Staromod(er)no Prjónað af ást

Kapa glavu čuva, kaže stara hrvatska poslovica. Ali čemu stati na kapi kad se uz jednu staromodnu aktivnost, koja se polako vraća u svakodnevni život, možete i u potpunosti obući; islandska moda već dugi niz godina održava svoju tradiciju ručno pletenih džempera (tzv. lopapeysa) i u tome, čini se, ne posustaje, ponajprije zbog klime, ali i zbog pozitivnog stava društva prema tradiciji. Oni koji zagovaraju ovakvo njegovanje tradicije često će o modernom društvu govoriti na negativan način, naglašavajući izražene potrošačke navike nauštrb puno kvalitetnijeg ručnog rada. Ali svaka promjena, pa čak i ona „na staro“, treba vremena da se pokrene, odnosno vremena i ljudi koji su spremni posvetiti se djelomično ili u potpunosti takvom načinu života.

STARA MODA S NOVIH MEDIJA Marta Raljević ne živi na Islandu već je podrijetlom iz Zagreba, a kapa na njezinoj glavi ručno je ispletena od ekološki prihvatljive lokalne vune. Trenutačno je zaposlena u državnoj službi, stoga je svoje slobodno vrijeme htjela ispuniti nekim oblikom kreativnog rada. A s njim se susrela sasvim slučajno, prije 5 godina. „Prijateljica mi je jednom došla s nekakvim šalom; bila je turistički vodič i jedna gospođa joj ga je napravila dok su putovali. Meni se to činilo kao vrlo korisno i lijepo iskorišteno vrijeme. I tako sam se ja krenula baviti s time (op.a. samostalno, preko YouTube-a), iako je ljudima to bilo čudno jer se ručni rad kod nas gleda kao stara, tradicionalna i pomalo neatraktivna aktivnost.” Pokoji čudan pogled koji bi joj stranci uputili Marti nije smetao jer korist koju je pronašla u ovoj staromodnoj razonodi bila je višestruka, što je najbolje osjetila u svojoj ulozi majke. Za iznimno društvenu osobu kao što je Marta, proces adaptacije na život u kojem sve moraš podrediti drugoj osobi bila je teška, no ubrzo je shvatila da „igranje sa štapićima” može biti savršen način za ispunjavanje vremena u pauzama rasporeda svog djeteta. A zahvaljujući upravo društvenim mrežama, uskoro je i proširila svoja poznanstva. „Tu sam došla do sasvim novih ljudi i jako se lijepo družimo. Imamo otvoren zajednički razgovor preko mreža gdje diskutiramo o novim, zajedničkim projektima, i koji koristimo za nabavu materijala, čemu se svi jako veselimo. Ma, ta ekipa je fenomenalna.”

RITAM ZA PLETENJE Iako je za Martu heklanje još uvijek više hobi, osjetan je razvoj njezinih vještina, interesa, ali i poslovnih ambicija. Već sada među narudžbama za zimu čekaju šalovi, kapice, prsluci, rukavice i božićni ukrasi. Iako je pandemija poremetila ritam kojim je radila, Marta se nada da će u skoroj budućnosti moći nastaviti s radionicama za djecu i odrasle, kao i pohađanjem raznih sajmova po zagrebačkoj okolici i šire. „Ovo ljeto sam jednoj galeriji u Komiži, na nagovor partnera, poslala svoje mrežice, šeširiće i torbice za plažu i dobro se prodaju. U Samoboru postoje 2 dućana koji rade s kreativcima i prodaju ručno izrađene artikle u ime njihovih autora, što bih ja voljela isprobati možda već ove zime. Ali, bliže doma, u zadnjih godinu dana, po prvi put u Zagrebu, a mislim i u Hrvatskoj, pojavili su se sajmovi gdje možeš nuditi vlastite kreacije i redovito bude prisutno po 200-300 izlagača, od keramike, nakita i šivanih proizvoda do obojenih tkanina, biljaka i sličnih stvari. Na tim sajmovima primjećujem dosta mlade generacije, napose adolescenata, iako većina interesa dolazi od bakica i starijih generacija.

INDIVIDUALNI NAPORI, ZAJEDNIČKI USPJEH Iako na papiru Martin uspjeh izgleda samostečen (a uglavnom i jest ovisio o njezinoj upornosti i kreativnosti), najveću potporu našla je u YuStitchKolektivu, zajednici ljudi s prostora bivše Jugoslavije koji dijele jedinstvenu ljubav prema pletenju, heklanju i vuni općenito. „Tražeći pletilje iz susjedstva, jedna je pletilja iz Srbije pokrenula grupu na internetu i kad nas se okupilo 50-ak pojavio se interes za konkretnim koracima: idemo napraviti platformu preko koje možemo mijenjati narativ toga što zapravo „ručni rad“ znači i koliko naše aktivnosti pridonose okolišu, modnom stilu, itd. Iz cijele grupe, profiliralo se nas 10 (s prebivalištima u Berlinu, Austriji, Srbiji, Nizozemskoj, Hrvatskoj i BiH) koji smo htjeli nastaviti ozbiljno raditi na promociji tzv. „slow načina života” kroz našu internetsku stranicu i društvene profile na Instagramu i Facebooku. Radimo intervjue sa ženama poduzetnicama, video priloge s raznih sajmova, predstavljamo nove kreativce, dijelimo besplatne mustre… I sve to na volonterskoj osnovi.” YuStitchKolektiv ima velike planove i za 2022. te su već sada krenuli s izradom modnih editorijala u kojima će individualno predstavljati vlastite afinitete i inspiracije kroz osobne priče i iskustva, čemu se Marta iznimno veseli.

S LJUBAVLJU, MARTA Kad se osvrne na posljednjih 5 godina, Marta primjećuje ogroman napredak i osobni razvoj, ponajviše u sferi strpljenja i upornosti. Naučila je kako ustrajati u nečemu u što vjeruješ, bez obzira koliko teško ponekad bilo. A sve to moguće je isključivo zbog njezine ljubavi: ljubavi prema sinu, ljubavi prema kreativnom radu, ljubavi prema vuni i, naposljetku, ljubavi prema heklanju. „Sve to što napravim lijepo je, korisno i svrsishodno. Kažu da je čovjek najsretniji kad je zaljubljen, a ja bih [heklanje] opisala kao stalan osjećaj zaljubljenosti.” A mi se nadamo, Marta, da se nikad nećeš odljubiti.

Ako želite saznati više o Marti i njezinom Kolektivu, posjetite njihovu internetsku stranicu yustitchkolektiv.com A ako vas zanimaju Martine najnovije kreacije, naći ćete pregršt na njezinom osobnom Instagram profilu crnaocica

Hatturinn passar höfuðið, segir gamalt Króatíst orðatiltæki, en af hverju að hætta á hattinum? Það er gamaldags hefð sem er hægt og rólega að komast aftur í tísku og getur klætt þig frá toppi til táar. Íslensk tíska hefur um langa hríð haft í hávegum langlífa hefð sína á handgerðum lopapeysum, án nokkurra merkja um undanhald, aðallega vegna veðurfars og samfélagslegrar sýnar sem er oftast jákvæð gagnvart verkinu. Talsmenn þessa lífsstíls eiga það til að tala um nútíma samfélag í neikvæðum tón og einblína á sterkar neysluvenjur sem kunna ekki að meta (betri) gæði handverks. En allar breytingar, þeirra á meðal sú sem tekur okkur til baka, þarf tíma til að ná gripi; tíma og fólk sem er viljugt til að skuldbinda sig algerlega eða að hluta til að þessum einstaka lífshætti.

GÖMUL TÍSKA, NÝ MIÐLUN Ekki aðeins býr Marta Raljević ekki á Íslandi, heldur er hún líka frá landi sem er mun hlýrra í suðri – Króatíu. Hattinn sem passar höfuð hennar gerði hún sjálf með umhverfisvænni ull úr nærumhverfinu. Hún vinnur núna í opinberri þjónustu sem lokkaði hana til að finna sér meira skapandi áhugamál til að eyða tíma sínum í. Hún fann hið fullkomna áhugamál fyrir 5 árum síðan. „Vinkona mín kom eitt sinn til mín með einhvers konar heimagerðan trefil. Hún hafði verið að vinna sem leiðsögumaður og einn af ferðamönnunum í rútunni hennar gerði fyrir hana trefil á leið þeirra um Króatíu. Mér fannst það góð nýting á tíma, svo ég ákvað að prófa (alveg sjálf, með YouTube á skjánum), jafnvel þó fólki í kringum mig fyndist það skrítið, af því að handverk í Króatíu er jafnan álitið frumstætt, hefðbundið og nokkuð óaðlaðandi tómstundagaman.“ Nokkur undarleg augnatillit frá ókunnugum trufluðu Mörtu ekki því að kostir prjónaskaps og hekls vógu mun þyngra en ókostirnir, sem hún fann sérstaklega fyrir í móðurhlutverkinu. Þar sem Marta er mjög félagslynd manneskja fannst henni ferlið við að laga líf sitt að því að þjónusta einhvern annan krefjandi, en hún komst fljótt að því að það að „leika sér með prik“ er frábær dægrastytting fyrir hana á milli annasamra dagskrárliða barnsins. Með hjálp samfélagsmiðla náði hún að stækka félagshring sinn. „Ég hitti svo mikið af nýju fólki og við eigum margar góðar stundir saman. Við höfum búið til hópspjall þar sem við ræðum ný verkefni og skipuleggjum kaup á nýjum efnum, sem er það sem við erum hvað spenntust fyrir. Allur hópurinn er stórkostlegur.“

HALDIÐ ÁFRAM Þó að Marta álíti hekl enn sem áhugamál hefur færni hennar, áhugi og metnaður til viðskipta vaxið jafnt og þétt, ár frá ári. Einmitt núna er hún með langan lista af pöntunum fyrir veturinn: trefla, húfur, vesti, hanska og jólaskraut. Þrátt fyrir ofsafenginn faraldur sem, satt best að segja, truflaði takt hennar, vonast Marta til að hún geti fljótlega haldið áfram að skipuleggja vinnustofur bæði fyrir börn og fullorðna, og mætt reglulega á alls kyns hátíðir víðsvegar um Zagreb og aðra bæi í Króatíu. „Síðasta sumar fylgdi ég ráðleggingu félaga míns og sendi eitthvað af vörum mínum (strandtöskur og húfur) til gallerís í bænum Komiža og sölur á þeim eru stöðugar. Í bænum Samobor eru nokkrar búðir sem vinna náið með fólki sem skapar handverk og ég stefni á að ganga til liðs við þau, jafnvel í vetur. En talandi um nærsamfélagið, Zagreb og aðrir bæir í Króatíu hafa síðasta árið boðið upp á hátíðir þar sem man getur boðið vörur sínar til stærri hópa viðskiptavina. Þar eru oft á milli 200-300 sýningaraðilar að selja alls kyns hluti á borð við keramik, skartgripi, saumuð verk, lituð efni, plöntur og svo framvegis. Ég tek aðallega eftir áhuga frá eldri kynslóðinni, en það er vaxandi forvitni á handverki hjá ungmennum líka.“ Orðabókarhorn / Dictionary corner

Íslenska slétt brugðið fitja upp fella af lykkja uppskrift English knit purl cast on bind off stitch recipe /pattern Hrvat prava očica kriva očica namicanje završavanje očica mustra /shema

The hat protects the head, as the old Croatian saying goes, but why stop at the hat? There is an old-fashioned tradition that’s slowly making their comeback in style (*pun intended) and can dress you up completely, from head to toes. Icelandic fashion has cherished their long-standing tradition of handmade sweaters (so called lopapeysur) for quite a while, with no signs of stopping, mainly because of the climate and the society’s outlook which is generally positive towards this venture. Those who advocate this lifestyle have a tendency to speak about the modern society in negative terms, highlighting the strong consumers’ habits that don’t value the (better) quality of handwork. But every change, as well as the one taking us back, needs time to gain traction; time and people willing to commit themselves fully or partially towards this unique way of living.

OLD FASHION, NEW MEDIA Marta Raljević not only doesn’t live in Iceland, but she comes from a much warmer country to the south – Croatia. The hat that protects her head has been made by herself from eco-friendly, locallysourced wool. She currently works in public service which enticed her to find a more creative hobby to fill up her free time. And she found just the one, 5 years ago.

“My friend once came to me with some kind of a handmade scarf. She had been working as a tour guide and one of the tourists on her bus made her a scarf as a present, while they were traveling around Croatia. I thought of it as one’s extremely well-used time, so I decided to give it a go (on my own, watching YouTube), even though the people around me found it weird, because handwork in Croatia is usually considered a rudimentary, traditional and somewhat unattractive activity.”

A few strange glances from strangers didn’t bother Marta because the benefits of knitting and crocheting heavily outweighed the drawbacks, which she felt especially deep through her role as a mother. Being an extremely social person, Marta found the whole process of adapting your life to be in service of someone else’s challenging, but she quickly realized that “playing with sticks” was a great way to fill the time in-between your child’s busy schedule. And thanks to social networks, she managed to increase her social circle.

“I met so many new people and we have tons of fun. We’ve created a group chat where we discuss new projects and arrange purchases of new materials, which is what we are most excited about. The whole group is phenomenal.”

MOVING FORWARD Even though Marta still considers crocheting a hobby, her skills, interests and business ambitions are steadily growing, year by year. Right now, she has a long list of orders for the winter: scarves, hats, vests, gloves and Christmas decorations. Despite the raging pan-

Marta Raljević

Myndir / Photos

PRJÓNAÐ MEÐ YUSTITCH Á pappír er velgengni Mörtu hennar eigin (aðallega vegna seiglu hennar og sköpunargáfu), en hún á mikið að þakka stórum fylgjendahóp YuStitchKolektiv, sem er samfélag fólks frá löndum fyrrum Júgóslavíu sem deila ást hennar á prjónaskap, hekli og, í raun, ull. „Það var prjónari frá Serbíu sem byrjaði þennan hóp á netinu og leitaði þar að svipað þenkjandi fólki frá nágranalöndunum. Þegar hópurinn taldi um 50 meðlimi myndaðist áhugi á að skapa vettvang sem gæti verið notaður til að breyta skilgreiningunni á hvað „handverk“ í raun þýðir, auk þess að draga fram kosti þessa lífstíls í umhverfinu, tískunni og svo framvegis. Úr öllum hópnum vorum við 10 (frá Berlín, Austurríki, Serbíu, Hollandi, Króatíu og Bosníu-Hersegóvínu) sem virkilega vildum halda áfram að kynna þennan “hæga lífstíl” í gegnum vefsíðu okkar og samfélagsmiðla. Við tökum viðtöl við viðskiptakonur, búum til myndbandasögur frá ýmsum hátíðum, kynnum spennandi nýja hönnuði, deilum prjóna- og hekl munstrum ókeypis, … Og við gerum það allt í sjálfboðavinnu.“ YuStitchKolektiv hefur stórar áætlanir fyrir 2022 þar sem þau eru núþegar komin langt á leið með að framleiða tískurit fyrir janúar. Það mun fjalla um einstaklinga úr félaginu, sambönd þeirra og innblástur í gegnum persónulegar sögur þeirra og reynslur. Marta er mjög spennt fyrir þessu. demic that, admittedly, did disrupt her rhythm, Marta still hopes that she will soon be able to continue organizing workshops for kids and adults alike, and frequent various fairs around Zagreb, as well as other places in Croatia.

“This summer, on the advice of my partner, I sent some of my products (beach bags and hats) to a gallery in the town of Komiža and their sales are steady. In the town of Samobor, there are a couple of stores that work closely with people who create handwork and I plan to join them, probably even this winter. But, speaking about closer to home, in the past year Zagreb and elsewhere in Croatia have started hosting fairs where a person can offer their own creations to bigger crowds. There are often between 200 and 300 exhibitors selling all sorts of things from ceramics, jewellery and sawn products to coloured fabrics, plants, etc. I do notice mainly the older generation’s interest, but there is a growing intrigue for handwork exhibited by the adolescents, too.”

IN YUSTITCH WE KNIT On paper, Marta’s success is her own (and it mainly is based on her persistence and creativity), but she owes a good deal of it to the strong support base she found in YuStitchKolektiv, a community of people coming from the area of ex-Yugoslavia, who share the same unique love towards knitting, crocheting and wool, in general.

“One knitter from Serbia started this online group, looking for like-minded people from the neighbouring countries. When the group reached around 50 people, there was an interest towards creating a platform that could be used to change the narrative of what exactly “handwork” meant, as well as to highlight the benefits of this lifestyle to the environment, fashion, etc. From the whole group, there were 10 of us (living in Berlin, Austria, Serbia, the Netherlands, Croatia and Bosnia and Herzegovina) who wanted to continue on seriously promoting this “slow lifestyle” through our website and our social media profiles. We interview business-