Գրողը տանի

Orchestral farm

Արձակագիր Նանե Զեյնալյանի պատմվածքը, որտեղ իրական կյանքը համեմատվում է սիմֆոնիկ համերգին։

Քայլերս արագացնում եմ, որ անտեսանելի մնամ ու հասնում ֆիլհարմոնիայի հետնամուտքին։ Անվտանգության աշխատողը դժվար դեմքս մոռացած լինի։ Վախեցած ու ստելով արդարանալու պատրաստ նայում եմ, զարմանալիորեն ոչինչ չի ասում։ Գլուխս հնարավորինս կախ, արագ բարձրանում եմ աստիճանները. եթե չնայեմ անտեսանելի կմնամ։ Միշտ ուշացող համերգներից լավատեսորեն շուտ եմ հասնում ու նոր միայն հասկանում հանդիսատեսի դժգոհությունը։ Տեղավորվում եմ ամենավերևում, թատերահարթակի իմ ու քո տեղում, հենվում կարմիր աստիճաններին ու սպասում։ Սիմֆոնիան սկսված է։ Շագանակագույն ամբողջությունը պարում է հայկական լեռնաշխարհի ուրվագծերով: Ինձ համար երաժշտությունը ուղղորդող արտիստիկ շարժումներն էին, որ փայտիկով պարում էին երաժշտության հետ, հիմա երաժշտությունը հաջողված է, եթե մոռացնում է վերջինիս ներկայությունը։ Պայթած փուչիկի գույնի նման, ափսոսանքով հիշում ես դրա հետ կապած քո երազանքները։ Քանի՞ մետր է հետնաբեմից մինչև բեմ, քանի՞ կյանք կա այդ միջանցքում անտեսանելիորեն խցկված, քանի՞ մարդաչափ է կյանքից բեմ հայտնվելու հնարավորությունը։ Ծանր ջահերը կախված են դահլիճի վրա, ինչպես ես եմ քեզնից կախված՝ ծանրակշիռ, բայց բարակ թելով, որից այնքան ես փորձել փախչել, ձգել-քաշել ես, բարակել դարձել է մազիս հաստության։ Առաստաղը ճաք է տվել ծանրությունից, հոգնել է, չի ուզում պահել այն մի ջահը, աջ անկյունինը։ Բայց որ թողնի իրենում բացեր կմնան, ինքն էլ կփլվի։ Ու այդ պահին ջահի փշրվելու ու դրա ծանրության տակ մեռնող մարդկանց մասին չի, որ մտածում է։ Այլ նրա, որ ջահը գոնե կախված դիրքը կհաղթահարի, կվերականգնվի, կլվան, փոշին կմաքրեն, գուցե սկսի փայլել ու նորից կլուսավորի։ Ինքը կմնա իր խորը ճաքերի միջից բոլորին վերևից նայողը։ Արդեն առանց սովորական դարձած իր ելուստի։ Ես կլինեմ դաստակիդ այն բարակ թելը, որը երբեք չես հանում, այն վառ, բայց դժվար աչքի ընկնող կարմիրը, որ պոկեցիր, երբ թվում էր, թե կորցրել ես ինձ։ Չհանե՛ս ինձ, որ հպվեմ մաշկիդ, չպոկե՛ս, որ կորեմ ու անէանամ փշրված դաստակիդ ու վերնաշապկիդ թևքի արանքում։

***

Հա՛, սեր եմ գրում, ապրում, շնչում, արտաշնչում… մեջն ի՞նչ կա։ Սիրո մեջ ես եմ միայն։ Իմ պես կիսատ, սերս էլ կիսատ, չհասկացված, չընդունված, մետաղական միջուկով՝ կավե կեղևով պատված, որը տարվա ընթացքում մի քանի անգամ փոխում եմ՝ փշրել-թողնելով անցյալի ճանապարհին ու անմիջապես կեղևակալելով, որ մեջիս մետաղի փայլը ծածկեմ։ Որ խնդիրների մեջ կոփված, բայց հոգնած «ես»-ս փոխվի ավելի ապահով ծածկույթով։ Դեռ նոր է, էնտուզիազմը տեղը, մի քանիսն էլ սրանով կհաղթահարեմ, մինչև մաշկս սկսի ծլեփներ տալ, խորը մոզայիկ ճաքեր կառաջանան, մարմնագույնը կվերածվի հողագույնի՝ ցեխագույն ճաքերով, մանր ճյուղավորումներով։ Նույնիսկ առաջացող ու խորացող ճաքերի ձայնը օտար չի թվում. կաղապար է՝ կոտրվում է։ Հրաժարվում եմ բացել աչքերս, բայց հսկայական կամարաձև պատուհանից ներթափանցող առատ լույսը կարծես պատրաստվում է պատռել կոպերս, որ լցվի բիբերիս մեջ։ Ժպտում եմ՝ չհանձնվելով պատուհանաչափ լույսին, փակ աչքերով։ Քեզ հետի ու առանց քեզի արանքում եղած օդն եմ պահում թարթիչներիս միջև։ Բիբերս իրավունք չունեն լայնանալ ոչ քեզ համար։ Այսօրվանից իրականությունս փոխված է։ Չեմ շտապում ոչ մի տեղ, որովհետև շտապել եմ իմ տեղը դատարկ թողնել, համակարգիչս անջատված, օրեր շարունակ գործազուրկ, մինչև «պահանջվում է աշխատող» չափազանց գրավիչ հայտարարությունն ինձ պես հաջողության հասնելու երազանքներով ապրող մեկին կորսա։ Որ գա ու փշրեն երա-

զանքները։ Գուցե այդ մեկը սովորի ապրել ուրիշի երազանքների համար։ Աթոռիս կապածդ վարդագույն ժապավենն արդեն միայն հիշողություն կլինի աթոռս ուրիշներին չտալու քո արգելքի։ Գիշերանոցս դարձել է իմ առօրյա հագուստը։ Դրանով եմ աշխարհներ անցնում. նախ մահճակալից մինչև գրասեղան անհաղորդ մի մետրը։ Հաղորդագրություն չունեմ. ինչպես միշտ առաջինը ես եմ գրում։ Համակարգիչս թևիս տակ սեղմած հասնում եմ խոհանոց, սեղանին հենված աչքերս փակում եմ ու փորձում երազս վերականգնել՝ փորձելով այնտեղ քեզ գտնել, մինչև եռացող ջուրը սկսում է ավելի բարձր գոռալ, մեծ սրճեփի ափերից դուրս գալ։ Ամենօրյա սովորական դարձած վարդագույն դեղահաբը կուլ է գնում մի քանի կում ջրին։ Ստամոքսս վարդագույն հաբերով է նայում իր գորշ կյանքին։ Մյուս ձեռքումս էլ մեծ բաժակս է հայտնվում։ Տեղավորվում եմ բազմոցին ու միացնում համակարգիչս։ Թեյս դեռ երկար է սառելու։ Դու էլ դեռ երկար չես պատասխանի նամակիս։

***

Առաջինի ու երկրորդի բաժանումով նստած են առաջին հայացքից ոչնչով իրարից չտարբերվող մարդիկ։ Նրանք ուղղորդող փայտիկի շարժումներին համապատասխան կանացի մարմնի ուրվագծերը ձեռքում պահած աղեղում են նրա նուրբ լարերը։ Տեսնես ո՞վ է որոշել՝ նրանցից ով է առաջնակարգ, ով պիտի լինի երկրորդը։ Տեսնես իրական կյանքում է՞լ են գործում ստորաբաժանումները, այնտե՞ղ էլ են առաջին ու երկրորդ կարգի մարդիկ՝ համապատասխան գծերում բաժանված։ Դասակարգային հասարակությունում ստատուսների ողբերգական պայքարն է։ Առաջինները երկրորդներին վերևից են նայում, ջութակներն ալտերին են քամահրանքով վերաբերվում, թավջութակը հպարտանում է կոնտրաբասի համեմատ իր նրբագեղությամբ։ Առհասարակ բոլորը կոնտրաբասին համարում են երաժշտական ընտանիքի որդեգրած երեխա։ Փողային գործիքներն էլ հասարակ մահկանացուներն են. հետին պլանում են մնացել՝ առանց առաջընթացի հնարավորության։ Բոլորովին էական չէ, որ նրանց շնորհիվ է սիմֆոնիան ամբողջական դառնում. վերջում բոլորը ծափահարելու են մեկին։ Իսկ եթե ջութակների մեջ ջութակագույնը միջազգային ճանաչում ունի, կամ իրեն այդպիսինն է համարում, մի քանի անգամ ձեռքը կհամբուրեն, ընդ որում կհամբուրեն բոլոր նրանք, ովքեր կհասցնեն պահը բաց չթողնել։ Մենակատարի համար սարքած բիսը քչերը կնկատեն, կարևորն ամբողջից չառանձնանալն է. բա որ դահլիճից դուրս գալիս տեսնե՞ն։ Երկու ժամվա ինքնախարազանումը ջուրը կընկնի: Քիչ անց մի քանի հարյուր հոգու թմրած մարմինները կբարձրանան կեսդատարկ դահլիճի կարմիր թավիշով պատված աթոռներից, որոնք դեռ մի քանի րոպե ընկճված կմնան իրենց հյուրերի մարմնի ծանրությունից, հետո աստիճանաբար կբարձրանան՝ լրացնելով իրենցում առաջացած փոսը։ Դեռ հետնաբեմում պիտի հանդիպեն ու խոսեն բարձր երաժշտությունից կամ դրա հետ կապված ցածր իրողություններից, թաքուն քննարկեն մենակատարի անձը, նրա սև հագուստի ոչ բավականաչափ սև լինելը։ Աչքի տակով էլ կհասցնեն ուսումնասիրել այս ոլորտի անբարբաջ առաջին տիկնոջ հագուստը, որն անդեմ տիրուհուց խռոված անփութորեն վայր է ընկել նրա ուսերից։ Նա էլ երկու քայլով կփախչի հետնաբեմի դռներից մեկի տակ թաքնվելու։ Լուսանկարները մեկտեղ կհավաքեն տարատեսակ ժպիտներ. անկեղծ ու կեղծ, բարի, չար, թունոտ ու քենոտ, ինքնագոհ ու հուսահատ։

***

— Ինչո՞վ ես զբաղվում։ — Խառը… Քո բազմանշանակ, ոչինչ չասող, երբեք չփոխվող պատասխանը։ Թե ինչու՞ եմ հարցնում… որովհետև հույս ունեմ, որ այս անգամ կասես՝ ինչ ես անում։ Ուզում եմ պատմես, ուզում եմ խոսես, որ էլի անկուշտի նման լսեմ։ Հարցնում եմ, որովհետև գիտեմ, որ ոչ մի այնպիսի բանով չես զբաղվում, որի մասին բարձրաձայնել չի կարելի։ Դու էլ գիտես։ Ես քո կողքից տեսել եմ այն, ինչ ենթադրում է հետնաբեմից բեմ գնացող ճանապարհը։ Վաղը կգնաս ութսուն հոգանոց շագանակագույն ամբողջությունը քեզ հետ օդ բարձրացնելով։ Կուղեկցես հստակ դասակարգված մի խմբի՝ քո հստակ դասակարգումն ունենալով։ Կգնաս, որ աղեղնավորների ու եղջյուրավորների խմբերն ուրիշ բեմում դասավորվեն՝ ավելի նրբաճաշակ հետույքների համար միևնույն սիմֆոնիկ պատկերները հնչեցնելու, հետո հետնաբեմում համբուրվելու ու միմյանց շնորհավորելու։ Երեք օրով, երկու գիշերով կդառնաս անտուն ու անհասցե, բայց ինձ համար քո հասցեն կլինի մահճակալիս կողքին դրված քո նվերը, կազմի հակառակ կողմի գրառումով։ Դրա վրա գիշերները հայտնվում է արծաթյա իմ օղակը, որ գիշերը ուռած մատներիս սեղմելուց չպայթի, որ գրքի զորությունը լցնի մատանու ծակ-ծակերը։ Ինձ օրատետր է պետք, որ առավոտյան գրեմ անելիքս, ժամ առ ժամ, որ օրս ու ինձ քամուն հանձնելու փոխարեն տետրի էջերին վստահեմ, որ կյանքիս աներևութականությունը երևութական թվա։ Գուցե գրելուց օրերս ավելի երջանիկ կդառնան։ Քեզնից սովորածս ամեն ինչ գրելու մոլուցքը քեզնոտ տետրում եմ ուզում գրել։ Թռչող հեծանիվն իմ դեպքում թող դառնա թռչող օրատետր։ — Ինձ համար օրատետր կբերե՞ս, որ ուրիշ աշխատավայրում ամեն օր քեզ հետ լինեմ։ — Նվեր չէ՛, այն էլ քեզ համար… — … Սուտ պատասխան չստանալու համար միայն ինձ տանջող «ինչու»-ի մասին լռում եմ։ Ես ինքնիրականացող մարգարեությունների դասը լավ եմ սովորել, բայց միայն տեսությունը, գործնականն ինքն է ինձ ուսումնասիրում։ Ոնց նա հեծանիվ չնվիրեց, այնպես էլ դու օրատետր չես նվիրի։ Հենց աշխատանքի ընդունվեմ, կյանքս դասավորելու օրատետր կառնեմ։ Եղունգ ունես, գլուխդ քորի արտահայտությունը լսե՞լ ես։ Հա ու ի՞նչ։ Հե՜չ, իմ մասին են ասել։ Ժամանակի մեջ ծակվում է, դառնում լավություն անողի ծակ գլուխ։ Թռչող օրատետրը ոնց ինքնաթիռով բերել հասցրել էի ինձ մոտ, այնպես էլ օդ բարձրացավ, երբ հասկացա, որ երեք օրվա ընթացքում ոչ մի անգամ չես հարցրել ոնց եմ։ — Ո՞նց ես։ — Սատկած… Մի քանի ժամ անց. — Ո՞նց ես։ — Սատկած… Իմ՝ քեզ նյարդայնացնող հետապնդումների ու սատկելու միջև գոնե մի «Դու՞» տեղավորվեր… Չէի ասի, որ ինքս էլ սատկելու գործընթացի մեջ եմ, որ դու քեզ լավ զգայիր սատկելուդ միայնության մեջ։ Չէի ասի, որ սատկելուդ գործընթացը չխաթարեի, որ չմտածեիր, թե Այնտեղ էլ քեզ հանգիստ չեմ ուզում տալ։ Ես մինչև վերադարձդ վերմակի տակից դուրս կգամ հաստատ։

***

Կար ժամանակ, երբ երաժշտությունը նկարում էի, հիմա բառերով եմ սիմֆոնիկ պատկերներ ստանում։ Սիմֆոնիան ավարտված է։ Մինչև հաջորդ սիմֆոնիան նվագախումբը կպահի հանդիսատեսի ծափահարությունները։ Հանդիսատեսը երաժշտության հիշողությունը կպահի՝ լավ կամ վատ, տանջալից կամ կազդուրիչ։ Նա, ով օդում դողացնում էր երաժշտությունը, կպահի փայտիկը, դրա փոխարեն մատները խնամքով կդասավորեն ասելիքը, իսկ լեզուն անփութորեն կոտրատելով հասարակ՝ մահկանացուներին իրենց անելիքը կհրահանգի։ Իսկ դու մինչ այդ հաջորդը չես հասցնի հանգստանալ. վստահ ես, որ այլապես հաջորդը չի լինի։