijnde vliegveld. De eigenaars hebben een stuk land gekocht met het doel daar een bijzondere cultuurbestemming van te maken door natuur met landschapskunst en muziek te verbinden. Anton Garcia-Abril, een Spaanse architect, heeft een paar jaar geleden drie bouwsels in het landschap gemaakt, een soort hunnebedden zijn het, oerobjecten, waarnaast concerten worden gegeven.’
Voor welke bestemming stap je morgen zelf het vliegtuig in?
‘Dat is te moeilijk. Het zijn ook zulke specifieke plekken en alle zo prachtig en verschillend. Maar ik ben altijd groot fan van Japan geweest, dus misschien zou ik toch als nummer één de Setouchi-eilanden kiezen, waar dit jaar een Triënnale plaatsvindt die inmiddels kunstenaars en bezoekers van over de hele wereld trekt.’
Terug naar het vogelperspectief. Hoe gaat het met de wereld, Iwan?
‘Van plekken van verbeelding gaan we naar de harde realiteit, want het antwoord hierop deprimeert me. Reizen is moeilijk voor me op het moment, want ik zie steeds meer plekken waar de problemen aan de oppervlakte komen. Vorig jaar heb ik aan een groot boek over architectuur in Bangladesh gewerkt. Ik was er niet meer geweest sinds ik er aan het einde van mijn kunstacademietijd een jaar verbleef, negentien jaar geleden. In die tijd is de bevolking gegroeid van 120 naar 180 miljoen (dertig procent in twintig jaar) en is de gemiddelde levensverwachting gestegen van 55 naar 75 jaar.
In Bangladesh staat echt alles op springen. Er woont een krankzinnige hoeveelheid mensen in een krimpend land; want grote oppervlaktes worden overspoeld door de stijgende zeespiegel. Ik was er tijdens het regenseizoen en dan staan zowel de straten van Dhaka, de hoofdstad, als die van de allerkleinste dorpjes een halve meter onder water. Verder wil iedereen die het kan betalen een auto waardoor het land een verkeerschaos kent, zoals nergens ter wereld. De steden groeien zonder enige vorm van city planning. Er wordt hoogbouw uit de grond gestampt met stegen ertussen waar twee riksja’s elkaar nauwelijks kunnen passeren. Natuurlijk moeten er woningen zijn voor iedereen en wil iedereen het beste, maar er is gewoon geen plek, geen organisatie, geen geld. Alles is er op een waanzinnige manier houtje-touwtje aan elkaar geregen. Alles is er rauw en schuurt tegen elkaar aan, met een explosieve energie tot gevolg. Dit soort problemen beginnen we overal te krijgen, maar op de uiterste randen en in economisch kwetsbare gebieden, op de scheiding van land en zee, zie je dat nu voor het eerst in alle hevigheid.’
Er zijn mensen die niet geloven in klimaatverandering.
‘Je ziet het gewoon recht voor je ogen gebeuren.’
Bangladesh is altijd een moeilijk land geweest. ‘Kijk naar buiten. Kijk naar Nederland. Als kind kon ik bijna iedere winter schaatsen. Maar ik zie het ook in Afrika. Het is een combinatie van klimaat, van een exponentiele toename van de wereldbevolking en van de toenemende schaarste van allerlei essentiële bronnen.’
Hoe moeten we omgaan met een wereld die aan het verdwijnen is? Zie je een wereld die aan het verdwijnen is? ‘Een direct antwoord heb ik niet op dit soort grote vragen. Iedereen zal zich er bewust van moeten worden dat dit gaande is. En verder moeten we beseffen hoe al die plekken met elkaar in verbinding staan. Voor mij persoonlijk is het moeilijk om met de benarde en onomkeerbare situatie van de aarde geconfronteerd te worden. Zeker als je je voorstelt hoe die er over twintig of vijftig jaar uitziet.’ < - 92 - See All This - 92 - See All This
- 94 - See All This V ogelvluchtperspectief op de High Line in Manhattan, New York, met in de verte het Vrijheidsbeeld. Het in onbruik geraakte, boven de stad zwevende treinspoor, werd omgetoverd tot een parkstrip, met beplanting van de Nederlandse tuinontwerper Piet Oudolf.
- 95 - See All This Dit Engelse paviljoen op de Shanghai Expo 2010 is ontworpen door studio Thomas Heatherwick. De studio staat bekend om zijn innovatieve objecten en gebouwen, waaronder het Zeitz Museum of Contemporary Art Africa in Kaapstad. ‘Ik ben een uitvinder,’ zegt Heatherwick over zijn werkwijze.
Makoko Floating School, met het blauwe dak, lag in het hart van de lagune in Nigeria’s grootste stad Lagos. Een hoopvol sociaal project van NLÉ Architects in samenwerking met de van oudsher op water levende gemeenschap. In 2016 ingestort door nalatigheid en zware regenval.
- 98 - See All This Het Teshima Art Museum van de Japanse architect Ryue Nishizawa, op een van de Setouchi-eilanden in de Japanse Seto-binnenzee. Volgens Iwan Baan de meest hoopvolle plek op aarde omdat natuur, kunst en architectuur naadloos in elkaar overvloeien. Gedragen door de lokale bevolking. (Zie ook p. 98). 91
- 100 - See All This Kibera in Nairobi, Kenia is een van de meest uitgestrekte ‘slums’ van Afrika. Een kwart van de populatie van Nairobi woont in dit gebied, dat zo’n 2,5 kilometer beslaat. Het verlichte schoolgebouw, Hamlet, was oorspronkelijk een paviljoen voor het Louisiana Museum in Kopenhagen.
The Virgin Sophia uit Die Geheime Figuren der Rosenkreu- zer, circa 1785
- 101 - See All This Op het eiland Fogo, voor de kust van New foundland in Canada, ligt Fogo Island Inn. Een hotel ontworpen door de locale architect Todd Saunders. Een bezoek aan het afgelegen Fogo Island is volgens Iwan Baan een onvergetelijke ervaring. 92
Tippet Rise Art Center is gelegen in Fishtale, in de glooiende heuvels van Montana. Je beleeft er Kamermuziek in de buitenlucht tussen de kolossale sculpturen van Ensamble Studios, Antón García-Abril en Debora Mesa Molina. 93
Japan 94 Biënnale de Lyon – groter en spectaculairder dan ooit
Voor het eerst wordt de Lyon Contemporary Art Biënnale dit jaar ook in de verlaten hallen van de voormalige Fagor-fabriek in het hart van Lyon gehouden, een enorm gebouw met een oppervlakte van 29.000 vierkante meter. Samen met de expositieruimtes in het MAC Lyon en het Institute of Contemporary Art, de interventies verspreid door de hele de stad en in de regio van de Auvergne-Rhône-Alpes, is de opzet van de vijftiende editie groter en spectaculairder dan ooit. SRC Reizen organiseert dit jaar een prachtige verzorgde reis.
src-reizen.nl/reis/biennale-de-lyon eind oktober 2019
95 Setouchi Triënnale – de mooiste plek om kunst te beleven
De nummer 1 tip van Iwan Baan: de Setouchi Triënnale (zie p. 86). Ze worden om de drie jaar gehouden op de idyllische eilanden in Seto Binnenzee en de Japanse kuststeden Takamatsu en Tamano. Een mooiere plek om kunst te beleven is er niet, als we Iwan Baan mogen geloven. De manifestatie voor hedendaagse kunst kan in de zomer en de herfst bezocht worden, vanaf 19 juli tot en met 25 agustus en van 28 september tot en met 4 november.
setouchi-artfest.jp 19 juli t/m 25 augustus, 28 september t/m 4 november 2019
Canada 96 Biënnale Venetië – kunst kijken tot het punt van bedwelming
Deze moeder aller Biënnales, met als thema ‘may you live in interesting times’, heeft twee hoofdlocaties, de Giardini en de Arsenale, en extra tentoonstellingen kriskras door heel Venetië. Zo kun je je in de hete Italiaanse zon tot op het punt van bedwelming laven aan kunst en de overrompelende stad. Ga mee op de driedaagse reis met Manuela Klerkx.
seeallthis.com/events T/m 24 november 2019
97 Fogo Island – een ‘once in a lifetime’
Ook in de top-3 van Iwan Baan staat Fogo Island (zie p. 86). Jarenlang is Fogo Island afgesloten geweest van de wereld en het kost nog altijd moeite om er te komen. Het is een klein eiland met kunststudio's en bijzondere architectuur. En het kent zeven seizoenen, van zeer koude winters tot bessenseizoenen en warme zomers. Overnachten kun je in Fogo Island Inn, een van de meest bijzondere hotels ter wereld (zie p. 96). Met Doets Reizen boek je een retreat en reis je er per helikopter heen.
jandoets.nl hele jaar te bezoeken
