19 minute read
Het begint met de erkenning van diversiteit
Kwaliteiten en vaardigheden van leraren benutten
Als er gesproken wordt over kansen(on)gelijkheid in het onderwijs, dan gaat het al snel over de leerlingen. Maar de jeugd kan het beste tot bloei komen en haar talenten benutten als de onderwijsprofessionals dat óók kunnen. En daar heb je een goede schoolleider voor nodig.
DOOR ERIK OUWERKERK
‘Het begint met de erkenning van diversiteit’, zegt Hannah Bij lsma, leerkracht van groep 3 en onderwij sonderzoeker aan de Universiteit Twente, die samen met Mirjam Keyser, docent aan de Fontys opleiding Pabo Jonge Kind Specialist, het boek ‘Erken de ongelij kheid - de kracht van diversiteit in onderwij steams’ samenstelde. ‘Iedere leraar is anders: de zij -instromers nemen hun maatschappelij ke bagage mee de klas in, anderen hebben een universitaire of reguliere pabo gevolgd, terwij l sommigen een onderwij sspecialisatie hebben toegevoegd aan hun opleiding. Ook in leeftij d, ervaring, kwaliteiten en ambities zij n er grote verschillen. Maar eenmaal voor de klas doet iedereen vrij wel hetzelfde. Doordat er nu nog te weinig gebruik wordt gemaakt van ieders specifi eke kwaliteiten, gaat er veel professioneel kapitaal verloren.’ Dat kan anders. Zo rondt Hannah in 2021 het promotieonderzoek af dat ze naast haar werk als leerkracht doet, en gaat ze daarna verder met een vervolgonderzoek. ‘De hele school kan profij t hebben van mij n kennis op het gebied van evidence-informed onderwij s en dat bied ik dan ook graag aan. Zodra het over bij voorbeeld het organiseren van een (kerst)thema gaat, zij n er andere collega’s die dat veel beter kunnen oppakken.’
Erken de ongelij kheid In het boek ‘Erken de ongelij kheid’ laten Hannah en Mirjam samen met tal van onderwij sexperts zien dat het zien, vieren en stimuleren van diversiteit in onderwij steams gunstig uitpakt op meerdere vlakken. Van meer innovatie op school tot een betere samenwerking en meer werkgeluk. De schoolleider is volgens de auteurs essentieel om de kwaliteiten en vaardigheden van de leraar te erkennen en naar boven te halen. Mirjam: ‘Het is belangrij k dat er al tij dens de opleiding aandacht is voor de persoonlij ke dimensie van het beroep en hoe een individueel ontwikkelingstraject vorm krij gt tij dens de loopbaan. De leraar zelf mag daar best voor opkomen, maar een geëngageerde schoolleider is onmisbaar. Die moet in gesprek met het onderwij spersoneel en samen met de leraar een ontwikkelingsroute uitstippelen. Het benutten van diversiteit moet vervolgens ook schoolbreed (en stichtingbreed) vastgelegd worden in duurzaam (HRM-)beleid en in strategische agenda’s. Pas dan is een positief ontwikkelingsklimaat niet meer afhankelij k van een geïnspireerde schoolleider, maar voor de langere termij n verzekerd, ook bij een wisseling van de wacht.’
Foto: Dorieke Fotografi e
Winactie In samenwerking met Uitgeverij Pica mogen wij speciaal voor lezers van PrimaOnderwij s 3 exemplaren van het boek ‘Erken de ongelij kheid - de kracht van diversiteit in onderwij steams’ van Hannah Bij lsma en Mirjam Keyser weggeven. Stuur uiterlij k voor 30 juni 2021 een e-mail naar redactie@primaonderwij s.nl en maak kans om het boek te winnen.
Samenwerken aan gelij ke kansen
Sinds 2016 werkt de Gelijke Kansen Alliantie (GKA) samen met scholen, gemeenten en maatschappelijke partners aan het verbeteren van kansengelijkheid in het onderwijs met aandacht voor thuis, school en de omgeving. Alle aandacht voor het onderwerp is in de loop der jaren alleen maar toegenomen. En de urgentie ervan is – zeker nu met corona – in een versnelling gekomen. DOOR ESMEE WEERDEN
‘Het gaat uiteindelij k niet alleen om aandacht voor het onderwerp, maar juist om concrete veranderingen’, vertelt Monaïm Benrida, vanaf dag één betrokken als programmaleider bij de GKA. ‘Kansenongelij kheid raakt zowel gemeenten binnen als buiten de Randstad. Als we het echt goed willen doen, dan moeten we bereid zij n om oog te hebben voor de verschillen. Dus niet alleen generiek aanpassingen maken, maar echt inzoomen op geografi sche verschillen en ook per wij k en per school op verschillende manieren ondersteuning bieden.’ Vanuit dit startpunt is de GKA vij f jaar geleden het land ingetrokken.
Optimale talentontwikkeling Het vraagstuk van kansengelij kheid is een breed maatschappelij k vraagstuk met een belangrij ke rol voor het onderwij s. ‘School is de enige echte vindplaats waar kinderen elkaar kunnen ontmoeten om van en met elkaar te kunnen leren’, aldus Monaïm. Dit draagt bij aan een optimale talentontwikkeling, de essentie van kansengelij kheid. ‘Kansengelij kheid gaat over hoe we ervoor kunnen zorgen dat onze kinderen kunnen uitgroeien tot wie ze willen en kunnen zij n. Over leren geloven in zichzelf, omdat dat is wat uiteindelij k hun succes bepaalt.’ Monaïm wil benadrukken dat het onderwij s er niet alleen voor staat. ‘Iedereen in de maatschappij is nodig en kan zij n of haar steentje bij dragen.
Kansengelij kheid kent meerdere factoren verdeeld over vij f niveaus. Binnen de GKA is het doel om al deze niveaus met elkaar te verbinden. ‘Slechts 40 procent van de ontwikkeling maken kinderen op school door. Als je dit wilt aanvullen tot 100 procent, moet je de opgedane kennis buiten school verder kunnen brengen. Daarom is het noodzakelij k om ook aandacht te hebben voor andere zaken, zoals de persoonlij kheid en de eigenschappen van de leerling zelf, uit wat voor gezin de leerling komt, in welke wij k de leerling woont en welke uitdagingen er vanuit de samenleving zij n. Bij de GKA zeggen we ook wel: ‘It takes a village to raise child.’’
De Gezonde Basisschool van de Toekomst Monaïm is heel duidelij k over de aanpak van de GKA. De GKA functioneert als aanjager en faciliteert waar wenselij k, maar de verantwoordelij kheid ligt altij d bij de lokale bondgenoot. Vaak wordt een traject gestart via de wethouder Onderwij s. ‘Per regio zij n de behoeften verschillend en lokale partij en weten het beste wat nodig is. We sluiten een gezamenlij ke agenda en brengen in samenwerking met de betrokken partij en in kaart wat ze nodig hebben om het traject verder te brengen. Denk aan ondersteuning in de vorm van kennis, onderzoek, fi nanciële middelen, communicatie of menskracht.’ Zo heeft de GKA in Zuid-Limburg geholpen bij het verder doorontwikkelen van de Gezonde Basisschool van de Toekomst. Het was de wens van de provincie om de trend van armoede en ongezond leven te doorbreken. Op de Gezonde Basisschool van de Toekomst is er veel aandacht voor gezonde voeding, beweging en een gezonde levensstij l en zij n de schooldagen verlengd tot half 5. Kinderen en leerkrachten bereiden samen de voeding voor. Er is meer tij d en ruimte gedurende een schooldag voor lessen cultuur, gezondheid en sport. Behalve dat ze daarmee het gezondheidsvraagstuk hebben opgepakt, heeft de school met deze aanpak ook veel bereikt in de thuissituatie. Kinderen willen hetzelfde eten als op school, waardoor broccoli en andij vie ineens op het menu van gezinnen zij n verschenen. Doordat een schooldag langer duurt, zij n ouders meer gaan werken. Meer inkomen, betekent meer te besteden en in sommige gevallen minder schulden en minder armoede. ‘De Gezonde Basisschool van de Toekomst is een mooi voorbeeld hoe alle niveaus van kansengelij kheid met elkaar verbonden zij n. Ze maken daar echt het verschil voor leerlingen door ze voor te bereiden op een goede toekomst.’
Verschilmakers De oplossing van kansenongelij kheid is niet eenvoudig. De moeilij kheid zit ‘m in het feit hoe je het heel simpel houdt. Zonder twij fel zij n leraren belangrij ke verschilmakers in het creëren van gelij ke kansen voor kinderen. ‘Het allerbelangrij kste voor leerlingen op school is de man of vrouw die voor de klas staat’, vervolgt Monaïm. Leraren moeten snel kunnen schakelen tussen wat nodig is en het begrij pen van situaties. Het gaat om net dat beetje extra aandacht op het juiste moment. ‘Een leraar heeft echter al werk genoeg, dus we proberen leraren, als ook team- en schoolleiders. daarin toe te rusten.’ Leraren hebben een signaalfunctie en het is belangrij k dat ze naar iemand met dat signaal toe kunnen. ‘Het streven zou moeten zij n om te zorgen voor een voorziening op iedere school die naar iedere leerling omkij kt. Alles wat wij vanuit de GKA doen, moet ervoor zorgen dat het contact en de interactie tussen de leerlingen en leraar, in dát ene klaslokaal, op die ene school, in die ene wij k, in die ene stad of dat ene dorp, versterkt wordt. Want niet waar je vandaan komt, maar waar je heen wilt moet de toekomst van onze kinderen bepalen.’
Ga voor meer informatie over de Gelij ke Kansen Alliantie naar www.gelij ke-kansen.nl Wil jij weten wat de Gelij ke Kansen Alliantie voor jouw gemeente, regio of onderwij sinstelling kan betekenen? Neem dan contact via gelij kekansen@minocw.nl
Samen voor krachtig onderwij s
Kansengelijkheid zit van oudsher in het DNA van Cito. Al ruim 50 jaar ontwikkelt Cito toetsen, examens en meetinstrumenten die leerlingen dezelfde kansen geven om te laten zien wat ze in hun mars hebben, ongeacht afkomst of sociale willekeur. Een objectieve kijk op waar een leerling staat en waar ondersteuning nodig is, is in de huidige tijd misschien wel belangrijker dan ooit. Cito ondersteunt dit gegeven als kennisorganisatie. Saskia Wools en Maartje Hilte vertellen hoe hun divisie dat doet.
DOOR ESMEE WEERDEN FOTO’S GIJ S VERSTEEG
De discussie omtrent kansengelij kheid in het onderwij s is niet nieuw. ‘Terecht dat we ons daar als maatschappij zorgen over maken’, zegt Saskia Wools, directeur Onderzoek, Kennis & Innovatie bij Stichting Cito. ‘Kansenongelij kheid is er altij d al geweest, maar door de coronacrisis heeft het meer een gezicht gekregen. En natuurlij k raakt ons dat. Bij Cito voelen we ons vanuit onze oorsprong enorm verbonden met dit onderwij svraagstuk. Ineens is het toch wat abstracte begrip kansengelij kheid concreet geworden door vragen als ‘heb je thuis toegang tot een device?’ en ‘heb je voldoende ondersteuning?’. Door het thuisonderwij s zij n grote verschillen zichtbaar geworden.’ Om de impact hiervan in beeld te brengen is onderzoek nodig naar wat leerlingen kunnen en of er bij voorbeeld verschillen tussen scholen zij n ontstaan. En dat is precies waar de divisie Onderzoek, Kennis & Innovatie (OK&I) zich hard voor maakt. Als onderdeel van Stichting Cito geven ze sinds 2018 invulling aan het label ‘Cito Kennisorganisatie’. Via toegepast wetenschappelij k onderzoek en het ontwikkelen van prototypes, zoeken zij naar antwoorden op vragen uit de onderwij spraktij k waarbij onderwij skundig meten een rol speelt. ‘Het belangrij kste is dat de kennis die we opdoen in ons onderzoek later in de klas het verschil kan maken. En dat het niet alleen over wetenschappelij ke kennis gaat, maar dat we juist die praktische toepassing opzoeken waarmee we het onderwij s beter maken.’
Praktij kvragen Tij dens deze coronatij d zij n de onderzoeksvragen die bij OK&I terecht komen veranderd. Ze gaan bij voorbeeld over het volgen van vakoverstij gende vaardigheden: hoe doe je dat eigenlij k en kan dat ook op afstand? Hierdoor zoekt OK&I nu nog meer naar
innovatieve manieren om andere dingen dan rekenen en taal in beeld te brengen en die natuurlij k ook passen in de dagelij kse onderwij spraktij k. Voor het basisonderwij s werkt OK&I bij voorbeeld aan een manier om spreekvaardigheid inzichtelij k te maken. Saskia: ‘We zagen dat niet alle scholen zicht hadden op de spreekvaardigheid van kinderen. Om daarbij te helpen hebben we een app ontwikkeld waarmee digitaal spreekvaardigheid gemeten kan worden. We maken gebruik van spraakherkenning zodat onderwij sprofessionals straks niet het hele verhaaltje hoeven terug te luisteren.’ Zo ver zij n ze bij OK&I nu nog niet, ze werken eerst aan het verbeteren van de technologie. Het doel van de onderzoeksvragen veranderde tij dens deze coronatij d niet. De verworven kennis wordt zo veel mogelij k gedeeld met scholen en uitgevers. ‘Dat doen we om op scholen de kennis over onderwij skundig meten te vergroten. Zo ondersteunen we onderwij sprofessionals die dagelij ks te maken krij gen met toetsing of observaties in de klas, maar ook uitgevers bij het vertalen van nieuwe inzichten naar hun producten.’
Met jouw klas meehelpen aan spraaktechnologie Beeldverhaal Spraaktechnologie voor kinderen is volop in ontwikkeling. Wil jij met jouw leerlingen meehelpen om het systeem kinderstemmen te leren herkennen? Stuur dan een mailtje aan citolab@cito.nl. Samenwerken
Saskia: ‘We werken zoveel mogelij k in co-creatie met scholen. We zoeken echt de samenwerking. Om verschillende perspectieven te horen, voor praktische dingen, maar soms ook om een theoretisch begrip te duiden. In gesprek gaan met de ander, vinden we heel belangrij k. Luister bij voorbeeld naar onze podcast-reeks over kansengelij kheid, waar we anderen aan het woord laten over de overgang tussen het po en vo en hoe dit samenhangt met kansengelij kheid’.
Cito-podcast over gelij ke kansen Welke factoren spelen bij kansengelij kheid een rol? Welke zij n te beïnvloeden? En hoe dan? Welke rol speelt toetsing? En wat kunnen we morgen, in de klas, al anders gaan doen? In een speciale podcastserie neemt Cito verschillende perspectieven van kansengelij kheid onder de loep. Luister de podcasts via: www.cito.nl/podcasts
Completer beeld De divisie Cito BV brengt producten uit in eigen beheer, zoals het ‘Cito Volgsysteem Voortgezet Onderwij s’ en ‘Leerling in beeld’, het nieuwe leerlingvolgsysteem voor het primair en speciaal onderwij s. De Cito volgsystemen geven leerlingen de kans om te laten zien waar ze zij n in hun ontwikkeling. Voor onderwij sprofessionals zij n de volgsystemen bedoeld als hulpmiddel om het optimale uit leerlingen te halen. ‘In de Cito volgsystemen is er aandacht voor het complete kindbeeld’, vertelt Maartje Hilte, businessmanager uitgeverij Cito BV. ‘Zo kan met het Volgsysteem VO ook potentieel in beeld worden gebracht met een meetinstrument voor IQ (CognitIQ). En bij het nieuwe ‘Leerling in beeld’ kunnen naast cognitieve aspecten, zoals (Nederlandse en Engelse) Taal en Rekenen, ook sociaalemotionele aspecten inzichtelij k worden gemaakt.’ Dat laatste is vooral nu, in deze coronaperiode zeer relevant. Naast het niveau is met ‘Leerling in beeld’ tevens de groei van leerlingen optimaal te volgen. Hierdoor kan het leerpotentieel van elke leerling nog beter gezien worden. En door de korte adaptieve >> Maartje Hilte ‘Als je wilt weten hoe een leerling zich ontwikkelt, is het volledige beeld echt belangrij k. Verdiepende analyses en overzichtelij ke rapportages in ons volgsysteem maken dit mogelij k.’
toetsen die op elk moment af te nemen zijn, ziet de onderwijsprofessional direct waar een leerling staat. ‘Als je wilt weten hoe een leerling zich ontwikkelt, is dat volledige beeld echt belangrijk’, vindt Maartje. ‘Verdiepende analyses, zoals een analyse op spellingscategorie, inzicht in lees-leerprofielen en overzichtelijke rapportages in het volgsysteem maken dit mogelijk.’
Dit najaar kunnen scholen aan de slag met ‘Leerling in beeld’. Met nieuwe toetsen voor groep 3 t/m 5 en nieuwe rapportages voor alle groepen (3 t/m 8). Vanaf schooljaar 2022-2023 volgen nieuwe toetsen voor groep 6 t/m 8.
Van denken naar weten naar doen De Cito Volgsystemen bieden de onderwijsprofessional dus het laatste puzzelstuk om de ontwikkeling van een leerling in kaart te brengen. Maartje: ‘Na het bekijken van de ‘foto’ (moment) en de ‘film’ (groei) van de leerling, kan gekozen worden voor verdere verdieping om bijvoorbeeld op leerdoelniveau in beeld te krijgen welk aanbod het beste past. Door in de lessen optimaal aan te sluiten bij waar de leerling staat, kan die leerling zich maximaal ontwikkelen. Hiermee dragen we bij aan gelijke kansen in de klas.’
Maximaal ontzorgen Bij Cito hechten ze veel waarde aan de mening van het onderwijsveld. ‘Zij zijn een belangrijke schakel met de praktijk. Voor het ontwikkelen van ‘Leerling in beeld’ werken we nauw samen met partnerscholen om te beoordelen of we nog het juiste aan het doen zijn en of dit strookt met de praktijk’, vervolgt Maartje. ‘We geloven in de kracht van objectieve gegevens om onderwijsprofessionals te ondersteunen en leerlingen vooruit te helpen. Met als doel het onderwijs van morgen krachtiger te maken en bij te dragen aan het creëren van gelijke kansen voor iedereen. Dat is tenslotte wat Cito al meer dan 50 jaar drijft.’
Meedenken over ‘Leerling in beeld’ Heb jij ideeën over hoe Cito ‘Leerling in beeld’ nóg beter kan maken? Meld je dan aan als Cito-partnerschool en denk mee in de ontwikkeling van het nieuwe online platform bij het maken van de beste toetsinhoud en de rapportages. Je kunt ook altijd eenmalig meedoen. Meld je dan aan voor de onderzoeken en ervaar alvast hoe de allernieuwste toetsen eruitzien. Meer weten? Bezoek de website www.cito.nl/partnerscholen.
Goud Onderwij s is een ambitieus onderwij sconcept met als doel: het bieden van voortre elij k onderwij s aan kinderen met een grote prestatiekloof, waardoor deze het beste uit zichzelf kunnen halen. Het concept is geïnspireerd op de Amerikaanse aanpak Uncommon Schools, waarmee met veel succes aan gelij ke kansen voor kinderen in achterstandswij ken wordt gewerkt. Stichting CED-Groep heeft deze aanpak vanuit de samenwerking met Amerika vertaald en verder ontwikkeld voor toepassing in de Nederlandse onderwij spraktij k.
In Goud Onderwij s komen meerdere beproefde onderwij stechnieken en -concepten van de CED-Groep samen, zoals Teach Like a Champion en Opbrengstgericht werken in 4D. Er zij n drie succesfactoren:
• Andere organisatie binnen de school, met als belangrij kste elementen: leraren worden intensief begeleid en ontzorgd, het directieteam bestaat uit een inhoudelij k leider én een operationeel leider. Er is een nieuwe functie: die van leerlingdecaan, voor de koppeling tussen onderwij s en zorg. • Keuzes in curriculum: de focus ligt op de basis vaardigheden, taal, rekenen en lezen én op persoonsontwikkeling en burgerschap. • Gedragscultuur: er is een duidelij k programma voor de manier waarop iedereen in de school met elkaar omgaat.
Rotterdams Goud In augustus 2020 is de CED-Groep samen met drie Rotterdamse schoolbesturen onder de naam Rotterdams Goud begonnen met de implementatie van Goud Onderwij s. Een van de deelnemende scholen is de Juliana van Stolbergschool. Directeur
Ambitieus onderwijsconcept gaat strijd aan met kansenongelijkheid
Jan Jacob Luijendijk licht toe: ‘Wij waren als team al langer bezig met de vraag: hoe kunnen wij nog meer uit onze leerlingen halen dan tot nu toe lukt? We hebben verschillende trainingen gevolgd en waren ook al bezig om ons onderwijs anders aan te pakken. Bijvoorbeeld door minder nadruk te leggen op cijfers en meer op groei en eigen verantwoordelijkheid. Wat is je doel? Hoe wil je daar komen? Wat heb je daarbij nodig? Maar we zochten naar een breder kader om onze ambitie vorm te geven. Ik kwam in aanraking met Goud Onderwijs en dacht meteen: dit zou weleens dé volgende stap voor mijn school kunnen zijn. Het team en ons bestuur Kind en Onderwijs Rotterdam waren enthousiast en samen zien we dit als een kans voor onze leerlingen om meer te bereiken dan ze ooit zelf hadden gedacht.”
‘Vieren van successen met de leerlingen is heel stimulerend’ ‘Eerst werkten we met het team aan de voorbereiding. Een dagdeel per week worden we begeleid door een onderwijsadviseur van Stichting CED-Groep. Het hele team is inmiddels getraind in Teach Like a Champion en zelf volg ik een training tot inhoudelijk schoolleider. Elementen uit wat we tot nu toe geleerd hebben, nemen we meteen mee in de hele school. Bijvoorbeeld de afstemming over gedragscultuur. Een eenvoudig voorbeeld daarvan is het gedrag in de gangen, waarin we nu één lijn trekken. We merken dat dit positief werkt op de sfeer in de gang. Wat we natuurlijk ook al deden, maar nu meer bewust, is het vieren van successen met de leerlingen. Dat is heel stimulerend. We kijken uit naar de volgende ontwikkelingen in de school!’
In januari 2021 startte de implementatie op groepsniveau. ‘We starten met de twee groepen zes. Deze leerkrachten worden intensief begeleid bij de inrichting en uitvoering van hun onderwijs. Daarna volgen de groepen vijf en zeven. Zo rolt de aanpak als een olievlek uit over de hele school. Parallel daaraan doet het hele team mee aan de trainingen en studiedagen die nog volgen. Zo blijft iedereen betrokken en gemotiveerd.’ Goud Onderwijs vraagt een andere organisatie binnen de school; de rollen veranderen. ‘Ik heb besloten dat de rol van inhoudelijk schoolleider het beste past bij mijn profiel. Er wordt gezegd dat je ongeveer 60% van je tijd met inhoudelijke zaken bezig moet zijn om goed inhoudelijk te kunnen leiden. In de praktijk ben je helaas veel tijd kwijt aan operationele zaken. Daarom vind ik de splitsing in inhoudelijk leider en operationeel leider een hele goede. Er ontstaat een nieuw soort schoolleiding met de inhoudelijk leider, organisatorisch leider en een leerlingdecaan. Hierbij is de ondersteuning van HRM en de afdeling onderwijs & kwaliteit van ons bestuur essentieel.’
Ambitieus einddoel Jan Jacob legt de lat hoog. ‘Mijn einddoel: door deze inzet weten we onze leerlingen zo te stimuleren dat ze ook daadwerkelijk meer uit zichzelf halen. Ik ga ervoor dat binnen vijf jaar driekwart van de leerlingen op VMBO-TL of hoger uitstroomt. Dat is ambitieus. Maar ik stel hoge eisen aan mijn team, zij stellen hoge eisen aan hun leerlingen; dan moet ik zelf ook hoog insteken. Vraag ik niet te veel van ze? Leerlingen moeten toch ook gewoon kind kunnen zijn? Dan zeg ik: het is onze taak om kinderen te laten zien hoe leuk leren kan zijn.’
Interesse in Goud Onderwijs? De implementatie van Goud Onderwijs is begonnen in Rotterdam met een pilot van drie jaar en start in september ook in Den Haag. Gedurende de pilotperiode wordt de aanpak onderzocht op effectiviteit door de Erasmus Universiteit. Er is ruimte voor andere scholen en schoolbesturen om aan te sluiten bij Goud Onderwijs, bijvoorbeeld in het kader van het Nationaal Programma Onderwijs. Belangstelling? Neem dan contact op met projectleider Wendy Koopmans, w.koopmans@cedgroep.nl.
Meer informatie: www.cedgroep.nl > thema’s > kansengelijkheid
