DNG - Vermeylenfonds (September 2021)

TO BE (A)(P)ART

De kunst van het alleen zijn

De Nieuwe Gemeenschap – driemaandelijks tijdschrift van het August Vermeylenfonds september - november 2021 – AFGIFTEKANTOOR GENT X erkenningsnummer P 309 575 – vu: Willem Debeuckelaere - p/a V.F. Tolhuislaan 88, 9000 Gent

PB- PP

BELGIE(N) - BELGIQUE

Inhoud september - november 2021 03 Eyecatcher 04 Standpunten 04-05 Alleen hybriditeit zal u redden 06-08 Napraten in een virtueel foyer van voyeurs 09 Dagblad Vooruit expo

10 Recensent en Boeken 12 Afscheid 14 Dankjewel 16 Outsinderkunst 18 Welkom 20 Agenda - Verslag 24 BV

¬ Sarah De Vlam

26 -28 Column

¬ Peter Benoy

¬ Fatih De Vos

Creëren of creperen?

Isolement is voor veel kunstenaars een vereiste om te creëren.

Sommigen waarderen het anderen verachten het. Afgezonderd van anderen, verwijderd uit de turbulentie van het alledaagse leven, het is confronterend maar ook bevrijdend. Het biedt de noodzakelijke ruimte, in en rondom jezelf, om te creëren.

Afzondering is niet altijd een vrije keuze. Charlotte Salomon (cover) ontvluchtte Berlijn als Duits-Joods meisje tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ze trok zich volledig terug en begon, als in een creatieve explosie, te schilderen om haar leven en tragische familiegeschiedenis te herscheppen en zo mentaal te kunnen overleven. Ze stierf op 26-jarige leeftijd in Auschwitz en laat meer dan 1300 autobiografische gouaches na genaamd Leben? Oder Theater?

Adolf Wölfli, dé bekendste outsiderkunstenaar, maakte een omvangrijk oeuvre tijdens zijn dertigjarig verblijf in een cel in het psychiatrische ziekenhuis van Waldau.

De huisbaas van de Amerikaan Henry Darger ontdekte na diens dood een saga van meer dan 15.000 pagina’s tekst en tekeningen in zijn appartement. Darger was een eenzaat en slechts enkelen waren op de hoogte van zijn werk.

30 Gedicht

Gedwongen isolement, we hebben het even kunnen ervaren.

Als scheppende wezens zochten we naar oplossingen om dit te kunnen doorbreken of om ermee om te gaan. Er ontstonden mengvormen tussen virtualiteit en realiteit; ‘hybriditeit’ zoals Judy Vanden Thoren zo mooi beschrijft.

Colofon

Er werden nieuwe concepten bedacht zoals Theater SKaGen die pionierswerk verrichtte binnen de sector van de podiumkunsten met de ontwikkeling van hun eigen Watchapp.

DE NIEUWE GEMEENSCHAP driemaandelijks ledenblad van het August Vermeylenfonds vzw; verschijnt op 15 maart, 15 juni, 15 september en 15 december.

REDACTIE Peter Benoy, Tom Cools, Willem Debeuckelaere, Chantal De Cock, Caroline De Neve, Fatih Devos, Robert Huygens, Sarah Mistiaen, Johan Notte, Nico Pattyn, Tinus Sioen, Eliane Van Alboom, Judy Vanden Thoren, Hans Vandevoorde, Anita Van Huffel , Arne Vlaeminck, en Anne Van De Genachte (+ vormgeving) ALGEMEEN SECRETARIAAT Tolhuislaan 88, 9000 Gent, t. 09 223 02 88 e-mail: info@vermeylenfonds.be - website: www. vermeylenfonds.be openingsuren: 9u - 12u en van 13u tot 17u ABONNEMENT 15 euro (4 nummers) LIDMAATSCHAPSBIJDRAGE 15 euro per individu. U kunt lid worden door aan te sluiten bij een plaatselijke afdeling of door overschrijving op rek.nr.

BE50 0011 2745 2218 van het Vermeylenfonds vzw, Tolhuislaan 88, 9000 Gent. Leden ontvangen gratis De Nieuwe Gemeenschap.

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Willem Debeuckelaere, p/a Tolhuislaan 88, 9000 Gent FOTO Gouache uit „Leben? oder Theater?“ door Charlotte Salomon.

Collectie Joods Historisch Museum, Amsterdam © Stichting Charlotte Salomon - Charlotte Salomon ® AUTEURSRECHTEN personen die we niet hebben kunnen bereiken i.v.m. eventuele auteursrechten kunnen de redactie contacteren.

STEUN HET VERMEYLENFONDS Giften vanaf 40 euro zijn fiscaal aftrekbaar. Reknr.

BE50 0011 2745 2218, Vermeylenfonds, Tolhuislaan 88, 9000 Gent.

Er kwamen heel wat antwoorden op de vraag “Creëren of creperen?”.

Om reden van milieuvriendelijkheid wordt dit tijdschrift op chloorvrij recycleerbaar papier gedrukt.

Sarah Mistiaen

Deze pagina is een coproductie tussen het Vermeylenfonds en Creatief Schrijven vzw.

De tekst werd geoogst op het platform Azertyfactor, een vrijhaven waar pennenvoerders hun vruchten publiceren.

Wil je kans maken op publicatie in het volgende nummer?

Post je tekst op azertyfactor.be/ kansen.'

In den beginne ik denk dat ik ben gaan schrijven omdat gesprekspartners ontbraken zodat ik uiteindelijk na lang dralen maar tegen het papier ging praten dat niets terugzei het haalde niets uit en ik doe het nog steeds dat praten tegen een plat wit vel Sabine van den Berg

“Looking For Love“ 2020, two parts, color pencil on paper.

Manfred Peckl www.manfred-peckl.com

3 EYECATCHER

© Maria Alejandro Castro

hybriditeit

zal u redden

Alleen

En plots begon iedereen het woord ‘hybride’ te gebruiken

Als je het woord ‘hybride’ opzoekt in Van Dale, krijg je als betekenis “kruising, bastaard”.

Etymologisch is het verwant met hubris, overmoed. De goden uitdagend omdat het mengen, mixen van ongelijke soorten hen zou provoceren. In een koloniale context waren ‘hybriden’ mensen zoals mij. Freaks of nature, onnatuurlijk want “bi-raciaal”, mogelijks onvruchtbaar zoals de muilezels (een kruising tussen een paard en een ezel, mulattus ).

Ondanks die oorspronkelijk negatieve bijklank, heb ik me altijd thuis gevoeld in dat woord, in die mate zelfs dat ik mijn zelfstandige activiteit uitvoer onder die naam. Hybried op mijn eigen, eigenzinnige manier geschreven, because I can. Want hybriditeit betekent voor mij vrijheid, de vrijheid die het aanvaarden en omarmen van chaos en onzuiverheid met zich meebrengt. De vrijheid om niet in een keurslijf te moeten passen of om niet te kiezen tussen deze of gene identiteit, de vrijheid om te navigeren tussen groepen, gedaanten en uitdrukkingsvormen. De moed om in te gaan tegen regels en voorschriften die fout aanvoelen en een eigen pad te creëren. Moed die soms overmoed wordt, tot mislukkingen leidt waar je dan weer uit kan leren.

Hybriditeit is niet statisch, is geen eindpunt.

Het is een dynamisch gegeven dat de macht en de norm uitdaagt omdat het zich bevindt tussen verschillende realiteiten.

Homi Bhabha noemde het de derde plek, the location of culture. Een mentale postkoloniale ruimte waar onderdrukkers en onderdrukten samen een nieuwe cultuur vormen. Ambivalent, ambigue, uncanny naar het concept unheimlichkeit van Freud:

BIO Maria Alejandra Castro (1994) www.alejandracastro.art Is een Colombiaanse visuele artieste. Haar projecten (illustratie, fotografie en installaties) worden gekenmerkt door een rijke verbeeldingskracht en een kleurrijk palet.

Haar werk onderzoekt de complexiteit van het kruispunt populaire cultuur, identiteit en culturele diversiteit.

Ongemakkelijk want even bekend als vreemd.

Het soms lastige gevoel dat meerstemmigheid teweeg kan brengen.

Het afgelopen jaar werkte ik met een aantal kunst- en cultuurhuizen rond het thema inclusie. Het razendsnelle tempo waarop onze steden demografisch veranderen, dwingt hen tot zelfreflectie. Zijn we future-proof ?

Kunnen we het publiek van de toekomst bekoren? Hoe herdefiniëren we onze rol in een steeds complexer wordende wereld?

Hoe worden we meerstemmig of bieden we ruimte aan andere perspectieven zonder onze identiteit te verliezen?

Het ongemak, de weerstand en discomfort dat ermee gepaard ging, was soms erg tastbaar.

De verlamming pijnlijk. Het vraagt een erg flexibele geest en een aanpassingsvermogen om met de steeds veranderende realiteit om te gaan.

Een mindset die ook nodig bleek toen ruim anderhalf jaar geleden de wereld stilviel.

En plots begon iedereen het woord hybride te gebruiken. Voor de kunsten werd er gezocht naar formules waarbij fysiek en digitaal, afstand en intimiteit gemixt konden worden.

Deze hybride vormen die nodig waren om kunst bij hun publiek brengen, bieden perspectieven voor de toekomst. Ze zullen het opengooien van de huizen, die vaak nog als elitair worden gepercipieerd, vereenvoudigen.

Er is een ontegensprekelijk verband tussen hybriditeit en grenzen. Fysieke grenzen, mentale grenzen, beperkingen in beweegruimte. Hybriditeit doet die grenzen vervagen en biedt een alternatief, een nieuwe grijze zone als het ware, voor alles wat met opsluiten te maken heeft. Opsluiten in disciplines, opsluiten in identiteiten en dus ook het opsluiten “in ons kot” Precies die grenzen, limieten vormen hét thema van het eindwerk van de jonge kunstenares Alejandra Castro. Ook zij exploreerde de mogelijkheden die grenzen bieden, vanuit haar ervaring als nieuwkomer.

Geboren in Colombia, vestigde ze zich enkele jaren geleden in Brussel. Ze behaalde haar bachelor of Arts, specialisatie design in Bogota en trok toen naar Europa om haar Engels bij te schaven. De wens om wat langer in Europa te blijven en haar intentie om een masterdiploma te behalen, brachten haar ertoe om zich in te schrijven in Luca school of arts voor de master media en information design.

5 STANDPUNTEN

Als artieste die vooral geïnspireerd wordt door de ruimte waarin ze zich begeeft en haar relatie met die ruimte, zowel mentaal als fysiek was Brussel een zeer dankbare achtergrond.

Net zoals Bogota, een meerlagige, hybride stad met een rijkdom aan indrukken die mee Alejandra’s conceptuele kader vormden.

Haar eindwerk, een boek met als titel “Brussel between borders”, behandelt de zichtbare en onzichtbare grenzen die ze ervaarde als nieuwe Brusselaar: Ruimtelijke en culturele grenzen, taalbarrières en administratieve grenzen.

Het wegvallen van die ruimte, kort na haar afstuderen in 2019, was dan ook een grote schok. Haar grootste inspiratiebron, de buitenwereld, was niet meer toegankelijk, of minstens niet in haar normale doen.

Het begin van de lockdown werd vooral een periode van introspectie en de worsteling met de vraag: wie ben ik als artiest, wat is mijn stem?

Ze wilde niet voldoen aan de verwachtingen die er zijn van artiesten die uit gebieden komen waar het moeilijk gaat. Zo maakte ze voor de lockdown een serie tekeningen van vermoorde vakbondsleiders vanuit het idee dat dit van haar werd verwacht. De isolatie deed haar beseffen dat ze niet het type artiest is uit het globale Zuiden die haar stem wil gebruiken om de mistoestanden in haar land aan te klagen. Het is een cliché waar ze niet aan wil voldoen. In die periode van isolatie zag ze ook collega-kunstenaars die erg krampachtig bezig waren met een zoeken naar een manier om de pandemie, of de gevolgen ervan om te zetten in kunst.

Om aan die druk te ontsnappen, laste ze voor zichzelf een pauze in. Die tijd besteedde Alejandra aan vrijwilligerswerk waarbij ze andere artiesten ondersteunde in hun werk.

Een verhuis naar een plek met meer ruimte en meer mensen, ging gepaard met het begrip van wie ze wél wil zijn, en wat haar artistieke stem is.

Vrolijk, kleurrijk, grappig: dat is wie ze is en wat ze aan de wereld wil tonen. Haar eerste persoonlijke project, ontstaan in isolatie, is dan ook vooral dat: vrolijk, kleurrijk en grappig.

Zo vond ze haar stijl als illustratrice in/ tijdens de grijze, hybride zone die gecreëerd werd door de verplichte isolatie en maakte ze zich los van het keurslijf waar artiesten uit conflictgebieden soms in zitten.

Judy Vanden Thoren

Crisissituaties geven me altijd veel energie

Theatergezelschap SKaGen bracht in 2020 voor het eerst de voorstelling ‘Emmi en Leo’ uit, te volgen via Whatsapp.

Wat later ontwikkelen ze hun eigen SKGN-app voor de voorstelling ‘Imke’.

Gedurende 3 weken kan je als deelnemer/toeschouwer en een beetje voyeur, via tekst- en audioberichten, foto’s, memes en videogesprekken, binnen gluren in het disfunctionele gezin van Imke. Als getuige beleef je alles in real time (of die indruk heb je toch).

© Guillaume Kayacan

voyeurs Napraten in een virtueel foyer van

6 STANDPUNTEN

Een geniaal idee en creatief antwoord op ‘het gat’ dat werd geslagen in de toneelwereld door de coronaregels. Ik heb een gesprek (via zoom) met regisseur Mathijs F Scheepers.

Het thema van dit nummer gaat over ‘isolement en creativiteit’ vooral binnen de kunst- en cultuurwereld. We gaan op zoek naar creatieve antwoorden, nieuwe ideeën, originele werkvormen, iets positiefs na het isolement van de Lockdown en vele coronaregels. Veel kunstenaars hebben een soort van isolement nodig om te creëren maar de podiumkunsten hebben vooral een publiek nodig. Jullie hebben ook moeten zoeken naar creatieve oplossingen.

Hoe heb jij gereageerd op die eerste Lockdown zowel persoonlijk als professioneel?

Mathijs F Scheepers: “Ik had snel de reflex hier ontstaat ‘een gat’ en ik moet er inspringen. De mens kan eigenlijk heel slecht om met verandering maar elke verandering is eigenlijk een mogelijkheid, een opportuniteit.

Uitgaande van wat ik zelf zou leuk vinden bedacht ik het gegeven van een voorstelling BIO U kent Mathijs F Scheepers uiteraard van Vermist, Spitsbroers, Gent-West en vele andere televisie series. Dit jaar speelde hij niet alleen in Black-Out een prominente rol, maar ook in De Bende van Jan de Lichte.

Tot slot is hij binnenkort te zien als Nazi in de duurste film ooit in Nederland: De Slag om de Schelde (Forgotten Battle, een Netflix productie).

En nee, hij speelde niet Dries van Langenhove in Van Ranst voor HUMO :-) vorige zomer.

Oh ja, hij bedacht voor zijn gezelschap SKaGeN in volle lockdown een nieuw format, WatchApp, en verkocht daarmee meer dan 20.000 tickets.

via Whatsapp. Ik wou eens stiekem binnen kijken in een WhatsApp-groepje. Eigenlijk zijn we allemaal een beetje voyeur. Als we bv. Billie Eilish volgen op Instagram is dat omdat we eigenlijk graag eens binnenkijken in haar keuken of we willen zien of zij ook met pantoffels voor tv zit. Vanuit dat verlangen heb ik het format bedacht.”

Wat betekende het voor jou persoonlijk?

Sloeg je niet in paniek?

“Ik heb heel snel mijn kompaan binnen SKaGen Korneel Hamers, kunnen overtuigen van m’n idee en ik heb het afgelopen jaar onwaarschijnlijk hard gewerkt. Crisissituaties geven me altijd veel energie, heb ik reeds gemerkt. Dat is geen verdienste maar een

vaststelling. Sommige mensen worden terneergeslagen maar mij geeft het energie.

Er stelt zich een probleem en dat moet je kunnen oplossen.”

In 2020 brachten jullie als eerste een voorstelling uit via Whatsapp ‘Emmi en Leo’. Was dit na de Lockdown of was dit reeds voordien gepland?

“Op 6 april is de Lockdown begonnen en op 6 mei ging de eerste voorstelling van ‘Emmi en Leo’ in première. Ik heb de teksten kunnen schrijven aan de hand van een email conversatie uit een boek. We vonden ook heel snel een IT-bureau die de digitale kant ervan kon uitwerken. We hebben het eerst zelf geprobeerd maar doordat 10.000 mensen op 6 weken een ticket gekocht hadden werd het allemaal een beetje te groot.”

Nu hebben jullie een eigen app gemaakt voor de voorstelling ‘Imke’, een Whatchapp? Wat is dat precies?

“Je koopt een ticket en gedurende drie weken kan je stiekem binnenkijken in het Whatsapp groepje van de familie van Imke. Op een bepaald moment verdwijnt Imke en je kan volgen via de WhatsApp groep wat er allemaal verder gebeurt. Bij ‘Emmi en Leo’ kon je alleen maar berichtjes lezen maar we hebben dit uitgebreid met facetime filmpjes en echte realtime afspraken. Wanneer de protagonisten ergens afspreken om 14u dan krijg je op dat moment een filmpje op je smartphone waarbij je kan zien wat er gebeurt op die afspraak.

Alles verloopt in realtime of die illusie heb je toch. Als Imke ‘s morgens een berichtje krijgt, ontvang jij dat ook alsof je in de Whatsapp groep van de familie zit.”

Je volgt dus de acteurs mee in het verhaal. Kan je ook met hen interageren?

Kan je zelf een wending geven aan het verhaal?

“Nee, maar de toeschouwers kunnen wel met elkaar communiceren. Er is een Facebookgroep waarin iedereen zit die tegelijkertijd met jou de voorstelling volgt. Op de spannende momenten communiceert en reageert die Facebookgroep met elkaar over de voorstelling.

Dit is bijna een voorstelling op zich. Mensen die elkaar niet kennen worden vrienden en sporen elkaar aan om ook een volgende show te volgen zodat ze terug samenzitten in deze virtuele foyer. Sommigen zeggen ook dat dit hen ongelooflijk gelukkig gemaakt heeft in een periode waarin men veel alleen en eenzaam is.

Ik vind persoonlijk dat we een award mogen krijgen voor het meest verbindende initiatief tijdens de Lockdown (lacht). Ik werd er zo gelukkig van als ik er doorheen scrolde.”

7 STANDPUNTEN

De repetities? Hoe ging dit? Kwamen de acteurs samen daarvoor?

“Ik heb het aangepakt zoals een filmopname.

Dat was uitdagend voor de acteurs omdat je veel tekst moest kennen omdat alles in één take werd opgenomen. Ik kon rekenen op gemotiveerde acteurs die goed zijn en veel camera ervaring hebben. Voor Face Time gesprekken hadden we een huis ingericht met verschillende kamers. We hebben meer dan drie uur videocontent gefilmd. We hadden onszelf strenge beperkingen en regels opgelegd o.a. geïnspireerd door Dogma 95 van Lars Von Trier. We filmden met twee camera’s tegelijkertijd, in een verticale split-screen.

Alle scènes werden in één take opgenomen zonder kunstlicht en zonder te monteren.

Een hele uitdaging voor de spelers maar je kan snel werken.”

Het speelt zich zogezegd allemaal af in real life maar je moet dan ook constant up-to-date zijn want in het echte leven verandert er ook elke dag vanalles. Ik denk maar aan de coronamaatregelen.

“Zeker, bij ‘Emmi en Leo’ kwam veel commentaar in de Facebookgroep op de veranderende regels en moest het scenario de hele tijd worden op aangepast. We hebben de

voorstellingen zo universeel mogelijk gemaakt.

Je kan die voorstellingen nu nog zien online maar ze zijn zo uitgewerkt dat ze niet meer zo corona gebonden zijn.”

Je bent eraan begonnen zonder dat je eigenlijk voorhand wist of het zou aanslaan of niet. Was dat bijvoorbeeld financieel gezien geen belemmering of angst?

“Nee, de eerste show is heel goedkoop gemaakt en er vielen ook andere projecten weg. Door het grote succes hadden we wel het vertrouwen dat dit een format is dat de mensen aanspreekt.”

Ik vind persoonlijk dat we een award mogen krijgen voor het meest verbindende initiatief tijdens de Lockdown

En wat waren de reacties van de andere Toneelhuizen?

“Ik vind de theatersector vreselijk conservatief soms zelfs problematisch conservatief zeker wanneer het gaat over technologie. Je moet maar eens polsen bij jonge twintigers hoeveel theatergezelschappen ze volgen of er bij hun favoriete Instagram accounts zitten.

Geen enkele! Grote gezelschappen zoals KVS stellen niks voor op social media. Als je dan pretendeert dat je de jeugd wil bereiken sta je veraf van de realiteit. Wanneer ik kijk naar het publiek van De Singel bijvoorbeeld, in de zaal zitten allemaal ‘witte’ mensen die bijna aan het sterven zijn (lacht) terwijl op het podium een heel kleurrijk gezelschap z’n best staat te doen. De tickets zijn ook veel te duur. Jongerentickets zijn blijkbaar niet genoeg om hen naar het theater te krijgen.

Het spreekt hen niet aan en ze kunnen de tickets niet betalen.”

Gaan andere gezelschappen ook Watchapp voorstellingen maken?

“We zijn daar volop mee bezig. We hebben duidelijk gemaakt dat dit een open platform is waar andere mensen ook hun Whatchapp voorstelling kunnen maken, een beetje zoals een ‘mini-netflix zender’. Zij moeten geen app laten ontwikkelen maar ze kunnen alles via onze app laten doorgaan. Er zijn ook enkele theatergezelschappen die daar zullen op ingaan.”

Theater heeft natuurlijk altijd ook een verbindende rol; je gaat naar de voorstelling, je zit samen, je praat na in de foyer. Dit kon allemaal niet maar jullie hebben dat op een creatieve manier opgevangen via die FB-groep. Jullie hebben die verbindende rol opgenomen zonder dat de lijfelijke aanwezigheid nodig was. Je hebt inderdaad mensen bijeengebracht die je met een gewone theatervoorstelling nooit had bereikt, denk ik.

8 STANDPUNTEN

“Dat is ook echt onze missie; andere mensen naar theater krijgen want het is een dying breed. Er gaan te weinig mensen naar theater.

Je zal binnenkort ook in realtime de personages kunnen volgen. Met je eigen hoofdtelefoon en onze app zal je als toeschouwer op de plaats van afspraak de acteurs kunnen meevolgen.

Terwijl je bv. op een terrasje of een bankje zit, zie en hoor je de acteurs ter plekke spelen.

Dat is toneel!

Jullie bereiken dan wel een publiek die niet naar de traditionele theaterhuizen gaan maar wat met mensen die niet zo vaardig zijn met deze technologie? En je hoeft daarvoor niet zo oud te zijn. Of mensen die geen smartphone hebben?

“We hebben het zo gebruiksvriendelijk mogelijk gemaakt. Je koopt een ticket en download een link en je volgt de instructies. Maar ook daar stoot je soms op waanzinnige toestanden zoals theaterjournalisten die niet weten wat ze moeten doen of die geen smartphone hebben. Wanneer je als theaterjournalist zo wereldvreemd bent dat je zelfs geen smartphone hebt hoe kan je dan een voorstelling in de hedendaagse context plaatsen? Maar dat is mijn persoonlijke mening.”

Soms zijn mensen oud in hun hoofd en denken ze dat dit niet kan via de digitale weg. We hebben bewezen dat dit wel kan. Mensen werden er vrolijk van en indien ze elkaar in de toekomst dan toch in het echt ontmoeten is het nog leuker. Zonder dit project zouden die mensen elkaar nooit hebben ontmoet.”

Wat ik me nog afvraag, is dit een blijver?

Of krijgen we een soort hybride systeem in de theaterwereld?

“Dat denk ik wel. We kunnen bv. mensen personages laten volgen online vooraleer ze naar de ‘echte’ voorstelling gaan. Je kent de personages dan reeds vooraleer je naar de voorstelling gaat.”

Maar de klassiek theatervoorstelling blijven jullie ook nog doen?

“Zeker! Daar zijn we nu volop mee bezig!”

Zijn er nog ander initiatieven die je vermeldenswaardig vindt?

“De carrousel van ‘het Marthatentatief ’, een mobiel openluchttheater met een draaiend podium. Heel mooi en goed uitwerkt coronaproof theater!”

Sarah Mistiaen INFO: www.SKaGen.be

dagblad dagblad Vooruit 1884 -1978

1884-1978 Met dank aan AMSAB

Dagblad Vooruit 1884-197 Hoe Corona-tijden de mens toch tot creativiteit dwingt: een tentoonstelling, een stadswandeling en een fors boek over de geschiedenis van de krant “Vooruit”.

Drie oud-journalisten van de krant Vooruit zaten er op 1 mei 2020 verslagen bij : hun stoet en vooral hun daaropvolgend samenzijn kon niet doorgaan. Maar toch nog herinneringen uitgewisseld en dure eden gezworen voor reünies na de pandemie. En ondertussen, in afwachting.. U leest het in onderstaande toespraak van Bob van de Voorde (voor de vernissage van vrijdag 20 augustus in het AMSAB Gent).

Willem De Beuckelaere “Beste vrienden van het dagblad Vooruit, Voor u staat een een enigzins verward man.

Dit is tot nader bericht het eerste resultaat van deze tentoonstelling. Meer dan twintig jaar heb ik gewerkt voor onze oude gazet, en je denkt dan dat er weinig is dat je niet weet. Tot we aan het opzoekingswerk begonnen!

In het voorjaar van vorig jaar bleek dat

door corona de traditionele Eerste Mei viering van de Vooruit niet kon doorgaan.

Het kwam ter sprake dat het op 9 januari 2021 precies 90 jaar geleden zou zijn dat met veel feestgedruis het iconische en prachtige gebouw in de Sint Pietersnieuwstraat werd in gebruik genomen. Waarop iemand zei “zouden we tegen dan geen tentoonstelling bouwen?”

Maandenlang hebben Jan van Doorslaer en ik ons op Amsab door de oude jaargangen geworsteld. Tientallen archiefdozen, boeken, websites en microfilms waarop oude nummers van Vooruit gearchiveerd zijn, hebben we geraadpleegd. Dit leidde tot verrassend veel inzichten maar ook een groeiend besef van onwetendheid over onze eigen voorgeschiedenis.”

Bob Van de Voorde

9 STANDPUNTEN

expo DAGBLAD VOORUIT 1884-1978 22 augustus -22 oktober 2021 Amsab-ISG, Bagattenstraat 174, 9000 Gent Open elke werkdag van 9 u tot 17 u en op zondag van 9.30 u tot 12.30 u Voor meer info: 09 224 00 79 of info@ amsab.be Bij de tentoonstelling hoort een publicatie waarin enkele oud-medewerkers op een originele manier de geschiedenis van de krant schetsen.

Exclusieve rondleiding: Wandeling + bezoek tentoonstelling ‘Dagblad Vooruit 1884 tot 1978’ – 19/09/2021 om 10u00 ook op 3/10 en 17/10 (Start: Anseeleplein) Info op gandante.be

De recensent

In 1921 verscheen Bezette stad, het avantgardistisch meesterwerk van Paul Van Ostaijen waarin hij terugblikt op de bewogen oorlogsjaren. De teksten die Van Ostaijen betekenden een stijlbreuk met de expressionistische gedichten uit diens laatste bundel Het Siegnaal , maar wat de dichtbundel pas echt iconisch maakte was de typografie van beeldhouwer Oscar Jespers. Zijn tijdgenoten konden dit grensverleggende experiment van woord en beeld maar matig appreciëren. Pas na de 2de wereldoorlog, toen onder anderen Hugo Claus en Louis Paul Boon de loftrompet over Van Ostaijen begonnen te steken, kreeg het werk zijn terechte plaats binnen de canon toebedeeld.

Honderd jaar later ligt Besmette stad in de boekhandel, een ruime selectie van teksten, tekeningen en schilderijen die in het kader van het gelijknamige project zijn gemaakt.

Initiatiefnemers zijn Van Ostaijens biograaf Matthijs De Ridder en directeur van het Vlaams-Nederlands Huis deBuren Willem Bongers-Dek. Wat op de dag van de eerste coronalockdown startte als een idee om een podcastreeks te maken groeide als snel uit tot een multimediaal project. Net zoals Van Ostaijen vonden zij dat ze zich niet konden binden aan één kunstvorm of één medium, dus betrokken zij tientallen kunstenaars en schrijvers van verschillende pluimage, die in dialoog gingen met het oorspronkelijke werk van Van Ostaijen en Jespers. De resulterende bijdragen geven hun artistieke reflectie op deze moeilijke periode weer.

Deze keer is de stad niet bezet maar besmet.

Oorlog of pandemie, het effect is wel vergelijkbaar. Een echohol gevoel van moedeloosheid, sidderende lichamen, een stilstaande eenzame stad waarin slechts de wind giert als gek. Sommigen onder hen weten de tijdgeest perfect te vatten. In haar antwoord op ‘Verlaten forten’ drukt Lieke Marsman het als volgt uit: ‘in Moria sterft een meisje een klapperend tentdoek als ventilator terwijl ons beloofd was dat de kinderen niet zouden sterven dit keer de moraliteit, zeg je is weer eens ribbedebie dankzij de realiteit van mondkapjes 9 euro per stuk’.

En verder: ‘we dachten dat liefde het belangrijkste in het leven was, blijkt dat in leven blijven het belangrijkste in het leven is’.

In zijn antwoord op ‘Opdracht aan Mijnheer Zoënzo’ weet Ilja Leonard Pfeijffer dan weer de menselijke hybris treffend onder woorden te brengen: ‘Hoezeer er ook in allerijl werd opgeschaald, we raakten de controle kwijt. Precies dat feit was nieuw voor ons en onaanvaardbaar.

Sinds de tijd waarin we God op non-actief hadden gesteld en uitgelachen, hem zijn schepping met geweld uit handen rukten, zijn hiernamaals onbewoonbaar verklaarden, hem het gezag ontnamen en zijn kroon zwaar op onze eigen slapen drukten, waanden wij ons meesters van ons lot en onze maatschappij werd ingericht om ieder toeval uit te bannen en risico’s met procedures te ontmannen. En zelf beschikten we nu over leven en dood. Controle over alles werd ons heilig streven. Het lijden werd iets ouderwets en het geluk was op bestelling leverbaar. Dit meesterstuk van management en ongenaakbaar zelfbestuur was door een onbeduidend, minuscuul, obscuur en lullig virus nu zijn relevantie kwijt.’

10 BOEKEN

Er vallen zeker nog andere hoogtepunten te bespeuren. Het absurdistische werk van Kati Heck bijvoorbeeld. Of de tekening van wijlen Ward Zwart als antwoord op ‘Dodezondag’. Maar daarnaast struikel je te veel over middelmatige en soms zelfs ondermaatse bijdragen. Besmette stad bezwijkt helaas onder zijn goede intenties. Zo veel schrijvers van het kaliber van Van Ostaijen lopen er vandaag niet rond, laat staan dat je er tientallen zou vinden. De initiatiefnemers hadden er dan ook beter aan gedaan een strengere selectie door te voeren en slechts een beperkt aantal schrijvers en kunstenaars bij het project te betrekken. De kracht van Bezette stad bestond uit de combinatie van de onconventionele dichtvorm van Paul Van Ostaijen met de experimentele typografie van Oscar Jespers. Dit robuust amalgama waarbij woord en beeld elkaar versterken vinden we in Besmette stad te weinig terug, en dat is jammer. Momenteel is de facsimileheruitgave van Bezette stad terug in zijn volle glorie te verkrijgen, in ware formaat, met buikbandje en kleurenpagina’s, alsook de door Matthijs de Ridder geschreven monografie Boem Paukeslag die het verhaal vertelt over dit grandioze literaire experiment van Van Ostaijen. Met zo veel weelde in de boekhandel is de keuze dan snel gemaakt.

Tom Cools Besmette stad Samengesteld door Matthijs De Ridder & Willem Bongers-Dek Pelckmans 2021

EXCLUSIEF VOOR AVF-LEDEN! GENIET VAN 20 % KORTING OP OP DEZE BOEKEN. SURF NAAR

www.epo.be/nl/12-boekenportaal

BESTEL HET BOEK EN GEBRUIK DE KORTINGSCODE DNG202103 IN JE WINKELMANDJE.

EENZAAMHEID ONTMOETINGEN MET OUDEREN

In onze samenleving neem het aantal ouderen toe. Het aantal mensen dat zich eenzaam voelt zal hierdoor ook stijgen. De uitgave Eenzaamheid helpt (toekomstige) zorgverleners in kaart te brengen waar ouderen behoefte aan hebben en biedt aanknopingspunten om hen te ondersteunen in het omgaan met eenzaamheid. Ontmoetingen spelen daarbij een cruciale rol.

De auteurs belichten de theoretische kaders achter eenzaamheid. Ze gaan in op vragen als: wat is eenzaamheid, wanneer spreken we van sociaal isolement en welke gebeurtenissen in het leven van ouderen versterken gevoelens van eenzaamheid? Duidelijk wordt dat de thematiek complex is en dat zorgvuldig bepaald moet worden wat de juiste interventies zijn om eenzaamheid te verminderen.

De auteurs geven voorbeelden van mogelijke interventies. Verder zijn instrumenten en praktische tips opgenomen en worden de lezers in opdrachten uitgedaagd zelf met het onderwerp aan de slag te gaan. Ieder hoofdstuk bevat citaten van ouderen en wordt afgesloten met reflectievragen. Hierdoor worden de lezers geholpen grip te krijgen op de betekenis van eenzaamheid, voor ouderen zelf en voor hen als zorgprofessional.

Referentie: 9789046906668 Z E L F R E G U L AT I E , O N T W I K K E L I N G E N HERSTEL VERBETERING EN HERSTEL VAN COGNITIE, EMOTIE, MOTIVATIE EN REGULATIE VAN GEDRAG

Dit boek bespreekt de achtergronden en kenmerken van zelfregulatie. Het accent ligt op de ontwikkeling van de executieve functies. Deze stellen ons in staat onszelf,

en daarmee ons gedrag, steeds beter te beïnvloeden. Zelfspraak, zelfbeheersing, zelfgewaarwording en het vermogen emoties en motivaties te evalueren en te reguleren zijn daarvan belangrijke voorbeelden. Hierdoor kunnen we telkens effectiever met andere mensen complexe doelen bereiken. Zelfregulatie, ontwikkeling en herstel verduidelijkt ook hoe problemen in de ontwikkeling van zelfregulatie in het dagelijks leven manifest kunnen worden.

se artistieke recyclage: waardeloze materialen waaruit kunstobjecten, gebruiksvoorwerpen, meubelen en zelfs gebouwen ontstaan.

Het boek kadert artistiek hergebruik in kunsthistorisch perspectief en binnen de milieuproblematiek, maar het is vooral een bron van inspiratie voor wie 'afval' op een creatieve manier een tweede leven wil geven.

Leer anders kijken naar de dingen en laat je prikkelen om zelf aan de slag te gaan!

Het accent ligt op het verband tussen zelfregulatie en psychische problematiek. Door de focus te leggen op zelfregulatie draagt dit boek bij aan de discussie over zaken als persoonlijk en maatschappelijk herstel, zelfmanagement, eigen kracht en het zelf regie nemen over de zorgverlening.

CREATIVITEIT ALS UITDAGING IN SOCIAAL WERK DE WAARDE VAN ANDERS

Referentie: 9789088502194 SCHITTERENDE ROTZOOI EEN INSPIRATIEBOEK OVER HET BOEIENDE TWEEDE LEVEN VAN GEVONDEN EN GERECYCLEERDE OBJECTEN

Een ode aan de creativiteit waar mee mensen, overal ter wereld, kunst maken vanuit weggegooide dingen. De fantastische mogelijkheden van upcycling en artistieke recyclage.

Het begon met een kapotte wekker...Jan Van Craesbeeck vond hem onderweg naar school, toen hij zeven was. Hij stelde vast dat hij met die 'onbruikbaar' geworden rommel iets anders kon doen. Zijn ontdekking groeide tot een fascinatie die nooit meer is gestopt. Dit boek is er een resultaat van: een ode aan de creativiteit waarmee mensen overal ter wereld kunst maken vanuit weggegooide dingen.

Schitterende rotzooi toont de fantastische mogelijkheden van upcycling en hedendaag11 BOEKEN

Referentie: 9789490738112

Onze samenleving verandert in snel tempo: maatschappelijke zekerheden verdwijnen en burgers voeren steeds vaker de regie over hun eigen zorg en welzijn. Dat stelt grote uitdagingen aan de beroepsuitoefening van sociaal werkers. De sociaal werker van nu kan buiten de bestaande kaders denken en gaat - samen met anderen - op zoek naar nieuwe mogelijkheden en oplossingen. Dat vergt creativiteit!

Creativiteit als uitdaging in sociaal werk focust op zowel de individuele creativiteit van sociaal werkers als op de samenwerking en cocreatie met burgers en professionals van verschillende disciplines. Het boek behandelt kennis, inzichten en tools die sociaal werkers kunnen inzetten bij de creatieve processen bij het zoeken naar nieuwe en waardevolle mogelijkheden om maatwerk te bieden. Voor het benutten en uitbouwen van het creatief kapitaal van de sociaal werker, wisselt het boek theoretische concepten en onderzoeksgegevens af met interessante casussen, praktische opdrachten en creativiteitstechnieken.

Referentie: 9789046905579

DE CODE VAN CREATIVITEIT HOE AI LEERT SCHRIJVEN, SCHILDEREN EN DENKEN

Zal een computer ooit een meesterwerk schilderen, een symfonie componeren of een prijswinnende roman schrijven? Mag een machine hopen ooit Rembrandt, Mozart of Shakespeare naar de kroon te steken?

De stormachtige ontwikkelingen in kunstmatige intelligentie (AI) veranderen de wereld in rap tempo, en steeds meer menselijke taken worden net zo goed, of zelfs beter, door machines gedaan. Maar kunnen algoritmes

ook concurreren met de krachtige menselijke creativiteit? Wat betekent het om creatief te zijn? Hoeveel van onze emotionele reactie op kunst is eigenlijk een product van ons brein dat reageert op patronen en structuren? En wat kunnen machines daarvan leren? In dit boek onderzoekt Marcus du Sautoy de aard van creativiteit. Het resultaat is een fascinerende verkenning van zowel AI als de essentie van wat het betekent om een bewust, emotioneel mens te zijn.

Referentie: 9789057125102

IM afscheid Wanneer de lente komt...

Wanneer de lente komt En als ik dan al dood ben Zullen de bloemen net zo bloeien En de bomen zullen niet minder groen zijn dan het vorig voorjaar.

De werkelijkheid heeft mij niet nodig.

Ik voel een enorme vreugde Bij de gedachte dat mijn dood volstrekt onbelangrijk is Als ik wist dat ik morgen zou sterven En het was overmorgen lente, Zou ik tevreden sterven, omdat het overmorgen lente was.

Als dat haar tijd is, wanneer dan zou ze moeten komen tenzij op haar tijd?

Ik houd ervan dat alles werkelijk is en alles zoals het moet zijn; Daar houd ik van, omdat het zo zou wezen ook als ik er niet van hield.

Daarom, als ik nu sterf, sterf ik tevreden, Want alles is werkelijk en alles is zoals het moet zijn.

Men mag Latijn prevelen (bidden in deze vertaling maar door mij vervangen door ‘prevelen’) boven mijn kist, indien men wil.

Indien men wil, mag men rondom dansen en zingen.

Ik heb geen voorkeur voor wanneer ik toch geen voorkeur meer kan hebben Dat wat zal zijn, wanneer het zijn zal, zal het zijn dat wat het is.

(07-11-1915) © Fernando Pessoa Uit: Onverzamelde gedichten/De Hoeder van de Kudden Arbeiderspers 2003 Vertaling August Willemsen Adieu Andrée, het ga je goed in de lange tocht naar het sterrenstof, en dank, echt bedankt voor wat je hebt gedaan en betekend voor het Vermeylenfonds, en de zovele mensen rondom u, hier verenigd.

Willem Debeuckelaere

12 IM

IM afscheid Woensdag 23 juni 2021 is weer een vriend van weleer voorgoed afgereisd. Onze lieve vriend Arsène Van Eenaeme is na een lange periode van ziekte overleden.

Het Vermeylenfonds wil Thérèse en de andere nabestaanden zijn oprechte blijken van medevoelen aanbieden en tegelijk heel veel sterkte toewensen en hoopt dat de vele herinneringen aan deze rechtschapen en beminnelijke man enige verlichting mogen zijn bij dit grote verlies dat hen treft.

Fred Braeckman Ere-Voorzitter Vermeylenfonds Gent

© Jean-Pierre Drubbels

Dit najaar vindt u bij ons opnieuw de warme sfeer van de Studio 4 en uitzonderlijke jazz en klassieke concerten.

Welkom in Flagey!

25.09

02.10

27.10

Galliano, Fresu, Lundgren

Anna Enquist

Scofield & Holland

Het all-star jazz trio presenteert Mare Nostrum III

Over haar boek Kwartet, tijdens ons String Quartet Weekend

Twee reuzen uit de jazzwereld bundelen hun krachten

16.11

24.11

17.12

Aruán Ortiz Ensemble

Víkingur Ólafsson

Stefano Bollani

De Cubaanse pianist brengt Flamenco Criollo

De succesvolle pianist speelt Mozart, Haydn, en meer

De veelzijdige pianist-componist op zijn best

02- annonce - vermeylenfonds - A5 -15-08-2021- agenda rentrée.indd 1

© ACT STEVEN HABERLAND | BIANCA SISTERMANS | NICOLAS SUTTLE | MALIKA ZARRA | ARI MAGG | VALENTINA CENNI

1 3 GOED NIEUWS

13/08/2021 10:50:27

Een grote DANKJEWEL! Annie

© Marc De Coninck

In 1979 nam het Hoofdbestuur van het Vermeylenfonds onder impuls van de algemeen secretaris Roland Laridon, het initiatief om een grootse reizende tentoonstelling te maken rond de geschiedenis en de betekenis van het Vermeylenfonds.

Na enkele moeilijke jaren was het Vermeylenfonds opnieuw springlevend en via een rondreizende tentoonstelling moest dit ook aan Vlaanderen duidelijk gemaakt worden. Om dit te verwezenlijken kreeg het Vermeylenfonds van de overheid drie medewerkers toegewezen. Eén van hen was Annie. Annie noch ik hadden toen in de verste verte niet kunnen denken dat ik 42 jaar later een tekst zou schrijven over haar afscheid van het Vermeylenfonds: Annie had toen een jaarcontract en mijn contract moest om de drie maanden verlengd worden. Gedurende die tijd heeft Annie wel meerdere jaren haar engagement bij het Vermeylenfonds onderbroken om als parlementair medewerker in dienst te treden van volksvertegenwoordiger Fons Laridon.

Door haar werk bij het Vermeylenfonds wist Fons maar al te goed hoe waardevol Annie was: een loyale, correcte maar ook warm menselijke medewerker. Hartelijk dank Annie dat ik zo lang je collega kon en mocht zijn…

Dieter

Johan Notte

Annie, jij hebt vele watertjes doorzwommen bij het Vermeylenfonds. Je werkte steeds correct en zelfstandig, zelfs in uiterst moeilijke omstandigheden en met tegenslagen. Wat ik enorm apprecieer bij jou is die rustige standvastigheid. Dat is een grote kwaliteit in een werkomgeving die soms bol staat van drukdoenerij. Jij kan die ontmaskeren en tonen dat het niet meer is dan een storm in een glas water. Veel van jouw werk gebeurde achter de schermen en jij bent geen tafelspringer. Maar iedereen weet dat het Vermeylenfonds zonder jouw inbreng niet zou staan waar we nu staan. Daarenboven kon jij ook heel zelfstandig werken. We wensen jou een welverdiend pensioen toe!

Wat ik zo bewonder aan jou is je drang naar efficiëntie. Niemand zal er jou op betrappen om een uur te werken aan iets wat in een half uur kan. Iedereen denkt dat de tijd te kort is om iets geregeld te krijgen en dan kom jij eraan om het in een handomdraai op te lossen. Hoogstens horen we een snelle uitleg over de vanzelfsprekendheid van de dingen.

Dat heet tegenwoordig een groot oplossend vermogen. Je bent een echte groepsmens en ik weet dat het telewerk onder Corona geen cadeau voor jou was. Ik wil je daarom ook nog bedanken voor de flexibiliteit. Nog zo'n woord.

© Philippe Rombouts

Kortom, je hebt heel veel talenten in huis om je verdere loopbaan vorm te geven en wanneer het al eens moeilijk kiezen wordt, luister dan eens naar je hart en durf maar te springen. Vele erkentelijke groeten,

Frederik en iedereen van het Vermeylenfonds

Frederik en iedereen van het Vermeylenfonds 1 4 GOED NIEUWS

Caroline Caroline, Brilliante blondine, Torenhoog begaafd, Oneindig diep met zinnige woorden, Stralend met gouden hart en glimlach, Meesterlijk moederlijk voor kind, kraai en collegae, Je stoel is nu leeg, je stempel is gedrukt maar je plaats in ons hart is voor altijd bezet.

Het ga je goed op je nieuwe pad, Bedankt voor al die jaren!

Sarah

Caroline is witty.

Definition of witty 1: marked by or full of clever humor or wit 2: quick or ready to see or express illuminating or amusing relationships or insights 3: amusingly or ingeniously clever 4 INTELLIGENT Caroline spreekt graag in vele talen, ze laat zich niet voor één gat vangen. Ze is eigenlijk een woordkunstenaar. Ze kan onverbloemd in alle rauwe grappigheid in één woord de vinger leggen op de zaak. Haar dagelijks als collega meemaken, dat is een geschenk voor Vermeylenf(ons); Denk In de Gloria - V-projects- een wereld van verschil.

Vandaar de vinger.

Dat ze nu verder gaat past volledig bij de stevigheid die zij heeft in haar persoon en haar werk.

Zij is een schakel en een schaterlach. Zelfs meer dan een schakel eerder een tandwiel dat de schakels op sleeptouw neemt. Ik haalde vaak brandstof uit haar energie.

Dan dacht ik; Caroline die heeft sturm und drang. En dat wakkerde mijn energie ook aan.

Caroline is grappig in het kwadraat.

Vandaar witty, een intelligente godin, voor altijd mijn onverminderd respect. Wat een protagonist, en ja ik liet me helpen door synoniemen.net. Want synoniemen. net open laten staan is ook iets wat ze mij leerde.

Merci Caroline, ik heb mij rot geamuseerd met jou.

Fabjen

Het zal tien jaar geleden zijn dat het Vermeylenfonds dringend een vervanging zocht voor een langdurig zieke medewerker.

Fabjen kende iemand waarmee ze nog samengewerkt had in het theater Minard.

Dat bleek dan Caroline te zijn met wie ik tot mijn pensioen een kantoor heb gedeeld. Het werd daar een drukke bedoening want Caroline is een bezige bij

'Supermama aan het werk' door Tristan en Judith

1 5 GOED NIEUWS

die als communicatieverantwoordelijke zowat alles aanpakte en vernieuwde: het tijdschrift, de radioprogramma’s, de huisstijl… Helaas voor het Vermeylenfonds maar waarschijnlijk goed voor haar heeft Caroline een nieuwe uitdaging gevonden.

Veel succes Caroline en alleszins tot ziens!

Johan

Outsiderkunst “Om outsiderkunst echt te kunnen laten integreren in (en dus deel te laten uitmaken van) de kunstwereld, zullen we ons begrip van kunst zodanig moeten verbreden dat we niet langer verwachten dat de individuen achter de kunstwerken hetzelfde besef hebben van de realiteit als wij. Dit betekent op zijn beurt dat we open moeten staan voor een rijkdom aan alternatieve boodschappen, hoe vreemd en bizar ze ook mogen lijken.” (Thomas Röske, directeur van de Prinzhorn Collectie) Outsiderkunst wordt vaak omschreven als kunst gemaakt door mensen die zich buiten het officiële kunstcircuit bevinden. De aandacht ervoor vindt zijn wortels in de psychiatrie.

Artsen begonnen eind negentiende eeuw met het systematisch verzamelen, classificeren en bestuderen van werk van hun patiënten. In eerste instantie gebeurde dit om diagnostische redenen. In het begin van de twintigste eeuw hadden psychiaters aandacht voor de esthetische kwaliteiten van het werk, en verschenen er publicaties die voor het eerst ook voor een breder publiek toegankelijk waren.

In de jaren 1940 introduceerde de Franse kunstenaar Jean Dubuffet de term ‘art brut’ naar analogie met de champagne brut. Het ging voor hem over een andere, authentieke, primitievere kunst, die hij tegenover art culturel stelde. De term outsiderkunst verwijst dan weer naar de gelijknamige titel van Roger Cardinals publicatie uit 1972. Hij gebruikte de term als een synoniem voor art brut.

Vandaag dekt de term een oneindig grote lading aan ‘subcategorieën’ en is outsiderkunst een merk geworden. Dubuffet en Cardinal hebben, door aandacht te vragen voor deze kunstenaars, hen paradoxaal genoeg in strenge afzondering geplaatst naast de wereld van de professionele kunst. Sinds lang wordt de vraag gesteld of het niet beter is om outsiderkunst als aparte categorie op te heffen. Velen pleiten daarvoor op hun eigen manier. Het is een vurig debat dat onlangs een nieuw hoogtepunt kende met de schenking van bijna 1000 werken uit de prestigieuze art brut-collectie abcd aan het Centre Pompidou in Parijs.

Het Museum Dr. Guislain heeft, als museum in de oude gebouwen van het eerste psychiatrische ziekenhuis van België, al vanaf zijn ontstaan outsiderkunst getoond en verzameld. Zo is er de collectiepresentatie De kabinetten die jaarlijks wijzigt en is er in 2022 onder meer een tentoonstelling over mode en outsiderkunst gepland. In oktober start dan weer een jaar rond de Franse pedagoog Fernand Deligny, die in 1968 naar de Cevennen trok en samen met vrijwilligers een opvangnetwerk voor autistische kinderen startte. Daarnaast start midden oktober Echo’s van Istanbul van Stichting Nieuwe Helden. Deze installatie over psychose en wat die met haar omgeving doet, vertrekt vanuit het persoonlijke verhaal van een vader die alles inclusief zichzelf kwijtraakt op reis in Istanbul.

Lees meer over Art Brut in de column van Peter Benoy.op pag. 26

Van links naar rechts en van boven naar onder: Pascale Vincke, Zonder titel, s.d., pastelkrijt op papier. Museum Dr. Guislain, Gent Gerard van Lankveld, Syntalon, 1964-66, 1975, metaal. Museum Dr. Guislain, Gent Sylvain Cosijns, 3 figuren, 2004, potlood op papier.

Museum Dr. Guislain, Gent Anoniem, Zonder titel, jaren 1980, potlood op papier.

Museum Dr. Guislain, Gent Willem van Genk, Bus "Presikhaaf", s.d., mixed media.

Museum Dr. Guislain, Gent André Robillard, FUSIL. RUSSE RAPIDE 2265 KALATCHIKOV C.C.C.P, 2006, mixed media. Museum Dr. Guislain, Gent Madge Gill, Zonder titel, s.d., inkt op papier. Museum Dr. Guislain, Gent Laura Delvaux, Zonder titel, 2017, mixed media.

Museum Dr. Guislain, Gent Gerard van Lankveld, Keizerskroon, 2005, mixed media. Museum Dr. Guislain, Gent Lucie Szaak, Feest, 1968, kleurpotlood op papier.

Museum Dr. Guislain, Gent Adolf Wölfli, Selbstdarstellung, ca. 1915-1930, potlood en kleurpotlood op papier. Privécollectie.

Museum Dr. Guislain, Gent.

WELKOM! Philippe We vallen maar meteen met de deur in huis! Er is een nieuwe communicatieverantwoordelijke bij Vermeylenfonds, een dappere opvolger voor Caroline De Neve.

Philippe Rombouts, communicatie- en brandingspecialist in hart en nieren, komt ons team vervoegen met - naast daadkracht, inspiratie en tonnen ervaring - ook dat kloppend hart en die pompende nieren op de juiste plaats. Een geëngageerd en linksgeoriënteerde, groene jongen die geestdriftig ijvert voor een inclusieve, solidaire samenleving waar iedereen zijn gezond plekje heeft. Hij is gelukkig getrouwd en is vader van drie kinderen.

Philippe, wat trok jou zo hard aan in de job bij het Vermeylenfonds?

"Toen ik de vacature eerder toevallig maar ook enigszins gericht tegenkwam (want toeval bestaat niet), ben ik onmiddellijk de website gaan uitvlooien en terechtgekomen bij de missie. Die sprak mij meteen aan.

Taal, geletterdheid en culturele expressie inzetten voor het versterken van een inclusieve samenleving vind ik een sterke ambitie.

Daarvoor wil ik me volledig geven én kan ik me moeiteloos inzetten. Zelf ben ik half mijn vader, half mijn moeder. Mijn vader was een sociaalvoelend Vlaams ondernemer, mijn moeder een erg sociaalvoelend IndiaansAmerikaanse en artistieke vrouw. Haar achtergrond en de problematiek rond de verdrukking en het wegsteken in reservaten van de oorspronkelijke Noord-Amerikaanse bewoners heeft me van jongs af bij de keel gegrepen. Mijn ouders hadden 8 kinderen maar zetten hun huis ook open als opvanghuis - zeg maar pleeggezin - voor een Pools kind.

Ook nadien volgden nog andere kinderen die het moeilijk hadden of uit ongelukkige situaties kwamen. Ons huis stond steeds open voor mensen met verschillende achtergronden en levensbeschouwingen. Wanneer je dat met de paplepel meekrijgt, moet het al heel gek lopen om dat ooit anders te kunnen zien."

"Er zijn drie zaken waartegen ik alles afweeg: 'De vrijheid van de mens eindigt waar die van de ander begint.' Dat is onwrikbaar voor mij. Ten tweede: 'Iets verdient enkel de titel 'Vooruitgang' wanneer het niets of niemand

benadeelt.', en ten derde ben ik een mens die wil leven tussen mensen die willen leven (ik ben ervan overtuigd dat dat geldt voor de meeste mensen). Wanneer je deze drie motto's over elkaar legt, heb je een heel duidelijk kader waarbinnen je je leven vormgeeft.

Neem nu het tweede punt vooruitgang; die wordt nu bijvoorbeeld enkel gemeten naar het Bruto Nationaal Product en de economische groei. Hoeveel gefactureerd wordt telt, wat en de gevolgen zijn onbelangrijk. De apotheker die je eerst met een hamer op het hoofd klopt om je nadien een Sparadrap, een Dafalgan, Mercurochrome, een ziekteverzekering bij zijn zoon en een yogasessie bij zijn vrouw aan te kunnen smeren, vertoont dan wel ondernemingszin, maar wordt niet mijn vriend.

Dat men Volkswagen met het sjoemelsoftwareschandaal laat wegkomen en gewoon overgaat tot de orde van de dag is voor mij onbegrijpelijk. Volkswagen pleegde economische, sociale en ecologische fraude op wereldschaal. Een neef overleed aan asbestose, je weet wel van de belgische firma Eternit ... oh, ik kan nog wel even doorgaan.

Al te vaak wordt bij aanvang van een exploot blind geapplaudisseerd en gehoopt op goede afloop. Wel, hoop is geen passief wachten op Godot. Hoop is een werkwoord. Kortom, dat BNP is als maatstaf een compleet absurde 1 8 GOED NIEUWS

berekening van vooruitgang. Op het gevaar af smalend voor softie versleten te worden, zouden we vooruitgang moeten berekenen volgens het Bruto Nationaal Geluk. Daarom wilde ik graag bij het Vermeylenfonds aan de slag; om maatschappelijke relevantie te creëren, milieu thema's aan te kaarten en om meer solidariteit in de samenleving te brengen. Als dat klinkt als een samenraapsel dan zie je het verband niet.

Welke ambities heb je concreet bij het VF? Wat wil je aanpakken?

"Ik wil het Vermeylenfonds meer doen blinken, niet omwille van het blinken zelf maar om gemakkelijker gevonden te worden door mensen die het Vermeylenfonds nodig hebben. Het fonds is nu te obscuur en te veel in de marge. Ik heb vastgesteld dat hoewel het Vermeylenfonds heel interessant is, ik het niet kende. Dat wil zeggen dat er in de communicatie en de gemaakte keuzes een probleem zit. Daar wil ik aan werken.

Het Vermeylenfonds kan een hefboom zijn om mensen te helpen, zaken te veranderen en - welja, waarom niet? - zelfs politiserend te werken. “ Hoe wil je dat realiseren?

“Wel, wat je moet weten is dat ik niet behoudsgezind ben: ik vind het veel verstandiger om voorbereid te zijn op de wereld van morgen dan op de wereld van gisteren. Aan dogma's vasthouden zorgt voor

inertie. Het leven ís verandering. "Het water gaat, wat blijft is de rivier." zingt Boudewijn De Groot. De raftkapitein op een wilde rivier in Slovenië deed zeven jaar terug een gelijkaardige uitspraak: "Don't read the river, read the water." Het is zéér belangrijk om tegelijk opmerkzaam te blijven én maximaal open te staan voor de constante verandering.

Daarin vrij en ongebonden te zijn, maar niet roekeloos.

Uiteindelijk komt alles altijd neer op s a m e n we rk i n g, t u s s e n a l l e s p e l e r s : ondernemers, werknemers, arbeiders, politici, familieleden, vrienden, kennissen, buren, mensen met verschillende achtergronden en leefstijlen en daarin uw ego ondergeschikt te houden ...Opnieuw: Het is pas vooruitgang als het niets of niemand schaadt." Daarin consequent zijn, is zéér moeilijk, maar dáár ligt de sleutel tot maatschappelijke verandering en tot een groter geluk.”

© Robert Huygens

Hind Hind Eljadid (1993) is dagelijks bezig met spoken word. De Antwerpse kunstenaar

geeft workshops en treedt regelmatig op met haar eigen teksten. Haar literaire debuut Kruimeldief is nu verschenen. Getuigend van haar kunde als dichter en schrijver is de Van Dale SPOKEN Award die ze in 2017 als enige Belg in de wacht sleepte. Toch is vooral het maatschappijkritische het kloppend hart in Hinds kunst. Essentieel aan Hind is haar profiel als geëngageerde kunstenaar.

Het vertrekpunt van haar werk is de sociale wereld rondom haar. Ze haalt inspiratie uit het onrecht in haar omgeving en bouwt hier confronterende en sterke slam poetry rond.

Ze stelt zichzelf als missie mensen bewust te maken over de wereld waarin ze leven.

Ze maakt maatschappelijke problematieken bespreekbaar, geeft teken van een eigen krachtige en ongezouten mening, én geeft een stem aan zij die een zwakkere positie in de samenleving belichamen.

Hind organiseert het volgende Belgisch kampioenschap slampoetry en wordt project- en artistiek medewerker bij het Vermeylenfonds.

Laat je verwonderen door De Bijloke Ontdek de vele concerten van seizoen 21 | 22 op bijloke.be

Ledenvoordelen Vermeylenfonds 20% korting op een selectie van concerten.

Info & tickets via vermeylenfonds.be

1 9 GOED NIEUWS

Agenda Refugee Walk 2021 - 3/10/2021 Het Vermeylenfonds doet dit jaar opnieuw mee!

In 2018 besloten enkele personeelsleden van Vermeylenfonds om zich te wagen aan de intensieve Refugee Walk, een wandeling van 40 kilometer ten voordele van Vluchtelingenwerk Vlaanderen. Met deze wandeling toonden honderden mensen zich solidair met vluchtelingen die duizenden kilometers moeten stappen - vaak door gevaarlijk gebied - om veiligheid en vrijheid te bereiken.

Op zondag 3 oktober 2021 willen we opnieuw stappen en geld inzamelen voor de vluchtelingen - via sponsors. Maar deze keer willen we dat samen met jou doen!

We wandelen en rusten samen, als één groot team! Personeel, leden, bestuur en vrijwilligers!

Tr e k d u s j e w a n d e l s ch o e n e n a a n , enthousiasmeer je leden, stel een team samen uit je afdeling en wandel mee! Dit jaar kan je ook zelf een wandeling in de eigen regio uittekenen en wandelen! Verschillende VFteams op verschillende plekken in Vlaanderen, dat klinkt als engagement!

Ga zeker al eens een kijkje nemen op Lets walk together! | Vluchtelingenwerk Vlaanderen (refugeewalk.be) Heb je zin om met ons team mee te wandelen?

Mail fabjen@vermeylenfonds.be en sluit je bij ons aan!

Haikuwandeling met auteur Geert De Kockere op 17/10/2021

DAGVERS is een online poëzie-abonnement, waarbij je elke morgen via een speciale, sobere site een vers geschreven gedicht van Geert De Kockere ontvangt. Hij richtte ook het Huis van de Haiku op, een literair productiehuis om en rond haiku. (Een Haiku is een oude Japanse versvorm die 17 lettergrepen telt, verspreid over drie regels volgens het schema 5-7-5 en rijmt niet.)

Geert tracht de wandelaars onderweg een aantal keren aan de hand van haikusequensen (een reeks haiku’s rond een gemeenschappelijke gedachte) een andere kijk te geven op de dingen die ze wel kennen, maar misschien nog nooit op die manier zagen. organisatie: AVF Lievegem en Eeklo.

Bijdrage leden: 5 euro - niet-leden: 6 euro (mocht de activiteit niet doorgaan

krijg je je geld teruggestort) DATUM zondag 17 oktober 2021 om 13.45u in Bellebargie 59 in Lievegem.

INFO AVF Lievegem - kristineheyde@gmail. com of 0499 145930 of eliane.bonamie@ telenet.be. Max 20 deelnemers.

Georganiseerd door: Lievegem Lezing Sis van Eeckhout: ‘De 31-Jarige Oorlog’ Een bewogen kroniek van 28 juni 1914 tot 20 mei 1945

Sis van Eeckhout leverde de voorbije jaren in België en Nederland zo’n 150 lezingen af over het ‘Boek der Kampen’, de opkomst van het nazisme en de onmenselijkheid van de concentratiekampen. Nu schetst Sis (Voorzitter Vermeylenfonds Mol) met ‘De 31-jarige oorlog’ een episch verhaal dat op 28 juni 1914 begint in de nauwe straten van Serajevo en eindigt op 20 mei 1945. Een verhaal dat ons langs de moordende terreur van de Duitse troepen in 1914 naar het Verdrag van Versailles en het Interbellum voert. Vanuit de bevreemde jaren ’20 naar de stuitende opmars van het Nazisme in de jaren 30. Van de onbegrijpelijke aarzeling van Groot Brittannië en Frankrijk om de nazi’ s te stoppen toen het (nog) kon, naar de mensonterende gruwel van de Kampen.

Van de Eerste tot de Tweede Wereldoorlog, één lange 31-jarige oorlog.

Dinsdag 14 oktober 2021 in ’t Getouw te Mol. Iedereen is meer dan welkom.

De toegang is gratis.

Een organisatie van het August Vermeylenfonds Mol. Kortfilm 'Guestworkers' van Issam Bougrine

Dit najaar (4-11 december, Leuven) kan je de kortfilm 'Guestworkers' een film van het LUCA School of Arts door Issam Bougrine met Ayoub Sadik en Idries Bensbaho bekijken.

Met de film die we ondersteunden, willen we meedingen in het kortfilmfestival. Het gaat over de angsten, twijfels en obstakels van migranten op het vlak van taal, werk en levensbeschouwing.

Issam Bougrine (°1997) maakt deze film voor z’n bachelor eindwerk aan de LUCA School of Arts in Brussel. Issam is een jonge talentvolle regisseur met een verbindende visie. Hij wil twee werelden samenbrengen, namelijk die van z’n geboorteland België en z’n Marokkaanse roots.

2 0 AGENDA

Hierin vindt hij steun bij Masala Vzw en Vermeylenfonds.

WOORD x MACHT x STRIJD

WOORD x MACHT x STRIJD, de documentaire over het leven en werk van Jan Blommaert, gaat in première op 4 november, Jans verjaardag.

De montage van Jans interview werd uitgediept en verscherpt, en ook het voortgezet archiefonderzoek heeft enkele nieuwe vondsten opgeleverd. Diep in het VRTarchief, maar ook in de eigen beeldenbank en die van bevriende filmmakers werden nog enkele schitterende parels opgediept.

Afgelopen maand nog werden wereldwijd beelden opgenomen die Jans betoog ondersteunen.

Vertel het verder! Zorg er mee voor dat zo veel mogelijk mensen 4 november in hun agenda zetten. Nodig vrienden en kennissen uit via het facebookevenement, of breng ze via mail of een berichtje op de hoogte en verwijs hen naar de website: Doe een gift via www.janblommaert-documentaire.be.

Reis!

Spanje anders bekeken in samenwerking met Sven Tuytens Segovia, San Lorenzo, Valle Caidos, Brunete En Madrid

• Residencia de los estudiantes Madrid.

Een cultureel instituut in Madrid, waar talentvolle studenten, zoals o.a. Federico Garía Lorca, Luis Buñuel en Salvador Dalí, werden ondergebracht.

• San Lorenzo de el Escorial Het Escorial is het immense abdijcomplex van Filips II van Spanje. Het is een kasteel, een abdij en een koninklijk mausoleum. Sinds 1984 staat het complex op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. • Valle de los Caidos Vallei van de gevallenen.

In 1940, een jaar na het einde van de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939), besloot de junta onder leiding van dictator Franco tot de oprichting van een monument ter ere van de slachtoffers van deze oorlog. 46.000 mensen werden er begraven. In 1941 werd met de bouw begonnen; het was klaar in 1959. In de rotsen werd een gigantische kerkruimte uitgehouwen. 200.000 ton graniet werd uitgehakt en met dynamiet opgeblazen om deze ruimte te creëren.

• Historische wandeling en bezoek museum Slag van Brunete

• Segovia is een wat minder bekende parel uit de geschiedenis, uitgeroepen tot werelderfgoed van UNESCO. Zo bevindt zich hier de belangrijkste en tevens nog geheel complete Romeinse aquaduct van Spanje en het Alcázar, een sprookjesachtige paleis.

Heenreis: woensdag 04/11 Terugreis: maandag 09/11 INFO: project@vermeylenfonds.be of www.vermeylenfonds.be Inschrijven tot 10 oktober 2021. Max. 25 deelnemers.

Reisbegeleiding en gids: Sven Tuytens: VRT correspondent en schrijver van o.a. het boek ‘Las Mamas belgas’ en Soraya Libert Reis georganiseerd in samenwerking met reisbureau Zafiro Travels CICMA 2221

2 1 AGENDA

Verslag Afscheid Marc De Coninck De afdelingen VF Lievegem/Waarschoot, Eeklo en Kruy3/Sint Laureins waar Marc actief is geweest, hebben samen met de familie en vrienden,op een waardige manier afscheid genomen van hun vriend Marc de Coninck.

Foto's © Anne Cardon

2 2 VERSLAG

Dit was een eerste ontmoeting met een literair karakter in Kruy3. Het laat ons beseffen dat er – ook in een polderdorp – mensen voor buiten komen. Voor ons een trigger om hierop verder te borduren.

Volg ons op www.kruy3.be

A4

© Lucas De Clerck DRUKWERK.pdf

Delphine Lecompte spreekt in Kruy3 D e b l a s fe m i s c h e k ra c h t e n v a n o n ze genodigde, een welgemikte zondag in juli - tussen de zomerbuien door - en een zomerse tent. De ingrediënten voor een eerste geslaagde voorstelling in kunstatelier Kruy3.

2

18/06/2021

15:36

20/11 2021

FILOSOFIEFESTIVAL w w w. n a c h t v a n d e v r i j d e n k e r. b e

L E V E N D I N D E VO O R U I T

O N L I N E O P E N I N G O P 19 / 11

In het afgelegen polderlandschap van Sint-Laureins wisten - ondanks een aantal hindernissen - Delphine en Omer, Kruy3 te vinden. Een 90-tal mensen wachtten haar op. De zon, een aperitiefje, een hapje eten en terug samen na een lange Covid isolatieperiode… de sfeer proefde n a a r h o og zo m e r a l s we l e e r. De ve l e aanwezigen kwamen, met hun fankaart op zak, vooral voor Delphine! Zij heeft voor- en tegenstanders maar hier was duidelijk de eerste categorie aanwezig.

Het werd een warme ontmoeting tussen het publiek en Delphine. Ook de veelbesproken en mistige figuur “Omer” werd ontsluierd.

Hij bleek een heel sympathieke man op leeftijd te zijn. Delphine was haar eigen zelve. De soms donkere gedichten, die niet als gedichten aanvoelen, afgewisseld met anekdotes, gingen er in als zoete koek. In haar eigen stijl wist ze heel snel iedereen in te pakken. Het ene gedicht na het andere gecombineerd met haar grappige bindteksten maakten het geheel tot een hapklare brok. Het publiek werd van haar en vroeg om meer.

Het is een mooie ontmoeting geworden.

De luisteraars kregen waarvoor ze kwamen vooral omdat ook na haar lezing ieder de kans had een persoonlijk babbeltje te maken.

NACHT VAN DE VRIJ DENKER I n d e Vo o r u i t , i n s a m e n we r k i n g m e t

E e n o r g a n i s a t i e va n

T i c ke t s e n l i n e - u p b e s c h i k b a a r va n a f s e p t e m e r Vo l g o n s o p f a c e b o o k vo o r u p d a t e s

m e t d e s t e u n va n

M E D I A PA R T N E R

v.u.: Wim Taels - Kantienberg 9, 9000 Gent

2 3 VERSLAG

@ nachtvrijdenker facebook.com/nachtvandevrijdenker

Sarah De Vlam

BV

HISTORICUS

Ongeveer een jaar geleden verscheen bij ‘Uitgeverij Vrijdag’ het boek ‘Passage Pyreneeën’ van historicus Sarah De Vlam over de vluchtroutes over de Pyreneeën tijdens de 2de wereldoorlog. Het goed gedocumenteerde boek vergde veel opzoekingswerk dat mede mogelijk gemaakt is door de steun van het Vermeylenfonds. De redactie vroeg of ik voor het ledenblad DNG, Sarah De Vlam wilde interviewen.

Een boeiende opdracht, dacht ik, tot ik hoorde dat Sarah in Catalonië woont. Aangezien mijn echtgenote en ik nog geen vakantieplannen hadden, besloten we om per auto tot La Seu d’Urgell te rijden, een stadje in de Catalaanse Pyreneeën. Na een rit van 1.000 km en een kronkelige oversteek over de Pyreneeën, kwamen we in het zonovergoten Catalaanse stadje aan. Het gesprek had plaats tijdens een wandeling langs de rivier De Segre.

Hoe ben je op het idee gekomen om een boek te schrijven over vluchtelingen van Belgen naar Spanje tijdens de tweede wereldoorlog?

Sarah De Vlam: “Ik kende het verhaal niet. Ik wist wel dat er ongeveer 50 km hier vandaan in het stadje Sort een klein museum was dat ‘Cami de la Libertat’ heette, de weg naar de vrijheid. Ik heb lang gedacht dat het ging over Spanjaarden die na de Spaanse burgeroorlog vluchtten voor de dictatuur van Franco. Maar toen ik het museum met enkele vrienden bezocht bleek dat het ging over mensen die van Frankrijk naar Spanje vluchtten tijdens de 2de wereldoorlog. Aanvankelijk begreep ik niet waarom iemand zou vluchten naar een dictatoriaal regime.

Het werd me echter vlug duidelijk dat het mensen waren die voor het naziregime vluchtten: joden, verzetslui, militairen, piloten,… Op de lijst in het museum met de namen van de vluchtelingen merkte ik veel Franstalige namen maar ook Nederlandstalige. En dat sprak tot mijn verbeelding. Na wat opzoekingswerk kwam ik tot vaststelling dat er lokaal in de streek van de Pyreneeën wel wat boeken en artikels over die vluchtelingenproblematiek verschenen waren, maar elders nauwelijks en al zeker niet in het Nederlandse taalgebied. Dat was voor mij een extra motivatie om het onderwerp uit te spitten. Ik vond een uitgeverij die geïnteresseerd was om mijn boek te publiceren en via een vriendin, Trudy Ernste, vond ik in het Vermeylenfonds een organisatie die bereid was mijn onderzoekswerk mee te financieren.”

Bij het lezen van je boek verwonderde het me ook dat de vluchtroutes via Spanje liepen. Ik heb altijd gedacht dat Spanje onder het Francoregime tijdens de tweede wereldoorlog een bondgenoot van Duitsland was.

“Hitler heeft Franco tijdens de burgeroorlog aan de overwinning geholpen en dat is niet onbelangrijk. Er was een verschil tussen Spanje en Portugal bij de opvang van de vluchtelingen. In Spanje kwamen veel vluchtelingen terecht in Spaanse gevangenissen en concentratiekampen.

De omstandigheden aldaar waren weliswaar niet zo streng als in de Duitse kampen maar leuke verblijven waren het zeker niet. Er zaten vooral geallieerde militairen, jonge oorlogsvrijwilligers, en piloten. De opleiding van piloten kostte veel geld en duurde lang, maar ze waren voor de geallieerden wel van cruciaal belang. Vandaar dat Groot-

Brittannië, via de ontsnappingslijnen in bezet gebied, erg veel investeerde om hen terug naar de thuisbasis te ‘smokkelen’. Portugal was tijdens de tweede wereldoorlog ook een dictatuur. De vluchtelingen waren daar officieel niet welkom maar ze werden wel met rust gelaten. Dat had deels te maken met de goede band met Groot-Brittannië maar ook het eigenbelang speelde voor Minister-president Antonio Salazar een rol. Vooral toen de overwinningskansen van de geallieerden eind 1942 realistischer werden vreesde hij zijn koloniën te verliezen. Een geallieerde invasie was immers niet denkbeeldig. Vandaar dat het vluchtelingenbeleid in Portugal veel soepeler werd. Dat was vanaf 1943 trouwens ook zo in Spanje.”

Momenteel kampen we in Europa ook met een vluchtelingencrisis. Was die problematiek een hint voor jou om een boek te schrijven over Belgische vluchtelingen tijdens de tweede wereldoorlog?

“Ik zou het omgekeerd willen formuleren. Ik denk dat het onmogelijk is om een boek te schrijven over vluchtelingen uit het verleden zonder te denken aan de hedendaagse vluchtelingen. Zij waren evenwel niet de aanleiding voor het schrijven van mijn boek. Mijn boek is een historisch verhaal dat op zich niets te maken heeft met de huidige problematiek.

Dat neemt niet weg dat ik hoop dat de lezer ook eens stilstaat bij de universele problematiek van het vluchten. Vele Belgen hebben het moeilijk met mensen die naar hier vluchten maar realiseren zich niet dat ook hun voorouders ooit zijn moeten vluchten, zich daarbij niet afvroegen of ze wel welkom waren in de nieuwe samenleving, of ze de nieuwe habitat niet zouden ontwrichten. Vluchtelingen hebben andere essentiële vragen: hoe ga ik overleven? Kom ik aan voedsel?

Een dak boven mijn hoofd? Gaan mijn kinderen veilig zijn? Mensen die 2 4 BV

vluchten hebben geen andere keuze, het is een kwestie van overleven. De Joodse vrouw Pola uit mijn boek is ontsnapt aan de Holocaust door te vluchten. “ In samenwerking met het Gentse kunstencentrum Victoria Deluxe heb je begin deze zomer met acht jongeren één van de Pyreneese vluchtroutes overgedaan. Hoe is het verlopen?

“De trektocht noemden we ‘Terug weg’, een reconstructie van een van de vele vluchtroutes tijdens de tweede wereldoorlog met als hoogtepunt een col van meer dan 2000 meter. Zelf kon ik die trektocht niet meemaken omdat ik door omstandigheden geen zware inspanningen mocht doen. Dat toont nog maar eens aan dat die tochten niet geschikt waren voor iedereen. Militairen en oorlogsvrijwilligers waren meestal fysisch getraind en goed voorbereid om die zware bergtochten te doen.

Maar bij Joodse vluchtelingen waren ook kinderen, grootvaders, grootmoeders. Het gebeurde meermaals dat wie niet meekon gewoon achtergelaten werd. Er op wachten zou de rest van de groep in gevaar brengen. Bij onze trektocht hebben trouwens slechts twee van de acht deelnemers de zware col kunnen oversteken. De weersomstandigheden waren heel slecht. Door regen, wind en kou durfden we het niet riskeren dat de hele groep vastliep en geëvacueerd moest worden door een helikopter. De groep bestond uit acht jonge vrouwen van diverse afkomst. Dit bont gezelschap viel tijdens de wandelingen natuurlijk op bij de plaatselijke Franse bevolking, die erg nieuwsgierig was. De ontvangst was dan ook heel hartelijk. Ze vonden het ongelooflijk dat jonge mensen geïnteresseerd waren in hun oorlogsverhalen van 80 jaar geleden.”

Waarover zal je volgende boek gaan?

“Over de Catalaanse kwestie, waarin ik het ook zal hebben over het begrip nationalisme. Voor een Catalaan zoals mijn man is nationalisme een positief woord terwijl dat voor mijn een negatieve bijklank heeft omdat ik het woord blijf associëren met het collaboratieverleden en extreemrechts, maar in een ‘soft’ versie ook met een enge samenleving en een gecanoniseerd mensbeeld van de ‘goede’ burger. Het tegengestelde van een open en warme samenleving waarin mensen vrij zijn hun identiteit te bepalen en van hun leefomgeving of groep te houden zoals ze zelf willen. Ik heb er geen probleem mee om ‘Vlaming’ te zijn, maar wel om etiketten op mijn kop geplakt te krijgen, en erger nog, om me geen ‘goede Vlaming’ te voelen. Het nationalisme zoals ik het heb ervaren heeft me in zekere zin van mijn Vlaamse identiteit beroofd.

Mocht ik Catalaanse geweest zijn, dan stond ik wellicht anders in dit verhaal. Dat komt omdat de waaier aan Catalaanse nationalisten veel breder gaat, en er een grote groep is die nationalisme wél verzoent – of dat toch probeert – met inclusiviteit en diversiteit. Ik ben tijdens het onderzoek voor mijn nieuw boek voortdurend in dialoog met mezelf.

Ik blijf waakzaam, ik probeer niet te vervallen in simpele gedachten, ik probeer los te komen van diepgewortelde betekenisinhouden: in Catalonië is nationalisme een bevrijdend woord en patriotisme een ‘vies’ woord. ‘Todo por la patria’ doet veel Catalanen en Spanjaarden huiveren. In Frankrijk zijn ze trots op hun ‘morts pour la patrie’. Ik moet woorden dus eerst neutraliseren. Pas dan, denk ik, kan ik mijn gefascineerde blik op Catalonië scherpstellen, en zo onafhankelijk mogelijk uitmaken of nationalisme en een egalitaire open samenleving verzoenbaar zijn.”

Nu we het over patriotisme hebben, je woont nu in Catalonië.

Mis je je vaderland België soms?

“Dat is in golven. Ik voel me eigenlijk zowel met België als met Catalonië verbonden maar ik voel me ook in geen van beide 100% thuis. Vlaanderen vind ik stresserend. Iedereen heeft het ontzettend druk en de ‘economisering’ is doorgedrongen tot in het privéleven, tot in de dagelijkse woordenschat, denk maar aan het begrip ‘winwin’, vreselijk! Waar ik woon, in de Catalaanse Pyreneeën, hebben de mensen die rendeer-mentaliteit niet, en bestaan er ook geen begrippen voor. Ik lach wel eens met het andere extreem, dat hier meer toegepast wordt: minimale inzet voor maximum rendement. Dat is slim als de rendementsambities hoog liggen, maar vaak is dat niet zo. De zuiderse ‘art de vivre’ is niet altijd efficiënt – ik erger me er dan ook vaak aan – maar ik moet wel toegeven dat ze filosofischer in het leven staan.

En dat ze als samenleving een grotere buffer hebben tegen moeilijke tijden. Ik zou het niet gemakkelijk hebben om opnieuw in Vlaanderen te wonen, wat niet wil zeggen dat ik het niet mis. Wat Catalonië betreft, ik woon hier nu tien jaar en mijn integratie is nog altijd niet voltooid.

Ik vraag me af of dat ooit wel mogelijk zal zijn. Nochtans spreek ik al heel lang de taal, heb ik hier gewerkt en is mijn man een Catalaan.

Nu ik aan mijn nieuwe boek werk, lees ik veel migratieverhalen van andere Spaanse regio’s naar Catalonië in de 20ste eeuw. Dat ging over miljoenen mensen. Inmiddels is 17% van de bevolking afkomstig uit het buitenland. We zijn dus een bont gezelschap. We worstelen allemaal op de een of de andere manier met dat begrip ‘integratie’. Aan wie moeten we ons spiegelen? Aan een Catalaan met een familiestamboom die al generaties lang verankerd is? Aan de nazaat van een Andalusische immigrant die nu een ‘independentista’ is geworden? Aan een rijke Europeaan die vele ‘amigos’ heeft gemaakt in zijn droomleven onder de zon? Een beroemde Catalaanse politicus zei ooit dat iedereen die ‘woont en werkt in Catalonië, Catalaan is’. Het ligt iets moeilijker dan dat… maar het is in feite wel een mooie gedachte. Dit is mijn thuis nu. Ik hou van dit land. En toch wil ik begraven worden in België, naast mijn grootmoeder. Zij vertegenwoordigt het diepste idee van ‘belonging’ dat ik kan voelen. De regen die valt over de graven en de aarde van Campo Santo in Gent is ultiem thuiskomen. Maar eerst nog wat rondfladderen… “ Hartelijk dank voor dit gesprek.

Interview: Johan Notte Foto: Lieve Declercq

2 5 BV

Column De onvoltooid verleden tijd – Peter Benoy

ART BRUT OF DE VERBORGEN KUNST ‘Ik zou wel eens willen weten welke lijn kunst is en welke niet’. In die eenvoudige woorden formuleerde de Amerikaanse Pop Art kunstenaar Roy Lichtenstein een fun-damentele vraag: wat is kunst en wat zijn haar limieten?

Kan kunst van psychiatrische patiënten, omdat ze los van stromingen en invloeden is ontstaan, ons dichter brengen bij een antwoord op deze vraag?

‘Si médiocre qu’elle soit, l’oeuvre du fou n’en a pas moins son importance au point de vue de la genèse de l’art, de sa nécessité psychologique.

C’est chez le fou, peut-être, que cette genèse s’aperçoit sous la forme la plus pure’. Het is een citaat uit ‘L’Art malade, dessins des fous, een artikel dat Marcel Réja (pseud.van psychiater Paul Meunier) in 1901 publiceerde. Wanneer in vroegere teksten over het verband tussen psychiatrie en kunst werd geschreven ging dat vooral over therapeutische aspecten.

De eerste studie over het artistiek werk van een psychiatrisch patiënt verscheen in 1921: ‘Ein Geisteskranker als Künstler: Adolf Wölfli’ van de psychiater Walter Morgenthaler, die Wölfli had behandeld en onder de indruk was van de kwaliteit en de omvang van diens werk. Adolf Wölfli (1864-1930) kende een moeilijke jeugd en werd seksueel misbruikt. In 1890 werd hij tot twee jaar veroordeeld wegens poging tot verkrachting van twee minderjarige meisjes. Na zijn vrijlating herviel hij en werd opgenomen in de Waldau-kliniek nabij Bern, waar hij de rest van zijn leven, nog zo’n 35 jaar, zal doorbrengen.

Hij leed aan hallucinaties en onhandelbaar als hij was, werd hij aanvankelijk in isolatie geplaatst.

Na een tijd begint hij te tekenen, te schrijven en te componeren. Vogens Morgenthaler kreeg hij elke maandag twee vellen onbedrukt papier van slechte kwaliteit en een potlood, maar dat was niet genoeg om de week door te komen; hij zocht dan andere materialen om mee te werken. Met kerstmis kreeg hij een doos kleurenpotloden, ook maar goed voor enkele weken. Zijn oeuvre bestaat uit meer dan 3000 fascinerende tekeningen en collages en 25000 pagina’s in schriften.

Een eerste algemene studie over kunst van psychiatrische patienten verschijnt een jaar

Henry Darger: In the Realms of the Unreal

later met de publicatie van ‘Bildnerei der Geisteskranken’ van de psychiater Hans Prinzhorn (1886-1933). In Heidelberg kreeg Prinzhorn de kans om een bestaande collectie van artistiek werk van patiënten verder te ontwikkelen. Hij slaagde erin die collectie uit te breiden tot zo’n 5000 werken, die hij vanuit artistieke criteria beoordeelde; evenals Réja legde hij ook de nadruk op het feit dat het hier om zuivere expressievormen gaat, die het mogelijk maken om een psychologie van de creativiteit te ontwikkelen. Op het einde van zijn leven, werd de verbitterd geworden Prinzhorn nationaal-socialisme, maar vermits hij al in 1933 stierf werd hij niet geconfronteerd met de gruwel van het uitmoorden van psychiatrische patiënten en met de ‘Entartete Kunst’.

De studies van Morgenthaler en Prinzhorn en het bestaan van hun collecties met werken van talloze patiënten-kunstenaars trokken de aandacht van belangrijke kunstenaars en intellectuelen, o.m. Alfred Kubin, Paul Klee, Juan Miro, Max Ernst, Salvador Dali, André Breton, Jean Dubuffet, Rainer Maria Rilke en Lou Andreas-Salomé, en beïnvloedde het werk 2 6 COLUMN

van sommigen onder hen. Vooral de beeldend kunstenaar Dubuffet was er sterk van onder de indruk en hij begon deze kunst te verzamelen en te exposeren. Vanaf 1945 gaf hij er een naam aan: ‘Art Brut’, maar hij herdefinieerde het begrip in die zin dat niet de krankzinnigheid het verbindend criterium is, maar wel elke vorm van isolement t.a.v de evolutie van de kunsten.

Naar aanleiding van een belangrijke Art Brut tentoonstelling in de Parijse galerie Drouin in 1949 schreef Dubuffet een tekst met manifest allures: ‘L’art brut préféré aux arts culturels’, waarin hij het intellectuele en artistieke establishment tegen de schenen schopt. In dezelfde periode richt hij met o.m.

André Breton, Jean Paulhan en Michel Tapié de ‘Compagnie de l’art brut’ op, die zowel hun belangrijke collectie beheerde en verder ontwikkelde, een documentatiecentrum uitbouwde als publicaties verzorgde, zoals het tijdschrift ‘Art brut’. Deze compagnie, ondertussen ‘Fondation Jean Dubuffet’ geworden, ligt aan de basis van de’Collection de l’ art brut dat in 1976 in het Chateau Beaulieu te Lausanne haar deuren opende. ‘Outsider

arte’ is een Engelse synoniem voor Art Brut die in 1972 door de kunstcriticus Roger Cardinal werd ingevoerd.

Het feit dat de Art Brut kunstenaars door hun situatie geïsoleerd waren van de ontwikkelingen in de kunstwereld of er bewust afstand van namen had tot gevolg dat zij niet werden verbonden door stilistische of modieuze overeenkomsten.

Een van de belangrijke Art Brut kunstenaars is Henry Darger (1892-1973), een man die in zijn kinderjaren wees werd en ontsnapte uit de instelling waarin hij was geplaatst. Hij verdiende zijn brood met ondergeschikte werkjes in ziekenhuizen in Chicago en woonde in een bijna totaal isolement. Wanneer de huisbaas van Darger na diens dood zijn appartement ging leeghalen ontdekte hij o.m. een manuscript van een 15000 dicht opeen getypte pagina’s: ‘The Story of the Vivian Girls in What is Know as The Realms of the Unreal, of the GlandecoAngelinnean War Storm, Caused by the Child Slave Rebellion’. Hij illustreerde de tekst met honderden geaquarelleerde tekeningen, geïnspireerd op comics uit die tijd en voegde soms collage-elementen toe. De gruwelijke strijd tussen rebellerende hermafrodiete kindslaven tegen de mannelijke troepen van de Glandelinians is het thema van de wellicht langste roman van de 20ste eeuw, waarin de auteur overigens niet aarzelt de wreedheden uitvoerig te beschrijven.

Uit talloze keuzemogelijkheden nog twee kunstenaressen. De Zwitserse Aloïse Corbaz (1886-1964) behaalde een baccalaureaat in1906 en volgde zanglessen. Toen ze als gouvernante werkte bij de kapelaan van de Duitse keizer Wilhelm II werd ze hevig verliefd op deze laatste.

Voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog keerde ze terug naar Zwitserland. Na een diagnose van schizofrenie werd ze vanaf 1920 definitief opgenomen in een asiel te Gimel, waar ze in de loop van volgende jaren begon te

Adolf Wölfli, Schähren=Hall und Schährer=Skt. Adolf=Ring, 1926

schrijven en te tekenen met potloden, pastelkrijt en gouache. Door bladen aaneen te plakken kon ze met haar beperkte middelen soms monumentale werken realiseren. Vanaf 1936 krijgt haar werk aandacht van de psychiater Hans Steck, die zich bewust is van de kracht en de originaliteit ervan; haar vroeger werk werd vermoedelijk vernietigd, zoals destijds meestal met dergelijke creaties gebeurde.

Volgens Art Brut specialiste Emilie Champenois stierf Aloïse uit wanhoop ‘quand une ergothérapeute lui imposa à la fin de sa vie, des consignes et un cadre de travail à ses productions, mettant, sans le savoir, un terme à la raison de vivre.’

Het werk van de dove en met Down syndrome geboren Judith Scott (1943-2005) brengt ons in de schemerzone van de outsider kunst. Als zevenjarige werd ze van Joyce, haar tweelingzus, gescheiden en opgenomen in de Columbus State

d’Aloïse Corbaz, La caporale Dieu Bien Fou. Crayon de couleur sur papier (4e période 1951-1960)

2 7 COLUMN

Institution. Vanaf 1985, na 35 jaar volledige scheiding, werd ze in Californië door Joyce opgevangen. Een poging in het progressieve Creative Growth Art Center (Oakland) om haar in een artistieke activiteit te interesseren heeft aanvankelijk geen succes tot ze de mogelijkheden van de fiber art ontdekt en zo abstracte sculpturen begint te maken, die radicaal vernieuwend zijn.

Nog tijdens haar leven begint ze te exposeren en verschijnt een boek over haar.

De therapeutische interventie die voor Aloïse noodlottig werd, betekende voor Scott het begin van haar kunstenaarsloopbaan. Vanuit therapeutisch standpunt wordt immers meer gewerkt op het doorbreken van het isolement van patiënten. Kan er dan nog sprake zijn van Art Brut?

Misschien moet het begrippenpaar Art Brut/ Outsider kunst zowel in het licht van de evolutie van de psychiatrie als in de kunst geherdefiniëerd worden of alleen in een historische context gebruikt worden. Kunst van geesteszieken is net zo onbestaande als kunst van mensen met maagproblemen of kniepijn, vond Dubuffet.

Ze zijn kunstenaar of ze zijn het niet.

Column Fatih De Vos Isolement en creativiteit zijn concepten die een prominente rol in mijn leven hadden de afgelopen jaren. Hoewel ik steeds een vaste job had, en het goed kon camoufleren, heb ik episodes gekend van intensief cannabisgebruik.

Tot mijn 19 jaar legde ik een vlekkeloos parcours af: Ik was een enorme “strever” op school, want als arbeiderskind uit een sociale woonwijk wilde ik mij bewijzen in mijn “eliterichting”. Daarnaast had ik de islam beter leren kennen, en probeerde ik mij aan de voorschriften te houden. Mijn zelfbeeld was altijd zeer laag, maar dankzij de studieprestaties en de rechtlijnige weg die ik tot dan had afgelegd, behield ik toch een zeker zelfrespect.

Toen ik na mijn eerste examens op de UGent echter een shock van jewelste kreeg, aangezien ik voor het eerst gebuisd was, kreeg dat zelfrespect een flinke deuk. Daarbovenop kampte ik rond die tijd met een emotionele kater na een toxische relatie. Het kon mij allemaal even niets meer schelen, en ik reed met een vriend richting Terneuzen om een paar voorgerolde joints. Al snel kreeg ik de smaak te pakken, en snapte ik voor het eerst wat mijn vader al die tijd zo leuk vond aan die pretsigaretten. Het was alsof ik plots een genetisch geprogrammeerd monstertje uit een diepe winterslaap had gewekt, want ik stak steeds vaker de grens over, en begon ook in Gent te “fixen”.

In het begin was ik een recreatieve gebruiker met vrienden, maar al snel vond ik het “smuren” zodanig leuk dat ik geen zin meer had om te delen, ik sloot mij regelmatig op, eveneens uit schaamte tegenover mijn omgeving. Eén joint per dag werden er al snel 5, 10, 20. De piekermolens waar ik sinds mijn kindertijd mee worstelde werden tijdelijk stilgelegd dankzij een artificiële vorm van gemoedsrust, zonder te beseffen dat ik in een kamerplant aan het transformeren was: afspraken afzeggen, de telefoon niet meer opnemen, the whole package. Anderhalf decennium lang zei ik tijdens mijn “kiffperiodes” tegen mezelf “morgen stop ik”, waardoor ik mijn wiet er vaak op één dag doorjoeg. Het is pas het afgelopen jaar dat ik er effectief mee aan het stoppen ben. Sommige mensen hebben perfecte zelfcontrole over hun consumptie, waarvoor respect, maar ik ben niet één van hen. Het is alles of niks, zwart of wit.

Ik demoniseer cannabis echter niet als het ultieme kwaad. Had ik nooit een “jonko” opgestoken, was ik nooit beginnen rappen,

C

© Divya Geldof

M

Y

“En ja, ik zal er mij even voor opsluiten.”

CM

MY

CY

CMY

K

en had ik bijgevolg nooit dezelfde prachtige levenservaringen opgedaan. Het nummer “9000”, dat het begin vormde van een mooi traject, schreef ik eveneens in een knetterstonede bui, en rapte ik voor het eerst bij mijn vrienden in een al even geïntoxiceerde toestand. Maar dat het gebruik mij schade heeft toegebracht, dien ik evenmin te ontkennen.

De periodes van afzondering hebben impact gehad op de duurzaamheid van bepaalde sociale relaties. Het is datzelfde isolement dat mij twee burn-outs heeft opgeleverd, om nog maar te zwijgen over de gevolgen voor mijn fysieke gezondheid. Isolement correspondeert in mijn hoofd dus niet met creativiteit.

Degenen die dat wel kunnen rijmen, zijn in mijn ogen deels geprivilegieerd. Ik heb er in mijn netwerk immers velen onderdoor zien gaan omwille van hun isolatie, een paar zelfmoorden inbegrepen. Je hebt wel een vorm van retraite nodig om een individueel creatief proces te vervolledigen, maar je hebt in de eerste plaats mentale vrijheid nodig.

Ik probeer al sinds 2010 te werken aan een 2 8 COLUMN

album, maar het is pas nu dat het er effectief van zal komen. En ja, ik zal er mij even voor opsluiten. Maar dat zal gebeuren op een meer gecontroleerde, gedisciplineerde manier, want anders weet ik nu al dat het een zoveelste doodgeboren kind zal zijn. Estagfirullah ve Etûbu Ileyh.

Anders gezegd, hetgeen sommige mensen van mij zullen denken na het schrijven van deze getuigenis is voor mij minder belangrijk dan de nood die ik voel om het gesprek binnen onze "gemeenschappen" te openen over deze door taboes omringde thematiek.

HULDE CONCERT WALTER MINARD GENT DE 21 NOVEMBER 2021 BUCK MATINEE 15:00 AVOND 20:00 ‘K BEN AL ZO LANG OP WEG GEWEEST

www.minard.be € 20 - Ticketprijs €18 - Voorverkoop 15 € - Leden Trefpunt en AVF - bestellen en afhalen via secretariaten Trefpunt en AVF

2 9 WANDELINGEN

Pieter-Jan De Smet / Zang Guido Schiffer / Viool & Arrangementen ( ism Reinhard Vanbergen ) Anouk Sanczuk / Tweede Viool Rony Verbiest / Accordeon Mario Vermandel / Contrabas Tony Gyselinck / Drums Lode Vercampt / Cello Bart Maris / Trompet Tobias Storme / Trombone Ruud Van Claerenberge / Geluid

Annemarie Estor De in Nederlands Limburg geboren en getogen dichteres, A n n e m a r i e E s t o r ( ° 1 9 7 3 ) s t u d e e r d e C u l t u u r- e n Wetenschapsstudies aan de Universiteit van Maastricht en doctoreerde in Leiden met ‘Jeanette Winterson’s Enchanted Science’(2004). Later verhuist ze naar Antwerpen en wordt o.m. ‘poet in residence’ bij het Laboratorium voor Theoretische Neurologie (Universiteit Antwerpen). Vanaf 2010 werkt ze mee als tekstredacteur aan het cultureel maatschappelijk maandblad ‘Streven’, dat nu wegens gebrek aan subsidies een online bestaan leidt onder de naam ‘Streven vrijplaats’.

Voor de publicatie van haar eerste bundel ‘Vuurdoorn me’ (2010) valt ze meteen in de prijzen: de Herman de Coninckprijs voor het beste debuut. Ook haar tweede bundel, ‘De oksels van de bok’ (2013), wordt bekroond: deze keer de Herman de Coninckprijs voor Pöezie. Het is een lang narratief gedicht over de passionele liefde van een vrouw, Meanana, voor de sater Izem, een wezen half mens, half dier; verzen waarin talrijke verwijzingen naar oude mythen en geschriften intrigeren.

‘Het zijn inderdaad veelal harde en sombere beelden, van vieze en stinkende ruïnes en natgeregende straten tot spinnewebben vol dode vliegen, en van spuug met teer en zwabberdialecten tot mensen als jute zakken vol met pudding.

Het is niet meteen een vrolijke wereld waarin de ik-figuur, zeg maar Mean Ana, haar stormachtige verhouding met de bok beleeft, ook al zegt ze hier en daar uitdrukkelijk dat haar passie slechts in een dergelijke wereld zonder illusies of stroperigheid kan openvouwen.’ Met die woorden riep Ludo Abicht tijdens de voorstelling de sfeer op van ‘De oksels van de bok’.

Eén zin uit de bundel:’ De schimmen van een troebeler tijd houden zich staande als coulissen in een stuk. Een stuk waarin we beuken tegen veel te hoge planken’, kondigt reeds de volgende bundel aan: ‘Dit is geen theater meer’ (2015; genomineerd voor de Hugues C.Pernathprijs). Al in de eerste gedichten ontwikkelt de dichteres die theatermetafoor verder. Staan de naburige villa’s er niet overeind als decors; schijnen twintig manen (een theaterbelichting!) niet vol in haar gezicht; spreekt de panter die zich over de schrijftafel drapeert niet tot haar als was het theater? Maar intussen is er al bloed gevloeid en beseft ze: dit is geen theater meer.

Intussen is de toon gezet die tot een schokkend einde: ‘Druk haar op de schenen, gebaar haar/ de armen in te vouwen,/ en neem haar in de plooi die als vanzelf openbarst./ Spat in haar liezen./ Scheur haar open, nu het nog kan!’

utopie/dystopie? Het naar perfectie strevende, door technologie bestuurde Orb, waar bv. niemand een moeder heeft, waar straffen staan op verzinsels; onleefbaar dus zoals in de meeste utopiëen, van More tot Orwell. Daartegenover Grout, waar ‘gezinnen achter lappen wonen’, ‘oma’s klagen en moeders bidden boven de schillen’, waar aftandse wasmachines ratelen, waar de atmosfeer ‘karboonduister, bruinkoolsmerig’ is; zeg maar zoals het grootste deel van de wereldbevolking vandaag leeft. Voor deze sterk narratieve poëzie in 32 gedichten wordt Estor genomineerd voor de Paul Snoekprijs en bekroond met de Jan Campertprijs. Een speling van het lot; de titularissen van de prijzen waarvoor ze bekroond of genomineerd werd ontvingen lang geleden ook de Jan Campertprijs: Snoek in 1971; Pernath in 1974 en de Coninck in 1968.

‘Kosmologie’, het gedicht hiertegenover, komt uit haar meest recente bundel, ‘De Bruidsvlucht’ (PoëzieCentrum, 2020; longlist van de Grote Poëzieprijs 2021). Opnieuw een originele en sterk beeldende taal. Ook buiten het gekozen gedicht gebruikt Estor nogal wat metaforen uit het universum, zoals lichtjaren, sterrennevels, Big Bang, de Melkweg, de Ring van Andromeda,...en de vraag: ‘Wie pleistert dit kapotte heelal?’ Zoals in vorige bundels is de tegenstelling of zonodig de integratie van natuur en cultuur voortdurend aan de orde en leveren sterke beelden op: ‘De brug die rust in de ademhaling van de rivier’, ‘cicaden die met batterijen uit China het eeuwige leven hebben gekregen’ of ‘achter gloedgordijnen verzamelen zich de ganse flora en fauna’.

Over ‘De bruidsvlucht’ schreef Dirk De Geest: ‘Het oeuvre van Estor kan inderdaad omschreven worden als één lange hymne aan het leven. Die vitale drang valt echter geenszins samen met het traditionele burgerlijke bestaan. Integendeel, het gaat erom het menselijke bewustzijn ondergeschikt te maken aan de levensenergie van de natuur. Estors oeuvre is er een waar fauna, flora, de vier oerelementen en de mens nauw samenhangen in eenzelfde overkoepelende dynamiek.

De ondergeschikte rol van de mens in de natuur leidt ertoe dat dieren en planten modellen worden. De beeldspraak onderstreept zo het magische karakter van dit universum, dat elementen uit sprookjes en mythen verbindt met de krachten van kruiden en de symboliek van dieren.

Nog dit jaar verschijnt bij het Poëziecentrum ‘Onster Target’; 21 gedichten en 22 aquarellen. Wie haar werk heeft gevolgd kan er alleen maar naar uitkijken.

Keuze gedicht en tekst: Peter Benoy

‘Niemandslandnacht’ (2018) wordt aangekondigd als een ‘crime poem’ of is het eerder een SF-spel rond de tegenstelling

30 IM

Kosmologie Het universum is een fles Beaujolais met onderin een paysage, wat schaapjes en gras, gestippelde paarden in een grot, en wij op de péage langs een dorp, in deze nacht, zoevend langs de bijna-tijd, de mogelijkheid tot vuurwerk, manden vol ambachten, keukens met koperen pannen, en op de fles hebben de goden aangeschoten sterrenbeelden gedoodled.

Wij loensen om ons heen als poppen met knopenogen naar al die fijnzinnige tekeningen, al hun betekenissen, naar heel die braamkleurige kosmos waarin de werelddelen worden vertekend door flashende bollingen, dolle groothoeken façon de Venise uit Constantinopel en we zien ongelukken passeren, trollen grijnzen, ratten hopen, we vangen zelfs glimpen op van vrijages op campings, van de wellustige namen van dorpen, van Afrodites jarretelles en van haar werkelijke leeftijd.

Annemarie Estor

© Bart Pluym

Wij zijn er voor jou!

Bij deMens.nu staat de mens centraal. Mensen hebben mensen nodig.

En mensen willen verbonden zijn met elkaar. Daarom vind je overal in Vlaanderen en Brussel een huisvandeMens in je buurt.

In een huisvandeMens kan je terecht voor: Informatie Bij ons vind je informatie over levensbeschouwelijke onderwerpen, over het vrijzinnig humanisme en zijn waarden, en over ethische en maatschappelijke thema’s zoals euthanasie, abortus, mensenrechten …

Vrijzinnig humanistische plechtigheden Wil je graag stilstaan bij een belangrijke gebeurtenis in je leven?

Wij helpen je bij de organisatie van een vrijzinnig humanistische plechtigheid bij een geboorte of adoptie, een huwelijk of relatieviering, een overlijden of afscheid …

Gesprekken Bij ons kan je terecht voor gesprekken omtrent levensvragen en zelfbeschikking, levensbeschouwing en zingeving.

Waardig levenseinde Wij bieden informatie over euthanasie, patiëntenrechten, palliatieve zorg … en helpen je met het opstellen van een wilsverklaring.

Gemeenschapsvorming Een huisvandeMens werkt als vrijzinnig humanistische draaischijf en geeft ondersteuning aan onze lidverenigingen. In een huisvandeMens vind je informatie over initiatieven en activiteiten van de lokale vrijzinnig humanistische verenigingen en ontmoetingscentra.

Vrijwilligerswerk Heb je zin om het vrijzinnig humanistische netwerk te versterken?

Vrijwilligers zijn bij ons meer dan welkom. Wij zorgen voor begeleiding en geven je alle kansen. Zo kan je onder meer plechtigheden verzorgen of meewerken aan gemeenschapsvormende activiteiten.

De huizenvandeMens zijn een initiatief van deMens.nu

Unie Vrijzinnige Verenigingen vzw

deMens.nu vertegenwoordigt Nederlandstalige vrijzinnig humanistische verenigingen in Vlaanderen en Brussel

deMens.nu Magazine Zoomt in op mensen en maatschappelijke tendensen vanuit een vrijzinnig humanistisch perspectief. Verschijnt viermaal per jaar.

Gratis proefnummer of gratis abonnement?

Mail naar info@deMens.nu Of schrijf naar deMens.nu-UVV vzw Brand Whitlocklaan 87 bus 9 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe Of telefoneer naar 02 735 81 92

32