Medici.com 105 by Medici.com

www.medicicom.com Prva svjetska studija iz UKC Republike Srpske

GODINA XVIII • BROJ 105 • JUN 2021 • CIJENA 6 KM, ZA INOSTRANSTVO 4 EUR • DVOMJESEČNIK • DISTRIBUCIJA PUTEM PRETPLATE

COVID-19 oštećuje autonomni nervni sistem

Akademik V. Kanjuh i sar.

Morfološko-kliničke korelacije AKS

ANURS - Okrugli sto

Izazovi pandemije Covid-19 Prof. dr Predrag M. Mitrović

Muzika u lečenju bolesnika sa AKS

Tretman umjerene do jake boli u leđima

Doreta (tramadol/paracetamol) Prim. dr Jelena Bogdanić

Limfna drenaža Jubilej - 15 godina postojanja

Udruženje doktora porodične medicine RS

PLUS

NMK • STRUČNI SKUPOVI • INFO

P O Z I T I V N E

F R E K V E N C I J E

ANURS - Okrugli sto

Izazovi pandemije COVID-19

Uvodna reč Samo da dočekam jun, sve je drugo pod razno… Samo je još mesec pun, sve je ostalo prazno. Samo da dočekam leto, sve mirno i ćutke… Samo je još mesec pun, na trenutke... Đorđe Balašević –„Samo da dočekam jun“ Tople ruine proleća lenjo i nevoljno tope se i nestaju. Tamo gde tajne spavaju u spokoju, ispraćamo poslednje lepote maja. Kišno premaleće lenjo se provlači kroz nabujali cvet lipe, pa sve miluje kočopernu magnoliju i skraćuje senke stasitih tuja i stoletnih hrastova. Tmasti oblaci stalno bi da zaklanjaju sunčev disk. Priroda, kao da je na rulet stavila sve svoje ćudi i svoje moći. Porađa se u jutrima ispunjenim visokim maglovitim zavesama, rosnim parkovima, vlažnim trotoarima... Boje sunčeve svetlosti i njegova toplina, čežnja su nam i nada da nas bar koji put i pomiluju. Kiše ne prestaju. Koračajući tako stazama vremena, stopala života lagano nas uvode u novo leto. Leto je vreme kada noć, topla kao ljudska usta, polako i sigurno osvaja predele. U ponoć, na svih devet nebesa, razapinje svetle i sigurne zastave pobede - zvezde, čija opora glatkost obasjava gradske kupole i krovove. Grad se okreće na stranu pod ljubavnim teretom tame, ne prestajući da sanja o severu, velikim sokovima leta i sirovoj lepoti mora. Pred svitanje, sa same periferije, izdiže se grimizno lice zore, nežnih i pospanih kapaka. Škrto jutarnje sunce polako plazi po zidovima raskošnih brda, uronjenih u paletu junskih boja. A brda obeharala. Procvetale avlije. Kažu da ljudska bića u leto sanjaju da lete. To su muzikalni i treperavi snovi. Kažu da pod mesečevom svetlošću zanosno zamirišu lipe, kruneći gusto zlato. U poljima se budi strasna lavanda. Za letnjih noći otvaraju se svi prozori, razmiču nemirne zavese i bude se letnje haljine od svile, čežnje, svetlosti i želje... krune se oblaci od vreloga sna... vreme polako prestaje da postoji. Ono, opijeno lepotom makova, spava, sanjajući ljubavnu vatru jula. No, leta ovih dana, ovih godina, kao i sam život, izgledaju nekako… ne znam… zauzeto. Svi smo na čudnom rasporedu i to poprilično stresnom... Vreme u kome živimo sa korona virusom, evo već više od godinu dana, nedvosmisleno pokazuje i dokazuje da je korona virus pokrenuo revoluciju, celom svetu je uterao strah u kosti, svetske moćnike oborio na kolena, ugrozio egzistenciju svih nas. Život nam menja zastrašujućom brzinom. Ne znamo koliko dugo će sve trajati. Ali nakon dana zatvaranja, izolacije, borbe, očaja, panike, ali i sabranosti, izaći ćemo iz svoje kapuljače potpuno promenjeni. Biće to globalna metamorfoza. Nakon ove pandemije svet svakako neće biti isti. Ekipa časopisa „Medici com“ i u ovakvim izazovima i preprekama pokazala je odlučnost i pobednički duh. Idemo dalje! Među koricama ovog, 105-og broja, opet će se naći za svakoga ponešto. A svakome, od toga ponešto, zasigurno će se dojmiti tekst prof. dr Elizabete Ristanović, načelnika Odeljenja za mikrobsku genetiku i imunologiju VMA, uvaženog člana uredništva „Medici.com“-a, koja u tekstu „Uz Njegoša protiv straha i panike kao neprijatelja imunološkog sistema“, upravo govori o pandemiji kroz koju smo se batrgali i o moći mikroorganizama. Očekujemo Vas! Živi bili i još dugo trajali i mi sa Vama i Vi sa nama. Čitamo se opet u avgustu, u 106-toj priči o zdravlju i životu. Vaš “Medici.com” Vera Pušac, direktor

UKC RS

COVID-19 oštećuje ANS

Porodična medicina RS

Jubilej - 15. godina postojanja

Prim. dr Jelena Bogdanić

Limfna drenaža

Dvije decenije podrške

Jubilej Udruženja SONATA

Prof. dr Tatjana Bućma

Doreta (tramadol/paracetamol)

Prof. dr Elizabeta Ristanović

Strah neprijatelj imunološkog sistema

Akademik V. Kanjuh i sar.

Morfološko-kliničke korelacije AKS

Muzika u lečenju bolesnika sa AKS

UKC RS

Info bilten

98 Glavni urednik: prim. dr Momir Pušac Izvršna urednica: Anđa S. Ilić Tehnički urednik: Sretko Bojić; Lektor: Biljana Kuruzović

Stručno naučni konzilij redakcije: akademik prof. dr Miodrag Ostojić, akademik prof. dr Drenka Šećerov-Zečević, akademik prof. dr Miodrag Čolić, prof. dr Zoran Popović, prof. dr Miodrag Jevtić, prof. dr Zoran Rakočević, prof. dr Vaso Antunović, prof. dr Danica Grujičić, prof. dr Ljiljana Vujotić, prof. dr Srboljub Golubović, prof. dr Duško Vulić, dopisni član ANURS, prof. dr Duško Vasić, prof. dr Zdenka Krivokuća, prof. dr Senad Mehmedbašić, prof. dr Sandra Lazarević, mr. sc. ph. Pero Rokvić, mr. ph. Nataša Grubiša, prof. dr Snežana Pejičić, dr sc. med Slavica Žižić-Borjanović, prof. dr Nebojša Kavarić, akademik prof. dr Enver Zerem i prof. dr Elizabeta Ristanović. Stručni savjet redakcije: prim. dr Lela Popović, prim. dr Slavko Dunjić, prim. dr Mira Popović, mr. ph. Dragana Reljić, dr Rade Dubajić, dr Danica Mihajlović, mr Živana Vuković-Kostić, mr. sci. med. dr Branislav Lolić, prim. dr Boro Gužvić, dr Dušan Bastašić, dr Goran Račetović, mr. ph. Rada Krća i Nataša Aleksić Redakcija: 78000 Banja Luka, Branka Ćopića 15, Tel: +387 (0)51 318 606, +387 (0) 65 603 346; e-mail: medici.com@blic.net; www.medicicom.com Izdavač: “Udruženje Medici.com” Banja Luka, Branka Ćopića 15 Direktorica: Vera Pušac Prodaja, marketing, promocija u BiH: Jelena Pušac Broćilović Promocija i marketing u inostranstvu Beoimpex AD Beograd tel. +381 11 38 09 715 Pravni savjetnik: Advokat dr Jovana Pušac, Banja Luka, tel. +387 65 692 377 Foto: Bojan Crnokrak, tel. 066/454-211; Štampa: ”Atlantik bb” Banjaluka Tiraž: 3.000

106. broj izlazi u avgustu 2021. godine

Rješenjem Ministarstva prosvjete i kulture RS broj 6-09-3783/03 od 25.09.2003. upisano u Registar javnih glasila pod r. br. 430. Svako umnožavanje, reprodukovanje i kopiranje dijela ili cijelog materijala iz časopisa i www izdanja dozvoljeno je isključivo uz pismenu saglasnost izdavača.

Z D R AV S T V O - d o g a đ a j i

djeljenje medicinskih nauka ANURS, u saradnji sa Medicinskim fakultetom Univerziteta u Banjaluci, Medicinskim fakultetom Foča Univerziteta u Istočnom Sarajevu, organizovalo je 4. maja 2021. godine okrugli sto pod nazivom „Izazovi pandemije COVID-19 – gdje se nalazimo danas i kako dalje?“ Za okruglim stolom učestvovali su: dr Amela Lolić, pomoćnik ministra za zdravlje i socijalnu zaštitu Republike Srpske, akademik Dragan Danelišen, prof. dr Duško Vulić, dopisni član, prof. dr Veljko Marić, dopisni član, prof. dr Ranko Škrbić, dekan Medicinskog fakulteta Banjaluka, prof. dr Dejan Bokonjić, dekan Medicinskog fakulteta Foča, doc. dr Nevena Todorović, direktor Doma zdravlja Banjaluka, dr Jela Aćimović i dr Jelena Đaković Dević, Institut za javno zdravstvo Republike Srpske Uvodničari i teme: • Prof dr Biljana Mijović, Epidemiologija COVID-19; • Prof dr Maja Travar, Dijagnostika SARS-CoV-2; • Prof dr Ranko Škrbić, Izazovi u liječenju oboljelih od COVID-19; • Prof dr Antonija Verhaz, Klinička slika oboljelih od COVID-19; • Prof dr Peđa Kovačević, Terapija kritično oboljelih od COVID-19; • Prof dr Miroslav Petković, Vakcine i masovna imunizacija. Okrugli sto je otvorio Akademik Rajko Kuzmanović, predsjednik Akademije nauka i umjetnosti Republike Srpske Od samog početka pandemije, Vlada Republike Srpske, preko Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, Instituta za javno zdravstvo Republike Srpske i medicinskih fakulteta u Banjaluci i Foči, prihvatala je i provela preporuke Svjetske zdravstvene organizacije (SZO), usmjerene na zaštitu stanovništva od zaraznih bolesti. Angažovanjem svih zdravstvenih ustanova sa UKC Republike Srpske na čelu, uspješno je praćeno širenje ove bolesti te su na odgovarajući način zbrinjavana ugrožena i liječena zaražena lica. U uvodnom dijelu okruglog stola predstavljeno je šest predavanja, koja su se odnosila na: epidemiologiju, dijagnostiku, virusologiju, kliničke slike i tretman oboljelih i kritično oboljelih te izazove u liječenju i imunizaciji. Cilj organizovanja ovog okruglog stola bio je da se na naučnoj i stručnoj osnovi sagledaju svi aspekti ove bolesti te da 8

Akademija nauka i umjetnosti Republike Srpske, Banjaluka, Okrugli sto

„Izazovi pandemije COVID-19 – gdje se nalazimo danas i kako dalje?“

se daju mišljenja i prijedlozi djelovanja, s ciljem unapređenja liječenja i sprečavanja daljeg širenja infekcije. COVID-19 je oboljenje izazvano novim korona virusom (SARS-CoV-2). Trenutno je u svijetu oboljelo više od 160 miliona ljudi, a umrlo je preko 3,5 miliona. Najviše oboljelih je u SAD, Brazilu i Indiji. U evropskim zemljama, najviše oboljelih je u Rusiji, Španiji, Velikoj Britaniji, Francuskoj i Italiji, a u Republici Srpskoj je do sada oboljelo oko 60.000 lica, od čega je preko 3.000 umrlo. Znaci i simptomi infekcije SARS-CoV-2 variraju od asimptomatske bolesti do upala pluća i komplikacija opasnih po život, uključujući akutni respiratorni distres sindrom, multisistemsko otkazivanje organa i, na kraju, smrt. Nakon analize podataka iz zemalja širom svijeta, jasno je da su određene grupe ljudi u većem riziku od razvoja teških oblika i komplikacija prouzrokovanih ovom virusnom infekcijom. Stariji pacijenti, kao i oni sa već postojećim respiratornim ili kardiovaskularnim bolestima, čini se da su u najvećem riziku za teške komplikacije. Ovaj tip korona virusa različito utiče na ljude i još

nije jasno zašto neki pacijenti razvijaju po život opasnu bolest, dok drugi imaju asimptomatsku infekciju. Istraživači su počeli da proučavaju genetske osobine ljudi koji obolijevaju od COVID-19 i utvrđuju veze između razvoja bolesti i razlika u određenim dijelovima naše DNK. Naučnici širom svijeta ulažu velike napore u istraživanja koja idu u dva pravca: prvi, koji je usmjeren u iznalaženju terapijskih rješenja kako kroz ispitivanja uspješnog djelovanja već postojećih antivirusnih lijekova, tako i kroz iznalaženje novih antivirusnih molekula i drugi, koji je usmjeren na ispitivanja uspješnog djelovanja i bezbjednosti novih vakcina protiv SARS-CoV-2. Postoji malo naučnih dokaza o uspješnom djelovanju antivirusnih lijekova u liječenju oboljelih od COVID-19, tako da trenutno ne postoji nijedan kauzalni lijek koji je odobren za liječenje COVID-19. Ipak, sve je više kliničkih studija koje potvrđuju umjereno djelovanje lijeka favipiravir kao antivirusne terapije za blage i srednje teške oblike bolesti. Rezultati kliničkih ispitivanja pokazali su da kombinacija dva monoklonska antiti-

Z D R AV S T V O - d o g a đ a j i

jela (kasirivimab i imbdevimab), koja se vanje udaljenosti, pranje ruku) kao vezuju za S-protein virusa, sprečavajući osnovu prevencije i kontrole širenja epidemije, uključujući i epidemiološga da uđe u ćeliju, pruža snažnu zaštiki nadzor i praćenje kretanja broja tu ako se primijeni u početnom stadijumu bolesti. zaraženih i oboljelih od COVID-19; Naučnici širom svijeta razvijaju mno- • ulogu Kriznog štaba Vlade Republike ge vakcine za COVID-19. Sve ove vakciSrpske i resornih institucija kako u ne su stvorene da podstaknu imuni sizdravstvu u podršci zdravstvenom sistemu radi prevencije i kontrole stem da bezbjedno prepoznaje i blokira širenja epidemije, tako i u organiSARS-CoV-2. Trenutno je u razvoju, ili se zaciji zdravstvenog sistema, stvanudi, nekoliko različitih vrsta potencijalrajući uslove da se na odgovarajući nih vakcina protiv COVID-19. Prerano je način zbrinu svi oboljeli, kao i da se da bi se znalo da li će vakcine protiv obezbijede vakcine protiv COVID-19 COVID-19 pružiti dugoročnu zaštitu. Za i organizuje njihova primjena preodgovor na ovo pitanje potrebna su dodatna istraživanja. Međutim, ohrabrujuće ma planu.

je što dostupni podaci navode na to da većina ljudi koji se oporave od COVID-19 razvije imuni odgovor, koji tokom određenog perioda pruža zaštitu od infekcije. Očekuje se da će odobrene vakcine protiv COVID-19 da pruže odgovarajuću i dovoljnu zaštitu i protiv novih varijanti virusa. Stoga, promjene ili mutacije virusa ne bi trebalo da učine vakcine nedovoljno djelotvornim. U slučaju da se za bilo koju od ovih vakcina dokaže da ne djeluje u dovoljnoj mjeri protiv jedne ili više novih varijanti, naučnici već razvijaju „pojačivače“ vakcina, kako bi se poboljšala zaštita od ovih varijanti. Na osnovu prethodno iznijetog, učesnici okruglog stola smatraju i ističu: • nemjerljivu i izuzetno profesionalnu ulogu zdravstvenih radnika i svih uključenih u zdravstveni sistem u dosadašnjem odgovoru na pandemiju COVID-19; • odgovarajuće sprovođenje higijensko-epidemioloških mjera usmjerenih na ličnu i kolektivnu zaštitu stanovništva (nošenje maski, pošto-

U cilju unapređenja mjera prevencije i zaštite od COVID-19, ali i u cilju unapređenja zdravstvenog sistema za odgovor na buduće infekcije koje imaju sposobnost izazivanja pandemije, učesnici okruglog stola predlažu sljedeće: • težište sprečavanja infekcija i liječenja stanovništva staviti na primarnu zdravstvenu zaštitu te s tim u vezi jačati tehničke i kadrovske kapacitete domova zdravlja; • revidirati smjernice za dijagnostiku infekcije SARS-CoV-2, sa jasno definisanim testovima za utvrđivanje prisustva virusa i tumačenjima rezultata testiranja; • jačati kapacitete klinika ili odjeljenja za infektivne bolesti u svim bolnicama Republike Srpske; • jačati kapacitete jedinica intenzivne medicine u bolničkom sektoru i koordinisati njihov rad kako bi bile u stanju da prihvate odgovarajući broj teško oboljelih; • što prije ponovo razmotriti smjernice za propisivanje antibiotika kako na primarnom, tako i na sekundarnom i na tercijarnom nivou;

Virus korona se bez nauke ne može staviti pod kontrolu Virus korona neće iščeznuti, a bez nauke se ne može staviti pod kontrolu, jedan je od zaključaka okruglog stola “Izazovi pandemije kovida 19 – gdje se nalazimo danas i kako dalje?” „Medicinski fakulteti Banjaluka i Foča završili su prvu fazu serološkog istraživanja u Srpskoj. U junu trebalo bi da počne i druga faza testiranja. Bespoštedna je borba sa virusom korona. Kroz stručna tijela sve vrijeme su medicinski fakulteti Srpske uključeni u aktivnosti Vlade i Ministarstva zdravlja u borbi sa pandemijom. Uskoro izlazi i peto izdanje „Protokol liječenja oboljelih od kovida u bolničkim uslovima u Srpskoj“. Bitno je nabavljati vakcine, jer je to jedini način da se prevaziđe situacija u kojoj se nalazimo. Od svih raspoloživih vakcina protiv COVID - 19 najbolja je ona koju primimo“, istakao je prof. dr Ranko Škrbić, dekan Medicinskog fakulteta u Banjaluci. • pojačati napore da se obezbijede dovoljne količine vakcina te povećati broj centara za vakcinaciju, kako bi se povećala propusnost i ubrzao obuhvat stanovništva vakcinacijom. S tim u vezi predlaže se formiranje „Odbora za vakcinaciju“ unutar Republičkog štaba za vanredne situacije; • uložiti maksimalne napore da se promijene stavovi stanovništva prema imunizaciji te pojačati promociju programa vakcinacije. Iskustvo ove pandemije ukazuje da bi Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske hitno trebalo da revidira plan ljudskih resursa u zdravstvu Republike Srpske te da raspiše veći broj specijalizacija iz oblasti kao što su: epidemiologija, infektologija i mikrobiologija, kao i supspecijalizacije iz intenzivne medicine i „vakcinacione medicine“. Medici.com

Z D R AV S T V O - d o g a đ a j i

COVID-19 oštećuje autonomni nervni sistem

andemija korona virusa među brojnim nepoznanicama koje je donijela, skrenula je pažnju i na problem sindroma hroničnog umora koji se sve češće javlja kod pacijenata koji su se oporavili od kovida. Oboljela osoba nije svjesna od čega pati, problem ne prepoznaje ni okolina, pa čak ni ljekari. Svjetska zdravstvena organizacija je prošle godine ovu bolest prepoznala kao post kovid sindrom. „Ovo se tretira ne samo kao bolest, već i kao invaliditet, jer pacijenti vremenom ne mogu više da rade. Čak i kada se uradi kompletna visokosofisticirana dijagnostika – skener, magnetna rezonanca, ultrazvuk – ne može da se nađe ništa specifično, a u suštini su glavne promene na autonomnom nervnom sistemu. To je mreža kompletnog rada svih organa i tu se javljaju drastične promene“, naglašava prof. dr Branislav Milovanović, profesor Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, predsjednik Udruženja za neurokardiologiju Srbije i šef Neurokardiološke laboratorije KBC „Bežanijska kosa“ Zahvaljujući inicijativi prof. dr Vlade Đajića, generalnog direktora Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske, urađena je velika studija, praktično prva u svijetu, o tome šta se dešava na autonomnom nervnom sistemu prvih 15 dana kod kovid pacijenata. Na čelu istraživačkog tima je priznati svjetski neurokardiolog prof. dr Branislav Milovanović.

Prva svjetska studija prof. dr Vlade Đajića i prof. dr Branislava Milovanovića Zajednički projekat o promjenama na autonomnom nervnom sistemu u ranoj fazi Kovid infekcije, urađen u UKC Republike Srpske

Prema riječima prof. dr Milovanovića studija koja je među prvima u svijetu sprovedena u UKC RS, zahvaljujući profesoru doktoru Vladi Đajiću, je pokazala da su pronađeni neki novi signali kojih nema kod drugih bolesti. Kako je istakao, između ostalog, dolazi do teškog oštećenja autonomnog nervnog sistema i dodao da su ovi rezultati urađene studije bili iznenađujući. Naime, više od 40 odsto pacijenata koji su preležali kovid suočava se s oštećenjem autonomnog

nervnog sistema, što može da dovede do ozbiljnih komplikacija na svim organima u organizmu. Studijom je bilo obuhvaćeno 120 kovid pacijenata u prvih 15 dana bolesti. Tim je pratio kakvi se signali kod kovida javljaju na autonomnom nervnom sistemu, koji je softver našeg organizma. Prof. dr Milovanović je dodao da su došli do rezultata da je poremećaj ovog sistema prisutan kod skoro svakog drugog pacijenta koji je preležao kovid. Kad naglo ustanu, kod njih dolazi do pada pritiska, što je ozbiljna komplikacija. Uočeno je da su nalazi ozbiljniji kod ljudi koji su imali kovid, nego kod pacijenata koji su nekad imali infarkt srca. Prof. dr Milovanović je naglasio da je tim koji je radio studiju uspio da obezbijedi aparat koji se koristi u Hjustonu i na taj način su dobijene veoma važne informacije koje ne bi mogle da se dobiju osnovnim aparatima za dijagnostiku. Profesor je naveo da se uskoro kreće s nastavkom studije zato što se sada javlja novi sindrom - post kovid sindrom. Prema njegovim riječima, sljedeća faza studije po-

Z D R AV S T V O - d o g a đ a j i

Univerzitetska bolnica Foča

Savremena angio sala

M Tilt test obavezan Ova studija je pokazala da je za sve pacijente koji su preležali koronu jako važan tilt test koji na svu sreću već šest godina postoji u Republici Srpskoj, preciznije u Banjaluci, a on se primjenjuje kod pacijenata kojima nisu razjašnjeni uzroci nastanka gubitka svijesti i vrtoglavice. Riječ je o savremenoj neurokardiološkoj dijagnostici koja je u Srpsku stigla zahvaljujući profesoru doktoru Branislavu Milovanoviću i dr Vladi Đajiću, pionirima u ovoj oblasti. Kako je objasnio dr Milovanović to je vrhunska dijagnostika koja se razvila u posljednjih desetak godina. Među prvima smo je u Evropi uveli u Beogradu, a prije šest godina i u Banjaluci. Na ovim prostorima ta dijagnostika postoji još samo u KC Ljubljana i Bolnici “Rebro” u Zagrebu. Tilt test je nezaobilazni dijagnostički postupak u otkrivanju bolesnika s neurokardiogenom (vazovagalnom) sinkopom, odnosno bolesnika kod kojih promjene autonomnog nervnog sistema dovode do pada arterijskog pritiska (hipotenzije) i/ili smanjenog broja otkucaja, a što može uslovljavati gubitak svijesti (sinkopu). drazumijeva dalje praćenje pacijenata koji su preležali kovid, a kod kojih se simptomi i dalje nisu povukli. Ističe da se sa postkovid sindromom suočava između 33 i 50 odsto pacijenata kod kojih je bolest ostavila ozbiljne komplikacije. Simptomi su zamaranje, zaboravnost i slaba koncentracija, neurološki ispadi poput igranja mišića, vrtoglavice, gubitka svijesti. Javljaju se i napadi panike, anksioznost, depresija, česte i jake glavobolje, problemi s gastrointestinalnim traktom, odnosno slom svih sistema. Ukoliko ovi simptomi traju duže od tri ili šest mjeseci riječ je o sindromu hroničnog umora. Profesor dodaje da pacijenti, zbog pomenutih smetnji, često urade sve pretrage, poput magnetne rezonance, skenera, koronarografije, koje ne pokažu ništa te da je riječ o bazičnim promjenama, na nivou ćelija, odnosno na mitohondrijama. Jedan od simptoma je variranje pritiska i pulsa. Pritisak dobiju oni koji ga nikad nisu imali, a oni koji su ga imali, sada ne mogu da ga regulišu. Oboljelima od sindroma hroničnog umora prijeti iznenadna srčana

smrt, a ovdje nije riječ isključivo o starijim osobama, nego i o mlađima koji su bili potpuno zdravi. „Na svetskom kongresu neinvazivne kardiologije koji je održan u aprilu ove godine u Poljskoj u Zakopanima, pozvani smo da organizujermo specijalnu sesiju posvećenu ovom problemu. Sesija je praktično bila posvećena rezultatima istraživanja u Banja Luci i predstavljala je veliku atrakciju. Pored toga rezultati su objavljeni u dva svetska poznata časopisa. U časopisu „Entropija“ koji publikuje istraživanje iz oblasti analize biomedicinskih signala, prof Dragana Bajić sa Tehničkog univerziteta u Novom Sadu je kao član našeg tima objavila rezulatate analize signala dobijenih od Kovid pacijenata. Od pre nekoliko dana smo dobili informaciju da nam je prihvaćen i drugi rad u svetski poznatom časopisu Frontiers in Neuroscience, gde smo profesor Đajić i ja prikazali naše rezultate iz kliničkog istraživanja. Časopis je među tri najcitiranija iz oblasti Neurologije“, rekao je prof. Milovanović.

inistar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Alen Šeranić 3.6.2021. je u Univerzitetskoj bolnici Foča zvanično otvorio angio salu - savremeni centar za dijagnostiku i liječenje srčanih i oboljenja krvnih sudova u kojem će se primjenjivati sva raspoloživa dostignuća u oblasti interventne kardiologije, a u koji je Vlada Republike Srpske uložila više od dva miliona KM. Zahvaljujući angio sali pacijenti iz Foče koji su imali srčani udar neće se više, zbog ugradnje stenta, transportovati u Univerzitetski klinički centar u Banjaluku. Ministar Šeranić je naveo da ova angio sala predstavlja dio mreže za liječenje kardioloških oboljenja u Banjaluci, Bijeljini i Foči, planiranih u ovom četvorogodišnjem mandatu, a tako da ovom uslugom bude pokrivena cijela teritorija Republike Srpske. Načelnik Odjeljenja za kardiologiju UB Foča Milica Kunarac rekla je da se do sada nedostatak angio sale rješavao primjenom fibrinolitičke terapije, nakon čega bi pacijent, unutar 12 časova od doživljenog srčanog udara, bio transportovan u Banjaluku.

“Zahvaljujući izuzetnoj saradnji sa kolegama sa interventne kardiologije u Banjaluci, uspjeli smo da spasemo veliki broj života, smanjimo morbiditet, mortalilet, trajnu invalidnost. Nekada su se infarkti miokarda liječili 21 dan, a danas ih puštate nakon tri dana sa ugrađenim stentom da se vrate porodicama i normalnom životu”, rekla je Kunarac. Direktor Univerzitetske bolnice Foča Radmil Marić rekao je da je ovo jedan od najznačajnijih trenutaka u istoriji ustanove. On je naveo da Ministarstvo radi svoj posao, da bi svakom stanovniku Republike Srpske omogućilo sve vrste medicinske zaštite. “Moram zahvaliti i onima koji su prije dvadesetak godina počeli da rade jednu vrstu angiološke dijagniostike, a to su pejsmejkeri. Mislim da je ova bolnica, zahvaljujući tome, uz dobru vaskularnu hirurgiju, radiologiju, kardiologiju i sve ostale segmente zaslužila ovakav objekat. Vrlo brzo ćemo krenuti sa radom, nema potrebe da čekamo, Univerzitetski klinički centar nam stoji na raspolaganju sa kadrovima”, rekao je Marić. Covid CMB i sjever zoniranje 11

Z D R AV S T V O - d o g a đ a j i

„Moj sin Milan Sekulić rođen je sa otvorom na srcu, a veći zdravstveni problemi su krenuli u pubertetu. Zahvaljujući Fondu solidarnosti za dijagnostiku i liječenje oboljenja, stanja i povreda djece u inostranstvu, ali i institucijama Srpske koje su i inicirale osnivanje ovog fonda, moj sin je dobio šansu da se liječi u Ljubljani, a da pri tome nismo morali da razmišljamo kako da pronađeno novac za liječenje. Zahvaljujući tome, moj sin 100 odsto zdrav, odnosno izliječen“, rekao je ovo Gojko Sekulić, otac Milana Sekulića iz Banjaluke kojeg je sa još dvije porodice primio i predsjednik Vlade Republike Srpske Radovan Višković zajedno sa direktorkom Fonda solidarnosti Jasminkom Vučković. Kako je rekao, njegov sin je sada ponovo dobio šansu da igra fudbal koji toliko voli, budući da je ranije zbog zdravstvenih problema morao da pauzira sa treniranjem i napredovanjem u ovom sportu. „Meni kao roditelju je najvažnije da je on zdrav, a njemu je najvažniji fudbal. Ranije su mu predviđali sjajnu fudbalsku karijeru i govorili da je nasljednik Kristijana Ronalda te se sada nadam da će uspjeti da ispuni svoj san. To ne bi mogao da nije bilo Fonda solidarnosti“, istakao je Gojko. I otac Jovana Petrovića iz Doboja, dječaka od 11 godina, Velibor Petrović smatra da su sa osnivanjem ovog Fonda sve porodice koje imaju slične probleme, finansijski rasterećene, jer više ne moraju da razmišljaju na koji način da skupe novac za liječenje u inostranstvu.

Direktorki Fonda solidarnosti amblem RS Predsjednik Vlade Republike Srpske Radovan Višković direktorki Fonda solidarnosti uručio je amblem Republike Srpske kao priznanje za sav dosadašnji rad u Fondu solidarnosti. Poklone od predsjednika Vlade RS dobili su i dječaci koji su bili u posjeti Vladi RS. Tako je Strahinja koji trenira košarku dobio košarkašku loptu, Milan kao vatreni navijač Crvene zvezde - fudbalsku loptu, a najmlađi Jovan lego kocke. 12

Prijem kod predsjednika Vlade RS

Višković: Srpska ponosna na Fond solidarnosti

„Jovan je imao 12 operacija, a sve one su koštale u iznosu od 5.000 do 15.000 evra. Pored novca koji je sada obezbijeđen, Fond solidarnosti ima i drugačiji pristup, topliji, ljudski, da ga svi doživljamo kao našu drugu porodicu“, istakao je Velibor Petrović. Porodica Rosuljaš iz Bijeljine je takođe zadovoljna radom Fonda solidar-

nosti, posebno ističući da je Republika Srpska prva u regionu koja je na ovaj način osmislila funkcionisanje jedne ustanove koja finansira liječenje djece u inostranstvu. „Moj sin Strahinja takođe ima zdravstvene probleme od rođenja, a sa osnivanjem Fonda solidarnosti više ne moramo da razmišljamo kako ćemo platiti liječenja“, rekao je Dragan Rosuljaš. Direktorka Fonda solidarnosti Jasminka Vučković informisala je predsjednika Vlade RS Radovana Viškovića o aktivnostima naše ustanove, posebno ističući da su se i za vrijeme korone djeca u kontinuitetu liječila u inostranstvu. „Fond solidarnosti od početka rada do danas odobrio je oko 400 rješenja za 266 djece, jer su mnoga liječenja produžena više puta. Za sva ova liječenja do sada je izdvojeno oko 10 miliona KM“, istakla je Vučkovićeva. Predsjednik Vlade Republike Srpske Radovan Višković rekao je da je Srpska ponosna što jedina u regionu ima Fond solidarnosti koji pruža značajnu finan-

Z D R A V S T V O

sijsku, ali i moralnu podršku porodicama koji se bore za zdravlje svoje djece. „Najskuplje liječenje je koštalo oko 800.000 evra i pitanje je da li postoji porodica koja samostalno može da izdvoji toliki iznos za liječenje“, istakao je Višković i dodao da je značaj Fonda još veći, jer je prije njegovog uspostavljanja novac prikupljan organizovanjem humanitarnih akcija koje

su predstavljale, kako je rekao, dodatni stres za porodice. „Možemo biti ponosni kao narod, jer smo uspjeli da ove porodice oslobodimo stresa da ne mole za novac koji im je potreban za liječenje djece“, rekao je Višković koji je istakao da ova ustanova ne gradi klasični odnos između institucije i korisnika, nego je riječ o životnoj, odnosno prijateljskoj priči.

Direktor Fonda o važnosti zdravstvenog osiguranja

adnik sa prosječnom platom u Republici Srpskoj za svoj radni vijek u trajanju od 40 godina za zdravstvo kroz doprinose izdvoji oko 85.000 KM, a samo jedno liječenje inovativnom terapijom oboljelog od karcinoma košta mnogo više – 250.000 KM. Da li je to, onda, previše izdvajanja za zdravstvo, kako se često može čuti u javnosti? Naš zdravstveni sistem je solidaran i dobro je što je tako, jer da nije šta bi sa onim osiguranicima koji za zdravstvenu zaštitu izdvajaju manje, rekao je ovo, između ostalog, direktor Dejan Kusturić. U tom kontekstu, on je istakao da zdrav čovjek ne razmišlja o zdravlju, nego želi da riješi neka egzistencijalna pitanja, ali napominje da sve to „pada u vodu“ kada ste bolesni. „To nije bilo kakva roba, to je ulaganje u zdravlje. Možemo krenuti i od teze nebitno koliko izdvajam za zdravstvo, jer ako novac i ne potrošim, to znači da sam zdrav, a nekom drugom sam pomogao“, istakao je Kusturić. Značaj solidarnog sistema posebno se pokazao važnim u ovim vanrednim okolnostima i u pandemiji virusa korona, jer je Vlada RS zajedno sa Fondom, donijela jedinstvenu odluku da zdravstvene usluge finansira za sve građane – osigurane i neosigurane. „Ovo je mjera koja ima društveno odgovornu komponentu, jer se na zapadu dešavalo da ljudi nisu ni htjeli da prijave simptome strahujući od toga koliko će to sve da ih košta. Zamislite da smo imali situaciju da neko ko ima simptome, šeta gradom zaražen i ne želi da ode doktoru, jer nema novca. I zato je Republika Srpska omogućila zdravstvenu zaštitu za sve“, istakao je Kusturić i dodao da je trošak u prošloj godini samo za neosigurane građane iznosio oko 35 miliona KM. „Međutim, zdravlje nema cijenu. Misija svakog društva je da njeni građani dobiju zdravstvenu zaštitu. Mi se borimo za ljudski život i ovom odlukom Republika Srpska je to i dokazala“, istakao je Kusturić.

„Sve i jedna marka koja se prikupi na računu Fonda solidarnosti se troši isključivo na liječenje djece, a rad Fonda solidarnosti je javan, jer sve što se uradi javno se i objavi. Do sada nisam čuo nijednu primjedbu na račun rada ove ustanove te je važno zbog drugih porodica koje imaju slične potrebe da pošaljemo poruku da postoji rješenje i institucija koja im može pomoći “, rekao je Višković.

Kusturić: Zdravlje nema cijenu

Govoreći o finansijskim pokazateljima, Kusturić je istakao da je Fond u ovim vanrednim okolnostima uspio da obezbijedi finansijsku stabilnost zdravstvenog sistema i da u skoro nemogućim uslovim nabavi svu zaštitnu i medicinsku opremu za zdravstvene radnike. „Mi jesmo imali ključnu ulogu u nabavci opreme, ali je još važnije bilo očuvati finansijsku stabilnost Fonda, što smo i postigli. Zamislite da smo imali problema sa kašnjenjem plata zdravstvenih radnika, blokade od dobavljača i slično, ali nismo, jer smo sve uspjeli da ispoštujemo i danas je Fond likvidan i skoro da nema nijednu dospjelu obavezu “, istakao je Kusturić. Na pitanje na koji način je Fond uspio da zdravstveni sistem održi finansijski stabilnim, Kusturić je odgovorio da su racionalizacije, kontrola i upravljanje svim troškovima bile odrednice poslovanja Fonda u protekle četiri godine.

„Fond je u protekle četiri godine smanjio svoje obaveze za više od 200 miliona KM! Osim toga, mjerama Vlade RS i Fonda u te iste četiri godine u zdravstvo je uloženo dodatnih 250 miliona KM. Od prošle godine, iako je počela pandemija, imamo situaciju da se za zdravstvene radnike redovno uplaćuju doprinosi za zdravstveno osiguranje, što ranije nije bio slučaj. Dakle, zajedno sa Vladom RS i našim mjerama uspjeli smo da održimo finansijsku stabilnost“, istakao je Kusturić. Posebno je to bilo važno u pandemiji, jer su troškovi u liječenju ovih pacijenata bili neplanirani. „Neko ko ne koristi zdravstvenu zaštiti misli da novac koji uloži u zdravstvo su nepotrebno bačene pare. Međutim, sve košta. Jedan pacijent na respiratoru košta 30.000 KM. Mi smo među prvima uveli pravo na produženu medicinsku rehabilitaciju poslije preležane korone i bolničkog liječenja. Fond za 21 dan post kovid rehabilitacije zdravstvenim ustanovama plaća oko 2.000 KM po pacijentu“, rekao je Kusturić. On je istakao da iako su javne zdravstvene ustanove bile opterećene zbog pandemije, osiguranici nisu bili uskraćeni ukoliko im je trebao i neki drugi vid zdravstvene zaštite. „Svi hitni slučajevi su primljeni. Treba istaći da Fond već godinamaa ima saradnju sa privatnim zdravstvenim ustanovama koji su bili dostupni našim osiguranicima, jer se javni sektor bavio liječenjem pacijenata od kovida. Recimo, to je Hrvatska tek sada uvela, 13

Z D R A V S T V O

odnosno počela da masovnije sarađuje sa privatnim zdravstvenim sektorom, jer su ostali bez kapaciteta u javnim zdravstvenim ustanovama, a kod nas je to standardna stvar“, rekao je Kusturić. On ističe, iako je virus nepredvidiv, da je opredjeljenje svih institucija u Republici Srpskoj da je zdravstvo prioritet i da građani treba da budu mirni, jer su institucije Republike Srpske dokazale da i u ovim uslovima adekvatno upravljaju situacijom. Kusturić je posebno naglasio značaj uvođenja dodatnih izvora finansiranja za zdravstvo, kao što imaju i druge zemlje poput Hrvatske i Slovenije. „U drugim zemljama 80 odsto prihoda čine doprinosi za zdravstveno osiguranje, a ostatak prihoda se odnosi na dodatne izvore finansiranja. Mi sada godišnje gubimo oko 7,5 miliona KM samo zato što osiguravajuće kuće neće da plate liječenje povrijeđenih u saobraćajnim nezgodama, nego to finansira Fond“, rekao je Kusturić. On posebno ističe važnost dodatnih izvora finansiranja od akciza na duvan ili alkohol, jer je riječ o faktorima rizika koji najviše ugrožavaju zdravlje. „Da li je normalno da se godišnje troši milijardu KM na cigarete, a onda govorite kako je budžet zdravstva u iznosu od 700 miliona KM veliki ili da zdravstvo previše košta. Treba samo razumjeti u šta uložemo novac i šta će nam više biti potrebno“, istakao je Kusturić. Međutim, napominje da je kod uvođenja dodatnih izvora finansiranja problem što je većina stvari u nadležnosti BiH. „Na nivou BiH sve ide ‘kilavo’, pa i to. Da se to rješava na nivou Republike Srpske, to bi već sutra bilo gotovo“, istakao je Kusturić. Najbolji primjer za to su i nabavke vakcina protiv kovida, jer da se čekala BiH ko zna kada bi se krenulo s vakcinacijom građana u Srpskoj. „Da nismo imali komunikaciju sa Srbijom i drugim zemljama koje su pomogle, ko zna kada bismo dobili vakcine. Očigledno je da su bogate zemlje bile nekorektne, kao i farmaceutske kompanije, jer ono što su obećali i što smo platili – nismo dobili. Svijet treba da postupa solidarno ali, nažalost, riječ je o egoističnom kapitalizmu i želji da farmaceutske kompanije ostvare što veći profit“, naveo je Kusturić.

Finansijska stabilizacija FZO RS

Izmirena dugovanja prema privredi za bolovanja

Fond zdravstvenog osiguranja Republike Srpske izmirio je sva dugovanja za bolovanja prema privredi i to prema onim poreskim obveznicima koji redovno uplaćuju doprinose za zdravstveno osiguranje. Tako je Fond, pored redovnih izmirenja tekućih obaveza, izmirio i sav akumulirani dug iz prethodnih godina po osnovu refundacije neto plate za vrijeme privremene nesposobnosti za rad. Primjera radi, za razliku od prije pet godina kada je Fond za naknade neto plata za bolovanja radnika u privredi dugovao oko 16 miliona KM, sada je Fond racionalnom politikom poslovanja uspio da izmiri sva ranija dugovanja. Naglašavamo da se ovdje radi o akumuliranim obavezama Fonda za bolovanja koja su nastala u prethodnom periodu, dok Fond već unazad nekoliko godina nastoji da u kontinuitetu redovno izmiruje tekuće obaveze. Na ovaj način Fond je ispoštovao i Sporazum o saradnji sa Udruženjem poslodavaca Republike Srpske koji je potpisan još 2018. godine i koji definiše ne samo obaveze Fonda, nego i poslodavaca da redovno izmiruju svoje obaveze za zdravstveno osiguranje. Iako se Fondu za doprinose duguje oko 270 miliona KM, Fond je potpunim izmirenjem ranijeg duga po osnovu refundacije neto plata za bolovanja onim poreskim obveznicima koji su redovni uplatioci doprinosa nastojao da maksimalno podrži one poslodavce koji poštuju zakonske obaveze, uključujući i uplatu doprinosa. Za zdravstveni sistem je od neizmjernog značaja redovna uplata doprinosa, jer od toga zavisi kako finansijska održivost sistema, tako i poboljšanje kvaliteta i dostupnosti zdravstvene zaštite.

I sa izmirenjem ovog duga za bolovanja prema privredi Fond nastavlja u pravcu smanjenja ukupnih obaveza koje su u proteklih pet godina smanjene za više od 200 miliona KM. Fond je, zahvaljujući tome, znatno proširio prava iz zdravstvenog osiguranja, počeo da finansira brojne nove zdravstvene usluge, inovativne terapije, nova prava iz produžene medicinske rehabilitacije i dr. Fond će i u narednom periodu, uprkos brojnim izazovima, nastojati da finansijsku situaciju održi stabilnom, jer uz finansijsku sigurnost poboljšava se i kvalitet zdravstvenih usluga, što je jedan od ciljeva naše institucije. Autor tekstova: Darija Filipović Ostojić, portparol FZO RS

lektronske zdravstvene kartice, koje će zamijeniti sadašnje knjižice, za osigurana lica iz regija Bijeljine, Foče i Zvornika su spremne i osiguranici mogu da ih podižu u nadležnim poslovnicama Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske. Rokovi za preuzimanje kartica nisu određeni te sugerišemo osiguranicima da svoje kartice preuzimaju prilikom ostvarivanja drugih prava u našim poslovnicama, a sa ciljem da se izbjegne stvaranje gužvi zbog trenutne epidemiološke situacije. Inače, sve dok u Republici Srpskoj u potpunosti ne zaživi Integrisani zdravstveni informacioni sistem, uporedo sa elektronskim karticama osigurana lica

Z D R A V S T V O

Nabavke Fonda zbog pandemije virusa korona

Za zaštitnu opremu 56 miliona KM

dravstvene ustanove Republike Srpske su od početka pandemije u potpunosti snabdjevene dovoljnim količinama potrebne zaštitne opreme i medicinskim sredstvima, što je od ključnog značaja za adekvatno liječenje oboljelih i sprečavanje širenja virusa korona. Troškovi ovih nabavki iznose oko 56 miliona KM, a sredstva obezbjeđuje Vlada RS. Podsjećamo da Fond zdravstvenog osiguranja Republike Srpske nabavlja zaštitnu opremu, medicinska sredstava i sredstva za održavanje higijene za naše zdravstvene ustanove u borbi protiv korona virusa prema ovlašće-

nju Republičkog štaba za vanredne situacije. Konkretno, od početka pandemije FZO RS je, između ostalog, nabavljao zaštitnu i drugu opremu poput maski, rukavica, zaštitnih odijela, respiratora i slično. Nabavka opreme je još početkom pandemije povjerena Fondu zbog hitnosti i procjene da će FZO zbog iskustva sa centralizovanim nabavkama najbolje odgovoriti ovom zadatku, što je u praksi i potvrđeno. Naime, u najkraćem mogućem roku, i to u periodu kada je cijeli svijet tražio istu robu, Fond je, uz podršku i drugih institucija Republike Srp-

Integrisani zdravstveni informacioni sistem

Počela podjela elektronskih kartica u regijama Bijeljina, Foča i Zvornik će moći da koriste i stare zdravstvene knjižice. Prema tome, ne postoji bojazan da će osiguranici biti uskraćeni za bilo koje pravo iz zdravstvenog osiguranja ukoliko odmah ne preuzmu karticu, te molimo osiguranike da izbjegavaju stajanje u redovima u poslovnicama samo radi podizanja kartica jer mogu da je preuzmu bilo kada u narednim mjesecima. Za osiguranike iz regija Bijeljina, Zvornik i Foča pripremljeno je oko 189.300 kartica i one su za osiguranike besplatne. Osiguranici svoje kartice mogu podizati u našim poslovnicama koje se nalaze u opštinama gdje su osiguranici registrovani u timove porodične medicine. Dakle, osiguranici kartice mogu preuzimati u poslovnicama Bijeljina, Lopare, Ugljevik, Zvornik, Vlasenica, Milići, Šekovići, Bratunac, Srebrenica, Foča, Rudo, Čajniče, Višegrad, Novo Go-

ražde i Kalinovik, u zavisnosti od toga u kom domu zdravlja su registrovani. Osigurano lice može da preuzme kartice i za članove svog domaćinstva ili uže porodice. U slučaju da se desi da za nekoga nije izrađena elektronska kartica, osigurano lice može u našim poslovnicama podnijeti zahtjev za karticu i u najkraćem mogućem roku kartica će biti pripremljena. Bolnice u Bijeljini, Zvorniku i Foči, kao i pripadajući domovi zdravlja, još ranije su uvezani u Integrisani zdravstveni informacioni sistem, tako da nema prepreka da u ovim ustanovama osiguranici počnu da koriste elektronske kartice, kao i u poslovnicama i filijalama Fonda u ovim regijama. Podsjećamo da je IZIS počeo da se primjenjuje u pojedinim ustanovama još prošle godine, a do sada je isporučeno više od 26.300 elektronskih kartica

ske, sproveo nabavke i naš zdravstveni sistem imao je svu neophodnu opremu pravovremeno i prije nekih daleko razvijenijih zemalja. Upravo, zahvaljujući tome, u prvom talasu pandemije spriječeni su scenariji i posljedice virusa korona, kakve su imale pojedine zemlje u Evropi i svijetu. Treba imati u vidu i da pojedine druge institucije, poput Instituta za javno zdravstvo Republike Srpske, nabavljaju određenu opremu za borbu protiv korona virusa, a takođe u više navrata je Republici Srpskoj i donirana oprema te je ukupna vrijednost zaštitne opreme i medicinskih sredstava znatno veća. i to za osiguranike Gradiške, Srpca i Kozarske Dubice koje su prve opštine u kojima je počeo da se realizuje IZIS. Osiguranici ovih opština takođe mogu i dalje da preuzimaju svoje kartice. Sa upotrebom elektronskih kartica prestaje potreba za ovjeravanjem zdravstvene knjižice. Napominjemo da sve dok traje vanredna situacija nije potrebno ovjeravati ni ‘’stare’’ zdravstvene knjižice. U toku ove godine IZIS bi trebalo da počnu da se primjenjuju u cijeloj Srpskoj, a što će donijeti mnogobrojne prednosti i uštede zdravstvenom sistemu, odnosno građanima koji će imati još bolju, efikasniju i kvalitetniju zdravstvenu zaštitu. Ovim projektom se povezuju zdravstvene ustanove različitih nivoa u jedan jedinstven sistem, koji će omogućiti razmjenu medicinskih podataka pacijenata uz formiranje jedinstvenog elektronskog zdravstvenog kartona za svakog stanovnika Republike Srpske. Pored elektronskog kartona i kartice, IZIS podrazumijeva upotrebu i elektronskih uputnica i recepata. Autor tekstova: Nikolina Dušanić, rukovodilac Odjeljenja za odnose s javnošću FZO RS

Z D R A V S T V O

„Razvoj, testiranje i validacija modela pametne njege u Podunavlju u svrhu razvoja socijalnih inovacija, unapređenja vještina i preduzetništva“ je naziv projekta u kojem učestvuje Područna privredna komora Banjaluka. U grupu od 22 organizacije iz devet zemalja sliva Dunava koja će do kraja 2022. godine provoditi ovaj projekat skraćenog naziva Di-ker (D-CARE), su uključeni i Grad Prijedor i Dom penzionera Banjaluka. D-CARE će unaprijediti načine učenja, a starijim ljudima ponuditi nove pametne usluge njege kroz tri osnovna pravca djelovanja: 1) uspostavljanje međunarodne „Mreže sredina za inovativno učenje – ILNE“, 2) uspostavljanje „Laboratorija za pametne usluge njege“ za razvoj, testiranje, validaciju i primjenu pametnih modela njege i 3) uspostavljanje „Međunarodnog centra za politike učenja“ za dizajn politika pametne njege. Rumunski univerzitet medicine i farmacije „Juliju Hateganu“ iz Kluža upravlja Projektom D-CARE (Developing, piloting and validating smart care models in Danube region for supporting social innovation, improving competences and entrepreneurship) koji je nastao kao reakcija na nepovoljne demografske procese koji ostavljaju značajan pečat na radnu snagu u cijelom Podunavlju. Mogućnost mobilnosti ostavila je čitave regije bez kvalifikovanih osoba. Mladi traže bolje mogućnosti rada u većim gradovima ili inostranstvu, a stariji ljudi ostaju da žive sami. Da bi regioni oživjeli i da bi bio obezbijeđen pristup servisima za starije stanovništvo, potrebne su nove, inovativne i međusektorske usluge. Stoga je Projekat D-CARE usmjeren na uspostavljanje nadnacionalne mreže saradnje koja će osmisliti, testirati i primijeniti model inovativnog okruženja za obrazovanje za starije od 55 godina kako bi se olakšalo stvaranje, validacija i primjena pametnih usluga njege (smart care services). Pametne usluge njege će ojačati i integrisati regionalne sisteme socijalne i zdravstvene zaštite poboljšavajući vještine i generišući inovativne pametne modele njege. Vizija projekta se primjenjuje od faze izgradnje konzorcijuma. To znači da ona predviđa stratešku integraciju na horizontalnom, vertikalnom i geografskom nivou, tj. nadležnosti, aktivnosti i sektori. 16

Područna privredna komora Banjaluka učestvuje u projektu Dunavske transnacionalne saradnje

Pametne usluge njege – prilika za kvalitetniji život i nove poslovne modele Pripremila: Milena Đuđić, Područna privredna komora Banjaluka

Tokom 2021. godine, Projekat DCARE će formirati sredine za inovativno učenje (ILE – Innovative Learning Environment) u devet zemalja podunavskog regiona i povezati ih u međunarodnu mrežu sredina za inovativno učenje (ILNE - Innovative Learning Networked Environments). Mreža za inovativno učenje u Republici Srpskoj (ILE RS) će biti mreža institucija iz oblasti obrazovanja, pružanja usluga njege i zdravstvenih usluga, uprave i biznisa. ILE RS se osniva uz tehničku podršku projekta, a ona će formalno nastati u momentu potpisivanja sporazuma o saradnji ILE RS što se može očekivati tokom ljeta. D-CARE će pripremiti dokumentaciju i smjernice neophodne za osnivanje i funkcionisanje ILE. S obzirom na to da ILE predstavlja rješenje za prihvatanje novih tehnologija od strane starijih, za stvaranje digitalnih vještina, za nova radna mjesta, generisanje kompetencija i usluga u integrisanom sektoru pametne njege, projekat D-CARE će razviti metodologije i izabrati alate za učenje koji su prilagođeni potrebama ciljnih grupa. ILE RS će tako odabrane alate koristiti da

provodi programe obuke za starije, medicinske sestre, ljekare, radnike u javnoj administraciji i sve one kojima nedostaju vještine da bi stvarali, pružali ili koristili pametne usluge njege. Tokom Projekta D-CARE biće dizajnirane, testirane i provedene četiri obuke za korisnike pametnih usluga njege i za radnike u sektoru njege. U 2021. i 2022. godini biće provedena 24 edukativna događaja za navedene ciljne grupe, a nakon projekta ovi programi ostaju na raspolaganju za korišćenje ILE RS. Dakle, Projekat D-CARE će oformiti ILE RS, ali i pružiti svo neophodno znanje za njeno dalje funkcionisanje od smjernica za rad, preko programa obuka do alata koji će biti korišćeni za provođenje tih obuka. Aktivnosti u ovom dijelu projekta su uveliko u toku. Projekat D-CARE formira nacionalne mreže za inovativno učenje u devet zemalja sliva Dunava, ali i infrastrukturu za saradnju tih tijela na međunarodnom nivou u formi međunarodne mreže sredina za inovativno učenje (ILNE - Innovative Learning Networked Environments). Tako će i ILE RS postati dio ILNE, okvira razvijenog za osiguravanje prenosa znanja, programa i informacija između devet ILE. Projektom D-CARE će za ILNE biti obezbijeđena platforma za e-učenje na kojoj će biti provođene obuke na međunarodnom nivou i zajednički razvijane nove obuke. Jedan veliki dio Projekta D-CARE se odnosi na formiranje tzv. laboratorija za pametne usluge njege (Smart Care Lab) koje će kreirati i pilotirati inovativne pametne usluge njege. Laboratorija za pametne usluge njege u Republici Srpskoj (Smart Care Lab RS) će biti klaster nekoliko

Z D R A V S T V O

organizacija koje će zajednički raditi na stvaranju, testiranju i validiranju novih pametnih usluga njege u RS. Podršku za razvoj i rad Smart Care Lab RS daće međunarodno tijelo koje će projekat nazvati 4DMC (quadruple helix multi-stakeholder mechanism). Praktično, već u ljeto 2021. Područna privredna komora će organizovati sastanke na kojima će zainteresovanim organizacijama u RS ponuditi da potpišu međunarodni memorandum o saradnji i tako pristupe 4DMC-u. Ovo tijelo će činiti najmanje 20 organizacija iz sliva Dunava, koje će obezbijediti sve uslove za osnivanje laboratorija za pametne usluge u svim državama. Radionica „Pametne usluge u njezi i zdravstvu“ održana je 11. februara u organizaciji Područne privredne komore Banjaluka, čime je praktično počelo provođenje projekta D-CARE u BiH. Radionici su prisustvovali predstavnici svih zainteresovanih grupa, od ministrarstava i Razvojne agencije, preko privatnih poslovnih subjekata iz oblasti medicine i njege do obrazovnih i drugih institucija. Događaj je obezbijedio upoznavanje Komore sa zainteresovanim stranama koje su ključne za razvoj projekta i koje su ili direktno uključene u projekat ili imaju interese na koje bi mogao uticati ishod projekta. Učesnici radionice su razmatrali definiciju „pametnih usluga u njezi i zdravstvu“ kod nas. Učesnici su prepoznali da je pametna usluga u njezi i zdravstvu kod nas prisutna, ali u vrlo malom obimu, i da postoji veliki prostor, a i potreba, za unapređenjima na ovom polju. U ovom poslu učestvuje veliki broj aktera, od korisnika usluge pa preko pružaoca, kreatora ali i regulatora tržišta. D-CARE je na nivou Podunavlja prepoznao nizak nivo znanja i propuste u obrazovnom sistemu kad su u pitanju pametne tehnologije. Jedan od rezultata radionice su i zaključci u vezi sa potrebom kreiranja i formalizacije ekosistema za razvoj inovativnih okruženja za učenje kod nas. Kada je riječ o zainteresovanim stranama, u dosadašnjem trajanju projekta Područna privredna komora i Grad Prijedor su prepoznali, mapirali i već započeli saradnju sa nekim od najznačajnijih organizacija u RS u ovoj oblasti. Osim Doma penzionera u Banjaluci, koji je i pridruženi partner projekta od njegovog samog početka, D-CARE su već pozitivno ocijenili: Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite RS, naše kompanije koje se bave informaciono-komunikacionim tehnologijama, Zavod za fizikalnu medicinu i re-

habilitaciju “Dr Miroslav Zotović”, Bolnica Prijedor, Klaster za jačanje istraživanja i tehnološkog razvoja u oblasti medicine i zdravstvenih nauka „Health RTD Cluster“, Medicinski fakultet Banjaluka, Inovacioni centar Banjaluka, časopis „Medici.com“ i drugi. Čin osnivanja Smart Care Lab RS će se desiti na kraju dvodnevne radionice na jesen ove godine, tokom koje će učesnici biti upoznati sa smjernicama za rad Smart Care Lab RS, a zatim će sami napraviti prijedlog strategije rada laboratorije. Tokom 2022. godine, pod okriljem Smart Care Laba RS, biće proveden javni poziv za prijedloge pametnih usluga njege te izbor i dalji razvoj tih najboljih usluga. Cilj Projekta D-CARE je da Smart Care Lab RS do kraja 2022. razvije bar jedan integrisani model pametnih usluga njege koji se može prevesti u poslovni model za stvaranje novih preduzeća i radnih mjesta. Ovako razvijen model će takođe biti testiran i validiran kroz mehanizme projekta. Paralelno sa već opisanim aktivnostima, Projekat D-CARE će djelovati i na unapređenju kapaciteta lokalnih i regionalnih vlasti u slivu Dunava za razvoj alata i programa i politika učenja koji će služiti za uvođenje pametnih usluga njege. Projektni konzorcijum će pripremiti dokument „Međunarodna strategija za razvoj i uvođenje modela pametnih usluga njege starijih u slivu Dunava“.

Na osnovu smjernica datih u Strategiji, Područna komora i Grad Prijedor će, u saradnji sa zainteresovanim organizacijama u RS, pripremiti Regionalni akcioni plan za RS radi povećanja sposobnosti naše javne uprave za kreiranje alata kojim će se bolje reagovati na tražnju za pametnim uslugama njege i izazove, uključujući stvaranje i uvođenje pametnih usluga njege. Komora i Grad Prijedor žele kroz Projekat D-CARE omogućiti našim organizacijama koje se bave njegom starijih, zdravstvenim uslugama, obrazovanjem, kao i informaciono-komunikacionim tehnologijama, osvijeste, obuče, dobiju nove alate i ostvare međunarodna partnerstva kako bi na najbolji način stvorili nove pametne usluge za naše starije građane, a sebi istovremeno obezbijedili rast i razvoj poslovanja. Projekat D-CARE se provodi u okviru trećeg poziva Dunavskog transnacionalnog programa, od 1. jula 2020. do kraja 2022. Budžet projekta je 2.648.285 evra od čega se 2.054.556.25 finansira iz ERDF, 107.440 iz IPA a 89.046 evra iz ENI fonda. Više o projektu možete naći na stranici http://www.interreg-danube.eu/approved-projects/d-care ili na Fejsbuku https://www.facebook.com/ dcareproject Područna privredna komora Banjaluka učestvuje u Interreg programima više od 15 godina. Iskustvo Komore je dokazalo da programi međunarodne saradnje, a među njima posebno Dunavski međunarodni program, predstavljaju izuzetnu priliku za rad Komore na novijim temama koje nisu dovoljno zastupljene u privrednom životu Republike Srpske, tj. za razvoj svijesti o savremenim trendovima, a to sve kroz saradnju i razmjenu iskustava sa vodećim stručnim institucijama u regionu. Posebno su korisne aktivnosti istraživanja i razvoja strateških dokumenata zasnovanih na testiranim pilot projektima. Komora je u prethodnom periodu provodila projekte u okviru programa IPA Adriatic, SEE Transnational, Danube Transnational i sa ponosom ističe da su svi ovi projekti uspješno okončani i za sobom ostavili dobre rezultate na području Banjaluke i plodonosna partnerstva u regionu. Za dodatne informacije u Komori vam na raspolaganju stoji projektni tim na brojeve: 051 215 514 ili 051 215 564 ili na milenal@bl.komorars.ba 17

Z D R A V S T V O

Jubilej - 15 godina postojanja

ovodom jubileja 15 godina postojanja i rada Udruženja doktora porodicne medicine RS, prim. dr Ljubica Jelovac, razgovarala je sa predsjednikom Udruženja dr Draškom Kuprešakom. Uvaženi kolega Draško, kada je i kako osnovano Udruženje doktora porodične medicine Republike Srpske? Udruženje je nastalo na ideji ujedinjenja Udruženja doktora opšte medicine Republike Srpske i Asocijacije specijalista i specijalizanata porodične medicine i to se desilo 13. maja 2006. godine, cijeneći činjenicu da su to srodne grane i da nema potrebe da se rasipa i troši energija već da se objedinjenjem stvore pretpostavke za borbu u jednoj koloni kako bi se lakše etablirala porodična medicina, uslovno rečeno „nova“ disciplina na ovim prostorima. Na konstitutivnoj sjednici usvojeni su svi relevantni dokumenti i izabrani organi koji će predstavljati i zastupati Udruženje. Formiranju Udruženja prethodilo je usvajanje Strateškog plana za reformu i rekonstrukciju od 1997. do 2000. godine na sjednici Narodne skupštine Republike Srpske. Ovim dokumentom definisani su pravci promjena u zdravstvenom sistemu, prvenstveno kada je u pitanju primarna zdravstvena zaštita i uvođenje modela porodične medicine. Zbog toga je kreiran program specijalizacije porodične medicine 1999. godine, a u novembru te iste godine, po novom programu, svoju edukaciju započela su 24 polaznika. Takođe, Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske usvojilo je Pravilnik o dodatnoj edukaciji iz porodične medicine, čime je data mogućnost da se određeni broj ljekara edukuje po standardizovanom programu i dobiju status ljekara porodične medicine, čime je dat novi podsticaj u implementaciji promjena u zdravstvenom sistemu. U to vrijeme reformom u primarnoj zdravstvenoj zaštiti nisu bili predviđeni potrbni kapaciteti razvoja porodične medicine. Iako je reforma imala najbolju namjeru, uočeni su brojni nedostaci. Prije 18

Udruženje doktora porodične medicine RS Pripremili: Prim. dr Ljubica Jelovac i dr sc med. Draško Kuprešak

svega, nije bilo dovoljno ni prostora ni edukovanih kadrova, a ni opreme, zbog čega ljekari u primarnoj zdravstvenoj zaštiti nisu mogli raditi sve što je bilo predviđeno akcionim planom.Trebala su hitna rješenja te se Udruženje nametnulo kao pouzdan partner svim institucijama koje su kreirale zdravstvenu politiku u pokušaju da se razriješe goruća pitanja. Ukazano je na nejednako razvijanje porodične medicine u istočnom dijelu Republike Srpske te se radilo na aktiviranju sredina kao što su Foča, Višegrad, Istočno Sarajevo, Zvornik i dr. Formiranjem edukacionih centara za porodičnu medicinu kao nastavne baze u domovima zdravlja u Doboju i Bjeljini dat je novi zamah u stvaranju neophodnih kadrova u porodičnoj medicini. Paralelno je teklo i opremanje ambulanti sa standardizovanim paketom opreme te su poboljšani uslovi za rad timova porodične medicine. Država je kroz različite modele, u saradnji

sa Svjetskom bankom, uložila ogromna sredstva za obnavaljanje ambulanti porodične medicine u domovima zdravlja u cijeloj Republici Srpskoj. Istovremeno je rađeno na izmjeni sistema finansiranja PZZ, a započet je i ciklus uvođenja standarda kvaliteta. Šta je bio fokus rada Udruženja? Prije svega stvoren je pravni okvir usvajanjem opštih i pojedinačnih dokumenata Udruženja, kao što je Statut i poslovnik o radu i pravilnici koji su omogućili efikasno funkcionisanje i predstavljanje doktora porodične medicine putem ovlaštenih predstavnika delegata i predsjednika podružnica iz cijele Republike Srpske. Sistem rada koji je proklamovan se pokazao kao relativno dobar za postojeće uslove cijeneći činjenicu da je u praksi oko 700 doktora porodične medicine koji rade u 54 doma zdravlja.

Z D R A V S T V O

Drugi segment rada se odnosio na informisanje stručne javnosti o radu Udruženja. U tom smislu formiran je sajt koji se unapređuje gotovo svakodnevno, FB stranica Udruženja te različiti drugi modeli informisanja koji nam omogućavaju da na egzaktan način prenesemo našim članovima, ali i ostalim u naučnoj zajednici, opseg i sadržaj rada Udruženja. Ideja je da kroz model efikasnog informisanja budemo što bliže našim članovima kako bismo čuli probleme iz prakse i zastupali ih u njihovom rješavanju. Na samom početku valjalo je raditi na mijenjanju iskrivljene slike o porodičnoj medicini kao i na smanjenju nerealnih očekivanja od javnosti. Kava je bila saradnja sa institucijama zdravstvenog sistema? Udruženje je od samog starta pokušalo da vodi jednu konstruktivnu politiku. Ona je podrazumijevala, da citiramo patrijarha Pavla „blage riječi ali i jake dokaze“. Dakle, nismo pristalice galame i stvaranja tenzije u sistemu, ali nismo ni za defanzivnu politiku i guranje problema pod tepih. Nedostaci se moraju identifikovati, analizirati njihova priroda

i tražiti rješenja. Neki nedostaci se mogu rješavati odmah, ali za neke treba i vremena ali i političke volje. Da ilustrujem saradnju sa Ministarstvom zdravlja koja se ogledala permanentnim sastancima i dogovaranjem oko standarda i normativa IZIS-a, izmjene zakona o zdravstvenoj zaštiti, izmjene pravilnika o specijalizaciji i dr. Kao domet u našoj saradnji izdvojiću da su standardi i normativi u 2016. godini upravo izmijenjeni na naš pritisak, mada nismo bili zadovoljni jer su kriterijumi bili možda u tom trenutku suviše suženi. Ipak, treba cijeniti činjenicu da manje sredine koje su ekonomski nerazvijene imaju mogućnost da TPM imaju broj registrovanih pacijenata oko 1500, a da ugovaraju punu cijenu tima, što smatramo dobrim rezultatom i šansom za njihov opstanak na tim područjima. Ukazivanje ministru zdravlja na IZIS i način njegove implementacije koji nije bio adekvatan jer ako ne bude optimalno riješeno pitanje eksporta podataka iz Webmedica kompletan proces vodi kao opštem nezadovoljstvu kako zdravstvenih radnika, tako i pacijenata. Izmjena kurikuluma specijalizacije na 48 mjeseci, uz jačanje segmenata kao

što su pedijatrija, fizikalna medicina, medicina rada i dr. kao i uvođenje novih pravaca subspecijalizacije kao što je dijabetologija i masovne nezarazne bolesti je kruna minulog rada u podizanju akademskog okvira za unapređenje kompetencija porodičnog doktora. U kontekstu saradnje sa Fondom zdravstvenog osiguranja RS, koji je takođe konstruktivan i kvalitetan, izdvojiću neke fundamentalne teme kao što su prigovor na uvođenje generičke liste i njene strukture koji nije riješen do sada, naše insistiranje na uvođenje višemjesečnog recepta koji je smanjio troškove obrade koji se vežu za budžet zdravstvenih ustanova, uvođenje komisija za upućivanje pacijenata na reha-

bilitaciju čime se smanjio pritisak na timove porodične medicine, obračunavanje prekoračenja lijekova na recept u odnosu na 50:50 sa sekundarnim nivoom te najnovije preuzimanje troškova prevencije tromboembolije na teret Fonda smatramo velikim uspjehom u našem radu. Nadamo se da će se saradnja nastaviti i u narednom periodu. Saradnja sa Medicinskim fakultetom i katedrama porodične medicine Banjaluka i Foča bila je kvalitetna cijelo vrijeme. Ona je imala svoje uspone i padove. Imenovanjem prof. Škrbića na mjesto dekana Medicinskog fakulteta u Banjaluci, čovjeka koji apsolutno ima pozitivnu percepciju i viziju u razvoju porodične medicine, dobijen je novi zamah u toj saradnji. Otvorena su pitanja od uspostavljanja nove mreže 19

Z D R A V S T V O

Iz arhive drugih medija

edukacionih centara u cijeloj RS, redefinisanja programa doedukacije, unapređenja specijalizacije i subspecijalizacije i drugih tema. Saradnja sa Agencijom za akreditaciju i sertifikaciju je od samog početka bila na visokom nivou. Realizovani su brojni programi od razvoja akreditacionih i sertifikacionih standarda do izrade vodiča za dobru praksu. Takođe, realizovani su brojni projekti koji su imali za cilj uspostavljanje objektivnih mjerila za ocjenu kvaliteta u kliničkom radu doktora porodične medicine. A aktivnost, saradnja sa specijalističkim udruženjima, .... U međuvremenu, Udruženje je realizovalo brojne aktivnosti, među kojima su kontinuirana edukacija, organizacija stručnih konferencija i kongresa, kao i izdavanje važnih publikacija, a posebna pažnja posvećena je saradnji sa drugim specijalističkim udruženjima. Samo da navedem da je do sada organizovano 15 konferencija Dana porodične medicine RS sa međunarodnim učešćem, tematski okrugli stolovi u okviru konferencije od pozcije pedijatrije i kardiologije u reformi, privatizacije PZZ-a do informatizacije. Godišnje je organizovano od 30 do 50 manjih predavanja, jedan kongres porodične medicine u saradnji sa kolegama iz Federacije te mnogo zajedničkih projekata KME sa različitim udruženjima. Na tom planu saradnja sa Udruženjem kardiologa RS i Udruženjem neurologa RS je najsnažnija zbog tematske srodnosti ali i agilnosti njihovih rukovodstava. Ne manjka saradnje ni sa Udruženjem nefrologa, fizijatara, Udruženjem pacijenata i drugim. Trudili smo se da cijelo vrijeme planski i organizovano priđemo ovom važnom segmentu jer je osnovna misija Udruženja podizanje znanja i vještina u radu doktora porodične medicine. Po pitanju organizacije konferencija pokušavamo da budemo inovativni i usklađeni sa potrebama te posljednja konferencija koja je realizovana u doba pandemije Covid 19 sa on line programom koji je emitovan direktno putem you tube kanala se pokazao kao pravo rješenje da se ne posustane u radu i pošalje jedna pozitivna slika o nama. U saradnji sa Ministarstvom zdravlja je tokom 2009. godine razvijen set od 32 klnička vodiča koji su osnova za kliničku praksu. Važno je naglasiti da je sa medicinskopravnog aspekta važno da primjenjujemo ove dokumente u praksi, s obzirom na varijacije zdravstvenih problema, te 20

Z D R A V S T V O

na ovaj način povećavamo sigurnost praktičarima u radu. Takođe, Udruženje je sopstvenim snagama radilo na razvoju vodiča za NOAK, srčanu insuficijenciju i hipertenziju i dr. i pokazalo da je apsolutno kapacitirano da kredibilno vodi i ovaj posao. U tom smislu imali smo nesebičnu stručnu podršku i pomoć predstavnika Udruženja kardiologa RS i Udruženja neurologa.

a i realizacije okruglih tematskih stolova. Takođe, nedavno smo realizovali i jednu sesiju KME-a sa Udruženjem iz Slovenije. Međunardni partner nam je Udruženje doktora porodične medicine Američke Federacije. To je nacionalno udruženje. Tek smo na početku konkretizacije određenih aktivnosti sa njima. Članstvo u Svjetskoj asocijaciji „Global familly doctor“ ili Wonca je kruna našeg rada. Mi smo 2010. godine postali punopravni član kao Republika Srpska što smatramo velikim međunarodnim dometom predstavljanja našeg entiteta. U doba pandemije pokušali smo da utičemo da Wonca Evrope čuje naše stavove po pitanju imunizacije i da se EMA upozna sa potrebom da se priznaju sve vakcine koje su na tržištu i koje ispunjavaju standarde i da to ne smije biti instrument međunarodne zdravstvene politike koji će dovesti do sputavanja evropskih vrijednosti kao što su sloboda izbora.

U toku proteklih 15 godina Udruženje ima bogatu međunarodnu aktivnost. Udruženje je predano radilo na pozicioniranju u lokalnom, regionalnom i međunarodom pogledu. Još davne 2008. godine je potpisan sporazum o saradnji sa Udruženjem iz Federacije gdje su promovisana tri principa: paritet, reciprocitet i rotacija i na taj način je razriješen Gordijev čvor međunarodnog predstavljanja i zastupanja. Saradnja je imperativ, nauka nema granica, ali smo se trudili da poštujemo i pravno-političke okvire. Komunikacija sa Udruženjem Kako je funkcionisala Porodičiz Srbije je prisutna, ne u onom oblina medicina u pandemija COku koji želimo, uspostavljena saradnja VID-19? Porodična medicina je odigrala, sa KOHOM-om iz Hrvatske sa kojima smo imali zajedničkih projekata KME- siguran sam, ključnu ulogu u sta-

bilizovanju epidemiološkog stanja u Republici Srpskoj jer čvrstina građe zdravstvenog sistema upravo je zavisila od nje. Reorganizacija kroz ari ambulante, kovid ambulante i sve druge organizacione forme u kojima su nosioci posla bili doktori porodične medicine govori tome u prilog. Preko milion i po pregleda u 2020. godini je statistika koja je za poštovanje. Naravno, poštujemo rad naših kolega u bolničkom sektoru i mislim da smo svi zajedno u ovim teškim vremenima pokazali jedinstvo struke i odgovorili civilizacijskom izazovu. Na kraju, posjeta upriličena kod predsjednice Cvijanović u okviru obilježavanja 19. maja, Svjetskog dana doktora porodične medicine i jubileja 15 godina rada govori u prilog poštovanju koje je Udruženje doktora porodične medicine Republike Srpske dobilo za svoj minuli rad. Kakvi su planovi za budućnost? U svom radu, naravno, bilo je mnogo uspjeha ali i poraza jer su oni sastavni dio života. Ono na čemu ćemo posebno raditi je uključenje većeg broja ljudi iz prakse u sve segmente rada udruženja. Pojačaćemo rad na terenu. Pokušaćemo da brend porodične medicine popularizujemo kod mlađih doktora kako bi taj plamen i dalje gorio. Smjena generacija i priprema za nove ljude to nešto što slijedi u narednom periodu. Sačuvati integritet porodične medicine i dati novi zamah njenom razvoju je posao koji nećemo odlagati. Naravno, svi ovi ambiciozni planovi se neće moći realizovati bez tima ljudi za koji sam ubijeđen da porodičnu medicinu ne doživaljvaju samo kao profesiju već kao životnu misiju.

Z D R A V S T V O

osmatranje promjena na koži ima dugu istoriju, a termin dermoskopija koji danas koristimo ustanovio je 1920. godine Saphier koji je studirao krvne sudove normalne i patološke kože. Leon Goldman je 1951. godine pokušao posmatrati mladeže ovom tehnikom, a 1971. godine Rona Mac Kie je konačno spoznala važnost površinske mikroskopije u razgraničavanju benignih od malignih pigmentnih promjena, što je osnovni zadatak ove neinvazivne dijagnostičke metode. Od tog vremena pa do danas ustanovljeni su različiti epiluminiscentnomikroskopski (ELM) parametri za razlikovanje melanocitnih (mladeži, melanom) od nemelanocitnih promjena (basalioma, spinalioma, dermatofibroma, hemangioma i seboroičnih keratoza), što je tzv. prvi korak u dermoskopiji. Ukoliko je posmatrana lezija okarakterisana kao melanocitna, može se pristupiti drugom koraku u tzv. „twostep dermoscopy” algoritmu, a to je diferenciranje između benigne pigmentne (mladeža) i zloćudne lezije (melanoma). U ovu svrhu ustanovljeno je nekoliko različitih melanocitnih algoritama, ali se najčešće koriste Pattern analysis, ili tzv. klasični dermoskopski algoritam i ABCD pravilo.

Klasični dermoskopski metod za dijagnozu pigmentnih kožnih promjena je tzv. pattern analysis (analiza struktura, mustri), koji je ustanovio 1987. godine Pehamberger sa saradnicima, a modifikovao i dopunio Argenziano sa saradnicima 2000. godine. Zasnovan je na analizi mnogobrojnih dermoskopskih struktura na osnovu analize različitih boja i oblika, koji uz tzv. vodilju (engl. clue - naročita dermatoskopska struktura) mogu da dovedu do specifične dijagnoze. Strukture se često opisuju metaforički (npr. engl. blue-whitish veil- plavičasti veo) i teško ih je prevesti na naš jezik. 22

Bolnica “Sveti vračevi” u Bijeljini

Dermoskopija u bijeljinskoj bolnici Pripremila: Draženka Tešić, PR, Bolnica “Sveti vračevi” u Bijeljini

Prof. Maksimović i dr Stojsavljević

Melanocitni algoritam - ABCD pravilo dermatoskopije (engl. ABCD rule of dermoscopy). Ustanovili su ga i modifikovali Stolz i saradnici 1994. godine, ali prvi put su ga predložili njemački autori Kreusch i Rassner 1991. godine i predstavili u njemačkoj literaturi, tzv. “Hautarzt”. Izračunavanju ABCD skora ovom metodom može se pristupiti samo ako je prethodno ustanovljeno da je lezija melanocitna. Semikvantitativno moraju biti procijenjeni: • Asimetrija lezije • Ivice • Boje • Dermoskopske strukture

Skor veći od 5,45 upućuje na leziju koja je visokosuspektna na melanom, a skor manji od 4,75 upućuje na benignost promjene. Za sve lezije ostalog skora (4,75-5,45) preporučuje se opcija praćenja za kratki ili dugi vremenski period (engl. short-term ili long-term follow-up) ili ekscizija, tj. hirurško uklanjanje sumnjivog mladeža i patohistološka pretraga. Na ovaj način se vrši pažljiv odabir dermoskopski sumnjivih lezija, ali se omogućava i dalje digitalno kompjutersko praćenje mladeža kako bi se izbjeglo njihovo nepotrebno odstranjivanje.

Z D R A V S T V O

Najsavremeniji dermoskop Bolnica “Sveti vračevi” u Bijeljini nabavila je najsavremeniji dermoskop za rano otkrivanje malignih tumora kože. Aparat posljednje generacije američke firme “Canfield” u značajnoj mjeri će olakšati dijagnostiku svih tumorskih promjena na koži.

Prema riječima prim. dr Nele Mitrović, pomoćnika direktora za medicinske poslove Bolnice “Sveti vračevi” Bijeljina, uvođenje dermoskopije kao nove procedure biće veoma značajno za samu ustanovu, ali najveći benefit će imati osiguranici sa bijeljinske regije, ali i šire, jer su zbog ove vrste dijagnostike ranije morali ići u Banjaluku. “Našim osiguranicima će sada biti omogućeno da dermoskopski pregled u našoj zdravstvenoj ustanovi obave preko uputnice od porodičnog ljekara. Bolnica u Bijeljini je dugo čekala na ovaj aparat i zahvaljujući, prije svega, zalaganju direktora Bolnice prof. dr Zlatka Maksimovića koji je imao sluha za potrebe Odsjeka za dermatologiju, mi smo dobili dermoskop najsavremenije generacije sa mogućnošću digitalnog mapiranja. Njegova primjena je najznačajnija u ranom otkrivanju melanoma, raka kože, koji spada u grupu najagresivnijih malignih tumora i najrezistentnijih na terapiju. Najbolje je aparat koristiti u preventivne svrhe, jer se time mogućnost preživljavanja znatno povećava”, istakla je Mitrovićeva. On je navela da se dermoskopija u bijeljinskoj bolnici može raditi i komercijalno, prema utvrđenom cjenovniku ustanove, po veoma popularnoj cijeni. Šef Odsjeka za dermatologiju Bolnice “Sveti vračevi” dr Mirica Stojsavljević objašnjava da dermoskopija nije puko „slikanje“ mladeža kako se to

uglavnom misli. “Naš aparat za dermoskopiju pripada posljednjoj generaciji sa uvećanjem do 200 puta, za razliku od ručnih dermoskopa čije je uvećanje 10 puta. To nam omogućava in vivo posmatranje onih kožnih struktura koje nisu dostupne golom oku i to: epiderma, dermoepidermalne granice i papilarnog derma.” Prema riječima dr Mirice Stojsavljević, u svijetu se svake godine bilježi porast oboljelih od melanoma, a takva statistika je i kod nas prisutna. “U posljednoj deceniji broj novooboljelih se kretao od 230 do 240 hiljada, a 2018. godine taj broj je bio gotovo 300 hiljada u svijetu, od toga oko 60-70 hiljada ljudi godišnje umre od melanoma. Zato je veoma važno rano otkrivanje melanoma kada je njegova debljina 1mm, odnosno dok još nije došlo do prodora malignih ćelija kroz bazalnu membranu. Problem se tada rješava operativnim liječenjem. Potpuno je drugačija klinička slika ukoliko se melanom otkrije u fazi debljine od 2,5 ili 3 mm, a posebno ukoliko se maligne ćelije nađu u limfnim čvorovima stražarima, tzv. sentinel čvorovima. U slučaju metastatskih promjena možemo govoriti samo o dužini preživljavanja”, kaže dr Stojsavljević. Stojsavljević dalje navodi da su faktori rizika za nastanak melanoma genetske prirode, ali izuzetno značajnu ulogu imaju i faktori sredine. “Povećan rizik od obolijevanja imaju osobe koje su već imale neki oblik karcionoma kože ili neko od njihovih bliskih srodnika, zatim foto tipovi kože 1 i 2, osobe preko 50 godina, osobe koje imaju preko 50 mladeža na koži i osobe sa displastičnim, atipičnim mladežima, posebno ako ih ima pet ili više. Faktori okoline koji utiču na pojavu melanoma su sunčevo, ultravioletno zračenje, a mnogo

opasnije je vještačko UV zračenje iz solarijuma. Kod nas je, na sreću, kao i u većini evropskih zemalja usvojena zabrana upotrebe solarijuma mlađima od 18 godina.“ „Posebno zabrinjava što se melanom kod nas najčešće otkrije tek u uznapredovaloj fazi, kada su izgledi za izlječenje manji, pa je edukacija o toj bolesti u opštoj populaciji od velikog značaja. U razvijenim zemljama prosječna debljina tumora u vrijeme otkrivanja je 1 mm a kod nas skoro 3 mm, što znači da se naši građani znatno kasnije javljaju ljekaru nego prosječan evropski građanin, što govori o važnosti ranog otkrivanja bolesti. Zbog toga, ovakav aparat u našoj bolnici će značiti mnogo u smislu prevencije i ranog otkrivanja zloćudnih tumora kože, a sve u smislu boljeg kvaliteta života naših građana”, Istakla je dr Stojsavljević

Z D R A V S T V O

oremećaji pigmentacije (dishromije) mogu da budu urođeni i stečeni, generalizovani i ograničeni.

Urođeni poremećaji pigmentacije često su posljedica mutacija mnogobrojnih gena koji upravljaju procesima razvoja melanoblasta, njihovog usmjerenog kretanja ka periferiji i diferencijacije u zrele melanocite koji proizvode pigment. Stečeni poremećaji pigmentacije su uglavnom posljedica oštećenja melanocita u koži i sluzokožama. Razlikujemo hipopigmentacijske (hipohromije) i hiperpigmentacijske (hiperhromije) poremećaje. HIPOPIGMENTACIJSKI POREMEĆAJI Kod hipopigmentacijskih poremećaja količina melanina je snižena, a pigment može biti i potpuno odsutan kada govorimo o depigmentaciji. ALBINIZAM Albinizam je grupa nasljednih okulo-kutanih poremećaja s generalizovanom hipopigmentacijom (koža, kosa, oči). Incidenca oboljenja je približno 1:20 000. Albinizam se prenosi autozomno recesivno (AR). Kod oboljeleih postoji normalan broj melanocita, ali je smanjena količina melanina zbog mutacije gena za tirozinazu i posljedične abnormalne melanogeneze. Postoji veliki broj različitih tipova albinizma koji su određeni na osnovu genskih analiza i kliničke slike oboljelih. Najznačajniji su tirozinaza negativni oblik (TN), kod kojeg nedostaje aktivnost tirozinaze i tirozinaza pozitivni oblik (TP), gdje je aktivnost tirozinaze vrlo niska. Koža oboljelih je bijelo-ružičasta, a dlaka bijela, dužica je sivo-ružičasta. Postoji fotofobija, nistagmus, smanjena oštrina vida. Moguća je mentalna retardacija. Zbog nedostatka melanina bolesnici lako dobijaju opekotine, česte su aktinične keratoze i karcinomi kože. Kod TN oblika promjene perzistiraju tokom života, a kod TP oblika s godinama kosa postaje žućkasta, dužica plava, a fotofobija manje izražena. PIJEBALDIZAM Pijebaldizam je rijedak autozomno dominantno uslovljen poremećaj razvoja melanocita, koji se manifestuje fokalnim odsustvom melanocita u zahvaćenoj koži i folikulima dlake. 24

Poremećaji pigmentacije Prof. dr Bogdan Zrnić, dermatovenerolog

Dr med. Kristina Zrnić-Vranješ, dermatovenerolog

Incidenca oboljenja je približno 1:20 000. Utvrđene su mutacije C-kit proto-onkogena na hromozomu 4q12, koji kodira transmembranski receptor i aktivnost tirozin kinaze. U kliničkoj slici su karakteristične polioza (bijeli pramen na čelu) i multiple, simetrične, leukodermične makule, tipične distribucije na bočnim stranama trupa, prednjem trbušnom zidu i iznad i ispod laktova i koljena. Polioza na čelu je prisutna kod 8090% oboljelih. Tipične su hiperpigmentovane makule unutar amelanotičnih područja. Fenotipske karakteristike su kompletno formirane na rođenju i permanentne, obično se ne šire poslije. VITILIGO Vitiligo je stečeno oboljenje, najverovatnije autoimune prirode, ponekad sa jasnom nasljednom komponentom, koje se karakteriše progresivnim, jasno ograničenim, mliječnobijelim mrljama na koži i/ili sluzokožama, koje nastaju usljed destrukcije melanocita. Od vitiliga boluje 1-2% svjetske populacije. Učestalost javljanja kod oba pola je približno ista. Može da se pojavi u svakom uzrastu, ali se kod polovine bolesnika javlja se prije 20. godine života. Etiologija i patogeneza vitiliga nisu u potpunosti objašnjene. Poznato je da genetski faktori imaju izvjesnu ulogu u nastanku vitiliga. Kao moguće teorije o nastanku vitiliga navode se: - autoimuna, - teorija oksidativnog stresa (teorija o samouništenju melanocita), - i neurogena teorija. Autoimuna teorija Ona ima najčvršću podlogu u kliničkim i bazičnim istraživanjima. Poznato je da geni na hromozomu 17p13 doprinose nastanku određenih autoimunih bolesti koje uključuju generalizovani vitiligo, autoimuni tireoiditis, insulin zavisni (IZ) dijabetes melitus, reumatoidni artritis, psorijazu, pernicioznu anemiju, sistemski lupus (SLE) i Addison-ovu bolest. Novija istraživanja opisuju NALP1 protein, kao gen koji reguliše intaktnost imunog sistema. Promjene u nizu DNA u oblasti NALP1 udružene su sa poveća-

nim rizikom za nastanak generalizovanog vitiliga i/ili drugih združenih autoimunih bolesti. Smatra se da autoimuni mehanizmi imaju ključnu ulogu za nastanak nesegmentnog vitiliga. Teorija oksidativnog stresa U melanocitima aktivnog vitiliga ustanovljeno je povećanje oksidanata kao i deficit antioksidantnih enzimskih sistema sa posljedičnim oksidativnim oštećenjem melanocita. Neurogena teorija Nastanak segmentnog vitiliga najbolje se može objasniti neurogenom teori-

jom, prema kojoj se iz nervnih završetaka oslobađaju neurohemijski medijatori, koji inhibišu melanogenezu ili imaju toksično dejstvo na melanocite uništavajući ih. Vitiligo se karakteriše jasno ograničenim, okruglim ili ovalnim, mliječnobijelim mrljama na koži i/ili sluzokožama. Broj i veličina makula su veoma varijabilni. Površina kože kod vitiliga je glatka. Hipo- ili depigmentovane makule se mogu pojaviti bilo gdje na koži ili sluzokoži. Predilekciona mjesta su oko prirodnih otvora - oči, usta, bradavice, pupak i genitalije. Kod većine bolesnika prve lezije vitiliga se javljaju na koži izloženoj suncu. Bolest napreduje naglo (u toku nekoliko mjeseci) ili postepeno (godinama) povećanjem starih makula ili razvojem novih. Moguća je spontana djelimična repigmentacija. U izolovanim makulama vitiliga često se može zapaziti leukotrihija. Međutim, i na normalnoj koži se može vidjeti depigmentovana dlaka, što je znak destrukcije melanocita u bulbusu dlake. Prema rasporedu depigmentovanih makula vitiligo se može podijeliti na

Z D R A V S T V O

nesegmentni i segmentni oblik bolesti. Nesegmentni vitiligo obuhvata fokalni, generalizovani, akrofacijalni i univerzalni tip vitiliga. Kod fokalnog vitiliga na ograničenom području kože u nedermatomskom rasporedu nalaze se jedna ili nekoliko izolovanih ili slivenih depigmentovanih makula. Generalizovani vitiligo je najčešći tip vitiliga. Promjene su obostrane, najčešće simetrične. Posebna predilekcija je prema licu, vratu, gornjem dijelu trupa, ekstenzornim površinama ekstremiteta, laktovima i koljenima. Kod akrofacijalnog vitiliga područja depigmentacije su na prstima i distal-

nim dijelovima ekstremiteta uz cirkumferentnu depigmentaciju oko očiju, nosa, usta i ušiju. Kod univerzalnog vitiliga postoji gubitak pigmentacije na koži gotovo čitavog tijela. Segmentni vitiligo se češće javlja kod djece nego kod odraslih. Depigmentovani plakovi su ograničeni na dermatome (zona kože koja odgovara radikulo-ganglionarnoj inervaciji). Ovaj tip vitiliga, za razliku od nesegmentnog, nije udružen sa endokrinim i/ili autoimunim oboljenjima. Udruženost vitiliga sa drugim endokrinim i/ili autoimunim oboljenjima Odrasli bolesnici sa vitiligom imaju povećan rizik obolijevanja od brojnih endokrinih i/ili autoimunih bolesti, uključujući oboljenja štitaste žlijezde, IZ dijabetes melitus, pernicioznu anemiju, Addison-ovu bolest, sindrom autoimune poliglandularne insuficijencije (APS), reumatoidni artritis i alopeciju areatu. Vitiligo se može javiti prije, istovremeno ili poslije nastanka jedne ili više endokrinih i/ili autoimunih bolesti.

Kod oboljelih od vitiliga najčešće se javlja autoimuni Hashimoto-v tireoditis (HT). Epidemiološke studije, rađene na velikom broju djece sa vitiligom, nisu pokazale povećan rizik obolijevanja od navedenih bolesti, izuzev HT-a. S obzirom na to da vitiligo najčešće prethodi Hashimoto-vom tireoiditisu, moguća je rana dijagnoza HT-a. Stoga se predlaže da se kod oboljelih od nesegmentnog vitiliga, bez obzira na uzrast, jednom godišnje uradi skrining na tireoperoksidazna (TPO-At), tireoglobulinska (Tg-At) antitijela i tireostimulišući hormon (TSH). Dijagnoza se postavlja na osnovu anamneze i karakteristične kliničke slike. Kod osoba svijetle puti, kod kojih je teže uočiti hipopigmentaciju ili depigmentaciju, Wood-ova lampa (emituje UV zrake talasne dužine 320-400 nm), olakšava postavljanje dijagnoze. Biopsija kože i patohistološka analiza lezija vitiliga najčešće nije potrebna i ne koristi se rutinski za postavljanje dijagnoze. Patohistološkom analizom, može se uočiti nekoliko melanocita u svježim i kompletno odsustvo melanocita u stabilnim lezijama vitiliga. Diferencijalno-dijagnostički treba misliti na oboljenja kao što su, pityriasis alba, pityriasis versicolor varietas alba, postinflamatorne hipopigmentacije, pijebaldizam, tuberozna skleroza, naevus depigmentosus, naevus anemicus, lichen sclerosus et atrophicus, morfea, lepra, hemijske hipopigmentacije. Liječenje vitiliga treba da započne dermatolog u dogovoru sa bolesnikom, nakon što mu se predoče terapijske mogućnosti i njihova efikasnost. Repigmentacija se može očekivati u predjelima gdje ima folikula ali je često nekompletna i kozmetski nezadovoljavajuća. Izbor terapijske opcije zavisi prije svega od uzrasta bolesnika i tipa vitiliga. Kod svih oboljelih neophodna je primjena mjera zaštite od sunčevog zračenja. Oralna fotohemoterapija – PUVA (psoralen + UVA zraci) se preporučuje za generalizovani vitiligo kod odraslih i adolescenata. Terapija UVB zracima uskog spektra (311 nm) se koristi za generali25

Z D R A V S T V O

zovani vitiligo kod djece i odraslih, a ciljana laserska fototerapija za fokalni vitiligo. Lokalna primjena PUVA terapije se savjetuje kod djece i odraslih kod kojih vitiligo zahvata manje od 20% površine tijela i kod kojih nije bila uspješna lokalna terapija kortikosteroidima. Na depigmentovana polja se nanosi rastvor ili krem 8-metoksipsoralena i započinje se izlaganje UVA zracima, po posebnim protokolima. Lokalna kortikosteroidna terapija se primjenjuje kod ranih, lokalizovanih oblika vitiliga, posebno kod djece. Liječenje traje najmanje tri do četiri mjeseca, uz česte kontrole zbog neželjenih dejstava kortikosteroida. Drugi vidovi lokalne terapije (melagenin, kalcineurin inhibitor i - pimekrolimus, takrolimus, kalcipotriol, pseudokatalaza) imaju ograničeno dejstvo kao monoterapija, pa se uglavnom koriste u kombinovanoj terapiji. Depigmentacija zdrave kože (monobenzil etar hidrokvinon i 4-metoksifenol) se primjenjuje kod ekstenzivnog i generalizovanog vitiliga, isključivo kod odraslih i adolescenata. Hirurško liječenje (presađivanje epiderma dobijenog sukcijom, metoda autolognog kožnog grafta, minitransplantacije) je metod izbora za segmentni vitiligo kod odraslih i adolescenata. Savjetuju se i kozmetička kamuflažna sredstva u vidu korektivnih kremova.

Tuberozna skleroza Tuberozna skleroza je AD uslovljen multisistemski neurokutani sindrom koji se karakteriše nastajanjem multiplih hamartoma, lokalizovanih najčešće na koži, mozgu, srcu, bubrezima, jetri i plućima. Kod 2/3 oboljelih bolest nastaje kao posljedica sporadične mutacije gena. Karakterističnu trijadu čine gluvoća, mentalna retardacija i kutani angiofibromi, a viđa se kod svega 29% oboljelih. Rana dijagnoza je veoma značajna. Na rođenju ili tokom prvih mjeseci života kod 97,2% oboljelih uočavaju se hipopigmentovane makule (3 ili više), krembele ili žućkasto-bijele boje. Predstavljaju major dijagnostički znak. Karakteristične su ash-leaf spot ili makule poligonalnog i kopljastog oblika, veličine 0,5-2 cm, lokalizovane uglavnom na trupu ili natkoljenicama. Rjeđe se viđaju konfeti makule ili makule u dermatomskom rasporedu. Veličina može varirati od 4 mm do 12 cm. Od kožnih obilježja kasnije se mogu javiti šagrinska ploča, angiofibromi lica i ungvalni fibromi. Sistemske manifestacije tuberozne skleroze spadaju u domen pedijatrije.

nja. Karakteristične su hipopigmentovane makule kod psorijaze i parapsorijaze, a nerijetko se uočavaju i nakon numularnog dermatitisa.

Hipopigmentacija nakon psorijaze

Hemijske hipopigmentacije Nakon lokalne aplikacije kortikosteroida, benzoil-peroksida, retinoida, jedinjenja koja sadrže fenolne/kateholske i sulfhidrilne grupe, takođe se mogu uočiti hipopigmentovane makule.

Ostale hipomelanoze Hipopigmentovane promjene se javljaju i kod infektivnih oboljenja (Pityriasis versicolor varietas alba, sifilis, lepra, pinta i druga), kao i kod atopijskog dermatitisa (Pityriasis alba), morfee, sistemske sklerodermije, lichen sclerosus et atrophicusa, diskoidnog eritemskog lupusa, mycosis fungoides i drugih stanja Postinflamatorne koja se rjeđe viđaju (naevus depigmenhipopigmentacije Postinflamatorne hipopigmentacije tosus, naevus anemicus, incotinentia pinastaju kao rezidua osnovnog obolje- gmenti achromians).

ntraokularno sočivo je implant koji se ugrađuje u oko kako bi mu se nadomjestila ili dopunila funkcija prirodnog sočiva. Najčešće se ovakva sočiva ugrađuju na kraju operacije katarakte, kada treba da se nadomjesti odstranjeno prirodno sočivo i na taj način ponovo omogući jasan vid. U svakom zdravom oku se nalazi sočivo čija je funkcija da oko vidi jasno tako što pomaže uz rožnjaču da oko ima odgovarajuću dioptrijsku snagu kako bi se zrake svjetla mogle fokusirati u tačci jasnog vida na retini. S godinama, prirodno sočivo koje je providno i elastično mijenja svoju strukturu, otvrdnjava, dobija žućkastu boju i na kraju se u većoj ili manjoj mjeri zamuti. Ovo stanje se zove katarakta ili mrena. Katarakta predstavlja najčešći razlog slabog vida u starijoj populaciji. Katarakta se uspješno rješava operacijom kada se iz oka odstranjuje zamagljeno prirodno sočivo i ugrađuje zamjensko, plastično, koje je providno i ima odgovarajuću dioptrijsku snagu. Operacija katarakte predstavlja najčešću operaciju u humanoj medicini. Implanti koji se ugrađuju u oko nakon operacije katarakte se zovu intraokularna sočiva ili skraćeno IOL. Postoji više tipova implanta koji se najčešće dijele na monofokalna, multifokalna, akomodacijska i torična sočiva. Monofokalna sočiva se najčešće ugrađuju i za razliku od prirodnog sočiva (mladih ljudi) koje može da mijenja svoju dioptrijsku snagu ono ima samo jednu dioptrijsku snagu. Ako je ugrađeno sočivo podešeno za daljinu, onda će za blizinu biti potrebna dodatna korekcija najčešće u obliku naočara za čitanje. Multifokalna sočiva pokušavaju da riješe ovaj problem tako što će praviti dva fokusa u isto vrijeme, jedan za daljinu i jedan za blizinu. Definitivno, ovakva vrsta korekcije traži prilagođavanje mozga kada je potrebno nekada i više mjeseci da se pacijent navikne na ovakvu vrstu vida i da to stanje počne da prihvata kao normalno. Takođe, ova sočiva smanjuju osjetljivost na kontraste i samim tim poteškoće u neoptimalnim uslovima osvjetljenja. Često neželjeno dejstvo ovakvih sočiva je i pojava haloa i zablještenja što se obično ne dešava kod monofokalnih sočiva. Akomodirajuća sočiva rade na principu podražavanja načina na koji funkcioniše prirodno sočivo. I pored napretka u tehnologiji i dizajnu, ovakva

Z D R A V S T V O

Intraokularna sočiva

Dr Milan Preradović, spec. oftalmolog

sočiva još traže dalja usavršavanja da bi bila široko prihvaćena. Pacijenti koji imaju astigmatizam mogu da ga koriguju ugradnjom toričnih sočiva koja u svojoj optici imaju korekciju i za cilindre. Da bi se ugradilo intraokularno sočivo potrebno je uraditi mjerenja oka kojim će se odrediti zakrivljenost rožnjače i dužina oka. Instrumenti kojima se ovo radi se zovu biometri i u oftalmologiji mogu da koriste svjetlost (laser) ili ultrazvuk za mjerenje. Na osnovu ovih podataka može se izračunati odgovarajuće sočivo za svako oko. Prije hirurgije se kapaju kapi kojima se postiže što je moguće šira zjenica jer to omogućuje jednostavniju i predvidljiviju hirurgiju i implantaciju. Najčešća operativna metoda odstranjivanja prirodnog sočiva se zove fakoemulzifikacija. Ona omogućava da se kroz minimalni rez prirodno sočivo razbije u manje komade, ti mali komadi pretvore u tečnost i usijaju kroz isti instrument (sondu za fakoemulzifikaciju). Struktura koja nakon operacije ostane od prirodnog sočiva se zove kapsularna vreća i služi kao mjesto u koje će se implantirati sočivo. Nakon što se odstrani prirodno sočivo, u oko se u kapsularnu vreću ubacuje implant. Na kraju operacije nije potrebno stavljati konce pošto je oko sposobno da se samo od sebe zatvori pošto se radilo kroz rez minimalne širine.

Kao i svaka hirurgija implantacija intraokularnih sočiva nije bez komplikacija. Iako su komplikacije rijetke mogu da se jave različiti problemi, od infekcije oka, ablacije retine, zamagljenja rožnjače i zamućenja kapsularne vreće. Samo sočivo može da se decentrira ili promijeni svoju strukturu, što traži dodatnu hirurgiju ili mijenjanje ugrađenog implanta. Puni oporavak od hirurgije katarakte može da traje i do mjesec i po dana. Operisano oko obično treba terapiju u obliku kapi nekih 20-ak dana od hirurgije. Oporavak vida je najčešće veoma brz i obično već sljedeći dan pacijenti mogu da osjete značajno poboljšanje vidne funkcije. Tokom ovog vremena preporuka je da se oči ne trljaju, da se koriste sunčane naočare tokom boravka na suncu i redovno uzima terapija koju je ljekar prepisao. Fizička aktivnost treba da je umjerena što podrazumijeva izbjegavanje podizanja teških tereta.

Z D R A V S T V O

bično, kada ljudi čuju za limfnu drenažu misle da je ona rezervisana samo za osobe koje imaju ozbiljne zdravstvene probleme ili poteškoće uzrokovane zadržavanjem tekućine u tijelu. Iako je limfna drenaža priznata terapijska metoda u liječenju limfoedema različite etiologije ona , prije svega, jedinstvena metoda poboljšanja kvaliteta našeg zdravlja i jačanja našeg imunog sistema, kao i izuzetna metoda odbrane od stresa koji je danas osnovni uzročnik svih bolesti modernog doba. Limfa je bezbojna tekućina, sastavljena od bijelih krvnih ćelija i plazme. Nastaje kao proizvod ćelijskog metabolizma koji se putem limfnih žila i limfnih žlijezda prenosi dalje u krvotok te se preko bubrega izlučuju štetni sastojci. Limfne žlijezde imaju važnu ulogu u proizvodnji limfocita, posebne vrste bijelih ćelija koje vrše ulogu odbrane organizma. Stvaraju antitijela koja deaktiviraju klice i njihove otrove i povećavaju otpornost organizma na infekcije. Budući da ne postoji “srčana pumpa“ koja bi je aktivirala i ubrzavala, limfa sporo cirkuliše. Limfna cirkulacija se parcijalno usporava pri spavanju, umoru, hladnoći, stresu i nervnoj napetosti. Usporena i smanjena cirkulacija limfe dovodi do nagomilavanja toksina u organizmu, usporava dostavu hranjivih

ZTC „Banja Vrućica“

Limfna drenaža čestica ćelijama, što negativno djeluje na funkcionisanje ćelija, a time i tkiva i organizma u cjelini. Neadekvatan način života, bez dovoljno kretanja, s nepravilnom i neredovnom ishranom, bez dovoljno odmora i u gotovo stalnom stresu, preopterećuje limfni sistem i dodatno usporava cirkulaciju. Ideja limfne drenaže nastala je 30ih godina prošlog vijeka kada je danski tim supružnika, Emil i Estrid Vodder, razvio poteze i slijed onoga što su tada provizorno nazvali – limfologija. U Francuskoj je ta ideja brzo dobila na popularnosti te je tako limfna drenaža postala preporučeni tretman u medicinskoj zajednici. U svojim začecima korišćena je kao tretman za limfedem, prekomjerno nakupljanje tekućine, bogate proteinima, u međućelijskom prostoru koji je posljedica hemoterapije i zračenja. Danas i u svijetu i kod nas imamo mnogo limfnih drenaža prilagođenih ne samo bolesnim ljudima, nego i zdravima, ali umornim ljudima. Prevencija,

Prim. dr Jelena Bogdanić

koja izvorno označava skup aktivnosti koje sprečavaju pojavu bolesti, danas ima vrlo važnu ulogu u medicini, a jedna zasigurno važna tehnika u prevenciji jeste limfna drenaža. Wellness rituale u Banji Vrućici, koji sadrže elemente limfne drenaže, toplo preporučujemo svim osobama koje su izložene stresu, koje se osjećaju umorno, a i onima koji su rekonvalescenti te im je potrebno osnažiti tijelo i vratiti životnu energiju. Ovi rituali nisu samo terapija, nego i posebno iskustvo koje će vas sigurno oplemeniti svojim nesvakidašnjim savršenim spojem pokreta i prirode. Novi wellness rituali: 1. Pantha rei limfna drenaža - preventivna metoda koja pomaže detoksikaciji organizma i izbacivanju viška vode u međućelijskom prostoru, masaža tijela od periferije ka centru, uz korištenje prirodnih ulja koja usmjerava limfu kroz vensku cirkulaciju nazad u srce, čime se vrši detoksikacija organizma, a otečeni ekstremiteti smanjuju svoj obim i postaju lakši. Trajanje 90 minuta. 2. Ayurveda herba spa masaža biljnim pindama – nezaboravno wellness iskustvo, obogaćena aromaterapijom i fitoterapijskim efektima mljevenog svježeg bilja (lavanda, ruzmarin, kim, đumbir, morska so) i toplim prirodnim uljima koja se koriste u kombinaciji sa raznovrsnim masažnim tehnikama, usmjereno ka harmonizaciji kretanja vitalne energije, opuštanju i detoksikaciji organizma te poboljšanju jedrine kože, relaksaciji mišića, poboljšanju rada crijeva. Nesvakidašnji kraljevski ritual koji traje 90 minuta jeste luksuzna masaža glave, vrata, vlasišta, prednje i zadnje strane tijela. 3. Magic face maderotherapy wellness ritual sadrži elemente anti age masaže lica, refleksoterapijske i akupresurne masaže lica i indijske masaže skalpa, kao i limfne drenaže. U pripremi krećemo sa elemntima disanja i šiatcu i yoga thai elementima opuštanja svih zglobova tijela, posebno glave i vrata i ramena, a nastavljamo s bogatim i sadržajnim tretmanom, posebno kreiranom paletom preparata visokog kvaliteta, na bazi biljnog hijalurona ... tretman traje 60 minuta.

Zdravstveno turistički centar Banja Vrućica a.d. Teslić, Nede Nedića 1

Tel: +387 53 410 030 Fax: +387 53 431 361 e-mail: info@banja-vrucica.com www.banja-vrucica.com

. . . e d o r i r p u c r s U

Z D R A V S T V O

ošao je april i počela je sezona proljetnih alergija. Svake godine sve više pacijenata dolazi u ovom periodu na Bicom – biorezonantni pregled, želeći otkriti šta se to desilo sa imunitetom da su odjednom dobili alergijsku reakciju koju nikada prije nisu imali. Imunitet je vrlo kompleksan sistem koji zavisi od niza faktora. Ja obično kažem da je imunitet kao jedno „bure“ koje se tokom života puni različitim opterećenjima i kada se prepuni tada nastaju simptomi alergije. Imunitet može biti dugo opterećen mikroorganizmima, tj. bakterijama, virusima, gljivicama, parazitima koji slabe imuni odgovor jer je tijelo iscrpljeno dugotrajnom borbom sa tim mikroorganizmom. Druga bitna stavka su teški metali, vakcine, pesticidi i hemija. To su štetne materije koje troše imunitet i podstiču stvaranje slobodnih radikala koji dovode do oštećenja ćelija i tkiva što za posljedicu dovodi do upalnih procesa. Hronična opterećenja teškim metalima kao što su aluminijum, živa, bakar, amalgami i drugi dovode do istiskivanja minerala i elemenata u tragovima iz njihovih enzimskih položaja i tako blokiraju metabolizam. Moderna industrija, hrana, voda i vazduh su sve zagađeniji teškim metalima. Nakon teških metala bitna je crijevna flora, tj. mikrobiota. Današnja medicina sve više obraća pažnju na status crijevne flore koji zauzima sve veći značaj u terapiji oporavka imuniteta i liječenju alergija. U tankom crijevu se nalazi 70% limfnog tkiva, tj. 70% našeg imuniteta, kada znamo da su limfni čvorovi i ćelije limfociti naša prva linija odbrane od alergena. Povećana propustljivost crijevnog trakta koja nastaje usljed loše ishrane, opterećenja teškim metalima ili infekcije bakterijom Candida albicans dovodi do disbalansa crijevnog trakta i crijeva tada postaju žarište koje crpi imunološki sistem. Imunitet iz crijeva može optimalno da funkcioniše samo ako je konstantno snabdjeven pravim elementima. Nepravilna i nedovoljna ishrana, koja je veoma česta kod djece i kod pacijenata koji su na nestručno vođenim dijetama, dovodi do različitih poremećaja imuniteta. Industrijska i prerađena hrana, hrana bogata šećerima, bijelim brašnom, skrivenim masnoćama, aditivima, dovodi do nedovoljnog unosa mikrohranjivih supstanci i dijetalnih vlakana i time do pogrešnog odgovora imunog sistema. Vitamini, minerali, elementi u tragovima, amino i masne kiseline, ako se unose u dovoljnim količinama, pozitivno i regulišuće djeluju na imuni sistem. Ishrana 30

Terapija alergije na proljetni polen

Mr sc. dr Gordana Ljoljić Dolić, spec. fizijatar-nutricionista

bogata probioticima tipa kiselog kupusa, klice, kefir, miso supa je jako zdrava, ali treba unositi i namirnice koje hrane probiotske bakterije, tzv. Prebiotike, a to su šparoge, artičoke, banane, zobena kaša, crveno vino i med. Dijetalna vlakna potiču imuni sistem kao npr. Beta glukan iz pivskog kvasca i žitarica ili šitake gljiva. Glukani su slični bakterijskim zidovima ćelija i na taj način aktiviraju receptore čovjekovog imunog sistema za uzbunu protiv bakterija i tako povećavaju odbrambenu ulogu imunog sistema. Jedna od značajnih prednosti Bicom pregleda je TEST INTOLERANCIJE na hranu ko-

jim se tačno odredi koje su to namirnice koje proizvode imunološku reakciju u crijevnom traktu i na taj način utiču na pad imunog sistema. TEST INTOLERANCIJE se radi na 250 namirnica i na osnovu testa se pacijent pridržava ishrane minimalno tri mjeseca. U zamjenu se konzumiraju namirnice koje su pacijentu dozvoljene i koje pozitivno stimulišu imuni sistem bez ikakve šanse da dođe do nutritivnog disbalansa. Često pacijenti imaju i unakrsne reakcije. Osobe koje imaju alergiju na polen poslije izvjesnog vremena mogu da razviju i alergijske reakcije na određene namirnice. Ovakva ukrštena alergijska reakcija nastaje usljed sličnosti polena i određenih bjelančevina odgovarajuće namirnice na koje

organizam odgovara alergijskom reakcijom. Primjera radi, kod osoba alergičnih na polen breze kasnije može da se javi alergija na lješnjak. Uzrok ukrštene alergijske reakcije jeste hemijska sličnost proteina koji su u sastavu različitih namirnica, odnosno u izazivačima alergije. Drugi primjer su osobe koje imaju alergiju na polen. Mogu imati simptome alergije i pri unosu svježeg voća i povrća. Neke osobe koje su alergične na polen trave će najčešće imati ukrštenu alergijsku reakciju na dinje, paradajz i narandže. Savremena istraživanja su obezbijedila dovoljno informacija da možemo predvidjeti ukrštene alergijske reakcije. Pritom, ukrštena alergijska reakcija može da se javi između različitih vrsta izazivača: polena i hrane ili lateksa i hrane. Postoji više tipova testiranja na alergiju. Najčešće se rade IgE testovi, zatim IgG i IgG4 testovi, Prick testovi.... To su sve različite linije imunološkog odgovora koje svaka pojedinačno, ali i zajedno, mogu dati alergijske reakcije. Svi navedeni testovi mogu dati različite rezultate kada se uporede, što je i normalno, jer svaki tip imunoglobulina različite grupe E ili G može da reaguje sa alergenima i dovede do alergijske reakcije. Bicom biorezonantna dijagnostika je u korelaciji sa IgG4 testovima. Ljekar odlučuje koji tip testiranja vam je potreban. Koje alergije su povezane? Alergija na polen ambrozije i polen bokvice može prouzrokovati alergiju na artičoke, bananu, kari, ananas, dinju, sirovu mrkvu, papriku, krastavac, tikvice, peršun, celer, senf, paradajz i luk. Alergija na polen breze, ljeske i jove može prouzrokovati alergiju na jabuku, kajsiju, avokado, krušku, lješnjak, badem, breskvu, šljivu, orah, trešnje, celer, krompir, kivi, mrkvu, korijandar, kim, komorač, anis, kikiriki, pšenicu. Alergija na polen trave i žitarice može prouzrokovati unakrsne alergije na pasulj, kari, grašak, kikiriki, krompir, kivi, sočivo, zelje, špinat, paradajz, dinju, lubenicu, narandžu, lješnjak, peršun, trešnje. Alergija na lateks može prouzrokovati unakrsnu alergiju na ananas, avo-

Z D R A V S T V O

kado, banane, krompir, kivi, mango, dinju, breskvu, paradajz, kesten, mrkvu. Alergija na kikiriki može prozrokovati unakrsnu reakciju na mahunarke, trave, pšenicu, kukuruz. Različite vrste lijekova mogu da oštete crijevni sistem čovjeka i na taj način da dovedu do imunodeficijencije. Primjer za to je studija koja je pokazala da osobe koje su u prve tri godine svog života pile puno antibiotika u odrasloj dobi češće imaju alergijske reakcije u odnosu na one osobe koje u djetinjstvu nisu koristile antibiotike. Isto tako, djeca koja nisu dojena majčinim mlijekom u prva trimjeseca svog života češće imaju alrgijske simptome. Uz sve navedeno bitan je i životni stil, boravak u prirodi, fizička aktivnost, kvalitetan san, ali i stres koji je u savremenom životu sve intenzivniji. Savremeni čovjek sve više juri, a sve manje ima vremena za boravak u prirodi i fizičku aktivnost. Emocionalni uzroci kao što su stres, bijes mogu doprinijeti pojavi alergija. Kineska tradicionalna medicina emociju bijesa vezuje sa radom organa jetre, a jetra ima ulogu u imunitetu i alergijama. Alergijski rinitis ili polenska kijavica je alergijska reakcija sluznice nosa, očiju i traheja. Polen trava, drveća biljaka i cvijeća izaziva alergijsku reakciju tijela i dovodi do ovih simptoma. Svi ovi simptomi nastaju kao posljedica lučenja povećane količine histamina u sluznici i krvi. Zato se i koriste lijekovi antihistaminici za liječenje alergija. Vremenom ovi lijekovi izgube mogućnost djelovanja i, pacijent bez obzira na to što ih pije, nemaju više terapijski efekat. BICOM terapije za alergiju na polen Terapiju je najbolje započeti prije same sezone polena, najbolje u jesen i pripremati se za proljeće. Moje dugogodišnje iskustvo je pokazalo da je najbolje krenuti od jedanaestog mjeseca i to ishranom po testu intolerancije na hranu, Bicom terapijama desenzibilizacije na navedene alergene i uz adekvatnu suplementaciju. Ishranom po testu intolerancije rasterećuje se crijevni trakt od alergena koji loše utiču na limfni sistem crijeva, a napomenula bih da su crijeva centar našeg imunog sistema. Bicom biorezonantna dijagnostika i bicom terapije se rade na njemačkom Bicom aparatu koji se proizvodi više od 30 godina i ljekari je praktikuju u preko 90 zemalja širom svijeta. Biorezonantne bicom terapije desenzibilizacije su terapije koje u preko 80% pacijenata rje-

šavaju problem sa alergijom na polen. Bicom pregledom se otkrije šta je sve opteretilo imunološki sistem pacijenta i onda se korak po korak radi na deblokadi imuniteta i rasterećenju tijela od svih faktora koji su doveli do alergije. Broj terapija zavisi od toga koliko dugo pacijent ima tegobe sa alergijama, da li ima još neka druga oboljenja i koliko je spreman da sarađuje. Bez zdrave ishrane po testu intolerancije nije moguće da bicom terapije pomognu, jer ako vi vaše „bure“ imuniteta punite hranom koja vam ne odgovara nema oporavka imuniteta. Jako je bitno u sklopu bicom pregleda kod alergija otkriti i koji je vitamin, mineral i drugi mikronutrijent ili probiotik u deficitu. Tijelu treba dati sve što mu nedostaje, a izbjegavati sve ono što tijelo opterećuje. Vitamin C je ortomolekularni antihistaminik koji dokazano smanjuje koncentarciju histamina u krvi. Kod alergija se daje i do 4 grama. Vitamin E je regulator imuniteta koji smanjuje nazalne simptome tipa curenje nosa i tegobe u grlu. Niacin (vitamin B3) usporava oslobađanje histamina, a cink je antihistaminik koji aktivira crijevni epitel i stimuliše imuni sistem za bolji rad i bolju odbranu. Gama-linolenska kiselina, koju možemo naći u ulju noćurka, smanjuje upale i nagomilavanje medijatora upale u krvi, dovodi imunoreakcije ponovo u ravnotežu. Kalcijum i magnezijum umanjuju alergijsku reakciju u krvotoku dok Bcomplex smanjuje alergijske simptome. Pacijenti koji pate od proljetne polenske kijavice treba bar 3-6 mjeseci prije sezone da piju adekvatnu suplementaciju, pravilno se hrane, kako bi svoj imunološki sistem stimulisali da radi u njihovu korist. Biorezonantne terapije se rade i prije sezone alergija, ali i u samoj sezoni, kada pacijenti dolaze sa akutnim simptomima. Sama bicom biorezonantna terapija traje 45-60 minuta, potpuno je bezbolna i neinvazivna kao i bicom testiranje. Nema starosne granice za bicom biorezonantnu dijagnostiku i bicom terapije tako da se preporučuje i kod male djece i kod odraslih. Promijeniti svoj imunitet iznutra je rješenje za alergiju na polen. Samo prazno “bure“ imuniteta bez loše ishrane, teških metala, mikroorganizama, stresa i drugih opterećenja dovešće do zdravlja i odsustva alergije. Za više informacija o bicom terapijama za proljetne alergije možete nas kontaktirati na telefon 051/434460 ili 066/942-620; https://arnicentar.com/alergija-na-polen-terapija/

SARS-CoV-2 IgG antitijela na SPIKE PROTEIN Da bismo provjerili koliko smo uspješno proveli proces imunizacije protiv SARS-CoV-2 preporučuje se određivanje IgG antitijela na SPIKE PROTEIN. SPIKE protein ili protein šiljka je jedan od nekoliko proteina virusa SARSCoV -2.To je zapravo protein preko kojeg virus ulazi u ćeliju i ujedno je i antigen na koji naš organizam odgovara stvarajući antitijela. SARS-Cov-2 IgG antitijela na spike protein je test koji mjeri vrijednost antitijela IgG klase na receptor vezujući domen (RBD- receptor bilding domain) S1 subjedinice, uključujući i neutrališuća antitijela. Radi se o kvantitativnom testu na osnovu kojeg se može pratiti stepen imunizacije nastao prirodnim putem ili vakcinom indukovanim odgovorom. Postoji razlika između serološkog testa na IgG antitijela i novog IgG testa na spike protein i ona je u tipu antitijela, naime kod serološkog testa na IgG antitijela se detektuje antitijelo na nukleokapsid virusa, a kod testa na SPIKE PROTEIN antitijela na sam spike protein. Nakon infekcije sa SARS CoV-2 virusom mogu da se određuju oba antitijela, međutim, nakon vakcinacije preporuka je da se isključivo radi SPIKE PROTEIN antitijela. Antitijela na SPIKE PROTEIN se stvaraju sporije, ali duže ostaju u cirkulaciji i određuju se najmanje dvije sedmice nakon revakcinacije. Dr Sanja Kalamanda Ivanjak, spec. medicinske biohemije

Z D R A V S T V O

U kongresnoj sali Banje Slatina 18. i 19. maja, za ljekare na specijalizaciji i specijaliste iz medicinskih ustanova, održana je edukacija o vrstama, značaju i primjeni balneofaktora u liječenju, rehabilitaciji i prevenciji oboljenja. Edukaciju iz balneoklimatologije su proveli prof. dr Milisav Čutović, internista-balneoklimatolog, priznati stučnjak iz oblasti balneoklimatologije iz Srbije, i prim. dr Dragana Janković, fizijatar-balneoklimatolog, načelnica Odjeljenja za balneologiju i medicinsku rehabilitaciju u Banji Slatina.

mjestu Slatina, nadomak Banjaluke, kao dio Zavoda za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“ se nalazi Banja Slatina u kojoj savremena medicina i visokostručni medicinski kadar koriste ljekovitu vodu, blato (peloid) ali i uređeni šumski teren za liječenje širokog spektra reumatoloških oboljenja, rehabilitaciju kod operativnih zahvata na kičmi i velikim zglobovima, rehabilitaciju nakon različitih vrsta povreda na mišićno-koštanom sistemu uključujući i sportske povrede. Sve veću pažnju pacijenata i gostiju Banje Slatina privlače i programi prevencije bolesti i očuvanja zdravlja za koje ova banja ima idealne uslove. Terapijsko djelovanje balneo-klimatskih činilaca (prirodna ljekovita sredstva) je djelovanje na više sistema organizma ili čitav organizam. Ovakvo višestruko (polifiziološko) djelovanje prirodnih ljekovitih sredstava se objašnjava njihovim složenim fizičkim svojstvima i hemijskim sastavom, koje zajedno sa djelovanjem vremenskih i klimatskih faktora daje kompleksno banjsko-klimatsko djelovanje (liječenje). Ono se sastoji od: • primjene balneo i klimatskih procedura • korišćenja procedura fizikalne terapije, posebno terapijskih vježbi i profilakse • higijensko-dijetetskog režima (odgovarajuća ishrana, kao i režim sna i odmora) • dozirane fizičke aktivnosti – vježbe u prirodi, šetnje, trčanje, plivanje i druge aktivnosti. U Banji Slatina se svakom pacijentu pristupa individualno i holistički gdje na osnovu pregleda ljekara čitav tim stručnjaka, u dogovoru sa pacijentom, kreira program koji najviše odgovara zdravstvenom stanju tog pacijenta. Po prijemu pacijenta ljekar obavlja detaljan klinički pregled i pravi plan liječenja u koji su uključene sve procedure fizikalne terapije (elektroterapija, magneto, lasero i ultrazvučna terapija, termoterapija). Poseban značaj se daje terapiji vježbom koja se provodi individualno sa svakim pacijentom/korisnikom u savremeno opremljenim salama, terapiji vježbom u termomineralnoj vodi koja je kao sredina veoma komforna, ugodne temperature, prijatna za pacijenta/korisnika, 32

Banja Slatina Prevencija, rehabilitacija i liječenje uz pomoć prirode

Za opuštanje tijela od svakodnevnog stresa, u Banji Slatina su dostupne razne vrste manuelnih masaža, a među posjetiocima su posebno popularne: antistres masaža, anticelulitna masaža, refleksna masaža stopala, masaža toplim vulkanskim kamenjem, sportska masaža i shiatsu masaža. U okviru posebne akcije koja je aktuelna u Banji Slatina, uz uplaćene četiri masaže dobijate jednu masažu GRATIS a sila potiska daje potporu organizmu i eliminiše dio uticaja sile gravitacije. Terapijski učinak se postiže kombinacijom fizičkih osobina vode: sile potiska, hidrostatskog pritiska i gustine vode te toplotnog efekta sa terapijskim vježbama uz potenciranje ostalog fiziološkog djelovanja vode koje proizlazi iz hemijskog sastava vode. Posebnu ljekovitost termomineralnoj vodi Slatine daje ugljen-dioksid, gas koji prolazi kroz kožu i daje višestruka ljekovita dejstva. Poboljšava arterijsku cirkulaciju u cijelom tijelu što poboljšava funkciju svih organskih sistema tijela. Ostali efekti su: relaksacija, progresivno jačanje mišićne snage, poboljšanje mišićne koordinacije, izolovani pokreti pojedinih mišićnih grupa ili mišića, uvježbavanje ravnoteže i balansa u stojećem i sjedećem položaju, vježbe hoda, balansa i koordinacije. Kroz mjere i postupke u radnoj terapiji pacijenti/korisnici se obučavaju pra-

vilnim postupcima pri svakodnevnim aktivnostima u životu. Po potrebi uključuju se i psiholozi kao podrška rehabilitaciji. Medicinsku rehabilitaciju svojim osiguranicima pokriva Fond zdravstvenog osiguranja RS. Takođe, sa poboljšanjem epidemiološke situacije, u Banju Slatina ponovo dolazi sve veći broj pacijenata i korisnika koji sami snose troškove rehabilitacije ili banjskog liječenja uz uključivanje dodatnih usluga wellness-a koje u potpunosti zaokružuju njihov doživljaj ugode tokom boravka u Banji Slatina. Ljekovito blato (peloid) Slatine spada u grupu alkalnih (baznih) peloida koji blagotvorno djeluje na kožu, zadržava vlagu, vraća koži prirodnu pH vrijednost, što je čini mekom i elastičnom, tako da sa termominelarnom vodom predstavlja posebno prirodno blago Slatine.

Sa brojnim sadržajima namijenjenim očuvanju zdravlja i kvalitetnom uslugom, položajem koji omogućava dolazak do centra Banjaluke za svega 20-ak minuta vožnje kroz bajkovite brežuljke i pitomu klimu, Banja Slatina sve češće postaje destinacija izbora za odmor ili predah od svakodnevne užurbanosti i opterećenosti. U ovogodišnjem pozivu koji za ratne vojne invalide i porodice poginulih boraca raspisuje Ministarstvo rada i boračko-invalidske zaštite, učestvovaće i Zavod „Dr Miroslav Zotović“ te će i Banja Slatina biti na listi izbora za liječenje i rehabilitaciju ovih kategorija stanovništva.

Z D R A V S T V O

redstavnici Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske i Asocijacije HU/Projekta mentalnog zdravlja u BiH, uz prisustvo predstavnika psihijatrijskih bolnica kao i domova zdravlja i centara za socijalni rad, održavaju zajedničke sastanke na temu zajedničkog planiranja otpusta iz bolnica lica sa problemima u mentalnom zdravlju. Projekat mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini, faza tri, koji implementira Asocijacija XY zajedno sa Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske i Federalnim ministarstvom zdravstva, uz podršku Vlade Švajcarske, nastavlja pružati podršku u sprovođenju Reforme mentalnog zdravlja, a u skladu s politikama i strategijama o mentalnom zdravlju. U okviru očekivanog ishoda izrađen je i probno primijenjen Model zajedničkog planiranja otpusta iz bolnica za lica sa smetnjama u mentalnom zdravlju u Republici Srpskoj. Model otpusta se definiše metodologijom koordinacije među profesionalcima unutar sistema zaštite mentalnog zdravlja u cilju povezivanja pacijenta s odgovarajućim uslugama i službama u zajednici kako bi se osigurao kontinuitet brige te smanjenje vjerovatnoće za pogoršanjem ili ponovnim prijemom u bolnicu neposredno nakon završenog bolničkog liječenja. Donesen je i legislativni okvir za primjenu i održivost Modela i to putem Zakona o zaštiti mentalnog zdravlja u Republici Srpskoj i Pravilnika o zajedničkom planiranju otpusta lica sa smetnjama u mentalnom zdravlju u Republici Srpskoj. Kako bi se osigurala održivost primjene Modela slijedi održavanje zajedničkih sastanaka između predstavnika sva tri nivoa sistema zaštite mentalnog zdravlja i socijalne zaštite, s ciljem pred34

Projekat mentalnog zdravlja u BiH, faza III

Model zajedničkog planiranja otpusta iz bolnica

Dr. Milan Latinović, pomoćnik ministra zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske

stavljanja dosadašnjih rezultata i uspostavljanje okvira za primjenu Modela zajedničkog planiranja otpusta iz bolnice za lica sa smetnjama u mentalnom zdravlju u Republici Srpskoj. Model zajedničkog planiranja otpusta iz bolnica za lica sa smetnjama u mentalnom zdravlju u Republici Srpskoj je kreiran na osnovu analiza šta se dešava u praksi, ističe Enisa Mešić, liderica komponente jedan na Projektu mentalnog zdravlja u BiH, koju sprovodi Asocijacija XY.

Uočena je važnost kontinuiteta brige o osobama koje su bile hospitalizovane zbog poremećaja u mentalnom zdravlju, istakla je ona tokom stručnog sastanka o ovoj temi koji se održava u Banjaluci, u saradnji sa Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske. - Na taj način osiguravamo da osoba koja je hospitalizovana i dobila adekvatnu terapiju i brigu i stabilizovana, prilikom otpusta iz bolnice bude zbrinuta i dobije njegu u lokalnoj zajednici. Ako je u pita-

Z D R A V S T V O

nju osoba koja je imala akutni problem i u bolnici primila adekvatnu terapiju, nakon toga je važno da ta osoba bude prihvaćena i zbrinuta u svojoj lokalnoj zajednici - naglašava Enisa Mešić. Često se, dodaje, dešava da ljudi koji se prvi put susreću sa takvim problemom izgrade i određeni odnos povjerenja sa doktorom koji ih je liječio. - U centrima za mentalno zdravlje koji su kod nas razvijeni postoje

timovi profesionalaca koji pomažu i omogućavaju osobi da se integriše u socijalnu zajednicu i na taj način nastavi da funkcioniše. Ako ne povedemo računa o kontinuitetu brige, onda smo pod rizikom da se prekine liječenje i pokazalo se da je broj rehospitalizacija mnogo veći. Drugim riječima, za pacijenta ovaj model koji sprovodimo znači stabilnije mentalno zdravlje - ističe Mešićeva.

Korisničke inicijative

Inkluzija kao dio svakodnevice Pripremila: Mr. sc. Elma Hadžić, magistrica psiholoških nauka, DZ - CMZ Ključ

druženje za zaštitu mentalnog zdravlja „Tunel“, Ključ, u suradnji sa Centrom za mentalno zdravlje Doma zdravlja Ključ i Centrom za socijalni rad Bosanski Petrovac, 28.maja 2021. godine organiziralo je modnu reviju na kojoj su kreacije načinjene za tu prigodu prikazivale žene koje imaju iskustvo borbe sa karcinomom. Ova aktivnost je realizirana u sklopu projekta „Da bi inkluzija bila jaka, uključiti se treba osoba svaka“, podržanog od strane Projekta mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini, uz administrativno i finansijsko upravljanje od strane Asocijacije XY. Naime, nakon saopštavanja dijagnoze karcinoma, kod osobe se javljaju šok i nevjerica, ljutnja, cjenkanje, depresija i integracija, što zapravo predstavlja faze žalovanja. Osoba žaluje za onim što je bila prije bolesti, često se identitet osobe koja boluje od karcinoma stavlja u prvi plan, a svi drugi identiteti se zanemaruju (identitet supruge, majke,

radnice, članice društva, žene). Stoga, oporavak ovih osoba treba da uključuje postupke predložene od strane onkologa, radiologa, liječnika drugih specijalnosti, ali i stručnjaka iz oblasti mentalnog zdravlja. U Centru za mentalno zdravlje Ključ i Udruženju za zaštitu mentalnog zdravlja „Tunel“, Ključ, se petu godinu zaredom održavaju grupe samopomoći, kreativne radionice, rekreativne aktivnosti, promotivne aktivnosti, a u suradnji sa

drugim zdravstvenim službama i Kantonalnim udruženjem oboljelih od karcinoma „Behar“, sa sjedištem u Bihaću, i aktivnosti prevencije. Ove godine odlučeno je da se organizira modna

revija kako bi se pripadnicima lokalne zajednice ukazalo na značaj podrške ovoj populacionoj grupi. Zahvaljujući odobrenim sredstvima i podršci Projekta mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini i Asocijacije XY angažirani su profesionalni šminkeri, frizeri, fotografi, te su kupljeni materijal za šivanje šalova u suradnji sa odjeljenjem tekstilne škole pri Mješovitoj srednjoj školi „Prof. Omer Filipović“ u Ključu, a kupovina je obuhvatila i odjevne predmete za žene, naručeni su broševi od umjetnice koja je i sama prošla kroz borbu sa ovom teškom bolešću, i održali modnu reviju u prelijepom ambijentu Hotela „Kraljevac“ u Ključu. Zbog situacije izazvane pandemijom COVID-19, organizatori, učesnice, gosti i posjetioci pridržavali su se propisanih epidemioloških mjera, te je revija održana u hotelskom dvorištu, uz 30 prisutnih osoba. Dijagnoza karcinoma nije kraj, jer žena ostaje lijepo biće i nakon mastektomije, histerektomije, hemoterapija i radioterapije. Tim Centra i članovi Udruženja zato pozivaju sve kolegice i kolege u centrima za mentalno zdravlje i korisničkim udruženjima da i dalje, svi zajedno, odajemo počast ovim divnim i nadasve hrabrim ženama, koje ponosno koračaju kroz život. Napomena: Sve osobe na fotografijama saglasne su sa njihovim objavljivanjem.

Z D R A V S T V O

Centru za zaštitu mentalnog zdravlja Doma zdravlja Doboj aktivno rade tri tima, među kojima je i Tim za mentalno zdravlje djece i omladine. U timu se primjenjuju principi timskog rada u kojem učestvuju psihijatar, logopedi, psiholozi, specijalni pedagog, socijalni radnik i medicinske sestre. Jedna od medicinskih sestara uspješno je završila edukaciju iz radno-okupacione terapije, koju uspješno primjenjuje u radu sa korisnicima. Od samog početka tim radi na promociji i prevenciji mentalnog zdravlja djece i omladine. Promocija mentalnog zdravlja kao i preventivne aktivnosti imaju za ciljeve da upoznaju širu socijalnu sredinu o važnosti rane intervencije i psihosocijalne podrške porodici i djeci sa razvojnim smetnjama i da promovišu zdrave potencijale porodice i pojedinca. Na taj način se utiče na smanjenje stigme i diskriminacije upravo ovih kategorija populacije. Sve aktivnosti se provode zahvaljujući dobroj intrasektorskoj saradnji između službi unutar Doma zdravlja Doboj, kao i intersektorskoj saradnji između zdravstvenih ustanova, centara za socijalni rad, vaspitno- obrazovnih ustanova (škole i obdaništa), ali i policije i pravosuđa na nivou lokalne zajednice i šire. Promotivno-preventivne aktivnosti svake godine obuhvataju i obilježavanje Međunarodnog dana mentalnog zdravlja, Međunarodnog dana porodice, Dječje nedjelje, Evropskog dana logopeda, Međunarodnog dana svjesnosti o mucanju, Evropskog dana svjesnosti o autizmu, sa ciljem promocije značajnih tema iz oblasti mentalnog zdravlja djece i mladih. U sklopu preventivnih aktivnosti, logopedi Centra za zaštitu mentalnog zdravlja su uključeni u proces sistematskog pregleda predškolske djece za upis u školu. Na taj način se procjenjuje govorno-jezički razvoj predškolaca i obavlja savjetovanje roditelja o značaju pravovremenog uključivanja u logopedski tretman. Tako se predupređuju teškoće u usvajanju čitanja i pisanja, a koje se najčešće javljaju kao posljedica lošeg izgovora glasova. Svi zaposleni u Timu za mentalno zdravlje djece i omladine su prošli kroz kontinuiranu edukaciju iz koordinisane brige. Zahvaljujući stečenom znanju kroz ove edukacije profesionalci uvode kompleksnije korisnike u proces liječenja i habilitacije primjenjujući koncept koordinisane brige, služeći se resursima već pomenute intersektorske i intrasektorske saradnje, a sve u dogovoru sa korisnikom i njegovom porodicom. 36

CZMZ aktivnosti

Briga o mentalnom zdravlju djece i mladih Pripremila: Mira Cvijanović, magistar logopedije, DZ-CZMZ Doboj

Članovi tima su angažovani u multisektorskim timovima kao podrška djeci pod rizikom u osnovnim i srednjim školama u Doboju, a u sklopu Programa „Briga o djeci - zajednička odgovornost i obaveza“, koji provodi Republički pedagoški zavod u saradnji sa Društvom psihologa Republike Srpske. Aktuelno započinje edukacija članova tima na temu virtuelne krizne intervencije „Ovdje&Sada“ koja ima za cilj osnaživanje profesionalaca za pružanje adekvate virtuelne-krizne intervencije, od identifikacije problema do formalnog procesa pružanja podrške te indikacija za dalju multidisciplinarnu dijagnostiku i tretman. Pored preventivno-promotivnih aktivnosti, Tim se bavi opservacijom, dijagnostikom i tretmanom (individualni i grupni). Grupni tretman se odnosi na djecu sa istim artikulacijsko- fonološ-

kim poremećajima, socioterapijske grupe djece u tretmanu, grupe psihosocijalne podrške roditeljima djece u tretmanu. Tim za djecu ima dva logopedska kabineta, opremljena logopedskim setom Behringer, namjenjenim za individualni i grupni rad djece i odraslih sa širokom lepezom govorno-jezičke patologije. Pandemija izazvana virusom SARSCov-2 je krizni događaj koji predstavlja dodatni izazov za rad i očuvanje mentalnog zdravlja djece i mladih, kao i njihovih porodica. U protekloj godini kada su lični kontakti bili svedeni na minimum i uz poštovanje svih epidemioloških mjera kao najadekvatniji način rada u Timu se pokazalo telefonsko savjetovanje i online savjetovanje za pružanje dodatnih savjeta o nastavku i provođenju tretmana kod kuće te pružanje psihosocijalne podrške roditeljima. S obzirom na to da Savjetovalište u Centru za mentalno zdravlje radi svaki radni dan kako prije, tako i za vrijeme pandemije SOS telefon i e-mail su aktivni tokom radnog vremena Centra. Svi koji rade sa djecom i mladima imaju moralnu, profesionalnu i zakonsku obavezu da preuzmu odgovornost u pružanju zaštite djeci i podrške njihovim porodicama. To najbolje opisuje jedna od rečenica u univerzalnoj Deklaraciji o pravima djeteta: „Čovječanstvo duguje djetetu sve najbolje što može dati.“ Napomena: Za objavu fotografija dobijena je saglasnost roditelja/zakonskih staratelja.

CZMZ aktivnosti

Z D R A V S T V O

Okupaciono-terapijske aktivnosti tokom pandemije Covid-19 Pripremile: Vesna Golubović i Dijana Rodić, okupacioni terapeuti, DZ - CZMZ Prijedor Dan žena, čestitka

eposredno nakon završene jednogodišnje edukacije iz okupacione terapije i sertifikovani okupaciono-radni terapeuti iz Centra za zaštitu mentalnog zdravlja Doma zdravlja Prijedor (Vesna Golubović, diplomirana medicinska sestra, i Dijana Rodić, viši fizioterapeut/medicinska sestra) započeli su rad sa dvije velike grupe mahom mlađih korisnika sa smetnjama u mentalnom zdravlju iz spektra psihotičnih poremećaja. Tokom višegodišnjeg rada grupnog tipa, uključen je i određeni broj korisnika izvan Centra. Sa aspekta tima Centra, ali i psihijatara iz Bolnice Prijedor, čiji korisnici dolaze na grupni i okupaciono-terapijski rad, ovaj pristup u radu značajno proširuje mogućnosti adekvat-

Posjeta podrške na terenu

Dan žena, pokloni

nog kontinuiteta brige u zajednici lica sa smetnjama u mentalnom zdravlju, kao kvalitativan segment planova brige i oporavka u sklopu koordinisane brige, kao temeljnog principa rada i našeg Centra za zaštitu mentalnog rada, naročito sa korisnicima kojima su procijenjene multiple potrebe. Od marta 2020. godine, kada su započele da se primjenjuju preventivne mjere radi pandemije virusom SARSCov-2, grupne aktivnosti su suspendovane na, činilo se, neodređeno vrijeme. Ipak, kontakti sa brojnim korisnicima ostali su kontinuirani, dijelom telefonskim ili online putem, ali je zadržan princip i direktnog viđanja sa korisnicima, uz pridržavanje svih preporučenih mjera. Tome je pomogla i adekvatna i pravovremena snabdjevenost tima Centra dovoljnom količinom zaštitne

Vaskrs

opreme koju je omogućila Ustanova, ali i različitih donacija (Projekat mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini, UNICEF, farmaceutske kompanije, Komora doktora medicine Republike Srpske), koje su značajno pomogle u održavanju kontinuiteta rada u Centru i osiguravale bezbjednost članova tima i svih korisnika. S druge strane, poboljšanjem epidemiološke situacije i promjenama u odlukama o načinu rada u zdravstvenim ustanovama, prilagođen je i grupni rad, pa i okupaciono-terapijske grupe, koje su podijeljene na male grupe (4-5 korisnika), što se pokazalo odličnim rješenjem - bolja fokusiranost u zajedničkom radu, komunikacija sa okupacionim terapeutima. To su pokazali i rezultati praćenja napretka koje vode terapeuti na odgovarajućim obrascima ustanovljenim kao standard praćenja tokom njihove edukacije. Ta-

kođe, sveukupni oporavak uključenih korisnika je kontinuiran, sa minimalizovanjem farmakoterapijskog dijela tretmana (dugodjelujući preparati risperidona i paliperidona), aktivnije uključivanje u porodične i radne aktivnosti, šira socijalizacija, ali i dugogodišnje izostajanje rehospitalizacije. Pri radu sa korisnicima okupacioni terapeuti primjenjuju sve naučene tehnike, stečene prilikom edukacije ali i naknadnim edukacijama kao daljim usavršavanjem koje u kontinuitetu organizuje Projekat mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini u partnerstvu sa Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite Republie Srpske i Federalnim ministarstvom zdravstva, uz podršku Vlade Švajcarske, a kojeg provodi Asocijacija XY. Projekat je obezbijedio impozantnu količinu različitog materijala za provođenje ovog dijela oporavka korisnika, dostatnu za

Z D R A V S T V O

dugi vremenski period, čije dopunjavanje omogućava matična ustanova koja prepoznaje trud i angažman korisnika, značaj ove vrste usluga i, ne manje važno, značaj okupacionih terapeuta u timu Centra i Domu zdravlja Prijedor. Takođe, terenske posjete podrške okupacionih terapeuta iz drugih centara za zaštitu mentalnog zdravlja (peer support) pokazale su da su okupacioni terapeuti u Centru angažovani u kontinuitetu i da predstavljaju važnu podršku u oporavku korisnika. Jedan od principa koji su usvojeni je da sve, nerijetko veoma kreativne, ali svakako individualizovano opečaćene predmete načinjene tokom rada u grupi, svaki korisnik radi sa namjerom da ih zadrži kao vlastitu uspomenu ili pokloni nekome bliskom (članu porodice, prijateljima). Ali, u nekoliko prilika svi članovi tima bili su obradovani poklonom grupe, namijenjenih svakom članu tima zasebno ili Centru za zaštitu mentalnog zdravlja, koji se čuvaju u Centru ili svojim domovima.

Dvije decenije podrške ljudima u duševnoj nevolji

Jubilej Udruženja SONATA

Ima nas još dobrih ljudi Da zajedno obojimo svijet I ti dođi, sa nama čovjek budi, Nacrtaj sunce i cvijet ...

„I pored ove pošasti pandemije korone, koja je zadesila cijeli svijet pa i nas, uspjeli smo da ove godine od 21. do 23.5. održimo druženje i svečanu skupštinu Udruženja „SONATA“ u Velikoj sali Hotela „Leotar“, istakla je srećna i ponosna Miholjka Janković, predsjednica Udruženja od njegovog osnivanja 2000. godine. Gosti ovog svečanog događaja bili su predstavnici zdravstvenih ustanova

Skupštinu je otvorila učenica četvrtog razreda SMŠ Nevena Ćurčić kompozicijom K. Debisija: SIRINKS - flauta, nakon čega je predsjednica dala kratki izvještaj o radu Udruženja. Iz Igraonice „Ciciban“ djeca su recitovala pjesmice o porodici i „dječjem“ zakonu. Pjesnikinje iz Predstavništva JD Vera Basor i Nataša Stanić član Udruženja „Sonata“ svojim recitacijama pozdravile su publiku. Završetak skupa je odsvirao Simeon Mučibabić, učenik četvrtog razreda SMŠ, kompozicijom – Pahuljski: „Prelja“ – harmonika. “Zahvaljujući izuzetnoj saradnji sa ljekarima iz Trebinja, RS, FBiH, Srbije i Crne Gore te podršci Grada Trebinja, HET-a, ERS-a, kao i brojnih donatora, uspjeli smo da opstanemo dvije decenije. Udruženja poput našeg, sa centrima za mentalno zdravlje izuzetno doprinose

RS, Federacije BiH, Srbije, CG te gradonačelnik Trebinja, predstavnici CSR, CK, Doma penzionera, Vrtića, Muzičke škole, Elektroprivrede, HET iz Trebinja, udruženja sa kojima je „Sonata“ uspješno sarađivala, mediji među kojima je bio i „Medici.com“ naš jedinstven časopis na prostorima bivše Jugoslavije, koji od samog početka pa do danas promoviše sve aktivnosti Udruženja „Sonata“ .

mentalnom zdravlju građana jer je vaninstitucionalno liječenje najvažnije poslije bolničkog. Naš cilj je bio otvaranje Dnevnog centra ili Dnevne bolnice u Trebinju, za sada nismo uspjeli u tome, nadamo se da ćemo u saradnji sa Gradskom upravom taj cilj uskoro i ostvariti, jer su naši brojni sugrađani i decenijama izolovani od svojih porodica u udaljenim psihijatrijskim bolnicama u RS, a u pandemiji

Sonata je najljepša muzika I ti u njoj otsviraj notu Budi kockica divnog mozajka, Korak ka srećnom životu ...

Nataša Stanić, književnica i član udruženja „Sonata“ Trebinje

Ukrasne posude

Ovogodišnja priprema za obilježavanje Vaskrsa rezultovala je individualnim radovima sa ukrašavanjem i pakovanjem vaskršnjih jaja i kreiranjem dviju ukrasnih figura u skladu sa tematikom Vaskrsa. Poput ranijih radova, maštovitost i kreativnost podstakli su vrijedni okupacioni terapeuti Centra. Naravno, redovnost okupacione terapije se nastavlja, a cilj Centra je da se formiraju nove grupe sa svim licima sa smetnjama u mentalnom zdravlju koja to žele, a dodatnu motivaciju treba da im pružaju članovi timova u Centru i bolničkoj psihijatrijskoj službi, čime se bitno utiče na njihov dobar oporavak i adekvatnu, po mjeri korisnika krojenu, psihorehabilitaciju u zajednicama u kojima žive. Napomena: Osobe na fotografijama saglasne su sa njihovim objavljivanjem.

Z D R A V S T V O

virusa korona ni najbliži nisu smjeli da ih posjete”, rekla je Jankovićeva. Gradonačelnik Trebinja Mirko Ćurić zahvalan je Udruženju “Sonata” i njenoj dosadašnjoj predsjednici Miholjki Janković na pomoći licima u stanju duševne nevolje. “Grad Trebinje duguje veliku zahvalnost Miholjki Janković i njenim saradnicima, u protekle dvije decenije postigli su izvanredne rezultate u poboljšanju mentalnog zravlja naših sugrađana. U narednom periodu pomoći ćemo otvaranje novih prostorija udruženja i zajednički tražiti adekvatno rješenje za najbolje moguće zbrinjavanje lica u duševnoj nevolji u Trebinju”, istakao je Ćurić. Među brojnim gostima ovog svečanog jubileja bila je i dr Joka Blagovčanin Simić, neuropsihijatar u penziji iz Banjaluke, koja je istakla značaj takozvane stepenaste zaštite duševno oboljelih lica. “Ranije su bolesnici liječeni u velikim duševnim bolnicama, sada je došlo vrijeme da se napravi jedna vrsta stepenaste zaštite, pri čemu se iz zatvorenog dijela, nakon rehabilitacije, prelazi na otvoreni bolnički dio - u centre za mentalno zdravlje i udruženja pacijenata. Ovdje u Trebinju Miholjka Janković je pokazala da zna sa ljudima jer je ovo udruženje opstalo u kontinuitetu 20 godina. Važno je da ljudi imaju gdje da dođu, da ljudski progovore s nekim, sve počiva ne samo na znanju, već i na velikom entuzijazmu i poznavanju čovjeka, prihvatanju čovjeka kakvim jeste, dostojanstvenog u svojoj bolesti, kad ozdravi i kad pomaže drugima, to je smisao ovakvih udruženja”, istakla je dr Blagovčanin Simićeva. Dr Biljana Zelinčević Prstojević, načelnica psihijatrijskih odjeljenja Specijalne bolnice za hroničnu psihijatriju u Modriči, govorila je o uspješnoj komunikaciji sa Udruženjem “Sonata” skoro dvije decenije uspješno sarađuje i profesionalno, ali i kao jedna porodica. “Naša Mika okuplja ljude i učinila je mnogo da se čuje za one koji pate i da im se pomogne u lokalnoj zajednici. Organizovala je brojne akcije i mnogo je pomogla pacijentima širom RS”.

Jer nerijetko nedostatak prostora u bolnicama primorava otpust pacijenata što pravi problem u funkcionisanju psihijatrijskih ustanova u RS. Kada se zaliječe i rehabilituju - uglavnom nemaju kuda da se vrate, porodice često i ne žele da se oni vrate, otpori su veliki, bolnice nemaju izlaza, osim da se iznova ponavljaju hospitalni tretmani i zato je nemjerljiv značaj udruženja, koja mogu napraviti iskorak ka vaninstitucionalnoj zaštiti”, ističe dr Biljana. Bojan Đerić iz Specijalne bolnice za psihijatriju Sokolac navodi da je desetogodišnja saradnja sa “Sonatom”, pored

ostalog, rezultovala i posjetom lica sa mentalnim poteškoćama Trebinju. “To je bio najveći iskorak pacijenata u društvenu zajednicu. Prije tri godine došlo je naših tridesetak pacijenata, drugi put je došla manja grupa i svi su bili zadovoljni. Pandemija virusa korona je i njih zatvorila u bolnicu, što nije dobro, godinama su tamo smješteni i svaki izlazak je od ogromnog značaja za njihovo zdravstveno stanje”, zaključuje Đerić. G.đa Amra Kazić, iz mostarske kancelarije ombudsmena, nadahnuto je izrekla: „Znam kako je teško baviti se ozbiljno i odgovorno poslom kao što je u „Sonati” koju godinama, evo i decenijama uspješno vodi g.đa Miholjka Janković, znana, marljiva, mudra i skromna žena, istinski i prepoznatljiv borac za normalizaciju i prosperitet ambijenta, svakako sa svojim saradnicima. Oni su utkali sebe u „Sonatu” da to bude oaza gdje će se korisnici njihovih usluga i svi posjetioci, lijepo osjećati, izvan dnevnih briga i

poteškoća, okrenuti vedro ka budućnosti i napretku. Neka se za bogat i sadržajan angažman „Sonate” još više i dalje se čuje, a VI koji ste je stvorili, strpljivo gradili i njegovali, da dobijete svu moguću podršku za neometano djelovanje i svaki oblik satisfakcije koju zaslužujete”. U toku svečanosti uručene su zlatne povelje, zahvalnice i plakete za više od 150 pojedinaca, udruženja, ustanova i preduzeća iz RS, FBiH, Srbije i Crne Gore, koji su u protekle dvije decenije pomagali rad Udruženja “Sonata”. Za novog predsjednika “Sonate” izabran je grupni i radnookupacioni psihoterapeut Srećko Ratković, koji je član ovog udruženja već 15 godina. “Potrebno je da nastavimo sa pružanjem usluge korisnicima na nivou radne i psihoterapije, edukacije naših saradnika - zdravstvenih radnika, ali i korisnika. Pandemija virusa korona narušila je mentalno zdravlje ne samo licima sa psihološkim poteškoćama već i, uslovno rečeno, zdrave populacije i otud je ne-

ophodno da posvetimo značajnu pažnju unapređenju mentalnog zdravlja svih naših sugrađana”, kazao je novoizabrani predsjednik “Sonate”, Srećko Ratković. Dvodnevno druženje, uz razmjenu iskustava, proteklo je u srdačnom, prijatnom i pozitivnom druženju na zadovoljstvo gostiju i domaćina. Medici.com

Neću ti govoriti o vremenu koje prolazi, Niti ću ti odati tajnu šta je vrijeme Trenutak u kom smo pronašli sunce, Zarobili zrak sutrašnjeg dana Neću ti govoriti o šapatu, o najtišoj suzi i najljepšem osmjehu I biseru sa dna okeana O školjki koja čuva tajnu mora... Neću ti govoriti... Ti ćeš poljupcem čuti magiju u svitanju, sunčevu sonatu i odu vremenu...

Vera Basor, pesnikinja

F A R M A C I J A

eđunarodna asocijacija za proučavanje bola (International Association for the Study of Pain) definiše bol kao “neprijatno senzorno i emocionalno iskustvo, povezano sa stvarnim ili potencijalnim oštećenjem tkiva, ili iskustvo opisano u kontekstu takvog oštećenja”. Bol je jedan od prvih i najčešćih simptoma bolesti, koji utiče na fizičko i psihičko stanje oboljelog. Najčešći je razlog javljanja ljekaru i kada se razvije u hronični oblik postaje veliki klinički, socijalni i ekonomski problem društava širom svijeta. Jedno od najčešćih bolnih stanja je bol u donjem dijelu leđa (low back pain - LBP), koje vodi do ograničenja aktivnosti i odsustva sa posla (na drugom mjestu nakon oboljenja gornjih respiratornih puteva) (1). Iskustvo LBP-a ima većina ljudi u jednom trenutku svog života sa prevalencom u rasponu od 51,0 do 84,0%. U epidemiološkim studijama postoje velika odstupanja u rezultatima upravo zbog brojnih poteškoća u definisanju epizoda bola i heterogenosti uzoraka. Procjena je da je incidenca prve epizode LBP-a godišnje od 6,3 do 15,4%, odnosno 13,5 do 26,2%, dok je incidenca LBP-a u jednoj godini, uključujući pacijente kojima to nije prva epizoda, 1,5 do 38,9%. Smatra se da je prevalenca na mjesec dana za LBP 24,0 do 49,5%, a za hroničnu formu LBP-a, generalno za populaciju Evrope, u rasponu od 5,9 do 11,1% (2). Sve ovo rezultira velikim ekonomskim opterećenjem za pojedinca, porodicu, širu zajednicu, društvo i ekonomiju u globalu. Iz navedenih podataka jasno je da prevencija kao ključni faktor izostaje i, uzimajući u obzir rasprostranjenost ovog oboljenja širom svijeta, sigurno da su razlozi za to mnogobrojni. I kada se razvije LBP, na scenu stupaju ljekari različitih medicinskih specijalnosti i koliko god pokušavamo s liječenjem ovog stanja nefarmakološkim metodama, u akutnoj fazi medikamentozna analgetska terapija je nužna, bez obzira na to kome se obrati pacijent kroz prvu ambulantnu posjetu. Uključenjem adekvatne analgetske medikamentozne terapije mi ne rješavamo samo pacijentove trenutne patnje, vraćamo mu funkcionalnost i uključujemo u zajednicu, već preveniramo prelazak akutne u hroničnu formu LBP-a, koja je za liječenje mnogo kompleksnija, a u izvjesnim situacijama izostaje odgovor na primijenjene farmakološke i nefarmakološke oblike liječenja (3). 42

Efikasnost TRAMADOL/ PARACETAMOLA (DORETA) kod pacijenata sa umjerenim do jakim akutnim bolom u donjem dijelu leđa

Prof. dr Tatjana Bućma, spec. fizikalne medicine i rehabilitacije, ZZFMR „Dr. Miroslav Zotović“

Lijek prve linije u tretmanu akutnog LBP-a su NSAIL (4). Međutim, postoje pacijenti koji iz razloga nepodnošenja ovih lijekova, postojećeg komorbiditeta ili nejasnih razloga, nemaju adekvatan odgovor u smislu smanjenja bola i stabilizacije stanja. Ako vidimo da lijek prve linije nije dao rezultate, neophodno je dodati ili u potpunosti zamijeniti analgetikom koji nije iz grupe NSAIL. U našem mentalitetu važi pravilo da malo bola treba da se podnese, međutim, dok pacijent “trpi” bol, u njegovom nervnom sistemu se dešavaju ozbiljni procesi senzitizacije i gubitka adekvatne descedentne inhibicije bola što će voditi hronifikaciji i nastanku neuropatske boli (5). Lijek, koji možemo primijeniti u tom slučaju je tramadol/paracetamol (Doreta) sa fiksnom dozom, kombinovana tableta tramadola, opioidnog analgetika, slabog agonista mi-opioidnih receptora i paracetamola (acetaminofena), koji uglavnom djeluje preko centralnog mehanizma (6). Tramadol je atipičan opioidni analgetik sa jedinstvenim farmakokinetičkim i farmakodinamičkim profilom, sa opioidergijskim, noradrenergičkim i serotonergijskim djelovanjem, dugo se koristi kao dobro podnošljiva alternativa drugim lijekovima sa umjerenim bolom zbog svojih opioidergičnih i monoaminergičkih aktivnosti. Dokazi posljednjih nekoliko godina podržavaju druge vjerovatne mehanizme. Tramadol ima modulacione efekte na nekoliko medijatora uključenih u signalizaciju bola, takođe modifikuje neželjan prenos signala između neurona i neneuronskih ćelija, čime kroz ove molekularne efekte može modulirati perifernu i centralnu neuronsku hiperekscitabilnost. I uz anksiolitičke, antidepresivne aktivnosti koje su potvrđene mogao bi poboljšati ishode upravljanja bolom (7). Jedna od najčešće korištenih strategija u liječenju akutnih i hroničnih bolova je multimodalna analgezija. Ovaj koncept podrazumijeva upotrebu više

nego jedne metode ili modaliteta za kontrolu bola u cilju povećanja efekata, a smanjenja neželjnih efekata. Prednost multimodalne analgezije je mogućnost smanjenja akutne tranzicije bola u hroničnu (8). Sistematski pregledi i metaanalize kliničkih studija pokazale su pozitivne rezultate kombinacije tramadola sa drugim analgeticima u tretmanu bolnih stanja, prvenstvno acetaminofenom (paracetamol) (9), što je potvrdilo pretkliničke studije (10). Efekat paracetamola se brzo javlja, obično u roku od pola sata od primjene, ali njegov kratak poluživot od dva sata znači da analgetički efekat može trajati samo dva do četiri sata nakon pojedinačne doze. Nasuprot tome, tramadol ima relativno spor početak efikasnosti i duži poluživot od približno 6 h što dovodi do duže analgezije u poređenju sa paracetamolom. Studije su pokazale efikasnost tramadola u tretmanu hroničnog LBP-a, ali studije koje su ispitivale efekat tramadola/paracetamola na tretman akutnog LBP-a izostaju (11). Iz navedenih razoga kompanija “Krka”, Slovenija, 2019. godine podržava randomiziranu, otvorenu, prospektivnu studiju “Efikasnost i sigurnost tramadol hidrohlorida/paracetamola (Doreta) kod pacijenata sa umjerenim i jakim akutnim bolovima u donjem djelu leđa“, provedenu na 25 lokacija u Poljskoj, Sloveniji, Hrvatskoj i Republici Češkoj. Studija je objavljena u „Terapia“ 2020; 3(386):16:24. Cilj je bio procijeniti djelotvornost, sigurnost i uticaj na kvalitet života (QoL) kombinovane tablete tramadol/paracetamol, 37,5 mg/325 mg (Doreta tbl) kod pacijenata sa umjerenim do jakim akutnim LBP-om. U studiji su učestvovali ispitanici oba pola od 18 do 75 godina života prethodno netretirani ili tretirani nekim drugim analgeticima LBP-a (manje od 12 nedjelja) uz nemogućnost korištenja lijekova koji bi mogli imati uticaja na ishod, pri čemu je bilo dozvoljeno uzimanje naproksen natrijuma 550 mg dva puta dnevno u

F A R M A C I J A

slučaju da nije dovoljno smanjena bol uz lijek korišten u studiji. Ispitanici su bol tretirali jednom tabletom tramadol/paracetamola (Doreta) na šest sati. Osim prve posjete ljekaru ispitivaču, provedene su još tri kontrole 7, 14. i 28. dana te vođen dnevnik bola za 2, 3, 6, 8. i 15. dan. Praćeno je smanjenje intenziteta bola po VAS-u (klinički značajno smanjenje intenziteta ≤ 30 mm po VAS-u na završnom danu terapije), praćena je razlika u rezultatima intenziteta bola (PI-d), kumulativni intenzitet bola (CPI) i uticaj bola na aktivnosti svakodnevnog života i kvalitet života (SF 36). Ispitanici, koji su imali dobar ishod po VAS-u mogli su prekinuti primjenu lijeka prije isteka istraživanja (28 dana). Sigurnost je procjenjivana praćenjem incidence i težine neželjenih događaja (AE) tokom cijelog ispitivanja. Kratkoročna podnošljivost terapije je ocjenjivana kroz monitoring incidence četiri česte neželjene reakcije (mučnina, vrtoglavica, povraćanje i zatvor), koji su dalje analizirani kao zasebne krajnje ishodne tačke. Rezultat studije kao primarni ishod je bilo smanjenje bola kod 79,6% pacijenata sa srednjim intenzitetom bola koji se smanjio od 70,3 mm na VAS na početku do 16,3 mm na završnom mjerenju. Manje od četvrtine pacijenata je imalo potrebu uzeti naproksen natrijum, što se sa proticanjem studije značajno smanjivalo, 37,5% pacijenata je prestalo uzimati tramadol/paracetamol (Doretu) prije završetka ispitivanja jer su ispunili uslove smanjenja bola ispod limitirane granice. U našem iskustvu mnogo bolji rezultati su bili kada pacijent pije tabletu tramadol/paracetamol 37,5 mg/325 mg (Doreta) na šest ili osam sati i na takav način ne dopuštamo ponovnu pojavu ili pojačanje bola nakon prestanka dejstva prve doze lijeka u odnosu na pacijente koji su nam se javljali nakon već neke prethodne ambulantne posjete gdje im je preporučena tableta po potrebi ili ujutro i uveče. Na takav način dolazilo je ponovne pojave ili pojačanja bola i otežanog ponovnog okupiranja bola, postojala je patnja pacijenta i mogućnost već pomenutih promjena u nervnom sistemu i time gubitak povjerenja u vrstu terapije. Sam nestanak patnje omogućava provođenje potrebnih aktivnosti svakodnevnog života i posljedično poboljšava i kvalitet života, što je takođe potvrđeno u studiji kao sekundarna dobit. Značajne promjene su primijećene već kod druge kontrolne posjete. Postojala su zna-

već navedeno, mi imamo dobru alatku u borbi sa LBP-om, ali krajnji ishod u velikoj mjeri zavisi od uključenosti ljekara u smislu postavke pravilne indikacije, pravilnog doziranja (čime se borimo protiv hroniciteta i smanjujemo dužinu primjene lijeka, a time i mogućih neželjnih reakcija), mogućnost preveniranja nekih od neželjnih reakcija (npr. opstipacije) i praćenje pacijenta. A prvi korak je pacijentovo sticanje povjerenja, razbijanje njegovog straha kada od ordinarijusa dobije odgovor zašto koristi lijek, koje su mogućnosti neželjnjih reakcija i koja je konačna dobrobit za njega. čajna poboljšanja u svih devet domena kvaliteta života, najveće poboljšanje u fizičkom funkcionisanju, dok su manji efekti zabilježeni u domenu emocionalne dobrobiti. Ono čega se najviše plašimo kod opioidnih lijekova su neželjne reakcije. Tramadol ima povoljan profil kad su pitanju neželjne reakcije i dobro se podnosi, najčešći efekti su mučnina, vrtoglavica, pospanost, umor, znojenje, opstipacija, povraćanje, suvoća usta. Studije su pokazale da ima minimalan uticaj na respiratornu funkciju u preporučenim dozama i eventualan ozbiljan efekat, depresija disanja se može javiti ukoliko se daju supraterapijske doze (preko 1000 mg) kod pacijenata sa respiratornim poremećajima. Jedna od prednosti tramadola u odosnu na druge opioidne lijekove je kvalitativna i kvantitativna sličnost negativnog profila efekta kod kratkoročne i dugoročne primjene. Stoga, za razliku od morfijuma, tramadol nema kumulativne neželjne efekte, koji se javljaju kod ponovljene primjene lijeka (12),(13),(14). Stručna komisija SZO-a je izjavila da je tramadol relativno siguran lijek, a rizik od razvoja zavisnosti i potencijalne zloupotrebe u odnosu na morfin je manji (15). Studija je po pitanju sigurnosti pokazala da u odnosu na četiri glavne i najčešće prijavljene neželjene reakcije za tramadol (mučnina, vrtoglavica, povraćanje i zatvor), više od polovine pacijenata (57,3%) nije prijavilo neželjene događaje, dok kod onih koji su prijavili (34,4%) to se dešavalo u periodu između početka primjene i prve kontrole i taj procenat tokom studije se značajno smanjio (10,2%), s izuzetkom opstipacije, čije pojavljivanje je bilo najčešće u periodu između druge i treće kontrole, 76,6% neželjnih reakcija su bile blage. Nije bilo ozbiljnih neželjenih događaja. Uzimajući u obzir rezultate studije i

Reference:

1. Patrick N, Emanski E, Knaub MA. Acute and Chronic Low Back Pain. Med Clin N Am. 2014; 98: 777–789. 2. Henschke N, Kamper SJ, Maher CG. The epidemiology and economic consequences of pain. Mayo Clin Proc. 2015 Jan;90(1):139-47. 3. Inage K, Orita S,Yamauchi K, Suzuki T, Suzuki M, Sakuma Y, Kubota G, Oikawa Y, Sainoh T, Sato J, Fujimoto K, Shiga Y, Abe K, KanamotoH, Inoue M, Kinoshita H, Takahashi K, Ohtori S. Low-Dose Tramadol and Non-Steroidal Anti-Inflammatory Drug Combination Therapy Prevents the Transition to Chronic Low Back Pain. Asian Spine. 2016; 10(4): 685-689. 4. Wong JJ, Côté P, Sutton DA, Randhawa K, Yu H, Varatharajan S, Goldgrub R, Nordin M, Gross DP, Shearer HM, Carrol LJ, Stern PJ, Ameis A, Southerst D, Mior D, Stupar M, Varatharajan T, Taylor-Vaisey A. Clinical practice guidelines for the noninvasive management of low back pain: A systematic review by the Ontario Protocol for Traffic Injury Management (OPTIMa) Collaboration. Eur J Pain. 2017 Feb;21(2):201-216. 5. Pozek JJ, Beausang D, Baratta JL, Viscusi ER. The Acute to Chronic Pain Transition: Can Chronic Pain Be Prevented? Med Clin North Am. 2016 Jan; 100(1): 17-30. 6. Yokotsuka S, Kato J. [Tramadol/acetaminophen combination tablets]. Masui. 2013 Jul; 62(7): 791-798. 7. Ahmed Barakat. Revisiting Tramadol: A MultiModal Agent for Pain Management. CNS Drugs. 2019 May; 33(5): 481-501. 8. Sinatra R. Causes and consequences of inadequate management of acute pain. Pain Med. 2010;11(12):1859–71. 9. McQuay H, Edwards J. Meta-analysis of single dose oral tramadol plus acetaminophen in acute postoperative pain. Eur J Anaesthesiol. 2003;20(S28):19–22. 10. Gong Y-H, et al. Antinociceptive effects of combination oftramadol and acetaminophen on painful diabetic neuropathy in streptozotocin-induced diabetic rats. ActaAnaesthesiol Taiwan. 2011;49(1):16–20. 11. Chou R, Huffman LH. Medications for Acute and Chronic Low Back Pain: A Review of the Evidence for an American Pain Society/American College of Physicians Clinical Practice Guideline. Annals of Internal Medicine. 2007; 147(7): 505. 12. Lee CR, McTavish D, Sorkin EM. Tramadol. Drugs.1993;46(2):313–40. 13. Scott LJ, Perry CM. Tramadol. Drugs. 2000;60(1):139–76. 14. Grond S, Sablotzki A. Clinical pharmacology of tramadol. Clin Pharmacokinet. 2004;43(13): 879-923. 15. World Health Organization. WHO expert committee on drugdependence. Geneva: World Health Organization; 2018.

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

Liofilizovani srijemuš

Prirodni lijek za plućnu hipertenziju

ajčešći uzrok smrti kod pacijenata zaraženih korona virusom je plućna embolija. Bolest je fatalna ako se ne otkrije na vrijeme“, kaže prof. dr Aleksandra Dudvarski Ilić, specijalista interne medicine, pulmolog. Istraživački timovi iz Beča, Linca i Graca došli su do zaključka da oboljenje Kovid-19 ne izaziva samo jaku upalu pluća, već i plućnu emboliju. Otkriveno je i da oštećuje i druge organe - bubrege, jetru i pankreas. O tome koliko je plućna embolija opasna po život i za pacijente koji nisu zaraženi korona virusom, govorila je dr Dudvarski Ilić. Ona je pojasnila da je plućna embolija naglo začepljenje arterije pluća (plućne arterije) embolusom (trombom), tj. ugruškom koji se napravio negdje u tijelu, najčešće u donjim ekstremitetima, venama nogu koji je putem krvotoka dospio u plućni krvotok. To je vrlo teška bolest koja je često i fatalna, ako se na vrijeme ne otkrije ili je tromb toliko masivan da je nemoguće primijeniti terapiju. Faktori rizika koji mogu dovesti do plućne embolije su: hirurška intervencija, da li je pacijent imobilisan zbog neke povrede ekstremiteta, trudnoća, gojaznost, priširene vene... dugotrajno putovanje, prekookenaski letovi…. Simptomi se nikako ne smiju ignorisati, a to su jak bol u grudima, nedostatak vazduha, kašalj sa česticama svježe krvi, „preskakanje”, lupanje srca. Plućna hipertenzija Srce ima četiri odjeljka: dvije gornje i dvije donje komore. Donji desni odjeljak, pumpa krv kroz plućne arterije prema plućima, gdje krv prima kiseonik. Plućna hipertenzija se javlja kada je pritisak u plućnim arterijama povišen iznad normalne visine (8 do 25 mmHg). Kada to stanje traje duže vrijeme, javlja se upala plućnih arterija. Arterije tada mogu postati krute i suziti se. Te promjene otežavaju srcu pumpanje krvi u pluća. Srce postaje slabije kako pokušava pumpati protiv tog pritiska; posljedična ometanja krvnog toka mogu dovesti do stvaranja krvnih ugrušaka. Ti 44

Priprema: Jelena Pušac Broćilović

ugrušci mogu dospjeti do pluća, što može pogoršati stanje ili dovesti do smrti. Osobe s plućnom hipertenzijom se mogu žaliti na umor, bol u prsima i nedostatak daha tokom normalnih aktivnosti poput hodanja i trčanja, koje mogu napredovati do mjere da pogađaju sve fizičke aktivnosti. Terapija ove bolesti je raznolika i uključuje rehabilitaciju, psihosocijalnu podršku te hirurško liječenje, kao i liječenje lijekovima. Terapija lijekovima uključuje korištenje lijekova za razrjeđivanje krvi kao što su varfarin, heparin, fondaparinuks, argatroban, dabigatran, apiksaban i rivaroksaban. Lijekovi koji razrjeđuju krv djeluju tako da sprečavaju nastanak ugruška. Najčešće korišteni lijek za razrjeđivanje krvi, varfarin, zahtijeva budno praćenje s dnevnim do nedjeljnim laboratorijskim nalazima, kako bi se održao terapijski cilj. Glavna nuspojava lijekova koji razrjeđuju krv je krvarenje koje se može manifestovati kao lako zadobijanje modrica, krvarenje u probavnom traktu i krvarenje u mozak; teški slučajevi mogu biti fatalni.

Nisu dostupni dokazi iz randomizovanih studija da su lijekovi za razrjeđivanje krvi u potpunosti efikasni kod terapije plućne hipertenzije.. Nije pronađena nijedna studija koja je zadovoljila kriterijume. Pregledani su dokazi i iz drugih studija (nerandomizovanih). One su dale dokaze slabog kvaliteta o djelotvornosti ove intervencije i rezultati bi trebalo da se interpretiraju s oprezom. Ono do čega je naš stručni tim došao je studija koja dokazuje izuzetan uticaj liofilizovanog srijemuša (Allium ursinuma ) na plućnu hipertenziju, objavljenu 2017. godine u International Journal of Molecular Sciences pod nazivom „A Novel Therapeutic Approach in the Treatment of Pulmonary Arterial

PRIRODA I

Sildenafil” , autora: Mariann Bombicz 1, Daniel Priksz 1, Balazs Varga 1, Andrea Kurucz 1, Attila Kertész 2, Akos Takacs 1, Aniko Posa 3, Rita Kiss 1, Zoltan Szilvassy 1 and Bela Juhasz 1,* Stoga osjećamo i dužnost da širu javnost obavijestimo, o ovoj i te kako važnoj činjenici, naročito sada u doba ove pandemije zvane Covid-19 te da što Hypertension: Allium ursinum Liophyli- je moguće prije spriječimo razvoj plućne sate Alleviates Symptoms Comparably to hipertenzije i trombova u plućima koji

Z D R AV L J E

su, nažalost, najčešći uzrok obolijevanja kod virusa Covid 19 . Neophodno je liofilizovani srijemuš preventivno koristiti kako bismo spriječili razvoj plućne hipertenzije i dodatno ojačali organizam ovim najjačim prirodnim antibiotikom sa našeg podneblja. Studiju možete preuzeti sa linka https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/ articles/PMC5535927/

Prirodna kozmetika – pitanja za Nataliju

Krema protiv bora „Mama za pet“

a sam jedna sasvim obična mama dvije djevojčice, novinar, veliki zaljubljenik u društvene mreže i digitalni marketing. Sve svoje ljubavi spojila sam u jednu Instagram priču „Mama za pet“, mjesto gdje svakodnevno objavljujem savjete i trikove za čišćenje, kuvanje i kupovinu. Intuicija me “natjerala” da pokrenem IG profil, ali i blog, gdje damama pomažem da brže i lakše prođu kroz svakodnevne obaveze. Na tom putu, sasvim slučajno, posjetila sam Institut „Vinis“ u Banjaluci i čika Slavka Crnića koji već više od 50 godina pravi brojne prirodne recepture. Zamolila sam ga da specijalno za moje osjetljivo lice napravi jedan proizvod i tako je krema protiv bora „Mama za pet“ ugledala svjetlo dana. Po čemu je krema protiv bora sa potpisom „Mama za pet“ posebna, šta je čini drugačijom od ostalih kremica na tržištu? Krema protiv bora „Mama za pe“ nije klasična komercijalna krema, već proizvod 3 u 1. To znači da samo jednim pakovanjem vi njegujete lice, područje oko očiju i dekolte i samim tim ne bacate novac na masu drugih nepotrebnih maza. Takođe, već znate da su nam velike kozmetičke kuće nametnule različite kreme za dvadesete, tridesete i 40+ godine. Čika Slavko je napravio recepturu koja je prilagođena svim tipovima kože i godinama, bez sintetike i štetnih sastojaka koji prodiru u vašu i moju kožu. Ova luksuzna krema u sebi sadrži 12 biljnih eteričnih ulja (smilje, australijski

Natalija Todorović

čajevac, bergamot, eukaliptus, ružu…) i zeolit K-96 koji hrane našu kožu i čine je blistavom (bez onog ružnog masnog sjaja), a pomažu u otklanjanju postojećih i sprečava nastanak novih bora. Prirodni sastojci umiruju kožu, djeluju na bore i sprečavaju nastanak akni. Krema je specifična i po tome što je prilagođena svim tipovima kože.

Neki od komentara zadovoljnih korisnica: Imaš li u planu još neke proizvode pored kreme?

Kako si došla na ideju da je napraviš? Kao i svaka druga dama, isprobala sam brojne kreme za lice u potrazi za onom idealnom: da daje hidrataciju, ali da ne masti kožu, da njeguje ali sa prirodnim sastojcima, da smiruje i osvježava lice i vraća nam samopouzdanje bez trunke šminke. Kada sam je napokon pronašla, odmah sam poželjela i da je podijelim sa drugim damama. Kakva su iskustva korisnica? Sve utiske dama koje su kupile kremu sačuvala sam u istaknutim pričama na Instagram profilu „Mama za pet“. Kako vam ja ne bih prepričavala njihova iskustva, prosljeđujem neke od poruka divnih dama koje me prate.

Ova krema postala je već moj zaštitni znak, a u budućnosti bih voljela da je vidim i na policama svojih omiljenih apoteka. Sigurno je da će biti još proizvoda, ali idem korak po korak i osluškujem potrebe dama koje me prate. Medici.com

S T O M A T O L O G I J A

održana je „Škola dentalnih vještina“. Šezdeset učesnika, među kojima su i studenti završnih godina stomatologije, imali su priliku da kroz šest radionica steknu novo znanje i vještine. Radionice na kojima su imali priliku da učestvuju su: -- Hirurška radionica -- Dentalna fotografija -- Imobilizacija avulziranih zuba -- Protetika/brušenje zuba za fiksne protetske nadoknade -- Radiološka radionica -- Urgentna stanja u stomatologiji. Predavači i mentori su bili profesori, docenti i asistenti, zaposleni na Medicinskom fakultetu u Banjaluci. Po završetku svake od radionica, studentima su uručeni sertifikati o uspješno savladanim dentalnim vještinama. Dekan Medicinskog fakulteta prof. dr Ranko Škrbić poručio je studentima da ovaj događaj ima tendenciju da pređe u tradicionalan i da se svake godine u maju organizuje škola kliničkih vještina ne samo za naše student, već i za Медицински Факултет Универзитета у Бања Луци sve zainteresovane studente u regionu. Projekat su podržali brojni saradnici, među kojima su: Savez studenata Medicinskog fakulteta, Masterlab, DenU organizaciji Medicinskog fakul- tal SM, Apoteka Anapharm, Biassco, AXIteta Univerziteta u Banjaluci, Komiteta OS, MI Tulumović, Dentalna klinika, Pro za međunarodnu razmjenu studenata Max 3DENT. medicine Republike Srpske (SaMSIC) u “Medici.com” periodu od 27.5. do 28.5.2021. godine

Škola dentalnih vještina

bog pandemije skoro godinu i po dana bilo je teško organizovati praktični dio nastave za sudente medicine. Studenti Medicinskog fakulteta Banjaluka, posebno oni sa završnih godina stomatologije, kažu da su se uželjeli prakse.

ZDRAVSTVO - SRBIJA

Arheološkom parku “Viminacijum” 7. maja. 2021. godine dodeljene su nacionalne nagrade “Kapetan Miša Anastasijević”. Ovo priznanje dodeljuje se već više od dve decenije sa ciljem afirmacije poslovnog i društvenog ambijenta Srbije. Nacionalno priznanje “Kapetan Miša Anastasijević” dobila su 22 najuspešnija preduzetnika, privrednika, zdravstvena, kulturna i naučna radnika. Projekat “Put ka vrhu” započet je pre dvadeset jednu godinu, sa osnovnom idejom afirmacije privrednog i društvenog stvaralaštva Srbije, sledeći primer kapetena Miše Anastasijevića. Projekat su pokrenuli “Medija invent”, Beogradski i Novosadski univerzitet. “Biti uspešan, jedna je od najvećih vrlina koju imaju samo retki, izabrani. Oni čine našu poslovnu elitu, kao što je Miša pripadao poslovnoj aristokratiji. Nema većeg dobra i postignuća u životu pojedinca od toga da ostanete dobro ime u svome narodu”, kaže prof. Radovan Pejanović, predsednik žirija ove prestižne nagrade. Direktorka Doma zdravlja Loznica, dr Branka Krasavac dobitnica je ovogodišnje nagrade “Kapetan Miša Anastasijević” za požrtvovanost i izuzetne rezultate u borbi protiv pandemije Kovid 19, što je i neposredan povod za ovaj razgovor. Dom zdravlja „Dr Milenko Marin“ Loznica obavlja zdravstvenu delatnost iz oblasti primarne zdravstvene zaštite na području grada Loznica za 79.327 stanovnika. Dom zdravalja je osnovan 16. 9. 2010. godine. Pre toga delatnost iz oblasti primarne zdravstvene zaštite obavljana je u okviru Doma zdravlja koji je bio organizaciona jedinica Zdravstvenog centra „Dr Milenko Marin“ Loznica. Dom zdravlja Loznica akreditovan je 2013. godine na period od tri godine, a od marta 2017. godine stečena je akreditacija na sedam godina do marta 2024. godine. Doktorko Krasavac, Vi ste već preko šest godina, kao uspešan direktor i na čelu Kriznog štaba u Vašoj ustanovi. Koje konkretne mere ste preduzeli nakon proglašenja pandemije Kovid 19? Odmah nakon proglašenja pandemije kompletno smo reorganizovali rad ustanove, kako bi se obezbedilo zbrinjavanje kovid pozitivnih pacijenata. 48

Dr Branki Krasavac, direktorki Doma zdravlja „Dr Milenko Marin“ Loznica

Priznanje „Kapetan Miša Anastasijević“ Razgovor vodio: Rade-Radenko Karalić

dr. je obezbeđivan sanitetski prevoz kao i sanitetski prevoz suspektnih na Kovid za one građane koji nisu u prilici da se sami organizuju i dođu na pregled.

Dr Branka Krasavac, dobitnica priznanja „Kapetan Miša Anastasijević“

Otvorene su kovid ambulante za zbrinjavanje odraslih, zbrinjavanje dece i trudnica. Sledili smo uputstva Ministrstva zdravlja i Svetske zdravstvene organizacije u pogledu opremanja ovih punktova za preglede kovid pacijenata. Obezbedili smo za sve zaposlene dovoljne količine zaštitne opreme u vreme kada na početku epidemije većina zdravstvenih ustanova nije posedovala ni za medicinsko osoblje. Svi resursi su usmereni na zbrinjavanje pacijenata, laboratorijska i rendgen-dijagnostika, lekarski pregledi obavaljali su se u jednom objektu kako bi se izbeglo kretanje pacijenata sumnjivih na kovid. Terenske ekipe su organizovane za preglede u kućnim uslovima, a patronažne službe na terenu za podizanje svesti o prevenciji, zaštiti, i prepoznavanju prvih simptoma kako bi se izbeglo širenje bolesti a za preglede dece organizovala u saradnji sa Ministarstvom i noćni rad pedijatara u službi za zdravstvenu zaštitu dece. Za građane Loznice koji su hospitalizovani u drugim mestima i bolnicama van teritorije grada Loznice kao što su Beograd, Novi Sad, Valjevo, Požarevac i

S obzirom na to da generalno nije bilo iskustva u lečenju obolelih, odnosno malo se znalo, šta ste činili u cilju stručnog osposobljavanja medicinskog osoblja? Za sve vreme pandemije organizovana je edukacija lekara i medicinskih tehničara u vezi s primenom protokola lečenja i zbrinjavanja kovid pacijenata. Napravljena je na njenu inicijativu vajber mreža lekara Loznice kako bi se obezbedio brz protok informacija, razmenjivala znanja i iskustva u dijagnostici i lečenju. To je omogućilo da se preveniraju komplikacije i neželjeni ishodi kod većine kovid pozitivnih pacijenata i da se unapredi proces lečenja i osigura brz oporavak. Takođe su održavani sastanci sa lekarima iz službi Doma zdravlja putem video- poziva ili skajpa u cilju unapređenja znanja i razmene informacija, instrukcija iz Ministarstva zdravlja. Saznali smo, iako Vi zbog skromnosti to ne ističete, da ste Vašim ličnim autoritetom obezbedili i određene donacije? Obezbeđene su brojne donacije u aparatima, dijagnostičkim uređajima zaštitnoj opremi, dezinfekcionim sredstvima i sl. Tokom 2020. godine, zahvaljujući saradnji sa Lokalnom samoupravom i preduzećem „Adient“ d.o.o., obezbedili smo izuzetno vrednu donaciju aparata za detekciju korona virusa čija je vrednost oko 100 000 evra. Zbog odlične saradnje sa lokalnom samoupravom, privrednicima u gradu obezbeđena je podrška i paketi za zapo-

Z D R AV S T V O - S R B I J A

slene u kovid ambulantama Doma zdrav- nosti kao bi se unapredio rad i poboljlja, a za građane u vreme hladnih dana čaj, šao kvalitet pružanja usluga zdravstvene voda i osveženje dok čekaju na pregled. zaštite pacijenata. Učestvujem u akcijama i kampanjaKako ste rešavali kadrovska pita- ma promocije zdravlja i podržavam organja usled velikog povećanja obi- nizacije civilnog društva u promovisanju ma posla? zdravih stilova života. Pored teške situacije u zemlji i gradu, izazvane pandemijom, težili smo da Šta ste preduzeli da imunizacija se poboljšaju kadrovski kapaciteti u ustabude što masovnija? novi. I pored Uredbe o zabrani zapošljaČim je započeta masovna imunizacivanja u vreme pandemije zaposlili smo ja u januaru 2021. oformili smo timove, više lekara i medicinskih tehničara ko- otvorili punktove i od tada do danas (april ji sada vredno rade u kovid ambulanti 2021) vakcinisano je oko 15500 građana prvom dozom vakcine. Uspostavljena Doma zdravlja. je koordinacija i vertikalni i horizontalNasledili ste nemali dug, nastao ni mehanizam izveštavanja kako bi se razdvajanjem Doma zdravlja od postigli najbolji mogući rezultati. OtvoOpšte bolnice? Kakva je sada si- ren je centralni punkt u Loznici, ali i u tuacija? 17 zdravstvenih ambulanti i zdravstveDomaćinskom politikom poslovanja nih stanica koje se nalaze van teritoriuspeli smo da vratimo dug koji je Dom je grada kako bi vakcinacija bila svima zdravlja nasledio od trenutka razdvajanja dostupna, uključujući i društveno osetod Opšte bolnice tako da je danas na- ljive grupe građana. Zahvaljujući dobroj ša ustanova likvidna i uspešno posluje. organizaciji rada dobili smo pohvale od gradonačelnika grada Loznice od načelVaša ustanova je akreditovana do nika Mačvanskog okruga za dobru orga2024. Dobijanje sertifikata o akre- nizaciju procesa imunizacije i obuhvata ditaciji zahteva veliku aktivnost. građana vakcinacijom protiv Kovida 19. Kako ste to uspeli? Dr Braka Krasavac obavlja dužnost Organizovala sam stručne timove i direktora ustanove, ali istovremeno radi pokrenuli smo proces akreditacije Usta- kao izabrani lekar u kovid ambulanti ili nove. Uspostavljen je timski rad stručnih na vakcinalnom punktu ili lekar na tetela u ustanovi, Komisije za kvalitet rada renu kad god to zatreba. i Komisije za intrahospitalne infekcije. TaUživa poštovanje zaposlenih i ima sa kođe je uspostavljen postupak za utvrđi- svima neposredan odnos tako da svi bez vanje svih slučajeva neželjenih događaja zadrške od spremačice, vozača, medikako bi se osigurala bezbednost i zapo- cinskih tehničara i lekara mogu u svaslenih, ali i pacijenata prilikom pružanja kom trenutku da joj se obrate, razgovaraju, požale, pohvale i dobiju savet, zdravstvene zaštite. Pristupili smo izradi strateških do- ohrabrenje i podršku. kumenata kako Doma zdravlja, tako i U svakodnevom radu podstiče timstrateških planova sa ciljem unapređe- ski rad i saradnju sa drugim zdravstvenja javnog zdravlja. nim, socijalnim, obrazovnim i drugim Upravljala sam i rukovodila timom ustanovama i organizacijama na lokalza oblast akreditacije, a rezultat je da nom i nacionalnom nivou a sve sa cije Dom zdravlja akreditovana ustanova ljem očuvanja i unapređenja zdravlja od Agencije za akreditaciju zdravstvenih stanovništva. ustanova sa statusom od sedam godina Kako ste doživeli priznanje - doakreditacije i to od marta 2017. do marta 2024. godine. bijanje ovako velikog priznanja Oformila sam tim za suzbijanje i pre„Kapetan Miša Anastasijević“ i venciju nasilja nad ženama i tim za spreto u kategoriji za požrtvovanost i čavanje nasilja i zanemarivanja dece. izuzetne rezultate u borbi protiv Inicirala sam sastanke timova i sačinjavirusa korona? vanje izveštaja o radu na osnovu kojih “Ovo je veliko i divno priznanje ne se donose mere za suzbijanje nasilja u tako za mene, već za ustanovu, za sve saradnji sa Centrom za socijalni rad i zaposlene, za sve one koji nas pomažu lokalnom samoupravom. i podržavaju u ovom teškom vremenu. Sarađujem sa savetnikom za prava Posebno mi je čast što sam među dopacijenata kako bi se razmatrale žalbe, bitnicima ovog visokog priznanja patriprimedbe pacijenata i donosim shodno jarha srpskog Porfirija, Čen Bo, ambatome mere i nalažem realizaciju aktiv- sadorke Kine, prof. dr Dane Gruičić, prof.

Zaslužena nagrada dr Branki Krasavac, direktorki Doma zdravlja Loznica

dr Gorana Stevanovića, dr Ane Šijački, dr Jorgovanke Tabaković, prof. dr Zvonka Gobeljića, Boška Vučevića. Ovo je nagrada svih nas u Domu zdravlja Loznica jer smo u uslovima pandemije uspeli da pokažemo da nam je zaštita zdravlja i života građana prevoshodni prioritet a profesionalna dužnost i obaveza prema zdravlju, istovremeno imperativ i privilegija. Mi smo se posvetili ne samo suočavanju i izazovima lečenja kovid infekcija, gde je u kovid ambulanti od 17.3.2020. godine do danas obavljeno 40.134 pregleda pacijenta, već i prevenciji bolesti - imunizacijom stanovništva. Pronalazak vakcina protiv ove bolesti kao najdelotvornijeg rešenja omogućava bolju zdravstvenu zaštitu i ono što je najvažnije veću mogućnost da sačuvamo ljudske živote. U tom pogledu od 8. januara, kada je počela imunizacija na više punktova u Loznici, vakcinisali smo prvom dozom 25000 lica i II dozom 19000. Radili smo ove godine i sa smanjenim kapacitetom u ljudskim resursima jer su u trećem talasu pandemije u Domu zdravlja Loznica inficirana virusom 53 zaposlena. Veoma mi je drago i ponosna sam što su prepoznati rad, vrednosti, trud i zalaganja osoblja Doma zdravlja. Iza ovog priznanja stoji ceo tim od preko 300 zaposlenih koji sa odličnom organizacijom menadžmenta, preko 17 lekara u trijaži je angažovano od 17. marta do danas i 19 medicinskih sestara i tehničara, od kojih su neki volonteri i danas, i 12 laboranata, a na pedijatriji, gde takođe postoji trijažni punkt za decu i mlade, je angažovano 12 lekara i 16 medicinskih sestara (stalno zaposleni i volonteri) koji svakodnevno brinu o zdravlju naših građana. U bolnici u Batajnici pet naših lekara bilo je angažovanao mesec dana, jedan lekar dva meseca. Iako lekari sa primarnog nivoa i od prvog dana u kovid ambulanti vrsni profesionalci su se odlično uklopili i brzo snašli u radu na sekundarnom nivou.” 49

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Da li smo mogli da predvidimo, naslutimo ovu pandemiju? Vreme u kome živimo, evo već više od godinu dana, nedvosmisleno pokazuje i dokazuje ono što smo mi, koji se ovim problemom profesionalno bavimo, oduvek znali. Da su mikroorganizmi - virusi, bakterije, gljivice i njihovi produkti toksini, jedan od najvećih zdravstvenih, ali i ekonomskih i bezbednosnih rizika i izazova vremena u kome živimo. Da se razumemo, oni su oduvek bili tu, oni su zapravo jedan oblik života, stariji i vitalniji od nas. Mnogi od njih se nalaze u prirodi, u raznim vektorima i rezervoarima, kakav je npr. i korona virus, neki žive i u nama, čak nam i pomažu, neki mudro vrebaju trenutak da posustanu naše odbrambene snage i da napadnu i izazovu bolest. Epidemija i pandemija bilo je u prošlosti, one su pratilac ljudske istorije i civilizacije, često su menjale njene tokove. Setimo se Justinijanove kuge, koja je doprinela propasti Rimskog carstva, tifusa koji je zajedno sa ruskom zimom, uz vojničke veštine generala Kutuzova, zaustavio Napoleonov osvajacki pohod, zatim epidemije koja je pratila srpsku vojsku tokom njene golgote u Prvom svetskom ratu, španskog gripa, svinjskog gripa, variole, Ebole, SARS-a i MERS-a koji su sabraća Covid-19 virusa i naravno ne zaboravimo HIV kao planetarnu kugu novog doba. Pitali ste da li se ova pandemija mogla naslutiti. Po mom mišljenju, odgovor može biti potvrdan. Kao univerzitetski nastavnik ja svoje studente učim da pred brdom stoje, a vide ono što je iza brda. Da razmišljaju, čitaju, informišu se i kritički analiziraju različite naučne izvore. I tako, listajući eminentne svetske časopise od 2013. godine naovamo, videlo se da se dosta govorilo o pandemijama i njihovim posledicama, ali i o samim korona virusima, koji su svakako prisutni u prirodi i tokom zimskih meseci odgovorni su za 30% respiratornih infekcija. Rađeni su i razni simulacioni eksperimenti, diskutovalo se o tome i na naučnim i na bezbednosnim konferencijama. Svetski lideri su upozorili da nije pitanje da li, već kada će izbiti nova pandemija. Jeste li saglasni sa tim? Zašto? Sigurno mislite na nedavnu evropsku inicijativu, ali ona je malo zadocnela i zadire u sferu politike i rekomponovanja sveta. Ja ću se držati struke. I da odmah kažem, bez želje da ikoga obeshrabrim, pandemija će biti i ubuduće. Prvo, mikroorgnizmi teže da obnove svoj vitalni 50

Uz Njegoša protiv straha i panike kao neprijatelja imunološkog sistema Razgovor vodio: novinar Nemanja Milutinović

Prof. dr Elizabeta Ristanović, načelnik Odeljenja za mikrobsku genetiku i imunologiju VMA, redovni profesor Univerziteta odbrane i član Uređivačkog kolegijuma časopisa „Medici.com“ od prvih dana našeg postojanja gostovala je nedavno na Jutarnjem programu RTS-a. Ovo gostovanje izazvalo je pažnju medija u Srbiji i regionu, zbog originalnog pristupa koji inače odlikuje našu saradnicu i snažnih poruka o borbi sa pandemijom koje je poslala u etar u razgovoru sa novinarom Nemanjom Milutinovićem. „Medici.com“ je popratio njeno gostovanje i izdvojio najvažnije segmente.

potencijal, a oni to mogu da učine kretanjem kroz osetljivu populaciju, zatim, tu su klimatske promene koje takođe postaju jedan od vodećih bezbednosnih izazova i o tome se sve više priča, globalno zagrevanje doprinosi širenju areala rasprostranjenosti raznih infektivnih agenasa, njihovih rezervoara i vektora, baš kao i migracije i kretanja stanovništva. A sa migracijama se sele i mikroorganizmi. Sada govorim o prirodnim procesima. Naravno da je razvoj nauke dostigao taj stepen da ona može biti i zloupotrebljena u cilju izmene postojećih i stvaranja novih mikroorganizama koji bi mogli imati pandemijski potencijal. Ali neka crna biologija ostane u domenu crnih slutnji. Jesmo li nešto naučili iz aktuelne krize? Kako da se pripremimo za narednu? Vi ste više puta isticali da se ključ borbe sa krizom nalazi u trouglu između medicine, ekonomije i bezbednosti? Nakon ove pandemije svet svakako neće biti isti i ona će osim zdravstvenih imati razne posledice koje već naslućujemo – kako geopolitičke i bezbednosne, ekonomske jer su bogati postali još bogatiji, kao i posledice u sferi obrazovanja, funkcionisanja društva i mnoge druge. Aktuelna kriza nas je naučila da koliko god problem bio globalni, da su odgovori

bili lokalni, da su svi bili prepušteni sebi i da su se najbolje snašle i organizovale zemlje koje su sačuvale recidive sistema javnog zdravstva okrenutog čoveku kakav smo imali u socijalizmu, a da su mnogi bogatiji i moćniji posrtali pred naletom virusa. Pokazala nam je da međunarodna solidarnost ne postoji i ogolila sve slabosti ideja koje su proklamovane, što se videlo po odnosu evropskih zemalja prema Italiji. Podsetila nas je koliko je važan oslonac na sopstvene snage, što smo u vremenu liberalnog kapitalizma neretko zaboravljali rasprodajući i devastirajući naše kapacitete – institute, farmaceutsku industriju, bolnice. Pokazala nam je koliko je važno obrazovanje, ulaganje u znanje i nauku, jer ko na sopstvenu pamet ne računa mora skupo da plaća tuđu. Shvatili smo da je potrebno revitalizovati i naše naučnoistraživačke centre, napraviti sopstvene dijagnostičke reagense, osvojiti tehnologije, krenuti u proizvodnju vakcina i vratiti se tamo gde je bila nekadašnja Jugoslavija. Mislim da mi to možemo. Nedavno sam pročitala neku analizu koliki su milionski prihodi farmaceutskih kompanija koje su proizvele vakcine protiv kovida-19, a tek su proizvele i isporučile 200 miliona doza, a pandemiji se ne nazire kraj, izvršene su i procene koliki će tek ti prihodi biti u budućnosti, a mnoge zemlje su, da bi nabavile vakcine, dospele na prag dužničkog ropstva... Setite se kaubojštine

Z D R AV S T V O - S R B I J A

koja je vladala oko nabavke respiratora i svega ostalog. Naravno da su ljudsko zdravlje i život nešto što nema alternativu, ali zamislite kolike bi uštede ostvarila zemlja koja ima svoje kapacitete za proizvodnju. I meni je posebno drago što smo mi, uz pomoć naših partnera i prijatelja, na tom putu oživljavanja našeg vakcinalnog programaa. Videli smo da se virusi ne zaustavljaju na granicama. Da li je onda rešenje u regionalnoj i međunarodnoj saradnji? Mikroorganizmi ne prepoznaju administrativne granice, ne pokazuju pasoše i ne zaustavljaju se na njima. Čak i kada ih zatvorite i onemogućite razmenu ljudi i dobara. Zaustavite ekonomiju, a virus pronalazi put. Mi smo to među prvima prepoznali i Republika Srbija je, sećate se prošle godine, prva otvorila svoje granice za zemlje regiona. Pokazali smo i spremnost da pomognemo svojim susedima i u vakcinama, respiratorima, medicinskoj opremi. I to je jako dobro. Jer kako god se bude rekomponovala međunarodna političko-bezbednosna scena, mi smo ovde pućeni jedni na druge. S druge strane, to ima i neko svoje imunološko opravdanje, jer je reč o ljudima koji su blisko povezani, slične genetike, pa je i prirodno prokužavanje i sticanje kolektivnog imuniteta u tom slučaju brže. A što se tiče međunarodne saradnje, generalno, ona je svakako dragocena i neophodna. Uostalom i sada se potvrdilo da su pravi prijatelji oni na koje se možeš osloniti u nevolji, a to su oni koji su nam prvi pritekli u pomoć - Rusija i NR Kina. Naravno, uvek treba raditi na jačanju i unapređenju međunarodnih veza i kontakata, posebno u domenu nauke. Ali ne sme se zaboraviti i činjenica da je Srbija, ali i region i Evropa, zbog NATO agresije i udruženog dejstva osiromašenog uranijuma i hemijskih agenasa izožena još jednoj epidemiji - epidemiji malignih oboljenja. Radioaktivnost takođe slabi imunološke snage organizma i olakšava posao infektivnim agensima. Ima li razloga za strah i zašto strah nije dobar sa imunološkog aspekta? Koliko tu možete da učinite vi kao ljudi od struke i nauke, a koliko mediji? Koliko je bitna krizna komunikacija? Strah životu kalja obraz često, a slabostima smo zemlji privezani, veli naš lovćenski Tajnovidac. A kako je sve u životu i prirodi neraskidivo povezano, postoji neuroendokrinoimunološka osno-

va cele ove priče. Jer strah, tj. hormoni stresa, deluju direktno imunosupresorno, slabe naše imunološke snage. Uplašen čovek je bolestan čovek. Zato je jako važno za sve koji se bave ljudima u vreme krize, za sve ljude od struke i nauke da svoje poruke, savete, način obraćanja ljudima prilagode tako da one budu fokusirane i oblikovane da u ciljnoj grupi ne izazovu strah i paniku, već da objasne ljudima šta da rade, kakve će koristi imati ako poštuju određena pravila, da ih podstaknu da budu partneri u rešavanju krize, baš kao što i mediji i medicina treba da budu partneri na istom zadatku u ovakvim situacijama. Dakle, krizna komunikacija nije samo posao za profesionalne portparole već za sve nas. Ako se komunikološki aspekti ne sprovedu na pravi način teško je sprovesti ostale operativne segmente rešavanja krize. I na tome treba raditi. Posebno danas. Pandemiju od početka prati infodemija i jedan snažan informacioni rat gde se koriste društvene mreže i dezinformacije koje se brižljivo plasiraju i pletu uvek oko nekog zrna istine stvarajući ozbiljnu konfuziju među ljudima. I proizvodnja i distribucija vakcina pretvorila se u rat, kao i skoro sve činjenice vezane za pandemiju. Ratuje se na visokom nivou, ali se vodi bitka i za duše ljudi. I kada sve prođe i kada se budu analizirale naučene lekcije, ovaj segment treba uzeti u obzir. Da li se po Vašoj oceni naša zemlja dobro bori sa krizom? Šta nam je ona pokazala? Naša zemlja je i u ovoj krizi pokazala da su naš najvredniji resurs ljudi i da imamo sjajne i posvećene lekare, medicinske tehničare, veterinare, molekularne biologe, dobar zdravstveni sistem, vojsku, policiju, žilavu privredu koja može da se izbori sa svim nedaćama. Pokazali smo da ne posustajemo i ne odustajemo i da u ovome što se događa vidimo razvojnu šansu.Stvaramo i gradimo. Nikle su tri kovid-bolnice, dijagnostički centri, spremamo se da otpočnemo proizvodnju vakcina, niko nije ostao bez medicinske pomoći, brzo i efikasno je organizovan proces vakcinacije na dobrovoljnoj osnovi, a bilateralnim aranžmanima prvi smo obezbedili vakcine različitih proizvođača. Pružili smo ruku bratske i prijateljske pomoći našim susedima u regionu afirmišući princip regionalne saradnje. Uz mostove prijateljstva, gradimo i pruge i puteve kako bi komunikacija bila brža, a ekonomski tokovi u regionu intenzivniji, a budućnost sigurnija. I to je istina koja se ne može prenebreći.

Medijsku pažnju izazvao je i stav prof. dr Elizabete Ristanović o vrlo aktuelnom pitanju koje se ovih dana postavlja vezano za poreklo COVID-19 virusa u kome su akteri SZO, Kina i SAD. Ona je svoj stručni komentar situacije dala na RTS-u 03.06.2021. godine, u razgovoru sa novinarom Vladimirom Palikućom. Vjerujemo da to interesuje i čitaoce Medici.coma. Iskustvo uči da se istrage nekada pokreću da bi se zataškale cinjenice. Ali mi smo ozbiljni ljudi i pokušaću jezikom naučnih argumenata da dam odgovor na ovo kompleksno pitanje. Naime, teorijski je svakako moguće i jedno i drugo. I da virus preskoči barijeru vrste i i prilagodi se novom vulnerabilnom domacinu, što nije retko kod zoonoznih, posebno RNK virusa, kao i da se zahvaljujuci napretku nauke, u laboratoriji izmeni virus, ubacivanjem odredjenih genskih sekvenci, ukrštanjem različitih mikroorganizama ili čak da se sintetiše potpuno novi. Naravno, to je posao naučno i tehnoloski najmoćnijih i najsuperiornijih.Ali ova pandemija, njeni uzroci i posledice, su od početka igra divova i igra moćnih. I kao da smo se ovom pričom nekako vratili na pocetak, jer su mnogi naučni radovi o korona virusu, njegovom ukrštanju sa drugim virusima, pandemijskom potencijalu objavljivani u eminentnim naucnim časopisima mnogo ranije. Istrazivački timovi su bili interesantni po sastavu, institucijama i državama iz kojih dolaze, finansijeri projekata takodje. Sve to je onima koji su pazjivo pratili i analizirali prilike moglo da ukaže na nadolazeću pandemiju koja je i po svojim geopolitickim, ekonomskim, socijalno-psihološkim, posledicama dobila dimenzije pravog rata. Ona je ogolila sve slabosti i sve kontraverze koje postoje u arhitekturi savremenog sveta. Da se vratim na sam virus i njegovo poreklo, priča je naravno kompleksna i svakako da ovaj problem treba objektivno i nepristrasno proučiti sa svih strana, uzimajući u obzir sve činjenice i stavove vrlo eminentnih naučnih autoriteta koji su vrlo različiti. Zarad buducnosti čovecanstva treba saznati istinu jer ona upozorava da se sa prirodom ne smemo igrati, buduci da je ne poznajemo dovoljno. Profesorka Ristanović je gledaoce u ovom razgovoru upoznala sa jednim zanimljivim istraživanjem… Čuveni profesor Majkl Čosudovski se nedavno malo poigrao, pa je u nekim tekstovima iz 2009. godine zamenio imena tadašnjih čelnika svetskih institucija imenima aktuelnih koji brinu o korona krizi. Začudo, malo ko je primetio da je reč o tekstovima koji se su se ticali svinjskog gripa, crnih prognoza koje su tada emitovane i svega onoga sto je pratilo tu pandemiju.Dakle, medijski diskurs je bio potpuno identičan. Savet Evrope je tada najavio istragu koja nije dovela do odmotavnja klupka. 51

Z D R AV S T V O - S R B I J A

езависно од тога за организацију скупа добила сам повељу Студеничке академије на коју сам посебно поносна. Сарађујући са др Мирославом Јеринићем, лекаром у дијаспори из града Либерец у Чешкој, истраживали смо везе и утицај др Батута на чешке лекаре и сарадњу која је откривала све више и више детаља. Доста наслова књига др Батута преведено је на чешки (неке и на бугарски) и служе као важна штива из превентивне медицине. Дајемо читаоцима на увид. Мало је наших лекара који су на такав начин уважавани у другом народу. Др Батут је једини назван „патријархом” здравствене културе. Поносни смо на догађаје и личности о којима се овде говори.

За први скуп „800 година српске медицине” у манастиру Студеница 2010. године одабрала сам рад о лекарима Чесима и Словацима који су притекли у помоћ Србији

Примери поштовања који трају кроз време Славица Жижић Борјановић Институт за јавно здравље Србије „Др Милан Јовановић Батут”, Београд, Србија

Мирослав Јеринић Krajská nemocnic Liberec, Česka Republika

Др сц. мед. Слaвица Жижић Борјановић

Лекари Чеси и Словаци притекли у помоћ Србији Значајна је и призната историјска чињеница да су се почетком 19. века, у периоду обнове српске државе у пружању помоћи при оснивању и раду санитета, међу словенским народима највише истакли чешки и словачки лекари. Имали су снажну улогу у формирању санитетске службе у Србији, окупљању лекара у еснафско Српско лекарско друштво, унапређење здравства, културе и науке тадашње Србијe. До балканских ратова у Србију је дошло најмање 25 лекара Чеха и Словака који су се ставили у службу српске државе и народа и настанили у њој. Пoред професионалне лекарске службе у миру и као војни лекари, многи су испољили патриотизам и оданост новој домовини добровољно учествујући у ослободилачким ратовима. Била је ово најбројнија група страних лекара која је тада дошла у Србију. У Србију су у том периоду дошли словачки и чешки лекари: Карло Пацек (Karol Pacek), Карло Белони (Karol Beloni), Јанко Шафарик (Janko Šafárik), Јосиф Холец (Josef Holec), Јован Валента (Јан Валента), Јован Машин (Jan Mašín), Јарослав Кужељ (Jaroslav Kužel), Игњат Феликс (Ignat Felix), Едуард Михел ( Eduard Michl), Херман Мајнерт (Herman Mainert), Јосиф Хрњичек (Josef Hrníček), Освалд Хајнц, 52

Живот је дат да се у границама могућности племенито утроши.

Јован Цвијић

Бохуслав Бауше (Bohuslav Bauše), Јован Пелнарж, Јован Петико, Јосиф Кафка (Josef Kafka), Јосиф Маржик (Josef Mařík), Венцеслав Седлачек (Věnceslav Sedláček), Венцеслав Стејскал (Věnceslav Stejskal), Јан Марек (Jan Marek), Карл Бајер, Михајло Шулек, Владимир Подграцки, Милан Моравец, Адам Фердинанд (Adam Ferdinand) и други.* Неки од ових Чеха и Словака, а тада наших лекара, који су доживели балканске ратове, поново су се ставили у службу народа, а долазили су из Чешке и други лекари, међу којима је било и познатих професора. Оперисали су и лечили у рату, али и помагали при школовању наших будућих лекара, држали предавања, успостављали трајне пријатељске везе и сарадњу са нашим лекарима и пријатељство међу народима. Били су то проф. др Рудолф Једличка, проф. др Отокар Кукола, др Код неких су презимена германизована и често су директно превођена чешка презимена на немачки, а неки су имена и презимена прилагодили онима у нашем народу. *

Ладислав Силвана, проф. др Вацлав Либенски (Václav Libenský) и зубни лекар генерал Вацлав Јелински, (Václav Jelinský), др Станисалав Вомела, проф. Јозеф Пелнарж и други. Др Батут вратио дуг према народу

У златном Прагу на Карловом универзитету проф. др Јарослав Хлава, чувени патолог свога времена, планирао је одвајање микробиологије у посебну катедру, независну од патологије којом се бавио. Позвао је др Милана Јова-

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Писмо Чехословачке амбасаде у Београду 1938

Бранич од зараза C 53.7 1886 САНУ подкорица

новића Батута да прими дужност шефа нове катедре. Др Батут то није прихватио рекавши „да треба да врати дуг народу из којег потиче и којем све дугује”. И да оснује Медицински факултет у Београду. Проф. Хлава предводио је на Првом конгресу лекара и природњака, одржаном у Народном позоришту у Београду од 5. до 7. септембра 1904. године у спомен стогодишњици Првог српског устанка за ослобођење Србије а под покровитељством краља Петра I, у време крунидбених свечаности, најбројнију страну делегацију као почасни председник Конгреса. Поздравивши конгрес најснажније је подржао др Батута у његовом науму да и Србија добије „школу за лекаре” у часу када је било доста противника! Чешка је „присвојила” један број књига из превентивне медицине др Батута преводећи их на

чешки и учећи о превентиви своје лекаре. Велико поверење и част. Да ли сте знали да је највећи број лекара странаца на позив наше државе, кад није било ни лекара ни „школе у којој би учили” дошао Чеха и Словака, таман колико и на Конгрес и „присвојио је Србију” као своју домовину оставши у њој. Дошао је и др Јарослав Кужељ који у Чачку има улицу нпр. Да ли сте знали да др Батут има четири почасна доктората: београдски, загребачки, бечки и последњи чешки. Никада се у вишевековној историји Карловог универзитета није догодило да се докторат уручује изван граница државе на исти начин као у Прагу. Баш то је доживео др Батут 1938. године у чију част је дошла најзначајнија делегација из Прага изневши ректорска знамења, инсигнија, и доневши их у Београд. Писао је о том великом догађају лист „Политика”. Поред Ордена легије части др Батут је одликован још једним страним одликовањем – Орденом белог лава, највишим одликовањем тадашње Чехословачкe чији је први председник био Чех Томаш Гариг Масарик (1850– 1938). Да ли знамо да су чешки лекари, честитајући рођендан др Батуту, написали у „Весник чехословачких лекара” чланак њему у част, назвавши га поводом деведесетог рођендана „патријархом југословенске здравствене културе”. О томе колико су били те 1938. године у праву можемо посведочити и данас у доба пандемије корона

Лични Орден Белог лава др Батута

вируса. Непрестано нас опомињу речи из „Бранича од зараза”. Знам, сећам се, да сам у Клубу српско-чешког пријатељства у Београду уживала у гостопримству наших суграђана Чеха уз домаћи кекс и чај и превођење са чешког списа из медицине посвећених овом нашем значајном лекару. И они су уживали у разговору схватајући колико су везе међу некадашњим лекарима биле чврсте, пријатељске. Данас, 18. априла 2021. гледали смо у директном преносу на телевизији говор Милоша Земана, председника Чешке који је смогао снаге да каже колико жали што је његова држава била међу онима које су ставиле потпис 1999. године, иако последња, да се наша тадашња држава бомбардује.

Vomela S. Profesor Dr Milan Jovanovič Batut, Patriarcha jugoslávksé zdravotnické kultury. Věstník Čsl Lékaŕ 1937; 42:1-14. Разгледница из Чешке упућена др Батуту

Снимајући емисију „Батут ко је то?“ из серије „Из прве руке” РТС, а бирајући амбијент, рекла сам „да би било врло природно да ентеријер може да буде Амбасада Чешке на булевару (како смо је колоквијално тада звали)”. Питам се није ли то део колективног памћења и откуда код мене тако снажно осећање и поштовање према другом народу ако није као братски. У говору данашњег председника Чешке сажета је братска љубав и осећајност данашњег народа на исти начин као што су некада њихови лекари имали осећај за развој медицине у Србији, неки се и сами преселивши трајно у Србију да помогну где оставише и потомство. 53

Преузето са: https://www.mzv.cz › tragovi_ceha_u_srpskoj_istoriji

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Има још доста тога што бисмо могли подвестви под питање: „Да ли сте знали?” а односи се на Чешку. Мислим да је и ово довољно да греје срце братским осећајем а на примеру односа према лекарству и народном здрављу, највећем богатству једне државе. Србија памти!

Један од родоначелника српског здравства био је чешки лекар

Херман Август Мајнерт Разгледница Прага упућена др Батуту

Др сц. мед. Славица Жижић Борјановић

Seznam publikací prof. Batuta ve fondech v knihovnách v ČR (Spisak publikacija prof. Batuta u fondovima biblioteka u ČR) Překladatel byl většinou dr. K. Bulíř (18681939) viz NAVRÁTIL, M. Almanach českých lékařů. P., M. Navrátil 1913 (prevodilac je bio, uglavnom, K. Bulíř (1868-1939), vidi NAVRÁTIL, M. Almanach českých lékařů. P., M. Navrátil 1913 Jovanovič-Batut, Milan Obrození: lékařská poučení mládeži i rodičům 1924 Preporod: lekarske pouke mladima i roditeljima 1924) Edice Lidové rozpravy lékařské sv 161 Praha, Otto 1924 NK ČR - prezenčně Začátek formuláře Konec formuláře Jovanovič-Batut, Milan Abeceda zdraví a nemoci: Zákl. pravidla 1901 (Azubuka zdravlja i bolesti: Osnovna pravila) Edice Bibliotéka lékařských spisů populárních VIII Začátek formuláře Konec formuláře Jovanovič-Batut, Milan Chraň se před nákazou! 1902 (Zaštiti se od infekcije!) Edice Lidové rozpravy lékařské III, 10,34 NLK Praha sg. K 924/34 Začátek formuláře Konec formuláře Jovanovič-Batut, Milan Pijáctví (pijenje, alkoholizam)1901 (ze srbské sbírky Knihy pro lid) (iz srpske zbirke Knjige za narod) Praha, A. Hynek 1901 Začátek formuláře Konec formuláře Jovanovič-Batut, Milan Porod a šestinedělí 1901 (Porođaj i babinje) Edice Lidové rozpravy lékařské II, 5,17 NLK Praha K 924/17 Začátek formuláře Konec formuláře Jovanovič-Batut, Milan Souchotiny a manželství 1901 (Sušica/Jektika (u originalnom tekstu)/ i brak) Edice pokladnice praktických vědomostí pro život 21 Karlín, Knapp asi 1901-1925 Začátek formuláře

Konec formuláře Jovanovič-Batut, Milan Šlabikár zdravia 1906 (Bukvar zdravlja/slovački jezik) Edice Ludové lekárske spisy 1,2 Liptovský Svätý Mikuláš, Klimeš a Pivko tl. 1906 Začátek formuláře Konec formuláře Začátek formuláře Konec formuláře Jovanovič-Batut, Milan Žena těhotná 1900 (Žena trudna/trudnica) NLK Praha K 924/4 Moravská zemská knihovna Brno 20035.090.1 Začátek formuláře Konec formuláře Jovanovič-Batut, Milan Zdravotnictví veřejné a lékaři obvodní: zkušenosti venkovského lékaře 1900 (Zdravstvo javno i lekari okružni (sreski): iskustva lekara iz provincije (unutrašnjosti) Praha Otto 1900 NK ČR prezenčně Vyšlo jako přívazek knihy E. Albert: Zdroje lékařského vědění Chodounský, Karel O příčinách chorob vnitřních (O uzrocima bolesti unutrašnjih) Edice Lidové rozpravy lékařské , 13-24 Obsahuje(Sadržava): Jovanovič-Batut; O činnosti mozku a nervové soustavy vůbec (O funkciji mozga i živčanog sistema uopšte) Praha: Otto , [190?]. Moravská zemská knihovna sg. 20035.090,13-24 Články o prof. Batutovi (Članci o prof. Batutu) Vomela, Stanislav Profesor dr. Milan Jovanovič - Batut, patriarcha jugoslávské zdravotnické kultury 1937 Zvl. ot. z Věstníku čsl. lékařů, roč. 1937, čís. 42 Nakl. údaje Praha : Stanislav Vomela, 1937. Popis 15 s. Sigla vlastníka OLA001 Vomela, Stanislav Profesor dr. Milan Jovanovič-Batut 1923 Zvl. Otisk Věstníku českých lékařů 20, 1923. Holešov, nakl. vlast. 1923

оком читавог 19. века лекари странци, рачунајући и аустријске Србе, премошћавали су дубок јаз између реалне потребе за лекарима и могућности да их Србија сама школује (први Медицински факултет у Србији отворен је у Београду тек 1920. године). Упркос огромним тешкоћама у раду (лоши санитетски услови, материјална и општа несигурност, непоштовање народа, неретко и државне елите), многи од тих лекара нашли су у Србији своју нову домовину и остали забележени као морални узор и непоколебљиви борци за народно здравље. Међу њима се издваја и име Хермана Августа Мајнерта (1805-1858), доктора медицине родом из Литомњержица у Чешкој (тада Лајтмериц у Аустријском царству). Херман Мајнерт је медицину студирао у Прагу, Бечу и Пешти, где је стекао диплому доктора медицине (највише медицинско звање стицано на факултетима оновремене Аустрије и Европе) 10. августа 1835. године. Упркос чињеници да се након дипломирања запослио у Будиму, другом по значају центру Аустријског царства, др Мајнерт се, као велики емпатичар и авантуриста, већ 1836. сам понудио српским властима, које су га 8. децембра 1836. изабрале и поставиле за лекара највећег српског карантина – Алексиначког. Међутим, почетак рада др Мајнерта у Србији није обећавао, штавише, претио је да га кошта каријере, па и тежих последица. Иако стручан по питању колере, куга је у пракси за њега била велика непознаница, а то неискуство кумовало је одлуци да се заражени турски војници пропусте из Алексинца у Београд, што је узроковало ширење куге по Србији. Упркос овој фаталној грешци, др Мајнерт се искупио храбрим ангажовањем у Ражњу, најопаснијем леглу кужне заразе, након чега је помилован од кнеза Милоша и српске јавности и поново постављен за лекара Алексиначког карантина, где је наставио да лечи кужне болеснике, овога пута са значајним искуством стеченим у „првим борбеним редовима“ против ове опаке болести. Остатак каријере др Мајнерт је провео у београдској Војној болници (1838-1839), био је први крагујевачки (1839-1847) и трећи београдски (1847-1858) начелник цивилног санитета, односно „окружни физикус“. Био је и члан угледне Сталне лекарске комисије (1853-1858), која је на државном нивоу решавала најзначајнија санитетска питања. На поменутим позицијама дејствовао је с једнаком снагом на два тешка фронта – медицинском и просветном, остваривши запажене резултате: искорењивање епидемије великих богиња (вариола вера), трбушног тифуса и црног пришта (антракс), ангажовање на подизању првих цивилних болница у Крагујевцу и Београду, омогућавање доношења прве српске „Уредбе о гробљима“ 1843. године, медицинско описмењавање народа у погледу потребе обавезног пелцовања (вакцинисања) и одржавања хигијене, доношење првих санитетских прописа, итд. Доктор Мајнерт је добио српско држављанство 1855. а преминуо је у Београду 1858. године без потомства. Извор: Ненад Карамијалковић (Херман Август Мајнерт – доктор без граница, Зборник Матице српске за историју, бр. 92, Нови Сад, 2015)

пркос пандемији, лекари уметници и цела Секција за хуманост, уметност и културу Друштва лекара Војводине СЛД и 2021. године – ради. И међу нама има оних у црвеној зони, неминовно. Акција „Књигом у болнице” редовно се одвија и довијамо се да књиге отпутују. Иду на разне стране света. Негде у већем броју да оснују библиотеку, а другде да је допуне. Од почетка 2021. године поклонили смо их на пет адреса. Специјалној болници за психијатријске болести „Ковин” у Ковину, Специјалној болници „Гамзиград” у Гамзиградској бањи, Општој болници Ужице у оквиру ЗЦ, Специјалној болници Озрен и Бањи Бездан на северу Бачке – одељку Опште болнице Сомбор „Др Радивој Симоновић”. Поново смо са мањим бројем наслова зановили библиотеке општих болница у Ваљеву и Чачку, Прибојске бање и Специјалне болнице у Ивањици. У Ваљево и Ужице послали смо по примерак књиге „Од кројачке игле до хируршког ножа”– аутобиографију др Теодора Божина, лекара, чувеног хирурга, немачког ђака и великог добротвора српског народа у рату и миру. Књигу је неколико пута штампала кћерка Јасминка из Женеве и сваки пут поклањала тираж. Вредне слике, уље на платну наших познатих сликара (12) пре неколико година поклонила је Галерији Матице српске у Новом Саду. На болници у Шапцу финансирала је спомен-плочу на Хируршком одељењу где је др Божин најдуже радио. Божинови су из Модоша, сада Јаша Томић, у Банату. Књига је диван пример честитог живота једне банатске породице. Јасминка чува успомену на своје родитеље и отрже оца виртуоза са склапелом од дубоког заборава. Велико хвала ваљевској болници која је дала пространу вест на сајту своје установе и чува културу сећања. Треба рећи да смо се потрудили да пошаљемо на север Србије у Бездан и књиге на мађарском језику. Захваљујемо др Иди Јокановић и др Хаџи Аци Кожокићу. Прошле године белетристика и на мађарском отишла је у Општу болницу Сента баш оних дана када су

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Хуманост, уметност, култура

Умети сањати и у опасно пролеће Припремила: др сц. мед. Славица Жижић Борјановић

Ревакцинација – Славица 19. фебруар 2021.

Стаза здравља у Селтерс парку – Младеновац, фото др Олга Лекић

у Сенти обновили производњу неопходног артикла, квасца. Рат са короном је то покренуо. Пролеће 2021. започело је са појачаним присуством пандемије кроз број оболелих, али су и редови за вакцинацију постајали све дужи. Ових дана, крајем маја, убрзано пада број заражених, вакцина у Србији има чак четири врсте (по пореклу), затвaрају се ковид болнице у Београду, осим највеће у

оквиру Клиничког центра Србије у Батајници. Само нека тако и остане а да се она што пре пренамени за редован рад. Посебност овог априла је изградња болнице у Новом Саду. Почетак градње је 28. април 2021. године. Изградња се убрзава у три смене и од 1. септембра 2021. привремено је намењена за болесне од ковида 19. Наставиће рад као градска болница Новог Сада и тиме премостити недостатак установе секундарног нивоа. Први извештаји о корона вирусу и болеснима били су са севера Србије и често из Клиничког центра Војводине. Невоља је показала добре стране секундарног нивоа здравствених установа, општих болница, какве имају многи градови у Србији. Нама је остало да пожелимо да нову болницу дарујемо. Зараза је недавно однела и животе два истакнута уметника, певача, који су ушли у наше душе и чије песме немају границе. Заувек су нас напустили Ђорђе Балашевић, „панонски морнар”, и Ђорђе Марјановић, највољенији певач са наших простора. Песму о „страш55

Z D R AV S T V O - S R B I J A

маште нама не недостаје као у песми Мирослава Антића. И Ђорђе Балашевић био је из једног новосадског сокака, улице... Кад нас је Ђоле напустио о њему је написао стихове и акад. мед. Владимир Јокановић, песник, а наше Секције председник. Човек који је створио Секцију и који и даље са нама машта и сања. Јоца Јеси л чуо да ће сутра падати динари с неба? Нисам. А је л’ верујеш да има ‘тица што доноси колаче? Не верујем.

Аутор проф Невенка Петровић, Нови Сад

ном петлу” препевао је на норвешки Земунац Влада Канић, инжењер на привременом раду од 40 година у Норвешкој, и отпевао уз гитару у емисији „5казање” РТВ овога маја, јер се вратио у Срем и опет постао наш. Ђолетов петао поклоњен је Норвежанима снимком на ЦД и тако постао интернационалан. Помаљају се наше жеље, Секција прави планове, радујемо се изложбама уживо, представљању књига, бистама лекара које дарујемо, књигама које запоседају полице болничких библиотека и уносе мир у душе болесних. Јесенас славимо јубилеј – 30 година непрекидног рада. Воље и

Јеси л’ чуо да има негде да је стално лето? Нисам. А је л’ верујеш да у радију живу мали људи? Не верујем. Марш одавде из нашег сокака кад не умеш да сањаш! Да те покрљам напола као лебац. Ето! Девојчица са маском – Јасминке Божин

Мирослав Антић. Птица из шуме. „Просвета”, 1979.

Umro jedan pesnik Ред за вакцинацију протв вируса корона на Новом Београду, 1. март 2021. - фото Ђорђе Борјановић

Umesto parastosa Đoki Balaševiću Glas goleme tuge, k’o tihi vetar Struji zemljom balkanskom Umro je pesnik i pevač, kompozitor Nezaboravnih melodija. Svirao je za tuđe i svoju dušu Prestao je sanjivi glas Trubadura vojvođanske ravnice. Kiša je tužno rominjala nad Novim Sadom. Spustili su zastave na pola koplja Umro je apostol muzike Uplakani ljudi nisu hteli verovati Da je na nebo otišao panonski mornar. Više ga zavoleše mrtvog Nego živ kada je bio Masa se zavila u tugu Za umrlim pesnikom tužnih balada. Prolazio sam godinama njegovom ulicom Nikada ga nisam sreo Krio se iza ograde pesama Muzikom gradio kuću za večnost. Vladimir Jokanović

Лепота – фото др Аница Жупунски

Z D R AV S T V O - S R B I J A

VII kongres anatoma Srbije

Autoriteti iz sveta

Početak drugog veka postojanja, Medicinski fakultet u Beogradu obeležiće Kongresom anatoma Srbije, uz učešće medicinskih autoriteta iz sveta Pripremio: Dario Mirović

ovodom sto godina od osnivanja, nizom manifestacija Medicinski fakultet i ove godine sadržajno obeležava jubilej. Održavaju se naučni seminari, izložbe, izdaju knjige. Upravnika Anatomskog instituta „Niko Miljanić“, profesora dr Milana Milisavljevića pitali smo o daljim planovima i izlasku knjige – „Prvih 100 godina Muzeja anatomije čoveka“? Povodom sto godina postojanja i uspešnog odvijanja nastave anatomije, izdajemo monografiju „Prvih sto godina muzeja anatomije čoveka“. Prošle godine počeli smo intenzivno da radimo, stigli do 500. stranice i videli da smo obradili samo prvih pet i poslednjih pet godina istorije našeg muzeja i instituta. Jednostavno je nemoguće toliko dešavanja, u periodu od jednog veka, smestiti u korice jedne knjige. Knjiga je bogata dokumentima, aktivnostima koje je pratilo osnivanje Instituta i u isto vreme otvaranje Muzeja anatomije čoveka. Muzeja anatomije kao mesta, gde bi studenti mogli kontinuirano, mimo vežbi, da uče, jer je muzej zamišljen kao velika učionica. Tu bi mogli da analiziraju preparate koji se nalaze u teglama, a čije slike su u atlasu koji prati muzej.

To je bila velika ideja, koja se ostvarila, a do danas je je postala pravo bogatstvo. U Muzeju, vremenom, menjala se samo postavka preparata. Imamo mi te najstarije preparate koji čine bogatstvo postavke. Izloženi i su i dalje, ali imamo i puno novih preparata. Plastinirane glave su iz serije poslednjih, najsavremenijih preparata. Ideja nastave anatomije je da se plastinirani delovi tela uvedu u svakodnevno učenje anatomije, ne samo na vežbama. Problem sa vlažnim preparatima iz disekcionih sala je da ne mogu da se iznose iz sala. Oni su stalna postavka u disekcionim salama, dok se ne završi procedura rada sa studentima. Zato postoje plastinirani preparati, baš tih idealnih disekcija, koji su metodom plastinacije za sva vremena, bar sto godina, rezervisani, odnosno fiksirani u silikonu. Fiksacija silikonom je na nivou ćelije. Preparati mogu da se iznose iz Muzeja, mogu da se koriste u svakodnevnom radu i može da se uči na njima. Tako da u ovom muzeju možete da vidite najstarije preparate iz 1920. godine ali i najnovijie iz 2020. godine. U Muzeju postoji bogastvo sa kojim se možemo porediti sa Evropom.

Tačno, najmonumentalnije su dve plastinirane glave, koje su najsloženije za disekciju. Zbog brojnosti elemenata na malom prostoru, preparati glave su najkomplikovaniji. Takođe i zbog puno vezivnog tkiva koje drži sve te elemente na okupu. Zato ti preparati na vežbama kratko traju i nestaju. Onda smo mi naručili plastinirane glave od našeg velikog prijatelja i saradnika profesora Gintera fon Hagensa iz Hajdelberga. On ima veliku laboratoriju za pravljenje ovih preparata glave, ali i drugih delova tela. Nabavili smo ih u okviru međunarodne saradnje, posle dve godine čekanja, i koristimo ih u Muzeju za nastavak edukacije naših studenata . To je napredna tehnika čuvanja humanih preparata u izvornom stanju.

U toku su i pripreme za Kongres društva anatama Srbije? Kongres društva anatoma je tradicionalno okupljanje anatoma Srbije svake dve godine. U ovom muzeju možete da vidite zbornike sa kongresa Društva anatoma Jugoslavije koji je osnovan davnih godina i gde su se anatomi takođe okupljali i kružili po centrima gde postoje medicinski fakulteti širom naše Jugoslavije. Odlično to pamtim i sećam Profesore, nabavili ste i nove pre- se predivnh kongresa iz Sarajeva, Rijeparate, plastinirane glave! ke i drugih mesta u Jugoslaviji. Nešto 58

Z D R AV S T V O - S R B I J A

kasnije su ti kongresi nestali da bi se formiralo Srpsko anatomsko društvo. Prošle godine je trebalo da održimo sedmi kongres anatoma, ali zbog korone smo pomerili za ovu godinu. Dobili smo obaveštenje da je moguće okupljanje do stotinu učesnika. U novembru ove godine tri dana ćemo posvetiti razmeni iskustava anatoma Srbije sa naših medicinskih fakulteta. Kongres će biti sa međunarodnim učešćem, imaćemo puno gostiju. Pored ostalih, biće i naš veliki prijatelj, visiting profesor našeg Medicinskog fakulteta, jedan od najuglednijih anatoma, stručnjaka za ljudsko lice na svetu, profesor SEBASTIJAN KOTOFANA, sa MAYO klinike – Ročester – SAD. Profesor SEBASTIJAN KOTOFANA je oduševljen idejom da budemo zajedno i da razmenjujemo iskustva u polju kliničke anatomije, discipline kojom se i mi bavimo, sa velikim aspektom na klinički značaj anatomije . Biće tu još značajnih ličnosti iz regiona koje će doći na kongres. Iskoristićemo priliku da u Beogradu, u sklopu proslave 100 godina anatomije, napravimo jedno uvodno pristupno predavanje u zgradi Rektorata Beogradskog univerziteta - Kapetan Mišinog zdanja, gde je i održano prvo predavanje iz anatomije 9. decembra 1920. godine. Predavanje je održao profesor Niko Miljanić, po njemu danas naš Institut nosi ime. Posle toga ćemo se okupiti u svečanoj sali u Skupštini grada Beograda gde ćemo organizovati prigodan program i druženje dobrodošlice za naše drage goste. Zatim ćemo nastaviti rad sa kongresnim dešavanjima na našem Institutu za anatomiju. Prostor se renovira, pokušavamo da to bude reprezentativno. Naša zgrada, nova-stara dama, sazidana 1926. godine, traži stalno negu, ali pokušavamo da se snađemo u ovoj nemaštini da i to uspemo da uradimo.

Žrtva Covida 19

Odlazak legende medicine Sveža sećanja na prof. dr Branislava Filipovića Dario Mirović i Marko Radoš

„Sine, lekar ima dve diplome - jednu koju mu daje fakultet i drugu narod, ova druga je mnogo važnija“ - govorila je dr Danica, majka profesora Filipovića

rofesor dr Branislav Filipović bio je ugledni srpski i svetski psihijatar, anatom i sudski veštak u najsloženijim slučajevima. Objavio je više desetina knjiga, udžbenika i naučnih radova. Predavao je generacijama studenata Medicinskog fakulteta u Beogradu i ostaće upamćen kao veliki stručnjak -anatom i ugledan profesor, čija su se predavanja pratila sa velikim interesovanjem. Profesor dr Branislav Filipović je pripadao trećoj generaciji porodice lekara koja je dala veliki doprinos u inovativnosti medicine Srbije. Naučni rad Dr Branislav Filipović diplomirao je na Medicinskom fakultetu u Beogradu sa prosečnom ocenom 9,14 i zvanje doktora medicinskih nauka stekao u svojoj 29-oj godini. Specijalistički ispit je položio s odličnom ocenom i postao specijalista psihijatrije. Usavršavao se na Anatomskom institutu u Ženevi i bio član Udruženja anatoma Nemačke. Bio je član Srpskog lekarskog društva, a kao patriota učestvovao je u sanitetskoj jedinici na slavonskom ratištu 1991-1992. godine. Doktorirao je 1991. a pshijatriju je specijalizirao 2001. godine. Tečno je govorio četiri jezika i radio kao sudski veštak. Skoro dve decenije bio je na čelu Anatomskog instituta kao upravnik ili šef Katedre.

Profesor dr Branislav Filipovic (59), dugogodišnji upravnik Instituta za anatomiju Medicinskog fakulteta u Beogradu preminuo je 15. januara u Kliničkobolničkom centru „Dr Dragiša Mišović“ u Beogradu, od komplikacija usled kovida - 19. Sahranjen je 20. januara na Novom bežanijskom groblju u Beogradu. Porodica, mnogobrojni prijatelji, kolege i studenti ispratili su legendarnog profesora na večni počinak. Za vreme opela, ispred kapele na Bežanijskom groblju, stajali su potreseni, dostojanstveno skamenjeni od bola i tuge. Ispred odra, potresnim govorom od profesora Filipovića oprostio se profesor dr Vuk Đulejić.

Profesor Filipović je bio mentor dr Vuku Đulejiću, profesoru anatomije... ”Profesor Filipović je bio izuzetan naučnik, visokih kapaciteta i širokih interesovanja. Veliki uspeh je ostvario na svim poljima koja su bila fokus njegove pažnje i kojima je posvetio vreme. Magistrirao je u 27-oj, a doktorirao u 29 -toj godini života, što je fantastičan uspeh, a u karijeri je objavio na desetine i desetine raznih publikacija, od naučnih radova u najboljim svetskim časopisima, preko stručnih knjiga, monografija i specijalističke literature, do studentskih udžbenika iz kojih generacije budućih lekara sa zadovoljstvom usvajaju znanja koja će im biti neophodna u daljem životu i radu. Od takvog čoveka sam mogao samo da naučim mnogo i nisam se ustručavao da zatražim od njega savet, preporuku i pomoć ”- ističe profesor dr Vuk Đulejić. “Imao sam tu čast i zadovoljstvo da sam sa profesorom Filipovićem zajedno radio na pisanju različitih knjiga, praktikuma i naučnih publikacija i vreme provedeno sa njim mi ostaje u 59

Z D R AV S T V O - S R B I J A

najlepšim uspomenama. Da li ima veće sreće od toga da u isto vreme radite, učite i družite se sa mentorom, kakav je meni bio profesor Filipović. Pored nesumnjivo velikog doprinosa nauci, domaćoj i svetskoj, i svakodnevnoj predanosti radu na različitim istraživanjima, taj veliki čovek je nalazio vreme, koje je posvetio našoj katedri anatomije, razvoju i unapređenju nastave i poboljšanju uslova za rad kako nas zaposlenih, tako i studenata Medicinskog fakulteta. Profesor Filipović je poslednjih 16 godina bio epicentar našeg instituta prema kome je sve gravitiralo. Njegov trag i nasleđe koje je ostavio na anatomiji i na Medicinskom fakultetu je neizbrisivo i nazamenjivo”- naglašava profesor dr Vuk Đulejić. Profesor Branislav Filipović, kao upravnik i šef Katedre Anatomskog instituta je vodio značajne naučnoistraživačke projekte i mnogo je doprineo ugledu Anatomskog instituta u regionu i svetu. Savremena anatomija Prof. Filipović dao je dragocen doprinos osavremenjivanju nastave anatomije. Pored ostalog, formirao je kompjutersku učionicu u kojoj se danas odvija nastava u malim diskusionim grupama. Na Anatomskom institutu Medicinskog fakulteta u Beogradu 2017. godine održan je Drugi teorijski, praktični HANDS-ON međunarodni kurs za hirurgiju perifernog nervnog sistema i brahijalnog pleksusa, prvi takve vrste u našoj zemlji. Profesor Branislav Filipović je govorio: “Nedavni Međunarodni Hands on kurs je skrenuo pažnju javosti, dobili smo velike pohvale iz zemlje i inostranstva. Kolega iz Danske mi je rekao da je to najveći kurs toga tipa ikad održan. Nikad nije video na jednom mestu toliko stručnih ljudi. Bilo je hirurga, drugih stručnjaka i predavača iz 53 države. Svi smo ovde sa anatomije radili kao jedan što je meni posebno drago kao upravniku. Mi smo ponosni na to što smo uradili, napravili prvi Hands on kurs zajedno sa kolegom prof. dr Lukasom Rasulićem. Niko nije pitao koliko je sati, niko nije pitao kada ćemo kući i slično” - govorio je te godine profesor Filipović. Kapitalni projekat profesora Branislava Filipovića svakako je i knjiga ANATOMIJA ČOVEKA koju je radio zajedno sa profesorom dr Laslom Puškašem i profesorom dr Slobodanom Marinkovićem. U knjizi je na preko 600 stranica 60

multidisciplinarno prikazano i analizirano ljudsko telo. Poslednji projekti na kojima je radio profesor Filipović su anatomski lift za Institut i digitalni anatomski sto. Šef Katedre Anatomskog instituta prof. dr Laslo Puškaš na pitanje šta znači odlazak profesora Filipovića, kaže: “To je veliki gubitak za Medicinski fakultet i Institut za anatomiju. Dr Branislav Filipović je 18 godina bio upravnik ili šef Katedre Instituta. Za trideset godina rada imali smo izvanrednu saradnju. Poslednjih pet i po godina nas dvojica smo počeli da radimo zajedno, on upravnik, ja kao šef Katedre Instituta. Bio je izuzetan po obrazovanju, videlo se da je potomak treće generacije lekara, puno je čitao. Bio je vrhunski neuroanatom i psihijatar i sudski veštak. Porodica mu je bila na prvom mestu kao i institucija kojom je upravljao”.

i posttraumatskog stresnog sindroma, gde je pokušavao da dokaže njihove organske osnove. Doprineo je da Medicinski fakultet u Beogradu, povodom obeležavanja jubileja, 100 godina postojanja, dobije, ukazom predsednika Republike Srbije, Sretenjski orden prvog stepena, najviše priznanje države koje se dodeljuje za naročite zasluge u obrazovanju“ - ističe šef Katedre Anatomskog instituta prof. dr Laslo Puškaš.

Profesor Branislav Filipović je prema Srpskoj pravoslavnoj crkvi gajio posebno poštovanje i učestvovao je u mnogim humanitarnim akcijama. Jedan od prvih koji je organizavao prihvat i pomoć izbeglica u teško ratno vreme. „Među kolegama je ostao upamćen po višegodišnjem istraživanju šizofrenije

la je 1926. godine. Dr Branislava Kalić bila je stipendista kralja Aleksandra i kao jedan od najboljih studenata bila je kod kralja na svečanom ručku kad je diplomirala. Deda profesora Filipovića, dr Dimitrije Kalić je završio medicinu u Gracu dvadesetih godina prošlog veka i vrlo

Poreklo Profesor Branislav Filipović je iz stare lekarske porodice. Pripadao je trećoj generaciji porodice srpskih lekara koji su dali izuzetan doprinos našoj i svetskoj medicini. Baka prof. Filipovića, dr Branislava Kalić (profesor je po baki dobio ime), bila je student prve generacije Medicinskog fakulteta u Beogradu (1920), diplomira-

Z D R AV S T V O - S R B I J A

brzo dobio stipendiju i otišao u Pariz i London. Bavio se bakteriologijom, koja tada bila grana u razvoju, a uporedo u to doba razvijala se i epidemiologija. Radio je u Pasterovom institutu u Parizu i Listerovom institutu u Londonu. U Parizu se rodila Danica, majka profesora Filipovića. Po povratku u zemlju dr Dimitrije Kalić prvo je radio u Zagrebu, a kasnije u Beogradu. Dr Dimitrije Kalić bio je osnivač, a od 1936. godine i direktor prvog Zavoda za transfuziju krvi, prve transfuziološke ustanove u Srbiji. Organizovao je 1938. godine prvi transport konzervisane krvi iz Beograda u unutrašnjost Srbije. Tokom Drugog svetskog rata organizovao je protivepidemiološku zaštitu protiv tifusa u Srbiji. Osnivač je Instituta za epidemiologiju i bakteriologiju.

me – jednu koju mu daje fakultet i drugu mnogo važniju , koju mu daje narod”. Na pitanje da li porodična tradicija obavezuje, profesor Filipovi ć je odgovarao: “Mnogo me obavezuje, na sve Otvaranje Međunarodnog HANDS ON kursa, na Anatomskom institutu, 2017. godine

Nakon oslobođenja Beograda 20. oktobra 1944. godine, do završetka II svetskog rata, do maja 1945. godine, dr Dimitrije Kalić je svojim znanjem, ugledom i zalaganjem uspeo da angažuje preko četrdeset hiljada dobrovoljnih davalaca krvi, uglavnom žena iz Beograda, da daju krv za potrebe boraca Sremskog fronta. Majka profesora Filipovića, dr Danica Kalić Filipović je završila Medicinski fakultet u Beogradu. Posle akcidenta u Nuklearnom institutu “Vinča” u Beogradu 1958. godine, kao lekar (imala je 29 godina) bila je član tima lekara koji je u Parizu, na čuvenoj KLINICI KIRI (CURIE), prvi put u svetu obavio transplantaciju koštane srži, ozračenim srpskim istraživačima. Dr Danica Kalić Filipović 1959. godine, bila je redovni profesor Medicinskog fakulteta u Beogradu i jedan od osnivača Instituta za medicinu rada. Profesor je bio ponosan na svoju majku i često isticao da mu je govorila:“ Zapamti lekar ima dve diplo-

načine. Prvo u etičkom smislu, morate imati etički odnos prema pacijentima i prema studentima, sa druge strane morate znati ko ste i sebe postaviti na jedan određeni nivo i imati autoritet koji vam daje znanje. Treće, to me obavezuje da se usavršavam iz dana u dan. Medicina brzo napreduje, moramo to pratiti i mi se moramo određivati prema svim delovima tela, inače više ne možemo globalno pristupiti anatomiji, nego parcijalno. Možete analizirati jedan mali deo čovečjeg tela a da, ipak, o njemu nikad ne saznate sve.” Profesor FiIipović je bio inspirisan nekadašnjim dekanom Medicinskog fakulteta profesorom anatomije Brankom Šljivićem. Znao je njegov čitav životni i naučni opus. Bio mu je velika inspiracija i sledio je njegove visoke naučne kriterijume. Šef Katedre Instituta “Niko Miljanić “prof. dr Laslo Puškaš ističe da je potrebno uraditi dve stvari. Prvo, treba amfiteatar Anatomskog instituta nazvati po profesoru Branku Šljiviću, a drugo

Laboratorija za neuromorfologiju treba da nosi ime profesora Branislava Filipovića. Profesor dr Branislav Filipović ostaće upamćen kao veliki naučnik, anatom, psihijatar, patriota i dobar čovek i prijatelj. Njegov doprinos nauci će se tek izučavati. Za sobom je ostavio suprugu Branku i blizance, dvanaestogodišnje sina Veljka i kćerku Tijanu. Zvucima trube , na Novom bežanijskom groblju, melodijom IL SILENZIO (TIŠINA) profesor doktor Branislav Fillipović je ispraćen na večni počinak. Odlaskom prof. dr Branislava Filipovića, Medicinski fakultet, Institut za anatomiju i srpska medicina izgubili su mnogo, ali njegov doprinos nauci, stručan, predan i humani rad ostaće zapamćeni. Na kraju možemo samo citirati reči profesora anatomije dr Vuka Đulejića: „Tvojim odlaskom ostaje praznina koja odzvanja hodnicima Instituta i praznina u našim srcima koja odzvanja još jače. Ti više nisi sa nama, ali znam da si tu oko nas, među nama i u nama. Tvoja energija će nas voditi i dalje i svi mi te osećamo da si tu. Budi siguran da si ostavio iza sebe naraštaje koji će zahvaljujući tvom učenju nastaviti napred i da te neće izneveriti. Borićemo se onako kako si nas ti naučio i trudićemo se da opravdamo tvoje poverenje“ - rekao je na ispraćaju profesora Branislava Filipovića profesor anatomije dr Vuk Đulejić. Prilikom pisanja teksta, mnogo su nam pomogli: akademik Radoje Čolović, transfuzilog dr Milče Čanković Kadijević, advokat Franc Branko Butolen (tast profesora Branislava Filipovića) i novinar Biljana Đorović. Ovim putem im se zahvaljuljemo.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Medicina i pravo

Iznošenje pogrešne informacije

akonom o zdravstvenoj zaštiti (“Službeni glasnik RS”, br. 25/2019) u članu 54. propisano je da su zdravstvena ustanova i privatna praksa dužne da vode propisanu zdravstvenu dokumentaciju i evidencije i da u propisanim rokovima dostavljaju individualne i zbirne izveštaje nadležnom zavodu za javno zdravlje, kao i drugim nadležnim organima, ustanovama i organizacijama, na način propisan zakonom kojim se uređuje zdravstvena dokumentacija i evidencije u oblasti zdravstva. Dalje, zdravstvena ustanova i privatna praksa, dužne su da čuvaju medicinsku dokumentaciju pacijenta od neovlašćenog pristupa, kopiranja i zloupotrebe, nezavisno od oblika u kome su podaci iz medicinske dokumentacije sačuvani, u skladu sa zakonom o pravima pacijenata i zakonom kojim se uređuje zdravstvena dokumentacija i evidencije u oblasti zdravstva. Vođenje zdravstvene dokumentacije, unos podataka i rukovanje podacima iz zdravstvene dokumentacije isključivo obavlja ovlašćeno lice, u skladu sa zakonom. Vrste i sadržina zdravstvene dokumentacije i evidencija, način i postupak vođenja, lica ovlašćena za vođenje zdravstvene dokumentacije i unos podataka, rokovi za dostavljanje i obradu podataka, način raspolaganja podacima iz medicinske dokumentacije pacijenata koja se koristi za obradu podataka, kao i druga pitanja od značaja za vođenje zdravstvene dokumentacije i evidencija, uređuju se zakonom kojim se uređuje zdravstvena dokumentacija i evidencije u oblasti zdravstva. Zakonom o zdravstvenoj dokumentaciji i evidencijama u oblasti zdravstva (“Službeni glasnik RS”, br. 123/2014, 106/2015, 105/2017, 25/2019 (drugi zakon)) propisano je da se podaci o ličnosti, sadržani u medicinskoj i zdravstvenoj dokumentaciji, obrađuju u skladu sa načelima zaštite podataka o ličnosti, a to pretpostavlja zakonitu, primerenu i srazmernu obradu podataka o ličnosti, koji moraju biti tačni, ažurni i na odgovarajući način zaštićeni od gubitka, uništenja, nedopuštenog pri62

Ljubiša Živadinović, advokat, Beograd

stupa, promene, objavljivanja i svake druge zloupotrebe. Zdravstvene ustanove, privatna praksa i druga pravna lica dužni su da uspostave i održavaju sistem bezbednosti koji obuhvata mere za obezbeđenje sigurnosti podataka koje one poseduju u skladu sa ovim zakonom i zakonom kojim se uređuje zaštita podataka o ličnosti. U slučaju smrti pacijenta članom 203. Zakona o zdravstvenoj zaštiti propisano je da se za svako umrlo lice utvrđuje vreme i uzrok smrti na osnovu neposrednog pregleda umrlog lica i da utvrđivanje vremena i uzroka smrti može vršiti samo doktor medicine. Članom 205. propisano je da je zdravstvena ustanova dužna da obavesti punoletnog člana porodice o vremenu smrti, a nadležni doktor medicine o uzroku smrti pacijenta odmah, a najkasnije u roku od šest sati od utvrđivanja smrti, kao i da obezbedi punoletnom članu porodice neposredan pristup telu umrlog lica, radi provere identiteta. Inače, član porodice može odbiti neposredan pristup telu umrlog lica, o čemu se sačinjava službena beleška, koju potpisuje član porodice umrlog lica. Primer iz sudske prakse: IZNOŠENJE POGREŠNE INFORMACIJE I ČLAN 37. ZAKONA O ZDRAVSTVENOJ ZAŠTITI Ne postoji povreda prava na tajnost podataka u situaciji kada zdravstveni radnik trećem licu saopšti pogrešan podatak o pacijentu hospitalizovanom u ustanovi u kojoj je radnik zaposlen, jer takav podatak uopšte nije sadržan u medicinskoj dokumentaciji, pa ne predstavlja službenu tajnu u smislu Zakona o zdravstvenoj zaštiti. Iz obrazloženja: “Prema činjeničnom stanju, utvrđenom od strane prvostepenog suda,

suprug prvotužilje, otac drugotužioca i trećetužioca, odnosno brat četvrtotužioca, M.P. dana 27.1.2006. godine primljen je i zadržan u tuženoj ustanovi kao pacijent. Istog dana, nešto kasnije, kuću tužilaca posetila su dva čoveka koji su se predstavila kao službenici bolnice čiji je posao da jave rodbini kada neko umre. Tom prilikom oni su saopštili porodici da je M.P. preminuo i da se njegovo telo nalazi na odeljenju sudske medicine. Kasnije, tužioci su saznali da su lica koja su ih obavestila o navodnoj smrti radnici pogrebnog preduzeća M.S. Tužioci su otpočeli sa organizacijom sahrane, kupili pogrebno mesto, stvari potrebne za daću, a obaveštena je i rodbina, pa su mnogi rođaci doputovali iz inostranstva. Dan kasnije, tužioci su otišli ispred odeljenja sudske medicine kako bi preuzeli telo, ali su obavešteni da se telo ne nalazi na tom odeljenju. Nakon dvočasovne potrage, četvrtotužilac je čitajući knjigu prijema pacijenata uočio da se njegov brat vodi kao živ pacijent, pa je brata, M.P., pronašao živog, u sobi u kojoj je ovaj inače ležao. O tome je odmah obavestio ostatak porodice. Tom prilikom tužiocima je prišla medicinska sestra koja se izvinila porodici, objasnivši da je njenom omaškom prijavljena smrt osobe koja se preziva P…. umesto osobne koja se preziva B… U svakom slučaju, procedura u slučaju da pacijent tuženog umre podrazumeva da najpre lekar sačini tekst telegrama, koji potom medicinka sestra šalje porodici. Tuženi smatra da nema osnova njegovoj odgovornosti te da je prvostepeni sud pogrešno primenio odredbu člana 170. Zakona o obligacionim odnosima kada ga je obavezao na naknadu štete tužiocu. Ova odredba predviđa da za štetu koju zaposleni u radu ili u vezi sa radom prouzrokuje trećem licu odgovara preduzeće u kome je zaposleni radio u trenutku prouzrokovanja štete, osim ako ne dokaže da je zaposleni u datim okolnostima postupao onako kako je trebalo da postupi. Na

Z D R AV S T V O - S R B I J A

osnovu člana 171. Zakona o obligacionim odnosima ova odredba se primenjuje i na druge poslodavce u pogledu odgovornosti svojih zaposlenih za štetu prouzrokovanu u radu ili u vezi sa radom. Prema stavu tuženog, štetu nije prouzrokovala zaposlena kod tuženog, već lica koja su tužiocima saopštila pogrešnu informaciju o smrti njihovog srodnika. U tom smislu, tuženi zapravo prigovara i pasivnoj legitimaciji u ovoj parnici. Prema pravilno utvrđenom činjeničnom stanju zaposlena tuženog je dala pogrešnu informaciju o smrti lica i to na način koji nije propisan procedurama tuženog. Šteta je za tužioce nastala upravo usled iznošenja pogrešne informacije pa je to i uzrok nastanka štete. Nije od značaja na koji način je ta informacija kasnije dospela do tužilaca, nakon što ju je radnik tuženog dao na nepropisan način, jer je šteta nastala zbog toga što je izneta informacija pogrešna. Dakle, nesporno postoji uzročna veza između radnji zaposlene i nastale štete. Odluka prvostepenog suda je u tom delu pravilna, ali se sud pogrešno pozvao na odredbe Zakona o zdravstvenoj zaštiti koje regulišu pravo na tajnost podataka. Odredba člana 37. Zakona o zdravstvenoj zaštiti, koju je prvostepeni sud primenio, propisuje da podaci iz medicinske dokumentacije spadaju u lične podatke o pacijentu i predstavljaju službenu tajnu i režim čuvanja te službene tajne, a sve u vezi prava pacijenata. Na konkretnu situaciju ne može se primeniti citirana odredba Zakona, jer se ovde ne radi o iznošenju podatka iz medicinske dokumentacije pacijenta. Takav podatak čijim je iznošenjem nastala predmetna šteta nije postojao u medicinskoj dokumentaciji i zato je informacija i pogrešna. Usled takvog postupanja zaposlene tuženog povređena su prava ličnosti tužilaca, zagarantovana Ustavom Republike Srbije. Apelacioni sud nalazi da je prvostepeni sud pravilno ocenio da je povređeno pravo na dostojanstvo, ali ne prihvata da je učinjena i povreda prava na privatnost.” (Presuda Apelacionog suda u Novom Sadu, Gž. 4654/10 od 10.3.2011. godine) - Bilten Apelacionog suda u Novom Sadu, broj 2/2011, Intermex, Autor sentence: Mirjana Pejović, sudijski saradnik

Fitoterapija

Tretiranje dijabetesa prirodnim putem

U Goran Poletan, fitoterapeut

današnje vreme, problem povišenog čećera je sigurno jedan od najraširenijih zdravstvenih problema za koji zvanična medicina nema rešenja: dijabetes je postao problem koji se može držati pod kontrolom, ali se ne može izlečiti. Iz tog razloga prirodna medicina postaje sve češći izbor brojnih pacijenata koji se ne mire sa sudbinom da moraju svakodnevno i doživotno uzimati puno lekova, pa tako počinju da tragaju za fitoterapijom da bi poboljšali sopstveno zdravlje i tako dobili na kvalitetu života. Kada govorimo o tretiranju šećerne bolesti prirodnim putem, jedna od najvažnijih stvari koje moramo znati je ta da ne postoji čajna mešavina koja će biti delotvorna baš u svim slučajevima. Kako je svaka osoba slučaj za sebe, tako i sam tretman mora da se prilagođava svakoj osobi u zavisnosti od njenog ukupnog zdravstvenog stanja.

Imajući u vidu da nije samo gušterača ta koja je odgovorna za održavanje nivoa šećera u granicama normale, nego veliku ulogu u tome zadatku imaju bubrezi, jetra i celi endokrini sistem, odmah nam je jasno da će kod osobe sa usporenim metabolizmom biti potrebna jedna vrsta čajne mešavine a, na primer, kod osoba sa oslabljenom bubrežnom funkcijom sasvim druga. Brojne su biljke koje se u literaturi pominju kao delotvorne u snižavanju

nivoa šećera: list duda, pelin, mahune pasulja, grčko seme..., a kao što i svaka šahovska figura može odlučiti partiju, ali samo u određenoj situaciji, tako i svaka od predloženih biljaka može biti efikasna kod određene osobe, ali slabo delotvorna kod druge. Zato je izuzetno važno znati da svaka osoba koja se odlučuje za biljni tretman mora da bude spremna na strpljivost, pošto će nekada morati promeniti i tri, ili četiri potpuno različite vrste čajne mešavine da bi našla rešenje za svoj problem. Za veliki broj pacijenata je frustrirajuće iskustvo kada potroše jednu vrstu čajne mešavine i ne primete iole značajniji rezultat, pa tako i odustanu, prestajući da veruju da bi im moglo biti pomoći od biljnih čajeva. Oni uporniji nastavljaju, verujući da onaj ko traži on i nađe leka i strpljivost im se često isplati. U našoj praksi, tretman klasičnim čajem za dijabetes, kada se pretpostavlja da se radi o usporenom metabolizmu, daje rezultate u oko 85% slučajeva, dok se u ostalim slučajevima moraju koristiti čajevi za endokrini sistem ili pojačanje bubrežne funkcije. Zato je važno da pre nego što se odlučite za bilo koju vrstu biljne terapije, imate na umu da one deluju postepeno i da njihova primena, uz vrsnog, iskusnog poznavaoca njihovih svojstava, zahteva strpljenje i razumevanje činjenice da svaka boljka traži svoju biljku, a svaka osoba zahteva specifičan tretman, prilagođen njenom zdravstvenom problemu/problemima. Goran Poletan PR, www.ozdravite.com, gp@ozdravite.com Telefoni: Srbija 065 43 819 43, BiH 066 355 310

ZDRAVSTVO - SRBIJA

Banjski odmor – putovanje koje unapređuje zdravlje Bojana Beljić master ing. organizacionih nauka, PR Specijalne bolnice Merkur

Banje Srbije

lobalna pandemija koja je obeležila prošlu a i ovu godinu, dovela je do toga da svi više nego ikada mislimo o zdravlju i vrednujemo njegov značaj. Sve aktivnosti i dešavanja dobila su novu naglašenu kompnentu, a to je zdravstveni aspekt. Putovanja su razvila potpuno novi kontekst i novi zdravstveni ton. Promena mesta boravka, odmor i nova iskustva – jedna su od osnovnih ljudskih potreba. Zato od njih ne treba odustati, već treba putovati bezbedno i zdravo. U ovoj atmosferi, banjske destinacije su se pozicionirale kao savršeno mesto za odmor, beg od svakidašnjice, ali istovremenu brigu o zdravlju. Svetski trend zdravstvenog turizma poslednjih godina fokusiran je na prirodne terapije i tretmane, a upravo je to ono što banje poseduju u izobilju – lekovite mineralne vode i raskošni prirodni ambijent. Banjski odmor motiviše ljude da uvode zdrave navike i stilove života i unapređuju svoje zdravlje. Današnji trenutak je vrlo izazovan za turizam i postavilja pred ovaj sektor zahteve za novim i inovativnim sistemima poslovanja. Jedan od takvih inovativnih turističo-zdravstvenih programa razvijen je u Specijalnoj bolnici “Merkur” u Vrnjačkoj Banji. “Merkurova” Post-Covid Rehabilitacija je program koji pomaže ljudima da se nakon preležanog covida vrate normalnim životnim i radnim aktivnostima, kombinujući vrhunsku banjsku medicinu, fizikalnu terapiju i prirodne tretmane, uz odmor u banjskom ambijentu. Da kvalitet srpskih banja zadovoljava najviše medicinske i prateće standarde inostranih gostiju, pokazuje činjenica da će Specijalna bolnica “Banja Koviljača” kao jedina od svih specijalnih bolnica u Srbiji od ove godine primati na rehabilitaciju i lečenje korisnike Penzionog osiguranja Austrije (PVA). Ovo je prvi put u istoriji da državno osiguranje Austrije potpisuje komercijalni ugovor sa rehabilitacionim centrom druge zemlje što će svakako doprineti promociji kvaliteta domaće banjske usluge u inostranstvu. Srpski turisti sve više su okrenuti domaćim destinacijama i otkrivanju lokalnih lepota. Zato je promocija domaćeg banjskog turizma u medijima veoma značajna, a časopis “Medici.com” to radi na sveobuhvatan i moderan način, naročito kroz posebnu rubriku „Banje Srbije“ i uz dobru saradnju sa turističkim organizacijama. Banje Srbije, kao identifikacija za srpsko more, ovog leta spremno očekuju, ne samo starije već i mlade, koji žele lep provod i zdrav odmor. DOBRO NAM DOŠLI!

Urednik rubrike “Banje Srbije”: Rade-Radenko Karalić Priprema: “Medici.com” DTP: Sretko Bojić

Z D R AV S T V O - S R B I J A

luksuzni hoteli, vile, veliki park na preko Specijalna bolnica zaKoviljaču rehabilitacijuniču Dobrodošli u Banju 40Ribarska hektara sa impozantnomBanja fontanom u njestavlja tretman hiperbarične oksigenacije koji sobe za masažu gde se obavlja preko 20 vrsta

S U

pecijalna bolnica za rehabilitaciju Ribarska Banja nalazi se na obroncima Jastrepca, nedaleko od Kruševca. To je oaza čistog planinskog vazduha, zdrave hrane i nadasve lekovitih termalnih Koviljkinog izvora, koji podnožju legendarnog se koristegrada, još odna praistorije. mestu gde se spajaju reka VodaDrina je sumporovita sa osoi planinahomeoterma Gučevo, nalazi se binama slabih alkalnosaliničnih voda, pa je najBanja Koviljača, nadaleko poznato prirodno sličnija termama banja. lečilište i jedna odpoznatih najlepšihpirinejskih banja Srbije. Za Koristi se za lečenje koštano-zglobnih, denju su znali još Iliri, pa Rimljani i Osmanlije. generativnih, ortopedskih i nekih neuroloških Međutim, za krucijalnu godinu nastanka ovog oboljenja. Odlične rezultate pokazuje trelečilišta smatra se 1858. godina Kadakod je zvatmana posttraumatskih stanja, nakon operacija nično utvrđena „Obaveza lekara da preko leta lokomotornom kod ui intervencija banji sedećina bolne nadgledati isistemu, njima uredreumatskih oboljenja i urođenih deformiteta no i po pravilima lekarskim upotrebljene vode na kostima Banja i zglobovima. prepisivati“. Koviljača doživljava procvat Posebnu u lečenju bolesnika 20 – tih i 30 novinu – tih godina prošlog veka,predkada

govom središtu. Koviljača je jedna od nekolicimasaža, đakuzi bjuti i fikraljevske, tnes centar,zbog kao ne srpskih banjakade, sa prefi ksom išarma relakskojim prostorije sa toplim ležaljkama i zveje privlačila srpske vladare, a ovaj zdanimepitet, nebom.vrhunskim tretmanom pacijelaskavi najboljibolnica provod nataUi vrelim gostiju,letnjim danasmesecima čuva Specijalna je u Sportsko-rekreativnom centru „Samar“ u za rehabilitaciju Banja Koviljača. Ribarskoj Banji. Mini-akva park, okružen stoMeđu prvim osnovanim i akreditovanim letnim jastrebačkim šumama, pružatokom osveženje rehabilitacionim centrima u Srbiji, viišedecenijskog nezaboravnurazvoja, adrenalinsku zabavu.. Specijalna bolnica timskim radom, stalnim inovacijama, i usvajanjem najviših standarda, pozicionirana je u samom vrhu sa prepoznatljivim kvalitetom i za stranog Tel. +381 37 865 270 https://www.ribarskabanja.rs gosta.Ova ustanova je ostvarila savršenu sinergiju prirode i tradicionalnog vidarstva, s jedne i savremenih dostignuća fizikalne medicine i Kažu da je snaga vodopada u mnoštvu rehabilitacije, s druge strane, dok o gostima, kapljica koje rade zajedno s osmehom na licu, danonoćno brine ekipa lekara specijalista, konsultanata, fizioterapeuta, sestara, tehničara, nutricionista.Specijalna bolnica je vlasnik Sunčanog sata, najvišeg priznanja u srpskom zdravstvu, višestruki je dobitnik priznanja za lidera u regionu u oblasti zdravstvenog i wellness turizma, a takođe ima predstavnika u naučnom komitetu Međunarodnog udruženja balneologa.

se obavlja u hiperbaričnoj komori. Ova terapija ima širok spektar dejstava: poboljšava cirkulaciju krvi, ubrzava zarastanje rana i preloma kostiju, leči gangrenu, opekotine i promrzline i osvežava vitalne funkcije organizma. SB Ribarska Banja je za svoje goste obnovila i proširila staro tursko kupatilo koje je danas moderan wellness i spa centar. Pored bazena tu je i hamam, slana soba i pećina, parno kupatilo, kada kraljice Drage, saune, luksuzne

SB Bukovička Banja

ukovička Banja je smeštena u srcu Šumadije, na padinama planine Bukulje okružena stoletnom bukovom šumom. Specijalna bolnica za rehabilitaciju „Bukovička Banja“ se nalazi u parku Bukovičke Banje, koji je nadrastao ulogu banjskog šetališta i danas je jedan od najvećih svetskih galerija skulptura na otvorenom prostoru“. Banja je poznata po lekovitoj mineralnoj vodi koju Specijalna bolnica za rehabolitaciju “Bukovička Banja” Aranđelovac koristi zajedno sa glinom za lečenje oboljenja gastrointestinal66

https://www.banjakoviljaca.rs

nog i hepatolibijarnog sistema, bolesti respiratornog sistema i povreda lokomotornog sistema. O blagotvornosti kisele vode govori podatak da je još 1811. godine svoje zdravlje njome krepio Dositej Obradović. Na lični zahtev kneza Miloša, bukovička voda je dopremana u bocama i korišćena na dvoru. Rehabilitacija je osnovna delatnost Specijalne bolnice “Bukovička Banja” u Aranđelovcu. Predstavlja proces osposobljavanja osobe do njenih maksimalnih ili optimalnih fizičkih, fizioloških i psihisocijalnih mogućnosti. Osnovni ciljevi kojima se stručni kadar rukovodi u ovoj ustanovi u sprovođenju rehabilitacije su: prevencija invalidnosti-nesposobnosti, rehabilitacija hendikepiranih u cilju kompenzacije i prilagođavanja na postojeće zdravstveno stanje. Poboljšanje kvaliteta života i obuka aktivnostima dnevnog života, su naš prioritet. Raspolažemo sa kompletnim timom stručnjaka koji se bave rehabilitacijom dece obolele od šećerne bolesti. Pored pedijatara, odnosno endoktrinologa, imamo i fizijatra, psihologa i nutricionistu. Tu je i tim sestara koji je obučen za rad sa decom i tim od šest fizioterapeuta koji rade samo sa decom. U toku lečenja koje se sprovodi u Specijalnoj bolnici „Bukovička Banja“ praktično se primenjuju svi dostupni modaliteti fizikalne terapije. Pored kinezi terapija, to su različiti vidovi termo terapije – parafin, primenjuje se lekovito blato koje se meša sa mineralnom vodom i koja je balneološki faktor po kojem je “Bukovička Banja” poznata.

+381 34 725 250 https://www.bukovickabanja.co.rs

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Mataruška Banja

 Tel. +381 36 541 10 22  https://www.agensmb.rs

ineralna voda Mataruške Banje pripada kategoriji natrijum-magnezijumhidrokarbonatnih sumporovitih hipertermi. Sadrži značajne količine vodonik-sulfida 14mg/l, što je glavna terapeutska vrednost ove vode uz temperaturu do 46 C. Ova voda se, uz regulaciju temperature, koristiti putem kupanja, tuširanja, orošavanja kao i kroz individualnu i grupnu hidrokineziterapiju. Mataruška Banja se nalazi u centralnom delu Srbije, udaljena 8 km od Kraljeva i 170 km od Beograda. Krasi je i blaga klima, čist vazduh i blizina kulturno-istorijskih spomenika (manastiri Žiča i Studenica, srednjevekovni grad Maglič ). Na izvorima lekovite vode izgrađena je Specijalna bolnica za rehabilitaciju ,,Agens” ko-

ja ostvaruje savršenu sinergiju izmađu prirodnih-balneoloških faktora i savremenih protokola fizikalne medicine i rehabilitacije. O gostima brine tim lekara (specijalisti fizikalne medicine i rehabilitacije, internista, reumatolog, neurolog), defektolog, fizioterapeuti i medicinske sestre- tehničari. Bavimo se prevencijom, lečenjem i rehabilitacijom pacijenata nakon oštećenja centralnog i perifernog nervnog sistema, nakon povreda koštano-zglobnog sistema i pacijenata sa reumatskim bolestima. Prirodni faktor, sumporovita termomineralna voda, ima značajan efekat u ginekologiji, kod hroničnih zapaljenja adneksa i kod steriliteta. Od ove godine u funkciji je i novi aparat za merenje koštane gustine (DEXA) što doprinosi kvalitetnoj dijagnostici osteoporoze kao uslovu za pravovremenu terapiju i prevenciju mogućih komplikacija i invaliditeta.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Specijalna bolnica za rehabilitaciju "Gamzigrad" Gamzigradska banja

 Tel. +381 19 450-443 U okviru Specijalne bolnice postoji Odeljenje za terapijski i rehabili https://www.gamzigradskabanja.org.rs tacioni tretman koje obuhvata hidroterapiju, termoterapiju, kineziterapi-

amzigradska banja se nalazi u istočnoj Srbiji, 220km jugoistočno od Beograda, a 11km zapadno od Zaječara. Leži na 160m nadmorske visine u meandarskoj dolini donjeg toka Crnog Timoka, na samim njegovim obalama, nedaleko od magistralnog puta Zaječar – Paraćin, kojim se ostvaruje dobra saobraćajna veza u svim pravcima. INDIKACIONA POLJA • Neurološka oboljenja • Oboljenja srca i krvnih sudova • Reumatska oboljenja • Povrede i oboljenja lokomotornog sistema

ju, radnu terapiju, vakuumterapiju, magnetoterapiju, i terapiju laserom.

HBO - hiperbarična oksigenacija, terapija 100%-kiseonikom pod pritiskom

GODINA X BROJ 99. JUN 2021.

N M K

The Board on Cardiovascular Pathology of the Serbian Academy of Sciences and Arts Odbor Odbor za za kardiovaskularnu kardiovaskularnu patologiju patologiju SANU SANU Serbian Atherosclerosis Society

Udruženje Udruženje za za aterosklerozu aterosklerozu Srbije Srbije Odbor za kardiovaskularnu patologiju SANU Udruženje za aterosklerozu Srbije

HISTOPATHOLOGICAL HISTOPATHOLOGICAL ATHEROSCLEROTIC ATHEROSCLEROTIC LESIONS LESIONS OFOF HISTOPATHOLOGICAL ATHEROSCLEROTIC LESIONS OF THE THE THE CORONARY CORONARY ARTERIES ARTERIES ININ CLINICAL CLINICAL ENTITIES CORONARY ARTERIES IN CLINICAL ENTITIESENTITIES OF ACUTE OFOF ACUTE ACUTE CORONARY CORONARY SYNDROME SYNDROME CORONARY SYNDROME (MORPHOLOGICAL-CLINICAL CORRELATIONS)* (MORPHOLOGICAL (MORPHOLOGICAL - CLINICAL - CLINICAL CORRELATIONS) CORRELATIONS) HISTO-PATOLOŠKE ATEROSKLEROTIČNE LEZIJE

HISTO-PATOLOŠKE HISTO-PATOLOŠKE ATEROSKLEROTIČNE ATEROSKLEROTIČNE LEZIJE LEZIJE KORONARNIH ARTERIJA U KLINIČKIM ENTITETIMA KORONARNIH KORONARNIH ARTERIJA ARTERIJA U KLINIČKIM U KLINIČKIM ENTITETIMA ENTITETIMA AKUTNOG KORONARNOG SINDROMA AKUTNOG AKUTNOG KORONARNOG KORONARNOG SINDROMA SINDROMA (MORFOLOŠKO-KLINIČKE KORELACIJE)* V. Kanjuh, S. Radojević Škodrić, V. Lačković, S. Stojković, I. Burazor, S. Kanjuh (MORFOLOŠKO-KLINIČKE (MORFOLOŠKO-KLINIČKE KORELACIJE) KORELACIJE)

V. V. Kanjuh, Kanjuh, S. Radojević S. Radojević Škodrić,V. Škodrić,V. Lačković, Lačković, S. Stojković, S. Stojković, I. Burazor, I. Burazor, S. Kanjuh S. Kanjuh 1

Morphological Morphological – Clinical – Clinical Correlationsstarted Correlationsstarted withwith Giambattista Giambattista Morgagni Morgagni (1682-1771) (1682-1771) • An • Italian An Italian anatomist anatomist and first and first pathologist pathologist fromfrom Padua, Padua, correlated correlated 700 cases 700 cases of his of autopsy his autopsy reports reports 1 withwith clinical clinical diagnoses. diagnoses. • In• 1761 In 1761 (at the (atage the of age79!) of 79!) published published I-V books: I-V books: De sedibus De sedibus et causis et causis morborum morborum per anatomen per anatomen _________________ _________________ indaga indaga tis (The tis (The SeatsSeats and Causes and Causes of Diseases of Diseases Korice Korice drugedruge od 5 knjiga od 5 knjiga G.M. G.M. KnjigeKnjige se mogu se mogu videtivideti u Biblioteci u Biblioteci discovered discovered by Anatomist). by Anatomist). Instituta Instituta za patologiju za patologiju Medicinskog Medicinskog fakulteta fakulteta u Padovi. u Padovi. 1

Giambattista Giambattista Morgagni Morgagni in hisinpreserved his preserved amphitheater amphitheater in Padua in Padua Morfološko-klini~ke Morfološko-klini~ke korelacije korelacije po~ele po~ele su sasu sa Giambattista Giambattista Morgagni Morgagni –em–em (1682 (1682 – 1771) – 1771) • G.M. • G.M. je biojeitalijanski bio italijanski anatom anatom iz Padove iz Padove koji je koji je postao postao prvi prvi patolog patolog jer jejer korelirao je korelirao 700 slučajeva 700 slučajeva svojih svojih obdukcijskih obdukcijskih nalaza nalaza sa kliničkim sa kliničkim dijagnoza dijagnoza ma. ma. sections (slide with picturepublikovao and English text • U*•The 1761. Utwo-part 1761. (u uzrastu (u uzrastu od 79.god.!) od 79.god.!) publikovao je+otext tim je ino Serbian) tim should be read longitudinally (not transversely), first the left and then the right column. The two-part sections are, therefore, one below the other! korelacijama korelacijama 5 knjiga 5 knjiga latinskim sai engleskim latinskim nazivom: nazivom: *Dvodelne odeljke (slajd sa sa slikom tekstom +De tekst De na srpskom jeziku) treba čitati uzdužno (a ne poprečno) i to prvo ceo levi pa onda ceo desni odeljci se, per dakle,anatomen nižuanatomen jedan ispod drugog! sedib sedib us stubac. etus causis etDvodelni causis morborum morborum per indaga indagaGiambattista Giambattista Morgagni Morgagni u svom u svom u staklu u staklu sačuvanom sačuvanom drvenom drvenom Amfiteatru Amfiteatru koji sekoji čuva se učuva Padovi. u Padovi. JedinoJedino je patolozima je patolozima tis (Lokalizacija tis (Lokalizacija i uzroci i uzroci bolesti bolesti 70 dozvoljeno dozvoljeno da uđu daAmfiteatar uđu Amfiteatar i sednu i sednu na njegove na njegove klupe,klupe, kako kako bi bi otkriveni otkriveni od anatoma). od anatoma).

osetiliosetili atmosferu atmosferu Morgagni-evog Morgagni-evog vremena. vremena.

N M K

3-11

Giamba�sta Morgagni o obdukcijama

3-11

N M K

Endothelial cells19 They represent the inner lining of the arterial wall and separate the lumen of the artery from other parts of the arterial wall. They have many important functions. They are morphologically scaly and very thin, so that they can barely be seen with an ordinary light microscope. They contain pathognomonic organelles - Weibel-Palady bodies (similar to a tennis racket), which produce the blood coagulation factor Von Willebrand. This factor is colored red and indirectly shows the continuity and preservation of endothelial cells in the form of a red line on the slide. There is a defect (desquamation) of the endothelium at the site of the blue arrow.

N M K

Prinzmetal (variant) angina pectoris Artery in spasm, seemingly: < lumen, protrusion of endothelial cells into the lumen, > crenation of the internal elastic lamina, ’’thicker’’ muscular media.

____________________

N M K



21-24

N M K

N M K 25

N M K

In diabetes mellitus Type 2, atherosclerotic lesions occur earlier and in arteries of smaller caliber. They are more severe and with more frequent complications both natural and after cardiac surgery.33,34

Kod dijabetes melitusa tipa 2, aterosklerotične lezije se javljaju ranije i kod arterija manjeg kalibra, teže su i sa češćim komplikaci- jama kako prirodnim tako i posle kardiohirurških intervencija.33,34

28-32

N M K

CONCLUSIONS • The histo-pathological substrate in the entities of acute coronary syndrome was observed: Stable and unstable angina pectoris; Prinzmetal (variant) angina pectoris; myocardial infarction (necrosis of cardiomyocytes due to prolonged ischemia) without (NSTEMI) and with (STEMI) ST segment elevation on the ECG. • It is of great benefit to both pathologists and forensic physicians to understand the clinic of acute coronary syndrome, as well as clinicians knowing what is really happening in the coronary arteries. • In Glagov’s phenomenon (the atherosclerotic plaque initially grows outwards and the arterial lumen does not narrow and the blood flow does not change), there is an explanation for the surprise of the coronarographer and the patient. Namely, finding is ’’normal coronarography’’, but the rupture of the atherosclerotic plaque can happen. • The most important and most lethal in atherothrombosis is rupture of the atherosclerotic plaque (with often moderate luminal stenosis). What kills the patient is a secondary obstructive thrombus! In that sense, the therapy of acute coronary syndrome is directed today. LITERATURA

1. Kanjuh V, Balint B, Novaković A, Simjanoski S. Giovanni Battista Morgagni (1682 – 1771) i početak korelacije obdukcijskih i kliničkih nalaza u kardiologiji. Balneoclimatologia (Niš) 2015; 39 (1):431 - 8. 2. Кањух В. Jesse E. Edwards (1911-2008). Некролог у Годишњаку САНУ за 2009. Београд, 2010, стр. 781-4. 3. Lačković V.i sar.Naučna monografija Histologija i embriologija kardiovaskularnog i limfnog vaskularnog sistema – klinički značaj. Ured. Kanjuh V. i Todorović V. CANU, KCCG, Podgorica, 2020. 4. Tanasković I, Lačković V, Kanjuh V, Todorović V. Ateroskleroza (str. 250 – 9). U monografiji Lačković V. i sar. Histologija i embriologija kardiovaskularnog i limfnog vaskularnog sistema – klinički značaj. Ured. Kanjuh V., Todorović V. CANU, KCCG. Podgorica, 2020. 5. Ostojić M, Dobrić M, Beleslin B, Lačković V, Kanjuh V. Klinički aspekti koronarne aterotromboze. U posledipl. udžb. Kardiologija klinički vodič. Gl. ured.B.Beleslin, A. Đorđević Dikić, V.Giga, M.Dobrić (+ 11 ko-urednika). Udruženje kardiologa Srbije. Beograd, 2019., str. 86 – 95. 6. Kanjuh V, Ostojić M, Lalić N, Stokić E, Adjić-Čemerlić N, Gojković-Bukarica Lj. Low and high density lipoprotein–cholesterol and coronary athero-thrombosis.Med Pregl. (Novi Sad) 2009; 62 Suppl 3: 7 – 14. 7. Kanjuh V. Atherothrombotic coronary heart disease. Morphological-clinical correlations, pp 15 – 113; refs 216; fig 51; tab 1; focus boxes 25 (dedicated to American scientist Jesse E Edwards) in book Radovanović N. Jakovljević Dj, Kanjuh V. Quality of life after open heart surgery. A ten year follow-up research study. Atherothrombotic coronary heart disease. Morphological-clinical correlations. Edit V Kanjuh and N Radovanović. SASA, Board on Cardiovascular Pathology & Serbian Atheroscl Soc. Belgrade, 2008. 8. Ostojić M, Kanjuh V, Nedeljković S. Ateroskleroza: evolucijom naših znanja do rešenja problema? Simp Instituta “Niška Banja“ u Niškoj Banji “Kardiovaskularni kontinuum“ 19 – 21 maj 2005. Balneoclimatologia 2005; 29 (1) : 43 – 71. 9. Ostojić M, Kanjuh V, Dobrić M. Ateroskleroza. Poglavlje u posledipl.udžb. “Klinička kardiovaskularna farmakologija”. V izd. (ured T. Kažić, M.Ostojić). Izd Integra, Beograd, 2009., str. 95-129. 10. Kanjuh V, Tatić V, Rafajlovski S, Jelić V, Lazarević S, Kanjuh Ž. Degenerativno – zapaljenska oboljenja arterija i arteriola – arterioskleroza i arterioloskleroza.U posledipl.udžb. Kardiologija 2011. (ured. M.Ostojić, V.Kanjuh, B.Beleslin). Izd. Zavod za udžbenike. Beograd, 2011., str.275 – 83. 11. Кањух В, Остојић М, Бојић М, Ђурић Д, Гојковић-Букарица Љ,Тасић Н, Кањух С. Атеросклероза на прагу III миленијума (Морфолошко-клиничка корелација атеросклеротичних лезија и релевантних клиничких синдрома). У последипл. Уџб. Недељковић СИ, Кањух ВИ , Вукотић МР и сар.Кардиологија, Том 2, Треће издање. Изд ‹›Београд››. Београд, 2000;2: стр.2393 − 423.

ZAKLJUČCI • Sagledan je histo-patološki supstrat u entitetima akutnog koronarnog sindroma: Stabilna i nestabilna angina pektoris; Prinzmetal (variant) angina pektoris; infarkt miokarda (nekroza kardiomiocita zbog produžene ishemije) bez (NSTEMI) i sa (STEMI) elevacijom ST segmenta na EKG. • To je od velike koristi kako patolozima i sudskim medicinarima da razumeju kliniku akutnog koronarnog sindroma, tako i kliničarima - saznanje šta se stvarno događa u koronarnim arterijama. • U Glagov fenomenu (aterosklerotična ploča u početku raste upolje te se lumen arterije ne sužava a protok krvi se ne menja) je objašnjenje za iznenađenje koronarografiste i bolesnika. Naime, pri normalnoj koronarografiji ipak može doći do rupture aterosklerotične ploče. • Najvažnije i najletalnije u aterotrombozi je ruptura aterosklerotične ploče (pri često umerenoj luminalnoj stenozi). To što ubija bolesnika je sekundarni opstruktivni tromb! U tom smislu je danas usmerena terapija akutnog koronarnog sindroma.

12. Kanjuh V, Beleslin B, Dinčić D, Marković-Lipkovski J, Oprić D. Klinički entiteti koronarne aterotrombotične ishemijske bolesti srca i njihovi patološko-morfološki supstrati. XVIII kongres Udruženja kardiologa Srbije sa međunarodnim učešćem .Beograd, 24-27. nov. 2011. Srce i krvni sudovi 2011; 30 (2): 67 -8. 13. Kanjuh V, Lastić Maletić S, Gojković Bukarica Lj, Radak Đ, Nikolić A, Antonijević N.Korelacija koronarnih histopatoloških aterotrombotičnih lezija sa kliničkim sindromima koronarne bolesti. U posledipl. udžb. Kardiologija 2011. (ured. M.Ostojić, V.Kanjuh, B.Beleslin). Izd. Zavod za udžbenike. Beograd, 2011., str.295 -9. 14. Kanjuh V, Ostojić M, Lalić N, Radunović N, Stevanović G, Kanjuh S. Koronarne aterotrombotične lezije. Histopatologija, klasifikacija, korelacija sa kliničkim sindromima ishemijske bolesti srca i dijagnostika in vivo i post mortem.U Monografiji “Novi pogledi u prevenciji i tretmanu ateroskleroze“. ANU RS, Naučni skupovi Knj XI, Odjelj med nauka Knj 2. Red odbor R Kuzmanović (gl ured), D Mirjanić (odg ured), D Šećerov-Zečević (ured), V Kanjuh (predsednik Naučnog odbora), D Vulić, str. 33-100 (16 slika, 153 reference, sažetak i legende slika na engl jeziku). Banja Luka, 2007. 15. Kanjuh V, Gojković-Bukarica Lj, Antonijević N, Tatić V, Teofilovski-Parapid G.Morgagni-evska korelacija deset kliničkih entiteta koronarne atero-trombotične ishemijske bolesti srca sa njihovim patološko-morfološkim supstratima. Zbornik radova i sažetaka III kongr. kardiol. R. Srpske sa međunarodnim učešćem. Banja Luka 1.-3. 6. 2012; str.12-8. 16. Stary HC, Chandler AB, Dinsmore RE, Fuster V, Glagov S, Insull W,Sosenfeld ME, Schwartz CJ, Wagner WD, Wissler RW. A definition of advanced types of atherosclerotic lesions and a histological classification of atherosclerosis. Arterioscl Thromb Vasc Biol 1995; 15: 1512 -31. 17. Stary HC.Natural history and histological classification of atherosclerotic lesions. An update. Arterioscl Thromb Vasc Biol 2000; 20: 1177 – 8. 18. Virmani R, Kolodgie FD, Burke AP, Farb A, Schwartz SM.Lessons from sudden coronary death: a comprehensive morphological classification scheme for atherosclerotic lesions. Arterioscl Thromb Vasc Biol 2000; 20: 1262 -75. 19. Lačković V, Tanasković I, Radak Đ, Nešić V, Gluvić Z, Lačković M, Ašanin B, Radović S, Stanković V, Đurić J, Nešić J, Kanjuh V. Morphofunctional characteristics of endothelial cells in coronary atherosclerosis. Arch Biol Sci (Belgrade) 2011;63(4): 921 -32. 20. Libby P. Mechanisms of acute coronary syndromes and their implications for therapy. N Engl J Med 2013; 368: 2004-13. 21. Virchow R. Die Cellularpathologie in ihre Begründung auf physiologische und pathologische Gewebslehre. A. Hirschwald. Berlin, 1858. 440 pp (4th ed. 1871). Engl prevod: Churchill , London, 1860. 22. Kanjuh V, Stevanović G, Ostojić M, Nedeljković M. Vir-

23.

24.

25. 26.

27. 28. 29.

30.

31. 32.

33.

34.

chow i ateroskleroza – povodom 100.godišnjice smrti. Kardiologija (Beograd) 2002 ; 23 (Supl. 1):46. Kanjuh V, Stevanović G, Ostojić M, Stanković Z, Dimitrijević J, Kanjuh S. Rudolf Virchow (1821 – 1902) i njegov uticaj na razvoj patološke anatomije u Srbiji. Vojnosanit Pregl 2002; 59 (6 Suppl):11 – 9. Kanjuh V, Stevanović G, Ostojić M, Macura N, Kanjuh S. Rudolf Virchow (1821 – 1902). Povodom stogodišnjice smrti. Halo 94 – Beograd (naučni časopis urgentne medicine) 2002; V (22), 2 : 61 – 5. Gurbel PA, Tantry US, Huber K. Fast Facts: Acute Coronary Syndromes. Health Press Limited. Fast Facts. Oxford 2014. Glagov S, Weisenberg E, Zarins CK, Stankunavicius R, Kolettis GJ. Compensatory enlargement of human atheroclerotic coronary arteries. N Engl J Med. 1987; 316: 1371 – 5. Eliot RS, Kanjuh VI, Edwards JE. Atheromatous embolism. Circulation 1964; 30 : 611 – 8. Partially reprinted in:Yearbook of Medicine 1965-6; 315-6. Richards AM, Kanjuh VI, Anderson WR, Eliot RS. Cholesterol embolism: Definition of a multiple-system disease (Abstr). Circulation 1964; 30 (4) Suppl. III: 145. Richards AM, Eliot RS, Kanjuh VI, Bloemendaal RD, Edwards JE. Cholesterol embolism. A multiplesystem disease masquerating as polyarteritis nodosa. Am J Cardiol 1965; 15 (5) : 696 – 707. Kanjuh VI.Rupture of the atheroma into the aortic lumen with multiple cholesterol embolism simulating periarteritis nodosa. (In Russian) IV Congr. Pathologists. Kishinev, Sept. 20-24., 1965; pp.20 – 2. Kanjuh V. Ateromatozni i holesterolski embolizam. Posledipl. udžb. S.I.Nedeljković, V.I.Kanjuh i M.R. Vukotić: Kardiologija 2000,II:2412-5. Tanasković I, Lačković V, Kanjuh V, Kočica M. Aneurizma abdominalne aorte (str. 287– 95). U monografiji Lačković V. i sar. Histologija i embriologija kardiovaskularnog i limfnog vaskularnog sistema – klinički značaj. Ured. Kanjuh V., Todorović V. CANU, KCCG. Podgorica, 2020. Kanjuh V, Lalić N, Gojković Bukarica Lj, Beleslin B, Lalić K, Jotić A, Seferović Mitrović JP. Patološka morfologija i patogeneza kardiovaskularnih lezija kod dijabetes melitusa tipa 2. U posledipl.udžb. Kardiologija 2011. (ured. M. Ostojić, V.Kanjuh, B.Beleslin). Izd. Zavod za udžbenike. Beograd, 2011., str.284 – 91. Kanjuh V, Lalić NM, Seferović P, Popović Pejičić S. Uzroci, ciljne ćelije, histopatologija i posledice vaskularnih lezija kod dijabetes melitusa tipa 2. // Causes, target cells, histopathology and, consequencies of vascular lesions in diabetes mellitus type 2 (bilingvalni, odabrani, pregledni naučni rad u cjelosti). Knjiga sažetaka i odabranih radova u cjelosti 2.kongresa endokrinologa i dijabetologa Republike Srpske sa međunarodnim učešćem. Izd. Udruženje endokrinologa i dijabetologa RS. Banja Luka, 9 – 12. mart 2017.; str. 161 – 6.

N M K

rimena muzike u lečenju prisutna je još od najstarijih vremena. O njenoj upotrebi moguće je čitati u starim antičkim spisima, šamanskim tekstovima i u Bibliji. Pitagora je bio prvi koji je, u 6. veku pre nove ere, u svojim spisima zabeležio da je „muzika dobra za dušu, a lekovita za telo“, i podelio je, prema njenim svojstvima na dobru i lošu, smatrajući da ima Božju moć koja pročišćava dušu. Platon je verovao da je muzika etička sila koja se može koristiti u prevenciji higijene psihe, dok je njegov učenik Aristotel ukazao da sviranjem ljudi mogu da deluju na uspostavljanju stabilnosti emocionalnog života, odnosno da mogu da se oslobode prekomernih emocionalnih impulsa, koji često prouzrokuju različite bolesti. Savremena medicina postavlja pitanje da li se primena muzike u lečenju pojednih bolesti može kontrolisati, odnosno da li se muzika može primeniti kao lek? Istraživanja su pokazala da je to moguće. Dejstvom na naš mozak, pre svega putem čula, muzika poboljšava cirkulaciju. Time se postiže bolja ishranjenost moždanog tkiva, kao i trenutno poboljšanje svih moždanih aktivnosti. Ovaj proces je izuzetno značajan, jer se njime povećava i prag pamćenja. Pored dejstva muzike na moždanu cirkulaciju, pokazano je da muzika deluje i na drugi način, odnosno da direktno ima uticaja na moždane talase. Ona poboljšava njihovu sinhronizaciju, što poboljšava proces pamćenja. Dodatnim dejstvom na pojedine motorne strukture mozga muzika utiče i na poboljšanje kvaliteta naših čula, pre svega vida i sluha, što posebno doprinosi poboljšanju kvaliteta primanja informacija i samog pamćenja. Ovakvo dejstvo muzike direktno utiče na našu koncentraciju. Naučne studije su pokazale da studenti koji uče uz muziku bolje pamte od onih koji uče u tišini. Jedan od praktičnih primera kako muzika deluje na naš mozak jeste uticaj tempa na našu moždanu aktivnost. Studije su pokazale da se moždani talasi prilagođavaju ritmu muzike, odnosno da brži tempo može dovesti do poboljšanja pažnje, odnosno koncentracije, dok sporiji tempo smiruje i dovodi do opuštajućeg stanja, kada se mozak relaksira koristeći samo osnovni, bazalni metabolizam, čime se regeneriše. Šta se u organizmu dešava kada su prisutni neki od faktora rizika za koronarnu bolest (hipertenzija, šećerna bolest, povišene vrednosti lipida u krvi, pušenje, gojaznost, nasledna predispozicija za koronarnu bolest), a koji direktno imaju uticaja i na degenerativne promene krvnih sudova, nerava i nervnih završetaka? Medicina je do sada potvrdila da oni deluju i na promene koje nastaju u anatomskoj građi čula sluha (uha), što dovodi do različitog kvaliteta prijema zvučnih nadražaja i njihovog subjektivnog doživljaja. To znači da, ukoliko želimo da muziku primenimo u terapij82

Primena muzike u lečenju bolesnika sa akutnim koronarnim sindromom Prof. dr Predrag M. Mitrović, kardiolog Urgentni centar, Klinika za kardiologiju, Univerzitetski klinički centar Srbije, Beograd Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd

Prof. dr Predrag M. Mitrović je rođen 14. jula 1966. godine u Beogradu. Diplomirao je na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Beogradu 1992. godine. Specijalista je interne medicine/kardiolog od 1997. godine. Zaposlen je na Odeljenju urgentne kardiologije u Urgentnom centru i Klinici za kardiologiju Univerzitetskog kliničkog centra Srbije od 1994. godine, sada kao direktor interne medicine i načelnik Postkoronarnog odeljenja II urgentne kardiologije u Urgentnom centru i Klinici za kardiologiju UKCS. U nastavi je od 2000. godine na Katedri interne medicine Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, a od 2015. godine je u zvanju vanrednog profesora. Godine 1994. bio je stipendista Vlade Sjedinjenih Američkih Država za doktorske studije iz oblasti genetike. Godine 1999. magistrirao je iz oblasti kardiologije na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Beogrda, a 2006. godine je doktorirao, takođe iz oblasti kardiologije, na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Beogradu. Godine 2003. bio je na usavršavanju iz oblasti urgentne kardiologije na Univerzitetu La Sapienza u Rimu, Italija. Godine 2002. sertifikovan je kao evropski kardiolog od strane Evropskog udruženja kardiologa, a 2003. godine postao je Fellow Evropskog udruženja kardiologa. Od 2004. godine je Fellow Američkog koledža kardiologa (najmlađi na teritoriji Srbije i Crne Gore). Od 2004. godine je takođe i profesionalni član Američkog udruženja za srce. Osnivač je i predsednik „Beogradskog kardiološkog kluba“ od 2015. godine. Osnivač je i urednik međunarodnog kardiološkog časopisa „The Journal of Emergency Cardiology“. Dobitnik je mnogih međunarodnih i domaćih nagrada i priznanja. Do sada je objavio preko 800 naučnoistraživačkih radova. Od 2002. godine intenzivno se bavi proučavanjem primene muzike u lečenju kod bolesnika sa bolestima srca. Zbog postignutih rezultata u ovoj oblasti više puta je pohvaljivan i nagrađivan. Održao je veliki broj predavanja u zemlji i inostranstvu iz ove oblasti. Član je Udruženja književnika Srbije od 2018. godine, kao i Udruženja muzičara džeza, zabavne i rok muzike Srbije od 1992. godine. ske svrhe, treba da odredimo onu koju bolesnik najoptimalnije može da čuje, koja na njega deluje preko centralnog nervnog sistema, izazivajući lučenje onih hormona koji svojim lančanim dejstvom imaju pozitivan uticaj na srčanu aktivnost (pre svega endorfina). Naj-

češći rezultat ovakvih procesa je snižavanje krvnog pritiska i usporavanje srčane frekvence, čime se optimalno štiti kardiovaskularni sistem, što je neophodno, posebno kod bolesnika sa kardiovaskularnim oboljenjima ili nakon preležanog akutnog infarkta miokarda.

N M K

Da bi se muzika primenila u terapijske svrhe, neophodno je, pored žanra, odrediti tempo i tonalitet kompozicija, koji odgovaraju svakom pacijentu ponaosob. Žanr se određuje reprodukcijom osam različitih muzičkih fraza koje pripadaju različitim muzičkim žanrovima, pri čemu se njihov efekat na organizam prati posmatranjem refleksa zenica, koje se šire (ako se posmatraju tokom dana), odnosno sužavaju (ako se posmatraju u večernjim časovima) prilikom slušanja muzike koja ima pozitivne terapijske indikacije na organizam. Potom se, na osnovu različitih kliničkih parametara, koji su dobijeni prethodnim kliničkim ispitivanjima, određuju tempo i tonalitet. Dobijeni rezultati tačno definišu muziku koju pacijent minimalno treba da sluša dva puta dnevno po 12 minuta, što je neophodno vreme da pozitivni efekat muzike deluje bar dvanaest časova. U studiji Mitrovića i saradnika, u periodu od sedam godina ispitivanja i praćenja, posmatrano je 740 bolesnika (prosečna starost 58,9 godina, muškaraca 82,4%) sa akutnim infarktom miokarda nakon prethodne hirurške revaskularizacije miokarda. Bolesnici su podeljeni u dve grupe ispitanika: 370 bolesnika koji su pored uobičajene terapije imali i terapiju muzikom i 370 bolesnika koji su sačinjavali kontrolnu grupu i nisu imali terapiju muzikom. Bolesnici su randomizovani tako da nije postojala statistički značajna razlika u odnosu na osnovne karakteristike između posmatranih grupa bolesnika. Nakon randomizacije, bolesnici su praćeni dve godine od uključivanja u studiju i to nakon 3, 6, 9 i 12 meseci od izlaska iz bolnice, a zatim na svakih šest meseci. Muziku, koja je bila izabrana prema već navedenim kriterijumima, slušali su minimalno dva puta po 12 minuta dnevno. Nakon dve godine praćenja, bolesnici koji su imali terapiju muzikom imali su statistički značajnije ređu pojavu novih koronarnih događaja (p=0,0001), kao i bolje preživljavanje (p=0,0403). Oni su imali i sniženje skora anksioznosti (r=-0,22, p=0,15), kao i statistički značajno sniženje sistolnog (p=0,0009), dijastolnog krvnog pritiska (p=0,0008) i srčane frekvence (p=0,0046). Došlo je i do značajnog smanjenja pojave srčane slabosti (p=0,0014), novih anginoznih tegoba (p=0,0048), reinfarkta miokarda (p=0,0146), ponovne hirurške revaskularizacije miokarda (p=0,0028) i srčane smrti (p=0,0456). U ovoj studiji, posmatrajući muziku i kompozitore čija su dela najčešće imala pozitivan efekat na bolesnike, posebno u domenu umetničke muzike, došlo se i do nekih zaključaka koji ukazuju na to da su mnogi kompozitori, stvarajući muziku, postajali uspešni muzikoterapeuti baš zbog toga što su i sami bolovali od istih bolesti na koju njihova muzika često ima poztivan terapeutski efekat. Jedan od njih je i Johan Sebastijan Bah (1686-1750), nemački kompozitor, orguljaš,

čembalista, predstavnik epohe baroka. Potiče iz jedne od najznačajnijih muzičkih porodica u kojoj je bilo preko 35 muzičara - kompozitora i izvođača. Bio je i izuzetno pobožan, a njegova porodica poznata po gostoprimljivosti. Bahov biograf Forkel zapisao je: „Njihova kuća je retko kada bila bez gostiju!“ Muzika je bila deo njegovog svakodnevnog života i to je bio razlog zbog koga ništa, za života, nije uradio na popularizaciji svojih dela. Ali i deo njegovog svakodnevnog života bio je i povišen krvni pritisak. Nije čak ni bio svestan veličine i značaja svoga opusa pa nije ni pretpostavljao da će jednog dana postati simbol muzike svoje epohe, ali i jedan od muzikoterapeuta koji leče povišen krvni pritisak svojim kompozicijama. Đuzepe Verdi (1813-1901), jedan od najznačajnijih stvaralaca operske muzike i jedan od najpoznatijih kompozitora 19. veka. Sa jedanaest godina već je svirao orgulje u crkvi, a sa dvadeset pet godina imao strašne migrenozne glavobolje. Njegov raskošni talenat prepoznao je Antonio Bareci, trgovac i ljubitelj muzike, kod koga je Đuzepe radio kao šegrt. Pomogao mu je da se bavi muzikom, uputivši ga na konzervatorijum u Milanu, na koji Verdi nije primljen, jer je direktor smatrao da nije dovoljno talentovan. Tako je Verdi dobio privatnog učitelja, operskog dirigenta Lavinja i češće glavobolje. Od tada pa do danas, Verdijeva operska dela izvode se u svim svetskim operskim pozorištima. Mnoge melodije iz njegovih opera postale su deo pop-kulture, kao što su arija „Žena je varljiva“ iz Rigoleta, „Hor Jevreja“ iz opere Nabuko ili „Vinska pesma“ iz Travijate. Ali one su i veoma korisne u lečenju migrene. Antonjin Dvoržak (1841-1904), češki kompozitor epohe romantizma. Na njegov talenat i značaj prvi je ukazao njegov zemljak i savremenik – Bedžih Smetana – koji je rekao: „Dvoržakov rad treba shvatiti ozbiljno. Pun je genijalnih ideja!“ Još kao dete učio je violinu, instrument koji je odlično svirao i njegov otac. Od oca je prvi put čuo i narodne melodije, koje će kasnije postati osnova njegovog stvaranja i inspiracije. Bio je veoma mlad kada je počeo da komponuje, ali je bio i veoma kritičan prema svome radu te je svoja prva dela bacio u peć i zapalio. Pored komponovanja bavio se i pedagogijom. Iz njegove klase proistekli su kompozitori koji su značajno obeležili narednu epohu češke muzike. U Dvoržakovom opusu najveći broj dela čini muzika za orkestarske ansamble, ali je pisao i opere, horsku i kamernu muziku koja uspešno podiže krvni pritisak. Mihail Glinka (1804-1857), tvorac ruske nacionalne škole 19. veka. Glinka je rano došao u kontakt sa narodnom pesmom živeći na selu. Bio je iz bogate porodice. Njegov stric imao je orkestar, što je Glinki omogućilo da još u ranom detinjstvu upozna muziku savremenih zapadnoevropskih kompozitora, prvenstveno

francuskih. Prva dela napisao je upravo za orkestar svoga strica. Sa njima je često nastupao i kao pijanista. Kretao se u krugu viđenih ljudi iz sveta ruske umetnosti toga doba, a bio je blizak prijatelji i sa Aleksandrom Puškinom. Sa putovanja po Italiji poneo je strast za operom, ali i zabranu jedenja slatkiša koje je voleo, zbog šećerne bolesti koju je u međuvremenu dobio. Pišući dela koja ne sa samo da odišu tematikom ruske istorije i bajki, već i zvučnim ambijentom ruske narodne muzike, napisao je i dela koja uspešno deluju na smanjenje vrednosti šećera u krvi. Johanes Brams (1833-1897), nemački kompozitor i pijanista. Sa pijanistkinjom Klarom Šuman, suprugom kompozitora Roberta Šumana, i violinistom Jozefom Joakimom, smatra se i vodećim izvođačem svoga vremena. Otac mu je bio kontrabasista koji je smatrao da i njegov sin treba da postane dobar orkestarski muzičar kako bi imao dovoljno novca za žitot. Njegovom profesoru Koloselu napisao je: „Moj Johan treba da nauči koliko i vi i tada će sigurno dovoljno znati!“. Brams je nadmašio i svoga oca i svoje profesore, ali je od muzike teško živeo, a život mu je otežavala i astma sa kojom se borio. Pisao je lako i brzo. Mnoge njegove kompozicije smatrane su „neodsvirljivim“ u svom vremenu, ali se danas uspešno koriste u lečenju disajnih puteva. Antonio Vivaldi (1678-1714), italijanski violinski virtuoz i kompozitor, jedan od najznačajnijih kompozitora barokne epohe. Po želji oca, Antonio je postao sveštenik, ali je njegova ljubav prema muzici, ipak, bila jača. Radio je pri crkvi, a zbog riđe kose, koju je uglavnom sakrivao ispod perike, zvali su ga Crveni sveštenik. Iako su se savremenici divili Vivaldiju, njegova muzika je posle epohe baroka dugo je bila zaboravljena, čak i onda kada je Feliks Mendelson, u 19. veku, javnosti iznova predstavio kompozicije još jednog velikog baroknog majstora Johana Sebastijana Baha. Muzika Vivaldija svoju renesansu doživljava tek početkom 20. veka, zahvaljujući violinisti Fricu Krajsleru, i zahvaljujući nemačkim lekarima koji njegovu muziku koriste u lečenju sniženog krvnog pritiska, pospanosti i sprečevanja epileptičkih napada. Iz svega navedenog, može se zaključiti da muzika u lečenju mnogih bolesti, pa i bolesnika sa akutnim koronarnim sindromom, može zauzeti značajno mesto, uz medikamentnu terapiju, snižavajući dodatno vrednosti krvnog pritiska, usporavajući srčanu frekvencu i sprečavajući pojavu novih koronarnih događaja. Ovakav pozitivan efekat muzike smanjuje opterećenje srčanog mišića, smanjujući simpatičku nervnu aktivnost, što je posebno značajno kod bolesnika sa preležanim akutnim infarktom miokarda.

N M K

Monografija

Savremni stavovi u liječenju dijabetes melitusa tipa 2

olovinom maja 2021 godine u izdanju Medicinskog fakulteta, Univerziteta u Banjoj Luci, iz štampe je izašla monografija „Savremni stavovi u liječenju dijabetes melitusa tipa 2“ urednika i autora prof. dr Snježane Popović-Pejičić i saradnika. Monografije je koncipirana u sedam poglavlja na približno tri stotine stranica sa obimnim pregledom savremene literature (704 reference), 32 slike, 22 tabele.Namjenjena je specijalistima i specijalizantima endokrinologije, interne medicine, kardiologije, nefrologije, porodične medicine, kao i studentima postdiplomskog i specijalističkih studija. Recenzenti monografije su: prof. dr Ranko Škrbić, dekan Medicinskog fakulteta, Univerziteta u Banjoj Luci; Prof. dr Duško Vulič, dopisni član ANURS-a i prof. dr Nebojša M. Lalić, redovni član SANU. Urednik i autor: Snježana Popović-Pejičić, spec. interne medicine, subspec. endokrinologije redovni profesor, Katedra za internu medicinu, Medicinski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci Autori saradnici: Aleksandra Marković, spec. interne medicine, subspec. endokrinologije vanredni profesor, Katedra za internu medicinu, Medicinski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci Milena Brkić, spec. interne medicine, subspec. endokrinologije docent, Katedra za internu medicinu, Medicinski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci Bojana Carić, spec. interne medicine, subspec. endokrinologije docent, Katedra za internu medicinu, Medicinski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci Valentina Soldat-Stanković, spec.interne medicine, subspec. endokrinologije viši asistent, mr sc. med. Katedra za internu medicinu, Medicinski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci Gabrijela Malešević, spec. interne medicine, subspec. endokrinologije dr sc. med. Katedra za internu medicinu Medicinski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci 84

autora i urednika, prof. dr Snježane Popović-Pejičić i saradnika

N M K

Predgovor monografije Dijabetes melitus je hronična nezarazna bolest pandemijskih razmjera. Karakter bolesti zahtijeva doživotnu brigu, usmjerenu ka samom bolesniku a ne bolesti ili organskom sistemu. Važno je uzeti u obzir i progresivnu prirodu bolesti, različitost svake oboljele osobe i ograničenost koju nameću godine starosti, socioekonomski status, psihološki profil i komorbiditet. Stoga je u liječenju dijabetesa neophodna primjena holističkog pristupa. Dijabetes tipa 2 (DMT2) se u 65% slučajeva pojavljuje udružen sa hipertenzijom, a gotovo 50% oboljelih ima i pridruženi poremećaj lipida. Izostanak liječenja samo jedne od spomenutih bolesti direktno utiče na ubrzan razvoj kardiovaskularnih bolesti, koje predstavljaju najčešći uzrok morbiditeta i mortaliteta kod oboljelih od dijabetesa. Cijeneći navedeno, u monografiji su pored savremenih stavova u liječenju hiperglikemije u DMT2 iznesene i nove terapijske preporuke u liječenju hipertenzije i dislipidemije, kao i preporuke koje se odnose na osnovne principe liječenja dijabetesa, kao što su pravilna ishrana, fizička ativnost, samokontrola i terapijska edukacija, uz neizostavnu primjenu farmakoterapije. Farmakološki pristup liječenju hiperglikemije u DMT2 je iznesen prema uzoru na ADA/ EASD smjernice iz 2018/2019. godine, pristup liječenju dislipidemije i hipertenzije prema posljednjim preporukama Evropskog udruženja kardiologa iz 2019. godine dok su dijelovi preporuka o fizičkoj aktivnosti i pravilnoj ishrani nastali prema američkim smjernicama. Na kraju monografije su prikazane i aktuelne smjernice za liječenje dijabetesa melitusa tipa 2 u Republici Srpskoj, Udruženja endokrinologa i dijabetologa Republike Srpske. Želja nam je da specijalistima endokrinologije, specijalistima interne i porodične medicine, kao i specijalistima različitih struka, koji se bave liječenjem hroničnih komplikacija dijabetesa, ponudimo savremena saznanja u liječenju DMT2 koje će im poslužiti kao pomoć u kliničkoj praksi i podsticaj za poboljšanje liječenja pacijenata sa DMT2. Posebno mi je zadovoljstvo preporučiti monografiju “Savremeni stavovi u liječenju dijabetesa melitusa tipa 2“ svim zdravstvenim profesionalcima, kao aktuelan i dobar vodič u svakodnevnom radu sa oboljelima od DMT2. Urednik i autor Prof. dr Snježana Popović-Pejičić

IZVODI IZ RECENZIJA Prof. dr Ranko Škrbić, dekan Medicinskog fakulteta Univerzitet u Banja Luci Monografija „Savremni stavovi u liječenju dijabetes melitusa tipa 2 „ autora i urednika, prof.dr Snježane Popović-Pejičić i saradnika, predstavlja monografiju koja daje sveobuhvatan pregled trenutnog stanja u oblasti savremenog liječenju dijabetes melitusa tipa 2. Od značaja je da izlazi iz štampe u trenutku kada je Republici Srpskoj gotovo 90 hiljada oboljelih od dijabetes melitusa i ovaj broj se neprestano povećava. Monografije je koncipirana u sedam poglavlja na približno tri stotine stranica sa obimnim pregledom vrlo recentnih članaka iz ovog područja. Napisana je pregledno, jasnim stilom sa brojnim ilustracijama, što olakšava čitaocu razumijevanje teksta. U monografiji su pored savremenih stavova u liječenju hiperglikemije u dijabetesu tipa 2 iznesene i nove terapijske preporuke za liječenje hipertenzije i dislipidemije, kao i preporuke za liječenje dijabetesa i komorbiditeta, što čitaocu omogućuje sticanje znanja iz najaktuelnijih, provjerenih i naučno dokazanih izvora. Kroz dobro koncipirana poglavlja obrađeni su svi aspekti liječenja dijabetesa tipa 2 uz primjenu stručno i naučno dokazanih i prihvaćenih činjenica u skladu sa savremenim preporukama medicine zasnovane na dokazima. U monografiji su na stručan, ali razumljiv način pojašnjeni svi relevantini pojmovi, stavovi i principi koji se odnose na uzroke, tok i savremeno liječenje pacijenata sa dijabetes melitisom tipa 2. Osim toga, prikazani su i rezultati relavantnih internacionalnih kliničkih studija i istraživanja u praćenju i liječenju dijabetesa tipa 2, njegovih komplikacija i komorbiditeta. Posebna specifičnost u izradi ove monografije se ogleda u prikazu aktuelnih „ Smjernica za liječenje dijabetes melitusa tipa 2 u Republici Srpskoj“, koje predstavljaju dio kontinuiranog procesa ažuriranja smjernica kliničke prakse za liječenje osoba sa dijabetesom u Republici Srpskoj. U Smjernicama su prikazani jednostavni i pregledni terapijski algoritmi, uzimajući u obzir najnovija saznanja o djelotvornosti i sigurnosti primjene novih antihiperglikemijskih agensa, te njihove dostupnosti u Republici Srpskoj. Smjernice su racionalne i lako provedive u praksi i značajno će olakšati svakodnevni klinički rad te poboljašati liječenje pacijenata sa dijabetesom tipa 2 u Republici Srpskoj. Ova vrijedna knjiga će biti od dragocjene koristi ne samo specijalistima i subspecijalistima koji se usko profesionalno bave problemom dijabetesa, već i ljekarima praktičarima koji se sa ovom problematikom susreću na primarnom nivou zdravstvene zaštite.

Prof. dr Duško Vulić, dopisni član ANURS-a Monografija je napisana jasnim stilom i uz korišćenje savremene medicinske literature i terminologije. Predstavlja značajno stručno dijelo od velike koristi za adekvatno liječenje velikog broja bolesnika sa dijabetes melitusom tipa 2. Autor ove knjige spada u istaknutog sljedbenika struke i nauke, koja je poznata široj stručnoj javnosti. Pokretač je i dugogodišnji Načelnik Klinike za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma, UKC Republike Srpske i Nacionalni koordinator za dijabetes mellitus Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske. Knjiga dolazi u pravo vrijeme i može korisno poslužiti svima koji se bave ili će se baviti problemima vezanim za dijabetes mellitus tipa 2 i daće veliki doprinos rješavanju značajnog zdravstvenog problema stanovnika Republike Srpske. Ova monografija, svojim pristupom i posebno sadržajem, pridružuje se knjigama koji problem sagledavaju na sveobuhvatan način i zaslužuje visoku ocjenu i sve pohvale. Preporučujem ovu vrijednu knjigu u raznim oblicima postdiplomskog usavršavanja, specijalizacija i subspecijalizacija iz endokrinologije, interne medicine, porodične medicine i drugih srodnih disciplina, na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Banjoj Luci. Prof. dr Nebojša M.Lalić, redovni član SANU Savremeni pristup i novina u izradi ove monografije se ogleda u izdvajanju posebnog poglavlja sa prikazom„Smernica za lečenje dijabetes melitusa tipa 2 u Republici Srpskoj“ Udruženja endokrinologa i dijabetologa Republike Srpske. Smernice su napisane sa ciljem da doprinesu primeni savremenih stavova u lečenju ove bolesti, kao i stvaranju takvog sistema zdravstvene zaštite u kome će pacijenti biti lečeni na „jednak i za sada najbolje dokazani način, a putem standardizacije terapijskih procedura“ i namenjene su prvenstveno specijalistima endokrinologije, internistima i lekarima na primarnom nivou zdravstvene zaštite. Takođe, izrada ovih Smernica predstavlja deo kontinuiranog procesa ažuriranja vodiča kliničke prakse za lečenje osoba sa dijabetesom tipa 2 u Republici Srpskoj. U celini, monografija je ostvarila svoj cilj da bude referentna publikacija sa najsavremenijim preporukama i stavovima u lečenju dijabetesa tipa 2, na koju će se moći oslanjati specijalizanti i specijalisti endokrinologije i interne medicine, kao i lekari na primarnom nivou zdravstvene zaštite, suočeni sa komplikovanim zahtevima savremenog tretmana šećerne bolesti. Monografija „Savremni stavovi u liječenju dijabetes melitusa tipa 2„ autora prof. dr Snježane Popović-Pejičić i saradnika, je izuzetno vredna publikaciju i predstavlja značajan doprinos medicinskoj literaturi, kao i kliničkoj praksi, te zaslužuje visoku ocenu i sve pohvale. 85

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

vropska psihijatrijska asocijacija (European Psychiatric Association) je i ove godine odlučila da svoj godišnji stručno-naučni događaj, 29. evropski psihijatrijski kongres (29th European Congress of Psychiatry) održi u virtuelnom formatu, u periodu 10 – 13. aprila 2021. godine. I pored izostanka planiranog održavanja kongresa u prijestonici Toskane, Firenci, Kongres je izazvao interes za učešće više od 3500 psihijatara iz oko 90 zemalja svijeta te je ovaj najznačajniji evropski kongres iz oblasti psihijatrije i zaštite mentalnog zdravlja ostao vodeći događaj i ove godine. Ovogodišnji moto Kongresa “Personalizing and integrating mental health care in the digital era” odnosio se na aktuelnu, može se slobodno reći, već uobičajenu praksu naše svakodnevice, digitalnu eru u kojoj su pandemijski uslovi pokazali da ima posebnog značaja i za kontinuitet rada sa našim pacijentima, ali i kontinuitet naših usavršavanja, sticanja novih vještina i znanja u kontinuitetu. Interes za učešće u Naučnom programu kongresa bio je izuzetno velik, o čemu govori preko 3000 prihvaćenih apstrakta, koji su prezentovani kroz više od 60 sesija emitovanih uživo (plenarna predavanja, simpozijumi, pro et contra sesije), 50 sesija pitanja i odgovora, nekoliko desetina prethodno nasnimljenih simpozijuma, preko 1500 poster prezentacija (prerecorded) ili poster preglednih sesija. Pored tradicionalnih segmenata Kongresa (poput posebno kreiranog programa Sekcije mladih psihijatara, Meet the Expert, EPA kursevi), inovativnost ove godine je uspostavljanje simpozijuma West meets East u kojima su učestvovali eminentni psihijatri iz Evrope i Azije, kada su komparativno obrađivane različite oblasti iz psihijatrije (afektivni poremećaji, shizofrenija) sa aspekta kulturoloških razlika, ali i razli-

Psihijatrija u eri digitalizacije Pripremio: Prim. Goran Račetović, dr med. psihijatar, Dom zdravlja - Centar za zaštitu mentalnog zdravlja Prijedor

čitih pristupa u iskorištavanju prednosti i prepoznavanju nedostataka digitalizacije medicine i psihijatrije, koje su posebno razvijane u posljednjih godinu dana pandemije SARS-CoV-2 infekcije. Pored Naučnog programa, održano je i nekoliko satelitskih simpozijuma, koji kao i svih godina ranije, nisu imali bodove KME, u skladu sa usvojenim panevropskim principima iz ove oblasti. Osim redovnog Naučnog programa i ove godine je, kao uvod u poče-

tak Kongresa, organizovan Sedmi forum Evropske psihijatrijske asocijacije (7th EPA Forum) sa temom „Quality Indicators of Services and Care for Mental Health in Europe, from Clinician to Patient Perspective: A Paradigm Shift?” okupivši predstavnike krovnih evropskih institucija, nevladinih organizacija koje okupljaju korisnike (GAmian Europe) i njihove porodice (EUFAMI), uz lidere evropske psihijatrije, a predstavljeni su i preliminarni rezultati evropske studije

N M K

iz oblasti kvaliteta pruženih usluga, koji su ukazali na postojanje heterogenosti u različitim zemljama što je dovelo do zajedničkog zaključka da treba raditi na homogenim standardima brige za sve pacijente te nadalje dati fokus povećanju kvaliteta telepsihijatrijskih usluga, koje su bile esencijalne u periodu najstrožih antipandemijskih mjera širom Evrope. Tokom Kongresa održan je I redovan sastanak nacionalnih psihijatrijskih asocijacija (44) iz 42 zemlje, koje su članice Savjeta nacionalnih psihijatrijskih udruženja pri Evropskoj psihijatrijskoj asocijaciji (EPA NPAs), na kojoj je izabrano novo rukovodstvo Savjeta

(Steering Committee) u periodu 20212023. godina: prof. Jerzy Samochowiec (Poljska) - predsjedavajući, prof. Bernardo Carpiniello (Italija) - potpredsjednik i prof. Eka Chkonia (Gruzija) – sekretar. Na redovnoj Generalnoj skupštini EPA, izabran je dio članova Glavnog odbora koji su zamijenili članove kojima je isticao mandat, a nakon završetka Skupštine, zvanično je svoj mandat (20212023) započeo uvaženi prof. Peter Falkai iz Njemačke, koji se zahvalio EPA Board-u na povjerenju EPA, a naročito dotadašnjem predsjedniku, prof. Philip Gorwood iz Francuske te predstavio svoj veoma dinamičan dvogodišnji plan ra-

bilježavanje ovogodišnjeg dana Instituta za mentalno zdravlje u Beogradu (IMZ), jedne od najznačajnijih stručno-naučnih institucija u Republici Srbiji, ali i regionalno, bilo je u znaku tradicionalnog Međunarodnog simpozijuma VIII forum Instituta za mentalno zdravlje, koji je bio posvećen specifičnoj tematici – „Duševno zdravlje žena“, što je i bio moto Simpozijuma. Simpozijum je održavan u periodu 14 – 15. april 2021. godine. S

s t r u č n i

s k u p o v i

da, kao nastavak ranije kreiranih vizija EPA za dinamičan i panevropski razvoj psihijatrije do 2030. godine. Ove godine su i cijene kotizacija bile prilagođenije virtuelnom formatu kongresa te je iz Bosne i Hercegovine bilo oko 15 učesnika, a samo jedna poster prezentacija (G. Račetović, Prijedor) bila je uključena u Naučni program Kongresa. Želja i vjerovanje svih učesnika ovogodišnjeg kongresa je da će naredni, 30. EPA kongres biti održan uz direktnu interakciju predavača i učesnika (ili barem djelimično, kroz tzv. hibridnu formu) u Budimpešti, početkom aprila 2022. godine.

Prof. dr Milica PejovićMilovančević, Direktorica IMZ Beograd

Mentalno zdravlje žena u fokusu obzirom na ranija događanja Foruma radi pandemije COVID-19, organizatori su se odlučili da ove godine ovaj značajan regionalni događaj iz oblasti psihijatrije bude u potpunosti u virtuelnom formatu i besplatan za sve zainteresovane učesnike. To je izazvalo veliki interes profesionalaca iz oblasti zaštite mentalnog zdravlja u Srbiji, ali i okolnim zemljama te je specijalno kreiranu platformu posjetilo nekoliko stotina učesnika. Izvrsno organizovan Naučni program bio je multidisciplinaran i obuhvatio je više cjelina: rod i pol (mentalnozdravstveni epidemiološki aspekti, novi pravci i uvidi u rodnost i specifičnosti roda, antropološki aspekt, seksualnost), infertilitet i poveznice sa stresom, perinatalna psihijatrija (trudnoća i porođajno doba kao potencijalni rizik razvoja duševne bolesti u naročito nepovoljnim okolnostima), specifičnosti mental-

ković omogućili su svim učesnicima naučni događaj prvog reda na nivou velikih virtuelnih internacionalnih kongresa kojima smo u prilici da prisustvujemo u posljednjih godinu dana. Kongresna platforma je (besplatno) dostupna do polovine jula 2021. godine, uz mogućnost dobijanja KME sertifikata o učešću. Svi učesnici veoma rado očekuju naredni Forum (uživo ili u hibridnoj formi), u organizaciji Instituta, na čelu sa direktorkom IMZ, prof. dr Milicom Pejović Milovančević. Pripremio: Prim. Goran Račetović, dr med. psihijatar, DZ - CZMZ Prijedor

nog zdravlja djevojčica i djevojaka, sa posebnim osvrtom na sve češće dijagnostikovanje body dysmorphic disorder u djetinjstvu kao važne determinante mentalno-zdravstvenih disbalansa, kao i nezaobilaznu i nimalo manje značajnu temu nasilja nad ženama i djevojčicama sa specifičnim osvrtima na nasilje nad ženama starije životne dobi. Kao poseban dodatak, uz mogućnost virtuelnih obilazaka štandova farmaceutskih kompanija koje su podržale u velikom broju ovaj skup, i međusobne online komunikacije među učesnicima Simpozijuma, bilo je i održavanje panel diskusije Odgovorna upotreba benzodijazepina, kojom je moderirala prof. dr Nađa Marić Bojović, kada je i promovisan istoimeni priručnik u izdanju IMZ. Organizacioni odbor na čelu sa doc. dr Bojanom Pejušković i Naučni odbor kojim je rukovodila doc. dr Olivera Vu89

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Mostovi psihijatrije i neurologije

radicionalni Međunarodni neuropsihijatrijski kongres koji je svake godine održavan u Puli, ove godine je prilagođen još aktuelnim uslovima korona virusne pandemije te je održan u periodu 27 – 30. maj 2021. godine u virtuelnom formatu. Specifičnost jubilarnog kongresa Mind&Brain-60th International Neuropsychiatric Congress -INPC (online) bila je i besplatno učešće svih zainteresovanih psihijatara, neurologa i neuropsihijatara, što je svakako dodatno doprinijelo značajno velikom broju učesnika iz većeg broja zemalja Evrope. Ovogodišnja glavna tema Kongresa bila je Bridging between Neurology & Psychiatry. Virteulni format nije promijenio raniji koncept Kongresa te su održane sesije plenarnih predavanja, sa gostovanjem uvaženih predavača iz oblasti neurologije i psihijatrije, kao i nekoliko simpozijuma (o moždanom udaru, epilepsiji, multiploj sklerozi, Parkinsonovoj bolesti, migreni i drugim glavoboljama, neurodegenerativnim oboljenjima, psihoneuroendokrinoimunologiji, autizmu i bolestima spavanja, simpozijum iz adultne psihijatrije), kao i specijalne sesije (HISPA simpozijum, 6th Pula Neuroscience Symposium), poster sesije (46 poster prezentacija) i zasebni program za mlade psihijatre (Young researcher’s corner). Iako je najveći broj simpozijuma bio prethodno snimljen, svaki je pra-

ćen live panel diskusijama predavača, sa mogućnošću kratkog prezentovanja svojih radova i komunikacijom sa učesnicima Kongresa. Takođe, poster sesija je obuhvatala prikaz postera uz kratku video- prezentaciju, a najbolji posteri (šest postera) su nagrađeni i njihovi autori su ih mogli prezentovati uživo na ceremoniji proglašenja. Organizator ovog značajnog događaja, možda i jedinog neuropsihijatrijskog karaktera, bilo je udruženje South East European Society for Neurology and Psychiatry, na čelu sa akademikom prof. dr Vidom Demarin, uz izvanrednu pomoć doc. dr Hrvoja Budinčevića i prof. dr Darka Marčinka, u okviru kongresnog Organizacionog odbora. Pored kontinuirane podrške farmaceutskih kompanija, Kongres snažno podržavaju gradovi Pula i Grac. Ove godine jedan dio učesnika bio je iz naše zemlje, a među predavačima je bilo i četvoro iz Bosne i Hercegovine (prof. dr Osman Sinanović - Tuzla, prof. dr Emira Švraka - Sarajevo, dr Andrea Tomić - Doboj i prim. dr Goran Račetović - Prijedor). Naredni, 61. INPC kongres biće održan (uz veliku nadu organizatora, predavača i učesnika) u prelijepom ambijentu Hotela “Histria” u Puli, tradicionalno u posljednjoj sedmici maja 2022. godine. Pripremio: Prim. Goran Raćetović, dr med, psihijatar, DZ - CZMZ Prijedor

druženje doktora porodične medicine Republike Srpske ove godine je vrlo aktivno obilježilo 19. maj, svjetski dan doktora porodične medicine. Prvih 15 godina rada Udruženja doktora porodične medicine Republike Srpske pokazalo je značaj porodične medicine u primarnoj zdravstvenoj zaštiti i cjelokupnom zdravstenom sistemu, a to se pogotovo pokazalo u protekloj godini pandemije SARS-CoV-2. Porodični ljekari su u borbi protiv virusa korona imali ključnu ulogu u očuvanju zdravstvenog sistema, a na to ukazuje i oko 1,5 miliona pregleda tokom 2020. godine, izjavio je predsjednik Udruženja doktora porodične medicine Republike Srpske prim. dr sc. Draško Kuprešak. To govori u prilog ogromnog napora porodičnih ljekara koji su podnijeli veliki teret pandemije. Povodom obilježavanja Svjetskog dana doktora porodične medicine, u JZU DZ u Banjaluci organizovan je okrugli sto pod nazivom „Porodična medicina u Republici Srpskoj - izazovi u uslovima pandemije izazvane SARS-CoV-2“. Učešće su uzeli ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske dr Alen Šeranić, direktor Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske Dejan Kusturić, dekan Medicinskog fakulteta u Banjaluci prof. dr Ranko Škrbić, predsjednik Udruženja doktora porodične medicine Republike Srpske prim. dr sc. Draško Kuprešak, domaćin skupa direktor JZU DZ Banjaluka doc.dr sc. med. Nevena Todorović i predstavnici doktora porodične medicine iz više domova zdravlja. U uvodnom dijelu okruglog stola prezentovano je predavanje doc. dr Verice Petrović pod nazivom “Organizacija porodične medicine u uslovima pandemije SARS-CoV-2”. Ova prezentacija je učesnicima okruglog stola približila način rada u Domu zdravlja Banjaluka u uslovima pandemije i sve ono što je ovaj dom zdravlja, kao i svi drugi domovi zdravlja u Republici Srpskoj prošao od marta prošle godine do sada, od unutrašnje reorganizacije, formiranja ARI i covid ambulanti, reorganizacije Higijensko-epidemiološke službe,

N M K

angažovanja porodičnih ljekara u radu karantina u lokalnim zajednicama i na graničnim prelazima, sprovođenju testiranja na SARS-Cov-2, do organizovanja imunizacije stanovništva.

s t r u č n i

s k u p o v i

Svjetski dan doktora porodične medicine, 19. maj

Gradi budućnost sa porodičnom medicinom Pripremila: dr Suzana Radić, spec. porodične medicine, Udruženje doktora porodične medicine Republike Srpske

Nakon prezentacije dr Petrović, skupu su se obratili ministar zdravlja, direktor Fonda zdravstvenog osiguranja i dekan Medicinskog fakulteta, a učešće su uzeli i predstavnici prisutnih iz domova zdravlja u RS, kada je otvorena rasprava o suštinskim izazovima u radu porodične medicine, koja je završila prijedlogom predsjednika Udruženja doktora porodične medicine da se ide u hitnu izradu Strateškog plana za razvoj primarne zdravstvene zaštite, kako bi se definisali svi prioriteti od standarda i normativa, razvoja ljudskih resursa, unapređenja kvaliteta, finansiranja porodične medicine i domova zdravlja, finansiranja specijalizacija i unapređenja kliničkog rada doktora porodične medicine kroz izmjenu pravilnika o subspecijalizaciji. Jubilarni skup u Zvorniku Upravo zahvaljujući vakcinaciji, kruna ovogodišnjeg obilježavanja Svjetskog dana porodične medicine bilo je održavanje prvog većeg skupa ljekara u Zvorniku. Jubilarni, 10. put održan je stručni skup ljekara porodične medicine RepuDr Goran Birčaković i dr Suzana Radić

blike Srpske, ove godine pod sloganom “Gradi budućnost sa porodičnom medicinom”. Odlukom Republičkog štaba i uz poštovanje svih epidemioloških mjera, a zahvaljujući i činjenici da su ljekari vakcinisani, uspješno je organizovana ova manifestacija. Domaćin ovog skupa bio je dr Goran Birčaković, predsjednik Udruženja doktora porodične medicine regije Birač. “Uspjeli smo da i ove godine održi-

mo tradicionalni skup ljekara, a činjenica da su ljekari vakcinisani i revakcinisani uveliko je olakšala organizaciju ove manifestacije. Ovo je primjer da se možemo vratiti normalnom funkcionisanju. Zahvaljujem se svim kolegama koji su došli, a žao nam što zbog ograničenog broja učesnika nismo mogli ugostiti sve koji su željeli prisustvovati predavanji-

na pandemije, pokazala je da porodična medicina ima jednu od ključnih uloga. Svi pacijenti koji su primljeni na sekundarni i tercijarni nivo zdravstvene zaštite pregledani su prethodno u ambulantama porodične medicine. Zbog rasta broja oboljelih i opterećenja bolničkog sistema, doktori porodične medicine su odlukom resornog ministarstva uključeni u proces

ma. Teme ovogodišnjeg skupa bile su vezane za problem pandemije”, rekao je dr Birčaković. Nakon uspješnih predavanja doktora porodične medicine i kardiologa iz nekoliko domova zdravlja, doajen porodične medicine prim. dr Radojka Perić uručila je zahvalnice Udruženja za ovu godinu istaknutim ljekarima dr Mari Mitrić i dr Miliji Cvijetinović iz Bijeljine, dr Vesni Kević iz Banjaluke, dr Zemiri Ahmić iz Prijedora, dr Željki Popović iz Doboja, dr Milijani Žugić iz Zvornika i dr Pelki Radušić iz Brčkog. Svim prisutnim doktorima obratili su se i gradonačelnik Zvornika Zoran Stevanović i direktor OB Bijeljina prof. dr Zlatko Maksimović. Predsjednik Udruženja doktora porodične medicine prim. dr sc. Draško Kuprešak naglasio je da je i ovaj skup prilika da se ukaže na značaj porodične medicine u pružanju zdravstvene zaštite stanovništvu, a pogotovo protekla godi-

liječenja blažih formi kliničkih slika oboljelih pacijenata u kovid ambulantama. “Bez dobrog i efikasnog rada porodične medicine bilo bi teže i drugim nivoima u zdravstvenom sistemu. Svijet je prepoznao značaj primarne zdravstvene zašite koja je bazirana na porodičnoj medicini. U protekloj godini pandemije, pored svakodnevnog posla, porodični ljekari bili su aktivni i u praćenju edukacija putem on line platformi, a ovaj skup pokazuje da su se ljekari poželjeli prezentacija uživo i interakcije sa predavačima”, istakao je Kuprešak. Na kraju su domaćin stručnog skupa dr Birčaković i predsjednik Udruženja dr Kuprešak pozvali sve kolege i druge zdravstvene radnike u domovima zdravlja da i dalje promovišu imunizaciju ličnim primjerom, da se vakcinišu i time zaštite i svoje zdravlje i zdravlje drugih, da na taj način postignemo kolektivni imunitet i što prije izađemo iz pandemije i vratimo se normalnom životu i radu. 91

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

druženje medicinskih sestara, tehničara i babica Republike Srpske od 3. do 6. juna 2021. godine u Trebinju, pridržavajući se epidemioloških mjera, održalo je XIX simpozijum sa međunarodnim učešćem pod nazivom “Naše zdravlje je u našim rukama”. Institucionalni pokrovitelj simpozijuma je bilo Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske. Pokrovitelj je bila Balkanska asocijacija medicinskih sestara. Sponzori simpozijuma su bili UKC Republike Srpske “NovoNordisk”, “Medikom” Bijeljina, “Oktal pharma”, “Lohman Rauscher”, Projekat za jačanje sestrinstva Fondacija “Fami”, Udruženje hirurga Republike Srpske, Sindikat M-tel, “Sky travel”… Zbog pandemije svi stručni i naučni događaji su bili obustavljeni ili realizovani putem zoom platforme. “Bez zdravlja nema sreće. Zato se na zdravlje mora misliti i posvetiti pažnja iznad svega.” Jedan vid pažnje je redovna edukacija koju moramo, hoćemo i treba da radimo za medicinske sestre, tehničare i babice. Zato smo se odvažili i prvi u regiji organizovali simpozijum za medicinske sestre-tehničare. Moto za ovu godinu nam je bio: ”Ma koliko bilo izazovno istraživati nepoznato, još je izazovnije propitivati poznato. Savršenstvo se može postići jedino ukoliko se staro znanje koristi na novi način”. Teme koje smo obradili na simpozijumu: • Koliko smo dobro zaštićeni... • Etički problem u svakodnevnom radu profesionalnih medicinskih sestara-tehničara

XIX simpozijum UMSTIB RS sa međunarodnim učešćem

“Naše zdravlje je u našim rukama” • Uniformama kao zaštitniku profesije, zdravstvenim sistemima, Covidom 19 i brojnim temama koje su nam aktuelne. Svečanom otaranju je prisustvovao ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske dr Alen Šeranić sa saradnicima, dr Milan Latinović, Mirjana Janković, Jelena Vujić, Ljubiša Sladojević, UKC Republike Srpske - prof dr

Zvjezdana Rajkovača, Slađana Vranješ, PRO SES Dejan Sredić, Ines Katič, Eldin Fišeković, predsjednici asocijacija BAMS Goran Mošić, HUMS Tanja Lupieri, UMSTIB Republike Srbije - Dijana Otašević, ESKULAP Srbija - Mirjana Blanuša, Sestrinstvo - Marija Galić, Udruženje anestetičara Srbije - Jovan Filipović, Udruženje zdravstvenih radnika Loznica - Radenka Ćiraković, NUZR

Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite RS

Nebojša Vacić, sekretar UMSB Crne Gore Mira Petrović, PULS BiH Mevludin Babajić, Udruženje sarajevsko-romanijske regije - Gospava Pejić, UMS Foča Nataša Radović, UMS Trebinje - Duška Zečević, direktorka DZ Loznica Branka Krasavac, prof. dr Melanija Ilić, prof. dr Negra Terzić, VSŠ Zemun, Tomislav Kovačević, Bern, Udruženje hirurga Republike Srpske, Strukovni sindikat medicinskih sestara - Mirko Šerbedžija i mnogi drugi. Učesnici su imali priliku vidjeti modnu reviju istorijskih sestrinskih uniformi koju su predstavile medicinske sestre, članice udruženja, pod vodstvom autora revije Tomislava Kovačevića koji se dugi niz godina bavi sestrinstvom i istorijatom sestrinske profesije i uniforme kao zaštitnika identiteta sestrinske profesije kroz vijekove.

UMSTIB Republike Srpske tradicionalno je organizovao veliko okupljanje impresivnog broja priznatih stručnjaka iz svijeta sestrinske njege. Na ovom simpozijumu stvorena je jedinstvena prilika za izmjenu strukovnog i naučnog iskustva, takođe je ovo bila prilika da Trebinje upoznamo u svim njegovim ljepotama i vrijednostima. Simpozijum je bio namijenjen svima koji se direktno ili indirektno bave sestrinskom njegom: od samih učesnika, postojećih i budućih strukovnih udruženja, naučnih i stručnih institucija. Rad simpozijuma odvijao se kroz plenarna predavanja, usmena izlaganja, poster prezentacije i usklađene diskusije, čime je pružena prilika svim zainteresovanim učesnicima za razmjenu informacija vezanih za stručni rad, naučna istraživanja, nove ideje i tehnologije te njihovu primjenu u svakodnevnoj praksi, a sve sa ciljem poboljšanja brige za ljudsko zdravlje, jer medicina i zdravstvena njega kao nauke napreduju iz dana u dan.. Mr Živana Vuković Kostić, predsjednica UMSTIB RS

INFO VIJESTI

Sastanak sa ministrom Lončarom Ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Alen Šeranić i ministar zdravlja Republike Srbije Zlatibor Lončar održali su 17.5.2021. u Administrativnom centru Vlade Republike Srpske u Istočnom Sarajevu, bilateralni sastanak nakon zajednične sjednice vlada Republike Srpske i Republike Srbije.

Tokom razgovora ministar Šeranić je zahvalio ministru Lončaru i Vladi Republike Srbije za nesebičnu i bratsku podršku koju su izkazali zdravstvenom sistemu Republike Srpske u periodu borbe protiv pandemije virusa korona. Ujedno, ministar Šeranić je čestitao Republici Srbiji i njenom rukovodstvu na odličnoj organizaciji procesa vakcinacije stanovništva protiv COVID-19, u koju je i sam imao priliku da se uvjeri, posebno zahvalivši za pruženu ruku podrške Republici Srpskoj i organizaciju vakcinacije u Srbiji za zaposlene u zdravstvenim ustanovama i ustanovama socijalne zaštite iz Republike Srpske. Posebna pažnja tokom sastanka posvećena je izazovima sa kojima će se zdravstveni sistemi suočiti nakon pandemije virusa korona, što se prvenstveno odnosi na pružanje redovne zdravstvene zaštite za građane, opremanje bolnica i unapređenje zdravstvenih usluga kada se zdravstvene ustanove, u punom kapacitetu, vrate redovnom načinu rada. Takođe, ministri su razmijenili mišljenja o tome kako nagraditi mlade ljekare koji su se požrtvovano i profesionalno angažovali u kovid odjeljenjima tokom pandemije. Razgovarano je i o izazovima u vezi sa obezbjeđivanjem adekvatnih sertifikata koji će građanima biti potrebni radi nesmetanog kretanja, posebno u inostranstvo. Konstatovano je i da je Fond zdravstvenog osiguranja Republike Srpske isplatio sva dugovanja za pružene zdravstvene usluge građanima Republike Srpske u Srbiji, u skladu sa Sporazumom o saradnji iz oblasti zdravstvenog osiguranja. Za naredni period dogovoreno je jačanje saradnje ova dva ministarstva, kao i posjeta ministra Alena Šeranića Ministarstvu zdravlja Srbije.

Razgovor sa ministarkom Kisić Tepavčević Ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Alen Šeranić i ministarka za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja Republike Srbije Darija Kisić Tepavčević, sa saradnicima, nakon zajedničke sjednice vlada Republike Srpske i Republike Srbije održali su sastanak. Ministar Šeranić informisao je ministarku Kisić Tepavčević o potrebi za osnivanjem Zavoda za socijalnu zaštitu Republike Srpske, ustanove socijalne zaštite kakva već funkcioniše u Srbiji. Istaknuto je i da je Republika Srpska kroz Zakon o socijalnoj zaštiti, kao i Program ekonomskih reformi Republike Srpske za period 2020-2022. godine, planirala unapređenje sistema socijalne zaštite, a što će značajno podići nivo usluga za korisnike iz sistema socijalne zaštite. Zavod za socijalnu zaštitu Republike Srpske će se, kao krovna institucija u oblasti socijalne zaštite, baviti razvojem, praćenjem, unapređenjem, planiranjem te istraživačkim i stručnim poslovima. Namjera je da se osnivanjem Zavoda obezbijedi stručna institucija u oblasti socijalne zaštite koja će imati veliki uticaj na razvojne pravce djelovanja u ovoj oblasti. Ministarka Kisić Tepavčević naglasila je da će ministarstvo kojim rukovodi podržati osnivanje ovakve ustanove u Republici Srpskoj te su dogovoreni pravci buduće saradnje, a posebno stručna podrška i razmjena iskustava sa Zavodom za socijalnu zaštite Srbije. Kontakti sa ovim Zavodom su već ostvareni pa će saradnja u narednom periodu biti intenzivirana, o čemu će konkretnije biti riječi tokom planirane posjete Zavodu stručnjaka iz ove oblasti iz Republike Srpske.

Posjeta dr Šaponjića Konsultant Regionalne kancelarije Svjetske zdravstvene organizacije za Evropu za vakcinaciju protiv COVID - 19, epidemiolog u Institutu za javno zdravlje „Dr Milan Jovanović Batut“ dr Vladan Šaponjić bio je u posjeti Ministarstvu zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske. Sa predstavnicima Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske i Instituta za javno zdravstvo Republike Srpske razgovarao je o pro93

INFO VIJESTI

Palo je naglasio da je preporuka SZO u ovom trenutku da čak i osobe koje su preboljele kovid prime dvije doze vakcine.

cesu vakcinacije u Republici Srpskoj i Republici Srbiji, kao i dobrim praksama u ovom procesu. Doktor Šaponjić je istakao da je imunizacija ogroman poduhvat koji je teško uporediti sa bilo kojim u novijoj istoriji medicine. Doktor Mirza Palo iz Kancelarije Svjetske zdravstvene organizacije u BiH rekao je da su vakcine definitivno sredstvo koje pomaže da se zaustavi obolijevanje i smrtnost, ali da, nažalost, nisu dostupne svima. “Jako važno je kontinuirano nošenje maski, fizička distanca i higijena ruku. To su mjere za koje znamo da su uspješne i ono što će pomoći da stavimo epidemiju COVID-19 pod kontrolu”, naglasio je Palo. On je rekao da trenutno nema dovoljno podataka da li vakcinacija sa jednom ili dvije doze u potpunosti sprečava transmisiju virusa i zbog toga se nastavlja sa svim dokazanim zdravstvenim mjerama prevencije.

Socijalizacija djece Republike Srpske Jedinstveni projekat Vlade Republike Srpske „Socijalizacija djece Republike Srpske“ ponovo će ove godine biti realizovan, nakon jednogodišnje pauze koju je uslovila pandemija virusa korona. Vlada Republike Srpske je zadužila Javni fond za dječju zaštitu Republike Srpske da u 2021. realizuje ovaj projekat koji omogućuje besplatno ljetovanje za određene grupe djece iz Republike Srpske. To su, prije svega, djeca iz socijalno ugroženih porodica - korisnika prava iz socijalne i dječje zaštite, djeca iz višečlanih porodica, iz porodica boračke populacije, djeca sa poteškoćama u razvoju i hroničnim zdravstvenim smetnjama, kao i posebno nadarena djeca, talentovani sportisti i drugi. Projekat će biti realizovan u 13 smjena u

31. maj - Svjetski dan bez duvanskog dima

„Donesi odluku - ostavi duvan” Svake godine, 31. maja, Svjetska zdravstvena organizacija (SZO) zajedno sa svojim članicama i partnerima obilježava Svjetski dan bez duvanskog dima, ističući najvažnije zdravstve-

ne, ekonomske i druge rizike koji su povezani sa upotrebom duvana. Pušenje je vodeći preventibilni faktor obolijevanja i umiranja u svijetu i upravo zato, svakog 31. maja zemlje širom svijeta zagovaraju donošenje djelotvornih politika za smanjenje potrošnje duvana i duvanskih proizvoda i povećanje svjesnosti o negativnim posljedicama koje upotreba duvana donosi. Ovogodišnja tema obilježavanja Svjetskog dana bez duvana glasi: „Posvetite se prestanku“, a kampanja ima za cilj da osnaži 100 miliona korisnika u pokušaju da napuste duvan stvaranjem mreža podrške i povećanjem pristupa uslugama koje dokazano pomažu u odvikavanju od pušenja. Nikotin koji se nalazi u duvanu izaziva zavisnost. Ponašanje i emocionalne veze sa upotrebom duvana – poput cigarete uz kafu, žudnje za duvanom, osećaj tuge ili stresa – otežavaju od-

periodu od 30. maja do 22. septembra, u skladu sa epidemiološkom situacijom i epidemiološkim mjerama. Planirano je 12 desetodnevnih smjena i jedna osmodnevna. Kako u 2020. godini projekat nije realizovan, a postupak izbora učesnika je sproveden, ove godine projektom će prioritetno biti obuhvaćena djeca za koju su u 2020. godini podneseni zahtjevi za učešće. Ljetovanje će se, kao i prethodne četiri godine, realizovati na crnogorskoj obali u Omladinskom hostelu “Užice” u Bečićima, uz uvažavanje higijensko-epidemioloških mjera propisanih od relevantnih institucija Republike Srpske i Crne Gore. U budžetu Fonda planirano je 1.120.000 KM za realizaciju projekta. Projekat „Socijalizacija djece Republike Srpske“ prethodno je realizovan 18 godina bez prestanka, od 2002. godine zaključno sa 2019. godinom. Ciljevi ovog projekta su usmjereni ka stvaranju bar djelimično približnih uslova za zadovoljavanje razvojnih potreba djece čiji je razvoj otežan nepovoljnim socijalnim, porodičnim, materijalnim uslovima i/ili zdravstvenim i razvojnim smetnjama. *Fotografije posjete djeci u odmaralištu u Bečićima u prilogu, napravljene su 2019. godine.

Postoji mnogo razloga za prestanak pušenja • Pušači imaju veći rizik da razviju teški oblik COVID-19 i umru od ove bolesti. • Duvan utiče na fizički izgled i ugrožava zdravlje porodice i prijatelja u okruženju. • Pušenje smanjuje plodnost žena, a duvan i nikotin štete bebama. • Pušenje ili korišćenje elektronskih cigareta u prisustvu djece ugrožava njihovo zdravlje i utiče posebno na razvoj bolesti organa za disanje. • Duvan šteti gotovo svim organima tijela i uzrokuje preko 20 vrsta raka. • Upotreba duvana utiče loše na rad srca. • Pušenje negativno utiče i na vid i sluh. • Nargile, zagrijavani duvanski proizvodi kao i elektronske cigarete štetni su po zdravlje. • Upotreba duvana izaziva negativne socijalne i ekonomske posljedice. Novac utrošen na duvan može se upotrijebiti za važnije i korisnije stvari. • Upotreba duvana i odlaganje otpada od duvanskih proizvoda zagađuje životnu sredinu.

INFO VIJESTI

vikavanje od te navike. Uz profesionalnu podršku i usluge prestanka upotrebe cigareta, korisnici duvana udvostručuju šanse za uspešno odvikavanje. Takođe, razna istraživanja su pokazala da pušači imaju više šanse da razviju teži oblik bolesti KOVID – 19 u poređenju sa nepušačima, što je pokrenulo milione pušača da napuste duvan. Ali, bez odgovarajuće podrške, odvikavanje može biti veoma izazovno. Trenutno, preko 70% od 1,3 milijarde korisnika duvana širom sveta nema pristup alatima

koji su potrebni za uspešno napuštanje cigareta, a ovaj problem je posebno izražen u uslovima pandemije, kada je fokus zdravstenih radnika u potpunosti usmjeren ka ovom problemu. Neophodno je istaći da od jedne milijarde pušača u svijetu, više od 80% živi u zemljama sa niskim i srednjim dohotkom, gdje je i teret bolesti povezanih sa upotrebom duvana najveći. Rezultati brojnih studija ukazuju na obrnut odnos dohotka i prevalencije upotrebe duvana i povezanih posljedica, što dodatno utiče na izdatke

u kućanstvu i za posljedicu ima osiromašenje velikog broja pušača i njihovih porodica. Prestankom pušenja smanjuje se rizik umiranja od koronarnih bolesti srca, ali treba imati na umu da je starosna dob prestanka pušenja važan element koji utiče na izglede za preživljavanje. Prepoznajući značaj programa odvikavanja od pušenja u Republici Srpskoj, ovaj program je građanima dostupan u ambulantama porodične medicine, gdje je moguće dobiti savjete u vezi sa prestankom pušenja.

Banjaluka, 17. april 2021.

Svjetski dan hemofilije (WHD)

Povodom 17. aprila, Svjetskog dana hemofilije (WHD) Udruženje oboljelih od hemofilije RS pridružilo se udruženjima širom svijeta u obilježavanju ovog datuma koji je bitan za sve osobe oboljele od hemofilije. Sam događaj je organizovan u TC „Delta“ 17.4.2021. godine sa početkom u 11 časova. Udruženje je, u saradnji sa organizacijom SaMSIC (Komitet za međunarodnu razmjenu studenata medicine Republike Srpske), upoznalo građane i širu javnost šta je to hemofilija i sa kojim problemima se oboljeli susreću. Dijeljeni su informativni leci, a prolaznici su imali priliku i da razgovaraju sa oboljelima i čuju sve ono što ih je zanimalo o samoj bolesti, tretmanu i problemima na koje oboljeli nailaze. Izložili smo skulpturu „Kap krvi“ na kojoj su posjetioci ostavljali poruke podrške, a mogli su i da se fotografišu sa skulpturom superheroja kojom smo na simboličan način predstavili sve oboljele. Takođe, prikazali smo i portrete dvanaest osoba oboljelih od hemofilije. Na društvenim mrežama smo objavljivali video sa portretima i superherojem (virtuelna soba). Medijima su se obratiti predsjednik Udruženja oboljelih od hemofilije Branislav Uzelac i predsjednica Komiteta za međunarodnu razmjenu studenata medicine Republike Srpske Angelina Dulić. Svjetski dan hemofilije se obilježava od 1989. godine. Svjetska federacija hemofilije (World Federation of Hemophilia) odabrala je 17. april u čast osnivača ove organizacije Franka Schnabela, koji je rođen na taj dan. Svjetski dan hemofilije se obilježava sa ciljem podizanja svijesti o hemofiliji i drugim nasljednim poremećajima krvarenja. To je važan napor s krajnjim ciljem osiguranja bolje dijagnostike i pristupa tretmanu za milione osoba koje imaju neki od rijetkih poremećaja krvarenja. Slogan ovogodišnje kampanje je bio „Adapting to Change - sustaining care in a new world“. Globalna pandemija korona virusa je prouzrokovala brojne poteškoće u svakodnevnom životu te

nametnula nove modele funkcionisanja pa je prilagođavanje promjenama i jedini kvalitetan odgovor na novonastalu situaciju, odnosno ostvarenje ciljeva kroz prilagođene metode. Svjetska federacija poseban naglasak stavlja na snagu zajedništva. U Republici Srpskoj 84 osobe žive sa hemofilijom. S obzirom na to da je to urođena bolest, genetski determinisana, radi se o hroničnoj neizlječivoj bolesti. Pacijent mora da nauči da živi sa njom, mora da nauči kako da se ponaša, kako da bira zanimanje i sport kojim će se baviti, kako da se liječi, a sve u cilju očuvanja svog zdravlja. Jedan od znakova hemofilije je spontano krvarenje u mišiće i zglobove, najčešće u koljena i nožne članke. I pored pravovremene aplikacije lijeka ponavljano krvarenje u zglob neminovno dovodi do oštećenja, bolnosti i smanjenja funkcije zgloba a to sve u konačnici dovodi do razvoja trajne invalidnosti.

Hemofilija je rijetko nasljedno genetsko oboljenje koje se manifestuje povćanom sklonošću ka krvarenju. Nastaje zbog nedostatka pojedinih prirodnih faktora zgrušavanja krvi. Prema vrsti faktora zgrušavanja koji nedostaje, razlikujemo: hemofiliju A, hemofiliju B i he-

mofiliju C. • Hemofilija A je uzrokovana deficitom ili kvalitativnim poremećajem VIII faktora koagulacije (učestalost obolijevanja iznosi 1:10.000 rođene djece). • Hemofilija B se karakteriše nedostatkom IX faktora koagulacije (1:30.000 – 50.000). • Uzrok hemofilije C je manjak faktora koagulacije XI. • Iako je hemofilija nasljedan poremećaj, kod jedne trećine slučajeva se javlja kao rezultat genetskih mutacija, nazvana sporadična hemofilija i nema familijarnu istoriju. • Na osnovu aktivnosti faktora dijeli se na blagu, umjerenu i tešku. • Blaga – od 5% do 50% od normalne količine faktora u krvi. • Umjerena – od 1% do 5% normalne količine faktora u krvi. • Teška – manje od 1% od normalne količine faktora u krvi. Gen koji kontroliše sintezu faktora se nalazi na X hromozomu, a mutacijom tog gena nastaje hemofilija. Heterozigotne žene (XY) imaju mutirani gen samo na jednom X hromozomu i prenose ga na potomstvo. Žensko potomstvo dalje nasljeđuje mutirani gen samo na jednom od svoja dva X hromozoma pa se takav gen dalje prenosi. Muško potomstvo nasljeđuje mutirani gen na svom jedinom X hromozomu te obolijeva pa na taj način žene prenose, a muškarci obolijevaju od hemofilije A. Žene koje su homozigotne (XX) na ovaj gen imaju sniženu količinu faktora VIII u krvi jer mutirani gen nose na oba svoja X hromozoma. Sve kćerke oca koji boluje od hemofilije su prenosioci bolesti dok su im sinovi zdravi. Karakterističnu kliničku sliku čine: velike modrice, krvarenja u zglobove, mišiće i meka tkiva; krvarenja u mokraćne puteve; iznenadna unutrašnja krvarenja bez povoda (spontana krvarenja); produženo krvarenje nakon posjekotina, vađenja zuba, operativnog zahvata, ili povrede; unutrašnja krvarenja u vitalnim organima, najčešće nakon ozbiljne povrede. Pripremio: Branislav Uzelac, predsjednik Udruženja oboljelih od hemofilije RS

INFO VIJESTI

očasni naziv primarijus koji se dodjeljuje kao priznanje za dugogodišnji uspješan rad i posebne rezultate postignute na zaštiti zdravlja stanovništva i razvoju zdravstva, odlukom Ministarstva zdravstva Federacije BiH dodijeljen je za šest ljekara Univerzitetskog kliničkog centra Tuzla. Zvanje primarijus dobili su: Mr. med. sc. Midheta Bijedić, specijalista dermatovenerologije, dr Zlatan Alić, specijalista opšte hirurgije, dr Sanja Ercegović, specijalista anesteziologije i reanimatologije, dr Senad Izić, specijalista anesteziologije i reanimatologije, dr. Ferid Konjić, specijalista opšte hirurgije, subspecijalista abdominalne hirurgije i doc. dr. med. sc. Ervin Matović, specijalista opšte hirurgije. Tim povodom za ljekare organizovan je prijem u menadžmentu Univerzitetskog kliničkog cetra Tuzla. Prijemu su prisustvovali direktor Univerzitetskog kliničkog centra Tuzla, prof. dr. med. sc. Vahid Jusufović i pomoćnik direktora za medicinske poslove, prof. dr. med. sc. Šekib Umihanić.

UKC Tuzla

Prijem za nove primarijuse

Sedma transplantacija matičnih ćelija hematopoeze

rojekat transplantacije matičnih ćelija hematopoeze u JZU UKC Tuzla i u ovoj godini provodi se u kontinuitetu. Od početka godine do sada urađeno je sedam autolognih transplantacija matičnih ćelija hematopoeze. Prema riječima načelnice Klinike za hematologiju i transplantaciju matičnih ćelija hematopoeze, prof. dr. med. sc. Aide Čustović Arnautović, tridesetpetogodišnjoj pacijentici, koja se na pomenutoj klinici liječila od hematološkog maligniteta, urađena je autologna transplantacija matičnih ćelija hematopoeze. -Transplantacija je urađena u dva akta, sve je uredno proteklo, bez komplikacija i pacijentica je trenutno stabilna, dobrog opšteg stanja, istakla je prof. dr. Aida Čustović Arnautović. 96

bično, u svakodnevnoj komunikaciji, jedni druge imenujemo prema zanimanju. Nekada ih dopunjuju i akademska zvanja. U tim okvirima često formiramo mišljenje o osobama različitih profesionalnih vokacija. Jednodimenzionalno. A šta je sa strane, ispod? E, tu otvaramo vrata za priču, možda i neusamljenu, o Marinku Čengiću, doktoru porodične medicine Doma zdravlja u Sanskom Mostu. Prve njegove riječi su bile: Ja sam najprije doktor i to seoski, narodni. Obilazim svakodnevno šest terenskih ambulanti. Poznajem ovdje ljude, a i oni mene po nadimku Hećim - koja se kao turcizam zadražala u narodnom oslovljavanju doktora. U Sanskom Mostu sam završio srednju školu, a Medicinski fakultet osamdesetih godina u Banjaluci. Sjećam se divnih profesora, uvijek otvorenih za saradnju sa nama studentima. Pješačio sam mnogo kilometara, jer se tada praksa izvodila na tri udaljene lokacije. Nije bilo teško. Radne navike sam upijao od roditelja, oca samoukog majstora, istovremeno i tokara, bravara, stolara i majke koja je uz uobičajene kućne poslove šila na staroj singerici. Tom mašinom, starom više od stotinu godina dr Marinko Čengić danas izvodi štepove na torbama od kože, jute, sa dodacima drveta i ostalim tradicionalnim simbolima. Životno iskustvo ga je vodilo u racionalnost što se ogleda kroz ovo zanatsko umijeće gdje koristi i odbačene stvari od vunenog tkanja, vreća od jute, suvih grana endemskog drveta tisovine. U početku, ove svoje rukotvorine dr Čengić je darivao prijateljima, srodnicima. Ideje se nisu gubile, a ni njihova materijalizacija. Stambeni prostor postao je tijesan za odlaganje. Tako je, podstaknut od

INFO VIJESTI

Dr Marinko Čengić, porodični ljekar Doma zdravlja u Sanskom Mostu

Ljekarski faksimil u zanatskom umijeću supruge i sina, banjalučkog studenta geodezije, “istjeran” u javnost, otvarajući mali izložbeno-prodajni salon u starom zanatskom centru “Designed by HECIM” grada Banjaluke. Tel. +38761582441 Ova dodatna radna terapija koja nadmašuje značenje riječi hobi, odražava osjećaj zadovoljstva, koji treba da krasi ljekarsku pro- Instagram: @designedbyhecim fesiju kao vrh humanističkog pristupa. Facebook: Unikati-Hecim www.designedbyhecim.com

Info Bilten pripremili: saradnici za informisanje UKC RS

INFO BILTEN

Prof. dr Vlado Đajić ambasador osoba sa Daunovim sindromom

redstavnici Daun sindrom centra Banjaluka uručili su generalnom direktoru Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske prof. dr Vladi Đajiću povelju ambasadora osoba sa Daunovim sindromom zbog njegove dugogodišnje nesebične podrške. Kao znak zahvalnosti i uvažavanja povelju mu je uručilo deset osoba sa Daunovim sindromom iz Banjaluke, Prijedora i Laktaša. Primajući povelju, generalni direktor Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske prof. dr Vlado Đajić je rekao da je za svoj humani rad dobio brojna priznanja, odlikovanja i medalje, ali da mu je današnje priznanje jedno od najdražih te da mu daje podstrek za dalji rad. Kako je istakao, mnogi misle da ja pomažem njima, međutim, oni su i mnogo pomogli meni, rekao je Đajić tokom uručenja povelje u UKC-u RS. On je dodao da je radeći sa njima i posmatrajući ih naučio da postoje mnogo vrednije stvari od onih za koje svakodnevno mislimo da jesu vrijedne.

Direktor Daun sindrom centra Banjaluka Zoran Jelić uručio je Đajiću i protokol koji se tiče saopštavanja dijagnoze Daunovog sindroma prilikom rođenja djeteta. Ovaj protokol ruskog Ministarstva zdravlja je uticao da se u većem dijelu Rusije broj ostavljene djece sa Daunovim sindromom svede na nulu. Zoran Jelić je naveo da su predstavnici Daun sindrom centra Banjaluka, zahvaljujući Đajićevoj pomoći, stigli do Moskve, gdje su ove godine i pobijedili na Međunarodnom gastronomskom festivalu. On je rekao da su zahvalni Đajiću i što je organizovao prvu fudbalsku reprezentaciju sastavljenu od osoba sa Daunovim sindromom iz Srbije, Crne Gore i Republike Srpske, kao i prvu fudbalsku utakmicu sa predstavnicima Vlade Srpske te pomogao da se formira prvi ženski fudbalski tim osoba sa Daunovim sindromom. Takođe, Jelić je naveo da je Đajić organizovao i onlajn susret sa najvećom ruskom organizacijom “Daunsajd ap”, sa kojom su uspostavili saradnju.

INFO BILTEN

Uspjesi u oblasti torakalne hirurgije UKC RS

Jedinstven pristup u zbrinjavnju patologije grudnog koša Prof. Bojić obišao Kardiohirurgiju UKC RS

Saradnja sa Institutom „Dedinje“

G M

edicinski timovi Klinike za torakalnu hirurgiju i Klinike za anesteziju i intenzivno liječenje UKC RS su uradili komplikovan operativni zahvat kod pacijenta sa teškom respiratornom insuﬁcijencijom. Naime, riječ je o pacijentu starosti 70 godina koji je urgentno upućen iz Bolnice Foča u našu ustanovu zbog teške respiratorne insuﬁcijencije, odnosno gušenja i otežanog disanja zbog suženja disajnog prostora dušnika na 2 mm u grudnom košu do kojeg je došlo zbog ekstremnog uvećanja štitne žlijezde u vratu, a posebno grudnom košu. Najveći profesionalni izazov je bio to što za ovakav slučaj nije moguće obezbijediti disajni put ni plasiranjem endotrahealnog tubusa niti traheotomijom zbog dramatičnog suženja dušnika unutar grudnog koša, a samim tim nije bilo moguće uopšte uvesti pacijenta u opštu anesteziju što je dodatno otežavalo situaciju. Nakon detaljne analize slučaja, medicinski timovi Klinike za torakalnu hirurgiju i Klinike za anesteziju i intenzivno liječenje su odlučili da se dekompresija dušnika i odstranjenje džinovske štitne žlijezde uradi u specijalnoj lokalnoj

anesteziji (bilateralni cervikalni blok) na potpuno budnom pacijentu. Ovakav način operacija je već poznat kod različitih patologija vrata, ali u svjetskoj literaturi nije zabilježen ovakav pristup kod patologije grudnog koša i teško ugrožene disajne funkcije, jer je riječ o operaciji ekstremno visokog rizika. Hitna operacija odstranjenja džinovske strume štitne žlijezde iz vrata i grudnog koša je urađena na budnom pacijentu, uz konstantnu komunikaciju sa pacijentom. Operacija i postoperativni tok su protekli bez komplikacija, a pacijent je bez disajnih tegoba i bilo kakvih posljedica otpušten na kućnu njegu već drugi dan poslije operacije. Tim Klinike za torakalnu hirurgiju je predvođen načelnikom Klinike dr Markom Kantarom, a tim Klinike za anesteziju i intenzivno liječenje predvođen je dr Draganom Miloševićem. Ostatak tima su činili hirurški asistenti dr Miroslav Stranatić i dr Radomir Jerkić; Danka Kljajić i Nikolina Panjak - instrumentarke; dr Vesna Vuković i dr Danila Štrbac – ljekari specijalizanti anestezije; i tehničar anestezije Aleksandar Karamanov.

eneralni direktor Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske prof. dr Vlado Đajić i direktor Instituta za kardiovaskularne bolesti “Dedinje”, Beograd, dr Milovan Bojić obišli su opremljene prostorije Kardiohirurgije UKC Republike Srpske i uvjerili se da je sve spremno za početak njenog rada. Prof. dr Đajić se zahvalio dr Bojiću za podršku i dolazak te podsjetio da je otvaranje savremene kardiohirurgije u UKC Republike Srpske zaustavila pandemija korona virusa i da će ova reprezentativna klinika biti otvorena čim se situacija sa pandemijom stabilizuje. Tokom sastanka rečeno je da su prostor Kardiohirurgije ranije obišli i najviši zvaničnici Republike Srpske i BiH Željka Cvijanović, predsjednica Republike Srpske i Milorad Dodik, srpski član Predsjedništva BiH zahvaljujući čijoj podršci će Republika Srpska dobiti svoju prvu kardiohirurgiju. Zahvaljujući rukovodstvu Republike Srpske Kardiohirurgija koja je smještena u Južnom krilu na 1500 m2 biće stoodstotno vlasništvo UKC Republike Srpske, iako je ranije planirano da bude javnoprivatno partnerstvo, međutim, odlukom institucija Srpske, od toga se odustalo. Važno je napomenuti da je na sastanku dogovorena saradnja sa eminentnim stručnjacima iz Srbije i Republike Srpske. Ranije je dogovorena saradnja i sa stručnjacima iz inostranstva koji će sa domaćim kadrom izvoditi najkompleksnije zahvate iz ove oblasti, tako da će pacijenti u našoj ustanovi u što skorijem vremenskom roku moći dobiti najkvalitetniju uslugu iz oblasti kardiohirurgije. 99

INFO BILTEN

Saradnja ljekara Srpske i Slovenije

Ambasadorka Slovenije u posjeti UKC RS

Klinikama za dječje bolesti i za dječju hirurgiju

mbasadorka Republike Slovenije u BiH, Njena ekselencija Zorica Bukinac posjetila je Univerzitetski klinički centar Republike Srpske gdje je sa generalnim direktorom prof. dr Vladom Đajićem i članovima poslovodstva razgovarala o nastavku saradnje UKC RS sa zdravstvenim institucijama Republike Slovenije. Trenutno se najviše radi na implementiranju projekta edukcije medicinskih sestara i tehničara iz oblasti zdravstvene njege i sestrinstva u UKC Maribor. Saradnja ljekara Srpske i Slovenije trajala je godinama, da bi se od 1. aprila 2018. godine intenzivirala, strukturisala i postala daleko sadržajnija. Od aprila 2018. godine, zahvaljujući odličnoj saradnji menadžmenta dvije institucije, mjesečno najmanje dva ljekara UKC Republike Srpske su išli na jednomjesečnu ili višemjesečnu edukaciju u UKC Ljubljana. Slobodno možemo reći da smo postigli rekord u kvalitetnom edukovanju ljekara u vrhunskom centru u Evropi. Tokom samo dvije godine edukovali smo (jedan mjesec, tri mjeseca, pet mjeseci, šest mjeseci) 37 ljekara i 16 medicinskih sestara/tehničara, imali smo odvojene posjete ljekara i sestara Urgentnom centru UKC Ljubljana, slali smo osoblje iz, uslovno rečeno, nemedicinskog dijela (IKT i Tim za kvalitet) na kraće edukacije. Nažalost, zbog pandemije COVID-19, saradnja u smislu intenzivne edukacije ljekara i sestara se naglo prekinula. Međutim, konsultacije, saradnja, prijateljstvo i podrška su se nastavili. Ljepota i bogatstvo edukacije ima još jedan segment, a to je uspostavljanje ličnih, prijateljskih odnosa između ljudi, mogućnost da se prijatelj u nevolji pozove u pomoć, tako da se naša saradnja u suštini nikad nije prekinula. Ne postoji segment edukacije koji nismo pokrili. Naši ljekari su se edukovali iz oblasti neurohirurgije, vaskularne hirurgije, torakalne hirurgije, plastične hirurgije, anestezije i intenzivne njege, pedijatrije, interventne kardiologije, kliničke rehabilitacije, nefrologije, endokrinologije, neuroradiologije, kliničke biohemije, abdominalne hirurgije, urologije, oftalmologije, interventne gastroenterologije, kardiohirurške anestezije. Speciﬁčnost programa edukacije u Sloveniji, između ostalog, je i edukacija glavnih sestara UKC RS te edukacija timova iz Centra urgentne medicine. Suština implementacije bilo kojeg projekta jeste da projekat ne može u potpunosti uspjeti bez podrške ljudi, partnera, tima, a UKC RS je za projekat edukacije osoblja i sve projekte koje izvodi dobio maksimalnu podršku predsjedavajućeg Predsjedništva BiH Milorada Dodika, Željke Cvijanović, predsjednice RS, i Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite RS. 100

Vaskršnja posjeta

ovodom najvećeg hrišćanskog praznika Vaskrsa, generalni direktor Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske prof. dr sc. med. Vlado Đajić obišao je naše najmlađe pacijente hospitalizovane u Klinici za dječje bolesti i Klinici za dječju hirurgiju i darivao ih vaskršnjim jajima i slatkišima kao prigodnim znakom pažnje. Na ovaj način naša ustanova na čelu sa prof. dr Đajićem željela je da mališanima koji Vaskrs dočekuju van svojih domova bar djelimično dočara prazničnu atmosferu te ublaži strah od boravka u bolnici i učini ga koliko je to moguće ljepšim. Ovom prilikom prof. dr Đajić je rekao da je najveći uspjeh za svakog čovjeka kada kod nekoga izazove iskreni osmijeh, sreću i zadovoljstvo. Dodao je da je ova posjeta postala tradicionalna te da svake godine na Vaskrs obiđu naše najmlađe pacijente sa željom da ih podsjete na naše vaskršnje običaje, da ih daruju šarenim jajima i slatkišima, a istovremeno se s njima poigraju, lupaju jaja i razvesele ih jer nisu sa svojim najdražima kod kuće. Prof. dr Vlado Đajić je takođe istakao da je želja rukovodstva UKC RS da se pored najboljih uslova koje nastoje da pruže pacijentima i najbolje terapije uspostavi i topao, prijateljski, humani odnos prema pacijentima.

INFO BILTEN

Ček od 50.000 evra - podrška borbi protiv pandemije

Donacija ambasadora Grčke

mbasador Grčke u BiH Dimitrios Papandreu simbolično je uručio ček od 50.000 evra generalnom direktoru Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske prof. dr Vladi Đajiću te izrazio nadu da će ova pomoć

doprinijeti borbi protiv pandemije novog korona virusa. Prof. dr Vlado Đajić je istakao da je ovo značajna pomoć koja će biti usmjerena za pružanje još bolje njege oboljelih pacijenata od Covida 19. Iskoristio je priliku da se zahvali prijateljskoj Grčkoj za sve što je do sada uradila za Republiku Srpsku još od ratnih dana kada je primala našu djecu da borave u Grčkoj te za sve dosadašnje donacije i podršku. On je naveo da je tokom sastanka upoznao grčkog ambasadora sa radom UKC RS, postojećim resursima, ali i sa problemima sa kojima se suočava tokom pandemije. Rekao je da se ambasador uvjerio da imamo vrhunsku bolnicu, opremljenu sa dovoljnim brojem respiratora i zaštitne opreme i, što je najvažnije, odličnim kadrom. On je podsjetio da je tokom pandemije u UKC RS liječeno 7.300 pacijenata od čega je 1.500 bilo životno ugroženo, a u jednom trenutku je bilo 620 hospitalizovanih od kojih je 80 bilo na respiratoru, a troje na vještačkim plućima.

Banjaluka 29. maj 2021.

Svjetski dan urgentne medicine

Njegova ekselencija ambasador Grčke u BiH Dimitrios Papandreu je rekao da je UKC RS odlična zdravstvena ustanova te da je imao priliku da čuje kakva je epidemiološka situacija u Republici Srpskoj. Dodao je da se nada da će simbolična finansijska pomoć koju je ovom prilikom uručio UKC-u RS doprinijeti borbi protiv pandemije. Istakao je da će se i dalje truditi da se pronađu dodatni načini za pružanje pomoći kako bi se potvrdili prijateljski odnosi naših naroda. S obzirom na i dalje veliki broj inficiranih novim korona virusom i na ogromno opterećenje zdravstvenog sistema, a u kontekstu solidarnosti u borbi protiv pandemije COVID-19 Republika Grčka pružila je finansijsku pomoć trima bolnicama u BiH i to po 50.000 evra za sarajevsku Opštu bolnicu “Prim. dr Abdulah Nakaš” i Univerzitetski klinički centar Republike Srpske te 30.000 evra za Univerzitetski klinički centar u Mostaru. Direktor Univerziteskog kliničkog centra Republike Srpske Vlado Đajić rekao je kako je cilj vježbe da se pokaže važnost pravovremenog zbrinjavanja povrijeđenih. - Nekada uspjeh zavisi od brzine pružanja pomoći. Današnja zajednička vježba je pokazala kako brzo dejstvo radnika i amatera mogu dovesti do izlječenja - rekao je Đajić. Istaknuto je da je od velike važnosti pravovremeno djelovanje u zbrinjavanju povrijeđenog jer to često odlučuje i o konačnom ishodu. Učesnici u organizaciji vježbe i obilježavanja Svjetskog dana urgentne medicine bili su: Univerzitetski klinički centar Srpske, Resuscitacioni savez Republike Srpske, Medicinski fakultet Univerziteta u Banjaluci, Omladinske organizacije Crvnog krsta, Dom zdravlja Gradiška, Služba hitne pomoći Banjaluka, kao i Zavod za transfuzijsku medicinu Srpske.

Banjaluci je 29. maja pokaznom vježbom u Parku „Petar Kočić“ obilježen Svjetski dan urgentne medicine u organizaciji Resuscitacionog saveza i Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske. Naime, simulacijom saobraćanog udesa, medicinski profesionalci su prikazali građanima put od zbrinjavanja unesrećenih u situaciji kada se građani nađu u prilici da pruže prvu pomoć, do profesionalnog zbrinjavanja pacijenata od strane medicinskih profesionalaca. 101

INFO BILTEN

Održana 20. jubilarna manifestacija „Večernjakov pečat“

Đajić proglasio sve medicinske radnike „herojima u bijelom“ 12. maj – Međunarodni dan sestrinstva

„Sestrinstvo sada!“

vake godine 12. maja širom svijeta obilježava se Međunarodni dan sestrinstva, jedne od najhumanijih profesija. Svjetska zdravstvena organizacija proglasila je 2020. godinu međunarodnom godinom medicinskih sestara, tehničara i babica. Ove godine, Međunarodni dan sestrinstva obilježen je pod sloganom ‘’Sestrinstvo sada!’’. Predstavnici Udruženja medicinskih sestara, tehničara i babica Republike Srpske, Strukovnog sindikata medicinskih sestara i tehničara Republike Srpske i Resuscitacionog savjeta Republike Srpske povodom Međunarodnog dana sestrinstva posjetili su grob Nade Trišić (groblje Sveti Pantelija - Banjaluka), osnivača Udruženja i utemeljivača modernog sestrinstva u Republici Srpskoj. Kao jedna od najcjenjenijih i najpouzdanijih profesija, sestrinstvo ima centralnu ulogu u prepoznavanju višestrukih izazova u zdravstvu. Medicinske sestre, tehničari i babice su glavni pokretači u zdravstvenom sistemu, a njihov zadatak i cilj je odgovoriti na zdravstvene potrebe svakog pojedinca i društva što se u ovoj novonastaloj epidemiološkoj situaciji i pokazalo. Povodom obilježavanja

102

Međunarodnog dana sestrinstva u Univerzitetskom kliničkom centru Republike Srpske održana je svečana akademija uz sve mjere predostrožnosti i sa ograničenim brojem učesnika zbog trenutne epidemiološke situacije. Pomoćnik generalnog direktora za zdravstvenu njegu Slađana Vranješ čestitala je današnji dan svim kolegicama i kolegama te im se zahvalila što se u ovim teškim vremenima bore i pružaju pomoć onako kako to najbolje znaju. Živana Vuković Kostić, predsjednica Udruženja medicinskih sestara, tehničara i babica RS je rekla da je ova pandemija promijenila sam način života te da je ovo opomena svima nama da treba da vodimo više računa o tome da se posvetimo sebi, porodici i zdravlju. Biljana Ćurguz, medicinska sestra u Urgentnom centru UKC RS, izjavila je da njihov svaki radni dan počinje sa osmijehom jer je to poziv koji su odabrali. Istakla je da bi uvijek i u bilo kojoj situaciji opet izabrala isti poziv te da su kao medicinski profesionalci uvijek spremni na nepredviđene okolnosti kao što je i ova situacija sa panedmijom novog korona virusa.

ubilarni 20. „Večernjakov pečat“ na kojem su proglašene ličnosti godine obilježili su „heroji u bijelom“ koje je prof. dr Vlado Đajić, generalni direktor Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske, proglasio kao pobjednike kategorije Ponos BiH. Obraćajući se na ceremoniji prof. dr Đajić je rekao da su zdravstveni radnici cijele Republike Srpske, Federacije BiH i Brčko distrikta predano i neumorno na svojim leđima nosili teret najveće zdravstvene krize današnjice, a koji i ove godine daju svoj doprinos kako bi sačuvali zdravlje stanovnika u BiH. „Zdravstveni radnici BiH, bez obzira na to u kojoj zdravstvenoj ustanovi radili, Federaciji ili Republici Srpskoj, pokazali su profesionalnost, požrtvovanost i rad. Dokazali smo da imamo odličan zdravstveni sistem. UKC Republike Srpske, kojim rukovodim, spremno je dočekao sve pacijente, nikome nije nedostajao kiseonik, respirator, umjetna pluća, lijekovi, osnovni smještaj pa ni vakcine. Čestitam „Večernjakovom pečatu“ na objektivnosti i u ime zdravstvenih radnika zahvaljujem što su prepoznali našu mukotrpnu borbu i naš veliki doprinos. U ovoj kategoriji proglašavam sve ljekare, sve medicinske sestre i drugo zdravstveno osoblje herojima u bijelom, s ponosom BiH“, istaknuo je Đajić u emotivnom obraćanju. U znak zahvalnosti za izuzetnu humanost i angažovanost u doba pandemije izazvane korona virusom

Univerzitetskom kliničkom centru Republike Srpske dodijeljeno priznanje „Zlatni grb Grada Banjaluka“

niverzitetskom kliničkom centru Republike Srpske je dodijeljeno priznanje „Zlatni grb Grada Banjaluka“ za izuzetnu humanost, iskazanu u pružanju zdravstvenih usluga i angažovanju u borbi protiv pandemije korona virusa. Priznanje je uručeno povodom Dana Grada, a u ime svih zaposlenih radnika UKC RS priznanje je primio prof. dr Vlado Đajić, generalni direktor UKC RS.

INFO BILTEN

IN MEMORIAM

U organizaciji UKC RS

Vebinar na temu programa „Horizont Evropa“

Doc. dr sc. med. Zoran Rakonjac

eneralni direktor UKC RS, prof. dr Vlado Đajić otvorio je prigodnim govorom vebinar na temu programa „Horizont Evropa“ kojim će u narednih šest godina Evropska unija finansirati projekte iz oblasti nauke, istraživanja i inovativnosti. Ovo je prvi put u BiH da se ovaj program promoviše iako je zvanično započeo u januaru 2021. godine. Generalni direktor UKC RS, prof. dr Vlado Đajić je ovom prilikom podvukao važnost nauke, istraživanja i inovacija u svakodnevnom životu, a posebno u UKC RS, koja kao institucija ulaže značajne napore u razvoj nauke i istraživanja na različite načine, od finansiranja publikovanja naučnih radova u prestižnim svjetskim časopisima, pa sve do stipendiranja izvrsnih studenata doktorskih studija, zaposlenih u UKC RS. Ovaj program treba da bude prepoznat od istraživača u UKC RS kao prilika za podizanje naučne i istraživačke vidljivosti i mogućnosti unapređenja kvaliteta nauke, ali i lično usavršavanje pojedinaca, pa je pozvao sve da se uključe u ovaj program. Program „Horizont Evropa“ je predstavio Dalibor Drljača, stručni saradnik Centra za naučnoistraživački rad UKC RS i kontakt osoba na nivou države za prethodni program Horizont 2020. Prikazani su detalji političke osnove za organizovanje i realizaciju programa, ciljevi, struktura, a dati su i neki od detalja za učešće u programu. Povučena je i paralela s prethodnim programom te ukazano na novitete u programu „Horizont Evropa“. Vebinaru su se odazvali predstavnici različitih istraživačkih i visokoobrazovnih institucija javnog i privatnog sektora iz cijele BiH. Najavljeno je da će sljedeći vebinar na temu programa „Horizont Evropa“ obraditi specifičan program „Zdravlje“ kada će biti obrađeni pozivi za projekte iz oblasti medicinskih nauka. Centar za naučnoistraživački rad će ovaj događaj organizovati u što skorijem roku i o tome ćete biti blagovremeno informisani.

Obavještavamo javnost da je dana 20.5.2021. godine u Beogradu, nakon kratke i teške bolesti, preminuo naš uvaženi doc. dr Zoran Rakonjac, specijalista dječje hirurgije i načelnik Klinike za dječju hirurgiju. Ljekari, medicinsko osoblje i svi zaposleni u našoj ustanovi imali su privilegiju što su poznavali uvaženog ljekara i imali priliku da sa njim sarađuju. Bio je vrhunski profesionalac, pun etike i odgovornosti prema onima kojima je to bilo najpotrebnije, a to su naši najmlađi pacijenti. Poslovodstvo UKC RS na čelu sa prof. dr Vladom Đajićem upućuje najiskrenije saučešće porodici i kolegama. Doc. dr sc. med. Zoran Rakonjac rođen je 14. aprila 1963. godine u Sanskom Mostu gdje je pohađao osnovnu školu i gimnaziju. Medicinski fakultet upisao je 1982. godine u Banjaluci. Nakon odsluženog vojnog roka 1983. godine započeo je studije. Medicinski fakultet je završio 1989. godine sa prosječnom ocjenom 9,25 i stekao diplomu doktora medicine. Od Univerziteta u Banjaluci dobio je zlatnu značku jer je proglašen za najboljeg studenta generacije. Obavezan ljekarski staž obavljao je od novembra 1989. godine do novembra 1990. godine u Domu zdravlja Sanski Most i Kliničkom centru Banjaluka. U decembru 1990. godine položio je stručni ispit. U maju 1991. godine primljen je na Medicinski fakultet u Banjaluci kao asistent na Katedri za infektivne bolesti gdje radi do septembra 1994. godine. Specijalizaciju iz dječje hirurgije započinje u septembru 1994. godine na Medicinskom fakultetu u Banjaluci, gdje je i specijalistički ispit polažio u septembru 1999. godine. Svoj radni vijek je proveo u Univerzitetskom kliničkom centru Republike Srpske, Klinici za dječju hirurgiju. U periodu od 2008. godine obavlja poslove i radne zadatke šefa Odjela za specijalne djelatnosti, a od 1. juna 2016. godine imenovan je za načelnika Klinike za dječju hirurgiju. U oktobru 1999. godine upisao je postdiplomski studij iz oblasti onkologije na Medicinskom fakultetu u Beogradu, da bi 2000. godine nastavio sa postdiplomskim studijama iz oblasti ortopedije na istom fakultetu. Magistarsku tezu odbranio je 1. aprila 2002. godine pod nazivom „Procena kliničkih i radiografskih parametara za postavljanje indikacija za hiruršku korekciju pes equinovarusa“ pod mentorstvom prof. dr Radivoja Brdara. U julu 2009. godine na Medicinskom fakultetu u Beogradu prijavljuje temu za izradu doktorske disertacije pod nazivom „Minimalno invazivni hirurški tretman urođenog krivog stopala“ pod mentorstvom prof. dr Radivoja Brdara koju je odobrilo Nastavno-naučno veće jula 2010. godine. Od 2002. godine učestvuje u nastavi iz hirurgije kao viši asistent na Katedri za hirurgiju Medicinskog fakulteta u Banjaluci. Kao autor ili koautor objavio je 20 naučnih i stručnih radova. Autor je poglavlja „Osnovi traumatologije koštano-zglobnog sistema u dječjem uzrastu“, u knjizi „Dječja hirurgija“ koja je izdata 2012. godine u Banjaluci. Bio je član Predsedništva Sekcije za dečju hirurgiju Srpskog lekarskog društva i Sekcije dječjih hirurga Bosne i Hercegovine. Član je Udruženja hirurga Republike Srpske. Odluku o dodjeli zvanja primarijus dobija od Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite u Vladi Repubike Srpske 7. aprila 2017. godine.

(1963-2021)

Saradnici za informisanje UKC RS

103

Z D R AV S T V E N I H O R O S K O P Uređuje i piše: Snežana Despot Vuletić snezana.despot@ gmail.com

Kurs iz osnova astrologije, informacije na tel. 065 523 036

SREĆAN ROĐENDAN svim rakovima i lavovima i želim vam da izazovne i harmonične planetarne konstelacije iskoristite za svoj napredak. OVAN 20. 3 - 20. 4. Ovog ljeta do kraja jula, uz podršku Marsa i Saturna, imaćete ogromnu energiju i entuzijazam, sa velikim kreativnim potencijalima. Profesionalno ćete se uspješno dokazati brzim i kvalitetnim radom, energičnošću i izdržljivošću. Ukoliko idete na odmor uživaćete u dobroj zabavi i sportskim aktivnostima. Društveni život vrlo aktivan. Izlasci, zabave.Slobodni mogu ući u novu vezu, a osobe koje su u vezi učvršćuju ljubav uz mogućnost ulaska u brak. Tokom avgusta slijedi potreba prilagođavanja novim izazovima i obavezama. Kontrolišite sklonost ishitrenom reagovanju. BIK 21. 4 - 20. 5. Venera, vladar Bika, ovog ljeta donosi zadovoljstvo i harmoničnu situaciju u porodici. Uživanje u toplim emotivnim odnosima i druženju sa partnerom i djecom. Sklonost uređenju doma i, uopšte, velika fizička aktivnost ovog ljeta kao i potreba pronalaženja unutarnje snage za borbu i savladavanje izazova. Sa Uranom u svom znaku želite uvesti promjene, srušiti neke konvencionalne dotrajale forme. Moguće iznenadno putovanje. Iznenadne promjene su sigurne rođenima 5. maja, a dobre ili loše zavisi od rasporeda planeta na rođenju. Problemi sa kičmom ili srcem.. BLIZANCI - 21. 5 - 20. 6. Merkurov boravak u vašem znaku do 11. jula je period intelektualnog rada, druženja, preispitivanja i sumiranja rezultata. U drugoj polovini jula moguće kraće putovanje i manji novčani dobitak. Početkom avgusta daje prilike za dosta komunikacije, kretanja i druženja sa bližom rodbinom, a do kraja avgusta vode se dogovori u porodici o planovima za naredni period. Pod uticajem Neptuna puni ste mašte i idealizujete situacije, a rođeni oko sredine juna mogu pogrešno procijeniti situaciju, nešto slagati i upasti u problem zbog toga. Potreban konstantan oprez u saobraćaju. RAK - 21. 6 - 22. 7. Tokom jula Venera donosi dobar period za finansije, što potvrđuje i Jupiter koji uvećava sreću, optimizam, zaradu i zdravlje. Posebno srećne i povoljne okolnosti mogu očekivati rođeni 22 - 24. juna. Imaćete priliku da pokrijete neplanirane troškove. Tokom avgusta neka buka i radovi u blizini može vas nervirati i stvarati napetosti i svadljivost. Rođeni početkom jula uz pomoć prijatelja ostvaruju nove kontake i poznanstva koji mogu

104

Horoskop od 21. 06. - 22. 08. 2021. Planetarna konfiguracija na nebu SUNCE je u Raku od 21.6 - 22.7. a u Lavu od 23.7 - 22.8. MJESEC više od dva puta obilazi cijeli zodijak, od Škorpije do Riba. MERKUR od 23.6. kreće direktno sa 16. stepena Blizanaca. Od 12 - 28.7. je u znaku Raka, od 29.7 - 11.8. u Lavu, nakon čega prelazi u znak Djevica gdje ostaje do 30.8. VENERA iz znaka Rak prelazi u znak Lav 28.6 - 22.7, od 23.7 - 16.8. je u znaku Djevica, a nakon toga prelazi u Vagu. MARS putuje znakom Lav od 12.6 - 29. 7. kada prelazi u znak Djevica gdje ostaje do 15.9. JUPITER je u Ribama, gdje ostaje do 28.7. Od 21.6. postaje retrogradan sa 2. stepena znaka, 29.7. vraća se u znak Vodolija, gdje ostaje do kraja godine, a u ovom periodu kreće se rx do 26. stepena Vodolije. SATURN je u znaku Vodolije, krećući se rx od 12-8. stepena. URAN je u Biku u direktnom hodu do19.8. nakon čega prelazi u retrogradan hod sa 14. stepena znaka. NEPTUN sa 23. stepena znaka Ribe 26.6. prelazi u rx kretanje. PLUTON u Jarcu je retrogradan i kreće se od 26-24. stepena. doprinijeti karijeri i poslovnom uspjehu. Rođeni od17-19. jula mogu osjetiti pad vitalnosti, a neke spoljne okolnosti mogu usloviti prisilno djelovanje. LAV - 23. 7 - 23. 8. Povratak Sunca u vaš znak većini doprinosi samopouzdanju i velikoj energiji i dobro zdravstveno stanje i vitalnost. Rođeni 7. avgusta, pod dugotrajnim napetim aspektom Urana, mogu biti pojačano uznemireni ili osjetiti probleme sa kičmom ili srcem. Moguće stanje stresa zbog sukoba sa nadređenim ili ženama zbog teškoća mužu. Saturn u u retrogradnom hodu zahtijeva preispitivanje partnerskih odnosa rođenima od 31 7 5. 8 i rješavanje problema koji se vuku unazad sedam godina. Neki će se odlućiti da je bolje biti sam nego u nezadovoljavajućem odnosu. DJEVICA - 24. 8 - 22. 9. Brzo kretanje Mekura uslovljava promjenu fokusa u više pravaca. Akcenat je na razmišljanje o karijeri do 11. jula, a potom o promjeni posla ili statusa u čemu mogu pomoći prijatelji. Prije nego 12.8. Merkur dođe do znaka u kome ste rođeni, kada osjećate zadovojstvo i sreću, postojaće kraći period nesigurnosti i kolebljivosti. Rođeni 24. i 25. avgusta u napetom aspektu s Jupiterom mogu donositi pogrešne odluke i ulaziti u konfliktne odnose, a rođenima 16.9. pod uticajem Neptuna moguće je gubljenje dokumenta. Najsrećniji su rođeni 7.9. kojima je ovo period pozitivnih promjena. VAGA - 23. 9 - 22. 10. Tokom jula povoljan aspekt Marsa prema vašem Suncu donosi energiju, želju za dokazivanjem i sposobnost postizanja uspjeha. Javlja se želja za kupovinom i mogući su neplanirani finansijski izdaci. Tokom avgusta energija je radnog karaktera, a moguća je psihička uznemirenost i nesanica zbog izazova koji su pred vama, a neki od vas će trebati bolničko liječenje, uz hirušku intervenciju. Uz harmoničan aspekt Saturna prema Suncu imaćete izdržljivost i jaku disciplinu da sve izazove prebrodite. ŠKORPIJA - 23. 10 - 22. 11. Tokom jula Mars će dati puno posla i veliko iscrpljivanje na profesionalnom planu. I u pogledu zdravlja moguć je problem naslijeđen kroz genetiku roditelja. Mogu vas mučiti bolovi ili povrede kostiju i problemi sa cirkulacijom. Već u avgustu energija se popravlja. Drugi vladar Škorpije - planeta Pluton je u dobrom aspektu prema vašem znaku i podstiče želju za dokazivanjem i pomaže oporavku od bolesti. Rođeni od 17-19. oktobra imaju izuzetno povoljan period za zdravlje sa mnogo energije i izdržljivost koju usmjeravaju ka postizanju velikih ciljeva.

STRIJELAC - 23. 11 - 21. 12. Tokom juna i jula aspekti Jupitera utiču na mogućnost putovanja u inostranstvo, a u porodičnim odnosima unosi mir i stabilnost. Prave se planovi za proširivanje doma ili kupovine nekretnine. Povoljan aspekt Marsa prema Suncu tokom jula utiče na snažnu vitalnost, jako zdravlje i puno akcije. Tom cijelog perioda povoljan aspekt Saturna obezbjeđuje dobar odnos sa ocem i podršku od starijih ljudi. Vrijedan rad i snažna koncentracija donose trajne rezultate. Tokom avgusta moguće su povrede ukoliko vam je Sunce u lošim aspektima na rođenju. JARAC - 22. 12 - 19. 1. Planeta Saturn, vladar vašeg Sunca, u rx hodu kroz polje novca može loše uticati na finansije, troškovi i izdaci ili manji priliv novca od potrebnog. Sve teško i mučno kada su finansije u pitanju. U napetom aspektu Saturna sa Uranom moguća je nervoza i nemir, a u problematičnim horoskopima opasnosti od struje i u saobraćaju. Da su povoljne promjene moguće ukazuje dobar aspekt Urana prema Suncu, ali je potrebno da prihvatite da se morate promijeniti, ne biti tvrdoglavi i egoistični već humaniji i tolerantniji. Pluton u vašem znaku utiče na preokrete i promjenu karaktera. VODOLIJA - 20. 1 - 19. 2. Napet aspekt oba vladara Vodolije, Saturna i Urana, ne obećava miran period. Moguće su situacije sa provokacijama koje aktiviraju vašu tvrdoglavost i ulaženje u sukobe. Nemir i nervoza koju uzrokuje tenzija u definisanju pravca: da li se držati ustaljenih navika i metoda ili se prikloniti novim trendovima. Budite oprezni u saobraćaju tokom jula, bilo kao vozač ili pješak, od velikih prevoznih sredstava kao što su kamioni, autobusi i sl. Ako se dese povrede obično je to povreda kostiju, cevanice ili skočnog zgloba. RIBE - 20. 2 - 20. 3. Zavisno u kojoj se dekadi znaka nalazi Sunce, Ribe primaju različite energetske uticaje planeta. Rođeni od 19 - 21.2. primaju povoljne vibracije Jupitera sa Suncem pa mogu očekivati srećan period, dobro zdravlje, profesionalni uspjeh kao i dobar finansijski period. Rođeni 4. i 5. marta primaju povoljan uticaj Urana iz Bika pa će biti skloni izmenadnim promjenama i putovanjima, bolje organizovani uz moguće neočekivano profesionalno napredovanje, a kod žena često neočekivana veza s muškarcem. Najsuptilniji uticaj primaće od Neptuna rođeni 13. i 14. marta koji se u dobrim horoskopima manifestuje kroz kreativni naboj, maštu, inspiraciju, produhovljenost, sklonost dalekim putovanjima, dok u lošim horoskopima može donijeti sklonost alkoholu, fizičku slabost i razočarenja zbog drugih.

S M I J T E S E , Z D R AV O J E ! Prof. dr Slobodan Janković, književnik i humorista

Smrt je samo promena svjetova, kao što prijatelji prelaze preko mora, zauvjek boraveći jedni u drugima. Oni možda umiru, ali njihovo prijateljstvo i njihova prisutnost, besmrtni su! (Medici.com ) Do viđenja, druže, do viđenja. Ti mi prijatelju jednom bejaše sve! Urečen rastanak bez našega htenja, obećava i sastanak, zar ne!? (Jesenjin)

Aforizmi Jutros u tramvaju se potukle dvije babe. Pa dokle više to vršnjačko nasilje. *** Bolnice oduvijek prate bolesti i besparica. Neke bolesti su nestale, ali besparica još nema ni lijeka niti vakcine. *** Nema bolesnika koga on nije u stanju da operiše, ali on nije kriv što teški bolesnici nisu u stanju da prežive. *** Da babice odmah poslije poroda ne zašivaju žene, možda bi se koje razočarano novorođenče vratilo natrag. *** Čak i kad bi bolnice besplatno dobijale meso, teško da bi ono stiglo do svakog bolesnika. *** Na direktora bolnice nema pritužbi od kada je naredio osoblju da ne smiju nikome kazati ono što im on govori. *** Dok se na ratištima, gdje ne treba, prolijeva krv, u bolnici je nema gdje bi trebalo da je bude. *** Medicinske sestre najviše trče oko teških bolesnika, pa su neki tražili da i oni budu teški. *** On je imao svega, ali je izgubio život. Hvala ti Bože, što nemam ništa. *** Neka se sve više iz porodilišta čuje plač, ali ne medicinskog osoblja, nego beba. *** Ako u bolnicu dođete sa više bolesti, doktori će vam izliječiti one od kojih svakako ne biste umrli. *** On se očešao o državnu kasu. I svrab je bolest. *** Od kada je čuo da su neki ispustili dušu, uvijek čvrsto stegne kad ima nešto u rukama. *** On je poznati hirurg. Operisao je dosta velikih ljudi, neki su bili i preko dva metra. *** Gubimo zdravlje na planinama, po morima, livadama i njivama, a tražimo ga u bolnicama. *** Bolesnici koji hrču treba da plaćaju uvećani PDV. *** Bolnica bi pucala od zdravlja da u nju ne dolaze samo bolesni ljudi. *** Sviđaju mi se i nova bolnica i lokacija i uređenje oko bolnice, samo mi smeta pogled na groblje.

Mala anatomija

Čulo ukusa Jedna dama je čula da postoje mnoga čula. Ne znam kakva je čula dama osjetila, ali neka joj je. Ja sam čuo (samo na jedno uvo) da postoji i ovo čulo, čulo ne(ukusa). Kako se modernizuju sredstva informisanja, tako se množe i ovakva čula. Nekada nije lako razlikovati čulo ukusa od čula neukusa. Valjda zato na televiziji čike neukusno pričaju o kojekakvim problemima koje mi niti vidimo niti osjećamo čulima za probleme. A može biti i da kod svakoga nije podjednako razvijeno i to čulo. Ili su razna čula kod jedog istog čovjeka različito razvijena. U ovo vjerujem tim više što se o njemu ne može čuti na televiziji niti pročitati u štampi. Čuo sam da sve čega tamo nema, treba mu vjerovati. Jedan šmokljo ima lijepu ženu da je požele i oni s ukusom i oni bez ukusa. Da li on ima razvijeno čulo ukusa za ljepotu na račun, npr. čula vida? Odlično sam pogodio! Nosi jarac naočare sa staklima dva cantimetra debelim. E, pa zar naivku ne bi bilo bolje da je smanjio čulo za ljepotu, a s tim i debljinu stakala u naočarima? Naočari ga neće varati sve dok im se ne promijeni dioptrija na očima, a lijepa mlada žena

Šale Deda, gde ćeš? - Idem da primim vakcinu…. - Lepo se obuci da te posle nepresvlačimo! --Biblioteka: - Imate li knjiga o samoubistvu? - Imali smo, ali uzmu, pa ne vrate! --Pregledao baku kardiolog i ona potura bolničaru nalaz, a pita: - Šta znači ovo da mi srce preskače? - Vjerovatno, baba, da si onome koji te je pregledao prije kardiologa nešto dala, a njega preskočila – odgovori bolničar šeretski. --Pošla svekrva u bolnicu pa se s vrata obraća snahi: - Ako ja umrem u bolnici, hoćete li me dovesti kući i sahraniti u našem groblju? - Vrlo rado, tvoje je samo da umreš – odgovori snaha kao iz topa. --- Bako, koje bi jelo željela da ti spremimo – pita sestra bolesnicu. - Koje god hoćeš, kćeri, samo nemoj ono što je moj pokojnik jeo dok je ovdje ležao – odgovori baba ozbiljno.

hoće. Valjda i ona ima ukusa, iako nije imala sreće. De gustibus non diskutantum – o ukusima ne treba diskutovati, pročitao sam davno, pa se toga i ne pridržavam. Kad gledam kako neki žderu siguran sam da im je ukus pomjeren u stranu. Čuje se i ovo: Vidi kako kusa onaj bez ukusa!. Ekonomska kriza u svijetu, udarila je repom i po nama. Nije nas tjelesno povrijedila, ali nam je nanijela najveću štetu u ukusima. Zato pričamo bez ukusa, krademo i bez mjere i bez ukusa, grabimo i šakom i kapom, čak i kad su nam prsti ukočeni, a na glavi nemamo ni kape ni šešira. Nemamo ukusa ni kada su stanovi u pitanju. Neki imaju po deset stanova, a neki nijedan. I kada su žene u pitanju i tu pregonimo, čak i kada ne možemo. Velika je razlika između žena koje vodamo ulicama. Jedne su stare i debele, druge loše odjevene i bez nove frizure. Ima i onih koje na sebe navlače odjeću koja tri puta više vrijedi nego one čitave. Okrenuo bih se ja prema takvima, ali sigurno kasnim kad su se tako nakitile. Ima ih koje na sebi imaju više zlata nego što se nalazi u trezorima naših sirmašnih banaka. Čulo ukusa se promijenilo i kod nekih poslanika pa kad diskutuju sve bazdi iz njih. Takvi i kad jedu, ostave ukus negdje zaturen u poslaničkoj klupi pa žderu ono najskuplje i piju viski, jer im uvijek, ali slučajno, plaća neko drugi.

--Žena zaustavlja na ulici jednog momka i pita ga ima li dugo odavde do bolnice. On odgovori: - Zavisi, ako si pošla kao zdrava, pa i nema... --- Imaš šećernu bolest – reče doktor starcu. - Znao sam doktore da će do toga doći. Još kad sam se oženio ona moja mi je govorila „šećeru moj“... --Zamolila baka da joj sestra nazove djeda kod kuće. Kad je ona okrenula broj mobilnog javio se ženski glas. Pošto je to saopštila baki, ova će kratko: - Crko dabogda, a oboje znamo da ništa ne može... --Bolesnica se žali sestri da se ne osjeća dobro. - Ni ja, majko, javiše da ni danas neće biti plata - odgovori neraspoložena sestra. --U porodilištu babica pita trudnicu: - Jesi li imala pobačaja? Ova sasvim ubjedljivo odgovori: - Zvanično, nisam ni jedan... --Bolesnica koja zanovijeta od prvog dana dolaska u bolnicu, poslije operacije govori doktoru: - Doktore, vi ste meni izvadili desni bubreg, a mene sada boli lijevi... - Ne brinite, izvadiću ja i lijevi – nasmija se doktor i ode.

105

ZDRAVSTVENA USTANOVA, BOLNICA IZ HIRURŠKIH OBLASTI

"PROF. DR SCI. N. LAGANIN" 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Dermatološki pregledi Kozmetološki tretmani i liječenje polnih bolesti Ultrazvuk krvnih sudova Krioterapija tečnim azotom (otklanjanje bradavica, kondiloma) Peeling lica, kauterizacija (otklanjanje visećih, staračkih, seborojičkih bradavica) Biopsije kože i elektrohirurgija radiotalasima Imunodijagnostika kožnih oboljenja Dijagnostika i liječenje gljivičnih oboljenja IPL tretmani (trajno uklanjanje dlaka)

Radno vrijeme: subotom od 8-14h radnim danom od 10-20h Bulevar Cara Dušana 3 (kod Ekvatora), Banja Luka Tel. 051/22 66 00; 22 66 06 Mob. 065/20 80 00 Fax. 051/22 66 01 E-mail: drroljic@teol.net

Sime Matavulja 11, 78000 Banja Luka, R. Srpska tel: +387 51 216 462, 214 036; +387 65 538 169 e-mail: poliklinikalaganin@gmail.com

• Savremena poliklinika, Vrhunski iskusni lekari • Savremena oprema, nove, savremene metode lečenja. • vrhunska dnevna hirurgija, artroskopija, rekonstrukcija prednjeg ukrštenog ligamenta kolena, hirurgija stopala • planiranje i ugradnja proteza kuka, kolena i ramena jednostrane i obostrane u istom aktu

Prof. dr sc. med. Zoran Popović, ortopedski hirurg Kumodraška 121, Beograd; Phone: +381 11 39 88 111 Tel.: +381 11 63 01 900; Fax: +381 11 63 01 900 Email: vozdmedik@gmail.com Web: www.vozdmedik.com

• regenerativna ortopedija, Ortokin terapjja za oporavak hrskavice zglobova sa najvećim iskustvom u regionu

KVALITETNOM ZDRAVSTVENOM USLUGOM, UZ PRIHVATLJIVE CENE DO ZADOVOLJSTVA PACIJENATA

pet do dvanaest

POMOĆ U OČUVANJU ZDRAVLJA CIJELE PORODICE! 78000 BANJA LUKA; Ul. Braće Mažar i majke Marije 18 (Hanište); Tel: 051/212-437; prizmabls@teol.net; www.prizmabl.com PRIZMA

Tlakomjer RS 2

200

50 KM

145 KM

Tjelesni analizator

Elektromasažer E3 INTENSE

145 KM

200 KM

AutoCode

Oralni tuš Dental Jet

150

155 Kompresorski inhalator C 28P

120

Tlakomjer M3

Tlakomjer INTELLIIT

Glukometar

Koncetrator kiseonika

2000

vrijeme je za ZDRAVLJE

PRIZMA

PENZIONERI I ZAPOSLENI KUPOVINA NA RATE

PREGLEDI I LIJEČENJE

ZU Specijalna bolnica iz hirurških oblasti “Dr Kostić” Maksima Gorkog 9, Banja Luka, 051/491-999, 066/340-004

E-mail: shbdrkostic@gmail.com; www.klinikakostic.com

Mi smo tu zbog Vas!!! U našoj ustanovi možete obaviti sljedeće usluge: 1. Pregled hirurga i operativni zahvati iz domena abdominalne hirurrgije 2. Pregled gastroenterologa i gastroenterološka obrada (gastroskopija,kolonoskopija u analgosedaciji) 3. ERCP 4. CT dijagnostika 5. UZ dijagnostika 6. Pregled kardiologa + UZ srca 7. Pregled dermatologa 8. Pregled ortopeda, endoskopske intervencije 9. Pregled endokrinologa

10. Pregled i endoskopska dijagnostika dječijeg gastroenterologa (prof. dr Vojislav Perišić) 11. Pregled specijaliste ORL, alergologa, te operativni zahvati iz domena otorinolaringologije 12. Operativni zahvati iz domena laparaskopske ginekologije 13. Operativni zahvati štitne žlijezde minimalno-invazivnom metodom (prim. dr Dejan Ilinčić) 14. Operativni zahvati iz domena plastično-rekonstruktivne hirurgije

Medici.com 105

Articles inside

Muzika u lečenju bolesnika sa AKS

Info bilten

Strah neprijatelj imunološkog sistema

Morfološko-kliničke korelacije AKS

COVID-19 oštećuje ANS

Limfna drenaža

Jubilej - 15. godina postojanja

Doreta (tramadol/paracetamol

Jubilej Udruženja SONATA

Izazovi pandemije COVID-19