Het slechte(n) van muren

de maatschappelijk betrokken filmmaakster zeynep Özkaya (43) ontvangt voor haar documentaires alom lof op internationale filmfestivals. de prijs die haar echter het meest ontroerde, was de 2010 New Talent Award die ze op het nederlands consulaat-generaal in istanbul mocht ontvangen. ’Eindelijk erkenning’.

de carrière van Zeynep Özkaya verloopt uiterst voorspoedig. Haar debuutfilm De Haren van Hilal uit 2005 werd op de Nederlandse televisie vertoond, maar oogstte vooral lof op buitenlandse festivals. Haar tweede documentaire Leyla en Mecnun in den Vreemde werd vorig jaar genomineerd voor Beste Documentaire door de Turkse Associatie van Filmcritici SIYAD, door het Nederlands Film Festival als Beste Debuutfilm en door het Rhodos Ecofilms International Film Festival als Beste Documentaire. Op de Turkse filmavond van Kosmopolis in Den Haag werd de film uitverkoren tot publiekslieveling en gekozen voor de WereldFilmCanon: een lijst van films die een indringende kijk geven op uiteenlopende culturen. De film is een festivalhit en was in 14 landen te zien.

Wat is voor jou belangrijk? “Voor mij zijn kleine dingen heel belangrijk. Ik ben net een kind. Ik kan van iets heel kleins heel gelukkig worden. Dat probeer ik in mijn films ook naar voren te brengen. Van een klein verhaal kan ik iets moois maken. Een klein drama tegenover de grote problemen in de huidige samenleving. Ik was laatst ergens in Turkije, en keek naar een libel. Dat gaf me zoveel energie.” Ze lacht: “Ik probeerde contact te maken, iets spiritueels. Ik kan dat gevoel ook hebben met water, het geluid van water, de kleur. Vooral in de natuur heb ik dat.”

Heeft dat iets te maken met een gevoel van vroeger? “Ik ben in de stad opgegroeid. Tot mijn vierde woonde ik in een dorp. Daarna heb ik in de stad gewoond, in Istanbul, in Izmir en in Ankara. Maar ik ben geen stadsmeisje, ik hou van de Hollandse dorpen. Wat ook echt belangrijk voor me is, is buikdansen. Ik word gelukkig van buikdansen. Het is een combinatie van het vrouwelijke lichaam, activering van de vrouwelijke energie, met muziek, zigeunermuziek, Arabische en Turkse muziek, maar ook bijvoorbeeld Shakira. Ik zou heel graag een boek schrijven over buikdansen. De kunsthistorische aspecten, oriëntalisme, de wellustige dames, vrouwbeeld, de westerse manier van denken. Hoe was het in de tijd dat vrouwen aanbeden werden?”

Waarover gaat je volgende film? “Mijn volgende film gaat over mijzelf, over mijn generatie. Over de muur tussen ons Turken en Nederlanders. Ik heb het gevoel dat er een muur is. Ik heb een onderzoek gelezen waaruit blijkt dat Turken zich steeds meer in zichzelf keren. Ik had het er laatst over met vrienden. Geen van ons heeft Nederlandse vrienden. Daarover moet mijn film gaan. Toen ik net in Nederland was, stond er een muur in de school. Aan de ene kant zaten wij, de Turkse kinderen, en aan de andere kant zaten de Nederlandse kinderen. De meester vroeg ons ook, ‘wat vinden jullie van die muur?’ Wij waren heel erg nieuwsgierig naar die andere kinderen, maar zij waren niet geïnteresseerd in ons.”

“Aan de media erger ik me ook heel erg. Dé allochtonen dit, dé allochtonen dat. Daar wen je nooit aan. En dan nu met de verkiezingsuitslagen. Wat moet je daar van denken. Als ik de volgende dag in de tram zit dan voel je die boze blikken. De gemiddelde Nederlander heeft daar geen last van. Maar wij merken het. Ze kijken naar je. De ene kant negeert het totaal, aan de andere kant is er het gevoel van ‘ze begrijpen ons niet’. Ik krijg ook e-mails van mensen waaruit blijkt dat er heel veel ontevredenheid is, heel veel stille pijn. Dan krijg je mensen die het op het geloof gooien, maar geloof is nooit een redding.” Je hebt het over een muur tussen Turken en autochtonen. maar in je films gaat het ook over de muur tussen vrouwen en mannen. en nog een muur, die tussen jou en je moeder, een generatieconflict. “In mijn jeugd ben ik opgegroeid met achterlijke omstandigheden. In de oosterse wereld hebben vrouwen geen gelijke positie aan de man. Voor ons is er de mode, het schoonheidsideaal. Dat maakt van vrouwen een pop. Aan de ene kant wordt de schoonheid geprezen, aan de andere kant moet het worden verstopt. Over seks of maagdelijkheid werd niet gesproken. Je kon niet zomaar een vriendje hebben. Dan kreeg je een slechte naam. Alles was zo beladen. Je mocht geen uitdagende kleding dragen, geen uitdagende blikken hebben. Nu ik ouder ben is de vraag juist: ‘waarom heb je geen man?’ Mijn moeder hoort verhalen van vriendinnen uit Turkije, en vergelijkt me daarmee. Het is moeilijk om daar aan te voldoen.”

‘ik heb het gevoel dat er een muur is’

Wat doe je met die muren? “Als ik aan vrienden probeer uit te leggen waar mijn films over gaan, dan begrijpen ze me vaak niet goed. Maar als ze dan mijn films hebben gezien. Dan zeggen ze, ‘Oh, bedoel je dat’. Bij de vertoning op het IDFA zaten er heel veel vrouwen in de zaal die de tranen in hun ogen hadden. De gesprekken na de film waren ook heel erg ontroerend. Op dat soort momenten heb ik echt dat gevoel van, yes, nu hebben we contact.”