Hollands Glorie 2022-4

20224NR. HOLLANDS HET MOOISTE IN NEDERLAND 8 720165 79617 5 00422 AP ¤ 6,95 LandgoedNardinclant NederlandNL365HersteldPALEISStadAPELDOORNmetkoninklijkeallureHETLOOinoudeglorieineenfotoperdag Ons Dorp: NOORBEEKbourgondischWandelendoorhet RIJK VAN NIJMEGEN LAREN

Dit voorjaar werd na jaren verbouwing Paleis Het Loo weer voor het publiek geopend. Onze ‘huisfotograaf’ Maarten Albrecht had de eer om het paleis van binnen te mogen fotograferen. En het resultaat, zowel van de verbouwing en herinrichting als van Maartens fotogra e, is werkelijk schitterend. Ook de tuinen, die Maarten een jaar geleden voor ons fotografeerde, zijn zeer de moeite waard. Om het paleis nog wat meer in een context te plaatsen hebben we ook een stadsportret van Apeldoorn in dit nummer. Alles bij elkaar een uitstapje voor een zeer goed gevulde dag, of beter nog: een heel weekend. Tussen 1914 en 1940 zette de ANWB een aantal zogenaamde Bondswandelwegen uit. Boswachter Ellen Luijks vroeg zich af

Tulpen, klompen, windmolens: de symbolen van Nederland, althans voor veel buitenlanders. Natuurlijk zijn we er zelf ook wel een beetje trots op (behalve misschien die klompen, daar heb ik nog nooit iemand op kunnen betrappen). De Keukenhof in Lisse, het Tulp Festival in Amsterdam, de bollenvelden in het Westland. Die laatste vind ik toch altijd een feest om te zien als ik in het voorjaar met de trein naar Den Haag of Rotterdam reis. En wat molens betreft, die bij Kinderdijk onder de rook van Rotterdam, kent iedereen wel van foto’s. Met ingang van dit nummer hebben we een nieuwe rubriek: ‘Clichés van Nederland’, waarin we prachtige foto’s van ‘cliché’-plekken laten zien. Te beginnen met jawel, de molens van Kinderdijk, niet voor niets Unesco Werelderfgoed.

AlbrechtMaarten© LemmensFrans©

Verrassend of deze langeafstandsroutes nog steeds te bewandelen zijn en maakt nu heruitgaves van de oude wandelgidsen. Voor deze editie liepen we een route gebaseerd op de Oude Bondswandelweg Rijk van Nijmegen uit 1929, een wandeling van 53 kilometer. Zeker een aanrader voor in het najaar want de weg wordt grotendeels omzoomd door loofbos dat de komende maanden fraai zal verkleuren. Fotograaf Frans Lemmens en Marjolijn van Steeden hebben een bijzonder fotoboek gemaakt: NL365. Een eerbetoon aan Nederland met een foto voor elke dag van het jaar. Van ijszeilen in de winter tot een hindoetempel in Den Helder. Maar het meest verrassend vond ik de foto van de kolonie amingo’s die ieder jaar in het Grevelingenmeer overwintert. Flamingo’s in het wild in Nederland? Dat was voor mij geheel nieuw. Zie het artikel vanaf pagina 86. Veel plezier met deze nieuwe editie. Paul van Eijndhoven, p.vaneijndhoven@creditsmedia.nlhoofdredacteur

p. 3 Voorwoord

HOLLANDS GLORIE DIGITAAL Te lezen via Blendle, Readly.nl of Magzine.nu. De redactie heeft zijn uiterste best gedaan om bronnen en rechthebbenden van gebruikt beeldmateriaal te achterhalen en te vermelden. Wanneer desondanks beeldmateriaal wordt getoond waarvan u (mede)rechthebbende bent en u voor het gebruik daarvan niet als bron of rechthebbende wordt genoemd, ofwel geen toestemming geeft voor het gebruik, dan kunt u contact opnemen met de redactie.

30 PALEIS HET LOO Knus, en een beetje druk, qua inrichting. Bezoek aan een in oude glorie hersteld koninklijk paleis.

Shutterstock, Studio Steenhuis, Fabian Takx, Job van

Marjolein

44 WEG IN NEDERLAND MET DE (KLEIN)KINDEREN Gratis gezond eten, marshmallows op de camping en andere leuke tips.

HOLLANDS Glorie

Op pad

NUMMERCOLOFON42022,JAARGANG 11 COVERFOTO Nardinclant © Maarten Albrecht HOOFDREDACTIE Paul van Eijndhoven, Sefanja Nods (adjunct) EINDREDACTIE Jolanda van der Ploeg, Mariëtte van de Sande, Fabian Takx ARTDIRECTION Sefanja Nods

Suzy Benjamin, Sander Buningh AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE Maarten Albrecht, ANP Foto, Hans

Huijser, Frans Lemmens, Nationale

Ronald van

14 APELDOORN

REDACTIE hollandsglorie@creditsmedia.nl HOLLANDS GLORIE Van Slingelandtstraat 63, 1051 CG Amsterdam UITGEVER Eugen van de Pas MARKETING Daniëlle Wiersema 020 5302570, communicatie@creditsmedia.nl SALES Julien Frouin, Alex Sitompoel 020 5302570, advertising@creditsmedia.nl DISTRIBUTIE Aldipress, Utrecht / AMP, Brussel ABONNEMENTEN & NABESTELLEN Voor het opgeven, beëindigen van en vragen over abonnementen of het nabestellen van oude nummers: Mijntijdschrift.com, Daalakkersweg 2–72, 5641 JA Eindhoven, 088 2266637, hollandsglorie@mijntijdschrift.com ABONNEMENTSPRIJS Nederland: € 38 voor 6 nummers.* Abonnementen in andere landen

49 ONZE KEUZE: BOEKEN Tien eeuwen Kasteel de Haar, de ‘coming-out’ van Hedy d’Ancona, een vergeten prinses en ander moois.

Edith Buenen, Reinildis van Ditzhuyzen,

76 NARDINCLANT De familie Van Steenis opent graag de tuindeuren van hun historische landgoed in het Gooise Laren.

6 WEG IN NEDERLAND Logeren in het atelier van Hollandse impressionisten, een voormalige leerfabriek of een Groningse pastorie, en nog veel meer bijzondere adressen.

56 ALS ALLES IN DE SOEP LOOPT Bijzondere recepten voor een vertrouwd gerecht van chef-koks Joris Bijdendijk en Samuel Levie.

een speciaal tarief,

© Hollands Glorie is een uitgave van Joie de Vivre BV dat deel uitmaakt van een groep uitgeverijen die samenwerken onder de naam Credits Media. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen en/of worden gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. 76

INHOUD - NR. 4 2022 14

66 HET RIJK VAN NIJMEGEN Wandelen over een honderd jaar oude, op originele wijze herziene wandelroute van de ANWB.

Judith van

ADVIESPRIJS LOSSE VERKOOP € 6,95.

Raymond

VORMGEVING Avontuur, Bilsen, Amélie Dufour, Wim Beeldbank, Noë, Theo Schildkamp, Tol, Weeren, Zuiderent hebben op te vragen bij HetMijnTijdschrift.com.abonnementwordt automatisch verlengd tegen de dan geldende tarieven, tenzij u minimaal drie maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode opzegt. De cadeauabonnementen lopen automatisch af. * Prijs bij automatische incasso. Als u per acceptgiro wilt betalen, komt er € 2,50 administratiekosten bij.

Het broeit en bruist aan de rand van de Veluwe in deze stad die sinds lang verbonden is met de Oranjes.

102 ONS DORP: NOORBEEK Het zuidelijkste dorp van Nederland staat bekend om zijn schoonheid, maar biedt ook oude tradities, gastvrijheid en smakelijke wijnen. Van eigen bodem 26 SHOPPING Design, mode en de smaak van Rutte in onze smaakrubriek.

p. 5 46 30 86 NEDERLAND IN 365 DAGEN Een prachtig fotoboek van Frans Lemmens laat zien hoe gevarieerd en mooi Nederland Rubriekenis. 29 ONZE TAAL Het belang van het juiste woord om gevoeligheden te vermijden. 40 DE BOSWACHTER Op het mooie Vlieland hebben ze een vrouwelijke boswachter. Voor sommige eilanders is dat nog wennen, maar Anke Bruin-Kommerij laat zich niet kennen. 46 NIEUWE RUBRIEK: CLICHÉS VAN NEDERLAND Nederland molenland; in Kinderdijk hebben ze er achttien. 65 DIERENMANIEREN Job van Tol schrijft deze keer over de ‘grote boze’ wolf. 102 26 40 56 95 UIT DE KUNST Breda Photo en andere nieuwe exposities die u niet mag missen. 112 PUZZEL EN WIN… Sieraden van Iris Nijenhuis. 114 COLUMN REINILDIS Hoe hoort het (niet) aan tafel?

HOLLANDS Glorie WEG IN NEDERLAND Tekst & samenstelling Amélie Dufour HOLLANDS Glorie WEG IN NEDERLAND Tekst & samenstelling Amélie Dufour

Bekende impressionisten als George Hendrik Breitner (18571923) en zijn tijdgenoot Isaac Israëls (1865-1934) zouden er geschilderd hebben in de ruime kamers met prachtig licht van alle kanten. Dat is niet moeilijk voor te stellen als u door dit historische huis uit 1882 wandelt. Mogelijk gemaakt door eigenaren Camilla Braaksma (actrice) en Guido Bouvy (regis seur), die besloten de deuren van hun huis te openen en twee super-de-luxe suites te creëren: de George Breitner suite op de eerste verdieping met uitzicht op het Amsterdamse Oosterpark en het monumentale Tropenmuseum, en de Isaac Israëls suite op de begane grond met een privéterras tussen de fruitbomen, bloemen, standbeelden en een kleine vijver. De kamers zijn van alle gemakken (en nog veel meer) voorzien, denk aan een open haard, Italiaanse kroonluchters en een hemelbed met het fijnste linnen. Benieuwd wat Breitner en Israëls zoal schilderden? Hun weergaves van het Amsterdamse stadsleven zijn onder andere te zien in het Rijksmuseum, Museum de Fundatie in Zwolle en Kunstmuseum Den Haag. • Vanaf € 595 voor twee personen per nacht, inclusief (champagne)-ontbijt. Korting bij meer dan 1 nacht en rechtstreekse boeking. Breitner House, Oosterpark 87-88, Amsterdam. breitnerhouse.com p. DE KUNSTEN

7 HUIS VAN

Zonder vrouwen was dit misschien wel het mooiste pand van Gouda er nooit geweest. In 1599 begonnen als klooster, toen een weeshuis en later een bibliotheek: steeds speelden vrouwen een prominente rol. Vorig jaar opende het de (verbouwde) deuren als boetiekhotel WSHS – en werd de cocktailbar vernoemd naar Coco (Chanel) en het restaurant naar Lizz(o), iconische vrouwen van de moderne tijd. Laat u samen met een vriendin compleet in de watten leggen met het ‘Woman of the world’-arrangement, inclusief een welkomstcocktail in de cocktailbar, een culinaire avond in het restaurant, uitgebreid ontbijt, bubbelen in de spa en een high tea in het museumcafé (de buren). Alle kamers en suites zijn ontworpen door interieurarchitect Judith van Mourik, die zich liet inspireren op Gouds Plateel, het weekendje weg Wakker worden door vrolijk vogelgekwetter, het gras voelen onder uw blote voeten en de geur van een dennenbos diep opsnuiven: groen doet goed. Lisette Schmidt en Toni De Coninck verzamelden de allerleukste adresjes voor een weekendje weg in het bos, op de heide, in de polder of tussen de heuvels. Lisette voor Nederland, Toni voor België. Van de Groningse polder in het hoge noorden tot de heuvels van Limburg in het zuiden. Langs de kust op Texel tot de bossen en heide van de Veluwe en Twente: 55 stuks in totaal, voor elk weekend (ruim!) één.

• Lisette Schmidt & Toni De Coninck, Weekenden in het groen. Bos, heide, polders & heuvels, Uitgeverij Fjord, €23,50. Eilandgenot

aardewerk dat rond 1900 werd gemaakt in Gouda.

• Het ‘Woman of the world’-arrangement kost €225 per persoon bij een 2-persoons kamerbezetting van een suite. Weeshuis Gouda, Spieringstraat 1, Gouda. wshs.nl

• Het arrangement bestaat uit 2 overnachtingen, 2 keer een uitgebreid ontbijt en 2 keer uitgebreid dineren in De Eilandkeuken en kost €425 voor 2 personen. De Eilandkeuken, Gravenstraat 7, Den Burg, Texel. deeilandkeuken.nl

WHO RUN THE WORLD? GIRLS! Groen

Een perfect gegaard stukje lamsvlees, zilte groenten gegrild op open vuur of zelfgebakken brood: wat je ziet is wat je proeft bij De Eilandkeuken. Dit restaurant in een prachtig middeleeuws straatje in de Texelse ‘hoofdstad’ Den Burg is zeker een bezoek waard als u op het eiland bent – of zelfs dé reden om naar Texel af te reizen. Dat vinden de mensen van Michelin ook, getuige de Bib Gourmand die De Eilandkeuken kreeg. Maak er meteen een heus verwenweekend van met het culinaire arrangement, waarbij u overnacht in de bijbehorende B&B en geniet van maar liefst twee uitgebreide diners in De Eilandkeuken. Kunt u tenminste ongegeneerd genieten van de zorgvuldig door sommelier Mirjam uitgekozen (biologische) wijnen…

p. 9 WEG IN NEDERLAND

• Vanaf €70 voor twee personen per nacht. Het Spijkerhuys, Looweg 17, Luttenberg. hetspijkerhuys.nl

De ‘KVL’ (in 1923 kreeg het bedrijf de titel ‘koninklijk’, vandaar ‘Koninklijke Verenigde Leder Oisterwijk’, oftewel ‘KVL’) was een begrip in de regio en bood werk aan honderden arbeiders uit Oisterwijk en omgeving. Vooral het Oisterwijkse lakleer, ontwikkeld in de jaren vijftig, werd wereldberoemd.

• Wandelen langs de Nederlandse kust. Van Cadzand tot Den Helder. 30 wandelingen langs de Noordzee, ANWB, €21,99. Een huis vol herinneringen

HOLLANDS Glorie WEG IN NEDERLAND

WANDELEN LANGS ZEE Van Den Helder tot Het Zwin, via de duinen bij Schoorl, bollendorp Noordwijk, de boeren en badgasten in Ouddorp en de rijkdom van Veere. Wandelen langs de Nederlandse kust betekent gevarieerd wandelen – al blijft die zee aan de linker- of rechterkant uiteraard de gemene deler. De ANWB komt met een nieuwe wandelgids met daarin dertig prachtige wandelroutes, variërend van vijf tot twintig kilometer. Voor ieder wat wils dus, al kunt u bij de langere routes vaak ook kiezen voor een korter alternatief. Oh, en vergeet uw bad kleding niet: het zeewater is in september gemiddeld nog 19 graden, prima te doen dus.

In 1916 richtte Chris van der Aa de NV Lederfabriek Oisterwijk op, een van de grootste leerfabrieken van Europa.

Door groeiende concurrentie sloot de fabriek in 2000 de deuren, maar de laatste jaren werd hij omgetoverd tot een unieke en levendige plek. Bakkerij Bij Robèrt (van Beckhoven) zit er bijvoorbeeld al een tijdje, en sinds kort is daar een luxe hotel bijgekomen. Het NEO KVL biedt 68 comfortabele kamers, een restaurant, een skybar, fitness en wellness. En dat allemaal op een prachtige locatie, op loopafstand van de Oisterwijkse Bossen en Vennen.

Van koninklijk leer tot vorstelijk slapen

In 1923 kwamen de grootouders van Maud Heuven in het Spijkerhuys te wonen, een monumentale, rietgedekte boerderij uit 1748 in het mooie Twente. In 2020, midden in de corona pandemie, opende Maud er haar B&B: vol herinneringen aan eerdere generaties. Zo kunt u overnachten in ‘Hein’s kamer’, vernoemd naar opa Hein die opgroeide in het Spijkerhuys. Door de twee grote ramen komt veel daglicht naar binnen en met het uitzicht op het Sallandse coulisselandschap heeft u geen televisie nodig. Of kies voor ‘de bedstee’, die wat ruimer gemaakt is dan vroeger het geval was. De jonge Maud is een uitstekende gastvrouw en wijst u graag op de mooiste plekjes in de omgeving. Of gewoon in eigen tuin, waar pony’s in de wei staan en de kippen gezellig rondscharrelen.

• Vanaf €110 voor twee personen per nacht. NEO KVL, Almystraat 12, Oisterwijk. neokvl.com

• De Floriade is nog geopend t/m 9 oktober. floriade.com

• Het ‘Joie de Vivre’-arrangement kost vanaf €450 voor twee personen, afhankelijk van de kamerkeuze en beschikbaarheid.

Gasterie Lieve Hemel, De Hees 32, Sevenum. gasterielievehemel.nl

Joie de vivre, ze weten wel hoe dat moet in onze meest zuidelijke provincie. Even buiten het Limburgse Sevenum runnen Heidy en Marcel van den Beuken een heus stukje Frankrijk in een boerderij uit 1885. Letterlijk alles moest gestript en opnieuw worden ingedeeld, en stapje voor stapje creëerden de levensgenieters hun paradijs. In het begin was er alleen het restaurant, later kwamen er steeds nieuwe gastenkamers én een wijnwinkel bij. Nieuwste aanwinsten zijn de tuinkamers ‘5quintessence’ (voor twee tot vier gasten) en ‘Fleur Élyssée’ (met openslaande tuindeuren naar een eigen overdekt terrasje). U kunt ook gaan voor een compleet ‘Joie de Vivre’-arrangement, inclusief twee of drie overnachtingen, ontbijt, een wijn & amuse-avond met een bourgondische plank op vrijdagavond en een driegangen diner met drie begeleidende wijnen op zaterdagavond. Een potje jeu de boules op de jeu-de-boulesbaan en u waant zich compleet in Frankrijk.

• De wandeling in het buitenmuseum duurt 1,5 uur en start elke donderdag t/m zondag om 13 uur bij het Van Eesteren Paviljoen aan de Sloterplas, Noordzijde 31, Amsterdam. Vol tarief €12,50 - €8,50 kortingstarief, inclusief entree tot het binnenmuseum. vaneesterenmuseum.nl Petite France

HOLLANDS Glorie

Wist u dat Nieuw-West het grootste stadsdeel van Amsterdam is? Vanaf 1951 bouwde de Nederlandse architect en stedenbouwkundige Cornelis van Eesteren (1897-1988) hier aan een nieuw stuk stad. De oude, chaotische stad met slecht gebouwde, onhygiënische woningen maakte plaats voor licht, lucht en ruimte. Deze ruimtelijk heid is vandaag de dag nog altijd goed te zien en te voelen, vooral in Slotermeer. Van donderdag tot en met zondag kunt u een wandeling door het ‘buitenmuseum’ maken. Onder begeleiding van een gids loopt u door Tuinstad Slotermeer en ontdekt u hoe de idealen van licht, lucht en ruimte hier vorm hebben gekregen. Erg interessant!

LICHT, LUCHT & RUIMTE

Een dag vol groen Ervaar met het thema ‘Growing Green Cities’ bij Floriade Expo 2022 in Almere wat een groene en duurzame stad te bieden heeft. Bezoek tentoonstellingen in gebouwen gemaakt van verrassende natuurlijke materialen als lisdodde, hennep of paprikastengels. Zo zijn daar de Pigeon Towers van Qatar, die met duurzame materialen 3D geprint zijn en letterlijk groen worden tijdens de Expo. Bij het Duitse paviljoen Biotopia creëert u spelenderwijs uw eigen visie op een groene stad van de toekomst. Verdwaal ook eens in de tientallen tuinen met prachtige beplanting waar u inspiratie kunt opdoen voor uw tuin of balkon. Naast deze mooie tuinen en duurzame innovaties vindt u ook gevarieerde kunst en cultuur en kunt u op diverse plekken lekker eten.

Welkom op de wierde Het Groninger land ontdekken op de (al dan niet elektrische) fiets? Download dan vooral de handige ‘Welkom op de wierde’-app. Hierin vindt u drie fijne fietsroutes: rondom Leens en Ezinge, rondom Warffum en Middelstum en rondom Appingedam en Loppersum. Per route kunt u kiezen uit twee afstanden: rond de 40 kilometer, of rond de 55. Via de ‘Wierdenweetjes’ leert u alles over deze door mensen gemaakte heuvels en in de ‘Verhalen van de wierde’ staan de bewoners van de wierden centraal, zowel van toen als van nu. Dan gaat het landschap meteen een stuk meer leven.

• U vindt de (gratis) app in de Playstore en de Appstore. Koeien kieken

• €140 per nacht voor twee personen. De Amshoff, Pieter Venemakade 93-95, Kiel-Windeweer. de-amshoff.nl

Hij runt het familiebedrijf Droste’s herberg waar u heerlijk kunt dineren en logeren, maar bedacht ook het nietsvoormiddeneenprojectboerderijenstudio’s‘Boerderijlodges’,conceptverrassendeinvrijgekomenbestaandeofstallen.Hetlaatsteisdelandschapskamer:vrijstaandehotelkamerinhetweiland.Speciaaliedereendieevenhelemaalwildoen.Lekkeruitslapen, een goed gesprek bij de open haardkachel op de veranda of gewoon naar buiten kijken, waar de nieuwsgierige brandrode runderen van Frans en Marinka Steggink rondwandelen. Het glazen tiny house staat op pootjes, dus u hoeft niet bang te zijn dat er opeens een paard, ehh, koe in de gang staat.

Nadat Marola en haar partner Jan hier een nachtje verbleven in 2005, waren ze op slag verliefd. Twee jaar later besloten ze de door Stichting Oude Groninger Kerken gerestaureerde pastorie en kerk uit 1755 in Kiel-Windeweer, Midden-Groningen, over te nemen. Sindsdien runnen ze de twee gastenkamers en het restaurant van De Amshoff met veel liefde voor het vak: Marola als gastvrouw en Jan als chef-kok. De Engelse landschapstuin uit 1870 is vrijwel onveranderd, met de monumentale beuk die toen geplant werd en er nog altijd staat. Mocht u trouwplannen hebben: ook dat kan hier uitstekend, of vier vooral een ander feestje.

HEILIGE GROND

• Landschapskamer De Bölte vindt u op Dalweg 2 in Nutter, bij Ootmarsum en kost vanaf €159 per nacht voor twee personen. Kijk voor deze en meerdere mooie boeren-accommodaties op de website. drostes.nl

“Ik wilde iets creëren midden in de Twentse natuur om zo het ultieme vrijheidsgevoel te laten ervaren”, aldus Harald Droste.

p. 13 WEG IN NEDERLAND

De muziekkiosk in het Oranjepark, eind 20ste eeuw gebouwd op basis van de originele tekeningen.

Uit de schaduw van Het Loo

Tekst en foto’s Hans Avontuur •

Sinds prins Willem III in 1684 kasteel Het Loo kocht is Apeldoorn onlosmakelijk verbonden met de Oranjes. Zij hebben door de eeuwen goed gezorgd voor de stad die altijd in één adem wordt genoemd met Paleis Het Loo, zeker nu dat prachtig gerenoveerd is. Maar daarmee doen we Apeldoorn te kort.

Apeldoorn

niet alleen aan de rand van héél veel natuur, het is zelf ook heerlijk groen. Hoe we ook lopen, er is altijd een fijne plek om op adem te komen in de schaduw van een monumentale boom

HOLLANDS Glorie

een zorgen. Natuurlijk bezoeken we tijdens een weekendje Apeldoorn ook Paleis Het Loo en een puntje van de Veluwe. Het zou een vergissing zijn om dat niet te doen. Het Loo is het onbetwiste hoogtepunt van de streek (zie onze fotoreportage van het gerestaureerde Paleis Het Loo op pagina 30). Maar hoe zit het met de stad zelf? Met zo’n bevoorrechte ligging moet er meer te zien zijn dan het paleis alleen. Bagage op de kamer, niet te lang treuzelen en naar het centrum. Op het gezellige terras van Guusje, een leuk adres op de hoek van de Hoofdstraat en het Raadhuisplein, drinken we een cappuccino en nemen we de stad voorzichtig in ons op. We voelen die typische sfeer van een kleinere stad op afstand van de Randstad: gemoedelijk, niet opgejaagd door de laatste hypes. Eén ding is al snel duidelijk. Apeldoorn ligt niet alleen aan de rand van héél veel natuur, het is zelf ook heerlijk groen. Als we op de plattegrond een wandeling uitstippelen zien we een reeks van parken: Wilhelminapark, Verzetsstrijderspark, Oranjepark, Beekpark… Hoe we ook lopen, er is altijd een fijne plek om op adem te komen in de schaduw van een monumentale boom. Het Oranjepark is favoriet. Het wordt omringd door tal van prachtige villa’s, in het midden rimpelt het water van een vijver op de wind en centraal staat een muziekkiosk. Hoewel deze historisch oogt, dateert hij van eind 20ste eeuw, gebouwd op basis van de oorspronkelijke tekeningen van de muziektent die in 1960 werd afgebroken. Ooit had bijna elke plaats in Nederland zo’n kiosk, maar de meeste zijn na de Tweede Wereldoorlog verdwenen toen de muziek naar binnen verhuisde. Het is fijn dwalen door de straten rondom het park. De huizen zijn er stijlvol met details in jugendstil of art deco. In de parkenbuurt vind je ook twee van de leukste accommodaties van de stad: Zenzez Hotel & Lounge en Villa Sonnevanck. De eerste is in 1904 gebouwd als woning van de dominee van de Grote Kerk. Daarna heeft het nog dienst gedaan als pension. Petra en Douwe Bangma hebben het enkele jaren geleden omgebouwd tot een sfeervol boetiekhotel. “Het is het klassieke verhaal”, vertelt Petra. “Wij hadden beiden een drukke fulltimebaan in de financiële wereld van Amsterdam en wilden een leven met meer tijd voor elkaar en ander moois zoals onze hobby’s en de natuur.”

Een van de plekken waar de laatste jaren veel is gebeurd is het voormalige terrein van de Zwitsal-fabriek aan de Vlijtseweg, op twintig minuten wandelen van het Raadhuisplein. Dat kan > Koningin Wilhelmina met prinsesje Juliana, expositie Coda

ApeldoornMuseum.ligt

G

‘ZWITSERSE SALBE’

Het imago van introvert en stijfjes, dat aan Apeldoorn kleeft, vindt Petra niet terecht: “Er gebeurt zoveel leuks in de stad. Met steeds meer bijzondere winkels en eetadressen. Ja, wij houden echt van Apeldoorn. En dan heb je ook nog een geweldig paleis én een Nationaal Park om de hoek. Wat wil je nog meer?”

Willem I kijkt uit over het Raadhuisplein.

Het CODA, een acroniem van Cultuur Onder Dak Apeldoorn.

Kroontje als decoratie van het hek om de Zuil.

Aan de Loolaan staan tal van monumentale oude villa's. Kenmerkende bomenlaan op Hoge Veluwe. Moderne kunst in het Kröller-Müller Museum.

Apeldoorn door mooie straten of langs het Apeldoorns Kanaal. Het is industrieel historische grond, want hier bouwde de lokale ondernemer Cor Jansen zijn ‘Zwitserse Salbe’ uit tot het bekende merk met het logo van een babygezichtje met een krulletje op het hoofd: Zwitsal. Sinds 2011 ligt de productie in Apeldoorn stil, is het terrein ondertussen eigendom van de gemeente en worden de gebouwen gebruikt door vooral start-ups, pioniers en bedrijven met een sociaal karakter zoals Foenix, het eerste ‘circulaire ambachtscentrum’ van de stad, zoals ze zelf zeggen. Het is een soort kringloopwinkel-plus met oude spullen, nieuwe creaties op basis van afdankertjes en kapotte apparaten die zijn hersteld. Een rondje over het Zwitsal-terrein brengt je langs onder meer een koffiebranderij, bierbrouwerij, duurzame wasserij, kaarsenmakerij, eigentijdse meubelzaak, een stokerij van likeur, een proeflokaal voor lokale bieren en het stadsstrand Soap. De komende jaren moet het hele gebied uitgroeien tot een nieuwe wijk voor werken, wonen en recreatie. De stad is op zoek naar een nieuwe eigenaar die dit megaproject op zich neemt, mocht u zich geroepen voelen. Ook nabij het station van Apeldoorn is een locatie met verrassende winkels en ondernemingen te vinden. Ze zijn ondergebracht in een voormalige nettenfabriek, opgericht in 1883 en destijds de eerste van Nederland. Restaurant Nett > p. 19 Gezond en lekker eten bij Nett Soulfood & Drinks. Boven: origineel interieur bij restaurant Guusje.

Soulfood & Drinks springt eruit met biologische gerechten als avocado met furikake, salade makreel en Griekse pita. Je kunt kiezen uit een tafeltje op het terras of binnen tussen de vintage meubels en accessoires.

Het maakt Apeldoorn niet plotseling tot de hipste stad van Nederland, maar deze plekken zorgen wel voor een goede balans tussen urban en chic. Bovendien zie je dankzij het industrieel erfgoed ook de schoonheid van de vorstelijke omgeving beter. Het laat de prachtige villa’s aan de Loolaan nog wat extra stralen. We stellen ons voor hoe prins Hendrik, de man van koningin Wilhelmina, hier met zijn koets doorheen kwam gereden op weg naar een borreladres in de binnenstad.

HOLLANDS Glorie

POLITIEK STEEKSPEL Na een bezoek aan het CODA Museum met vooral moderne kunst en design uit de regio (ook leuk: een grote collectie sieraden) is het tijd om naar Het Loo te gaan. Vier jaar lang is er verbouwd, gerestaureerd en heringericht. Hoe het binnen geworden is, kunt u elders in dit magazine lezen. Wij zijn op weg naar de tuinen en het Paleispark. Vroeger zorgde een speciale spoorlijn via de Koning Lodewijklaan voor de verbinding tussen station Apeldoorn en Het Loo. Een aantal wachtershuisjes is nog te zien. Het lijntje is in 1948 de laatste keer gebruikt door koningin Wilhelmina. Zij reisde naar Amsterdam om afstand te doen van de troon. In 1954 werd het spoor definitief opgeheven en in 1977 zijn alle rails afgevoerd. Zodra we de Jachtlaan oversteken zien we tussen de dikke bomen door het paleis liggen. De vlag wappert hoog in de top. Op het voorplein wordt nog gewerkt. De tuinen met hun vijvers, fonteinen en symmetrie zijn prachtig. Maar onze voorkeur gaat uiteindelijk uit naar het Paleispark dat veel natuurlijker is met lanen, bomen, weilanden en waterpartijen. De rijkdom aan water was één van de redenen dat het paleis hier is gebouwd. Er zijn routes die je kunt volgen, maar eigenlijk is lukraak zwerven en je laten verrassen het allerleukste. Op die manier lopen we totaal onverwacht tegen de Willemstempel aan, een houten paviljoen dat in de 18de eeuw als speelplek is gebouwd voor de aanstaande koning Willem I. Tijdens het wandelen passeren we ook de schietbaan, prieeltjes en vijvers. Nabij een kruispunt van paden bevindt zich het dierenkerkhof met de graven van paarden en huisdieren van de koninklijke familie. Ontroerend. OudReintje23 jaar Eerste rijpaard van H.K.H. Prinses Juliana Het Paleispark is onderdeel van Kroondomein het Loo, het > Nabij een kruispunt van paden bevindt zich het dierenkerkhof met de graven van paarden en huisdieren van de koninklijke familie.

OntroerendVorstelijkegevelsinde binnenstad.

Lounge van Bastion Hotel Apeldoorn Het Loo.Villa in het Verzetsstrijderspark. Tafel staat gedekt bij Klein Berlijn. Nett Soulfood & Drinks heeft een vintage interieur.

De Koninklijke stallen van Paleis Het Loo.

De Van Gogh-zaal in het Kröller-Müller Museum en het beeldenpark. In de hoek van het plein ligt de supersmalle Prinsengang. Het verhaal wil dat prins Hendrik het verborgen steegje gebruikte als sluiproute naar zijn geliefde kroeg. En gelijk had hij, want we zitten hier heerlijk

MOEDERLIEFDE

De volgende ochtend regent het zachtjes. Een voile van minuscule druppeltjes hangt over het landschap. Het is een goed excuus om naar het Kröller-Müller Museum te gaan, in het Nationale Park De Hoge Veluwe. Het is rustig in het park. Het weer heeft bezoekers waarschijnlijk ontmoedigd. De gratis witte fietsen staan onaangeroerd op de parkplaats. Ook in het museum is het niet druk. Fijn. We doen een rondje moderne kunst, bekijken de beelden en bewaren het beste voor het laatst: Vincent van Gogh. Zoals bekend heeft het Kröller-Müller Museum na het Van Gogh Museum in Amsterdam de grootste collectie werken van de Brabantse schilder. We blijven hangen bij het schilderij La Berceuse, een portret van Augustine Roulin, gemaakt in december 1888 en januari 1889, door Helene Kröller-Müller gekocht in 1912. Van Gogh toont de vrouw van postbode Joseph terwijl ze > p. 23 Het Aardhuis is gebouwd voor de jacht. Boven: aan de langste winkelstraat van Nederland.

grootste landgoed van Nederland en onderwerp van een politiek steekspel. Hoewel Willem Alexander jarenlang subsidie heeft gekregen voor het onderhoud, sloot hij ongeveer de helft af tijdens het jachtseizoen. Dat zou tegen de regels zijn geweest. Nu ontvangt hij enkel nog subsidie voor het deel dat het hele jaar open is, maar het bedrag is bijna even hoog als daarvoor: 4,5 miljoen euro voor vijf jaar.

Apeldoorn

Het Nationale Park De Hoge Veluwe is een bestemming op zich. Je zou er wekenlang kunnen wandelen, fietsen en dwalen. Maar ook op andere plekken in de omgeving is prachtig groen te vinden, zoals natuurgebied ’t Leesten met bospaviljoen. Of neem het Aardhuispark rondom het jachtpaviljoen van koning Willem III uit 1861. Er is keuze uit verschillende routes met diverse lengtes. Apeldoorn voelt ondertussen een beetje als thuiskomen, als een fijne basis voor het ontdekken van de streek. De stad is groot genoeg om je te verrassen en klein genoeg om niet verloren te raken. We wandelen naar het centrum voor een aperitief op het Raadhuisplein. De zon is ’s middags teruggekeerd en zakt nu traag achter de daken van de stad. Verborgen in de hoek van het plein ligt de super smalle Prinsengang. Het verhaal wil dat prins Hendrik het verborgen steegje gebruikte als sluiproute naar zijn geliefde kroeg. En gelijk had hij, want we zitten hier heerlijk.

•

HOLLANDS Glorie Apeldoorn barst van het groen: zowel in als direct rondom de stad. Boven: Stadsstrand Soap.

een koord in haar handen heeft waarmee ze het wiegje van haar dochter, dat niet zichtbaar is, op en neer beweegt. De een ziet er een wat stuurse vrouw in, de ander ervaart juist troost, rust en moederliefde.

• Bilderberg Hotel De Keizerskroon Comfortabel hotel met 94 kamers in een pand dat tot eind jaren zestig persoonlijk bezit was van koningin Wilhelmina. Perfect gelegen tussen de natuur van Kroondomein Het Loo en de stijlvolle binnenstad van Apeldoorn. Koningstraat 7 bilderberg.nl

Paslaan martinsbrasserie.nl5 ROUTES Op de site van Apeldoorn (zie onder) zijn verschillende fiets- en wandelroutes te vinden. Onder meer door de binnenstad in het spoor van jugendstil, de Oranjes of groen. Informatieuitinapeldoorn.nlvisitveluwe.nl

Zenzes Hotel & Resort. Klein Berlijn.

Ontmoetingsplek waar je biologisch en gezond kunt eten en drinken. Gevestigd in een voormalige nettenfabriek. Vintage interieur, veel licht en planten. ’s Avonds dineren kan alleen op vrijdag. Dan wordt er een speciaal driegangenmenu gekookt. Spoorstraat nett-apeldoorn.eatbu.com27b

• Sizzles at the Park

BLIJVEN SLAPEN

Hoek Hoofdstraat & Raadhuisplein guusjeapeldoorn.nl

Canadalaan zenzeshotelandlounge.nl26

• Villa Sonnevanck Bed and breakfast met drie kamers in een prachtige villa met elementen van art nouveau, chaletstijl en vakwerk. Gebouwd in 1901. Alle kamers zijn anders ingericht en hebben een persoonlijke uitstraling. Op loopafstand van het centrum. Deventerstraat villasonnevanck.nl33

• Zenzes Hotel & Resort Warm en sfeervol adres in een jugendstil villa uit 1904. Het ligt in de mooie parkenbuurt op loopafstand van de binnenstad met winkels, restaurants en andere voorzieningen. Alle kamers zijn anders en er is een gezellige tuin voor de mooie dagen.

• Klein Berlijn Chef-kok Arnoud van Walchren miste een urban, creatief en exclusief restaurant in Apeldoorn en is het toen zelf maar begonnen. Tof interieur en keuze uit een verrassingsmenu van vier, vijf of zes gangen. Daarnaast kun je in De Lobby terecht voor borrel, lunch of een ongedwongen hapje. Hoofdstraat kleinberlijnapeldoorn.nl34

• Nett Soulfood & Drinks

p. 25 Apeldoorn

• De stad Apeldoorn heeft 165.000 inwoners, ligt aan de rand van de Veluwe en is goed bereikbaar met de trein. Het leukste deel bevindt zich tussen Paleis het Loo, de Apenheul en het Apeldoorns Kanaal. Aan de randen zijn vooral woonwijken zonder veel bezienswaardigs.

Gelegen in de Kerklaan met uitzicht op het Oranjepark. Sizzles heeft zich gespecialiseerd in fine dining. Elk gerecht moet een culinaire ervaring zijn. Van een dimsum-mix om te delen, de eendenborst met vadouvan en oregano-jus en orzopasta met cèpes. Kerklaan sizzlesatthepark.nl17

• Brasserie & Wijnbar Martins Een begrip in Apeldoorn. Goede, eerlijke gerechten worden hier gecombineerd met keuze uit een uitstekende selectie van vijftig wijnen. Het pand uit 1900 heeft bovendien een terras én een binnentuin.

• Bastion Hotel Apeldoorn Het Loo Een hotel dat van alle gemakken is voorzien en aan de rand van het centrum ligt, dichtbij Paleis Het Loo en de Tips & adressen Apenheul. Dit is een groter hotel met fijne lobby en eigen parkeerterrein. Pluspunten zijn de ligging en de relatief grote kamers. Loolaan bastionhotels.com556 ETEN EN DRINKEN • Guusje Eigenwijs adres met onder meer tafels voor vier in vintage treinzit en reclameborden aan de muur van Apeldoornse bedrijven als Talens en Zwitsal. Goed voor lunch en diner. Ook geliefd als borrelplek in de namiddagzon.

HOLLANDS Glorie ONZE KEUZE SHOPPING Tekst & samenstelling Marjolein Zuiderent 3. 1. De smaak van Rutte Extra nootachtig en vijf jaar op hout gerijpt, zie hier de limited edition genever Old Simon Jubilee. Speciaal uitgebracht ter ere van het 150-jarig jubileum van de distilleerderij die door Simon Rutte in Dordrecht werd opgericht. Rutte, Old Simon Jubilee, € 24,99. rutte.com 2. Gracieus bankhangen Geef uw bank of stoel een vrolijke boost met een handgemaakt sierkussen van hoogwaardige kwaliteit polyester en katoen. De vulling bestaat uit gerecycled dons. Claudi, sierkussen, vanaf € 69. claudi.nl 3. Laaggehakt Het queenie-hakje geeft dit enkellaarsje een vrouwelijke twist terwijl de spitse neus en het suède voor een stoere look zorgen. Een fijne en functionele aanvulling van uw najaarsgarderobe. Via Vai, enkellaarsje, € 149,95. viavai.nl 4. Trendy hoekje Met groene kleuren haalt u de natuur naar binnen. Deze ronde bijzettafel heeft een marmeren blad en laat dit materiaal nu nét de nieuwste trend in het interieur zijn. Zo creëert u heel simpel een stijlvol hoekje in huis. PTMD, bijzettafel, vanaf € 234. ptmd.nl 5. Sprankelende huid Uw huid krijgt een echte oppepper met de moisturizer van dit huidverzorgingsmerk, opgericht door de Nederlandse Milou Happé. Hij voedt, hydrateert en houdt de huid stralend. En de omgeving plasticvrij; de tube is gemaakt van 43 procent gerecycled plastic. Milu lightweight moisturizer, € 25,95. meetmilu.com 6. Sieraad voor het oor Een must-have voor de vrouw met een passie 1. 2. 4. 5. 6.

p. 27 9. voor opvallende oorjuweeltjes. De handgemaakte, nikkelvrije oorbellen bestaan uit een volronde zoetwaterparel en top van natuursteen en zijn verkrijgbaar in verschillende zachte kleuren. Nox Amsterdam, oorbellen, € 10. noxamsterdam.com 7. Oosterse loungebroek Een palazzo broek zorgt door de hoge taille en de wijd uitlopende pijpen voor heerlijk draagcomfort. De stof van soepelvallend jacquard jersey helpt daar ook aan mee. King Louie, flared broek, € 109,95. kinglouie.nl 8. Opvallend handzaam Kleine bezittingen neemt u gemakkelijk mee in dit handzame en kleurrijke tasje. Leuk detail zijn de ronde, tweekleurige uiteinden van de twee ritsen die de tas in twee vakjes verdelen. Draagbaar in de hand of met schouder band. Hester van Eeghen, Lost and Found bag, € 150. hestervaneeghen.com 9. Circulair cadeau Duurzaam, sociaal en praktisch is de slogan van de Tumbler 4-pack. De drinkglazen zijn gemaakt van gerecyclede flessen en per vier feestelijk verpakt. Leuk om cadeau te geven. Ook verkrijgbaar met vier glazen in dezelfde kleur. Rebottled, tumblerglazen, € 24,95. rebottled.com 10. Bol van bloemen Deze fleurige vaas is een waar kunstwerk: gemaakt van op mond geblazen glas en door kunstenaar Doortje IIpelaar beschilderd en gesigneerd. De vazen zijn in beperkte oplage verkrijgbaar, zijn genummerd en worden met certificaat geleverd. Doortje IJpelaar, handgeschilderde vaas, vanaf € 469. doortjeijpelaar.com 7. 10. 8.

Omdat we de oorspronkelijke woorden ongemakkelijk zijn gaan vinden, omdat ze associaties oproepen waar we ons niet langer prettig bij voelen. Wat ook kan, is dat we vinden dat woorden de waarheid verdoezelen: klimaatverandering is een veel te positief woord voor iets wat veel beter klimaatcrisis kan heten. En eigenlijk hebben we veel meer nieuwe niet-politieke en niet-wetenschappelijke woorden nodig om over het klimaat te praten, zo betoogde losoof Eva Meijer onlangs in de NRC – en dan vooral woorden voor de dingen die we door alle klimaatellende verliezen. Waarom? Omdat de termen die we er nu voor gebruiken het te veel goedpraten. De vraag is vervolgens of al dit gesleutel aan de taal wel helpt. Gaan we anders over de klimaatcrisis denken

Weet u wat prima betekent? Gewoon ‘prima’ toch? Maar nee, prima kan tegenwoordig (als je aan het appen bent) ook ‘nou, vooruit dan maar’ betekenen, of ‘als je dat per se wilt’ of ‘ik ben er niet blij mee, maar als het niet anders kan dan moet ’t maar’. Wanneer iets echt pri-ma-de-luxe is, moet je er een uitroepteken achter zetten: Prima! Waarom? Niemand die het weet, de taal verandert, en dat gaat vanzelf. Maar er zijn ook taalveranderingen die niet vanzelf gaan, en die bewust gestuurd worden. Omdat we het een stigmatiserend woord vonden, werd gastarbeider ooit allochtoon. En om dezelfde reden werd allochtoon op een gegeven moment anderstalige of medelander. En tegenwoordig noemen we iemand uit bijvoorbeeld Litouwen een persoon met een migratie-achtergrond, of nog beter (want preciezer) ‘een Nederlandse van Litouwse afkomst’. Dat klinkt statig en stijf, maar het is wel objectiever, en ‘waarden-lozer’. Zulke neutrale termen worden doelbewust ingezet, net als persoon van kleur voor iemand met een gekleurde huid, Japans concentratiekamp voor jappenkamp, zoen voor negerzoen (oftewel n-woord-zoen), roomkop voor moorkop en wit voor blank. Waarom?

ONZE TAAL AukemaSaskia© begriptaal ... ....... woorden woordenspelling

•

p. 29

Prima? Raymond Noë is (web)redacteur bij ‘Onze Taal’, het grootste Nederlandse tijdschrift voor taalliefhebbers. onzetaal.nl door erover te praten in termen van verlies? Verander je hoe wij over ‘buitenlanders’ denken door ze voortaan ‘mensen die in een ander land geboren zijn’ te noemen? Genieten we meer van odekoeken dan van jodekoeken? Veel mensen menen van niet. Je kunt wel een ander etiket op de doos van Pandora plakken, zeggen ze, maar de inhoud verandert er niet door. Of toch wel? Want je kunt onderwerpen wel degelijk in een ander licht zetten door ze anders te benoemen. Als je het over een ‘slaafgemaakte’ hebt in plaats van ‘slaaf’, wordt het je toch opeens duidelijk hoe dat ging met die slaven – je staat er even bij stil, en misschien ga je er iets anders over denken. En zou de verkoop van ‘semiautomatic ri es’ in de VS niet dalen als wapenwinkeliersdezevoortaanmoetenaanprijzenals ‘killing machines’ ? Misschien dat die doos van Pandora dan minder vaak open zou gaan... Hoe het ook zij, taalkundigen zeggen dat wij taalgebruikers ernaar streven de taal steeds e ciënter te maken, en steeds geschikter voor onze doeleinden. Als je het zo bekijkt is iedere verandering een verbetering – of in ieder geval een poging tot verbetering. Dus onbewuste veranderingen als Ik ben goed (Wil je nog thee? Nee ik ben goed) en een beslissing maken (i.p.v. nemen) maken onze taal beter. Maar ook bewuste ingrepen als anderlander of nieuwkomer zeggen in plaats van allochtoon. En of u dat prima vindt of prima! mag u zelf uitmaken.

Na een grootscheepse verbouwing en renovatie wordt Paleis Het Loo stap voor stap heropend. Een bezoek aan het paleis en de imposante tuinen is een reis door de geschiedenis van de Oranjes, eind 17de eeuw begonnen bij stadhouder Willem III en zijn Mary. Foto’s Maarten Albracht

Paleis Het Loo in oude glorie heropend 300 jaar geschiedenis van de Oranjes

HOLLANDS Glorie

p. 31 De zitkamer van Prins Hendrik.

In 1684 kochten stadhouder Willem III en prinses Mary een klein kasteel, Het Oude Loo genaamd. De naam Het Loo is afkomstig van het Germaanse lauhaz , dat open plek in een bos of bosje op hoge zandgrond betekent. Willem en Mary lieten een zomerverblijf naast het jachtslot bouwen en noemden dit Paleis Het Loo. Het Loo werd van eind 17de eeuw tot 1975 bewoond door de Oranjes, vaak als zomerresidentie. De laatste bewoners waren prinses Margriet en Pieter van Vollenhoven. Inmiddels is het al bijna veertig jaar een – onafhankelijk –museum, waar sinds 2018 een grote uitbreiding onder de grond plaatsvindt. Deze uitbreiding biedt het museum bij heropening in 2023 vijfduizend vierkante meter aan nieuwe ruimte. Tegelijkertijd met de ondergrondse vernieuwing werd het voormalige paleis van de Oranjes gerestaureerd. Het rijkserfgoed moest asbestvrij worden gemaakt. Dit bood de mogelijkheid om de gehele collectie en invulling van de vertrekken vanuit een ander perspectief te bekijken. Talloze vakmensen brachten het paleis terug in de oorspronkelijke staat. Afgelopen april werd het heropend voor bezoekers.

HOLLANDS Glorie

VERHALEN VAN BEWONERS De ingerichte kamers en zalen van het paleis laten zien hoe de Oranjes er driehonderd jaar lang woonden en werkten. Verschillende audioverhalen vertellen de verhalen van de vroegere bewoners. Aan de oostkant komt de 17de eeuw tot leven. De kamers zijn met prachtige wandbespanningen versierd en de verschillende plafondafwerkingen > Het bordes en de gouden poort aan de tuinkant van het paleis. De speelkamer van Wilhelmina. Een pop in de speelkamer van Wilhelmina.

De grote trap, die sinds de restauratie voor het eerst door bezoekers kan worden betreden.

p. 33 Het Loo

HOLLANDS Glorie

laten de persoonlijke smaak van de bewoners én de tijdgeest zien. In vrijwel elk vertrek staan prachtige porseleinen vazen, schalen en aardewerken potten – het verzamelen hiervan was een grote hobby van Mary. Niet voor niets werd een speciaal vertrek ingericht als porseleinkamer – deze kamer heeft echter een andere invulling gekregen. Mary overleed op jonge leeftijd in Engeland waar ze als koningin regeerde over Engeland, Schotland en Ierland. Haar porseleinkamer werd na haar dood door Willem ingericht als bibliotheek, een ode aan Mary, die erg van lezen hield. De vele boeken in de kasten zijn hiervan het bewijs. Het unieke spiegelplafond, speciaal aangebracht voor het porselein dat hier ooit stond, is nog een tastbare herinnering aan de voormalige bestemming van deze kamer.

p. 35 Het Loo

Aan de westkant geeft het Huis van Wilhelmina inkijk in het leven in de 19de en 20ste eeuw. Hier bevinden zich naast de privévertrekken van verschillende vorsten, ook de werkkamer van Wilhelmina, die als achttienjarige koningin werd van Nederland, jaren voordat ze als vrouw stemrecht kreeg. Op deze plek regeerde ze het land onder het toeziend oog van haar voorvaderen, wier portretten de wanden sieren. Een totaal andere indruk geeft de zitkamer van prins Bernhard. In een typische jaren-zeventigsetting met onder andere tl-balken, een spachtelputzplafond en comfortabele stoelen – geen tronen – kwamen hier vrienden en staatshoofden samen om zaken te bespreken. Op het tijdschriftenrek zijn > De kamer van prinses Sophie der Nederlanden (1824-1897), de enige dochter van koning Willem II en koningin Anna Paulowna, vroeger ook wel het Moors kabinet genoemd.

>

HOLLANDS Glorie de foto’s van de prins en verschillende staatshoofden te zien en de schouw wordt gesierd door enkele knutselwerken van zijn toen nog jonge dochters. Veel jonge bewoners heeft het paleis niet gekend. Van Wilhelmina is bekend dat ze er woonde en haar eigen speelkamer met poppen had. Wilhelmina hield van Het Loo. Ze woonde er met veel plezier en bracht veel tijd door in het paleis en de omgeving. Als amateurschilder legde ze graag het landschap en de bossen rondom het paleis vast. Net als de bouwers van het paleis, Willem en Mary, had zij een voorliefde voor de natuur.

Het nieuwe paleis dat Willem en Mary in de jaren tachtig van de 17de eeuw creëerden lag op een zeer laag punt op de Veluwe, een ideale plek voor de paleistuin die ze beiden voor ogen hadden. Het water voor de bloemen en fonteinen stroomde uit de hoger gelegen bronnen op natuurlijke wijze naar het land rond het paleis. De tuin was minstens zo belangrijk als het paleis zelf. Met zijn symmetrische vormen, bijzondere planten en hoge fonteinen op de ruige, droge Veluwe gaf deze tuin het echtpaar aanzien en toonde macht en rijkdom.

Boven: de slaapkamer van koning Willem III. Onderin van links naar rechts: trofeeën in de jachtkamer van prins Hendrik; blauw-witte vazen sieren de paleistuin. Rechterpagina: portret van de jonge Mary Stuart. Mary was grondlegger en bewoner van Paleis Het Loo.

De beplanting is aangelegd volgens 17de-eeuws principe, waarbij elke plant ruimte heeft om van alle kanten te worden aanschouwd. Planten en bloemen waren immers kostbaar. De bloemen, vruchten en planten in de tuinen hadden vaak een symbolische betekenis. De sinaasappelboom refereert aan het Huis Oranje-Nassau. De tulp staat voor rijkdom.

VELUWS LUSTHOF

p. 37 Het Loo

HOLLANDS Glorie

p. 39 Het Loo

De bibliotheek. Het spiegelplafond verwijst nog naar de oorspronkelijke invulling van de kamer, namelijk een porseleinkabinet voor Mary. Rechtsboven: één van Mary’s hobby’s: het verzamelen van porselein en aardewerken vazen in allerlei vormen en maten.

De patronen van de parterres zijn teruggevonden in oude tekeningen en tijdens opgravingen zijn sporen gevonden van de vormen van de haagjes, fonteinen en waterleidingen. De waaierpatronen in de verschillende tuindelen verwijzen naar een pauwenstaart of een indiaanse verentooi – de height of fashion eind 17de eeuw. Niet voor niets is ook in de kleinere fontein bij de Colonnades de vorm van een pauwenstaart gekozen.

De liefde voor de tuin was groot, wat ook terug te zien is in het paleis, waar de privévertrekken van de stadhouder en de prinses uitkeken over de tuinen. Er werden in het paleis dagelijks verse bloemen geplaatst in de tijd van Willem en Mary. Ook na de dood van Mary wilde Willem elke dag verse bloemen, als ode aan zijn geliefde. De bloemen uit verschillende windstreken waren enorm geliefd, terwijl de geur ervoor zorgde dat de 17de-eeuwse hygiëne (of het gebrek daaraan) werd verbloemd – letterlijk en figuurlijk. De bloemen en planten verwijzen sinds de recente heropening van het paleis weer naar de 17de eeuw. De planten zijn terug te vinden op de inventarislijsten uit de tijd van Willem en Mary of het zijn nazaten van planten die nog steeds in de kassen van het museum worden gekweekt. Zo heeft het paleis de oudste citruscollectie van Nederland in beheer. De oranjeboompjes in de tuinen en in de versieringen op potten, deuren en schilderijen vormen de symbolische voorvaderen van de collectie. • paleishetloo.nl

“In de beginjaren heb ik hier alles gedaan. In de horeca, op camping Stortemelk en bij de VVV. Bij infocentrum de Noordwester maakte ik leskisten en liep ik wadexcursies. Gaandeweg was ik mij ook steeds meer gaan verdiepen in de natuur op Vlieland. Na omscholing en het volgen van IVN-cursussen (de afkorting stond voor Instituut voor Natuurbeschermingseducatie en heet nu IVN Natuureducatie; red.) werd ik gevraagd als beheerder van natuurkampeerterrein Lange Paal. Zo kwam ik in dienst bij Staatsbosbeheer.”

Bomenland is vanaf het dorp Oost-Vlieland het verst afgelegen boscomplex van het eiland. Aan de noordkant liggen de duinen en de zee, aan de zuidkant het wad. Toen het ruim honderd jaar geleden werd aangeplant met dennen en sparren kreeg het de naam Westerbos, maar met het groeien van de boompjes veranderde de lokale bevolking die naam geleidelijk in Bomenland. Veel sparren zijn ondertussen aan het einde van hun omloop gekomen. Geleidelijk aan wordt hun plaats ingenomen door loofbomen. Daaronder is er een rijke vegetatie van onder andere varen, diverse heidesoorten, kamperfoelie en het bijna lichtgevende Voorrendiermos.hotel-restaurant Posthuys begroet ik boswachter Anke Bruin-Kommerij van Staatsbosbeheer. Omdat er een stevige bries staat, zoeken we snel de beschutting van het bos. Onderwijl vertelt ze dat ze als dochter van een dierenarts werd geboren op Ameland en later opgroeide in Bennekom en Dronten. Na haar hbo-opleiding Omgaan met zeer moeilijk opvoedbare jongeren werd ze tijdens een kampeervakantie op Vlieland verliefd op een deejay, die een geboren en getogen Vlielander bleek te zijn. Vanaf dat moment werd het haar echte thuis. De boswachter houdt van reizen. Maar ze is ook altijd weer blij wanneer ze in Harlingen de boot terug kan nemen.

HOLLANDS Glorie DE BOSWACHTER

Huijser©Wim

Het areaal bos is op Vlieland een stuk beperkter in vergelijking met Terschelling en Texel. Opvallend is dat de dennen in Bomenland betrekkelijk iel van omvang zijn. Het is kennelijk het gevolg van de onvermijdelijke zeewind, waardoor ze minder hard groeien. “Vroeger kregen ze een zogenoemd turfje uit

Wim Huijser gaat op pad met een boswachter. •

Uitwaaien tussen stuifduinen en geurige kamperfoelie op VlielandWaar is het mooiditwandelenseizoen?

EENZAME POPULIER Na praktische cursussen als motorzagen en bosmaaien, werd Anke Bruin-Kommerij uiteindelijk boswachter publiek. Naast het buiten werken en het vee verzorgen kwam ze na een reorganisatie in de hoek van pr en voorlichting terecht. “Inmiddels ben ik 61, maar ik doe het nog met heel veel plezier”, onderstreept ze. “En de bagage die ik heb opgedaan in jeugden welzijnswerk komt me nog altijd van pas. Ook op een Wenatuurkampeerterrein.”staanevenstilbijeen grote, eenzame populier, die aan de zeekant beschermd wordt door de hoge dennen. Het lijkt een verdwaalde soort in het naaldbos. “Dit bosje werd aangeplant door Rijkswaterstaat”, verklaart de boswachter. “Daar hadden ze indertijd nog rijshout nodig om daarmee matten te vlechten voor onder de strekdammen. Naderhand is het in beheer van Staatsbosbeheer gekomen. Inmiddels is het een gemengd ouder loofbos. Een mooi plekje. De bodem is nat, waardoor er interessante planten groeien, waaronder diverse orchideeënsoorten. De plaatselijke imker heeft hier zijn bijenkasten staan.”

TURFJE

p. 41

Drenthe mee. Gedrenkt in vijvers werd dat een spons om het jonge boompje in het zand een goede start te geven. Wanneer een boom is omgewaaid, vind je het soms nog terug in het wortelstelsel.” Ze wijst op plekken waar gaten zijn ontstaan in het naaldbos en loofbomen als lijsterbes, tamme kastanje en berk vanzelf de plaats innemen, wat het bos meteen ook een stuk interessanter maakt. “Eigenlijk ben ik een boswachter van niets”, lacht ze. “Ik vind bos mooi, maar ik moet ook altijd de horizon kunnen zien. Van polders word ik erg blij. Natuurvorser Jac. P. Thijsse was ook nooit zo dol op bos. Hij noemde het zelfs zwarte inktvlekken. Maar ze waren een eeuw geleden nodig om de verstuiving tegen te gaan en het eiland vast te leggen. Om de afkalving > “Ik vind bos mooi, maar ik moet ook altijd de horizon kunnen zien. Van polders word ik erg blij. Jac. P. Thijsse was ook nooit zo dol op bos. Hij noemde het zelfs zwarte inktvlekken” Boswachter Anke Bruin-Kommerij De grote, eenzame populier. Bomenland

Cranberryvlakte Rentergemvan©Linda Bontbekpleviertje

Cranberry’s

Veel cranberry’s groeien in het begrazingsgebied van de Soayschapen en Schotse hooglanders. Maar Staatsbosbeheer voert geen actief beheer op de cranberry, legt ze uit. En er wordt niet gecultiveerd, zoals wel het geval is op Terschelling. “Het is natuurlijk eigenlijk een exoot. We hebben nooit meer gedaan dan op verzoek van de plukkers een stukje maaien omdat er te veel riet tussen stond. Maar cultuurhistorisch gezien is het een prachtig verhaal.”

Als we over het pad langs het duin lopen snuif ik een heerlijk zoete geur op. “Kamperfoelie”, verklaart de boswachter.

“Ook het konijn is enorm belangrijk voor gezonde duinen. Door natuurbeheer proberen we een situatie te creëren waarna de natuur het weer kan overnemen. Waar het kan maaien we de duinvalleien en voeren het maaisel af zodat er verschraling optreedt. Je ziet direct dat het werkt. In het begrazingsgebied keren weer duinplanten als duizendguldenkruid, schermhavikskruid en geel van de duinen tegen te gaan is in de jaren negentig, in plaats van de strekdammen, gekozen voor zandsuppletie. Twee keer per jaar worden metingen gedaan en wordt bepaald waar er nog wat zand bij moet. Dan wordt in de ondiepe zee zand gestort dat door de golven verder wordt verspreid. Als je ziet hoe zich in twintig jaar de embryonale duinenrij heeft ontwikkeld, dat is gigantisch! En het is ook geweldig voor bontbekpleviertjes en allerlei andere strandbroeders.”

“Tijdens excursies krijg ik soms de vraag of ik wel boswachter ben en of ik wel iets van de natuur afweet. Als vrouw moet ik mijzelf eerst bewijzen door kennis te spuien. Vreemd genoeg is dat ook in 2022 nog zo” retorisch. “Ja, want dat komt ten goede aan de biodiversiteit. Zo kunnen er weer duinviooltjes gaan groeien, waardoor ook de duinparelmoervlinder weer een kans heeft. Die soorten maken deel uit van het duinleven. Slechts één à twee procent van Nederland is duin. Dat is dus iets om zuinig op te zijn. Bovendien leven we op Vlieland van de toeristen die hier vooral voor de stilte en de natuur komen. Als we niets zouden doen, zou het eiland snel verruigen en verbossen en heel saai worden. Alles haakt altijd in elkaar. Als het een er niet meer is, verdwijnt ook het ander. Zonder duinkonijnen hebben we weinig bergeenden en tapuiten. Maar dit soort natuurherstelmaatregelen vraagt wel om goede voorlichting. We leggen de Vlielanders graag uit waar we mee bezig zijn en waarom.”

Anke Bruin-Kommerij vraagt zich echter af of het dit jaar wel een goede oogst zal worden. “Dat hangt heel nauw samen met de hoeveelheid vocht. Ik heb al wel bloesem gezien, en elk bloempje kan een besje worden, maar het zal zeker niet zo’n jaar worden als in 2021. Toen was de oogst enorm.”

Duinparelvlinder

CRANBERRY Een fenomeen waar toeristen soms speciaal voor naar het eiland komen is de jaarlijkse cranberrypluk. Vanaf 15 september wordt de pluk vrijgegeven. Je mag dan met de hand plukken, of met een bak, maar in dat laatste geval moet je wel eerst een vergunning aanvragen. Er zijn speciale plekken waar alleen handmatig mag worden geplukt, zodat iedereen een kans heeft.

HOLLANDS Glorie

DUINKONIJN Stil is het de laatste jaren ook met het duinkonijn dat door een pandemie vrijwel werd uitgeroeid. Binnenkort wordt geprobeerd een populatie gefaseerd over te brengen vanaf de Maasvlakte.

“Die laat ’s nachts zijn geur los, wat fijn is voor de nachtvlinders. De Latijnse naam is Caprifoliaceae. Dat betekent blaadje van de bok. En als je dan weet dat geiten de bijnaam is van de Vlielanders, dan weet je ook dat deze plant echt op het eiland thuishoort.”

STUIFDUIN Een recente ontwikkeling op Vlieland is dat aan de Noordzeekant de dikke helmpakketten van het duin worden afgeschraapt tot het kale zand, zodat het duin weer gaat stuiven en met noordwestenwind tonnen zand het binnenland in worden geblazen. En als het nog wat harder waait lijkt het zelfs of het duin staat te roken. Wanneer daarmee de graspakketten worden ‘overpoederd’ bestaat de kans dat verdwenen duinplanten weer terugkeren. “Is dat belangrijk?” vraagt de boswachter

RentergemvanLinda©

•

Zoals zo vaak zijn we die middag de enige wandelaars in het Bomenland. “Het is hier altijd zo stil”, beaamt Anke Bruin-Kommerij. “Ook in het hoogseizoen kun je hier helemaal alleen zijn. Ondanks de 8000 bezoekers die we dan op het eiland hebben.” We lopen de trap op naar het uitkijkpunt dat de boswachter eind jaren negentig maakte samen met een club vrijwilligers. Het was bedacht door collega Rein Rollingswier, die veel te jong overleed. Een bordje met zijn tekst markeert zijn levensvisie: ‘Blijf om je heen kijken en geniet. De wereld is zo mooi.’

Natuurherstel in de duinen DuinkonijnBergeend PopRené© Kamperfoelie

p. 43 DE BOSWACHTER

walstro terug. En tussen het rendiermos staat het Opzandblauwtje.”hetkampeerterrein

WANDELROUTE Startpunt: Hotel Posthuys, Postweg 4. Je kunt deze 3,5 kilometer lange en gemarkeerde route het beste lopen in combinatie met het boekje Wandelen op Vlieland (voor € 7,50 te koop bij de VVV, informatiecentrum De Noordwester en tijdens openingstijden kantoor natuurkampeerterrein De Lange Paal). Aan de Waddenkant voert de route langs de vogelkijkhut Dodemansbol. Hotel BoswachterPosthuysAnke Bruin-Kommerij

zoeken gasten de ervaren boswachter geregeld op en stellen de meest uiteenlopende vragen. “Maar als mijn mannelijke collega even bij ons koffie drinkt, krijgt híj die vragen als eerste gesteld. Tijdens excursies krijg ik soms de vraag of ik wel boswachter ben en of ik wel iets van de natuur afweet. Als vrouw moet ik mijzelf eerst bewijzen door kennis te spuien. Vreemd genoeg is dat ook in 2022 nog zo.”

HOLLANDS Glorie

Volgens de legende

• Buitenleven Kamperen, Uitweg 33, Vinkeveen. Kijk voor tarieven op de website. buitenlevenkamperen.nl

• Kijk voor alle vestigingen van SLA op de website. ilovesla.com

WEG IN NEDERLAND Tekst & samenstelling Amélie Dufour

Nog even kamperen deze nazomer met de (klein)kinderen? De gloednieuwe kleinschalige camping Buitenleven in Vinkeveen is nog tot en met eind oktober open en biedt naast gewone kampeerplaatsen een compleet ingerichte caravan (geschikt voor twee volwassenen en twee kinderen). Het kampeerterrein ligt op een voormalige groentekwekerij en dat heeft zo zijn voordelen: Opa Leo’s kas is nu de ‘slechtweerruimte’ waar een kast vol spelletjes staat. Er is een speelbos met een kampvuurplek waar broodjes en marshmallows worden gebakken, een eigen strandje én een zwemsteiger voor een verfrissende duik in natuurwater.

Sommeltjes zijn aardmannetjes die in de Sommeltjesberg wonen. ’s Nachts zijn het levende wezentjes, maar als de zon opkomt zouden ze volgens de Texelse legende veranderen in steen. Ze werden het meest gezien in de buurt van De Waal, waar een oude grafheuvel lag, waarop de Sommeltjes bij maanlicht zouden dansen. Kinderen kunnen op zoek naar deze mythische figuurtjes op het 1,5 kilometer lange Sommeltjespad in het bos nabij De Koog. Kijk goed om je heen, want er is hier van alles te zien!

MET DE (KLEIN)KINDEREN

• Het Sommeltjespad is 1,5 kilometer lang en begint aan de Pelikaanweg in De Koog, vlak achter het Van der Valk Hotel. Het pad is aangegeven met een wegwijzer langs de weg en is leuk voor kinderen tot een jaar of acht. staatsbosbeheer.nl Spelletjes & marshmallows

Gratis groen Op pad met de kinderen en geen zin om een snackbar in te duiken om de lekkere trek te stillen? Saladebar SLA, met vestigingen in Amsterdam, Rotterdam, Utrecht, Haarlem en Den Haag, komt met iets leuks. Vanaf nu mogen kinderen tot en met tien jaar gratis mee-eten met hun (groot)ouders. Met deze actie hoopt de saladeketen bij te dragen aan de ‘Gezonde Generatie’, een initiatief van de Nederlandse overheid en samenwerkende gezondheidsfondsen om in 2040 van de Nederlandse jeugd de gezondste ter wereld te maken. Dat wordt gezond smullen…

Of huur een kano of sup en bak pannenkoeken met vers meel van de oude veenmolen uit 1823. Genoeg te doen, en dan hebben we het nog niet eens gehad over de mooie wandelingen en fietstochten die vanaf hier in het Groene Hart te maken zijn…

• Het ‘Opa en oma-arrangement’ geldt op woensdagmiddag en de ochtenden van alle werkdagen, behalve tijdens de zomervakantie (dit jaar t/m 5 september 2022). U betaalt alleen voor uzelf de entreeprijs à €13,50 – museum kaart geldig. Kasteel Hoensbroek, Klinkertstraat 118, Hoensbroek. kasteelhoensbroek.nl

MOOISTE KASTEEL VAN NEDERLAND

Feest! De ANWB benoemde het Zuid-Limburgse Kasteel Hoensbroek afgelopen voorjaar, tijdens de Dag van het Kasteel op 6 juni, tot ‘Allermooiste kasteel van Nederland’. Nu kun je er op ontdekkingstocht.

Dubbel feest: elke woensdagmiddag én op de ochtenden van alle werkdagen kunt u uw kleinkinderen gratis meenemen naar Kasteel Hoensbroek. Ga samen op avontuur in het kasteel met de ‘Ontdekhet-kasteel-tocht’. Aan de hand van een plattegrond ontdekken jullie de tien meest bijzondere plekjes: van de geheime kamer tot het gemakje.

Naast Kasteel Hoensbroek waren ook Kasteel Westhove in Zeeland, Kasteel de Haar in Utrecht en Kasteel Huis Bergh en Kasteel Doorwerth in Gelderland genomineerd. Uit het juryrapport: “Vooral op het onderdeel ‘authenticiteit’ scoort het kasteel hoog: ‘Het slot werd nooit verwoest door brand of oorlogs handelingen en daardoor is vrijwel alles authentiek. Aan de raampartijen, de steensoort en het dak zie je uit welke tijd dat gedeelte stamt. Zo leest de buitenzijde van het kasteel als een bouwgeschied kundig boek.”

Tuin vol fruit In 2014 verkochten Wil en Lisan Sturkenboom hun biodynamische boomgaard in Dronten om in Amsterdam hun droombedrijf te verwezenlijken. Dat is met de Fruittuin van West inmiddels uitstekend gelukt: er is een boerderij, een bio-winkel en een tuincafé waar het hele jaar door van alles te beleven is voor jong en oud. Zo mogen kinderen tussen de kippen op zoek naar kakelverse eitjes, soms nog warm van de kip. In de boomgaard staan zo’n twintig verschillende fruitsoorten met een goede balans tussen vroege en late rassen, zodat er zo lang mogelijk geplukt kan worden. Meestal loopt het fruitplukseizoen van half juni tot en met eind oktober, dus sla nog snel je slag! • De Fruittuin van West is open van dinsdag t/m zondag van 10.30 tot 18 uur. Tom Schreursweg 48, Amsterdam. fruittuinvanwest.nl p. 45

CLICHÉS VAN NEDERLAND Foto Maarten Albrecht

De negentien grondzeilers – molens die vanaf de grond kunnen worden bediend – zijn gebouwd in de jaren 1738-1740 en dienden om het water uit de polders van de Alblasserwaard in de Lek te lozen. Sinds 1997 staan ze op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Waar de naam Kinderdijk vandaan komt, is omstreden. Sommigen denken dat de dijk door kinderen is gebouwd, anderen verwijzen naar een kinderrijke familie en weer anderen denken dat de dijk ‘kinderlijk’ laag is uitgevallen.

De windmolens van Kinderdijk

De windmolens bij Kinderdijk staan symbool voor het Nederland zoals dat graag wordt gekoesterd. Van waterbeheer tot pittoreske silhouetten aan de horizon en het handige gebruik van de elementen. De bussen met toeristen komen dan ook af en aan bij deze bezienswaardigheid in Zuid-Holland.

NIEUWE HYDRATATIE LIJN +53% HYDRATATIE*INDECABINEINTENSIEVEBEHANDELINGTHUIS4VERZORGINGS-PRODUCTEN Sothys innoveert met Hydratatie kracht 4*.* 4 bronnen van hyaluronzuur + 2 exclusieve gepatenteerde actieve ingrediënten voor een goed gehydrateerde huid die er zichtbaar jonger uitziet. BEHANDELINGEN.3VANKUUREENNAPERSONEN20OPEVALUATIE*EXPERIMENT HYALURONZUUR.VANBRONNEN**4 PARIS,SOTHYS·08/2022DZIERZAWSKIMARIUSVERGANTIJFPHOTOS HONORÉ,SAINTFAUBOURGDURUE128SOCIAL,SIÈGE PARIS.RCS807170451SIREN-PARIS75008F WWW SOTHYS WWWNL EXCLUSIEF IN INSTITUTEN & SP A’ S Sothys, topklasse in professionele, optimale huidverbetering en verzorging op maat in meer dan 15.000 Instituten, spa’s en wellnesscentra in 125 landen.

• Natasja van der Meer, Het brandnetelboek, Terra, € 24,99. Nieuwe prikkels Wij mogen drie exemplaren van dit boek weggeven. Wilt u kans maken, ga dan naar hollandsgloriemagazine.nl en vul uw gegevens in bij Mail & Win.MAIL&WIN

Natuur als medicijn Wat hebben een eeuwenoud mozaïek en de ring van Oscar Wilde gemeen? Het zijn twee wereldberoemde, gestolen kunstschatten. De bekende kunstdetective Arthur Brand, die onder meer schilderijen van Picasso en Dalí terugvond, ging ernaar op zoek en schreef een boek over zijn bloedstollende speurtocht: De kunstdetective. Het onder zoek begint in Londen waar hij Tamas ontmoet, een vermeend maffialid dat door veel politiediensten wordt gezocht. Maar Tamas beweert onschuldig te zijn én meer te weten over het Marcus-mozaïek en de ring van Wilde. Arthur Brand besluit om Tamas bij de zoektocht te betrekken. Tijdens de tocht moeten ze politiediensten ontwijken, maar ook vermaarde juwelendieven en leden van de gevreesde Grijze Wolven. Uiteindelijk komt er hulp uit onverwachte hoek. En schrijft Brand wereldnieuws. • Arthur Brand, De kunstdetective, Boekerij, € 20,99. Bloedstollende zoektocht

p. 49 ONZE KEUZE -BOEKEN

Tekst & samenstelling Marjolein Zuiderent ‘Natuur is de enige troost die we in het leven hebben’ luidt een bekende uitspraak van de Engelse avonturier en reisschrijver Redmond O’Hanlon. Samen met zijn Nederlandse vrouw Marijn verhuisde Redmond enkele jaren geleden van de Randstad naar het Drentse platteland. In het dagboek Een jaar in de tuin van White Stork Farm House beschrijft Marijn het dagelijkse leven in de grote tuin van een huis met een ooievaarsnest op het dak. Ze observeert de dieren die de tuin bezoeken, zoals een besluiteloze ooievaar of een zeldzame wespendief. Maar ze heeft ook oog voor de oude naaldbomen in het Ruinerbos. De Drentse natuur is als een medicijn voor het echtpaar, met name voor Redmond die met een depressie kampt.

De meeste mensen lopen er het liefst met een grote boog omheen; de brandnetel. Maar Natasja van der Meer geeft de brandnetel een prikkelende hoofdrol in Het brandnetelboek. Ze wil mensen aanzetten om de brandnetel vaker te gebruiken in huis, tuin en keuken. In het boek staan meer dan zestig nuttige toepassingen. Denk daarbij aan recepten voor brandnetel soep, een brandnetelkroketje en zelfs een brandnetelbiertje. Maar ook tips over wat je met de natuurlijke kleurstof van deze plant kan doen, zoals textiel verven, schilderen en tekenen. Een leuke aanvulling op de boekenkast voor wildplukkers en hobbychefs. En voor wie streeft naar een natuurlijk leven.

• Marijn O’Hanlon, Een jaar in de tuin van White Stork Farm House, Atlas Contact, € 21,99.

HOLLANDS Glorie

Pingpongen in een kasteel

• Guido Steenmeijer, Jacqueline Heijenbrok, Katrien Timmers, Tien eeuwen Kasteel de Haar, WBOOKS, € 59,95.

p. 51

Tien eeuwen Kasteel de Haar is een monumentaal boek dat het complete verhaal over het grootste kasteel van Nederland vertelt; van de archeologische resten uit de Middeleeuwen tot aan nieuwe bevindingen die tijdens de recent voltooide restauratie zijn gedaan. Pierre J.H. Cuypers voltooide de herbouw van het vervallen kasteel vlak voor de Eerste Wereldoorlog. Zijn zoon Joseph restaureerde, reconstrueerde en completeerde vervolgens de al eeuwenoude ruïne. Het ‘kanjermonument’ met een burcht, stallencomplex, kapel, tuinen en een park kent een interessante geschiedenis. Dit is terug te zien in deze herziene, mooi geïllustreerde uitgave, met oude en nieuwe foto’s, tekeningen en kaarten. Kasteel de Haar was ooit ook een gewilde hotspot voor de internationale jetset. ‘Ja, ik heb echt pingpong gespeeld met Sophia Loren’, aldus barones Alexandra van Zuylen van Nijevelt in het voorwoord.

ONZE KEUZE -BOEKEN

• Kaj van Vliet, Bettina van Santen, Gekomen om te blijven | 900 jaar Utrecht, WBOOKS, € 24,95.

• Janneke Philippi, Appeltaart bij Janneke thuis, Karakter, € 19,99. bij de koffie

• Benjamin Mordehai Janssens, Stromingen en gestalten, Lalique Museum Nederland, € 14,95.

Opfriscursus Utrecht, stad van werven, bruggen en grachten, viert in 2022 feest; Utrecht heeft namelijk 900 jaar stadsrechten. In Gekomen om te blijven hebben Kaj van Vliet en Bettina van Santen negen eeuwen Utrechters geportretteerd in woord en beeld. 900 Utrechters die allen hun eigen verhaal vertellen en samen de historische mengelmoes van inwoners vormen; van kooplieden die in 1122 op de stad met stadsrechten afkwamen tot geestelijken die in de bisschopsstad wilden verblijven. Maar ook studenten en wetenschappers die al sinds 1636 de universiteit bevolken. Naast de portretten bestaat het boek uit talrijke afbeeldingen en nemen de schrijvers de lezer mee op een tijdreis door de afgelopen 900 jaar.

Stromingen en gestalten is gewijd aan de gelijknamige tentoonstelling in het Lalique museum in Doesburg. Conservator Benjamin Mordehai Janssens leidt de lezer, net als in de expositie, langs werken van kunstenaars onder wie Lucien Gaillard, Hugo Leven, Paul Follot en – natuurlijk – René Lalique. In het boek staan voornamelijk afbeeldingen van de getoonde kunstwerken, maar Janssens frist het geheugen van de lezer ook op met een korte beschrijving van de kunststromingen art nouveau en art deco. Daarnaast besteedt hij aandacht aan het materiaalgebruik en licht hij de geschiedenis van bepaalde fabrikanten toe.

Janneke Philippi schreef een aantal jaar geleden de bestseller Appeltaart. In de herziene uitgave Appeltaart bij Janneke thuis deelt Philippi niet alleen bestaande (én verbeterde) recepten, maar ook een aantal nieuwe, zoals die voor glutenvrije en vegan appeltaarten. Naast de klassieke Hollandse appeltaart is er ook aandacht voor de Franse tarte tatin, Italiaanse crostata en Zweedse äppelkaka. Verder appeltaartbrownies, ricottaplaatcake, appelkruimelcake, appelbeignets met amandelspijs en 15-minutenwafels. Krijgt u al trek? Appeltaart bij Janneke thuis is een boek voor iedereen die op zoek is naar nieuwe bakinspiratie. De recepten zijn zowel voor de beginnende als de meer gevorderde thuisbakker geschikt. Dit ‘nieuwe’ appeltaartreceptenboek is opgenomen in de kookboekenserie ‘Bij Janneke thuis’.

Koekje

Wij mogen drie exemplaren van dit boek weggeven. Wilt u kans maken, ga dan naar hollandsgloriemagazine.nl en vul uw gegevens in bij Mail & Win.MAIL&WIN

HOLLANDS Glorie ONZE KEUZE -BOEKEN

Utrecht als thuishaven

9 789083 167534

vergeldingeWALKERMARTIND

167541 ISBN

en

in

‘Het echte plezier van het boek is de plek zelf…. Terwijl lezers worden aangetrokken door wijnproeverijen, diners met truffelomelet en de oude waardigheid van een Franse jachthond, neemt de spanning in het verhaal toe.’ Houston Chronicle

WALKERMartinDezwartediamant

–

9

WALKERMartinBrunochefdepolice‘DegeneugtenvanhetlevenindeDordogneeneenintrigerendmysterie…eenwinnendecombinatie.’ Telegraph internationaal geprezen misdaadserie met politiecommissaris zijn, eigenlijk heeft hij plaatsje Saint Denis in de Dordogne. Hij heeft draagt hij nooit. Hij heeft het recht mensen loopbaan slechts één keer voorgekomen. grootvader van een Algerijnse dorpsgenoot vermoedt een racistisch motief vanwege een groep actief is in de buurt. Bruno is echter niet onderzoek in, dat geheimen uit het verleden binnen het dorp ernstig verstoort. Engelsman Martin Walker (1947) is schrijver, en politiek journalist. Hij werkte jarenlang Guardian in o.a. Moskou en Washington. eind jaren negentig met zijn vrouw oude boerderij in de Dordogne kocht, hij thrillers over Benoît ‘Bruno’ Courrèges. brunochiefofpolice.com schetst de geneugten van wijn, eten, liefde en gemeenschap met duidelijke genegenheid maar dorpelingen zijn niet méér immuun voor de van ons – ze drinken gewoon betere wijn.’ Publishers Weekly Misdaad in het hart van de Dordogne 9 789083 167527 Het tweede deel in de sfeervolle, internationaal geprezen misdaadserie met Bruno, chef de police. Op een zomerochtend wordt politiecommissaris Bruno Courrèges ruw gewekt door de sirene op het gemeentehuis van Saint Denis, die de vrijwillige brandweer oproept. Bruno volgt de brandweer naar een grote loods die in lichterlaaie staat en de omliggende wijngaard in vlammen zet. Korte tijd later wordt het dorp in de Périgord bezocht door een Californische wijnmaker met grootse plannen. Hij wil een enorm wijnhuis in de vallei opzetten, wat een aardige opsteker zou zijn voor de plaatselijke economie. Het plan zaait verdeeldheid onder de bewoners van Saint-Denis, waarbij de gemoederen hoog oplopen. Als er een moord wordt gepleegd, neemt de dreiging serieuze vormen aan. Bruno laveert tussen voor- en tegenstanders op zoek naar de dader en probeert te voorkomen dat deze nog grotere misdaden begaat… De Engelse Martin Walker (1947) is schrijver, historicus en politiek journalist. Hij werkte jarenlang voor The Guardian in o.a. Moskou en Washington. Sinds hij eind jaren negentig met zijn vrouw Julia een oude boerderij in de Dordogne kocht, schrijft hij thrillers over Benoît ‘Bruno’ Courrèges. brunochiefofpolice.com

policeWALKERMARTINBrunochefde

mysterie. Entertainment Weekly Cover Bruno deel 5.indd 1 16-05-2022 11:15 MARTINWALKERDeonverwachtevondst EenWALKERMartinonverwachtevondst Een

WALKERMartinDeDuivelsgrot‘HetvijfdeuitstapjemetBrunoCourrèges–eenscherpzinnigeagentin met truffels en kaas overladen dorp in de Périgord in Frankrijk is Walkersbeste tot nu toe, een eersteklas zaak voor chef de police Courrèges-boeken als misdaadfictie bestempeld, ze bieden ook een vermakelijk inzicht het Franse dorpsleven, met een bijzondere nadruk het eten de wijn het gebied’.

Bruno,

Misdaad in de Dordogne

mogen dan

een

worden

Bestel delen 4 en 5 uit de Bruno-serie in de webshop van Hollands Glorie en betaal geen verzendkosten.

‘WalkersWALKERMartinDevergeldingontspannenstijlenhumorbrengenzijnboeiendeheldenhetcharmantedorptotleven.Eenvandeleuksteboekendieikinlangetijdhebgelezen.’ Sunday Telegraph Een zaak voor Bruno, chef de police Het derde deel in de sfeervolle, internationaal geprezen misdaadserie met Bruno, chef de police. De Franse Périgord is de bakermat van de zwarte truffel, en met vijfduizend euro per kilo is deze ‘zwarte diamant’ een kostbare schat. Wanneer blijkt dat de markt voor deze delicatesse wordt vervuild door de import van de goedkopere Chinese truffel, gaat politiecommissaris Bruno op onderzoek uit. De zaak wordt grimmig wanneer een goede vriend op brute wijze wordt vermoord, als waarschuwing voor anderen. Zijn vriend was niet alleen een truffelexpert, hij was ook een voormalig agent van de inlichtingendienst. Bruno’s speurwerk brengt hem van zonovergoten markten naar schemerige cafés, van chique recepties tot gespannen onderhandelingen van alle paradijselijke geneugten van de regio tot zijn schimmige onderwereld en herenigt hem met een verloren liefde.

op

van

France Magazine 09-05-2022 15:26

‘Maakt dat je direct een ticket wilt kopen om je onder te dompelen in la France profonde. Irish Independent Een zaak voor Bruno, chef de police LITERAIRE THRILLER 789083 978-90-831675-4-1

Een zaak voor Bruno,chef de police LITERAIRE THRILLER

LITERAIRE THRILLER 978-90-831675-8-9 ‘De

De Engelse Martin Walker (1947) is schrijver, historicus en politiek journalist. Hij werkte jarenlang voor The Guardian in o.a. Moskou en Washington. Sinds hij eind jaren negentig met zijn vrouw Julia een oude boerderij in de Dordogne kocht, schrijft hij thrillers over Benoît ‘Bruno’ Courrèges. brunochiefofpolice.com diamantzwarteeWALKERMARTIND‘Een charmant Frans dorpje, heerlijk eten, excentrieke karakters en een mysterie om het verhaal op dreef te houden… Smakelijk inderdaad.’ The Seattle Times

9 789083 251400

FRANS DESIGN VOOR EXTRAVERT.NLBUITENFOTO©TOMWATSON

Wanneer u Nederland te voet, op de ets of met de auto doorkruist, is de kans groot dat u een kasteel ziet. Soms liggen ze verscholen in de bossen, een andere keer staan ze er op een heuvel. En allemaal hebben ze een eigen, uniek verhaal. Voor het handzame boek De allermooiste kastelen van Nederland heeft de ANWB vijftig kastelen geselecteerd. Van elk kasteel wordt in het kort de geschiedenis verteld, met daarbij een aantal hoogtepunten en interessante weetjes. Daarnaast heeft de ANWB vijf van de vijftig kastelen het predicaat allermooist toegekend. Rondom deze vijf kastelen zijn speciaal voor dit boek wandelingen uitgezet die de bijzondere ligging laten zien. • Quinten Lange, De allermooiste kastelen van Nederland, Uitgeverij ANWB, € 19,99. Nederland kastelenland Sunny Jansen zegt overal een verhaal in te zien. Eerder schreef ze boeken als Kastelen in Rivierenland en Slot Loevestein , waar zij als conservator werkt. In haar nieuwe boek De vrouw die Friesland redde, Albertine Agnes en het Rampjaar 1672 is een hoofdrol weggelegd voor deze prinses van Oranje (1634-1696). Ze trad op als regentes van Friesland, Groningen en Drenthe en had daarmee een belangrijke politieke positie, ongekend voor een vrouw in die tijd. Ze was niet alleen bestuurder in deze moeilijke periode van de Republiek, maar ook ondernemer en mecenas. Met De vrouw die Friesland redde heeft Sunny Jansen de fascinerende levensgeschiedenis van deze onbekende prinses weer in de herinnering teruggeroepen.

‘Zolang het kan, moet je de positieve kanten belichten’, het zijn de woorden van Hedy d’Ancona, die met Koude kermis een scherpzinnig vervolg heeft geschreven op Vrolijk verval . In Vrolijk verval constateerde D’Ancona dat in de wereld van nu oud out is en jong in. ‘Grijsaards’ complimenteerden haar destijds met haar ‘coming out’ voor de ouderdom. Dat oud worden niet altijd makkelijk is en er ook een keerzijde aan zit, benoemt D’Ancona op een eerlijke manier in dit nieuwe boek. Zo schrijft ze in nuchtere stijl over het verlies van een partner en andere dierbaren. Maar ook over de teleurstelling over de dingen in de wereld die nog steeds niet verbeterd zijn. D’Ancona heeft Koude kermis met humor geschreven, met altijd oog voor het halfvolle glas.

ONZE KEUZE -BOEKEN p. 55

Oog voor het halfvolle glas

• Sunny Jansen, De vrouw die Friesland redde, Balans, € 23,99. Vergeten prinses onbekende

• Hedy d’Ancona, Koude kermis, Nijgh & van Ditmar, € 13,50.

Als alles in de

Soep loopt

• zout •

p. 57

••TOPPING••••••••••••••INGREDIËNTEN1tlkomijnpoeder1,5tlkorianderpoeder3tenenknoflook,fijngehakt1uigesnipperd3/4tlgarammasala3/4tlkurkumapoeder8elzonnebloemolie2eltomatenpuree250ggedroogdegelespliterwten1lgroentebouillonofwater2cmgembergeschild1groenepeper,zaadlijstenverwijderd(ofnietalsjevanpittighoudt)2tomaten1/2bosjekoriander1naanbrood1elzonnebloemolie

Fruit in een ruime pan het komijn- en korianderpoeder samen met de knoflook, ui, garam masala en het kurkumapoeder in de zonnebloemolie aan. Voeg de tomatenpuree toe en laat even meefruiten. Laat afkoelen. Spoel de gele spliterwten af onder koud stromend water en zet ze met de groentebouil lon of water op in een ruime pan. Breng aan de kook en zet daarna het vuur laag. Laat de spliterwten ongeveer 1 uur zachtjes garen. Rasp de gember en snijd de groene peper fijn. Voeg toe aan de pan en roer met een garde flink door.

Recepten van Joris Bijdendijk en Samuel Levie Wat is er gezonder, lekkerder en makkelijker dan een pan soep maken? En inderdaad, altijd handig om achter de hand te houden als er iets grondig is misgegaan in de keuken. Twee culinaire kopstukken stelden 52 smakelijke soeprecepten samen, voor 4-6 personen, waaruit we een handvol selecteerden.

•

Je zult zien dat de spliterwten uiteenvallen. Snijd de tomaten in grove blokjes en snijd de koriander fijn. Roer beide door de dahl en haal de pan van het vuur. Roer de afgekoelde specerijenolie erdoorheen, maar houd 4 eetlepels achter. Laat 10 minuten rusten. Snijd de naan in kleine blokjes en bak in een koekenpan met zonnebloemolie aan alle kanten krokant. Laat uitlekken op keukenpapier. Snijd de koriander fijn en meng in een kom met de yoghurt. Breng op smaak met peper en zout. Serveer de soep in kommen met bovenop het yoghurtsausje, de naancroutons, achtergehouden specerijenolie, spinazie en het limoensap. Dahl wordt in de Indiase keuken vaak gecombineerd met andere gerechten zoals rijst, platbrood, gebakken spinazie of champignons (ook met specerijen erdoor uiteraard). bosje koriander 200 ml yoghurt versgemalen zwarte peper handje jonge spinazieblaadjes

•

• sap van 1 BEREIDINGlimoen

DAHL • 1/2

•TOPPING1-2bollen burrata • 1 avocado in dunne plakjes • 1/2 komkommer in lange dunne repen • 1 bosje groene kruiden, het liefst een mix BEREIDING Snijd alle groenten in grove stukken en doe in een blender met de rest van de ingrediënten. Draai net zolang door tot je een gladde soep hebt, of zet de staafmixer erin, en giet de gazpacho door een fijne zeef. Duw indien nodig met een bolle kant van een lepel het laatste restje soep door de zeef en breng op smaak met zout. Schenk de gazpacho in kommen en top af met wat burrata, avocado, komkommerrepen en een mix van verse groene kruiden. ••••••INGREDIËNTEN10geletomaten1komkommer,geschild2groenepaprika's,geschild1ui2avocado’s,geschildhandjerauwespinazie(voor de kleur) • 20 g gember, geschild en fijn gehakt • 1,5 groene chilipeper, zaadlijsten verwijderd • 3 tenen knoflook • 4 takjes munt, alleen de blaadjes • 1 bosje basilicum, alleen de blaadjes • 1 bosje koriander, alleen de blaadjes • 2 el komijnzaad, geroosterd • 240ml sushi-azijn • 400ml olijfolie • zout GROENE GAZPACHO MET HOLLANDSBURRATAGlorie

p. WORTELKORIANDERSOEP • recept op pagina 60

HOLLANDS Glorie ••••••••TOPPING•••••INGREDIËNTEN800gzoeteaardappel2uien,gesnipperd2elzonnebloemolie1,5lgroentebouillon100gzureroom400gzoeteaardappel300gcassave1grotebakbanaan100-200mlzonnebloemoliezout1/2bosjekorianderalleendeblaadjeshandjekokossnipperssapvan1limoen

• 1

• 3

• 1

•

Schil de zoete aardappel en snijd in grove stukken. Fruit de zoete aardappel samen met de ui aan in een ruime pan met de zonnebloemolie. Voeg 1 liter groentebouillon toe en laat ongeveer 30 minuten koken, tot de zoete

Joris Bijdendijk & Samuel Levie, Soep van Sam & Joris. Nijgh & Van Ditmar, € 25. Vanaf 6 oktober in de winkel. aardappel gaar is. Draai de inhoud van de pan samen met de rest van de groentebouillon door een blender tot de soep glad is, of zet de staafmixer erin. Voeg als laatste de zure room toe en zet de blender of staafmixer nog heel even aan. Houd warm op laag vuur. Schil voor de topping de zoete aardappel en de cassave. Snijd ze in grove stukken. Kook in een ruime pan met water 15 tot 30 minuten tot ze gaar zijn. Giet af. Pel de bakbanaan, snijd hem in de lengte door en snijd elke helft daarna in plakjes van ongeveer 2 centimeter. Verhit in een pan een royale laag zonnebloemolie en frituur de banaanplakjes tot ze goudbruin zijn. Laat uitlekken op keukenpapier en bestrooi met wat zout. Schenk de soep in kommen en garneer met de gekookte cassave, zoete aardappel, gebakken banaan, korianderblaadjes, kokossnippers en het limoensap. ontdraad 500 g wortel, geschild el olijfolie el korianderpoeder groentebouillon el Griekse yoghurt el chipotle hotsauce (of meer als je van pittig houdt) versgemalen zwarte peper ontdraad el olijfolie el Griekse yoghurt bosje koriander fijngesneden versgemalen zwarte peper Snijd de groenten fijn en fruit ze in een ruime pan met de olijfolie aan. Bak het korianderpoeder mee. Giet de groentebouillon erbij, zet het deksel op de pan en kook alles in 15 minuten gaar. Draai de soep glad in een blender, of zet de staafmixer erin. Giet in het eerste geval de soep terug in de pan. Schep de Griekse yoghurt door de soep en breng op smaak met de chipotle hot sauce, peper en zout. Roer goed door. Snijd voor de topping de bleekselderij in zo fijn mogelijke blokjes en bak deze 2 minuten aan in de olijfolie. Schep in elke kom wat Griekse yoghurt, leg daarop de bleekselderij en koriander. Schenk de hete soep eromheen en bestrooi met peper.

• 1

• 1/2

• 3

•

BEREIDING

• •TOPPINGzout1stengel bleekselderij,

•

• 1 l

• 4-6

SOEPWORTELKORIANDERZOETE AARDAPPELSOEP MET CASSAVE EN BAKBANAAN

•••INGREDIËNTEN1prei1ui2stengelsbleekselderij,

ZOETE AARDAPPELSOEP MET CASSAVE EN BAKBANAAN • recept op pagina 60

HOLLANDS Glorie •TOPPING4-6eetlepel crème fraiche of olijfolie • 4-6 eetlepel pompoenpitten, geroosterd • 1 eetlepel komijnzaad, geroosterd • grissini BEREIDING(optioneel) Snijd de pompoen in kleine stukken. Fruit de ui aan in een ruime pan met de olijfolie, samen met het komijnzaad, de cayennepeper, knoflook en gember. Voeg de pompoen toe en fruit 5 minuten mee zonder te kleuren. •INGREDIËNTEN1kilopompoen, geschild • 2 uien, gesnipperd • 6 eetlepel olijfolie • 2 eetlepel komijnzaad • 2 mespunten cayennepeper • 2 tenen knoflook, geperst • 6 cm gember, geschild en fijn gehakt • 500 ml kokosroom • versgemalen zwarte peper • zout Schenk de kokosroom erbij en laat alles in ongeveer 30 minuten gaarkoken. Als er niet genoeg vocht in de pan zit kan er een scheut water bij. Draai de soep glad door een blender, of zet er een staafmixer in. Zeef de soep. Duw indien nodig met een bolle kant van een lepel het laatste restje soep door de zeef. Breng de soep op smaak met wat peper en zout. Serveer de soep met in elke kom een eetlepel crème fraîche, of een scheutje olijfolie, de geroosterde pompoenpitten en het komijnzaad. Serveer er eventueel grissini bij. POMPOENSOEP MET GEMBER EN KOKOS

Als bijdrage in de verzendkosten van het geschenk wordt eenmalig € 7 in rekening gebracht. Deze aanbieding geldt zolang de voorraad strekt. Neem contact op met de abonneeservice voor verzendtarieven naar het buitenland. U kunt het abonnement ook cadeau doen aan iemand anders, u ontvangt dan zelf het kookboek.

WORD ABONNEE Kijk op www.hollandsgloriemagazine.nlofbel0882266637

52 soorten soep Na hun succesvolle kookboek Snert, verschijnt dit najaar het vrolijkste soepkookboek in een nieuw jasje met nog meer favoriete soeprecepten van Samuel Levie en Joris Bijdendijk. Soep van Sam & Joris bevat alles wat een soepliefhebber nodig heeft.

Van lichte zomerse soepen geschikt als aperitief tot rijkgevulde maaltijdsoepen en van pittige pindasoep tot een romige tomatensoep. De 52 diverse en wereldse soepen zijn een inspiratie het hele jaar door. Soep van Sam & Joris bevat voor iedere smaak een lekker soeprecept.

SOEP VAN SAM & JORIS

De abonneeservice is op werkdagen bereikbaar van 9.00 tot 17.00 uur.

t.w.v. € 25 nu samen voor maar +

6 X HOLLANDS € 38

p. 65

Inmiddels is in de Nederlandse natuur de deur voor wilde wolven opengezet. Wolven zijn toproofdieren die een territorium naar hun hand zetten. En daar wringt de schoen, want dat zijn we in Nederland niet gewend. Er is in ons land maar één diersoort die de omgeving naar haar hand zet en dat zijn wij zelf. Sommige mensen zijn blij met de wolf, ze vinden het nuttig dat er een toppredator actief is in ons land om groot wild te bejagen. Anderen huiveren en vragen zich af of de wolf geen gevaar zal opleveren. Boeren vrezen voor hun vee en ook bezorgen de wolven de beheerders van Nationaal Park De Hoge Veluwe al hoofdbrekens. Ze eten namelijk moe ons, een schapensoort wiens

Grote boze wolf

Job van Tol is dierverzorger in Artis en auteur van De oppasser. begrazing belangrijk is voor het behoud van zandverstuivingen. Zonder moe ons veranderen zeldzame zandverstuivingen in bossen. Dit is funest voor vele dieren plantensoorten die gedijen in het stuifzand, maar laat dit nu net het favoriete leefgebied zijn van de wolf. De wolven doen het goed op de Veluwe, de eerste pups zijn gesignaleerd, waarmee ze steeds meer hun plek opeisen in het landschap. Toch zijn wolven exibele toproofdieren. Ze hebben bewezen dat ze zich kunnen schikken in de aanwezigheid en wensen van mensen en worden daarom ‘cultuurvolgers’ genoemd. De vraag voor ons is: zijn wij bereid om hetzelfde te doen voor de wolven en gevolg te geven aan hun wensen? Hoeveel ruimte gunnen we de voorouders van onze trouwe viervoeters? Ondertussen wordt er op de Veluwe een stevig hek ontwikkeld om de moe ons te kunnen beschermen tegen het naderend onheil. Zoals in het Sprookjesbos, waar de geitjes veilig binnen zitten, terwijl de grote boze wolf aan de deurklink rammelt. En ze leefden nog lang en gelukkig.

Onlangs bracht ik een bezoek aan het beroemdste sprookjespark van het land. Voor me zag ik een tafereel van zeven geitjes die zich vermaakten met bordspelletjes. Wat zij niet zagen, maar ik wel, was dat de rust op het punt stond te worden verstoord.

DIERENMANIEREN

WeerenvanRonald©

•

Door het raampje van de deur zag ik een wolf staan, ik hoorde hem rammelen aan de deurklink. Om zijn kwade bedoelingen te verhullen had hij zichzelf keurig in pak gestoken, maar zijn bungelende tong verraadde zijn smachtende ambities. Het sprookje leert ons dat het kwaad altijd voor de deur kan staan, waarbij het kwaad wordt vertolkt door de wolf. Het is een rol die wolven vaak wordt toegedicht. Denk maar aan de mythe van de weerwolf, waarin mensen ’s nachts om twaalf uur veranderen in moordlustige wolven. De wolf als voorspeller van onheil, het past hem als een maatpak. De wolf (canis lupus) is de voorouder van de hond (canis lupus familiaris). Ik weet dat het zo is, maar toen ik afgelopen week een mopshond zwaar ademend in een glitterjas gestoken langs het Tropenmuseum voorbij zag waggelen, was het beeld van de nietsontziende ‘voorspeller van onheil’ ver te zoeken. In Artis leven ook wolven, en het gekke is dat zij werkelijk de rol van ‘voorspeller van onheil’ op zich nemen. Iedere eerste maandag van de maand klinkt in de buurt van Artis het luchtalarm. Zodra de wolven het geluid horen, gek genoeg weer om twaalf uur, slaan ze hun koppen in hun nek en slaken een diepe huilkreet. Gelukkig geen onheil, maar vals alarm.

Schildkamp©TheoIllustratie

HOLLANDS Glorie BruiningaManon/HoogteHollandse/ANPFoto:©

Door het Rijk van Nijmegen

p. 67

Het bekende Kronenburgerpark. •

Langs de BondswandelwegenOude

Dat Nederlanders al decennia gek zijn op wandelen, blijkt wel uit het feit dat de ANWB vanaf begin 20ste eeuw wandelgidsen uitbracht. Boswachter Ellen Luijks ontdekte dat er tussen 1914 en 1940 verschillende zogenaamde Bondswandelwegen waren uitgezet. Ze werd nieuwsgierig: zou je deze oude langeafstandsroutes nog steeds kunnen lopen? Judith van Bilsen volgt in dit nummer Ellens wandeling naar het Rijk van Nijmegen, die is gebaseerd op een wandelroute uit 1929. Tekst en fotografie Judith van Bilsen

Op de Grote Markt is het ondertussen druk met winkelend publiek. Een presentatrice van de lokale omroep propt voor de camera een tompouce naar binnen, achter haar zien we de Boterwaag. We bekijken het imposante gebouw uit 1612 met de grote trap en rode luikjes eens goed. Sowieso is het hier in het centrum de moeite waard om omhoog te kijken naar de gevels. Tussen de gemoderniseerde panden staan nog steeds pareltjes, hun historie vereeuwigd in kleine details. Even verderop wandelen we het Valkhofpark in, door een opvallende poort. Hier had Karel de Grote zijn stulpje laten bouwen. Door de eeuwen heen is de burcht vernietigd, weer opgebouwd en weer vernietigd. Wij kijken naar de restjes die uiteindelijk overbleven: de Sint-Nicolaaskapel en de Barbarossa-ruïne. En in de verte roept de volgende bezienswaardigheid onze aandacht al: de Belvédère, een oude vestingtoren, die ook al in de originele ANWB-gids werd genoemd.

DrenthJurjen/ANPFoto:©

DE DIKSTE VAN NEDERLAND Met uitzicht over de Ooijpolder laten we de drukte van de stad en de verharde wegen achter ons. Het natuurgebied Heerlijkheid Beek doet zijn naam eer aan: we maken er een fijne boswandeling. En we merken direct dat we ons in een heuvellandschap bevinden. Wandelmaatje Sanne zegt, met een knipoog: “Is dit nu wat ze noemen de Zevenheuvelenloop?” We gaan trapjes op en via steile paadjes weer naar beneden. Onze kuiten worden goed getraind. Bij de beroemde Kabouterboom nemen we even rust op een picknickbank. Links stroomt er wat water voorbij, typisch voor dit bronnenbos. Jammer dat we niet wat meer kennis over planten hebben, want er komt hier een aantal zeldzame soorten voor, zoals de reuzenpaardenstaart en de paarbladige goudveil. De 450 jaar oude Kabouterboom hadden we wel herkend: het is de dikste kastanjeboom van

D

ezee wandelroute begint direct met een duik in het verleden, die veel verder teruggaat dan 1929: het historische centrum van Nijmegen. Te beginnen bij het Kronenburgerpark. Frank Boeijen zong in 1985 over een prostituee die hier werkte en probeerde haar al zingende aan te sporen om te stoppen: “Ga die wereld uit!” Ongeacht de context zorgde dit lied er voor dat het Kronenburgerpark één van de bekendste parken van ons land werd. Wat wij zien, ligt ver weg van de wereld van lichte zeden. We kijken uit op het beeld van de Leeuw, in 1886 gemaakt door vader en zoon Leeuw. Goed zichtbaar van deze plek is ook de Kruittoren, een overblijfsel van de oude omwalling. Wanneer we langs de stadsmuren wandelen, scharrelen ganzen met hun kroost voorbij. Vredigheid, dat is wat het Kronenburgerpark tegenwoordig vooral uitstraalt.

Sint-Jansberg.

HOLLANDS Glorie

Op de

Terras op de Grote Markt in Nijmegen. Toegangsregels Landgoed de Hooge Hoenderberg.Oud ANWB-insigne voor op de rugzak.

Ongeacht de context, zorgde het lied van Frank Boeijen dat het Kronenburgerpark één van de bekendste parken van ons land werd

Nederland, met een omvang van 8,5 meter. Je kunt hem met heel veel mensen tegelijk knuffelen. Wie ooit de lange afstandswandeling het Pieterpad heeft gewandeld, herkent een deel van deze route. De weg tussen de Duivelsberg naar Groesbeek overlapt met de bekendste wandelroute van Nederland. We lezen dat dit vroeger Duits grondgebied was. In onze gids staan nog stukjes tekst uit de originele ANWB-gids: “Aan de verdere wandeling naar Groesbeek kan een uitstapje op Duitsch grondgebied naar den Duivelsberg en het Philosofendal worden toegevoegd. Men heeft hiervoor echter een paspoort nodig. Ook kan men aan het Duitsche Douanekantoor bij Beek, op den weg naar Wijler, een dagpas halen à ƒ 0,15, hetgeen echter nogal omslachtig is. De controle in Duitschland is den laatsten tijd veel minder streng dan eenige jaren Tijdensterug.” deze wandeldagen ‘vliegen’ we door de geschiedenis. Zo zien we een vliegtuigkijker in het bos en komen we even later voorbij het Groesbeek Canadian War Cemetery waar in de Tweede Wereldoorlog omgekomen Canadezen liggen begraven. De meesten overleden overigens op Duits grondgebied, maar wilden daar vermoedelijk niet hun laatste rustplaats hebben. In het gezellige Groesbeek gaan we nog veel verder terug in de tijd. Deze plek is namelijk al 200.000 jaar geleden ontstaan in de voorlaatste ijstijd. Daar is overigens niets van te merken als we met een koud biertje op het terras zitten.

p. 69 Door het Rijk van Nijmegen >

VLEERMUIZEN IN DE IJSKELDER

Op de tweede wandeldag focussen we ons vooral op de natuur. Tenminste, daar gaan we van uit. We wandelen door het Duitse Reichswald, over landgoed Sint-Jansberg naar de Helkuil, een grondwaterbron. Toch komt ook hier weer een stukje geschiedenis om de hoek kijken. De Bataven en de Romeinen vochten aan het begin van de jaartelling om het eigendomsrecht van dit gebied. Zo menen wij de resten van een Romeinse villa te ontwaren tussen de bomen. Maar dat klopt niet, want het gaat om Huize Sint-Jansberg uit 1863. De ijskelder is nu het thuis van vleermuizen. We spieken door de gaten in de deur maar vermoeden dat de beestjes ‘op een oor liggen’. Een stukje lager liggen de resten van de oude moestuin. Wanneer Barbarossa-ruïne in het Valkhofpark. Koolzaadvelden bij Groesbeek.

“Ga die wereld uit!”

torens van de Sint-Martinuskerk van Cuijk. En verder helemaal niets... geen Schotse hooglanders, geen schapen, geen zandhagedis en al helemaal geen gladde slang. Had allemaal gekund. Dan stelt de wandelgids ons voor een keuze: nemen we de originele route? Of gaan we voor de uitzichten vanaf de stuw wal? Die vergezichten waren er aan het begin van de vorige eeuw ook vanaf de originele route, maar nu niet meer. Wij vinden het idee dat we over eeuwenoude paden wandelen heel bijzonder en kiezen dus voor het origineel.

Reuzenpaardenstaart.goudveil.

> de avond terug te komen, en dan bij voorkeur in de zomer. Want dit is het leefgebied van het vliegend hert. En ook vuurvliegjes kun je verwachten. Na wat zoekwerk naar het juiste pad staan we ineens voor een open gedeelte, het Zevendal genoemd. Dit gebied is in de voorlaatste ijstijd gevormd door smelt- en regenwater dat hier doorheen stroomde. Wanneer we dit dal oversteken naar het bos aan de andere zijde, denken we aan de rivier die hier ooit doorheen raasde. Nu oogt het dal vooral heel lieflijk met hier en daar een struik of boom, langgerekte hagen en in de verte een huis. Na wat bospaden staan we ineens oog in oog met de Mookerheide. De heide strekt zich voor ons uit in een golvend landschap en in de verte zien we de twee we op een bankje zitten, kunnen we ons wel voorstellen waar de villa moet hebben gelegen. En we snappen ook wel waarom je op zo’n plek je thuis bouwt. Er zoemen wat insecten en de zon piept tussen de bladeren door. Kunnen we hier niet blijven? Wat betreft natuur komen we zeker aan onze trekken. Zo vormt het Duitse Reichswald een XXL-boswandeling op zich. Hier hebben we het idee dat we letterlijk op de grens wandelen. Het pad loopt aan de rand van de beboste stuwwal in Duitsland. Links van ons zien we een weidse vlakte van hoogveen in Nederland. Edelherten en wilde zwijnen komen hier veel voor, maar die zien we niet omdat het midden op de dag is. Het is interessanter om hier bij het vallen van

Jammer dat we niet wat meer kennis over planten hebben, want er komt hier een aantal zeldzame soorten voor, zoals de reuzenpaardenstaart en de paarbladige goudveil

ROMEINS AQUADUCT De derde wandeldag begint in het Groesbeekse Bos. Dit bos staat bekend om zijn beukenlanen. En dat hoefde de wandelgids ons niet te vertellen. Elke keer als we een bocht omslaan en een stuk rechtdoor moeten, wordt ons pad omzoomd door dikke beuken. Midden in het bos loopt onverwacht een spoorlijn, buiten gebruik weliswaar. Het blijkt om het oude tracé tussen Nijmegen en het Duitse Kleve te gaan. Naast het ijzeren spoor ligt nu een strak aangelegd fietspad waarover fietsers voorbijrazen. Aan de andere kant van de brug over deze spoorlijn ligt Landgoed de Hooge Hoenderberg. Er staat een enorme steen met tekst langs het pad. Nieuwsgierig komen we dichterbij. Met moeite ontcijferen we een aantal zinnen: “Beschadig niets. Neem ook niets mee. Rook niet, de kleinste vonk sticht brand.” Het blijkt om de toegangsregels van dit landgoed te gaan. In 1918, een paar jaar voor het ontstaan van de Oude Bondswandelweg, legde Petrus van Stokkum dit landgoed aan. Hij plantte de bomen en plaatste in het bos verschillende naamstenen. De man was een steenhandelaar die ook van natuur hield. Inmiddels is Staatsbosbeheer verantwoordelijk voor dit gebied, maar blijkbaar houden zij graag vast aan de oude komen,Wanneertoegangsregels.welangshetAfrikamuseumkrijgenwehetgevoelweer

Bermen met ruigtekruiden.

HOLLANDS Glorie

Paarbladig

Door jaar oude kastanjeboom

het Rijk van Nijmegen FranssenFlip/ANPFoto:©De 450

p. 71

Kabouterboom, de dikste

van Nederland.

HOLLANDS Glorie LuijksBob/Natuurmonumenten© De Mookerheide.

OVER ELLENWANDELBOSWACHTER

En dan laten we de natuur weer achter ons en wandelen de buitenwijken van Nijmegen in. Het voelt nog niet als een drukke stad. Zo lopen we voorbij de Joodse begraafplaats en het monumentale poortgebouw van Begraafplaats Rustoord. Wat blijkt, niet alleen het centrum barst van de historie, ook de wijken waar we nu zijn, laten sporen van hun geschiedenis zien. Op de terrassen die nu bij de oude Krayenhoffkazerne liggen, bruist het van de gezelligheid. En een prachtige gevel herinnert nog aan de oude Rooms-Katholieke Kweekschool voor Wanneeronderwijzeressen.weonsstartpunt bereiken, kunnen we alleen maar concluderen dat de ANWB zelfs honderd jaar geleden wel wist hoe ze een interessante wandelroute in elkaar moest steken. • Ellen Luijks met haar wandelgids.

TERUG IN NIJMEGEN

p. 73 Door het Rijk van Nijmegen > langzaam in de bewoonde wereld terug te keren. Maar pas na het veronderstelde Romeinse aquaduct. De route-omschrij ving zegt: “Aan het einde van dit pad bij het Romeinse aquaduct rechtsaf.” Verbaasd staan we stil tussen de bomen, want hier is geen stenen bouwwerk te zien. De wandelgids geeft gelukkig een toelichting: “Nee, geen spectaculaire stenen bouwwerken, maar in de heuvels uitgegraven dalen en opgeworpen aarden dammen. Op deze manier werd bronwater aangeboord, opgevangen en naar het legerkamp getransporteerd.” En met die omschrijving is dit Romeinse aquaduct nog steeds in het landschap te herkennen!

Wanneer we dit dal oversteken naar het bos aan de andere zijde, denken we aan de rivier die hier ooit doorheenraasde

Ellen Luijks is boswachter voor Natuurmonumenten in het Rijk van Nijmegen en wandelfanaat. Inmiddels heeft zij de oude wandelingen van de ANWB vertaald in een nieuwe gids, waarbij zij zoveel mogelijk vast probeert te houden aan de oude trajecten. De Oude Bondswandelweg van Amsterdam naar Arnhem, de Oude Bondswandelweg ZuidLimburg en deze route: de Oude Bondswandelweg Rijk van Nijmegen zijn al verkrijgbaar. En er zijn nog nieuwe wandelgidsen van andere oude bondswandelwegen in de maak. Meer informatie is te vinden op wandelboswachterellen.nl.

Blik op Ooijpolder.

Tips & adressen

• Restaurant In de Kazerne in Nijmegen – ideaal om aan het einde van deze wandeling op het terras te proosten op de afgelopen wandeldagen. Molenveldlaan 146, indekazerne.nl

• De Duivelsberg Pannenkoekenrestaurant in Berg en Dal – op krachten komen na een flinke klim doe je hier. Duivelsberg 1, duivelsberg.nl

Door het Duitse Reichswald. De Duivelsberg. Restaurant 't Zwaantje.

• Hotel De Wolfsberg Helemaal aan de route. Mooksebaan 12, wolfsberg.nl/

ETEN EN DRINKEN Uiteraard zijn er in Nijmegen, gedurende het eerste en laatste deel van de wandeling, talloze horecagelegenheden. Ook onderweg is er regelmatig een mogelijkheid om op krachten te komen.

INFORMATIE OVER DEZE WANDELING

• Le Monde Eten en Drinken in Groesbeek – gezellig eetcafé met uitgebreide kaart. Dorpsstraat 32a, via Facebook

• Camping Klein Amerika. Wij gingen voor meer avontuur en kozen voor overnachtingen in de podge op het terrein van Camping Klein Amerika.

• Restaurant ’t Zwaantje in Mook – gegarandeerd druk voor diner, met keuze uit eenvoudige gerechten tot culinaire hoogstandjes. Groesbeekseweg 106, t-zwaantje.nl

• Herberg ’t Zwaantje is een aanrader in het Groesbeekse bos. Groesbeekseweg 106, t-zwaantje.nl

• IJssalon Clevers in Plasmolen – voor de ijsliefhebbers een must om te bezoeken! Muldershofweg 7, clevers.nl

HOLLANDS Glorie

OVERNACHTEN De route loopt in een vorm van het cijfer 8. Deel de wandeling op in drie delen en het is mogelijk om twee nachten op dezelfde plek door te brengen in de buurt van Groesbeek. Hier zijn verschillende overnachtingsmogelijkheden van hotels, bed and breakfasts tot campings.

• De Oude Bondswandelweg Rijk van Nijmegen is in totaal 53 kilometer lang en is niet heel zwaar voor de geoefende wandelaar. Verwacht regelmatig heuveltjes waarbij er even fiks geklommen en meestal ook weer gedaald moet worden. De route is zowel verhard als onverhard. Om deze te volgen heb je een wandelgids of GPX-tracks nodig, aangezien er geen markering onderweg is. Het begin- en eindpunt is het treinstation van Nijmegen.

Een knus tweepersoons houten huisje met weids uitzicht richting het Duitse Reichswald.

Een aantal aanraders:

klein-amerika.nl

HOLLANDS Glorie

Tekst Amélie Dufour Fotografie Maarten Albrecht

p. 77

Het hek staat er tegenwoordig wagenwijd open, best bijzonder in het Gooise Laren. Iedereen die wil komen kijken is van harte welkom op landgoed Nardinclant. De huidige eigenaren zorgen er – samen met twee enthousiaste tuinmannen - voor dat de tuin, naar ontwerp van de beroemde tuin- en landschapsarchitect Leonard Springer, weer schittert als (n)ooit tevoren.

Schoonheid om te delen Op bezoek in de historische Springertuin van Nardinclant

•

HOLLANDS Glorie

De originele tuintekeningen en beplantingslijsten uit 1919 zijn bewaard gebleven aan de Universiteit van Wageningen. In de ontvangsthal van de privéspa op Nardinclant ligt een kopie van het originele ontwerp. In twee jaar tijd bracht de familie Van Steenis de tuin samen met een deskundig team – bestaande uit hovenier en head of garden Sjoerd Weiler en tuinhistoricus en tuin coach Peter Prinssen – stap voor stap terug in de oorspronkelijke staat. Uitgangspunt van het herstel en het huidige onderhoud was en is het ontwerp van Springer. Maar er zijn ook dingen anders: “Sommige planten uit de tijd van Springer bestaan niet meer’’, vertelt Sjoerd. “Of soms slaat een plant niet aan. Dan zet ik ’m ergens anders neer, ik gooi nooit iets weg, alles wordt hier gerecycled. Maar je probeert de lijnen aan te houden, de kleurencombinaties, hoog en laag, zodat je overal kunt kijken.”

Drie jaar geleden verhuisde de familie Van Steenis naar Huize Nardinclant in Laren – en daar kregen ze een ietwat verwaarloosde tuin van maar liefst 2,7 hectare bij. Maar wél een ietwat verwaarloosde tuin die oorspronkelijk werd aangelegd door de bekende Nederlandse tuin- en landschapsarchitect >

Leonard Antony Springer (1855-1940). Springer ontwierp meerdere tuinen in Laren, maar er zijn er maar weinig overgebleven. In ieder geval: zover bekend. De meeste Larense tuinen liggen verstopt achter een groot hek. De Van Steenissen maakten gelukkig een andere keuze: de tuin zoveel mogelijk in originele staat herstellen én openstellen voor publiek.

OORSPRONKELIJKE STAAT

‘B ij een tuin denken de meeste mensen aan een loungeset en een Green Egg”, vertelt Linda van Steenis als ik haar opbel om een afspraak te maken om Nardinclant te bezoeken. “De tuin van vroeger, en vooral wat die met je doet, bestaat eigenlijk niet meer. Een tuin als een toevluchtsoord, als een arm die je beschermt. Tegelijk open en geborgen. Over vormgeving en esthetiek werd vroeger veel meer nagedacht dan nu. Wat betekent het voor je binding met de natuur om zo dichtbij te zijn?”

De tuin is zo veel mogelijk oorspronkelijkein staat hersteld, maar sommige planten bestaan niet meer of slaan niet aan.

p. 79 Nardinclant

HOLLANDS Glorie

ANTIKRAAK De nonnen maakten dan wel hun dagelijkse wandeling onder de langste pergola van Nederland (waarover later meer), maar volgens Peter zijn zij de enigen geweest die niet goed voor het landgoed hebben gezorgd. Ze hadden weinig oog voor het groen en verkochten de moestuin – op dat stuk land worden nu appartementen gebouwd. De tuin raakte in verval. De volgende eigenaren, de familie Blokker (van de gelijknamige winkelketen) restaureerde de tuin met zorg en aandacht, maar na het overlijden van Jaap Blokker in 2011 verhuisde zijn weduwe Els Blokker-Verwer naar een ander huis in Laren. Het werd na die tijd antikraak verhuurd, onder andere aan >

“Nardinclant is de middeleeuwse naam van het Gooi”, vertelt Peter Prinssen onder het genot van een kopje koffie op het terras. “Het verwijst naar Naarden, de oudste stad van de streek. ‘Land van Naarden’, betekent het dus letterlijk.” Peter is naast historie-onderzoeker en tuincoach fervent moestuinier in zijn eigen volkstuin in Naarden. Hij weet enorm veel over tuinen en het landgoed, en leert nog dagelijks dingen bij – niet in de minste plaats van bezoekers die hem persoonlijke verhalen komen aandragen. De aangewezen persoon voor een rondleiding door de tuin dus. “Landgoed Nardinclant werd in 1913 gesticht door de Amsterdamse Klaas Groesbeek, eigenaar van uitgeverij en boekhandel Scheltema én succesvol kunsthandelaar. Groesbeek zocht – net als meer vermogende Amsterdammers in die tijd –een buitenplaats in het Gooi (ook wel de ‘Tuin van Amsterdam’ genoemd) en liet die bouwen in Laren, op dat moment hét kunstcentrum van Nederland. En dan ook nog eens met de paars bloeiende heide en akkers vol boekweit om de hoek. Ik snap ’m wel hoor. Nardinclant zou alleen niet altijd het geluk aan zijn zijde hebben, zo bleek. Op het moment dat Groesbeek het huis zou betrekken, vloog het in brand. Het werd direct weer opgebouwd, maar in 1938 ging opnieuw de fik erin. De brandweer van Hilversum zou de rook hebben gezien en kwam spontaan helpen. De tuin bleef gelukkig Hetongedeerd.”huidige huis dateert uit 1938 naar ontwerp van architect D.P.J. van der Kam, huisarchitect van de volgende eigenaren van het landgoed, de familie Röell. Maar ook nu lacht het geluk de nieuwe bewoners niet bepaald toe: zoon Cees Röell gaat er wonen, sticht er een gezin, maar sneuvelt tijdens de politionele acties. Peter: “Dat doet me altijd beseffen: aan de buitenkant lijken het rijke mensen waar alles van een leien dakje gaat, maar ook daar spelen zich grote tragedies af.” Mevrouw Röell en de kinderen vertrek ken, en het huis wordt in de jaren vijftig verkocht aan de kloosterorde Dochters der Wijsheid, als rusthuis voor de nonnen. De windwijzer in de vorm van een uil op het dak herinnert hier nog aan. “Veel Larense mannen van nu rond de tachtig waren misdienaar bij de nonnen op Nardinclant”, vertelt Peter. “Ik heb er regelmatig één in mijn rondleiding zitten – met bijbehorende verhalen.”

“Veel Larense mannen van nu rond de tachtig waren misdienaar op Nardinclant”, vertelt tuincoach Peter Prinssen. “Ik heb er regelmatig één in mijn rondleiding zitten, met bijbehorende verhalen”

Kenmerkend voor Springer is de zogenaamde ‘decoratieve’ of ‘eclectische’ stijl. Oftewel, volgens Peter, “een ratjetoe, van landschapsstijl tot Italiaanse stijl”. Sjoerd vult aan: “Dat maakt het nou zo leuk. Het mag best een beetje over de top zijn, daar leent de ruimte zich ook voor. Er zitten toch mooie lijnen en modellen in. We hebben strakke vakken en alles klopt ten opzichte van links en rechts.” Sjoerd heeft een goed oog voor wat wel werkt en wat niet werkt. Zo besloot hij op het steile hellinkje in de middentuin, waar eerst gras stond, lavendel te planten, met daartussen rode begonia’s (waarvan je de bloemblaadjes overigens ook kunt eten, ze zijn een beetje zuur). “Grasmaaien is nogal moeilijk op zo’n helling, vandaar. En het ziet er leuk uit!” aldus beide heren.

p. 81 Nardinclant

LAND VAN NAARDEN

Genieten van moderne en oude kunst èn de vuurpijlen (kniphofia) aan de poel.

HOLLANDS Glorie

EENZAME SCHOONHEID Delen dus, die tuin. Dankzij de familie Van Steenis is Nardinclant voor het eerst in zijn lange geschiedenis opengesteld voor publiek. “De schoonheid van de tuin van Nardinclant is verpletterend. Het is een eenzaam gevoel om deze schoonheid alleen te zien; hem niet te delen voelt verdrietig. Dat is wat schoonheid met je doet: willen delen, omdat in deze verbonden heid schoon heid tastbaar wordt. Het voelt verdrietig dat deze tuin zo lang op slot zat”, vertelt Linda. Wie wil kan zelfs blijven overnachten op het landgoed. Er is een studio voor twee personen met een stijlvol ingericht privéterras, een gezellige cottage voor vier personen met gedetailleerd baksteenwerk en een villa voor zes personen, met vier meter hoge ramen. Alle accommodaties zijn inclusief gebruik van de privéspa (die overigens ook los te huur is). Buiten is hier binnen, of binnen buiten: de hele spa is door de familie Blokker beschilderd met taferelen uit de tuin. Leuk detail voor de oplettende kijker: het Blokker-tasje op de muurschildering. Oh, en de familie Van Steenis heeft toevallig dezelfde honden. >

p. 83 Nardinclant > studenten en aan de wijkagent van Laren. Maar zo’n enorme tuin onderhouden is bepaald geen sinecure, en Nardinclant raakte in verval. Tot drie jaar geleden dus, toen de familie Van Steenis Nardinclant betrok. Linda: “Je hebt minimaal een jaar nodig om een tuin te leren kennen. En daarna nog een jaar om te zien wat het seizoen voor invloed heeft gehad. Op een gegeven moment weet je precies waar dat vogeltje woont, en dat slakje, wat de levensfases van de planten en bloemen zijn. Je gaat een langdurige relatie aan met de tuin. Dat betekent iets voor onze omgang met de natuur.”

•

Een bezoek aan de tuin van Nardinclant is gratis, maar registratie vooraf wordt op prijs gesteld, dat kan via de website (amsterdam garden.com/booking). U ontvangt dan de plattegrond per mail. Dagelijks geopend van 10 tot 17 uur. Tuingids Peter Prinssen geeft rondleidingen door de tuin op zaterdagen om 13 uur en 15 uur, kijk voor precieze data op de website, à €4,50 per persoon. Het is mogelijk om met een gezelschap in overleg een aparte tuinrondleiding te reserveren tijdens openingstijden van de tuin. Reserveren kan via info@amsterdamgarden.com of 06 19117685. Op 10 en 11 september 2022 zijn de Open Monumentendagen. Er zijn dat weekend meerdere rondleidingen door de tuin waarbij u kunt aansluiten. Voor de wisselende tentoonstellingen zie de website of schrijf u in voor de nieuwsbrief. Nardinclant, Houtweg 25, Laren (NH). amsterdamgarden.com

HOLLANDS Glorie

Ja, typisch een geval van de juiste woorden op de juiste plaats.

ODE AAN DE VERGANKELIJKHEID

Peter gaat op de afbrokkelende trappen van de rotstuin staan en draagt zijn lievelingsgedicht voor, De Terrassen van Meudon van de dichter Albert Verwey uit 1904. Vooral de laatste regels lijken wel geschreven voor deze specifieke plek: “Op trapgesteenten, broklig, maar gebleven, Blijf ik dan peinzend en in weemoed staan,Want dode dingen zijn die langer leven Dan die werden, welken en vergaan.”

Peter: “Nu ga ik iets heel ‘Larens’ zeggen, want alles is hier natuurlijk groot en veel: dit is de langste pergola van Nederland. Hij is honderd meter lang, hij loopt helemaal door.” Sjoerd vult aan: “De pergola is helemaal begroeid met druiven, met blauweregen en met klimop. In de zomer is hij helemaal overdekt, wat echt een schitterend gezicht is. Aan het einde van de pergola is een nepkapelletje gebouwd, een folly, als eerbetoon aan de kapel van de nonnen op zolder.” Daarvoor is een terras aangelegd, vanwaar je een prachtig zicht hebt op hoe de tuin is aangelegd. Sjoerd: “Daar komt het hele ontwerp helemaal tot leven, met de trappenpartijen, met de terrassen, de indeling, alles gaat weer herleven zoals het vroeger eigenlijk was. Vanaf dit punt heb je eigenlijk het allermooiste uitzicht, vind ik zelf als tuinman.”

Er komen vaak mensen uit Laren op bezoek die specifieke herinneringen hebben aan de tuin. Zoals de kinderen van de tuinman uit de jaren vijftig, die nog wisten te vertellen dat er een kruisbeeld aan de muur van de pergola hing. Het verroeste spijkertje hangt er nog altijd. Het ontroert Peter, deze petites histoires, kleine geschiedenissen.

BEZOEKERSINFORMATIE

“Als je hier in het vroege voorjaar bent, met zonneharpen die in de vijver schijnen, dat is magisch! Het raakt me, deze vergankelijkheid.” Al hebben Sjoerd en Peter ook wel eens gegrapt of ze niet een nepkrokodillenkop in de vijver moesten plaatsen.

Net als het feit dat de mensen verdwijnen, maar stenen en bomen bewaard blijven. Het duidelijkst komt dit naar voren in de rotstuin, een bosachtig gedeelte helemaal achterin de tuin. Dit gedeelte is nog niet opgeknapt. De natuur heeft het hier overgenomen en zelfs een sfeer gecreëerd. De restanten van een berceau, een loofhaag, worden langzaam weer aangeplant tot een volwaardige tunnel waar de gegoede dames van weleer onder konden wandelen zonder bruin te worden – dat was voor de werkende mens die veel in de buitenlucht kwam.

p. 85 Nardinclant is vanmiddeleeuwsedenaamhetGooi.

Een eerbetoon Je wordt spontaan verliefd op Nederland bij het zien van de prachtige foto’s in dit pas verschenen koffietafel-fotoboek. Topfotograaf Frans Lemmens (1953) zorgde voor een iconische foto van Nederland voor elke dag van het jaar. Molens, tulpen en grachten, maar ook flamingo's, een hindoetempel midden in een woonwijk en ijszeilen op de Friese meren. Een voorproefje, dat smaakt naar (veel) meer.

Nederland in 365 dagen

Fotografie en samenstelling Frans Lemmens en Marjolijn van Steeden

Het Grevelingenmeer bij Battenoord, een gehucht op het eiland Overflakkee in Zuid-Holland, is een favoriete overwinteringsplaats voor flamingo’s. De opvallende vogels geven een exotische touch aan het gebied.

zitEenzijnverjaagtDenhindoetempelSelvavinayagarVaratharajahinHelder.Eenduifeenkauwomnesttebeschermen.zilvermeeuwopdetop.

De Sri

p. 89 Nederland in 365 dagen

noordderustplekvindensoortenDuizendenLauwersmeer.NationaaldevliegenspreeuwenTienduizendenbovenrietveldeninParkvogelshiereentijdenslangetrekvannaarzuid.HetdorpOostzaanmetdegelijknamigepolderinNoord-Holland.Eenfavorietonderfietsersindezomer,enbijschaatsersindewinter.

Zusters bekijkennorbertinessendedruivenoogst. Het klooster Sint-Catharinadal in Oosterhout is niet alleen een centrum voor bezinning en bewustzijn, maar ook een wijngaard, gastenhuis, winkel en restaurant. Een plek waar bezinning en ontspanning samen komen.

Het Werelderfgoed.UNESCOSchokland,voormaligeuitmuseumkerkHuwelijkstroomt.IJsselWaarstadjeversterkteDoesburg.deOudeindeIJsselinde1834opheteiland

p. 93

Nederland in 365 dagen

Frans Lemmens en Marjolijn van Steeden, NL365, A Year in the Netherlands. Uitgeverij Terra, €49,99.

IJszeilen Friesland.Elahuizeninin

Twee Texelaar.schapenras,heeftTexel.vuurtorenachtergrondfotograaf.gierigkijkenlammetjesnieuws-naardeOpdedevanHeteilandzijneigende

•

UIT DE KUNST

‘Biophilia’DoornvanAnnegien©Air’Plain‘InRozovskyIrina© EwéGrupo© NEAXUK-N© p. 95

& samenstelling Marjolein Zuiderent

Kijk op de wereld De grootste fototentoonstelling in de Benelux vindt ook dit jaar weer plaats in Breda. De tiende editie van het tweejaarlijkse festival BredaPhoto heeft als thema ‘Theatre of Dreams’ en gaat over hoop en verandering. Door middel van een breed scala aan zogeheten lens-based werk worden voorstellen gepresenteerd voor een nieuwe kijk op de wereld. Interdisciplinaire installaties, videowerken, vintage prints en documentairefotografie staan of hangen zeven weken lang verspreid door Breda, zowel op binnen- als buitenlocaties. Vijftig internationale fotografen werken aan het festival mee: van de nog redelijk onbekende Moara Tupinambá uit Brazilië tot oud-deelneemster Annegien van Doorn met haar serie Biophilia. Gastcurator Newsha Tavakolian uit Iran maakt in de Grote Kerk de persoonlijke tentoonstelling Space to Breathe ; een combinatie van eigen werk en werk van makers die haar geïnspireerd hebben. BredaPhoto, 8 september t/m 23 oktober 2022, Breda, bredaphoto.nl

Tekst

Havens in strakke banen Gineke Zikken weet de bedrijvigheid van een haven goed te tre en in de tentoonstelling Havens. Dit doet ze net als in eerder werk met heldere vormen en kleuren. In 2007 sleepte Zikken de Rembrandt Painting Award in de wacht, omdat haar schilderijen zich volgens de toenmalige jury onderscheidden door helderheid met een afgewogen kleurgevoel. In haar tentoonstelling in Harlingen krijgt met name het lijnenspel van de havens een onverwachte schoonheid, omdat Zikken kades, schepen en kranen in strakke vlakken en banen op het doek heeft gezet. De kunstenares trekt er regelmatig met haar schildersezel op uit, ook naar stad en platteland, en heeft oog voor de onverwachte kanten aan plekken om ons heen.

Met je ogen dicht Amersfoort is van 22 t/m 25 september hét centrum van de klassieke muziek; op die dagen vindt daar het muziekfestival September Me plaats. Een festival ‘voor ontdekkers en verdwalers’. Het multidisciplinaire festivalprogramma is ook dit jaar samengesteld door de artistiek leider Ragazze Quartet. Het thema van dit jaar is ‘Met Dichte Ogen’, een ode aan de zintuigelijke beleving. Met open ogen zien we alles wat er in de wereld om ons heen gebeurt. Maar wat zien we wanneer we onze ogen sluiten? Tijdens September Me kan de bezoeker dankzij muziek in contact komen met innerlijke lagen die eerder onzichtbaar of onbereikbaar leken.

• Internationaal literatuurfestival Utrecht 2022, 23 september t/m 8 oktober 2022, diverse locaties in Utrecht, ilfu.com

• Havens, 9 juli t/m 24 september 2022, Galerie de Vis, Harlingen, galeriedevis.com Reële fantasie Voor één dag zullen boeken auto’s de baas zijn in het centrum van Utrecht. Het Internationaal literatuurfestival, dat als thema ‘de ctie bij de feiten’ heeft, zal worden geopend met een kunstwerk van 10.000 lichtgevende boeken die in een afgesloten

• September Me, 22 t/m 25 september 2022, theater Flint, Amersfoort, september-me.nl straat worden neergelegd. Diezelfde dag kunnen mensen ook luisteren naar een Book Talk door de Amerikaanse schrijver Jonathan Franzen, bekend van onder andere De correcties. Op de overige dagen van het festival is er eveneens veel te beleven. Zo kun je aanschuiven bij Exploring Stories, waar onderwerpen als klimaat en ongelijkheid besproken zullen worden. En wie geïnteresseerd is in young-adultschrijvers, kan plaatsnemen bij de gesprekken die presentator Samya Hafsaoui gaat voeren met onder anderen de Syrische Zoulfa Katouh (Zolang de citroenbomen bloeien). De welbekende Nacht van de poëzie staat weer als slotstuk op de agenda.

p. 97 UIT DE KUNST

Het New European Ensemble (NEuE) is opgericht in 2009 en bestaat uit topmusici uit Europa. Het ensemble wil hedendaags en 20ste-eeuws repertoire op een laagdrempelige, maar aangrijpende manier voor het voetlicht brengen. In het nieuwste project worden de grenzen van de tango opgezocht. In Reinventing Tango gaat het NEuE samen met de populaire Argentijnse tangopianist en componist Gustavo Beytelmann op reis om het genre opnieuw uit te vinden. Naast Beytelmann (onder andere bekend van het kwintet van Astor Piazzolla) sluiten deze avond ook andere vooraanstaande tango-artiesten aan. Tijdens Reinventing Tango worden naast vijf nieuwe werken van tangocomponisten ook vijf hedendaagse werken avant-gardistischegepresenteerd;interpretaties van tangoklassiekers van Astor Piazzolla, Carlos Gardel en anderen.

Tango nieuwe stijl

• 30th Anniversary Concert, 10 september 2022, Muziekgebouw Frits Philips, Eindhoven, muziekgebouweindhoven.nl Feestelijk jubileum in Eindhoven

GrutterinkJetske©

UIT DE KUNST p. 99

• LekArt Festival 2022, 23 t/m 25 september 2022, Werk aan het Spoel, Culemborg, lekart.nl

• Reinventing Tango, 23 september 2022, de Nieuwe Kerk, Den neweuropeanensemble.comHaag, Muziekgebouw Frits Philips in Eindhoven is al sinds 1992 een plek waar men samenkomt om geïnspireerd te raken en muziek te maken. Het 30-jarig jubileum van de concertzaal zal het komende seizoen uitbundig gevierd worden. Te beginnen op 10 september met een bijzonder 30th Anniversary Concert. Dirigent en pianist Wayne Marshall zal het orkest van het Philharmonie Zuidnederland tijdens deze avond langs een afwisselend en feestelijk programma leiden met een aantal hoogtepunten zoals Rodrigo’s Concierto de Aranjuez en Gershwins Rhapsody in Blue. De bestuurders van het muziekgebouw willen vanaf dit jaar een nieuwe weg inslaan onder het motto: verbinden door muziek. Met het jubileumconcert wordt hiermee een mooi begin gemaakt.

Rivierkunst

Het opvallende, strak vormgegeven fort Werk aan het Spoel in Culemborg vormt het decor voor het LekArt Festival 2022: River Deep. Dit jaar is kunsthistoricus Maartje van den Heuvel de gastcurator. Zij is daarnaast parttime conservator fotogra e bij de Bijzondere Collecties van Universitaire Bibliotheken Leiden. Het festival presenteert onder andere beeldende kunst, installatiekunst, fotogra e en lm. De rivier de Lek speelt daarbij als karakteristiek natuurelement in het landschap een duidelijke hoofdrol. Bezoekers die van kunst én natuur houden, kunnen in de omgeving van Culemborg wandelen, etsen en varen. Onderweg zullen zij verrast worden door kunstwerken bij stuwen, sluizen en andere forten.

HOLLANDS

In het schitterende boek ‘Ons Dorp’ zijn de mooiste achtergrondverhalen over zestien kleine dorpen in Nederland gebundeld, met prachtige foto’s ter illustratie. De verhalen gaan over het reilen en zeilen in deze dorpen, over de rust en de ruimte, over hoe ze zich redden nu de meeste winkels zijn verdwenen en veel jongeren naar de stad zijn getrokken, maar zeker ook over hoe het gemeenschapsgevoel en het verenigingsleven de tijd weerstaan. Over nieuwe inwoners die de drukte en stress van de stad ontvluchten en een gezond, ontspannen leven op het platteland zoeken. De verhalen verschenen eerder in Hollands Glorie.

3 X € 20 ONS DORP t.w.v. €23,50 NU SAMEN VOOR MAAR + PROEFABONNEMENT Ga naar www.hollandsgloriemagazine.nlofbel0882266637

NEEM EEN

Dit proefabonnement op Hollands Glorie (3 edities) kost €20, inclusief de verzendkosten van het boek. De abonneeservice is op werkdagen bereikbaar van 9.00 tot 17.00 uur. Deze aanbieding geldt zolang de voorraad strekt. Neem contact op met de abonneeservice voor verzendtarieven naar het buitenland. U kunt het abonnement ook cadeau doen aan iemand anders, u ontvangt dan zelf het boek.

NDT 1 opent het dansseizoen met Celebrating an evening with Jiří Kylián! ter gelegenheid van de 75ste verjaardag van de bevlogen choreograaf. Het dansgezelschap gaat van 22 september t/m 3 december 2022 op tournee door Nederland. Zij trakteren de bezoeker op een avondvullend programma dat uit drie invloedrijke werken van zijn hand bestaat: Tar and Feathers (2006), Gods and Dogs (2008) en Bella Figura (1995), alle drie gecreëerd voor het Nederlands Dans eater. Deze keuze toont eens en te meer het buitengewone vakmanschap en de artistieke visie van Kylián persoonlijk en zijn bijdrage aan dans en de ontwikkeling van het gezelschap in het algemeen.

Wonderlijke fotografie

p. 101 UIT DE KUNST

GaspariniNoemíafgebeeld:SchutFoppe©

Dit jaar vindt de tiende editie van de Unseen Photo Fair plaats in cultuurpark Westergas. De kunstbeurs, gewijd aan de avant-garde van de hedendaagse fotogra e, belooft ijzersterk te worden: vooruitstrevend, toonaangevend en internationaal. Volgens oprichtend directeur Roderick van der Lee kenmerkt het aanbod van de jubileumeditie zich door een wonderlijke, licht bevreemdende schoonheid ofwel ‘een sprookjesachtig wonderland’. Zeventig galeries van over de hele wereld nemen deel aan deze editie; van bekende Nederlandse, zoals Galerie Ron Mandos, met onder andere werk van Erwin Olaf en Hans van Manen, tot internationale nieuwelingen zoals Bitforms Gallery. Meerdere kunstenaars hebben naast een solopresentatie op de beurs ook een tentoonstelling in een van de Amsterdamse musea. Gastcurator van Unbound, de ‘meest vooruitstrevende en ambitieuze sectie van Unseen’ is dit jaar Damarice Amao van het Centre Pompidou in Parijs.

HelderGalerieofCourtesyHoogerwerf,Lisanne©

• Celebrating an evening with Jirí Kylián!, 22 september t/m 3 december 2022, tournee, ndt.nl

De driehonderd vogelsoorten zingen dit najaar even niet het hoogste lied op Schiermonnikoog. Het kleinste Waddeneiland is van 1 t/m 6 oktober het decor van het Schiermonnikoog Festival. Het festival waar musici uit alle windstreken op af komen, waar masterclasses en lezingen te volgen zijn en waar men excursies en sterrenwandelingen door de unieke natuur kan maken. De 21ste najaarseditie begint o cieel op zaterdag, maar voor wie niet kan wachten, is er op vrijdag een muzikaal voora e met een soloprogramma van harpist Remy van Kesteren. Op zaterdag spelen de laureaten van Dutch Classical Talent 2022/23, het Dianto Reed Quintet, een wereldpremière van de jonge Iraanse componist Ramin Amin Tafreshi. Ook de dagen erna is er genoeg te beleven op het festival. Sopraan Laetitia Gerards zal het slotconcert opluisteren met onder andere volksliederen van Berio. • Schiermonnikoog Festival, 1 t/m 6 oktober 2022, Schiermonnikoog, schiermonnikoogfestival.nl

• Unseen Photo Fair, 15 t/m 18 september 2022, Westergas, Amsterdam, unseenamsterdam.com

Dansdrieluik

Eilandmuziek

Zicht op Noorbeek met tegenover de kerk de Brigida-den.

NOORBEEK ONS DORP Tekst Fabian Takx Fotografie

Behalve de wijnbouw floreren hier al eeuwenlang vele tradities, en gastvrijheid is een erezaak.

•

Noorbeek, het zuidelijkste, en als eerste door de geallieerden bevrijde dorp van Nederland, ligt in een schitterend ‘icoonlandschap’.

Bourgondisch en gehecht aan traditie Maarten Albrecht

‘O

HOLLANDS Glorie

Ik logeer in herberg Sint Brigida, een knus hotel-restaurant met een fijn terras, waar je onder een grote linde (met kroonluchters) heel genoeglijk een biertje kunt drinken, of een lokale wijn natuurlijk. Intussen sla je de inspanningen van fietsers en wandelaars gade. Er zijn veel wandelroutes rond en door het dorp, zoals de wijngaardenwandeling en de Mergellandroute. Door het heuvelachtige terrein is dit deel van Limburg bovendien ideaal voor fietsers die zich willen pijnigen met een zachte g. Dat ik in de herberg word ontvangen door een gastvrouw die Brigitte heet, is toeval. En toch ook weer niet. “Ik ben vernoemd naar Sint-Brigida”, verklapt ze. Toen het plaatselijke vee in 1634 Brigitte en Frans van Herberg Sint Brigida. De Sint-Brigidakerk, met ervoor de kapel voor de heilige.

DE HEILIGE BRIGIDA

f dit bronsgroen eikenhout is? Geen idee”, zegt Pierre Gubbels en trapt het gaspedaal van zijn jeep nog eens stevig in. We rijden boven Noorbeek door het glooiende, groene ‘icoonlandschap’, dat zo wordt genoemd vanwege zijn ongerepte karakter en gevarieerde flora en fauna. Pierre vindt de boomkunde nu duidelijk minder relevant dan de mooie, biodynamische wijnen die zijn Wijndomein Heerenhuys d’r Pley op vijf verschillende wijngaarden rond het dorp maakt. “Ze hebben allemaal een verschillend terroir”, legt hij uit. “De ligging van iedere wijngaard is anders en de bodemkwaliteit ook. Daar zit bijvoorbeeld löss in en mergel.” Zo kan hij diverse soorten witte wijn maken, van pinot gris tot chardonnay, en belooft zijn nieuwste wijngaard Asberg over enkele jaren zelfs een champagne te gaan opleveren. Al mag die niet zo heten, die herkomstnaam is beschermd. De zeventigjarige Gubbels is hier geboren en getogen, maar maakte zijn fortuin met een bedrijf in medische hulpmiddelen in Maastricht. In 2002 zat hij met een stel vrienden in de plaatselijke kroeg, waar het idee ontstond om een wijngenootschap op te richten en zelf wijn te gaan maken. De wijnen van Heerenhuys d’r Pley zijn inmiddels bekroond op prestigieuze concoursen en toprestaurateurs als Hans van Wolde van restaurant Brut172 in het nabijgelegen Reijmerstok (twee Michelinsterren) hebben de wijnen van Pierre Gubbels op de kaart. Met zijn vrouw heeft de wijnmaker in het dorp ook een galerie (“maar de kunst is alleen voor onszelf”) tegenover de plaatselijke kerk. Onder de galerievloer zit een wijnkelder. Zo kun je tijdens rondleidingen op maat door wijnmaker Gubbels proeven van zijn kunst en van zijn wijn. Zijn oenoloog, Peter Mergelsberg, exploiteert zelf ook twee wijngaarden. Wijndomein Mergelsberg, gevestigd in een fraaie vakwerkboerderij, maakt mooie rode en witte wijnen, grappa en calvados, die niet zo mogen heten, en nog wat destillaten.

Door het heuvelachtige terrein is dit deel van Limburg bovendien ideaal voor fietsers die zich willen pijnigen met een zachte g

werd getroffen door een plaag, richtten de dorpelingen hun schietgebeden tot de Ierse heilige Brigida, patroon van het hoornvee, en zie: de ziekte verdween. Sindsdien planten de dorpelingen ieder jaar de zogeheten Brigida-den op het plein naast de kerk. Die draagt uiteraard de naam van de heilige en wordt op zondag nog redelijk goed bezocht. In een kleine kapel kun je een kaarsje branden bij de beeltenis van Brigida. Naast de kerk zit, misschien ook toepasselijk, een slager. Maar wel een die zich heeft aangesloten bij de Cittaslow en streekgebonden producten verkoopt. Zoals wijn uit Noorbeek en ‘Mergellander sjinkske’, een soort gerookte ham. Zestigers Brigitte en Frans hadden ervaring opgedaan in verschillende Limburgse sterrenrestaurants voor ze aan het begin van deze eeuw in het Hoeve De Witte Olifant. > Dahlia's. p. 105

HOLLANDS

Welstand in Noorbeek. Cosmea.

PROCESSIE EN SCHUTTERIJ Noorbeek, dat 1100 inwoners telt, ligt op het zuidelijkste plekje van Nederland. Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog

Gloriegeboortedorp van Brigitte het voormalige vakantiepension en wandelaarshotel te koop zagen staan. Een gouden gelegenheid, besloten ze. Nu kookt Frans niet alleen voor Noorbekenaren en toeristen, er komen ook liefhebbers van lekker eten uit België en andere delen van Limburg op zijn culinaire kunsten af. Klassieke gerechten op Franse leest, zoals zwezerik, Frans kippetje, zeebaars of entrecote met lekkere sauzen. Brigitte glundert: “Alles vers gemaakt!” In de gelagkamer is ‘rustiek’ een understatement. De kroonluchters, het houten meubilair en de prenten en historische foto’s creëren een tijdloze ambiance. Die lijkt zich boven door te zetten, maar de kamers zijn fraai gerenoveerd, al is het melkglas gelukkig blijven zitten en ontbreekt een televisie. “Het gaat om de gezelligheid”, stelt Brigitte vast. “We willen de huiskamersfeer behouden en zorgen dat mensen zich hier thuis voelen.”

werd het als eerste Nederlandse gemeente bevrijd, in september 1944. Het is niet zo toeristisch als Slenaken en Epen, even verderop, maar heeft wel horeca voor verschillende doelgroepen. Zo lunchte ik bij Eetcafé Tinus, dat al sinds 1902 bestaat, maar duidelijk onlangs ook een make-over heeft gekregen. Eerlijke kost, met een mooi uitzicht op de heuvels van buurtschap Wesch, Limburgs dialect voor wasplaats. Die is er nog steeds, al wordt er natuurlijk niet meer gewassen. Hij wordt gevoed door de Brigidabron, de plaats waar het riviertje de Noor ontspringt. Vandaar de naam AlsNoorbeek.ikeenwandelingetje maak zie ik dat het een welgesteld dorp is, met veel onderhoudsvrije voortuintjes met beeldjes, bloeiende bloemen en kunstig gesnoeide heggen. Hier en daar zitten rolluiken voor de ramen, een bekend Limburgs fenomeen. Een heel hechte gemeenschap met veel verenigingen en tradities, volgens Brigitte. Ieder jaar op de tweede zaterdag na Pasen wordt de Brigida-den opgezet, een combinatie van de elders gangbare mei-den waarmee vroeger een goede oogst werd afgesmeekt en een ritueel om de heilige Brigida te eren. Maar er is ook de jaarlijkse carnavalsoptocht en het Koningsvogelschieten van de plaatselijke schutterij, die niet verrassend Sint Brigida heet. En niet te vergeten de Bronk (in het Limburgs Broonk) op de derde zondag na Pinksteren, de jaarlijkse katholieke processie waarbij het hele dorp meeloopt en iedereen zorgt dat de straten met bloemen en religieuze attributen worden versierd. Vooraan lopen de ‘bielenmannen’ van de schutterij met baarden en grote bijlen waarmee obstakels op de weg kunnen worden geruimd. Die worden er soms speciaal voor neergelegd. Uiteraard lopen leden van carnavalsvereniging De Hèvers en harmonie De Berggalm ook mee, net als meneer pastoor, die het ‘Allerheiligste’ uit de >

Een van de wijngaarden van Pierre Gubbels.

ONS DORP

Vooraan lopen de ‘bielenmannen’ van de schutterij met baarden en grote bijlen waarmee obstakels op de weg kunnen worden geruimd. Die worden er soms speciaal voor neergelegd

HOLLANDS Glorie Interieur van de Sint-Brigidakerk.

‘HEILIGE HUISJES’ Hoeveel leden de vereniging telt? Veertien. Maar het hele dorp is er al lang van tevoren mee bezig. Volgend jaar viert de vereniging een jubileum, want ze bestaan dan 66 jaar (een veelvoud van 11). Natuurlijk lopen ze dan de polonaise en zingen ze mee met de carnavalshits van lokale grootheden als Big Benny en Beppie Kraft. “Er staat een paard in de gang zul je hier niet horen”, waarschuwt hij. En de Snollebollekes? “Ja, die wel!” De naam van carnavalsvereniging De Hèvers is ontleend aan het rechtzetten van de reusachtige Brigida-den, wat het ‘hèven’ wordt genoemd. De traditie van het ‘Denhalen’ is zelfs erkend als Nederlands immaterieel erfgoed. De boom wordt in een bos omgezaagd door de vrijgezellen van het dorp, de ‘Jonkheid Sancta Brigida’, die hem daarna met de nodige paarden op een lange wagen naar Noorbeek brengen. Onderweg wordt her en der ingenomen in de ‘heilige huisjes’. De stam wordt uiteindelijk met palen (‘sjtiepen’) en kettingen rechtgezet door de getrouwde mannen, de ‘hèvers’. Aangezien dat een klus is voor een man of tachtig mogen >

kerk draagt, met in zijn kielzog een stoet lokale notabelen. De voorzitter van de carnavalsvereniging, Rob Ramaekers, woont met zijn vrouw

Vera en hun twee kleine kinderen in een bijzonder fraai huis aan de overkant. In een hoek van de woonkamer staat zijn prinsenpak op een standaard. Een pronkstuk. Maar daarmee ging de 38-jarige bedrijfsleider van een interieur bouwbedrijf wel een beetje in de fout, bekent hij bij een smakelijk stuk kruimel-puddingvlaai. Want het is juist de bedoeling dat iedereen prins moet kunnen worden, en dit pak was duidelijk aan de prijzige kant. Alleen de steek met drie veren, de prinsenmedaille en de scepter zijn verplicht. Een prins mag ook geen rondjes weggeven, want alles komt uit een gemeenschappelijke pot, vertelt Rob, die al jaren in de Raad van Elf zit.

ONS DORP p. 109

VAKWERK EN BOERDERIJEN Naar Maroos Somers en Elly Ploumen is maar een korte wandeling, langs mooie vakwerkhuizen en het verfijnde Restaurant Du Nord. Maroos is al 48 jaar actief in de schutterij en werkt in de herberg. Haar moeder Elly woont nog altijd in de vroegere familieboerderij op de Dorpsstraat, waar ooit zeventig koeien en varkens werden gehouden. Boven de poort staat 1813. “Wij voerden de koeien, een ongetrouwde broer de varkens”, vertelt de kwieke 87-jarige. En natuurlijk werd de ‘pley’, het binnenhof, altijd proper gehouden. En na een lange dag werken was er ’s avonds rijstepap of vanillepap. “Die had Pierre Gubbels graag, die kwam hier vaak.” Elly kan zich nog herinneren dat er vroeger meerdere boeren in het dorp woonden, maar de komst van de hinderwet dreef ze naar buiten. Ze is een tante van Lilianne Ploumen, van wie de vader melkboer was en een broer van Elly’s man. “Hij vertelde wel eens dat hij altijd KVP of CDA had gestemd, maar van Lilian PvdA moest stemmen”, gniffelt NatuurlijkElly.is ook Noorbeek veranderd. De school en de bank zijn verdwenen, boerenhoeven zijn omgebouwd tot vakantieverblijven en appartementen. Even verderop ligt de nieuwbouw van Maison Village, een ‘hotel met een knipoog’ (want zonder receptie) dat is opgezet door wie anders dan Pierre Gubbels. Met daarin een gemeenschappelijke ‘huiskamer’ voor het dorp, waar Elly graag heen gaat “om met elkaar te kwebbelen” en soms te breien voor het goede doel. Vrouwen onder elkaar, heel gezellig. “Nee, een man hoeven we niet”, lacht ze.

“Er staat een paard in de gang zul je hier niet horen”, waarschuwt de voorzitter van Encarnavalsvereniging.dedeSnollebollekes?“Ja,diewel!”

Rob Ramaekers, voorzitter van de carnavalsvereniging.

•

Vakwerkhuizen te over in Noorbeek.. Terras van Restaurant du Nord.

HOLLANDS Glorie mannen met een samenlevingscontract tegenwoordig ook mee heffen. Vrouwen niet. “Ze zijn natuurlijk ook welkom als we na afloop het glas heffen in het café ernaast. En bij het carnaval doen ze natuurlijk ook volop mee.”

HOLLANDS Glorie &PUZZELWIN 1. Varkentje 3. __ van de regen, Rob de Nijs 6. Tussen Tilburg en Boxtel 13. Hoofdstedelijk beursgebouw 14 Holle ruimte 16. Plakband 17. Nederlandse zangeres 18. Lijkt in Utrecht op de Inktpot geland 20. Uit elkaar 22. Haags hotel (3+5) 24. Mythisch monster 26. Oncontroleerbare beweging 27. Als ik tweemaal met m'n fiets__ __, Max van Praag 28. Uitgeflipperd 29. Burgers, Vitesse, Sonsbeek 31. __burgemeester 33. Neefje van Donald 35. Dessert 36. Meisje in Drenthe 37. Cabaretier in Wie van de Drie 40. Kan bijtend zijn 42. __ en __ 43. Wreedaard 44. Spoortje 46. Eerste Friese __museum (Hindeloopen)50.Hollandse water__ 51. Bijzetobject 52. Gedwee 53. __ de NederlandseNooijer,hockeyer 54. Hals, Steen, Vermeer 58. Bruiijs of Smit 60. Mager 62. Michiel van __, Hollands Welvaren 63. Zitplaats 65. Ietwat scheel 67. Dorp in Utrecht 70. Europese Commissie 71. Dorp in Overbetuwe 72. Nederlands literair tijdschrift 73. Scheepsvloer 74. Knaagdier 75. Verdovend middel 79. Daar vestigden keizer Wilhelm II en Simon Vestdijk zich 80. Te elfder __ 81. Aldaar 83. La vie en __ 84. Loofboom 85. Ellie of Willem 86. Nederlandse premier (1963-1965) 87. Habijtdraagster 88. Verhoogde temperatuur HORIZONTAALWAT MOET U DOEN? Vul de puzzel in. Breng daarna de letters uit de gekleurde vakjes over naar de balk onder het diagram. Als u de letters in de juiste volgorde zet (eerst de horizontale lettercombinaties, dan de verticale), leest u een typisch Nederlandse uitdrukking. OPLOSSING VORIGE PUZZEL: Met een kanon op een mug schieten. steenhuispuzzels.nlSteenhuis,Studio©

Deze actie loopt tot 20 oktober 2022. Na a oop krijgt de winnaar bericht. Over de uitslag wordt niet gecorrespondeerd. 1. Het __ zijn 2. Milieuvriendelijk 3. IJ, Aa, Ee 4. Wordt enthousiast afgebroken 5. Nederlands energiebedrijf 6. Staldier 7. Koppel 8. Tv__ (Waddeneilanden) 9. __ Drost, mister FC Twente 10. Interest 11. Pronkzuchtig 12. Kledingcombinatie 15. Populair 19. Ging slechts 40 dagen lang van Amsterdam naar Brussel 21. Israëlische badplaats 22. Sapper__flap! 23. Kamerolifant 25. Heeft iedere aflevering van Heel Holland Bakt 27. Lekker over de natuur kletsen? 29. Slechte adviseur 30. Dichte nevel 32. Hokje 33. Begin van veel vluchtnummers op Schiphol 34. The __, musical en film 38. In Holland staat een __ 39. Guinness of Baldwin 41. Veluws dorp 42. Weerstandseenheid 45. Wellustig 47. Fototoestel 48. Mooie jongen 49. Plekje 50. Ongedierte 55. Gemaal van Wilhelmina 56. Nam (tegelijk met Sven) afscheid 57. Begeleidingsband van Peter 59. Gebroeders __, feestduo 61. Sleutels, Lakenhal, Oude Rijn 63. Opslagschijf 64. Tankeenheid 66. Lichaamsdeel 68. Liefdesgod 69. Grote Roerganger 70. Mag beginnen 73. Lengte 76. Voordeel 77. Deeltje 78. __ neme 82. Marnix van staatssecretaris__, op Financiën 85. Maakt plaats na ven, mier of otterVERTICAAL Maak kans op unieke sieraden van Iris Nijenhuis t.w.v. € 99 Iris Nijenhuis HansmanElla©

p. 113 Iris Nijenhuis is een Amsterdamse ontwerpster met een passie voor lasersnijden en een brede interesse in experimentele vormen en structuren. Ze studeerde af aan het Amsterdam Fashion Institute met een collectie sto en en unieke stukken die ontstonden uit het gebruik van innovatieve technieken. Zo ontwikkelde ze haar eigen sieradencollectie waarbij ze met een lasersnijder verschillende soorten textiel in kleine puzzelstukjes snijdt en daarmee nieuwe vormen creëert. Naast haar ready-to-wear items, te koop via diverse winkels en haar webshop, biedt ze overigens ook workshops aan, waarbij je zelf je eigen sieraad kan puzzelen. De winnaar van deze puzzel krijgt de ketting ‘Classic’ met bijpassende ‘Slim’ armband in een kleur en maat naar keuze. Voor meer informatie: www.irisnijenhuis.com.

KANS MAKEN OP DEZE SIERADENSET? Vul dan de oplossing en uw gegevens in bij mail & win op www.hollandsgloriemagazine.nl.

REINILDIS Buenen©Edith

Reinildis van Ditzhuyzen is historica, publiciste standaardwerkGroskamp-tenetiquettedeskundige.enZeherschreefAmyHaves

Hoe hoort het eigenlijk? waarvan de 42ste druk is verschenen. van deze man. Hij ziet hoe je op je werk, maar ook daarbuiten, gehinderd kan worden door gebrek aan kennis van de basisomgangsvormen. Het doel van etiquette is immers (en niet iedereen beseft dit) dat privé- en werkcontacten aangenaam en soepel verlopen. Het middel om dit doel te bereiken zijn de regels. Maar wat te doen als je tijdens een belangrijke lunch of diner niet weet hoe het hoort? Kijk dan naar uw buurman of buurvrouw of een andere gast die de regels beheerst. En als u dan tóch een fout maakt? Dat kan iedereen wel eens overkomen, en zolang u een prettige tafelgast bent zal niemand u dat kwalijk nemen. Ikzelf maakte eens een vreselijke fout tijdens een formeel diner. Het nagerecht werd opgediend, en dit leek op mousse au chocolat. Mijn lievelingstoetje! Dus ik nam lekker veel. Maar het was iets volkomen anders, en wel zó vies dat ik het niet kón eten… Eigenlijk moet je wat je opschept, ook opeten. Ik hield me hier dus niet aan en zo ging mijn volle bord terug naar de keuken. Ik schaamde mij diep. •

Een goede vriendin van mij heeft een prachtig oud pand, waar mensen ontvangsten, (privé)diners, vergaderingen, trainingen, lezingen en zo meer kunnen (laten) organiseren. Ik ken deze historische locatie met idyllische tuin goed en weet met hoeveel aandacht en betrokkenheid zij alles voorbereidt en regelt. Onlangs had ze hier een bijzondere werklunch. Een ongeveer veertigjarige man met een eigen bedrijf wilde graag weten ‘Hoe het eigenlijk hoort’. Hij heeft veel belangrijke klanten en merkte dat hij eigenlijk weinig tot niets van etiquette wist. uis was hem nooit iets hierover bijgebracht. “Dat is helemaal niet nodig”, zeiden zijn ouders. “Etiquette is een keurslijf en het is beter als je gewoon jezelf kunt zijn.” Maar hij had tijdens zijn zakelijke contacten vaak het idee dat hij fouten maakte en voelde zich daarbij ongemakkelijk. Dat was natuurlijk niet bevorderlijk bij belangrijke gesprekken en vergaderingen, en daarom wilde hij een heuse ‘etiquettelunch’. Inderdaad, al doende leert men, dat wil zeggen: je leert iets nieuws door het zélf te doen. Dus boekte hij bij mijn vriendin een zakenlunch. Zij huurde hiervoor een kenner van omgangsvormen in, die hem de jne kneepjes van de tafelmanieren zou uitleggen. Ik was natuurlijk erg benieuwd hoe dit was verlopen en belde haar na a oop hiervan op. Het was geslaagd. “Alles wat met (zakelijk) eten te maken had werd grondig doorgenomen”, vertelde ze. “Het begon met het tafeldekken. Aan de hand van het menu moest meneer kijken welke borden, glazen, messen, vorken en lepels er op tafel hoorden, en hoe deze werden neergezet en -gelegd. De deskundige hielp hem daarbij. Vervolgens werd er gegeten en toonde hij zich een belangstellende leerling.” Ook bracht ze hem de ‘Eetkreten’ uit mijn boek Hoe hoort het eigenlijk? De Dikke Ditz bij: “Snuit boven de trog” (mond boven het bord houden), “Rug recht als je eet”, “Niet metselen” (niet drinken met eten in je mond), “Wafel! Ellebogen van tafel”, “Niet tegelijk laden en lossen” (tijdens het eten niet naar de wc gaan) en zo meer. Ik vind het een opmerkelijk, maar vooral ook lovenswaardig initiatief

HOLLANDS Glorie Praktijkles tafelmanieren