175 LAT BROWARU ZAMKOWEGO
Michael Morys-Twarowski
„Piwna historiografia” Księstwa Cieszyńskiego Cieszyńscy historycy od zawsze byli świadomi roli piwa w dziejach miasta i regionu. Trudno wyznaczyć dokładną cezurę, kiedy miejscowi piszący o przeszłości Księstwa Cieszyńskiego przedzierzgnęli się z kronikarzy w historyków we współczesnym tego słowa znaczeniu. Stało się to mniej więcej w połowie XIX wieku, a o warsztacie takich autorów jak Matthias Kasperlik (1801–1865) czy Karl Radda (1844–1885) najlepiej świadczy fakt, że są cytowani po dziś dzień. Jednak najwybitniejszym cieszyńskim historykiem tego pokolenia był Gottlieb Biermann (1828– 1901), czasami podpisywany jako Bogumił Biermann (w przypadku polskich tłumaczeń imię Gottlieb oddawano jako Bogumił). Biermann, absolwent Uniwersytetu Wiedeńskiego, spędził w Cieszynie prawie dwie dekady, pracując jako nauczyciel w miejscowym gimnazjum ewangelickim. W 1863 roku ukazała się jego książka zatytułowana Geschichte des Herzogthums Teschen, czyli Historia Księstwa Cieszyńskiego. Gdyby zrobić ranking najważniejszych publikacji o przeszłości naszego regionu, ta byłaby – jeżeli nie na pierwszym miejscu, to z pewnością na podium. Jako pierwszy regionalny historyk naukowo zajmował się szerzej kwestiami ekonomicznymi, a więc także browarnictwem ze względu na znaczenie handlu piwem w dawnych wiekach. Zbierając materiały do dzieła o Księstwie Cieszyńskim, publikował teksty naukowe poświęcone kwestiom szczegółowym. I właśnie w 1863 roku na łamach morawskiego czasopisma „Notizen-Blatt” ukazał się jego artykuł Geschichte des Brauurbars der Stadt Teschen, czyli Historia urbarza piwnego miasta Cieszyna (o urbarzu w znaczeniu regulacji, kto i w jakim zakresie miał prawo warzenia piwa). Można więc uważać to za symboliczną datę początku „cieszyńskiej historiografii piwnej”. Kolejni historycy regionalni sporo pisali o piwie, tutaj tylko informacje o kilku pracach w języku polskim, bez których znajomości nie sposób pisać o cieszyńskim browarnictwie – a zarazem wskazówka dla spragnionych wiedzy na ten temat. W 1916 roku na księgarskie półki trafiły Dzieje Cieszyna pióra Franciszka Popiołka (1868–1960), nauczyciela w polskim gimnazjum w Cieszynie, ojca polskiej historiografii Śląska Cieszyńskiego. Autor poświecił 48
TRAMWAJ BROWARNY • XII 2021
browarnictwu prawie trzydzieści stron. Książka nie jest jeszcze dostępna online, ale stosunkowo łatwo można wypożyczyć lub kupić drugie wydanie z 2003 roku. W „Kalendarzu Cieszyńskim” na rok 1988 (cały rocznik można znaleźć w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej) zamieszczono tekst Cieszyn piwem słynącym, którego autorem był Ryszard Kincel (1933–2004), historyk, długoletni dyrektor Biblioteki Publicznej w Raciborzu, zamieszkały później w Cisownicy. Dla Ryszarda Kincla była to swoista rozgrzewka przed książką Od Mastnego do Brackiego. Z dziejów piwowarstwa cieszyńskiego, wydaną przez Bracki Browar Zamkowy w 2000 roku. Z jednej strony to lekka lektura, pozbawiona naukowego żargonu, złożona z krótkich rozdziałów, z drugiej strony praca poprzedzona szeroką kwerendą w archiwach i bibliotekach. Pierwsze dwie dekady XXI wieku to bodaj najbardziej obfita w publikacje epoka w dziejach cieszyńskiej historiografii. W wielu regionach przez dwa stulecia nie wydano tyle, co na Śląsku Cieszyńskim przez minione dwadzieścia lat. Co ważniejsze, większość tych prac wnosi coś nowego i świeżego do naszej wiedzy o przeszłości krainy nad Olzą. Jedną z tych publikacji są trzytomowe Dzieje Cieszyna od pradziejów do czasów współczesnych pod redakcją Idziego Panica, wydane w 2010 roku. Nie brak tam informacji o browarnictwie. Dziś nie da się pisać o historii regionu nie zaglądając do ośmiotomowych Dziejów Śląska Cieszyńskiego od zarania do czasów współczesnych, również pod redakcją Idziego Panica, wydanych na przestrzeni lat 2009– 2016. Można tam znaleźć sporo o przemyśle browarniczym. Pierwsze siedem tomów dostępnych jest online, więc poszukiwanie jest wyjątkowo łatwe. Jak prawie każdy temat, również o szeroko rozumianych dziejach piwowarstwa cieszyńskiego można pisać niemal bez końca. Materiałów nie brakuje: dokumentacja gospodarcza, księgi metrykalne, z których można wyłuskać dane dotyczące browarników, wreszcie akta sądowe, których lektura pokazuje, że nie wszyscy mieszkańcy dawnego Księstwa Cieszyńskiego potrafili zachować umiar w konsumpcji piwa.
