UA 6 2019 by H&B Multimedia

JAARGANG 9 | NUMMER 6 | DECEMBER 2019

THEMA: ONCOLOGIE, DARMEN

MET VEEL INFORMATIE OVER

ZIEKENHUISFARMACIE UITSLUITEND VOOR APOTHEKERSASSISTENTEN NIEUWE BEHANDELINGEN VOOR KANKER | STOPPEN MET ROKEN | DE WINTERHUID

NIEUW: Combinatieverpakking

OptiChamber ® met CountAir De unieke combinatie die telt OptiChamber + CountAir® 1 compact

1 zekerheid en vertrouwen

2 effectief1

2 eenvoudig in gebruik

3 controleerbaar2

3 inzicht in hoeveel doseringen er over zijn

- de slimme voorzetkamer met CountAir® -

www.optichamber.nl/UA

Officieel distributeur

NL/OPC/19/0011b

1 In vergelĳking met toediening van inhalatiemedicatie zonder voorzetkamer. Zie referentie: Hatley R.H.M., von Hollen D., Sandell D., Slator L. In-vitro Characterization of the OptiChamber Diamond valved holding chamber. Journal of Aerosol Medicine and Pulmonary Drug Delivery, 2014, 27(S1): 24-36. 2 Een ﬂuittoon waarschuwt de patiënt als er te hard wordt geïnhaleerd. Het luchtklepje beweegt bĳ het uitademen door de kamer. Zo heeft de patiënt inzicht in de inhalatie.

OP RECEPT/ZIEKENHUISFARMACIE Voorgeschreven - Nibjes, mabjes, mibjes, sibjes, clibjes… Nieuwe behandelingen bij kanker 6 Boeiend symposium NVFZ 9 Moderne cytostatica op een rij 10 Ziekenhuisnieuws 12 Alles over – Medicijnresten in water; deel 2: de Landelijke Ketenaanpak 14 Bijwerking belicht – Psychose bij illegaal verkregen medicijn 19 Van kop tot teen – De dikke darm is ons tweede brein 20 Meet en weet – Diabetische voeten, check ze regelmatig 22

ZELFZORG

Zelfzorgnieuws 25 Goede voornemens: stoppen met roken 26

Liekes zelfzorgadvies – Vezels voor een gezonde buik 29 Supplement – Fit de winter door: een vitamine-ABC 31 De rol van vitamines en mineralen bij poliepen 32

BRANCHE

Annekedotes – Kerstampullen 13 Kennis over noodanticonceptie bij

apotheken soms beperkt 16 Consultvoering: van medicijngericht naar patiëntgericht gesprek 34 Nieuws van Optima Farma 38 Covergirl – Kennistest-winnares Elena van der Hall-Nita: “Zonder bijspijkeren loop je achter” 41 Even voorstellen – “Kymo maakt ons werk veiliger” – Ervaringen met een cytostaticarobot in OLVG-locatie Oost 42 Branchenieuws 45

VERZORGING

Huidfonds-info – Psoriasis 46 Verzorgingstips- Huidverzorging

tijdens en na bestraling 47 Winterhuid 48

34 48 26

UA | 6 | 2019

| 3

ONTVANG UA OOK THUIS! Elke apotheek in Nederland ontvangt van ons 6x per jaar een gratis exemplaar van UA – hét vakblad voor Uitsluitend Apothekersassistenten, farmaceutisch consulenten en farmaceutisch managers. Fijn om op het werk alvast even door te bladeren. Toch leest een grote meerderheid van 93%1 het blad het liefst thuis pas écht. Ontvang jij UA nog niet thuis? Vraag bij je werkgever na of je aangemeld kunt worden of stuur ons een e-mail op info@ua.nl.

Dit zijn de mogelijke abonnementsvormen: 1. EEN COLLECTIEF APOTHEEKABONNEMENT Voor € 55,00 per apotheek ontvangen max. 20 collega’s van jullie vestiging UA thuis. De apotheker vraagt een collectief abonnement aan door de factuurgegevens van de apotheek via een e-mail te sturen aan info@ua.nl. Daarna ontvangt de apotheker een code om medewerkers aan te melden via een beveiligde website. De factuur voor het kalenderjaar 2020 volgt in januari a.s.

2. EEN PRIVÉABONNEMENT Heeft jouw apotheek geen collectief abonnement? Dan kun je een privéabonnement afsluiten voor € 19,50 per persoon per jaar. Meld je aan via info@ua.nl o.v.v. je naam- en adresgegevens. qxp_

A4 4-

4 05 -0

2-19

09:0

1 Pa gina

“Artikelen over receptgeneesmiddelen zijn zeer belangrijk”

93% leest het

UAR

I 2 0 19

liefst het papieren magazine thuis

51% leest

1|F EBR

Lezers geven UA gemiddeld een

UA gemiddeld 30-60 minuten

JAAR

GAN

G9| NUM

MER

UA verschijnt per jaar

THEM

UITS LUITE ND V OOR APOT OPIA HEKE TEN | RSAS OOGM SISTE EDIC ATIE | NTEN AS EPTIS

CHE

HAND

ELIN

GEN |

A PIJ

MET BEWA HANDIG AROV ERZ PIJN MEDIC ICHT ATIE Zie p ag. 2 7

LAXA

NTIA

| POL

LENA

LLER

GIE

1 UA lezersonderzoek 2016, 265 respondenten

EERST DIT…

Eind

De tijd vliegt… Het eind van het jaar nadert en de feestdagen staan alweer voor de deur. In de apotheek de drukste periode van het jaar. Mensen bestellen ‘nog even’ nieuwe medicijnen voordat ze volgende maand weer hun eigen risico moeten aanspreken. Maar natuurlijk vind – of maak – je tussendoor toch de tijd om dit nummer van UA te lezen. Want daarin staan weer veel boeiende onderwerpen. Misschien lukt het een deel van de rokers om met de jaarwisseling een eind te maken aan hun rookverslaving. Het is niet gemakkelijk om daar mee te kappen. Gelukkig kan 2020 voor velen een nieuw begin zijn: vanaf 1 januari a.s. gaat vergoeding van een goedgekeurd begeleidingsprogramma bij stoppen met roken namelijk niet meer af van het eigen risico. Hopelijk zal dat veel mensen over de streep trekken, op weg naar een rookvrij – en dus gezonder – leven. Lees in dit nummer hoe jij daarbij kunt helpen. Kanker is nog altijd een ernstige ziekte die in veel gevallen het eind van iemands leven betekent. Maar met nieuwe geneesmiddelen komen er steeds meer kansen om de ziekte dusdanig aan te pakken dat het mogelijk een chronische ziekte wordt. Een eind aan kanker… dat is waar de onderzoekers op uit zijn. Het zou mooi zijn als dat waarheid wordt. Bij OLVG-locatie Oost is – deels – een eind gekomen aan blootstelling van apothekersassistenten aan oncolytica tijdens het voor toediening gereedmaken. Een robot neemt dit werk uit handen. Dat verbetert de veiligheid voor apothekersassistenten, maar ook voor patiënten. Want hoe zorgvuldig je ook werkt, een fout is niet uit te sluiten. De robot heeft zoveel ingebouwde controles dat er geen verkeerde bereiding kan worden afgeleverd. Waar ook een eind aan moet komen, is het lozen van medicijnen in het riool. Waterschappen reinigen het afvalwater zo goed mogelijk, maar toch komen er van sommige geneesmiddelen veel resten in het oppervlaktewater terecht. Hoe kan de hele keten van medicijnproductie, -voorschrift en -gebruik helpen om deze stroom in te dammen? Met dit nummer van UA is de negende jaargang ten einde. We gaan dus de tiende jaargang in en daarin gaan we natuurlijk weer zes mooie edities voor jullie maken. Heb je suggesties? Dan kun je ze altijd aan ons doorgeven via het contactformulier op www.ua.nl. Sterkte met de drukte in de laatste twee weken van dit jaar. Het team van UA wenst jullie ﬁjne feestdagen, een mooi uiteinde en een goed begin.

Winifred Hazelhoff Hoofdredacteur

UA | 6 | 2019

| 5

ZIEKENHUISFARMACIE VOORGESCHREVEN “Door de ontwikkeling van speciﬁekere therapieën gaan we steeds meer toe naar kanker als chronische ziekte”, vertelde ziekenhuisapotheker Annemieke Grootswagers-Sobels in haar voordracht op het symposium van de NVFZ. Ze zette de behandelvormen op een rij.

Klassieke cytostatica De klassieke cytostatica verstoren de replicatie van DNA en RNA. Ze brengen dus cellen (cytos) tot stilstand (statis). Ze grijpen vooral aan op sneldelende cellen, maar maken geen onderscheid tussen tumorcellen en gezonde cellen. Vandaar de bekende bijwerkingen op het maag-darmkanaal, beenmerg en haargroei.

Targeted therapie Eind jaren negentig kwam de eerste

targeted therapie beschikbaar – de ‘mabjes’ (monoklonale antilichamen). In 2000 kwamen daar de ‘nibjes’ (tyrosinekinaseremmers) bij. Targeted wil zeggen: specifiek gericht tegen specifieke kenmerken van een tumor, zoals een bepaalde receptor (mabs), een specifiek enzym (nibs) of ander

Nibjes, mabjes, mibjes, sibjes, clibjes…

Nieuwe behandelingen bij kanker

speciﬁek molecuul. Om de therapie te kiezen, wordt de tumor dus eerst onderzocht op kenmerken die aangepakt kunnen worden. Het blokkeren van de betreffende receptoren of enzymen verhindert dat de kankercellen zich kunnen vermenigvuldigen. Deze behandelingen zijn vaak effectiever dan de klassieke cytostatica en hebben minder bijwerkingen.

De behandeling van kanker is aan het veranderen.

Een tumor kan echter resistent worden

Door nieuwe vondsten en ontwikkelingen kunnen

alternatieve route te groeien.

patiënten nu worden behandeld met ‘targeted

tegen deze middelen door via een Grootswagers toonde foto’s van een patiënt met vele knobbels door een

therapy’, die speciﬁek is gericht tegen de kankercellen.

sterk uitgezaaid melanoom, die zeer

Patiënten hebben daarmee minder last van de speci-

Vijftien weken na de start van de

goed leek te reageren op vemurafenib.

ﬁeke bijwerkingen van ‘chemo’. Op pagina 10 en 11

therapie was er geen knobbel meer te

vind je een overzicht van deze moderne oncolytica.

de tumoren weer terug.

UA | 6 | 2019 | ZIEKENHUISFARMACIE

zien, maar tien weken later kwamen

| 6

Schematische voorstelling van een tumorcel. Aan de buitenkant bevinden zich receptoren, zoals HER2. Koppeling van twee HER-receptoren leidt tot activatie van de route die leidt tot celvermenigvuldiging. Mabs (bijvoorbeeld trastuzumab) binden aan een receptor en kunnen daarmee de activatie van de cel voorkomen. Nibs (bijvoorbeeld lapatinib) blokkeren de intracellulaire enzymen die leiden tot celvermenigvuldiging.

(Bron: Hudis CA. N Engl J Med. 2007;357:39-51.)

Mabs

of variatie in werkzaamheid. Ze vallen

De bijwerkingen, zoals diarree en

Monoklonale antilichamen zijn gericht

uiteen in aminozuren, die worden

huiduitslag, kunnen vrij ernstig zijn,

tegen speciﬁeke receptoren op de

hergebruikt bij de eiwitsynthese.

maar gaan vaak na een aantal weken

kankercel. Het zijn eiwitgeneesmidde-

over en kunnen behandeld worden.

len, die periodiek intraveneus moeten

Nibs

worden toegediend. Ze worden gepro-

De middelen die varianten van het

Immunotherapie

duceerd door cellen; vaak de ovarium-

enzym tyrosinekinase remmen, krijgen

Immunotherapie is erop gericht om het

cellen van een hamster. De naam

namen met de uitgang -nib. Het zijn

immuunsysteem zo te veranderen dat

eindigt altijd op -mab (monoclonal

kleine, chemisch geproduceerde mole-

het kankercellen als lichaamsvreemd

antibody). De eerste monoklonale

culen. Ze worden dagelijks oraal

ziet. Normaal gesproken ruimen

antilichamen waren muizen-anti-

gebruikt. Op de dag dat Grootswagers

T-cellen gevaarlijke indringers en ‘ont-

lichamen en dat veroorzaakte nogal

de voordracht hield, waren er 36

sporende’ cellen op. Bij een patiënt

wat bijwerkingen. Die monoklonale

beschikbaar in Nederland (zie pag. 10)

met kanker hebben de T-cellen de

antilichamen worden nu niet meer

en er komt elke maand wel iets bij,

ontsporende cellen niet herkend.

gemaakt. Er wordt zoveel mogelijk

vertelde ze. Nibs zijn voor diverse

Immunotherapie zorgt ervoor dat de

gestreefd naar een menselijk eiwit.

indicaties geregistreerd, zoals voor de

T-cellen kankercellen als lichaams-

Daarom zijn er achtereenvolgens

behandeling van longkanker, nierce-

vreemd gaan zien.

chimere eiwitten (deels muis, deels

lkanker, borstkanker, melanoom en

Immunotherapie bestaat ook uit

mens), gehumaniseerde eiwitten en

leukemie.

monoklonale antilichamen zoals

humane eiwitten geproduceerd.

Deze middelen moeten worden geab-

atezolizumab, durvalumab, ipilimumab,

De herkomst van het eiwit is terug

sorbeerd in de darmen, ze worden

nivolumab en pembrolizumab* en

te lezen in de naam (zie pag. 11). Bij

gemetaboliseerd in de lever en

worden dus via een infuus toe-

de mabs die gericht zijn tegen tumor-

uitgescheiden via de nieren. Er kan

gediend. De antilichamen bezetten

cellen, zit vaak ook ‘tu’ in de naam.

dus interactie optreden met andere

bepaalde receptoren, waardoor T-cellen

Mabs worden niet gemetaboliseerd

middelen en afhankelijk van de lever-

door de lever en niet uitgescheiden.

en de nierfunctie kan het effect nogal

Daardoor vertonen ze weinig interacties

variëren.

UA | 6 | 2019 | ZIEKENHUISFARMACIE

* voor de merknamen, zie pag. 10 >> Lees verder op pagina 8

| 7

ZIEKENHUISFARMACIE VOORGESCHREVEN de kankercel als lichaamsvreemd gaan

idelalisib (geregistreerd voor behan-

De keuze

zien. Daardoor wordt de T-cel geacti-

deling van chronische lymfatische

De keuze van een therapie is van

veerd om de kankercel op te ruimen.

leukemie) en alpelisib (tegen borst-

allerlei tumoren patiëntgebonden

kanker). Ze worden oraal gegeven.

factoren afhankelijk:

De middelen die als immunotherapie op de markt zijn, zijn bij diverse

• Mibs: geneesmiddelen met de

• de grootte, groeisnelheid en

soorten kanker geïndiceerd zoals

uitgang -mib remmen de protea-

longkanker, blaaskanker, niercelkanker,

somen, celonderdelen die een rol

melanomen, hodgkinlymfoom en

spelen bij het eiwitevenwicht in de

hoofd-halskanker. Bij andere soorten

cel. Tot deze groep horen bortezomib

kanker zijn ze in onderzoek.

(i.v., s.c.), carﬁlzomib (i.v.) en

Gezien de vele aspecten en mogelijke

De belangrijkste bijwerkingen zijn

ixazomib* (oraal), alle geregistreerd

gevolgen is het voor een patiënt

ontstekingen door activatie van het

voor de behandeling van multipel

moeilijk om te bepalen voor welke

myeloom.

therapie hij of zij het beste kan kiezen.

immuunsysteem, oftewel “alles wat op -itis eindigt”, zoals Grootswagers

• Ribs: geneesmiddelen met de

kenmerken van de tumor; • de ﬁtheid en de wensen van de patiënt.

Het is belangrijk dat de patiënt bij die

het omschreef. Deze kunnen aan

uitgang -rib remmen het enzym

keuze goed wordt begeleid, bena-

alle weefsels en organen optreden.

PARP, dat helpt om breuken in het

drukte Grootswagers.

Ook huiduitslag en jeuk komen voor.

DNA te herstellen. Olaparib en

De bijwerkingen beginnen na onge-

niraparib* worden – oraal – ingezet

Hoe gaan we hiermee om?

veer drie weken en houden enkele

bij de behandeling van borstkanker

De ontwikkelingen in de behandeling

weken aan. Ernstige ontstekingen

en ovariumkanker.

van kanker gaan nog steeds door.

kunnen bijvoorbeeld worden behandeld met inﬂiximab.

Grootswagers liet zien dat er nog tal

CAR-T-celtherapie

van nibjes, mabjes en andere behan-

De jongste ontwikkeling is die van de

delingen aan komen. De meest

Clibs

CAR-T-cellen. Dit is een soort immuno-

geavanceerde behandelingen worden

Een nog nieuwere ontwikkeling is die

therapie, waarbij de eigen T-cellen

alleen gegeven in ziekenhuizen die

van de CDK4/6-remmers: abemaciclib,

van de patiënt worden veranderd.

daarvoor zijn toegerust en alleen door

palbociclib en ribociclib*. Door dit

Er worden T-cellen afgenomen, daar

artsen met veel ervaring in de betref-

enzym te remmen, onderbreken ze

wordt een stukje DNA in gebracht dat

fende indicatie. Hoewel de therapie is

de celcyclus en blijven de cellen in

codeert voor CAR (chimere antigeen-

afgestemd op de patiënt, reageert niet

de rustfase. Dit enzym lijkt speciﬁek

receptor), dat speciﬁek bindt aan

elke patiënt. Daarom wordt er onder-

voor te komen bij hormoongevoelige

bepaalde kankercellen. De genetisch

zoek verricht naar mogelijke biomarkers

borstkanker, waarvoor de clibs nu

gemodiﬁceerde T-cellen worden daarna

die kunnen voorspellen of een middel

geregistreerd zijn, maar toepassing

weer aan de patiënt teruggegeven (na

effect zal hebben bij de betreffende

bij prostaatkanker is in onderzoek. Ze

een zware chemotherapie om eerst de

patiënt.

worden bij borstkanker altijd gegeven

achtergebleven T-cellen van de patiënt

Helaas is gebleken dat tumoren

in combinatie met een hormoonachtig

uit te schakelen), waarna ze zich

nieuwe wegen kunnen vinden om te

middel zoals een aromataseremmer

vermenigvuldigen en de kankercellen

groeien en daarmee resistent kunnen

of met fulvestrant. De belangrijkste

kunnen doden. Het stukje DNA dat

worden voor een bepaald middel of

bijwerkingen zijn afwijkingen in het

wordt ingebracht, is het geneesmiddel.

een bepaalde klasse. Daarom wordt

bloedbeeld (bij palbociclib en riboci-

Op dit moment zijn er twee middelen

vaak gekozen voor een combinatie

clib) en diarree (bij abemaciclib).

geregistreerd voor behandeling van

van verschillende klassen, zodat de

verschillende vormen van leukemie.

kans groter is dat de tumor wordt

Sibs, mibs en ribs

Voor het inbrengen van CAR moeten de

uitgeschakeld. Dit betekent helaas

We zijn er nog niet, want er zijn bij-

T-cellen nu nog naar een laboratorium

wel dat patiënten last hebben van

voorbeeld ook nog sibs, mibs en ribs.

in de VS, een tripje dat drie tot vier

heel veel bijwerkingen.

• Sibs: geneesmiddelen met de

weken duurt. De behandeling is zeer

De nieuwe therapieën zijn bovendien

uitgang -sib remmen het enzym

effectief, heel duur, en kan alleen

vaak erg duur. De vraag is dus hoe de

PI3KΔ, dat net als tyrosinekinase

plaatsvinden in daarvoor goedgekeur-

maatschappij deze groeiende kosten

betrokken is bij het activeren van de

de ziekenhuizen. De bijwerkingen

kan opbrengen. <

celvermenigvuldiging, met name in

kunnen ernstig zijn en soms zelfs

leukocyten. Tot deze groep horen

fataal.

UA | 6 | 2019 | ZIEKENHUISFARMACIE

* voor de merknamen, zie pag. 10

| 8

ZIEKENHUISFARMACIE BRANCHE

Boeiend symposium NVFZ Op zaterdag 2 november waren zo’n 140 apothekersassistenten en andere ziekenhuisfarmaciemedewerkers naar Culemborg getogen voor het najaarssymposium van de NVFZ. Het thema was ‘Nieuwe ontwikkelingen cytostatica: een hele uitdaging!’. Ziekenhuisapotheker Annemieke

(Antoni van Leeuwenhoek, Amsterdam)

Dat verhaal kun je lezen op pagina

in op thuistoediening van chemo-

42-44.

therapie. Chemotherapie werd al in

Tot slot werd de DRUP-studie besproken.

folfusors in de thuissituatie toegediend.

Een belangrijk onderzoek naar de

In het AvL lopen drie projecten voor

effectiviteit van gerichte anti-kanker-

thuistoediening van nieuwe oncolytica:

medicijnen bij patiënten met tumoren

de monoklonale antilichamen nivolu-

met een bepaald DNA-proﬁel, buiten de

mab en trastuzumab en een orale vorm

geregistreerde indicaties. Karlijn Bramer

van docetaxel. Dorieke en William

en Els Wink, beiden researchverpleeg-

zetten uiteen waar je aan moet denken,

kundige in het Meander Medisch

wat de valkuilen kunnen zijn en hoe je

Centrum in Amersfoort, gingen in op

een dergelijk project kunt aanpakken.

de achtergronden en de opzet van dit onderzoek waaraan 35 centra deel-

Grootswagers-Sobels (Haga Ziekenhuis Den Haag en Lange Land Ziekenhuis

Tjerk Geersing (aios Ziekenhuisfarmacie)

nemen.

in Zoetermeer) vertelde over de ont-

en Lia Vlug (apothekersassistent Berei-

wikkelingen in de behandeling van

dingen) van OLVG-locatie Oost in Am-

Tijdens de pauzes werden de stands

kanker. Haar verhaal staat weergegeven

sterdam vertelden over de afwegingen

druk bezocht. Er was veel interesse voor

op de vorige en de volgende pagina’s.

voor het aanschaffen van een robot

de hulpmiddelen, medicijnboxen,

voor het bereiden van cytostatica.

opleidingen, enz. En natuurlijk voor

Daarna gingen ziekenhuisapotheker

Naar aanleiding van hun verhaal

uitwisseling met collega’s. Een gezellige

Dorieke van Balen en oncologie-

sprak UA met een aantal apothekers-

en boeiende dag. <

verpleegkundige William Koevoets

assistenten die met de robot werken.

UA | 6 | 2019 | ZIEKENHUISFARMACIE

| 9

ZIEKENHUISFARMACIE OP EEN RIJ

Moderne cytostatica op een rij GENEESMIDDEL

INDICATIE

MABS

GENEESMIDDEL

INDICATIE

NIBS

alemtuzumab (Mabcampath)

ALL

afatinib (Giotrif)

longkanker

atezolizumab (Tecentriq)

longkanker/blaascarcinoom

alectinib (Alecensa)

longkanker

avelumab (Bavencio)

merkelcelcarcinoom

axitinib (Inlyta)

niercelcarcinoom

bevacizumab (Avastin)

diverse

binimetinib (Mektovi)

melanoom

blinatumumab (Blincyto)

ALL

bosutinib (Bosulif)

CML

brentuximab vedotin (Adcetris)

brigatinib (Alunbriq)

longkanker

cemiplimab (Libtayo)

plaveiselcelcarinoom

cabozantinib (Cometriq)

schildkliercarcinoom

cetuximab (Erbitux)

coloncarcinoom

ceritinib (Zykadia)

longkanker

daratumumab (Darzalex)

multipel myeloom

cobimetinib (Cotellic)

melanoom

dinutuximab (Unituxin)

neuroblastoom

crizotinib (Xalkori)

longkanker

durvalumab (Imﬁnzi)

longkanker

dabrafenib (Taﬁnlar)

melanoom

elotuzumab (Empliciti)

multipel myeloom

dacomitinib (Vizimpro)

longkanker

gemtuzumab (Mylotarg)

AML

dasatinib (Sprycel)

CML, huidkanker

inotuzumab (Besponsa)

ALL

encorafenib (Braftovi)

melanoom

ipilimumab (Yervoy)

melanoom

erlotinib (Tarceva)

longkanker

mogamulizumab (Poteligeo)

huidkanker

geﬁnitinib (Iressa)

longkanker

nivolumab (Opdivo)

melanoom/longkanker

ibrutinib (Imbruvica)

CLL

obinutuzumab (Gazyvaro)

CLL

imatinib (Glivec)

CML

panitumumab (Vectibix)

coloncarcinoom

lapatinib (Tyverb)

borstkanker

pembrolizumab (Keytruda)

melanoom

lenvatinib (Lenvima)

schildkliercarcinoom

pertuzumab (Perjeta)

borstkanker

lorlatinib (Lorviqua)

longkanker

ramucirumab (Cyramza)

maagcarcinoom

midostaurine (Rydapt)

AML

trastuzumab (Herceptin)

borstkanker

neratinib (Nerlynx)

borstkanker

nilotinib (Tasigna)

CML

CLIBS

nintedanib (Vargatef)

longkanker

abemaciclib (Verzenios)

borstkanker

osimertinib (Tagrisso)

longkanker

palbociclib (Ibrance)

borstkanker

pazopanib (Votrient)

niercelcarcinoom

ribociclib (Kisqali)

borstkanker

ponatinib (Iclusig)

CML/ALL

regorafenib (Stivarga)

colorectaal carcinoom, GIST

ruxolitinib ( Jakavi)

polycytemia vera, myeloﬁbrose

SIBS alpelisib (Piqray)

borstkanker

sorafenib (Nexavar)

niercelcarcinoom

idelalisib (Zydelig)

CLL

sunitinib (Sutent)

niercelcarcinoom

tivozanib (Fotivda)

niercelcarcinoom

trametinib (Mekinist)

melanoom

MIBS bortezomib (Velcade)

multipel myeloom

vandetanib (Caprelsa)

schildkliercarcinoom

carﬁlzomib (Kyprolis)

multipel myeloom

vemurafenib (Zelboraf)

melanoom

ixazomib (Ninlaro)

multipel myeloom

RIBS olaparib (Lynparza) niraparib (Zejula)

borstkanker, ovariumkanker ovariumkanker, buikvlieskanker

UA | 6 | 2019 | ZIEKENHUISFARMACIE

Verklaring van de afkortingen ALL

acute lymfatische leukemie

AML

acute myeloïde leukemie

CLL

chronische lymfatische leukemie

CML

chronische myeloïde leukemie

GIST

gastro-intestinale stroma-tumor

Hodgkin-lymfoom

| 10

antigeenbindende plaats Fab-deel zware keten

VH CH1

muizen antilichaam

chimeer antilichaam

gehumaniseerd antilichaam

humaan antilichaam

VL CL

lichte keten CH2

muizen deel humaan deel

CH3

Fc-deel

Schematische opbouw van immunoglobulinen en overzicht van monoklonale antistoffen van verschillende oorsprong (Bron: Keizer et al. Ned Tijdschr Geneeskd. 2007;151(12), pag. 685).

Overzicht van de eigenschappen van mabs en nibs Mab

Nib

grootte

circa 150 kD

circa 0,5 kD

waar werkzaam

op receptoren aan de buitenkant van de cel

op tyrosinekinase in de cel

toediening (route)

intraveneus

oraal

toediening (frequentie)

periodiek

dagelijks

productie

biologisch (eiwit)

synthetisch

interindividuele variatie

klein

groot

toxiciteit

(relatief) laag (infecties)

hoog (huiduitslag, diarree, mucositis)

eliminatie

afbraak tot aminozuren

via lever/nieren

Clib

Sib

Mib

Rib

waar werkzaam

op CKD4/6 in de cel

op PI3KÎ&#x201D; in de cel

op proteasomen in de cel

op PARP in de cel

toediening (route)

oraal

i.v./s.c./oraal

oraal

toediening (frequentie)

dagelijks

periodiek

dagelijks

productie

synthetisch

interindividuele variatie

groot

groot (oraal) en weinig (i.v./s.c.)

groot

toxiciteit

hoog

(relatief) hoog

(bloedbeeldafwijkingen,

diarree)

diarree, infecties)

neuropathie, infecties)

misselijkheid)

via lever/nieren

eliminatie

Naamgeving van monoklonale antilichamen Muis:

(inolimomab)

Chimeer:

(rituximab, cetuximab)

Gehumaniseerd:

(trastuzumab, pertuzumab)

Humaan:

(ipilimumab, nivolumab)

Blinatumomab > B-lineage-speciďŹ c antitumor mouse monoclonal antibody

UA | 6 | 2019 | ZIEKENHUISFARMACIE

| 11

ZIEKENHUISFARMACIE ZIEKENHUISNIEUWS

Kinderen op een pijnlijke operatie voorbereiden met virtual reality: minder morfine nodig Kinderen die met virtual reality (VR) op een pijnlijke operatie worden voorbereid, hebben achteraf (in de uitslaapkamer) de helft minder vaak morfine nodig dan kinderen die dezelfde operatie krijgen zonder VR voorbereiding. Dat blijkt uit een onderzoek van het Erasmus MC-Sophia Kinderziekenhuis. Met virtual reality (VR) konden kinderen wennen aan het operatiecomplex (wachtkamer, operatiekamer en uitslaapkamer) en de anesthesieprocedure. Ook legden een virtuele verpleegkundige en een virtuele anesthesioloog uit wat er ging gebeuren. Van 191 kinderen die een pijnlijke KNO-operatie moesten ondergaan, kreeg de helft deze voorbereiding en de andere helft niet. Van de kinderen die de VR-voorbereiding hadden gekregen, had in de uitslaapkamer slechts de helft morfine nodig als pijnstilling, bij degenen zonder VR was dat 96%. Het is goed om minder morfine te gebruiken, vanwege de bijwerkingen (braken, misselijkheid, duizeligheid) en mogelijke verslaving bij langdurig gebruik. (Bron: Erasmus MC)

Kweken van minitumoren kan effectiviteit chemotherapie voorspellen Op een stukje van de tumor van een patiënt kan in de toekomst worden getest of een chemotherapie aanslaat. Dit blijkt uit onderzoek van het Antoni van Leeuwenhoek.

Hartfalenpatiënten op afstand gecontroleerd Een groep patiënten met chronisch hartfalen wordt sinds kort door verpleegkundigen en cardiologen van het IJsselland Ziekenhuis op afstand digitaal in de gaten gehouden. ‘Telemonitoring’ heet dat. Doordat patiënten thuis regelmatig metingen uitvoeren, kan het ziekenhuis de gezondheid van patiënten beter monitoren en hoeven patiënten minder vaak naar het ziekenhuis te komen voor controle. Patiënten met hartfalen kunnen eenvoudig zelf thuis hun bloeddruk en

Bij 61 patiënten met uitgezaaide darmkanker werden biopten van de tumor

gewicht meten. Deze waarden worden via een app automatisch opgeslagen

genomen. Deze werd vervolgens gekweekt in kweekbakjes. Zo ontstonden ‘mini-

en doorgegeven aan de zorgverleners in het ziekenhuis. Bij afwijkende

tumoren’ of ‘organoïden’. Hierop werden vervolgens chemobehandelingen getest.

waarden wordt de verpleegkundige daar direct op geattendeerd door de

Daarnaast kregen de patiënten zelf chemotherapie en werden hun behandel-

software en kan er actie worden ondernomen.

uitkomsten bijgehouden. Vervolgens werden de resultaten van een behandeling

Via de app krijgen patiënten ook informatie over hun ziekte en begeleiding bij

bij patiënten vergeleken met die van een behandeling bij de minitumoren.

het aanpassen van hun leefstijl. Daardoor krijgen ze meer grip op hun ziekte,

Bij de behandeling met irinotecan bleek dat de test in 80% van de gevallen de

zodat ze minder vaak naar de polikliniek hoeven te komen of in het ziekenhuis

zogenoemde non-responders kon identiﬁceren: patiënten die niet reageerden op

moeten worden opgenomen.

de behandeling. Omgekeerd voorspelde de test alle patiënten correct die wel baat

Het IJsselland Ziekenhuis zal op termijn enkele honderden patiënten met

bleken te hebben bij de behandeling. Bij andere chemotherapie (5-ﬂuoroura-

hartfalen op deze manier gaan begeleiden. Deze mogelijkheid komt ook

cil plus oxaliplatin) kon niet worden voorspeld of deze wel of niet zou aanslaan.

beschikbaar voor andere patiëntengroepen, zoals patiënten met COPD.

(Bron: AvL)

UA | 6 | 2019 | ZIEKENHUISFARMACIE

(Bron: IJsselland Ziekenhuis)

| 12

ANNEKEDOTES Een collega stuurde ons dit grappige xx voorval. Er kwam een mevrouw aan xx de balie die net bij de dermatoloog was geweest. Ze had een recept voor xx Dermovate lotion, aan te brengen op xx haar voorhoofd en haar hoofdhuid. Terwijl ik het recept invoerde in de xx computer, vroeg mevrouw ondertussen xx naar huidverzorgingsproducten uit ons assortiment. Daardoor was ik er niet helemaal bij met mijn hoofd. En wat kwam er op het etiket van de Dermovate te staan? ‘1x daags aanbrengen op de voorhuid’. Gelukkig controleren wij elkaar voordat de medicatie wordt afgeleverd, dus het

Kerstampullen

gebruik werd direct gewijzigd en er werd een nieuw etiket geprint. Zo zie je maar dat die controle toch wel heel belangrijk is.

Lieve collega’s,

Het volgende stukje ontving ik eind

Alweer de laatste column van 2019,

december 2018 en nu het weer tegen

wat vliegt de tijd! Erg ﬁjn dat ik nog

kerst loopt, is het toepasselijk om het te plaatsen.

een reclame-infobal van Vichy in de

Zoals elk jaar, zetten wij vlak na

boom waar de decemberkorting op

jullie krijg, daar put ik graag uit.

Sinterklaas een prachtige kerstboom in

vermeld stond.

Ook dit keer weer.

de apotheek, die wordt versierd door

Een klant bekeek de boom en nadat

onze bezorger. We kregen afgelopen

mijn collega had verteld over de

jaar veel meer complimenten dan

ampullen, viel haar oog op de kortings-

anders. Bijvoorbeeld: “Het lijkt hier

vermelding. Zij vroeg aan mijn collega:

het Hilton wel.” Er hingen namelijk

“Verkopen jullie de boom nu?” Daar

heel bijzondere versieringen in de

moesten wij inwendig erg om lachen.

boom, gemaakt door een cliënt van

De uitleg was niet duidelijk genoeg

de apotheek. Ze vond een toepassing

geweest voor deze cliënt.

steeds van die leuke mailtjes van

voor de vele lege glazen insulineampullen van haar dochter. Die maakte

Wat een geweldig idee hè! Hebben

ze schoon en vulde ze met glitters.

jullie ook leuke suggesties voor kerst-

Een heel karwei, maar superleuk om

versieringen? Ik zou zeggen: knutselen

in de apotheek in de boom te hangen

maar! Stuur de verhalen en foto’s naar

voor ons als vakidioten en goed voor

mij, dan laat ik het volgend jaar weer

veel gesprekjes erover! Er lagen

weten op deze plaats.

ook ampullen die te koop zijn. De opbrengst daarvan ging naar het

Heel ﬁjne feestdagen en tot volgend

Diabetesfonds. Het geld kon direct in

jaar!

de collectebus worden gedaan. Naast alle kerstballen en glitterAls jullie iets leuks meemaken, dan

ampullen – waarover we uitlegden dat

wil ik dat graag voor jullie verwerken

er voorheen insuline in zat – hing er

in mijn column. Je kunt me mailen op

Veel liefs,

Anneke

annekeangenent@hotmail.com

UA | 6 | 2019

| 13

ALLES OVER

eens. “Lange tijd was medicijnvervuiling een probleem van

Medicijnresten in water

de waterschappen en de drinkwaterbedrijven, maar er moet ook

Deel 2: de Landelijke Ketenaanpak De hoeveelheid geneesmiddelen in oppervlaktewater neemt

iets gebeuren aan het gebruik en het afvoeren. Minder gebruik leidt tot minder uitscheiding, en wat niet in het afvalwater komt, hoeft er ook niet uit.”

Wat kunnen de partijen doen? • Producenten zorgen voor zuivering van

toe, zagen we in het vorige nummer van UA. En dat kan

hun afvalwater. Elk geneesmiddel

gevolgen hebben voor het waterleven, maar ook voor ons

wordt bovendien beoordeeld op de

drinkwater. De grootste bron? Uitscheiding door mensen!

basis daarvan wordt in de bijsluiter

Na een oproep van de waterschappen en de drinkwater-

beschreven hoe restmateriaal moet

bedrijven in 2014 raakte de toenmalige milieuminister ervan doordrongen dat er iets gedaan moest worden aan de medicijnbelasting van het oppervlaktewater. Niet alleen bij de zuivering, maar in de hele keten. Daaruit kwam de Landelijke Ketenaanpak Medicijnresten uit water.

gevolgen ervan voor het milieu. Op

worden afgevoerd. • Voorschrijvers worden gestimuleerd om na te denken over hun voorschrijfgedrag. Uiteraard zonder iets af te doen aan goede zorg, want als een patiënt een geneesmiddel nodig heeft, moet hij of zij het krijgen. Moermond: “Bij het voorschrijven van antibiotica is het tegengaan van

In de Landelijke Ketenaanpak Medicijn-

medicijnen terug te dringen. Er is al een

resistentie leidend, daar gaan we niet

resten uit water werken de ministeries

trend om selectiever voor te schrijven,

met milieubeleid tussen zitten. Maar

van IenW, VWS en LNV met de water-

vertelt Caroline Moermond, senior

bij gebruik van NSAID’s kun je je af-

schappen, drinkwatermaatschappijen,

beleidsadviseur en risicobeoordelaar bij

vragen of dat nodig is en of para-

gemeenten, de farmaceutische

het RIVM. Men beseft tegenwoordig dat

cetamol niet voldoet. Dat middel

industrie, RIVM en veel partijen uit de

medicijnen lang niet altijd de beste

belast het milieu veel minder. En

zorgsector samen om te kijken welke

oplossing voor een probleem zijn. Meer

leefstijlaanpassing of andere niet-

maatregelen relevant en zinvol zijn. Met

bewegen in plaats van direct antidia-

medicamenteuze therapie is vaak

als gezamenlijk doel: de hoeveelheid

betica gaan gebruiken, een regelmatiger

beter voor de patiënt.”

medicijnresten in water verminderen,

leven voor wie last heeft van hoofdpijn,

Veel zorgverleners kunnen ook hun

maar met behoud van goede zorg. Alle

eerst praten, dan pillen bij depressie.

eigen gedrag verbeteren: overgeble-

partijen in de keten – van producent tot

Moermond: “Bij medicatiebeoordelingen

ven injectievloeistoffen kun je het

waterschap – nemen hun verantwoor-

blijkt vaak dat diverse medicijnen niet

beste in een tissue spuiten en af-

delijkheid om te werken aan de ver-

meer gebruikt hoeven te worden. Eerder

voeren via (chemisch) afval.

mindering van medicijnresten in water.

beoordelen – daar is winst te behalen.”

De afgesproken maatregelen variëren

Ook zou het beter zijn om voor kortere

zorgverleners wordt gevraagd om

van het doen van onderzoek en het

periodes voor te schrijven, om te voor-

patiënten te stimuleren bewust met

maken van plannen tot het uitvoeren

komen dat er ongebruikte medicijnen

medicijnen om te gaan. Dus ook

van voorlichtingscampagnes en het

worden afgevoerd. Hier zouden regels

patiënten erop wijzen om eventueel

verbeteren van de rioolwaterzuivering.

van zorgverzekeraars – die veelal

overgebleven medicijnen terug te

willen dat er voor langere periodes

brengen naar de apotheek. In het

Selectiever voorschrijven

wordt afgeleverd – aangepast moeten

kader Jouw rol bij het beperken van

Minder medicijngebruik – op voorschrift

worden. Richard van Hoorn, beleids-

medicijnresten in water staan enkele

en in zelfzorg – kan effectief zijn om

adviseur Schoon Water bij het water-

tips over wat je in de apotheek kunt

gebruik – en dus uitscheiding – van

schap Vallei en Veluwe, is het daarmee

doen.

UA | 6 | 2019

• Apotheekmedewerkers en andere

| 14

• Gebruikers moeten zich er meer van bewust worden van hoe schadelijk het is om medicijnen via het riool af te voeren. Het beste is om ze in te leveren bij de apotheek of bij het klein chemisch afval. Bij de aanschaf van zelfzorgmiddelen moet de patiënt zijn eigen afweging maken. “Bijna niemand weet dat veel uitwendige middelen bijna helemaal in het riool verdwijnen”, vertelt Moermond. “Dus gebruik ze alleen waarvoor ze geïndi-

De medicijnketen. Overal in de keten kunnen inspanningen worden gedaan om de lozing van medicijnen in het riool te beperken.

ceerd zijn.” • Ziekenhuizen zijn grootverbruikers

aangepast, nu sommige ziekenhuizen

Al met al zijn er heel wat partijen be-

van medicijnen. Het rioolwater uit

denken dat dit systeem verantwoor-

trokken bij de Landelijke Ketenaanpak

ziekenhuizen bevat relatief veel medi-

delijk zou kunnen zijn voor het op-

Medicijnresten uit water. Het belang-

cijnresten. Wat kunnen ziekenhuizen

treden van resistente bacteriën in

rijkste is dat er een maatschappij-brede

ziekenhuizen.

bewustwording ontstaat van de gevol-

doen? Moermond: “Er zijn verschillende mogelijkheden, maar er zijn nog

• Waterschappen doen onderzoek naar

gen van geneesmiddelgebruik, zodat de

geen afspraken. Het is bijvoorbeeld

effectievere zuiveringsmethoden. Ook

waterkwaliteit zoveel mogelijk op peil

goed om patiënten die contrastvloei-

monitoren ze het oppervlaktewater.

kan blijven. <

stof krijgen toegediend, plaszakken

Tal van stoffen worden geanalyseerd

mee naar huis te geven. Contrastmid-

in het rioolwater voor en na zuivering

delen zijn namelijk zeer inert – ze

om de effectiviteit van de zuivering te

worden dus nauwelijks afgebroken.

meten en om te weten hoeveel er in

Daardoor kun je ze ook moeilijk uit

het oppervlaktewater terechtkomt.

het water zuiveren, dus ze mogen

Van Hoorn: “Soms vinden we in gezui-

niet in het riool komen. De urine die

verd water nog tachtig verschillende

Tijdens de FTO geven deskundigen van o.a.

in een plaszak wordt opgevangen,

geneesmiddelen. We doen ook bio-

het waterschap in de regio inzicht in de

verandert in een gel, waarna de zak

assays, dat wil zeggen dat we niet

problematiek en komt de Landelijke Keten-

met het huisvuil kan worden afge-

alleen de concentraties meten, maar

aanpak aan de orde. Moermond is als inhou-

voerd. Zo komen de restanten niet in

ook het effect op een biologisch

delijk expert betrokken bij de opzet van deze

het riool. Omdat zo’n contrastmiddel

systeem. Daarmee kunnen normen

FTO-module en Van Hoorn werkt in zijn regio

eenmalig wordt ingespoten, kun je

gesteld worden.”

patiënten vragen hun urine in een

FTO Medicijnresten uit water Tussen oktober 2019 en februari 2020 staat de FTO-module Geneesmiddelen en milieu in het teken van medicijnresten in water.

mee als spreker. Voor aanmeldingen: mail naar Lotte.Dietz@Van-Waarde.com.

plaszak op te vangen. Voor medicijnen die langduriger worden gebruikt, is dit te belastend.” Een andere voorziening is het Phar-

Jouw rol bij het beperken van medicijnresten in water

maﬁlter dat bij ziekenhuizen het afvalwater kan voor-zuiveren. Hierbij hoort ook de verschafﬁng van biolo-

Van Hoorn en Moermond noemen een aantal mogelijkheden, die je zelf kunt toepassen en kunt doorgeven

gisch afbreekbare bedpannen, spuug-

aan andere zorgverleners en patiënten:

bakjes en dergelijke. Deze worden

● ongebruikte geneesmiddelen inzamelen en afvoeren via de gemeentelijke afvalverwerking;

dan niet geleegd in het riool en ver-

● inzameling laagdrempelig maken door een ton voor de balie te zetten, zodat patiënten niet in de rij

volgens gereinigd in een afwasmachine, maar het geheel gaat in het Pharmaﬁlter, waar het wordt vermalen en gezuiverd voordat het in het riool komt. Wellicht moet het systeem nog op bepaalde punten worden

UA | 6 | 2019

hoeven te staan; ● resten van vloeibare medicatie: niet in de gootsteen wegspoelen. Resten in injectiespuiten: in een tissue spuiten en afvoeren via het chemisch afval; ● meewerken aan bewustwording bij patiënten en klanten door ﬁlmpjes te vertonen op narrowcasting schermen, door het ophangen van posters en het verspreiden van ﬂyers; ● laat bezorgers ook vragen of er medicijnen mee terug genomen kunnen worden.

| 15

BRANCHE

Kennis over noodanticonceptie bij apotheken soms beperkt Eerder dit jaar voerde Esther Asiedu (derdejaarsstudent

Dit werd uitgezocht in het kader van een stageopdracht voor de Opleiding

Farmakunde) een marktonderzoek uit onder 185

Farmakunde in Utrecht. Deze zomer vulden 185 apotheekmedewerkers uit

apotheekmedewerkers waarin zij het kennisniveau

heel Nederland een korte enquête in. 65% van de enquêtes werd ingevuld

over noodanticonceptie onderzocht. Op basis van dat

door apothekers, 31% door apothekersassistenten en 3% door andere

onderzoek schreef zij dit artikel.

medewerkers. Alle respondenten samen worden in dit artikel ook wel aangeduid als ‘apotheekmedewerkers’. Wat blijkt? De kennis over (en ervaring met) noodanticonceptie is in veel

Ondanks regelmatige geluiden over

Apotheek als informatiekanaal

gevallen voor verbetering vatbaar.

de ‘mannenpil’ is anticonceptie in de

Een veelgebruikt en vertrouwd

Vooral het feit dat de koperspiraal als

praktijk nog steeds een vrouwenzaak.

informatiekanaal voor noodanticon-

noodanticonceptie ingezet kan worden,

Het is belangrijk dat meiden en

ceptie is uiteraard de apotheek. Hier

is voor een deel van de apotheek-

vrouwen goed op de hoogte zijn van

kunnen meiden en vrouwen zowel de

medewerkers geheel nieuw.

alle manieren om te voorkomen dat zij

morning-afterpil als een koperspiraal

ongewenst zwanger raken. Ook kennis

krijgen en advies vragen over

Kennisniveau

over noodanticonceptie hoort hierbij.

noodanticonceptie. Maar hoe zit het

De morning-afterpil wordt redelijk

Wat is er mogelijk als je bang bent na

eigenlijk met de kennis over nood-

frequent afgeleverd: in 13% van de

onbeschermde seks zwanger te raken?

anticonceptie bij apothekers en

apotheken vaak (wekelijks) en in

Of wanneer er iets misging met je

-assistenten? En wat adviseren zij

56% van de gevallen regelmatig

gebruikte anticonceptiemethode?

doorgaans wanneer iemand met

(maandelijks).

vragen hierover aan de balie komt?

Bijna alle respondenten (96%) zijn dan

UA | 6 | 2019

| 16

ook goed of in elk geval enigszins

het kennisniveau wat lager: een derde

geeft een betrouwbaarheid aan tussen

bekend met de traditionele morning-

kan (uit het hoofd) geen bijwerkingen

95% en 100% (dus zit er in elk geval

afterpil op basis van levonorgestrel

opnoemen. Mogelijke bijwerkingen

dichtbij). Maar 21% weet het niet. Bij

(Norlevo, Postinor). De nieuwere

zijn bijvoorbeeld pijn bij het inbrengen,

ulipristal moet zelfs 35% het antwoord

morning-afterpil op basis van ulipristal

en in de eerste periode na het

schuldig blijven.

(EllaOne) is iets minder goed bekend:

inbrengen kunnen de menstruaties

zeven op de tien respondenten kennen

heviger, frequenter en pijnlijker zijn.

dit middel, 21% kent het wel maar

Van de betrouwbaarheid van de koperspiraal weet 42% het juiste

heeft het nooit afgeleverd en 7%

Kennis over betrouwbaarheid

antwoord, namelijk 99-100%. Ook

kent het middel niet.

Bij het gebruik van noodanticonceptie

hiervan weet ongeveer 35% de

De koperspiraal wordt in bijna de

is er altijd een kleine kans dat iemand

betrouwbaarheid niet.

helft van de apotheken (45%) nooit

toch zwanger wordt. Uiteraard is dit

afgeleverd als noodanticonceptie

mede afhankelijk van hoeveel tijd er

Advies bij recidief

(voor zover al bekend is waarvoor het

verstreken is tussen de onbeschermde

Wanneer een meisje of vrouw bij de

spiraaltje wordt afgeleverd). In nog

seks en de tijd van innemen of

apotheek voor het eerst vraagt om

eens 48% van de apotheken gebeurt

plaatsen. Dit is de gemiddelde

advies over noodanticonceptie,

dit hooguit een paar keer per jaar.

betrouwbaarheid:

wordt door bijna alle respondenten

Ruim zes op de tien respondenten

• levonorgestrel, ingenomen binnen

de morning-afterpil aangeraden.

weten dat een koperspiraaltje kan

drie dagen na onbeschermde seks:

91% raadt doorgaans de traditionele

worden gebruikt voor noodanti-

97,4%, d.w.z. dat 26 op de 1000

morning-afterpil met levonorgestrel

conceptie en hebben ook ervaring

vrouwen toch zwanger worden;1

aan, en 8% de morning-afterpil met

met het aﬂeveren ervan. Een kwart

• ulipristal, ingenomen binnen

ulipristal. 1% zou naar de huisarts

kent deze functie, maar heeft er geen

vijf dagen na onbeschermde seks:

verwijzen om de mogelijkheid van een

ervaring mee, en 11% kent deze vorm

98,2%, d.w.z. dat 18 op de 1000

koperspiraal te bespreken.

van noodanticonceptie in het geheel

vrouwen toch zwanger worden;1 • koperspiraaltje, geplaatst binnen

niet. Bij de apothekersassistenten

Wanneer het gaat om iemand die al

kende 16% deze functie niet, bij de

vijf dagen na onbeschermde seks:

eerder voor noodanticonceptie is

apothekers 8%.

99,9%, d.w.z. dat 1 op de 1000

geweest, wordt wel vaker op de

vrouwen toch zwanger wordt.

De apotheekmedewerkers zijn goed

mogelijkheid van een koperspiraal gewezen, namelijk bij 17%. Daarbij

op de hoogte van de bijwerkingen van

Kennen de apothekers en -assistenten

speelt de overweging mee dat een

de morning-afterpil. Men noemt met

de betrouwbaarheid van nood-anticon-

koperspiraaltje na plaatsing tevens

name misselijkheid, hoofdpijn, buikpijn

ceptiemiddelen? Van de morning-after-

zeer betrouwbare anticonceptie biedt,

en kans op bloedingen. Slechts een

pil met levonorgestrel weet 11% de

zodat de kans op herhaling wordt

enkeling kan geen bijwerkingen

betrouwbaarheid exact te noemen (tot

verkleind.

noemen. Voor het koperspiraaltje is

op 1% nauwkeurig). In totaal driekwart

Noodanticonceptie op voorraad Doorgaans heeft een apotheek noodanticonceptie op voorraad; met name

In welke mate bent u bekend met deze vormen van noodanticonceptie? (n=185)

de morning-afterpil met levonorgestrel

Morning-afterpil levonorgestrel

(Postinor of Norlevo) ligt vaak stan-

83%

14%

Morning-afterpil ulipristal

spiraal te kunnen aﬂeveren als

45%

27%

21%

noodanticonceptie, is het handig voor een apotheek om deze ook op

Koperspiraal 33%

daard op de plank. Om een koper-

30%

25%

11%

voorraad te hebben. Ruim vier op de tien apotheken geven aan geen

goed mee bekend

bekend, geen ervaring

enigszins bekend

niet mee bekend

UA | 6 | 2019

>> Lees verder op pagina 18

| 17

BRANCHE

koperspiraaltjes op voorraad te houden. 36% heeft een T-Safe op voorraad, bij 23% ligt (ook) de Multi-Safe spiraal op de plank en bij 11% Flexi-T.

Meer informatie gewenst

In hoeveel % van de gevallen geeft u als advies … (n=172) Cliënte komt voor het eerst 91%

Recidiverende cliënte 76%

Meer dan de helft van de medewerkers zegt interesse te hebben in meer informatie over noodanticonceptie. Drie van de tien hebben interesse

33%

% geeft advies morning-afterpil levonorgestrel 30%

17%

25%

11%

% geeft advies morning-afterpil EllaOne % geeft advies koperspiraal

in nascholing. Vier op de tien zijn geïnteresseerd in foldermateriaal. Bij assistenten is de interesse wat

Keuzehulp noodanticonceptie

groter dan bij de apothekers.

levonorgestrel

ulipristal

koperspiraaltje

betrouwbaarheid binnen 12 uur

betrouwbaarheid binnen 3 dagen

Bij veel apotheken is het kennisniveau

betrouwbaarheid binnen 3-5 dagen

–

over noodanticonceptie beperkt tot

gebruiksgemak

–*

Conclusie

vooral de (traditionele) morningafterpil. Met name bij herhaling bij

* Het koperspiraaltje moet worden ingebracht door de huisarts. Plaatsing kan pijnlijk zijn. Het kan vervolgens vijf jaar of langer blijven zitten als anticonceptie (beschermingsduur afhankelijk van het type).

dezelfde persoon zou het goed zijn

(Bron: KNMP-Zelfzorgstandaard Noodanticonceptie)

om een koperspiraal ter overweging mee te nemen in het advies. Medewerkers dienen hiervoor goed op

plaatsen. Een korte lijn met de

het raadzaam om alle vormen van

de hoogte te zijn van bijwerkingen,

huisarts voor verder advies en

noodanticonceptie op voorraad te

contra-indicaties, betrouwbaarheid

plaatsing is belangrijk.

hebben. <

en tijd die er is om het middel te

Omdat snel gebruik geboden is, is Bronnen:

Jouw advies voor noodanticonceptie

1. Glasier AF, et al. Ulipristal acetate versus levonorgestrel for emergency contraception: a randomised non-inferiority trial and metaanalysis. Lancet 2010;375: 555–62.

● Als er een vrouw of een meisje komt om advies over noodanticonceptie, gebruik dan de stroomschema’s in de KNMP-Zelfzorgstandaard Noodanticonceptie. Hiermee kan worden

DOI:10.1016/S0140-6736(10)60101-8. 2.Cleland K, et al. The efﬁcacy of intrauterine devices for emergency contraception: a

bepaald of noodanticonceptie wel of niet nodig is - afhankelijk van het (verkeerd)

systematic review of 35 years of experience.

gebruikte anticonceptiemiddel, hoe lang geleden de gemeenschap plaatsvond en de

Human Reproduction, 2012;27(7): 1994–2000.

fase van de cyclus.

https://doi.org/10.1093/humrep/des140

● De morning-afterpil kan als zelfzorgmiddel worden afgeleverd met het bijbehorende advies. ● Een koperspiraaltje als noodanticonceptie is vooral zinvol als de vrouw tevens kiest voor een koperspiraaltje als anticonceptiemethode, omdat het na plaatsing kan blijven zitten en langdurig anticonceptie biedt (beschermingsduur afhankelijk van het type). ● Als een vrouw een spiraaltje als (nood)anticonceptie wil, verwijs haar dan naar de huisarts voor de juiste keuze, een recept en voor een afspraak om het te plaatsen.

UA | 6 | 2019

| 18

BIJWERKING BELICHT

Psychose bij illegaal verkregen medicijn In de rubriek Bijwerking Belicht bespreekt Bijwerkingencentrum Lareb in elk nummer van UA een bijwerking. Dit keer besteden we aandacht aan de risico’s bij het gebruik van het illegaal verkrijgbare middel Tabex. Bijwerkingencentrum Lareb ontving drie meldingen van psychose na gebruik van dit middel.

Wat is Tabex?

Varenicline is in Nederland geregistreerd

Dat geldt ook voor illegaal verkregen

Tabex is een medicijn om ontwennings-

onder de naam Champix, cytisine onder

Tabex. De Nederlandse vertaling van de

verschijnselen bij stoppen met roken

de naam Nicoferin (opm.: Nicoferin

bijsluiter van Tabex op het internet is

tegen te gaan. De werkzame stof is

wordt in Nederland echter niet in de

gebrekkig. Niet alle mogelijke bijwer-

cytisine, een stofje uit de goudenregen-

handel gebracht). Ook Tabex bevat

kingen uit de originele bijsluiter worden

boom. Cytisine blokkeert de werking van

cytisine, maar dit is niet in Nederland

genoemd. Ook ontbreekt de waarschu-

nicotine op de hersenen. De werking van

geregistreerd. Zoals zoveel middelen,

wing dat mensen met een (risico op)

cytisine is vergelijkbaar met de werking

kunnen gebruikers Tabex zelf – illegaal –

psychiatrische ziekte dit geneesmiddel

van nicotine, maar de uitwerking is

via internet bestellen.

niet mogen gebruiken.

zwakker. Hierdoor neemt het verlangen

Omdat de actieve stoffen cytisine en

naar nicotine af en verminderen de

varenicline op elkaar lijken, zijn de wer-

Meldingen

ontwenningsverschijnselen van het

king en de bijwerkingen vergelijkbaar.

Bijwerkingencentrum Lareb ontving drie

stoppen met roken. Cytisine lijkt op het

Bij deze medicijnen kunnen bijvoorbeeld

meldingen van psychose na gebruik van

in Nederland bekendere varenicline

psychiatrische bijwerkingen optreden.

het geneesmiddel Tabex. Lareb heeft de

(Champix).

Medicijnen bij stoppen met roken

Inspectie (IGJ) ingelicht over de ontvan-

worden vergoed in de basisverzekering

gen meldingen en over de risico’s van

Cytisine en varenicline

in combinatie met een goedgekeurd

de verkoop via internet.

In Nederland worden verschillende

begeleidingsprogramma, maar vallen

Wanneer iemand wil stoppen met roken,

medicijnen voorgeschreven als hulp bij

(nu nog) onder het eigen risico (zie het

wordt geadviseerd te overleggen met

het stoppen met roken (zie het kader).

kader). Mogelijk kiezen mensen er

een zorgverlener over de aanpak en

Varenicline en cytisine mogen alleen

vanwege het gemak, de vergoedings-

eventuele medicatie.

worden afgeleverd op recept.

voorwaarden of het prijsverschil voor om het product buiten de apotheek om

Gerda Weits, farmakundige, werkzaam

Medicijnen bij stoppen met roken

te bestellen via internet.

bij Bijwerkingencentrum Lareb

In Nederland zijn voor stoppen met roken

Risico’s

Bronnen:

Als een middel wordt voorgeschreven

– SPC bijsluiter Champix, geraadpleegd 18-10-2019:

de volgende medicijnen beschikbaar: • op recept: Champix (varenicline), Zyban (bupropion), cytisine (via de internationale apotheek), nortriptyline (off-label); • zelfzorg of op recept: nicotinebevattende middelen in langwerkende vorm.

door een arts en wordt uitgegeven door een apotheek, dan worden de gebruikers door arts en apotheek begeleid en geïnformeerd over de mogelijke risico’s. Dit geldt niet voor

Voorgeschreven medicijnen worden in de

gebruikers die hun medicijnen bestellen

basisverzekering vergoed als ze worden

zonder tussenkomst van een arts en

gebruikt in combinatie met een goedgekeurd

een apotheek. Daardoor kunnen

begeleidingsprogramma. Met ingang van 2020 mogen zorgverzekeraars voor deze middelen geen eigen risico meer berekenen.

UA | 6 | 2019

illegaal verkregen middelen minder veilig zijn.

https://www.ema.europa.eu/en/documents/produ ct-information/champix-epar-productinformation_nl.pdf – SPC bijsluiter Nicoferin, geraadpleegd 18-10-2019: https://www.geneesmiddeleninformatiebank.nl/s mpc/h118544_smpc.pdf – Nieuwsbericht Bijwerkingencentrum Lareb, geraadpleegd 18-10-2019: https://www.lareb.nl/nl/news/risico-s-oppsychose-bij-illegaal-geneesmiddel-tabex/ – Website IkStopNu.nl, geraadpleegd 19-10-2019: https://www.ikstopnu.nl/

| 19

VAN KOP TOT TEEN

De dikke darm is ons tweede brein Het microbioom in de dikke darm, oftewel de darmďŹ&#x201A;ora, staat de laatste tijd steeds meer in de belangstelling. Er wordt dan ook veel onderzoek naar gedaan en er is steeds meer bekend over de invloed van micro-organismen in de dikke darm. UA | 6 | 2019

| 20

Wat doet het microbioom?

Voedsel en het microbioom

vezels en zorgen voor de productie van

In ons lichaam bevinden zich allerlei

Een gezond voedingspatroon met onder

vitamines en korte-keten vetzuren.

micro-organismen, zoals bacteriën,

meer veel groente, peulvruchten, noten

Inname van veel dierlijke eiwitten zorgt

maar ook schimmels, gisten en virussen.

en volkorengraanproducten heeft een

juist voor minder biﬁdobacteriën.

Samen noemen we dit het microbioom.

positieve invloed op de samenstelling

Lange tijd dacht men dat bacteriën al-

van het microbioom. Uit onderzoek blijkt

Medicijnen en roken

leen kwaad deden en moesten worden

dat fastfood juist een negatief effect

Het gebruik van medicijnen kan een

bestreden. Inmiddels weten we dat een

heeft. Dit komt doordat bepaalde

negatief effect hebben op de samen-

divers microbioom juist een positieve

groepen micro-organismen bij zo’n

stelling van het microbioom. Dit effect is

bijdrage levert aan onze gezondheid.

eetpatroon minder goed kunnen

natuurlijk bekend van antibiotica, maar

groeien, waardoor een verschuiving

ook cholesterolverlagers, protonpomp-

Het microbioom in de dikke darm (het

optreedt in de samenstelling van de

remmers, antidepressiva en de anti-

colon) draagt bij aan allerlei verschill-

darmﬂora. Dit effect treedt al zeer snel

conceptiepil hebben een ongunstig

ende processen in het lichaam. Zo

op, soms al binnen een dag.

effect. Amerikaanse wetenschappers

spelen de micro-organismen in het

stelden verschillende soorten medi-

colon een rol bij de aanmaak van

Schijf van Zes

cijnen in kweekschaaltjes bloot aan

verschillende stoffen. Een voorbeeld

Voedingsmiddelen die gemaakt zijn

darmbacteriën die bij de mens veel

hiervan is vitamine K. Ook worden er

door bacteriën en schimmels hebben

voorkomen. Ze zagen bij twee derde

vetzuren geproduceerd door de fermen-

een positief effect op het microbioom.

van de medicijnen een verandering

tatie van vezels in de dikke darm.

Er zijn wetenschappers die vinden dat

optreden: de chemische samenstelling

Met name de zogenaamde korteketen-

de Schijf van Vijf er een vak bij zou

van de middelen veranderde onder

vetzuren hebben verschillende positieve

moeten krijgen. In deze schijf van Zes

invloed van ten minste één bacterie-

gezondheidseffecten.

krijgen gefermenteerde producten zoals

stam.

Het microbioom speelt ook een rol bij

yoghurt, karnemelk, keﬁr, schimmel-

Roken heeft op verschillende manieren

de weerstand. Dat begint al tijdens de

kaas, kimchi, zuurkool en miso dan

invloed op het microbioom. Ten eerste

geboorte als een baby in aanraking

een eigen vak.

rechtstreeks: roken tast het microbioom

komt met bacteriën afkomstig van

van de mond ernstig aan. Ten tweede

de vagina, huid en darmen (en waar-

Vezels

indirect: als iemand rookt, bereiken

schijnlijk placenta) van de moeder.

Voedingsvezels komen voor in

via in het bloed opgeloste stoffen de

Uit studies komt naar voren dat baby’s

bijvoorbeeld volkorengranen en

darmen en die kunnen daar schade

die via een keizersnede ter wereld zijn

peulvruchten, maar ook in fruit, noten

aanrichten aan het microbioom.

gekomen een minder sterk immuun-

en groente. Vezels zijn goed voor de

Over een rechtstreeks effect van

systeem hebben en daardoor een

darmen. Darmbacteriën breken vezels af

doorgeslikte tabak op de darm en

grotere kans hebben op bijvoorbeeld

in de darm en daarbij komen stoffen vrij

het microbioom is minder bekend.

allergie, astma en eczeem.

die gunstig zijn voor onze gezondheid. Overigens ‘gedragen’ diverse bacterie-

Pre- en probiotica

Ons tweede brein

soorten in de dikke darm zich verschil-

Volgens de deﬁnitie van de WHO

Er zijn steeds meer aanwijzingen dat

lend. Sommige bacteriën gaan mee met

(wereldgezondheidsorganisatie) zijn

de darmen en de hersenen direct met

ontlasting, andere hechten zich in de

probiotica levende micro-organismen

elkaar in verbinding staan; de zoge-

darmwand. Hoe dit precies werkt, is

die een positief effect hebben op de

naamde hersen-darm-as. De communi-

nog niet helemaal duidelijk.

gezondheid wanneer ze in voldoende

catie tussen darm en hersenen kan op

Er moet nog meer onderzoek naar

aantallen worden geconsumeerd.

verschillende manieren verlopen. Zo

worden gedaan.

Prebiotica is een verzamelnaam

zijn er zenuwen die van de darm direct

voor stoffen die de groei van bepaalde

naar de hersenen lopen. Maar ook

Plantaardige voeding

bacteriesoorten in het lichaam

kunnen bacteriën stoffen produceren

Uit onderzoek blijkt dat plantaardige

bevorderen. Er is nog veel onduidelijk

die via het bloed de hersenen bereiken.

voedingspatronen een gunstig effect

over het precieze effect van pre- en

Tot slot kunnen de darmen zelf stoffen

hebben op het microbioom. Bij een

probiotica op het microbioom.

produceren, zoals hormonen, die in-

hoge inname van plantaardige eiwitten

UA blijft de ontwikkelingen volgen. <

vloed kunnen hebben op de hersenen.

is het aantal biﬁdobacteriën groter.

Daarom wordt onze dikke darm ook wel

Biﬁdobacteriën hebben gunstige

ons tweede brein genoemd.

eigenschappen: ze verteren voedings-

UA | 6 | 2019

| 21

MEET EN WEET

Diabetische voeten, check ze regelmatig

diabetespatiënten het advies om zooltjes in de schoenen te dragen en niet op blote voeten te lopen. Maar veel patiënten begrijpen het proces van ulcusvorming niet goed en doen onvoldoende om het risico van voetbeschadiging te vermijden. Ze lopen bijvoorbeeld op blote voeten

Bij mensen met diabetes mellitus kunnen op termijn doorbloedingsproblemen en neurologische problemen ontstaan. Hierdoor kunnen kleine huidbeschadigingen ernstige gevolgen hebben. Een wondje dat door aangetaste zenuwen niet meer wordt gevoeld, en dat door een slechte

of in schoenen die niet goed passen. Schuren of schuiven in de schoen kan al ernstige gevolgen hebben. Als een familielid de controle uitvoert, dan is dat met minder kennis dan die van de pedicure of diabetesverpleegkundige. Ze kunnen een ulcus wel opmerken, maar vaak pas in een wat

doorbloeding moeilijk geneest, kan ontaarden in een later stadium. ernstige wond of zweer (ulcus). Vooral aan de voeten treden Ontsteking deze wonden op: wat dan kan ontstaan is de zogenaamde Een vroeg kenmerk van een ulcus is een ontsteking. Ontsteking is te herkennen diabetische voet. Regelmatige visuele controle van de aan vijf kenmerken:

voeten moet wondjes op tijd aan het licht brengen.

1. roodheid; 2. pijn; 3. zwelling;

De meeste diabetespatiënten krijgen

lastig. Vaak is het gezichtsvermogen al

4. functieverlies;

wel informatie over hoe ze hun voeten

wat minder, en veel diabetici hebben

5. warmte.

moeten controleren, of dat ze regel-

overgewicht of stijve gewrichten en

matig een gespecialiseerde pedicure

kunnen daardoor niet goed bij hun

Soms zijn deze verschijnselen moeilijk

moeten bezoeken. Voor veel mensen

voeten.

te herkennen. Pijn en functieverlies

met diabetes is het echter niet makke-

(bijvoorbeeld niet kunnen lopen)

lijk om zelf hun voeten te inspecteren.

Het is belangrijk elk wondje aan de

kunnen bijvoorbeeld al gemist worden

Zeker het bekijken van de voetzool is

voeten te voorkomen. Daarom krijgen

door zenuwaantasting. En roodheid en

Thermograﬁsche opname van de onderzijde (links) en de bovenzijde (rechts) van de voeten. Normale temperatuur is groen, koud is blauw, geel, oranje en rood zijn warm en wit is zeer warm. Een thermograﬁsche afbeelding van een gezonde voet is groen met blauwe (koudere) tenen en wat warmte in de holte van de voet. Op de afbeelding is te zien dat de linkervoet (rechts op de foto) normaal lijkt en rechtervoet (links op de foto) een andere temperatuur laat zien die op een ontsteking duidt.

UA | 6 | 2019

| 22

zwelling zijn soms moeilijk objectief

hele voet zodat ‘hotspots’ of andere

Inzicht

te beoordelen, omdat deze ook door

opmerkelijke (soms juist koude)

Door de beelden van medische

andere omstandigheden kunnen

plekken goed gevolgd kunnen worden.

thermograﬁe met de patiënt samen

variëren.

Door de temperatuur van de voeten op

te bekijken, krijgt deze meer inzicht in

De temperatuur geeft echter een

gezette tijden te meten, kan zo nodig

de toestand van zijn of haar voeten.

betrouwbare en objectief meetbare

op tijd actie worden ondernomen door

Hiermee wordt het inzicht in de ziekte

indicatie van de toestand van de voet.

bijvoorbeeld een wondje te verzorgen

en in het proces van ulcusvorming

Warmte is met de hand vaak moeilijk

of een zooltje, een orthese of speciaal

vergroot en raken mensen meer

te voelen, maar met medische thermo-

schoeisel aan te meten. Hiermee kan

betrokken bij de preventie van ernstige

graﬁe is het mogelijk om een (zelfs zeer

verdere aantasting van de voet worden

gevolgen.

minieme) ontsteking aan het licht te

afgeremd en hoeft de eerste aantasting

brengen en objectief te meten.

niet te leiden tot een ulcus en later tot

Francine van Broekhoven, medisch

amputatie van de voet.

thermograaf <

Medische thermograﬁe

Verandering van de temperaturen die

Medische thermograﬁe is nog niet zo

wordt aangetoond met medische ther-

bekend. Het gebeurt met een infra-

mograﬁe kan duiden op een verstoorde

roodcamera die warmte én koude

bloedcirculatie, onvoldoende doorbloe-

detecteert. De opnamen worden met

ding, botinfectie en gebieden met een

bepaalde software omgezet in kleuren-

hoog risico op (re-)ulceratie. Verder is de

beelden. Het mooie van deze methode

methode geschikt om een behandeling

is dat het een afbeelding geeft van de

te monitoren.

UA | 6 | 2019

Meer informatie over medische thermograﬁe vind je op DeGroeneZuster.nl.

| 23

ZELFZORG

Producttips Bescherm de huid die de baby beschermt

Adormi melatonine spray helpt je sneller in slaap te vallen

De beschermende vetlaag waarmee een baby geboren wordt, verdwijnt al snel en de babyhuid maakt zelf nog niet voldoende talg aan om afdoende te beschermen tegen invloeden van buitenaf.

Als je ’s avonds naar bed gaat, dan wil je niets liever dan lekker snel in slaap vallen. Adormi Melatonine Spray kan daarbij helpen. Melatonine is een lichaamseigen stof die in de pijnappelklier wordt aangemaakt als het

Daarom is het belangrijk om baby's huidje dagelijks

donker wordt. Bij het slaap-waakritme speelt de

goed te verzorgen en te beschermen met Inoli

productie van melatonine een belangrijke rol. Door de unieke en gepatenteerde NEDS-techno-

Nadat de baby uit bad komt, blijft er op de huid

logie is de concentratie melatonine 5 minuten na

een dun laagje olie achter, dat dezelfde functie

gebruik 4x hoger dan bij gebruik van eenzelfde

heeft als de huideigen vetlaag. Het beschermt de

dosis van een melatonineproduct zonder NEDS-

huid tegen uitdroging en allerlei invloeden van

technologie.

buitenaf en het beperkt de kans op huidreacties. voor de verschillende huidtypes elk een speciﬁeke badolie ontwikkeld. • Met natuurlijke oliën • pH huidneutraal • Bevat geen conserveermiddelen • Zonder kleurstoffen en parabenen Inoli Baby Crème Intensief vettend: voor de droge en kwetsbare huid • Bevat extra vettende natuurlijke oliën • Hydrateert en verzorgt de droge en tere babyhuid • Versterkt de natuurlijke huidbarrière • Voedt de huid en houdt deze zacht en soepel www.inoli.care

Advertenties

Vitamine D (cholecalciferol) op recept wordt sinds 1 januari jl. niet meer vergoed via de basisverzekering. Als alternatief heeft Teva Vitamine D 20 mcg / 800 IE in de vorm van 300 kauwtabletten beschikbaar. Een concurrerend product om patiënten in uw apotheek te behouden. Vitamine D draagt ertoe bij dat calcium goed uit

Baby Badolie.

Niet elke babyhuid is hetzelfde, daarom heeft Inoli

Vitamine D-suppletie helpt het valrisico bij ouderen te verminderen

de voeding wordt opgenomen en draagt bij tot de instandhouding van sterke botten. Vitamine D helpt om de risico’s van vallen als gevolg van houdingsinstabiliteit en spierzwakte te verminderen. Vallen is een risicofactor voor botbreuken bij mannen en vrouwen vanaf 60 jaar. Vitamine D

De spray zorgt dat melatonine via het mond-

wordt onder invloed van zonlicht aangemaakt in

slijmvlies direct in de bloedbaan komt, waardoor

de huid. Daarnaast is voeding een belangrijke

hogere bloedspiegels ontstaan.

bron van deze vitamine.

• Unieke, gepatenteerde NEDS-technologie • Directe opname in de bloedbaan via het mondslijmvlies • 5 minuten na gebruik 4x hogere concentratie melatonine dan bij een melatonineproduct zonder NEDS-technologie • Geeft geen gewenning • Kan langdurig gebruikt worden • Bevat geen alcohol, gluten of lactose www.adormi.nl

Vitamine D 20 mcg van Teva: • Kauwtablet met vruchtensmaak • Verpakking voor 300 dagen • Aantrekkelijk geprijsd Om dit product onder de aandacht te brengen bij de patiënten in uw apotheek is er nu een counterdisplay beschikbaar waarop vitamine D met 25% korting wordt aangeboden (ZI-nummer 16844475). Raadpleeg MyTeva voor meer informatie.

ZELFZORG

Zelfzorgnieuws “Persoonlijk advies pijnstillers nodig” De kennis over zelfzorgpijnstillers als paracetamol en ibuprofen blijft onder de maat. Ook bij chronisch zieke patiënten. Meer dan de helft van de consumenten geeft foute antwoorden op essentiële vragen over het juiste gebruik van pijnstillers. Dat vergroot de kans op verkeerd gebruik en op gezondheidsschade. Persoonlijk advies bij de aankoop van zelfzorggeneesmiddelen is dan ook noodzakelijk. Dat vindt het Centraal Bureau van Drogisterijbedrijven (CBD). Het Instituut Verantwoord Medicijngebruik (IVM) heeft in opdracht van het CBD onderzocht hoe consumenten en patiënten omgaan met pijnstillers als paracetamol en ibuprofen. Deze Pijnpeiling is nu voor de derde keer op rij gehouden. Aan dit onderzoek deden overwegend chronisch zieke patiënten mee. Zo’n 60% van de respondenten gebruikt regelmatig een pijnstiller; bijna een kwart slikt dagelijks paracetamol en ruim 10% neemt dagelijks een ontstekingsremmende pijnstiller als ibuprofen. Opvallend is dat ook chronische patiënten hun kennis over pijnstillers overschatten en de risico’s onderschatten. Zo weet slechts één op de drie consumenten de maximale dagelijkse hoeveelheid ibuprofen (200 mg), weet ruim 55% niet of iemand van 70 jaar of ouder veilig ibuprofen kan slikken (nee dus), en een kwart weet niet of een kind tot 15 jaar dezelfde hoeveelheid paracetamol mag slikken als een volwassene (nee). Directeur van het IVM Ruud Coolen van Brakel signaleert ook dat de meeste mensen geen advies vragen bij aankoop van zelfzorggeneesmiddelen, terwijl het juist noodzakelijk is dat ook patiënten bij de terhandstelling advies vragen en ook persoonlijk advies krijgen. De drogisten hebben aangekondigd om actief en ongevraagd risicowaarschuwingen te gaan geven bij de aankoop van zelfzorggeneesmiddelen. (Bron: Centraal Bureau Drogisterijbedrijven)

Strenger toezicht op melatonineproducten

Nederlandse longartsen pleiten voor totaalverbod e-sigaret

De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) en de Nederlandse Voedselen Warenautoriteit (NVWA) gaan strenger controleren op verstrekking van melatonineproducten met een doseringsadvies van meer dan 0,3 mg per dag.

Nederlandse longartsen willen een totaalverbod op e-sigaretten in Nederland. Dat zei de voorzitter van de Vereniging van Artsen voor Longziekten en Tuberculose (NVALT) in het AD.

Dat blijkt uit een brief van de IGJ die de KNMP op haar website heeft geplaatst. Samen met de NVWA gaat de IGJ zowel vergunninghouders (fabrikanten en groothandels) als verkopers (zoals apotheken) controleren of dergelijke middelen wel als geneesmiddel worden verkocht. Het is hierbij mogelijk dat de inspecteurs een overtreding van de Geneesmiddelenwet constateren indien uit onderzoek blijkt dat een individueel product als geneesmiddel beschouwd dient te worden. De IGJ vindt dat een product met een dagdosering van 0,3 mg melatonine of hoger “op farmacologische wijze meerdere fysiologische functies van het menselijk lichaam beïnvloedt”. Deze producten worden daarom beschouwd als geneesmiddel en vallen onder de Geneesmiddelenwet. De producten moeten geregistreerd zijn als geneesmiddel en voor het in de handel brengen ervan is een vergunning vereist.

De e-sigaret lijkt namelijk niet minder schadelijk te zijn dan gewone sigaretten. Dat werd onlangs gemeld op het Europese congres voor longartsen. Ook in Nederland zijn er inmiddels e-sigaretgebruikers met klachten bij de longarts beland. Als hulpmiddel bij het stoppen met roken lijkt de e-sigaret ook nauwelijks waarde te hebben. Zowel longartsen als kinderartsen vinden bovendien dat e-sigaretten jongeren verleiden om te gaan roken en daarmee kans geven op nicotineverslaving. (Bron: Algemeen Dagblad)

Als een melatonineproduct met een dagdosering van 0,3 mg of hoger wordt aangetroffen dat niet als geneesmiddel is geregistreerd, overtreedt de leverancier of verkoper daarmee de Geneesmiddelenwet. Tot 1 april 2020 worden schriftelijke waarschuwingen gegeven. (Bron: KNMP)

UA | 6 | 2019

| 25

ZELFZORG Juist dat snelle effect bevordert het hunkeren naar een volgende sigaret.

Redenen om te stoppen Mensen die willen stopen met roken, kunnen daarvoor meerdere redenen hebben. Vaak hebben ze een medische aandoening die wordt verergerd door roken, bijvoorbeeld COPD, astma, kanker, een hartaandoening, atherosclerose of trombose. Meestal heeft hun arts dan geadviseerd om te stoppen met roken. Stoppen met roken kan ook helpen om aandoeningen te voorkomen. Vooral als er al sprake is van gezondheidsklachten zoals een rokershoestje, of als de roker ook andere risicofactoren heeft, zoals een verhoogd

Goede voornemens: stoppen met roken

cholesterolgehalte of pilgebruik. Een meer sociale overweging is dat men de omgeving niet (meer) wil blootstellen aan sigarettenrook, om hen te beschermen tegen de schadelijke effecten van meeroken, zoals luchtwegaandoeningen en oorontsteking. Of omdat de omge-

Het is alweer december en aan het begin van

ving klaagt over de vieze rooklucht.

volgende maand zullen er weer veel mensen zijn

het werk, bij de sportvereniging of in

Soms speelt ook een rookverbod op

die het gaan proberen: stoppen met roken. Hoe kun

de horeca een rol. En ook als er in

je een roker helpen om deze stoppoging te laten

er kinderen op komst zijn, kan dat een

iemands omgeving kinderen zijn, of als belangrijke drijfveer zijn om te stoppen

slagen?

met roken. (Mee)roken tijdens de zwangerschap kan schadelijk zijn voor het ongeboren kind. En jonge kinderen hebben een grotere kans om later een

Voor een niet-roker lijkt het zo een-

Nicotine, teer en CO

luchtwegaandoening te krijgen als er

voudig: waarom zou je roken? Het

Veel mensen denken dat vooral de

iemand in huis rookt. Het is dan ook

heeft zoveel nadelen voor de eigen

nicotine in sigaretten schadelijk is voor

verstandig dat een vrouw en haar

gezondheid, en voor die van ‘meerokers’.

de gezondheid. Maar eigenlijk zijn

huisgenoten al stoppen met roken

Bovendien geeft het vieze luchtjes in

vooral de verbrandingsproducten (teer)

voordat zij zwanger wordt.

kleren en gordijnen en aanslag op

en koolmonoxide de boosdoeners. Teer

muren en plafonds…

bevordert ontstekingen, met als gevolg

Snel resultaat

Rokers weten dat natuurlijk ook, maar

kanker en atherosclerose, koolmonoxide

Mensen die het lukt om met roken te

toch ligt het voor hen anders. Veel

verdringt zuurstof van de erytrocyten.

stoppen, kunnen daar al snel baat bij

rokers hebben al meerdere stoppo-

Nicotine is de stof die zorgt voor de

hebben. Binnen een week hebben ze

gingen achter de rug, maar het succes

verslaving. Na inhalatie bereikt nicotine

al meer lucht en een betere conditie.

houdt vaak geen stand. Elke roker weet

al binnen ongeveer zeven seconden de

Bij inspanning hijgen ze dus minder en

dat het beter is om te stoppen, maar

hersenen en geeft het de gebruiker een

ze kunnen een inspanning langer vol-

de verslaving houdt hem of haar in zijn

prettig gevoel: het werkt opwekkend en

houden. Ook hoesten ze minder, ervaren

greep…

kalmerend en verbetert de concentratie.

ze meer reuk en smaak en gaat hun

UA | 6 | 2019

| 26

E-sigaret onder vuur

Hoewel de e-sigaret aanvankelijk voor minder

huid er gezonder uitzien.

van stress – en/of van zwakte – weer

hinder en gezondheidsproblemen leek te

Daarnaast nemen gezondheidsrisico’s

naar hun sigaret. Daarom verhoogt

zorgen, zijn er de laatste tijd aanwijzingen

(kans op een hartinfarct, een beroerte,

begeleiding – of zoals dat heet: motiva-

dat deze longaandoeningen veroorzaken.

hart- en vaatziekten of kanker) snel af.

tieverhogende interventie – de kans op

Zo is het risico op een hartziekte één

succes. Er zijn veel soorten begelei-

jaar na het stoppen tot de helft gedaald.

dingsprogramma’s beschikbaar, zodat iemand die vorm kan kiezen die het

Informatie over stoppen met roken

Problemen met stoppen

best bij hem of haar past.

Ondanks het snel merkbare effect op

Om weerstand te bieden aan het

conditie, geur en reuk, blijft de hunke-

ontbreken van de nicotinekick, kan

ring naar het effect van nicotine lang

nicotinevervangende medicatie worden

aanwezig. Daarnaast treden er lichame-

gebruikt. Deze is er in verschillende

lijke en psychische ontwenningsver-

vormen: kauwgom, zuigtablet, mond-

schijnselen op, zoals een grieperig

spray en pleister. Dit zijn allemaal lang-

gevoel, neerslachtigheid, prikkel-

werkende vormen, die wel nicotine

baarheid, moeite met concentreren,

leveren, maar minder ‘kick’ geven.

Na stoppen met roken kan dosisaanpassing

en gevoelens van angst en nervositeit.

Hiermee wordt het gemakkelijker om

nodig zijn van insuline, theofylline, bepaalde

Ook toenemende eetlust is een bekend

de behoefte aan nicotine af te bouwen.

fenomeen. Ex-rokers kunnen nog lang

Deze middelen zijn beschikbaar als

de hunkering naar een sigaret voelen

zelfzorgproduct, maar worden op

en in stressvolle situaties kan die

voorschrift – mits in combinatie met een

hunkering te sterk worden.

begeleidingsprogramma – wel vergoed

rokeninfo.nl ikstopnu.nl Gecertiﬁceerde persoonlijke begeleiders zijn te vinden op kwaliteitsregisterstopmetroken.nl

Let op interacties

antipsychotica en antidepressiva, bètablokkers, antiaritmica en oncolytica. Met name de polycyclische koolwaterstoffen in de sigaretten induceren namelijk het leverenzym CYP1A2. Als een roker gestopt is, worden medicijnen daardoor verminderd

uit de basisverzekering.

afgebroken en kan overdosering ontstaan. Ook

Manieren om te stoppen

Als stoppen op deze manieren niet is

als een roker overgaat op nicotinevervangende

Stoppen met roken is dus goed voor

gelukt, kan een arts verslavingsrem-

producten, moet men hiermee rekening

de gezondheid, maar niet makkelijk.

mende geneesmiddelen inzetten zoals

houden. Verwijs naar de huisarts voor

Hoe pak je het aan?

bupropion, varenicline, of evt. off-label

dosisaanpassing.

Sommigen stoppen gewoon, op eigen

nortriptyline. <

wilskracht. Voor velen is dit echter niet haalbaar en zij grijpen op een moment

Op www.ua.nl vind je meer belangrijke adviezen bij nicotinevervangende producten

Jouw advies bij stoppen met roken ● Belangrijke informatie: stoppen is effectiever en beter vol te houden dan minderen. ● Vraag of de klant al eerder geprobeerd heeft om te stoppen en waar deze toen tegenaan liep. Probeer daarop in te gaan. Adviseer een stopdatum te kiezen, te bedenken hoe men zonder tabak kan reageren op stress of andere moeilijke situaties, en gelegenheden waar wordt gerookt te vermijden. ● Iemand die meer dan 10 sigaretten per dag rookt, kan baat hebben bij een zelfzorgmiddel. ● Eerste keuze daarbij is een nicotinebevattend product zoals kauwgom, zuigtabletten, mondspray, pleisters. Ook kan een combinatie worden geadviseerd (bijvoorbeeld pleisters met een van de orale middelen). Wijs dan wel op het extra risico van bijwerkingen. ● Wijs op de mogelijke toename van eetlust en gewichtstoename. Een gezond eetpatroon en regelmatig bewegen kunnen deze gewichtstoename beperken. ● Adviseer aﬂeiding en ontspanning tegen de stress van het stoppen. ● Iemand die niet veel vertrouwen heeft in de eigen stoppoging, kun je beter naar de huisarts verwijzen voor stoppen onder begeleiding en/of met andere medicatie. ● Ook mensen die medicijnen gebruiken die interactie vertonen met roken, moeten naar de huisarts worden verwezen voor dosisaanpassing (zie het kader). ● Behalve aan mensen die zelf willen stoppen met roken, kun je ook advies geven aan mensen met een aandoening waarbij stoppen met roken aanzienlijke gezondheidswinst kan opleveren. Denk aan longaandoeningen (met name astma en COPD), hart- en vaatziekten of diabetes.

UA | 6 | 2019

| 27

LIEKES ZELFZORGADVIES

Vezels voor een gezonde buik

nen. Vezels worden in de darmen niet volledig verteerd, maar geven wel volume. Daardoor geven ze een natuurlijke prikkeling aan de darmwand. Doordat vezels ook vocht aantrekken en

Wat kan iemand zelf doen om de darmen zo goed mogelijk te laten functioneren? Belangrijk is de darmen in beweging te houden – iets wat bij veel mensen niet altijd vanzelf gaat.

vasthouden, zijn ze essentieel voor een goede stoelgang. Teven dienen vezels als voedingsbodem voor de goede bacteriën. Door witte rijst, wit brood en gewone pastaproducten te vervangen door zilvervliesrijst en volkorenproducten, krijg je veel meer vezels binnen (N.B. ‘gewoon’ bruin- of meergranen-

Er zijn veel dingen die iemand zelf

brood zijn geen volkorenproducten!).

die opzwellen bij contact met vocht.

kan doen voor een goede stoelgang.

Ook groente en fruit leveren vezels.

Het volume in de darm neemt daardoor

Voldoende drinken en voldoende

En niet alleen daarom zijn groente en

toe, waardoor de darmwand beter

bewegen, maar ook voeding kan een

fruit belangrijk voor de darmen, maar

geprikkeld wordt om in beweging te

groot verschil maken. Voldoende vezels

ook omdat ze veel vocht bevatten.

blijven en de ontlasting zachter blijft.

eten bijvoorbeeld. Vaste etenstijden en

Reserveer groente daarom niet alleen

Erg belangrijk is om bij psylliumvezels

vooral ontbijten zorgen voor een con-

voor de hoofdmaaltijd, maar eet ook

voldoende te drinken. Anders onttrekt

stantere darmperistaltiek, waardoor de

rauwkost bij de lunch of als snack.

psyllium vocht aan de darmen en is

kans op obstipatie kleiner wordt. Ook

Let ook op de etiketten van voedings-

het effect tegenovergesteld! Ook is het

ruim de tijd nemen om te eten en goed

producten: daarop staat de hoeveel-

belangrijk te weten dat het vaak een

kauwen zorgen ervoor dat voedsel beter

heid vezels vermeld. Als iemand nog

paar dagen duurt voordat er effect

verteerd wordt.

niet veel vezels gebruikt, adviseer dan

optreedt. Wanneer een sneller effect

om dit geleidelijk op te bouwen.

gewenst is, zijn er andere middelen

Vezels

beschikbaar die de darmwand prikkelen

De gemiddelde Nederlander krijgt

Mocht iemand met de voeding toch te

zoals bisacodyl en senna. Deze zijn

structureel te weinig vezels binnen:

weinig vezels binnenkrijgen en klachten

alleen voor kortdurend gebruik, omdat

gemiddeld slechts 19 gram per dag,

hebben van obstipatie, dan is te over-

chronisch gebruik kan leiden tot ver-

terwijl het advies minimaal 30 gram

wegen om psylliumvezels te gebruiken.

storing van de elektrolytenbalans en

is voor vrouwen en 40 gram voor man-

Dit zijn zakjes met plantaardige vezels

aanhoudende diarree.

Jouw advies bij obstipatie

Biotica Om het lichaam beter in staat te stellen ziekteverwekkers weg te werken, is

● Vraag bij iemand met obstipatie naar het medicijngebruik. Obstipatie kan namelijk een

het ook van belang om de darmﬂora (microbioom) goed in balans te houden

bijwerking zijn van bepaalde antidepressiva, antipsychotica, opiaten, fenytoïne, ijzer-

(zie ook het artikel op pagina 20).

tabletten, bètablokkers of diuretica. Mocht deze bijwerking optreden, dan is het

Bepaalde probiotica in supplementvorm

belangrijk dit te melden bij de behandelend arts.

kunnen hierbij helpen, maar je kunt ook

● Adviseer om bij gebruik van psylliumvezels voldoende te drinken. Anders kan de obstipatie juist erger worden. ● Verwijs naar de huisarts in de volgende gevallen:

je eigen ‘goede’ bacteriën stimuleren met voedingsmiddelen als ui, knoﬂook, prei, kool en peulvruchten (erwten,

– bij een zeer onregelmatige stoelgang;

bonen, linzen). Peulvruchten bevatten

– bij een veranderd ontlastingspatroon zonder wijziging in voedingspatroon of leefstijl;

tevens veel vezels, dus het is zeker een

– als ontlasten pijn doet en dit niet wordt veroorzaakt door aambeien;

aanrader om deze op het boodschap-

– als er bloed bij de ontlasting zit of als de ontlasting heel donker is;

penlijstje te zetten. <

– bij klachten die wijzen op overloopdiarree; – bij kinderen, zwangeren en acuut optredende buikpijn.

UA | 6 | 2019

| 29

Vitamine D Hoog gedoseerd Helpt om het valrisico bĳ ouderen te verminderen, in verband met houdingsinstabiliteit en spierzwakte. Vallen is een risicofactor voor

25% korting

botbreuken bĳ mannen en

Bestel nu een display met 25% korting AIP € 87,-

ZI-nummer: 16844475

De display is verkrĳgbaar bĳ:

8 711218 983208

NL/OTC-CH/19/0033

vrouwen vanaf 60 jaar.

SUPPLEMENT

Fit de winter door: een vitamine-ABC Nu het weer kouder is en langer donker, voelen veel mensen zich minder ﬁt. Gelukkig kunnen we zelf iets doen om ons lichaam beter bestand te maken tegen verkoudheid en griep: de weerstand ondersteunen met een gezonde leefstijl en goede voeding met voldoende vitamines en mineralen. Welke vitamines, mineralen en andere voedingsstoffen verdienen extra aandacht in deze koude en donkere periode?

Zink Het mineraal zink ondersteunt ons immuunsysteem. Met een gevarieerd voedingspatroon met onder andere vis, vlees, volkorenbrood, peulvruchten en rijst krijg je voldoende zink binnen. Per dag heb je 7-9 milligram zink nodig.

Seleen Seleen helpt de normale werking van het immuunsysteem. Seleen komt voor in zowel dierlijke als plantaardige producten. Een gezond, gevarieerd voedingspatroon bevat voldoende seleen. Producten met seleen zijn onder andere: noten, groente, vis, vlees en zaden. Per dag heb je 70 microgram seleen nodig.

Vitamine A

griep proberen veel mensen de inname

Koper

Het lichaam heeft vitamine A nodig

van vitamine C te verhogen. Logisch,

Koper is een belangrijk mineraal, dat

voor de ondersteuning van de normale

want vitamine C helpt om de weerstand

mede zorgt voor een goede weerstand.

weerstand. Daarnaast is vitamine A

op peil te houden. Vitamine C kan ver-

Orgaanvlees, zeevis, schaal- en schelp-

belangrijk voor haar, huid en gebit.

koudheid of griep niet voorkomen, maar

dieren zijn producten die veel koper

Vitamine A krijg je binnen via dierlijke

het kan de ernst en duur ervan wel

bevatten. In mindere mate zit koper in

producten zoals vlees, vis, eieren en

gunstig beïnvloeden. Vitamine C zit in

cacaoproducten, groente, fruit, noten en

zuivel. Bètacaroteen (de voorloperstof

aardappels en in groente en fruit, zoals

graanproducten. Per dag heb je 0,9 milli-

van vitamine A) zit onder andere in

paprika, broccoli en sinaasappel. Per dag

gram koper nodig.

oranje groente- en fruitsoorten. Het

heb je 75 milligram vitamine C nodig.

IJzer

lichaam kan bètacaroteen omzetten in vitamine A. Per dag heb je 800

Vitamine D

IJzer draagt bij aan het normale

microgram vitamine A nodig.

Het lichaam heeft vitamine D nodig om

functioneren van het immuunsysteem.

spieren en botten gezond te houden.

Plantaardig ijzer zit in volkoren graan-

B-vitamines

Verder speelt vitamine D een rol bij de

producten en groene bladgroente.

De vitamine B-reeks bestaat uit acht

weerstand. Voldoende vitamine D uit

Dierlijk ijzer zit voornamelijk in vlees.

verschillende B-vitamines met elk een

voeding halen, is lastig. Het eten van

Vitamine C verbetert de opname van

aparte functie. Vitamine B6, B11 (folium-

eieren en vette vis helpt zeker, maar

ijzer in het lichaam. Per dag heb je

zuur) en B12 zijn belangrijk in de strijd

deze voedingsmiddelen zijn geen groot-

11 milligram ijzer nodig. <

tegen infecties en dragen bij aan een

leveranciers. Vitamine D wordt niet voor

sterk immuunsysteem.

niets ‘de zonnevitamine’ genoemd. Met

Omdat er verschillende soorten

behulp van het ultraviolette licht kan de

vitamine B zijn, is een gevarieerde

huid namelijk vitamine D aanmaken en

voeding belangrijk. B-vitamines zitten

dit is de grootste bron van vitamine D.

onder andere in vis, vlees, groene

In de herfst en winter is de zon helaas

groente, noten en volkoren graanpro-

niet krachtig genoeg om vitamine D

ducten (zie ook de tabel in het vorige

aan te maken, daarnaast raken de in

nummer van UA). Per dag heb je nodig:

de zomer opgebouwde voorraden

1,5 milligram vitamine B6, 300 micro-

vitamine D langzaam uitgeput. Per dag

gram vitamine B11 en 2,8 microgram

heb je 10 microgram vitamine D nodig

vitamine B12.

(ouderen vanaf 70 jaar 20 microgram). Voor sommige groepen wordt suppletie

Vitamine C

aanbevolen omdat ze niet via de

Bij een opkomende verkoudheid of

‘normale’ weg hun ADH binnenkrijgen.

UA | 6 | 2019

Goede weerstand? Een totaalplaatje! Gezonde, gevarieerde voeding bevat alle weerstandsvitamines en -mineralen. Lukt het iemand niet om gezond te eten? Dan kun je een multivitamine adviseren ter aanvulling. Voldoende slaap, weinig stress en voldoende beweging zijn ook belangrijk voor een goede weerstand. Het is belangrijk om iemand ook hierop te wijzen.

| 31

Iedere dag met plezier naar je werk

Kies voor het leukste zorgbedrijf van Nederland.

Beste Werkgever 2018-2019 Gekozen door werknemers

ZELFZORG

De rol van vitamines en mineralen bij poliepen Diverse studies wijzen op het mineraal seleen als cruciale factor voor gezonde darmen. Zo lijkt een tekort aan seleen een rol te spelen bij inﬂammatoire darmziekten (IBD). Maar seleen blijkt ook betrokken te zijn bij het ontstaan van darmpoliepen.

Een van de mogelijke aandoeningen

goedaardig is of niet. Dat kan pas na

Enorme afname

van de darm zijn poliepen: goedaar-

verwijdering, met de microscoop. Na

Na vijf jaar zagen de wetenschappers

dige woekeringen van het slijmvlies

een operatie worden de patiënten

dat het aantal patiënten met terug-

van de dikke darm. Sommige mensen

regelmatig gecontroleerd omdat de

gekeerde adenomen in de groep die de

hebben er maar één, andere meerdere.

poliepen kunnen terugkeren.

antioxidanten had gebruikt 50% lager

Soms zijn ze zo klein als een speldenknop, maar ze kunnen ook groter zijn.

was in vergelijking met de placebo-

Suppletie onderzocht

groep.

Natuurlijk is het belangrijk om Naar schatting heeft ongeveer 5-20%

manieren te vinden om de terugkeer

Langdurig effect

van alle mensen boven de vijftig jaar

van poliepen zoveel mogelijk te

Na vijftien jaar wilde de hoofdonder-

dergelijke poliepen, maar ze veroor-

voorkomen. Een Italiaans onderzoek

zoeker – dr. Luigina Bonelli van het

zaken lang niet altijd klachten. Verreweg

ging na of het mogelijk was om met

Italiaanse Instituut voor Kanker-

de meeste poliepen zijn en blijven

een cocktail van seleen, zink en vier

onderzoek – echter weten hoe het

goedaardig. Maar soms kunnen ze on-

antioxidanten (vitamines A, B6, C en E)

de deelnemers verder was vergaan.

rustige cellen bevatten en op den duur

de terugkeer van adenomen te

Tot haar verbazing vond ze dat

uitgroeien tot dikkedarmkanker. Deze

voorkomen bij patiënten bij wie deze

adenomen in 2008 nog steeds

poliepen worden ook wel adenomen of

waren ontdekt en chirurgisch waren

minder waren teruggekomen bij

adenomateuze poliepen genoemd. Ze

verwijderd. Dit onderzoek begon in

degenen die van 1988 tot 1993 de

ontstaan vanuit klierweefsel.

1988. 411 mannen en vrouwen tussen

supplementen hadden gebruikt.

25 en 75 jaar werden ingedeeld in

Het percentage patiënten met

Als er bij een inwendig onderzoek van

twee groepen. De ene groep kreeg

recidief-adenomen was in die groep

de dikke darm (een coloscopie)

dagelijks tabletten met seleen, zink

39% lager dan in de placebogroep.

poliepen worden gevonden, dan

en de vitamines A, B6, C, en E, de

De supplementen hadden dus een

worden deze uit voorzorg verwijderd.

andere groep kreeg placebotabletten.

langdurig beschermend effect, was

Je kunt namelijk niet zien of een poliep

Dit werd vijf jaar voortgezet.

de conclusie. <

(Bron: Bonelli L, e.a. Antioxidant supplement and long-term reduction of recurrent adenomas of the large bowel. A double-blind randomized trial. J Gastroenterol 2013, 48 (6): 698–705.)

UA | 6 | 2019

| 33

BRANCHE

Consultvoering: van medicijngericht naar patiëntgericht gesprek Meer vragen stellen, verwachtingen over medicijnen bespreken en samen met de patiënt beslissen over het medicijngebruik. Dat bereik je met consultvoering. Daarbij heeft je gesprek een structuur die meer ruimte biedt voor vragen en zorgen van de patiënt, vergeleken met het gangbare uitgiftegesprek waarin informatie geven vaak de boventoon voert. UA sprak met twee enthousiaste apothekersassistenten van Apotheek De Vriendschap in Emmen. “Het geeft me meer voldoening.”

Brenda Kuiper (links) en Ina Woldering: "Apothekersassistenten zijn mensen die graag andere mensen helpen."

UA | 6 | 2019

| 34

Consultvoering Zes openbare apotheken, waaronder

De richtlijn Consultvoering is nog in ontwikkeling en zal na autorisatie worden opgenomen in de set KNMP-

Apotheek De Vriendschap, gingen in

richtlijnen van de Professionele Standaard Farmaceutische Zorg. Deze conceptrichtlijn is sinds 3Â oktober jl.

2018 de uitdaging aan. Ze toetsten de

beschikbaar voor KNMP-leden.

conceptrichtlijn Consultvoering, opgesteld door de KNMP. Deze richtlijn geeft aanbevelingen voor de opbouw en de

Consultvoering is toepasbaar bij alle zorgvragen van de patiĂŤnt, waaronder zorgvragen bij de start van de behandeling met een UR-geneesmiddel of bij vervolg of wijziging van een behandeling met een URgeneesmiddel.

uitvoering van een farmaceutisch consult op basis van het Calgary-Cam-

De gespreksstructuur volgt het zogeheten Calgary-Cambridge model:

bridge-model. Het bleek dat de metho-

í˘ą Begin consult. Contact maken met de patiĂŤnt, vaststellen van de zorgvragen van de patiĂŤnt en bespreken

de uitvoerbaar is in de apotheek,

van het verloop van het consult. Open het gesprek met een aantal basisvragen. Is het medicijn bedoeld

toepasbaar is bij alle soorten zorg-

voor uzelf of voor iemand anders?

vragen en meerwaarde biedt. Focus van het model is dat de zorgverlener de cliĂŤnt vraagt wat hij nodig heeft en vervolgens een advies geeft dat aansluit bij de zorgvraag en zorg-

í˘˛ Informatie inwinnen over de zorgvraag van de patiĂŤnt. Stel open vragen. Probeer te achterhalen wat de arts al aan de patiĂŤnt heeft verteld. Welke vragen of zorgen heeft de patiĂŤnt? í˘ł Advies en uitleg geven die passen bij de zorgvragen. Geef antwoord op vragen van de patiĂŤnt. Leg uit hoe het medicijn werkt en of er wisselwerking is met andere geneesmiddelen. Ga steeds uit van de patiĂŤnt en vraag na of hij denkt het medicijn goed te kunnen gebruiken. Neem samen een besluit over het gebruik. í˘´ Afsluiten consult. Rond het gesprek af. Vat samen wat je met de patiĂŤnt hebt besproken en leg dit vast.

behoefte van de cliĂŤnt. Het gesprek bestaat uit vier stappen

Tijdens het consult breng je structuur aan door de stappen te volgen van het model en werk je ook aan de

(zie kader). Wat daarin direct opvalt, is

relatie met de patiĂŤnt door een goed contact en wederzijds vertrouwen te creĂŤren.

dat je het gesprek anders begint dan gebruikelijk. Je gaat als apothekers-

Begin van het consult

assistent niet uit van het recept, maar je richt je eerst met een betrokken houding tot de patiĂŤnt; je maakt oog-

Informatie inwinnen

STRUCTUUR AANBRENGEN

RELATIE OPBOUWEN

contact en toont oprechte interesse. Uitleg, advies en besluit

â&#x20AC;&#x153;Het gesprek kwam altijd veel meer van onze kantâ&#x20AC;?, legt Ina Woldering, apothekersassistente, uit. â&#x20AC;&#x153;Je begon te

Afsluiting van het consult

vertellen: u krijgt dit middel voor de eerste keer, u moet het drie keer per

Schematische weergave van de opbouw en fasen tijdens een consult volgens het Calgary-Cambridge-model.

dag innemen, enzovoort. Het was vooral een voorlichtingspraatje. Nu stellen we eerst open vragen aan

behandeling daarvan, en dat ze daar-

volgende vraag: Kunt of wilt u er iets

de cliĂŤnt. Daarmee komt er al veel

mee hun zorgverlenerschap beter

over vertellen? Overigens kan elke

boven waarop je kunt inspelen. We

invulling konden geven. Apothekers-

apothekersassistent per situatie naar

hebben geleerd om het gesprek op

assistente Brenda Kuiper: â&#x20AC;&#x153;Ik voel me

eigen inzicht de vragen en zinnen

een goede manier te leiden. Wordt

gemotiveerd om dit te doen. Goede

aanpassen. Het is een kwestie van

het verhaal te lang of heeft het niet

zorg is zoveel meer dan medicijnen.

oefenen en experimenteren.

zoveel meer te maken met de aan-

En dat maak je op deze manier waar.â&#x20AC;?

doening of het medicijn, dan ga je

Aan het eind van het consult begrijpen

samenvatten. Je gaat eerst mee in de

patiĂŤnten beter hoe ze hun medicatie

emotie, maar vervolgens breng je het

moeten gebruiken, merken Ina en

gesprek weer op het onderwerp waar

Brenda. Je weet beter wat je moet

Voorbeeld

het om gaat.â&#x20AC;?

uitleggen, omdat patiĂŤnten eerst zelf

Voor stap 1 en 2 zijn gesprekstech-

hun verhaal kunnen doen en daartoe

nieken nodig die je goed moet hebben

Open vragen

worden uitgenodigd door open vragen.

geoefend, zoals actief luisteren en

Assistenten die aan het project deel-

Een open vraag aan een cliĂŤnt die

doorvragen. Brenda geeft een praktijk-

namen, merkten dat ze via consult-

net een bezoek heeft gebracht aan

voering beter met patiĂŤnten in gesprek

de huisarts is: Wat heeft de dokter u

kwamen over hun aandoening en de

al verteld over het medicijn? En de

UA | 6 | 2019

"Nu stellen we eerst open vragen aan de cliĂŤnt"

>> Lees verder op pagina 37

| 35

GEEF JIJ OM JE VAK? Laat jouw stem dan horen en word nu lid van Optima Farma! Waarom? Wij zorgen dat jouw stem gehoord wordt bij overheid en andere partijen. Zo maken wij het verschil voor de dagelijkse werkzaamheden in de apotheek en de ontwikkeling van jouw vak. Hoe meer leden hoe meer we voor je kunnen doen!

Als lid krijg je: • maandelijks de Optima Farma Nieuwsbrief per e-mail • korting op Optima Farma activiteiten (congres, symposium e.d.) • 10% korting op een abonnement van Accredidact • 6x per jaar het vakblad UA zie verder www.optimafarma.nl/lidmaatschap/ OPTIMA FARMA BEROEPSVERENIGING VOOR APOTHEKERSASSISTENTEN, FARMACEUTISCH CONSULENTEN, FARMACEUTISCH MANAGERS

Geef voor nieuwe doorbraken in kankeronderzoek. Ga naar kwf.nl/doneer

BRANCHE voorbeeld: “Er kwam hier een cliënt met een recept voor een antibioticakuur na zijn tandartsbezoek. Door vragen te stellen, bleek dat hij verwachtte meteen van zijn pijn af te zijn. Daarop heeft hij nog aanvullende pijnmedicatie meegekregen uit de zelfzorg. En uitleg dat het toch wel even duurt voor een kuur aanslaat.”

Cardiaal belast Nog een voorbeeld. Dit laat zien dat de vervolgstappen 3 en 4 logisch voortvloeien uit de eerdere stappen. Brenda: “Er kwam een mevrouw met een recept voor een bloeddrukverlager. Ik vond haar wat stil en liet haar eerst vertellen. Haar bloeddruk was veel te hoog. Ik zei tegen haar: Ik zie dat u geschrokken bent van wat de huisarts

Brenda Kuiper voert een consult met een patiënt.

u heeft verteld. Dat bleek ook zo te zijn. Haar familie was cardiaal belast. Ik probeerde haar zo goed mogelijk

richt, waarin tweejaarlijkse bijscho-

Dat leggen we vast in de feedback-

gerust te stellen door haar aandacht

lingen voor de medewerkers worden

checklist, die we ook in ons dagelijkse

te geven, omdat ik zag dat ze even

gehouden. Een aandoening als diabe-

werk gebruiken. Je vraagt een collega

aandacht nodig had, en door uitleg

tes wordt daarbij besproken vanuit de

om jou te observeren.

over het medicijn te geven. Aan het

farmacotherapie én vanuit gespreks-

eind bedankte ze me voor het ﬁjne

voering. De assistenten spelen

Wat ik soms wel lastig vind, is om niet

gesprek. Patiënten gaan anders naar

praktijksituaties na en oefenen zo in

belerend of niet betuttelend te worden

huis. Dat geeft een voldaan gevoel.”

het voeren van gesprekken. De een

naar de patiënt, bijvoorbeeld als ik

speelt de patiënt, de ander de apo-

vraag: Kunt u nog eens herhalen wat ik

thekersassistent en de derde is

verteld heb? Soms merk je dat iemand

observator. De ‘patiënt’ krijgt een

weerstand heeft tegen de vragen. Je

instructiebriefje: hij maakt zich zorgen

kunt proberen erachter te komen waar

"Goede zorg is zoveel meer dan medicijnen. En dat maak je op deze manier waar”

en is huiverig voor het medicijn. De

die weerstand vandaan komt.

Praktijkoefeningen

assistente moet zijn weerstand boven

Bijvoorbeeld door iets te zeggen over

Het is niet moeilijk om de methode

tafel zien te krijgen.

wat je denkt te zien: Ik merk dat u misschien niet zoveel tijd heeft. De

te leren, vinden Ina en Brenda. “Apothekersassistenten zijn mensen die graag andere mensen helpen, denk

"Aan het eind bedankte ze me voor het fijne gesprek"

kunst is om de patiënt aan het praten te krijgen.” “Feedback laat mij zien dat er altijd

ik”, zegt Brenda. “We zijn vriendelijk en letten erop dat mensen zich veilig

Feedback geven

ruimte is voor verbetering”, zegt

voelen. Wat consultvoering je extra

“Oefenen is belangrijk”, zegt Ina. “Als je

Brenda. “Als een collega tegen mij

biedt, is een structuur, een houvast

de patiënt speelt, sta je aan de andere

zegt: Brenda, je doet het al heel goed,

voor het gesprek met de patiënt,

kant van de balie en ervaar je hoe de

maar let de volgende keer nog even

waarmee je kunt blijven oefenen.”

assistente iets uitlegt. En als je door

daar of daar op, dan is dat

Dat blijven oefenen is nodig, omdat

een ander geobserveerd wordt, leer

motiverend.” <

elke patiënt en elke situatie anders is.

je bewuster bezig te zijn met het

Apotheek De Vriendschap heeft hier-

gesprek. Heb je wel de zorgvraag

voor de Vriendschap Academie opge-

vastgesteld, heb je samengevat?

UA | 6 | 2019

| 37

DE BEROEPSVERENIGING VAN APOTHEKERSASSISTENTEN, FARMACEUTISCH CONSULENTEN EN FARMACEUTISCH MANAGERS

ER MOET NOG VEEL MEER GEBEUREN! Optima Farma timmert aan de weg voor de apothekersassistenten in ons land. In het kader van ‘Optima Farma komt naar je toe’ hebben we als bestuursleden diverse apotheken in het land bezocht. Ook hebben er inmiddels vijf geaccrediteerde regioavonden plaatsgevonden. Resultaat: veel positieve reacties. Goed en waardevol om met collega’s in het hele land van gedachten te wisselen. In Leeuwarden mochten we ook collega’s van Terschelling begroeten. Top! In het hele land zijn er tekorten aan apothekersassistenten. De werkdruk neemt hierdoor toe. We hebben een mooi beroep, maar vaak ondervinden we hinder door maatregelen opgelegd door overheid en/of verzekeraar en alles wat daaruit voortvloeit. De in september gestarte postercampagne om het beroep een positieve uitstraling te geven en om mensen (o.a. zij-instromers) te bewegen te kiezen voor het beroep van apothekersassistent, is goed ontvangen. Maar er moet meer gedaan worden. Daarom bezoeken mensen van Optima Farma middelbare scholen, beroepskeuzedagen, UWV ’s enz. om aandacht te vestigen op het beroep van apothekersassistent. We krijgen positieve reacties en op verschillende opleidingsinstituten zijn inmiddels verkorte opleidingen tot apothekersassistent gestart. Volgende stap: meer apotheken zouden bereid moeten zijn BBL’ers een werkplek te bieden. Maar naast nieuwe collega’s werven, moeten we ook onze huidige collega’s zien te behouden. Betreffende de nieuwe cao. De financiële rek is eruit, geven de cao-partijen aan. Ze hebben een jurist in de arm genomen. In augustus is er een brief naar de minister gestuurd. Half november – als ik deze column schrijf – is er nog geen reactie op de brief gekomen. De partijen willen nu nog meer lobbyen in Den Haag. Daarnaast moet er nog veel meer gebeuren, vindt Optima Farma. We zijn regelmatig in gesprek met o.a. de bonden, overheid en verzekeraars. Op het ogenblik onderzoeken we welke andere acties er gevoerd kunnen of moeten worden om echt aandacht voor onze beroepsgroep te krijgen. Collega’s geven aan: “We willen loonsverhoging, er moet een nieuwe cao afgesloten worden, maar het belangrijkste: We willen minder uit te leggen regels en meer collega’s.” Optima Farma wil zich blijven inzetten voor onze beroepsgroep. Ik heb deze oproep nog niet eerder gedaan, maar we hebben hierbij echt jullie (financiële) steun nodig. Optima Farma fungeert zonder subsidie of financiële steun op de inzet van vrijwilligers. Maar dat werk kunnen wij alleen blijven doen met meer betalende leden. De feestdagen staan voor de deur. Geef jezelf een cadeau. Voor € 57,50 per jaar kun jij gebruik maken van alle voordelen die het lidmaatschap biedt en kunnen wij voor jou doorgaan met alles wat nodig is voor onze beroepsgroep. Er moet nog veel meer gebeuren! Namens alle collega’s van Optima Farma wens ik jullie heel fijne feestdagen. Met vriendelijk groet,

Trudy van Geffen Voorzitter Optima Farma

UA | 6 | 2019

| 38

OPTIMA FARMA KOMT NAAR JE TOE LIDMAATSCHAP BEROEPSVERENIGING OPTIMA FARMA

Optima Farma organiseert in de diverse

Waarom is het zo belangrijk om lid te worden van de beroepsvereniging Optima Farma?

workshops volgen en daarnaast is er tijd om

Een beroepsvereniging is een vereniging van collega’s die hetzelfde beroep uitoefenen en

te netwerken en om de aanwezige (farma-

gezamenlijk opkomen voor hun belangen. Als lid van een beroepsvereniging laat je zien

ceutische) stands te bezoeken.

regio’s bijeenkomsten met verschillende thema’s. Je kunt er lezingen, presentaties en

dat je je beroep belangrijk vindt en hoe je je als beroepsbeoefenaar inzet voor je beroep. Je bent lid om de belangen van de beroepsgroep te behartigen, maar ook voor je eigen

Regio Noord-Holland:

ontwikkeling en professionaliteit. Het collectieve belang en het belang voor jou als

Alkmaar, 23 januari 2020

individu zijn met elkaar verweven. Optima Farma stimuleert verder ook de kwaliteit van de farmaceutisch beroeps-

Regio Brabant: Tilburg, 5 maart 2020

beoefenaren; onder andere door het stimuleren tot volgen van bij- en nascholing en registratie in het kwaliteitsregister Apothekersassistenten/Farmaceutisch Consulenten. Daarnaast streven we naar het behoud van het beroep van apothekersassistent in de wet BIG, artikel 34. De Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) heeft een advies aan de minister van VWS uitgebracht, waarin zij aangeven BIG-geregistreerde beroepen door 'bekwaamheden' te willen vervangen. Daar staat Optima Farma kritisch

Voor meer informatie en de programma’s, zie www.optimafarma.nl Inschrijven kan via onze webshop https://webshop.optimafarma.nl

tegenover en daarover zijn we met diverse partijen in gesprek. In het najaar van 2020 gaan we verder met

NOG MEER REDENEN OM LID TE WORDEN VAN OPTIMA FARMA: • Optima Farma vertegenwoordigt onze beroepsgroep en komt op voor jouw belangen bij

een reeks van regionale nascholingsavonden. Voor de meest recente informatie, data en locaties: kijk op onze website www.optimafarma.nl.

onder andere de overheid, de politiek, apothekers-beroepsverenigingen, zorgverzekeraars, patiëntenverenigingen en andere gezondheidsorganisaties. • Hoe groter onze beroepsvereniging, hoe luider onze stem, hoe beter we gehoord worden en hoe meer we kunnen bereiken. • Je maakt deel uit van een groot landelijk netwerk. • Je krijgt 2 punten per jaar voor je lidmaatschap van de beroepsvereniging voor in je kwaliteitsregister.

OPTIMA FARMA VOORJAARSCONGRES 2020 Datum:

zaterdag 18 april 2020

• Je ontvangt ledenkorting op het Optima Farma Voorjaarscongres.

Locatie:

De Reehorst te Ede

• Je ontvangt ledenkorting op diverse nascholingen, waaronder ook de regiobijeen-

Tijd:

09.45-17.00 uur

Programma:

zie onze congreswebsite

komsten. • Je ontvangt het vakblad UA op je huisadres.

Normale prijs € 150,-; ledenprijs € 100,-

WIL JIJ DAT ER WAT VERANDERT, WORD DAN NU LID VAN OPTIMA FARMA!

Voor niet-leden: Bij aanmelding voor 18 januari

Want zonder jouw (ﬁnanciële) bijdrage en steun kunnen wij niet verder. En met elkaar

2020 ontvang je € 10,- vroegboekkorting!!

staan we veel sterker! www.optimafarma.nl

Of maak gebruik van de combideal. De combideal bestaat uit het lidmaatschap van

CONTACT OPTIMA FARMA

Optima Farma 2020 à € 57,50 en een ticket voor het Optima Farma Voorjaarscongres

Tel.: 06-57 96 72 13; maandag t/m donderdag tijdens kantooruren.

tegen de ledenprijs. Je betaalt dan in totaal

E-mail: secretariaat@optimafarma.nl.

€ 157,50.

UA | 6 | 2019

| 39

VERGROOT GRATIS ONLINE JE KENNIS MET APOWEB • Leuke, korte producttrainingen • Meer kennis voor beter advies • Verdien punten en certificaten

www.apoweb.nl

+31(0)88 - 445 59 00 | info@apoweb.nl

COVERGIRL

Ze had er al een beetje op gehoopt, bekent Elena van der Hall-Nita: dat ze dit keer de Grote Apothekersassistenten Kennistest zou winnen. Na twee keer eerder in de prijzen te zijn gevallen, behaalde ze dit jaar de hoofdprijs.

“Toen ik in 2017 aan de eerste

hebben en niet alleen nascholing

Kennistest had meegedaan, wist ik

volgen omdat het verplicht is.”

niet hoe mijn score zou zijn ten

Elena was enkele jaren geleden

opzichte van anderen. Het was een

begonnen aan de opleiding tot farma-

grote verrassing dat ik toen derde

ceutisch consulent, maar dat was voor

werd. Maar voor mij was dat een drive

haar niet goed te combineren met

om weer mee te doen, om te proberen

haar gezin met jonge kinderen én een

eerste te worden. Dat heb ik nu

fulltime baan. Misschien maakt ze die

bereikt.”

opleiding later af. “Nu is het goed zo.

Elena werkt sinds een jaar bij Service

Mijn ambities heb ik bijgesteld, ik zit

Apotheek Schanswiel in Den Bosch,

lekker in mijn vel. Op het werk hebben

nadat ze eerder onder andere in de

we genoeg stress met alle regels en

Jeroen Bosch Apotheek had gewerkt.

tekorten. Daar hoeft niet ook nog de stress van een opleiding bij.”

Kennisjunk Of er nou een kennistest is of niet,

Ontploft

Elena volgt altijd alle aangeboden

“Mijn telefoon ontplofte bijna toen

nascholingen van haar werkgever, de

de winnaar van de Kennistest bekend

Service Apotheek. Hoewel er ‘maar’

werd gemaakt”, vertelt Elena. “Zoveel

vier nascholingen per jaar verplicht

felicitaties en leuke reacties! Bloemen

zijn, volgt zij er wel twintig. “Lekker

van mijn werkgever, een cadeautje

‘s avonds, als de kinderen naar bed

van mijn lieve collega’s, maar ook van

zijn. Voor mij is het ontspanning.”

mijn vorige collega’s en baas bij de

Ook vraagt ze de apotheker om het

Jeroen Bosch Apotheek.” Elena wijst er

Pharmaceutisch Weekblad te mogen

overigens op dat er veel apothekers-

meenemen om het thuis te lezen.

assistenten zijn die minstens zoveel

“Dat geeft een ander soort informatie,

kennis hebben als zij. “Vooral de

waardoor je meer van de achter-

oudere, ervaren apothekersassistenten,

gronden leert. UA ontvang ik ook thuis.

zijn vaak wandelende encyclopedieën.

De informatie die erin staat is nuttig,

Maar veel assistenten kiezen ervoor

in een duidelijke taal geschreven die

om niet aan de Kennistest mee te

‘lang blijft hangen’. Kortom, Elena is

doen. Misschien is het faalangst,

een soort kennisjunk. Ze vindt dan ook

misschien willen ze niet in de belang-

Zelf heeft Elena nu haar doel – de nr. 1

dat je jezelf als apothekersassistent

stelling staan. Voor een ‘afgang’ hoef

worden – bereikt en ze zal daarom niet

moet blijven bijspijkeren, anders loop

je niet bang te zijn, want niemand

meer meedoen. “Nu is het de beurt

je achter. “Maar eigenlijk moet je wel

hoeft jouw score te zien.”

aan anderen.” <

Kennistest-winnares Elena van der Hall-Nita:

“Zonder bijspijkeren loop je achter”

een interesse in de onderwerpen

UA | 6 | 2019

| 41

ZIEKENHUISFARMACIE EVEN VOORSTELLEN

“Kymo maakt ons werk veiliger”

Ervaringen met een cytostaticarobot in OLVG-locatie Oost Kymo is de naam die de apothekersassistenten van de bereidingsafdeling van OLVG-locatie Oost in Amsterdam hebben gegeven aan de robot die tegenwoordig de helft van alle VTGMbereidingen op zich neemt. Hij wordt vooral ingezet voor VTGM van cytostatica, ter bescherming van de assistenten. Apothekersassistente Wies van der Mei (inmiddels met pensioen) won de prijsvraag voor een naam. Toen zij in de VS een zomervakantiekamp van jonge kankerpatiëntjes begeleidde, hoorde zij hen altijd praten over ‘my chemo’. “Dat hebben we overgenomen, al schrijven we het een beetje anders”, vertelt apothekersassistente Lia Vlug. Kymo neemt het team heel wat werk uit handen: de robot maakt 70% van de klassieke cytostatica en 50% van de monoklonale antilichamen gereed. Een deel van het bereidingsteam van OLVG locatie Oost. Cos (links) werkt met de robot.

“Dat komt neer op ruim de helft van alle VTGM-bereidingen, ongeveer duizend per maand”, vertelt teamleider Karima Chichaoui. “Daardoor zijn

Geroutineerd zet Kurt Roberts de infuuszakken en ﬂacons in de carrousel in de laadruimte van Kymo. Elegant zwaait Kymo’s arm naar de carrousel en pakt er heel voorzichtig een ampul uit. De ampul wordt gefotografeerd, gewogen en vervolgens geparkeerd. Kymo weet precies wat waar staat als hij begint met zijn werk: het voor toediening gereedmaken (VTGM).

UA | 6 | 2019 | ZIEKENHUISFARMACIE

apothekersassistenten inzetbaar op andere taken. Belangrijk, want we hebben een tekort aan personeel.” De robot neemt 1 fte werk over en kan maximaal honderd VTGM-taken per dag doen. Zoveel heeft Kymo er nog niet gehaald in OLVG. Het maximum is 74 per dag. Van de 23 apothekersassistenten op de bereidingsafdeling (van wie zeven allrounders), zijn er acht opgeleid om Kymo te bedienen (3 mannen en 5 vrouwen). Om bekwaam te blijven, werken deze assistenten minimaal één dag per week met de robot.

| 42

ZIEKENHUISFARMACIE WIL JIJ JEZELF OF JE TEAM OOK PRESENTEREN IN UA? MELD HET OP INFO@UA.NL

Werken met Kymo De dag begint met het weghalen van de uv-ﬁlters (die worden elke avond geplaatst om micro-organismen te doden) en het plaatsen van de TSAplaten voor de microbiële controle. In de voorbereidingsruimte ziet de assistent in het systeem wat er voor toediening gereedgemaakt moet

Cos Niay vult de cytostaticarobot. Links is de robotarm te zien, met daaronder de draaischijf

worden. OLVG werkt met Beacon,

voor het reconstitueren.

de oncologiemodule binnen EPIC. Artsen schrijven in dit systeem voor,

Het voor toediening gereedmaken

– dan wordt hij weer geparkeerd.

de apotheker controleert de gegevens

gebeurt in het linkerdeel. Met een

Als alle nodige vloeistoffen zijn opge-

en veriﬁeert, waarna de bereiding

pieptoon geeft de robot aan dat er

trokken, worden ze bijgespoten in de

ingepland kan worden. In het ‘mana-

iets in de carrousel geplaatst moet

zak of spuit met NaCl- of glucose-

gement’-deel van de robot geven de

worden. Het scherm geeft aan wat

oplossing. Flacons met middelen die

apothekersassistenten aan welke

hij wil ‘hebben’. Door de barcodes te

opgelost moeten worden, komen op

bereidingen moeten worden geclus-

scannen, herkent de robot of aan zijn

een draaischijf te liggen waar ze

terd. Dan kunnen ﬂacons meerdere

vraag is voldaan. “Die piep is wel eens

draaien, rollen en trillen. Ondertussen

malen achtereen worden gebruikt.

hinderlijk”, vindt Kurt. “Kymo kan erg

gaat Kymo verder met de volgende

Dat bespaart tijd en geld: de robot

ongeduldig zijn en je moet zijn tempo

bereiding.

is dan veel minder tijd kwijt met het

bijhouden.”

Als een bereiding klaar is, wordt deze

pakken, identiﬁceren en parkeren

in het rechterdeel geplaatst en klinkt

van ﬂacons. “Daar is de robot voor

Elegant pakt Kymo’s arm de ﬂacons,

de piep weer: uitladen, etiketteren en

gemaakt”, zegt Karima. “Het is dus

infuuszakken en spuiten uit de car-

scannen ter controle.

belangrijk om dat managementdeel

rousel. Nadat hij alle benodigdheden

goed in de vingers te hebben.”

eerst heeft ‘geparkeerd’, weet hij ze

Trager maar nauwkeuriger

precies te vinden. Hij pakt de juiste

“Per bereiding werkt Kymo trager dan

In de voorbereidingsruimte zetten de

ﬂacon, plaatst deze op de spuit, prikt

bij handmatige VTGM”, vertelt apo-

apothekersassistenten de ingrediënten

hem aan en trekt de vloeistof op.

thekersassistent Cos Niay. “Dat komt

in de sluis naar de bereidingsruimte,

Daarna brengt de arm de ﬂacon weer

omdat hij zo nauwkeurig werkt. Elke

waar de robot staat. Bij de robot is de

naar de weegschaal en laat hem tot

infuuszak en elke ﬂacon wordt gepakt,

assistent de omloop, en staat bij het

slot in de afvalbak vallen. Tenzij de

geïdentiﬁceerd, gewogen voor en na

rechterdeel, het bedieningsdeel.

ﬂacon nogmaals gebuikt moet worden

de bereiding. Fouten maakt hij dus niet, al mislukt een bereiding soms (minder dan 2% van de bereidingen) door technische oorzaken, zoals een ﬂacon die valt. Door te clusteren, boek

Op het symposium van de NVFZ vertelden ziekenhuisapotheker in opleiding Tjerk Geersing en apothekersassistente Lia Vlug van OLVG-locatie Oost in Amsterdam over hun ervaringen met VTGM van cytostatica met een robot. Hoe kwam het team tot de aanschaf, welke overwegingen spelen een rol en wat zijn de ervaringen? UA nam een kijkje bij de assistenten en bij de robot.

UA | 6 | 2019 | ZIEKENHUISFARMACIE

je toch weer tijdwinst.” De identiﬁcatie van de ingrediënten gebeurt fotograﬁsch (de robot maakt een foto >> Lees verder op pagina 44

| 43

ZIEKENHUISFARMACIE EVEN VOORSTELLEN

en vergelijkt die met de foto’s in zijn geheugen) en door de ampul te meten met een hoogtesensor. Als er een vouw zit in de folie over het etiket mislukt de fotoherkenning. De gemaakte foto verschijnt dan op het scherm, waarna de assistent de ampul kan goedkeuren. En als een fabrikant overschakelt op kortere of langere flacons, wordt de flacon niet herkend met de hoogtesensor. Dan moet een assistent de flacon handmatig goedkeuren en moeten de basisgegevens worden aangepast. De cytostatica worden één dag voor

V.l.n.r.: Simone Baan (apotheker, anios Ziekenhuisfarmacie), Cos Niay (apothekersassistent),

toediening bereid; de bereidingen

Karima Chichaoui (teamleider) en apotheker Tjerk Geersing die betrokken was bij de aanschaf

voor de maandag worden op vrijdag

van de robot.

gemaakt, mits de houdbaarheid het toelaat. Vrijdag is ook de dag van de

hij ingezet voor de dagelijkse VTGM

En trouble shooting natuurlijk.” Zo

‘grote schoonmaak’ met achtereen-

van cytostatica. Wel is gebleken dat

kan het wel eens voorkomen dat de

volgens zeep, water en alcohol, naast

de robot heel kleine volumina (1 ml,

robotarm valt. Met een joystick moet

de dagelijkse schoonmaak met alcohol.

bijvoorbeeld vincristine) niet nauw-

hij dan weer op zijn plaats gemanoeu-

keurig kan bereiden en keer op keer

vreerd worden, een handeling die

Training

afkeurt. Deze worden dus handmatig

assistenten met ervaring met

Voordat de robot in gebruik werd

bereid.

computergames overigens duidelijk

genomen, is hij gevalideerd op micro-

Medewerkers van de Italiaanse fabri-

beter afgaat.

biologische contaminatie, contaminatie

kant kwamen naar Amsterdam om

“Als we zelf het probleem niet kunnen

van de omgeving met cytostatica en

training te geven. Cos: “We leerden

oplossen, dan kunnen we ‘Italië’

nauwkeurigheid van de bereidingen.

veel over de technische kant, maar ook

bellen”, vertelt Cos. Al kan het helaas

Die validaties heeft Kymo glansrijk door-

over het aansturen, zoals het clusteren

wel eens een uitdaging zijn om het

staan en sinds mei 2018 wordt

van VTGM-opdrachten en dergelijke.

Engels van de Italianen goed te verstaan.

Waarom een robot?

Collega

Er waren verschillende redenen om een bereidingsrobot aan te schaffen.

“We vinden Kymo wel een beetje

• Ter voorkoming van fouten. Want hoe zorgvuldig apothekersassistenten ook werken, er worden

menselijk, het is een collega”, bekent

wel eens fouten gemaakt. De robot maakt alleen fouten als hij verkeerd geprogrammeerd wordt,

Lia. Een collega die goed moet worden

heeft diverse ingebouwde controles en keurt de bereiding zelf af als er iets niet goed is gegaan.

aangestuurd, maar die ook heel

• Toename van het aantal kankerpatiënten – en dus van het aantal risicovolle bereidingen. De apotheek van OLVG-locatie Oost bereidt cytostatica voor beide locaties van OLVG. • Ter bescherming van de assistenten: werken met cytostatica vormt altijd een risico; de robot is

nauwkeurig werkt en ijverig is, want: “Als wij pauze houden, werkt Kymo gewoon door.” <

een extra barrière tussen het medicijn en de assistent. • Ter voorkoming van klachten aan armen en schouders door het werken boven het werkblad en het (zware) bijspuiten. Toch kan ook het werken met de robot lichamelijke klachten geven, want als assistent sta je de hele dag en de laadruimte is vrij hoog, vooral voor kleine assistenten. • Minder spillage. Flacons die niet volledig zijn gebruikt, kunnen – met toestemming van de inspectie – maximaal zeven dagen worden bewaard voor volgende bereidingen.

Zien hoe de robot werkt?

https://www.youtube.com/watch?v= OQbYF5Qexyc (N.B. Deze ﬁlm is gemaakt door de fabrikant en geeft niet helemaal de juiste werkwijze weer)

UA | 6 | 2019 | ZIEKENHUISFARMACIE

| 44

Branchenieuws Nieuw: protocollen voor corticosteroïdneusspray Sinds oktober zijn er protocollen beschikbaar voor het juiste gebruik van neusspray met corticosteroïden. Onjuist gebruik van neussprays met corticosteroïden kan vervelende bijwerkingen geven, zoals neusbloedingen of erger. Deze bijwerkingen zijn te beperken door juist gebruik van de neusspray. Om juist gebruik van neussprays te bevorderen, zijn er eenduidige protocollen geschreven, die beschikbaar zijn via www.inhalatorgebruik.nl. De protocollen gaan in op: • het gebruiksklaar maken van de neusspray; • het vooraf schoonmaken van de neus; • de juiste houding (van het neustussenschot af); • schoonmaken van de spraykop en het ﬂesje. (Bron: KNMP)

Extra maatregelen voor methotrexaat Bij het gebruik van methotrexaat bij ontstekingsziekten worden nog steeds fouten gemaakt in de dosering, ondanks eerder genomen maatregelen. Deze fouten kunnen ernstige gevolgen hebben. Daarom heeft het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen extra maatregelen genomen die juist gebruik moeten bevorderen. Zo krijgen zorgverleners het advies om de patiënt extra goed uit te leggen hoeveel hij moet innemen en vooral hoe vaak. Ook komen er duidelijke waarschuwingen op de verpakking. De productinformatie en de bijsluiter worden aangepast en er komt een patiëntenkaart. Dit om te voorkomen dat de doseringen van methotrexaat bij kanker en bij ontstekingsziekten worden verwisseld. Voor ontstekingsziekten (reumatoïde artritis, psoriasis en de ziekte van Crohn) gebruiken patiënten het medicijn één keer per week, terwijl patiënten met kanker dezelfde hoeveelheid soms dagelijks krijgen. Geadviseerd wordt om bij de uitgifte van wekelijks in te nemen methotrexaat aandacht te besteden aan: • volledige en duidelijke doseerinstructies (controleer bij elke nieuwe verstrekking of de patiënt/verzorger dit begrijpt); • samen met de patiënt/verzorger bepalen op welke dag van de week de patiënt methotrexaat gebruikt; • signalen van overdosering en het advies om bij dergelijke signalen onmiddellijk contact op te nemen met een arts. (Bron: CBG)

Grapefruitsap toegestaan bij clopidogrel Het is niet nodig om patiënten die clopidogrel gebruiken te waarschuwen voor het gebruik van grapefruitsap. Dat blijkt uit nieuw onderzoek. Lange tijd werd het gebruik van grapefruitsap afgeraden bij gebruik van clopidogrel, omdat gedacht werd dat grapefruitsap de werking van clopidogrel vermindert omdat het het enzym CYP3A4 remt. Maar de belangrijkste omzetting van clopidogrel gebeurt door CYPC19, en daar heeft grapefruitsap geen invloed op. Apothekers en cardiologen hebben nu de beschikbare literatuur over de interactie opnieuw beoordeeld en voorgelegd aan de Europese risicobeoordelingscommissie PRAC. In de onderzoeken was wel sprake van een mogelijke verminderde antistolling, maar niet van verminderde plaatjesaggregatieremming. Volgens de deskundigen speelt CYP3A4 een beperkte rol bij het metabolisme van clopidogrel. Remming van dit enzym heeft dus weinig invloed op de plaatjesaggregatieremming. Ook in de praktijk bleek de combinatie van grapefruitsap en clopidogrel geen problemen te geven. Daarom is besloten om bij clopidogrel geen waarschuwing meer te geven voor het gebruik van grapefruitsap. (Bron: PW)

UA | 6 | 2019

| 45

HUIDFONDS-INFO

Psoriasis

Huidheld met psoriasis

In Nederland heeft 2 tot 3% van de bevolking psoriasis. Psoriasis is een chronische huidaandoening waarbij op de huid rode plekken met witte schilfers ontstaan. Deze plekken kunnen op het hele lichaam voorkomen, maar vooral op de ellebogen, knieën, scheenbenen en onder het hoofdhaar. Soms jeuken ze of zijn ze pijnlijk. Een klein deel van de mensen met psoriasis krijgt ontstekingen in de gewrichten, voornamelijk in de handen en voeten (artritis psoriatica).

Versnelde celdeling

wondjes, ontstekingen, bepaalde

De huid vernieuwt bij iedereen voortdurend;

geneesmiddelen en stress.

nieuwe cellen worden gemaakt en oude

Astrid: “Je gaat er niet dood aan, maar soms heb je ook geen leven”. Lees haar verhaal op https://huidfonds.nl/je-gaat-er-niet-doodaan-maar-soms-heb-je-ook-geen-leven/

• Lichttherapie: een behandeling met ultraviolet-licht kan de psoriasisplekken verbeteren, of (tijdelijk) laten verdwijnen.

cellen schilferen af. Na ongeveer 28 dagen is

Hoe wordt psoriasis behandeld?

Deze behandeling wordt vaak gebruikt bij

de huid vernieuwd. Bij mensen met psoriasis

Psoriasis is niet te genezen. Het verloop is

mensen met matige tot ernstige psoriasis,

gaat het proces van huidvernieuwing veel

onvoorspelbaar en perioden van spontane

waarbij de lokale behandeling niet

sneller; de huid vernieuwt zich in 6 tot 7

verbetering en verergering wisselen elkaar af.

dagen. Doordat dit zo snel gaat, worden de

Behandelingen kunnen de psoriasisplekken

nieuwe huidcellen niet goed aangelegd en

wel verminderen, of soms zelfs voor een

gaan ze dood. Hierdoor ontstaat er een

bepaalde periode laten verdwijnen. Maar in

• Systemische behandeling: tabletten of

dikke laag van dode huidcellen, die niet op

de meeste gevallen komen ze weer terug.

injecties met ontstekingsremmende

tijd worden afgestoten. Het resultaat is een

Afhankelijk van de ernst van de verschijnselen

medicijnen. Deze medicijnen komen via

dikke, geïrriteerde, rode, schilferige plek.

worden mensen met psoriasis op

het bloed in de huid terecht.

Wat de versnelde celdeling veroorzaakt is niet

verschillende manieren behandeld. De

precies bekend, maar waarschijnlijk zit er een

behandeling onderdrukt de ontsteking.

foutje in het eigen afweersysteem, waardoor

• Lokale behandeling: een crème of zalf die

het de eigen huidcellen aanvalt. Hierdoor

direct op de psoriasisplek wordt gesmeerd.

raakt de psoriasisplek ook ontstoken.

Een lokale behandeling is vaak voldoende

Psoriasis is een erfelijke huidaandoening.

voor mensen die weinig last hebben van de

Factoren die ervoor zorgen dat psoriasis tot

psoriasis.

uiting komt of (tijdelijk) verergert zijn:

(voldoende) werkt. • Lichttherapie wordt vaak gecombineerd met een lokale behandeling.

Het Huidfonds heeft veel tips voor mensen met psoriasis. Zie: https://huidfonds.nl/jehuid/huidaandoeningen/psoriasis/

Deze rubriek wordt u aangeboden door het Huidfonds. Het Huidfonds is een erkende goede-doelen-organisatie en richt zich op: • het voorkomen van huidaandoeningen; • betere zorg voor mensen met een huidaandoening; • acceptatie van de huid die ‘anders’ is.

Help het Huidfonds en doneer Met jouw donatie kunnen wij het leven van mensen met een huidaandoening kwalitatief verbeteren. Ga naar www.huidfonds.nl/doneren

UA | 6 | 2019

| 46

VERZORGING

Verzorgingstips

Huidverzorging tijdens en na bestraling Bij bestraling van een tumor kan de huid beschadigd of geïrriteerd raken. Vooral rondom operatielittekens en in huidplooien. Bij een dieper liggende tumor kan de huid vaak worden ontzien. Deze wordt dan wel rood, maar gaat niet open. Als de huid zelf is of wordt bestraald - bijvoorbeeld voor behandeling van huidkanker of van borstkanker die in de huid is doorgegroeid - dan kan de huid opengaan en kunnen vochtige wondjes ontstaan.

Mogelijke huidverschijnselen na bestraling zijn: jeuk, pijn, een branderig gevoel, ‘trekken’, roodheid, blaasjes en pigmentatie. Ook kunnen er vochtige wondjes ontstaan. Meestal herstelt de huid zich weer binnen twee tot vier weken na aﬂoop van de bestralingen. De genezing van wondjes kan iets langer duren en pigmentatie kan enkele maanden aanwezig blijven.

Wat kun je adviseren? • De patiënt kan zijn of haar eigen huidverzorgingsproducten blijven gebruiken, tenzij deze parfum of alcohol bevatten. • Bij rode huid, irritatie of jeuk kun je cetomacrogol-crème adviseren. • Douchen is geen probleem, mits niet te heet. Was de aangetaste huid voorzichtig; ga niet schrobben. • Na het douchen de huid niet droogwrijven, maar deppen. Gebruik een zachte handdoek. • Scheren? Liever niet, en anders bij voorkeur met een elektrisch scheerapparaat. • Draag geen schurende kleding. Dus vermijd strak ondergoed op de plaats waar de huid geïrriteerd is (bij borstbestraling ook bh’s met beugels vermijden). • Draag bij voorkeur katoenen kleding en onderkleding. • Vermijd huidproducten met parfums en met alcohol. • Houd de bestraalde huid uit de zon. • Gebruik zonnebrandmiddelen met een hoge beschermingsfactor. • Plak geen pleisters op de bestraalde huid. • Probeer bij jeuk vooral niet te krabben.

UA | 6 | 2019

| 47

VERZORGING

Winterhuid De winter is in aantocht en als het koude weer een beetje doorzet, zullen de meeste mensen wel merken dat hun huid verandert; vooral dat de huid droger wordt. â&#x20AC;&#x2DC;Gewoon wat meer invettenâ&#x20AC;&#x2122; is een logische gedachte. Maar bij sommige mensen droogt de huid zo uit dat ze last krijgen van kloofjes, gebarsten lippen en zogenaamde winterjeuk.

UA | 6 | 2019

| 48

Droge lucht – droge huid

eczeem en met ichthyosis krijgen

Tijdens de koude wintermaanden is

vaak te maken met winterjeuk.

de lucht vaak erg droog. En dan stoken we ook nog de centrale verwarming

Bovenrug en onderbenen

op, waardoor de lucht binnen nog

Plaatsen die het meest uitdrogen,

droger wordt. Je merkt het bijvoor-

zijn de onderbenen. Ook de bovenrug

beeld aan het knetteren van je haren

is vaak erg droog. Dat kan komen

als je ze kamt. Maar ook aan je huid.

doordat de bovenrug het meest in

Door die droge lucht verdampt de huid

contact komt met warm water tijdens

meer vocht en droogt uit. Uiteindelijk

het douchen. Verder zijn de armen en

kan de huid gaan schilferen of barsten.

benen en soms de hals en het gezicht

Vervolgens kunnen er ontstekings-

aangedaan.

cellen naar de huid komen. Er treedt dan een ontstekingsreactie op, die

Kloofjes

uitmondt in eczeem en jeuk. Als

Uitdroging kan ook leiden tot het

iemand tegen de jeuk gaat krabben,

springen van kloofjes in de vingers,

zal de huid verder beschadigd raken

de handen en de lippen. De lippen

en ontstaat een vicieuze cirkel van

Winterjeuk

bevatten geen talgklieren en worden

beschadiging, verdere uitdroging,

Door deze effecten van de droge lucht,

dus niet automatisch vet gehouden

meer jeuk en weer krabben.

krijgen mensen met een droge huid

door het lichaam. Bovendien komen de

Het gevolg is een droge, schilferende

vaak ‘winterjeuk’. Winterjeuk treedt

handen en de lippen vaker in contact

huid, soms met craquelé (‘barstjes’) en

op bij mensen die van zichzelf al een

met vocht. Het verdampen van dit

soms met verschijnselen van eczeem

droge en gevoelige huid hebben, zoals

vocht onttrekt ook vocht aan de

zoals roodheid en rode bultjes en

ouderen. Bij hen is de talgproductie

onderliggende huid, met als gevolg

blaasjes. Ook krabeffecten zijn vaak

afgenomen, waardoor de huid makke-

verdere uitdroging en kloofvorming.

te zien.

lijker openbarst en het craquelé-aspect

Sinds de komst van de wasmachine

ontstaat. Ook mensen met atopisch

en de afwasmachine staan vrouwen (ja, het waren altijd de vrouwen!) niet

Jouw advies bij winterhuidklachten

meer zo vaak met de handen in het sop, maar kloofjes kunnen nog altijd optreden. Helaas helpt het invetten van de handen of lippen vaak onvol-

● Niet te lang en te heet douchen of baden. Meer concreet: maximaal vijf minuten bij een watertemperatuur van 35-36 graden. ● Gebruik tijdens het douchen een hydraterende doucheolie. Breng die aan kort voor het eind van de douchebeurt, zodat er een laagje vet op de huid achterblijft. ● Na het douchen de huid droogdeppen. Dat voelt niet alleen prettiger, het zorgt er ook voor dat het vetlaagje niet van de huid wordt afgewreven. ● Houd de huid en de lippen goed vet. ● Vooral na het douchen goed insmeren met vetcrème, ook hierbij is het belangrijk om irriterende stoffen zoals parfum te vermijden.

doende. Het insmeren van de kloof met zinkzalf en dit laten intrekken onder occlusie kan helpen de kloof te dichten.

Koning Winter Zolang koning Winter regeert en de lucht droog is, blijven de problemen bestaan. Maar zo gauw het voorjaar zich aandient en de lucht buiten

● Ventileer het huis goed.

warmer en vochtiger wordt, verdwij-

● Bescherm de handen tegen vocht.

nen de verschijnselen van de droge

● Vermijd het om de lippen met de tong te bevochtigen.

huid en gelukkig ook de jeuk en de

● Adviseer voor de behandeling van kloofjes zinkzalf (10%), vaseline of vaseline/parafﬁne,

kloofjes. <

voor de nacht aan te brengen in de kloof en onder occlusie (met een pleister of bijvoorbeeld speciale handschoenen). De volgende morgen zal de kloof al bijna dicht zijn. Deze behandeling kan een aantal nachten worden herhaald.

UA | 6 | 2019

| 49

Te weinig seleen −

Moet u zich zorgen maken? Seleen is een essentiële voedingsstof die we via het voedsel binnenkrijgen. In Europa zit echter weinig seleen in de grond, en dus ook in de daarop verbouwde gewassen. We hebben seleen nodig voor het functioneren van meer dan 25 selenoproteïnen. Dat zijn van seleen afhankelijke enzymen die van groot belang zijn voor de stofwisseling, het immuunsysteem en veel andere biologische functies.

Bijna 90 procent opname Ons lichaam moet de seleen die we gebruiken kunnen opnemen. Bio-Seleen+Zink is het enige product in Nederland dat SelenoPrecise bevat, de organische seleen-gist waarvan wetenschappelijk is aangetoond dat exact 88,7% van de werkzame stof in het preparaat door het lichaam wordt opgenomen.

Goede stofwisseling voor stabiel gewicht

NL_SelenZinc_Ad_Lijfblad_210x297_0219

Seleen ondersteunt een aantal schildklierhormonen. Een goed functionerende schildklier is cruciaal voor het behoud van een stabiel lichaamsgewicht.

Hulp voor het immuunsysteem Het immuunsysteem bestrijdt binnendringende organismen als virussen, bacteriën en schimmels. Seleen ondersteunt een aantal selenoproteïnen die het immuunsysteem nodig heeft om de lichaamscellen te beschermen en beschadiging van cellen te voorkomen.

88.7% Opname

Ondersteunt mannelijke vruchtbaarheid Mannelijke onvruchtbaarheid is een groeiend probleem. Wetenschappers besteden er daarom wereldwijd veel aandacht aan. Wist u dat seleen bijdraagt aan de productie van normale zaadcellen? Zorg dus dat u voldoende seleen binnenkrijgt als u een kinderwens hebt.

Gebruikt in baanbrekende studie Wetenschappers gebruiken bij voorkeur SelenoPrecise voor seleen-studies omdat de kwaliteit van het preparaat in talloze testen en onderzoeken is aangetoond – zoals in het baanbrekende KiSel-10 onderzoek waarin 443 oudere mannen en vrouwen het product vijf jaar lang gebruikten en daarmee hun levenskwaliteit aantoonbaar verbeterden.

www.pharmanord.nl

Abonneer u op onze nieuwsbrief en bekijk al onze producten op www.pharmanord.nl. Meer weten? Bel ons op 035-5430991 of email naar info@pharmanord.nl

Waarom UA?

Colofon

UA, het eerste glossy vakblad voor apothekersassistenten, heeft als doelstelling apothekers-

UA – Uitsluitend voor apothekersassistenten –

assistenten te voorzien van achtergrondinformatie en praktische feitjes en weetjes, zodat ze

is een onafhankelijk vakblad speciaal voor

klanten beter kunnen adviseren over de producten in de apotheek. Met als uiteindelijk resultaat:

de medewerkers in de apotheek. UA geeft branche-informatie, praktijktips, scholings-

beter gebruik van de producten, hogere klanttevredenheid en een verbeterde therapietrouw.

en trainingsnieuws en relevante product-

Voorts wordt de kwaliteit van het verkoopadviesgesprek van de apothekersassistent verhoogd

beschrijvingen.

door het geven van zowel achtergrond- als productinformatie en handige tips.

UA belicht trends en laat mensen uit het vak aan het woord over hun aanpak en ervaringen. UA wordt gerealiseerd door een keur aan specialisten, journalisten en deskundigen. Redactiesecretariaat en administratie: H&B Multimedia B.V., Postbus 30163, 1303 AC Almere tel.: 088-44 55 931

In het volgende nummer onder meer:

e-mail: info@ua.nl www.ua.nl Directeur-uitgever: Niek Petstra Hoofdredactie: Winifred Hazelhoff Roelfzema

• Reumatologie

Accountmanagement: Elisabeth Lopes Escudeiro Vormgeving: Designworks, Breda Fotograﬁe: Eef Bongers (pag. 5), Froukje Vernooij

• Therapietrouw

(pag. 6), Dirk de Kleuver, NVFZ (pag. 9), Werry Crone (pag. 13), Frank Noordanus (pag. 34, 37, 41), Cindy Bakker (pag. 42-44), Madeleine Sars (pag. 46)

• Zonneschade

Auteurs: Anneke Angenent, Claudia Demmers, Winifred Hazelhoff Roelfzema, Lieke Melis, Willem Roozeboom, Suzan Tuinier, Karien Vissers, Michelle Vrij, Gerda Weits Adviseurs: Annette Leijen (apotheker), Monique Versleijen (docent FPZ) Eindredactie: Margot van Gils Cover: fotograﬁe: Frank Noordanus;

model: Elena van der Hall-Nita, gefotografeerd in Service Apotheek Schanswiel, ’s-Hertogenbosch Abonnementen: 6x per jaar gratis 1 exemplaar per apotheek. Thuisontvangst via collectief abonnement: per 20 assistenten per kalenderjaar € 55,00 incl. btw. Privéabonnement: € 19,50 per kalenderjaar incl. btw. Bovenstaande prijzen gelden voor verzending binnen Nederland. Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan. Facturatie per volledig kalenderjaar. Opzeggen mogelijk tot 31 december van het lopende jaar. Bij opzegging binnen het kalenderjaar vindt geen verrekening plaats. Redactie en uitgever zijn niet aansprakelijk voor de inhoud van de onder auteursnaam opgenomen artikelen

Disclaimer

De meningen die in deze uitgave worden geuit, zijn die van de geïnterviewden of geraadpleegde bronnen en niet noodzakelijkerwijs die van de uitgever. De inhoud van deze uitgave is met grote zorg samengesteld. Desalniettemin zijn onvolkomenheden niet altijd te vermijden, mede door de snelle ontwikkelingen in de

Alle rechten voorbehouden. Geen enkel onderdeel van deze uitgave mag zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever worden verveelvoudigd, opgeslagen in een documentatiesysteem of openbaar gemaakt, noch met

medische wereld. De redacteuren en uitgever aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor de juistheid

elektronische, noch met mechanische methoden, door

van de informatie, noch voor enige schade en/of letsel aan personen en/of goederen uit hoofde van

fotokopie, opname of anderszins.

productaansprakelijkheid, onjuiste of onvolledige informatie of ontstaan door het toepassen van de in deze

ISSN 2211-0941

uitgave genoemde methoden of producten. De lezer wordt aanbevolen om de besproken diagnoses, behandelingen en productaanwijzingen altijd te controleren in het licht van de nieuwste publicaties. Personen op foto’s komen niet per se in de artikelen voor.

Astellas streeft ernaar innovatieve wetenschap om te zetten in medische oplossingen die waardevol en hoopgevend zijn voor patiënten in de hele wereld. Elke dag werken we eraan medische behoeften te vervullen, waarbij we ons specifiek richten op oncologie, urologie, anti-infectiva en transplantatie als belangrijkste behandelgebieden. Ondertussen maken we goede voortgang met nieuwe behandelgebieden en zetten we ons in voor nieuwe onderzoekstechnieken. Het vervullen van de behoeften van patiënten is onze missie en we zullen hen altijd blijven ondersteunen. Met ons streven patiënten hoop op een betere toekomst te bieden willen we leidend zijn in de gebieden waarop wij therapeutisch deskundig zijn en ons richten op die gebieden waar nog medische behoeften bestaan. Dankzij innovatie blijven we nieuwe methoden zoeken en ontwikkelen om de gezondheid van patiënten te verbeteren. Astellas wil changing tomorrow werkelijkheid maken.

astellas.nl NON_2019_0009_NL

UA 6 2019

Articles inside

Branchenieuws 45

Verzorgingstips- Huidverzorging

De rol van vitamines en mineralen bij poliepen 32

Zelfzorgnieuws

Winterhuid 48

Consultvoering: van medicijngericht naar patiëntgericht gesprek

Alles over