NUMMER 8 JUNI 2021, 24e JAARGANG
EINDELOOS
d MAANDBLAD VOOR STUDENTEN (KUNST)GESCHIEDENIS AAN DE UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM d
Z
O
N
2 - INHOUDSOPGAVE
Inhoudsopgave Zonnestormen 3
De ‘zonnekoning’ van Frankrijk - Lodewijk XIV 4 De kunst van de zon 7 Centerfold 10
EINDELOOS COLOFON Hoofdredactie
Haye Heida Maura Wesseling
Eindredactie
Silvio Algra Loes Knijn Suzanne Nellestijn Sophie Zwaal
Opmaak
Maura Wesseling Het land van de rijzende zon
12
Drukwerk
Speed-o-Print, Amsterdam De zonnebril 14 De eeuwenoude zonnebloem 16 Sunday, Bloody Sunday 18 Check jouw zontype! 20
HOOFDREDACTIONEEL
Gewaardeerde lezer,
ondergang – die respectievelijk op hun eigen manier een uitdaging kunnen vormen voor radartechnici en kunstenaars. Ook aan de Maan is door de eeuwen door verschillende volkeren heen een zekere kracht en schoonheid toegeschreven – hierover leest u op de centerfoldpagina! De achterkant is voorzien van een zomerse quiz, geïnspireerd door onze vroegere tienerblaadjes: welke historische zonaanbidder ben jij? Dit is overigens het laatste nummer dat onder onze hoede tot stand is gekomen. Maura en ik hebben met veel plezier de afgelopen twee jaar het hoofdredacteurschap ingevuld, maar aangezien er aan onze studietijd (bijna) een einde komt, geven we deze taak over aan nieuwe, frisse hoofdredacteuren. Zij zullen het volgende studiejaar uiteraard iedere maand weer voorzien van prachtige nieuwe Eindeloos, hopelijk gauw weer in fysieke vorm.
Wie aan de zomer denkt, denkt aan de zon. Daarom zetten wij in dit zomernummer De Zon in het zonnetje. In onze gehele menselijke geschiedenis is de Zon een constante factor geweest (maar Factor 50 dan weer niet). Zo maakten de Inuit in de prehistorie al gebruik van zonnebrillen om sneeuwblindheid te voorkomen, schrijft Iris. Deze brillen waren waarschijnlijk niet opgewassen tegen de verblindende grootheidswaanzin van Lodewijk XIV. Anna schrijft over de Franse ‘Zonnekoning’, die zichzelf met deze gepaste metafoor maar al te graag in het centrum van de belangstelling plaatste. Echter, Sara laat zien dat het associëren van de vorst met de Zon niet uniek is aan het zeventiende-eeuwse Frankrijk: dit gebeurde ook in het oude Japan, dat nog altijd bekend staat als het land van de rijzende zon. Job en Lauren laten daarentegen zien dat niets uiteindelijk de natuur- Veel leesplezier en een zorgeloze, zonnige lijke kracht en schoonheid van de zon zomer gewenst! kan overtreffen. Zij schreven over vurige Haye Heida & Maura Wesseling zonnestormen en de onvangbare zonsEINDELOOS JAARGANG 24, NR. 8
Redactie
Sterre Berentzen Haye Heida Lauren Hermans Job Holtz Iris Jocker Sara Kers Julia Kloppenborg Anna van Schouten Maura Wesseling Jessica van Zadelhof Romy Zoetendal
Redactieraad
Dr. Jouke Turpijn Dr. Willem Melching Prof. dr. Wyger Velema Dr. Wendelien van Welie
Uitgever: Stichting Eindeloos
Eindeloos is een onafhankelijk periodiek van en voor de studierichtingen Geschiedenis en Kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Het blad wordt uitgegeven door de Stichting Eindeloos en is gelieerd aan studievereniging Kleio. Eindeloos ligt iedere maand in de bladenbakken van het P. C. Hoofthuis en het Bushuis. Reacties, ingezonden stukken, liefdesverklaringen en hatemail kunt u sturen naar eindeloosamsterdam@gmail.com Deze uitgave kwam tot stand met subsidie van de Universiteit van Amsterdam. Stichting Eindeloos Postbus 1626 1000 BP Amsterdam www.eindeloosweblog.wordpress.com
ZONNESTORMEN - 3
Zonnestormen Job holtz - Hier op aarde hebben we regelmatig stormen: onweersbuien, tornado’s orkanen, sneeuwstormen, noem maar op. Elders in het heelal komen ook veel stormen voor, die nog veel omvangrijker zijn dan ‘onze’ stormen. Zo is de ‘grote rode vlek’ op Jupiter een storm die al minimaal driehonderd jaar woedt. Ook op de zon komen regelmatig stormen voor. Deze kunnen zo groot zijn, dat ze zelfs de aarde kunnen bereiken.
E
en zonnestorm ontstaat bij een combinatie van een explosie op het oppervlak van de zon (een zonnevlam) en een plasmawolk, die de ruimte in wordt gekatapulteerd. Er wordt pas gesproken van een zonnestorm als de plasmawolk vrijkomt, omdat zonnevlammen veel voorkomen. De plasmawolk, bestaan-
de uit een grote hoeveelheid elektrisch geladen deeltjes, wordt vervolgens richting andere planeten geschoten, onder andere naar de aarde. In principe houdt het aardmagnetisch veld deze deeltjes tegen. Bij een grote zonnestorm kunnen de deeltjes de aarde echter wel bereiken, met soms grote gevolgen. Zo vond één van de grootste zonnestormen EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 8
4 - ZONNEKONING
ooit plaats op 1 en 2 september 1859. Daar waar een plasmawolk normaal gesproken met een snelheid tussen de 1000 en 2000 kilometer per seconde naar de aarde wordt geschoten, zodat de reis ongeveer drie à vier dagen duurt, bereikte deze plasmawolk de aarde al binnen achttien uur. Hierdoor kreeg de telegraafverbinding tussen Amerika en Europa kortsluiting, met zelfs branden tot gevolg. Bovendien was het noorderlicht tot in Rome waarneembaar. Er gaan ook verhalen dat mensen in Boston ’s nachts op straat de krant konden lezen. Tijdens de Koude Oorlog, in mei 1967, was er ook een grote zonnestorm. Hierdoor werden verschillende radarinstallaties van het Amerikaanse luchtafweersysteem uitgeschakeld. De Verenigde Staten dachten dat de Sovjets de radarinstallaties onklaar hadden gemaakt. Daarom vond Amerika dat het een tegenaanval moest voorbereiden. Echter, voordat de aanval daadwerkelijk werd uitgevoerd, ontdekte het Solar Forecasting Center van de North American Aerospace Defence Command dat een
zonnestorm de oorzaak was voor het uitvallen van de radars. De wereld kon opgelucht ademhalen; een kernoorlog werd op het nippertje afgewimpeld. Ruim twintig jaar later was er ook weer een grote zonnestorm. De plasmawolk zorgde voor een lichtspektakel op aarde. Bovendien werd een energiecentrale in Québec (Canada) overbelast. Als gevolg hiervan hadden zes miljoen mensen voor negen uur lang geen stroom, terwijl het in de nacht afkoelde tot zes graden onder nul. In de stad Montréal lag het openbaar vervoer plat. Dezelfde zonnestorm zorgde er ook voor dat transformatoren in Groot-Brittannië doorbrandden. Hoewel zonnestormen van dergelijke omvang niet heel vaak voorkomen, dachten astronomen in 2012 dat de kans op een nieuwe zonnestorm binnen tien jaar – qua omvang gelijk aan die van 1859 – twaalf procent was. Negen van de tien jaar zijn inmiddels voorbij, dus laten we hopen dat dit ons ook volgend jaar bespaard blijft. d
De ‘zonnekoning’ van Frankrijk - Lodewijk XIV Anna van Schouten - Lodewijk XIV (1638-1715), ook wel bekend als de ‘zonnekoning’, was de Franse koning vanaf 1643, op dat moment nog maar 5 jaar oud, tot 1715. Lodewijk XIV was de zoon van Lodewijk XIII en Anna van Oostenrijk. Of Lodewijk XIV echt de zoon was van Lodewijk XII wordt betwijfeld omdat Lodewijk XIII en Anna van Oostenrijk een slecht huwelijk hadden. In 1643 stierf Lodewijk XII en werd Lodewijk XIV de troonopvolger onder het regentschap van zijn moeder Anna en kardinaal Mazarin. Lodewijk XIV heeft als een van de langste geregeerd over Frankrijk, ruim 72 jaar. Lodewijk XIV stierf op 1 september 1715 in Versailles waar hij gebalsemd en opgebaard is. Over de bijnaam zonnekoning twijfelen kunsthistorici of hij zichzelf zo heeft genoemd. Maar waarom wordt Lodewijk XIV eigenlijk gezien als de zonnekoning? EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 8
ZONNEKONING - 5
EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 8
6 - ZONNEKONING
D
e zonnekoning woonde in het prachtige kasteel van Versailles, net buiten Parijs. Het kasteel was gebouwd in opdracht van zijn vader, maar Lodewijk heeft Versailles opgeknapt naar zijn wensen. Het kasteel Versailles speelde een belangrijke rol in de macht die Lodewijk XIV uitstraalde. Lodewijk zag zichzelf namelijk als de God op aarde, die vanuit Versailles zijn lichtstralen over Europa liet stralen. Daarom koos hij bij de balletshow Ballet de la Nuit van Jean-Baptiste Lully, een franse componist die werkte aan het hof van koning Lodewijk XIV, om zichzelf te presente-
Lodewijk zag zichzelf namelijk als de God op aarde, die vanuit Versailles zijn lichtstralen over Europa liet stralen. ren als de zon. Lodewijk kwam via een luik op het podium waardoor het leek alsof de zon opkwam. Hij werd de dansende zon en om hem heen dansten mannen die planten moesten voorstellen. Dit was een verwijzing naar het feit dat hij de God van de aarde was en alle andere heersers van Europa om hem heen draaiden, net als alle planeten om de zon draaien. Voordat hij deze balletvoorstelling had gemaakt had het volk geen vertrouwen in Lodewijk. Na de voorstelling kwam het vertrouwen in de zonnekoning langzaam op. De koning was gek op ballet en werkte in zo’n veertig balletvoorstellingen mee. In 1661 richtte hij de Academie Royale de la Danse op, de eerste dansacademie van Europa. Doordat dansen geinstitutionaliseerd werd, ontstond het eerste hofballet. Dit kwam omdat Lodewijk geen voorstellingen meer in zijn paleis organiseerde maar in een ander gebouw: het theater. Daarnaast werd hij zonnekoning genoemd omdat hij het stralende middelpunt was van zijn rijk en omdat in zijn grote rijk altijd wel ergens de zon zou schijnen. Lodewijk trouwde op 9 juni 1660 met Maria EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 8
ZONNEKUNST - 7
Theresa van Spanje, de dochter van de Spaanse vorst Filips IV. Ze kregen zes kinderen samen, waarvan er maar een van de kinderen, Dauphin Lodewijk, de kinderjaren overleefde. Tussen Lodewijk en Maria was er geen echte liefde. Lodewijk had hierdoor veel affaires. Tijdens een affaire met Louise de La Valliere kreeg Lodewijk twee kinderen. Daarna kreeg Lodewijk een affaire met Athenais de Montespan, Catharine Charlotte de Gramont, Bonne de Pons d’Heudicourt en meer. Tijdens zijn affaire met Madame de Montespan, die uitbloeide tot een relatie, kreeg hij zeven kinderen. Deze kinderen werden voor het hof verborgen en werden opgevoed in een klooster. Na het overlijden van Lodewijks vrouw Maria Theresa stapten Lodewijk en Madame de Mon-
tespan in het huwelijksbootje. In de zeventiende eeuw realiseerden steeds meer landen zich dat Frankrijk te veel macht had. Door deze stijgende macht en het veroorzaken van de negenjarige oorlog in 1688, keerden steeds meer landen zich tegen Frankrijk. In 1700 probeerde Lodewijk zijn kleinzoon op de Spaanse troon te zetten, dit luidde in 1701 het begin van de Spaanse successieoorlog in, die duurde tot 1713. Het lot keerde zich tegen Lodewijk. Op 1 september 1715, vier dagen voor zijn zesenzeventigste verjaardag, overleed Lodewijk XIV. Hij werd opgevolgd door zijn achterkleinzoon Lodewijk XV die op dat moment ook vijf jaar oud was. Dus Frankrijk was nog niet van de Lodewijken af.d
De kunst van de zon Lauren Hermans – De zonsondergang is misschien wel een van de meest gefotografeerde fenomenen. Hoewel het Engelse gezegde ‘to capture something in a photograph’ luidt, blijft echter de vraag bestaan of je de zonsondergang zo wel echt kunt vangen. Het betreft immers een dynamisch verschijnsel, dat nooit hetzelfde oogt of stilstaat. Een foto van de zonsondergang toont dan wel een vast beeld ervan, maar het vangt de zonsondergang niet als een geheel; niet het gevoel noch de warmte of dat hier vanuit kan gaan. En waar een redelijk vaststaand medium als fotografie zijn beperking heeft, kan ‘de kunst’ – in al haar abstracte vormen en concepten – een mogelijke oplossing bieden. Zoals bijvoorbeeld Sarah van Sonsbeeck’s Moment of Bliss.
V
an Sonsbeeck’s Moment of Bliss verleidt ons met de mogelijkheid dat wij vast zouden kunnen houden aan het gelukzalige moment van een zonsondergang. Het werk bestaat uit een podium lamp met daarin een rood-filter die de rode gloed van een zonsondergang projecteer. Oorspronkelijk was het werk in opdracht van het Amsterdamse uitvaartmuseum Tot Zover gemaakt om een sprankje hoop, een lichtpuntje te creëren in moeilijke tijden. Bij die specifieke lichtinstalla-
tie werd de zonsondergang niet in zijn geheel geprojecteerd, maar als door de ramen van het museum. Van Sonsbeeck noemt zichzelf een immateriële architect; zij bouwt niet met steen of hout maar met licht om zo het ongrijpbare en vluchtige te vangen, of eerder, na te bootsen. De interesse van de kunstenaar in architectuur is niet totaal toevallig; Van Sonsbeeck studeerde bouwkunde aan de TU in Delft voordat zij begon aan haar kunstopleiding aan de Gerrit Rietveld academie. Haar achtergrond in archiEINDELOOS JAARGANG 24, NR. 8
8 - ZONNEKUNST
tectuur vormt vaak een basis voor haar werk. gemaakt van een 2,4 meter hoge transparante Van Sonsbeeck is echter veel meer geïnteres- ‘doos’ die aan de voor- en achterkant bekleed is seerd in de immateriële aspecten van archi- met fotografisch transparante film, met ieder tectuur dan in het gebouw zelf. Een bouwwerk een andere kleurverloop. Waar de twee films is namelijk onveranderbaar: je ziet altijd het- elkaar overlappen ontstaat een nieuw kleurenzelfde. Dat wat een gebouw een ziel geeft zijn veld. Door de uit elkaar gezette plaatsing van zaken als het uitzicht vanaf een raam, de geur de films en de combinatie die de twee samen of temperatuur van een ruimte en de lichtin- vormen, wordt het tweedimensionale medium val: precies die dingen die vaak over het hoofd uitgebreid tot een driedimensionaal kleur verworden gezien en die de architectuur niet in de anderend object. hand heeft. Zo benoemt de kunstenaar dat zij Het werk is gemaakt naar aanleiding van het juist fijn vindt als mensen niet doorhebben een grootschalige installatie van Troika’s Bordat haar lichtinstallatie een kunstwerk is, en er rowed Light bij the Barbican in Londen in (daarom) doorheen lopen. 2018, een 12 meter lange rol van fotografische Met name het licht aspect binnen de archi- film die constant in beweging was, waardoor tectuur is iets dat Van Sonsbeeck inspireert. conceptueel gezien een oneindige lus van de Voor haar persoonlijk geldt licht als het belang- zonsondergang en zonsopgang gecreëerd rijkste deel van de ‘menwerd. Troika begrijpt tale architectuur’ en iets dat het fenomeen van wat ontzettend veel gehet opkomen en onluk kan voortbrengen. Oorspronkelijk was het werk in op- dergaan van de zon Vandaar dat Moment geen statisch beeld is dracht van het Amsterdamse uitof Bliss oorspronkelijk en vertaalt dit concept vaartmuseum gemaakt. bedoeld was als een naar kunstwerken. In troost- en hoopgevend tegenstelling tot Van werk binnen de nogal Sonsbeecks werk wiltreurige setting van het len zij het fenomeen uitvaartmuseum. Door het naar binnen halen van de zonsondergang niet letterlijk vangen van de zonsondergang, onderzoekt Van Sons- en binnen de leefwereld van de toeschouwer beeck de dunne lijn tussen het interieur en halen, maar erkennen zij de fluïde staat van de exterieur. Zij laat de kijker nadenken over hoe zonsondergang en vertalen zij dit op hun eigen deze zich tot elkaar verhouden. Aan de ene conceptuele manier naar hun kunstwerken. kant wordt het fenomeen dat zich enkel buiten afspeelt, binnen artificieel gecreëerd, om zo de privé ruimte te betwisten en uit te breiden. An- Ben je helemaal warm gelopen voor deze derzijds onthult ze de onwenselijkheid van het kunstwerken en zou je ze graag in het echt wilscenario dat hiermee gecreëerd wordt, om het len bewonderen? Dat kan! Beide werken worexterieur zo binnen het interieur na te bootsen den op dit moment getoond bij Galerie Ron dat men volledig afgezonderd kan zijn van de Mandos, op de Prinsengracht in Amsterdam. buitenwereld. De tentoonstelling Mirrors / Mirages is te beEen ander werk dat experimenteert met zoeken van 5 juni – 10 juli 2021. d het fenomeen van de zonsondergang of zonsopgang vangen is Segment of a sunrise van kunstenaarscollectief Troika. Dit kunstwerk is EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 8
ZONNEKUNST - 9
EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 8
10 - CENTERFOLD
MA
Zie de maan schijnt door de bomen, makkers staakt uw … Oh nee, daarvoor is het nog iets te vroeg! De maa zijn beide van groot belang in verschillende culturen. In sommige culturen staan ze voor de mannelijke en vr nooit tegelijkertijd in de hemel zien, vormen ze samen wel bijzondere verschijnselen, zoals de bloedmaan. D kent, van godinnen tot iconografische betekenissen. Tegenwoordig hoeven we echter niet m
Fallen Astronaut Iris Jocker – Dacht je dat de maan een leeg cultuurloos landschap was? Dan heb je het fout! De maan herbergt maar liefst één kunstwerk: Fallen Astronaut van de Belgische kunstenaar Paul Van Hoeydonck. Het gaat om een aluminium beeldje van een astronaut liggend in het maanstof. Naast het 8,5 centimeter kleine beeldje is een metalen plaat in het zand gestoken. Hierop staan de namen van veertien ruimtevaarders die bij de uitoefening van hun beroep zijn omgekomen. Het kunstwerk kwam in 1971 door de vlucht van Apollo 15 op het hemellichaam terecht, geplaatst door bemanningslid David Scott. Tot nu toe is dit het enige kunstwerk waarvan we met zekerheid kunnen zeggen dat het ergens op de maan ligt. We weten echter niet hoe het eraan toe is, want het werk krijgt op de maan te maken met grote temperatuurverschillen en felle UV stralen. En bezoeken is lastig, omdat de maan nu het verste museum van ons universum is geworden. .
De Bloedmaan Jessica van Zadelhof – Eens in de zoveel tijd staat de aarde precies tussen de zon en de maan in waardoor de maan een bijzondere rode kleur krijgt. Dit wordt een maansverduistering of bloedmaan genoemd en wordt tegenwoordig vooral bewonderd, maar was vroeger eerder een teken van (naderend) onheil. Zo werd in sommige culturen geloofd dat de maan verkleurde omdat ze werd aangevallen door een wild dier. De Inca’s dachten dat ze door een jaguar werd verslonden. In het oude Rome en in China was de bloedmaan een teken van gevaar en zou de maan door het ‘kwade’ overgenomen zijn. Daarom werd er gedurende de maansverduistering veel lawaai gemaakt om de kwade geesten te verjagen. Binnen sommige religieuze groepen wordt de bloedmaan nog steeds als een teken van naderend onheil gezien, maar tegenwoordig zien de meeste mensen de bloedmaan gewoon als een bijzonder natuurverschijnsel.
EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 8
Thuiskomen na een avondje flink gezopen te hebben.
CENTERFOLD - 11
AN
an daarentegen mag voor deze centerfold nog even blijven, want wat is de zon zonder de maan? Al eeuwen rouwelijke krachten. Wellicht kent u het schlagerliedje: Lady Sunshine and Mister Moon. Hoewel we de twee Deze maan werd vaak als slecht teken gezien, wat niet gek is aangezien de maan al eeuwen veel symboliek meer over de maan te theoretiseren want astronauten gaan er gewoon naartoe. 3, 2, 1 lift off!
Aards perspectief op de maan Sara Kers - De maan heeft een rijke en eeuwenoude symboliek en heeft vandaag de dag nog veel symbolische waarde. In de iconografie is de maansikkel een attribuut van de godin Diana. Een maansikkel onder de voet van Maria betekent kuisheid en Luna is de Romeinse godin van de maan. Al in het verre verleden werd er dus aan de maan een allegorische betekenis gegeven. In veel culturen is er een mythische verpersoonlijking van de maan, waarvan we er zo’n zestien kennen. In de Chinese cultuur is er een maanfeest, ook wel midherfstfeest, dat al drieduizend jaar gevierd wordt. Naast lampionnen ophangen, maancakejes eten en de drakendans is een van de festiviteiten naar de maan kijken. Hoewel er steeds meer bekend wordt over de maan, wekt het al eeuwenlang interesse op onder de aardse mensen.
Sportieve astronauten Lauren Hermans – We hebben van Iris al geleerd dat de astronauten van Apollo 15 best wel cultuurtypes waren en een kunstwerk van Paul van Hoeydonck achterlieten op de maan. Maar zij waren niet de enige die spullen hebben achtergelaten op de grote, witte planeet. De heren van Apollo 14 hadden een ijzeren golfclub mee om maangrond mee op te scheppen, maar de sportieve astronauten vonden dat een echt potje golf niet mocht ontbreken. Dat partijtje is ze vast goed afgegaan, want één goede slag in een microzwaartekracht omgeving zoals die van de maan kan een slag van een paar honderd meter betekenen. Dat ze de moeite niet hebben genomen om de ballen op te rapen is daarom ook begrijpelijk, met als gevolgd dat er nu nog steeds twee golfballen op de maan liggen.
Zo makkelijk ging het nog niet: Alan Shepard met zijn golfclub en de hele constructie die nodig was om alles op de plek te houden vanwege het gebrek aan zwaartekracht. EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 8
12 - JAPAN
Het land van de rijzende zon
Sara Kers - In het Japans wordt het land Japan Nihon of Nippon genoemd. Het woord Japan is een zogenoemd exoniem, want Japan is de topografische naam die anders is dan de plaatselijke naam. Het endoniem is dus Nihon/Nippon; dat is de topografische naam in de taal die op de desbetreffende plek wordt gesproken. Nihon, geschreven als 日本 in het Kanji, is een samenstelling van de woorden ‘zon’ en ‘oorsprong’. Japan dankt zijn naam aan de veronderstelling dat de zon daar opkomt. Echter, voor de Japanners kwam de zon natuurlijk ook op vanuit het oosten, en niet in hun land. Dus hoe komt Japan aan die eerbiedige bijnaam?
D
e Venetiaanse handelaar en wereldreiziger Marco Polo (1254-1324) heeft tijdens zijn reis door Azië ook kennisgemaakt met Japan. Hij is er nooit geweest, maar in het zuiden van China spraken de mensen daar over ‘het land van de rijzende zon.’ Want als je vanuit het zuiden van China naar het oosten uitkeek, was Japan te zien en in de dageraad de zon die opkomt achter het land. In de oudheid ontwikkelde China alle kenmerken van een geavanceerde beschaving, waaronder geschreven taal, geavanceerde steden, gespecialiseerde arbeid en bronstechnologie, tot 2000 jaar vóór Japan. Als gevolg hiervan hadden China en diens cultuur een enorm grote invloed op de jongerencultuur, en deelde zij haar filosofieën, politieke structuren, architectuur,
EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 8
boeddhisme, kledingstijlen en zelfs haar geschreven taal. In feite werd het vroegst bekende geschreven verslag van Japan gevonden in een Chinees boek. Met zo’n krachtige invloed ligt het voor de hand dat, toen Japan vroeg in zijn ontwikkeling werd beschreven, dit vanuit Chinees perspectief was. Vanaf het Chinese vasteland gezien ligt Japan in de richting waar ook de zon opkomt. Het land werd daar al eeuwen Ji-pang of Zu-pang genoemd, te vertalen als ‘de oorsprong van de zon’, vergelijkbaar met de Japanse vertaling van Nippon of Nihon. De nationale vlag van Japan wordt de “rijzende zonvlag” genoemd. Aan het begin van de zevende eeuw werd voor het eerst de Japanse vlag met de zon in het midden gebruikt. Er wordt echter gezegd dat de combinatie van kleuren op de vlag anders was dan nu. De oorspronkelijke kleurencombinatie zou een gele zon tegen
JAPAN - 13
een rode achtergrond getoond. De exacte oorsprong van de Hinomaru (de Japanse vlag) is onbekend, maar de rijzende zon had een symbolische betekenis sinds het begin van de 7e eeuw. In 607 werd een officiële correspondentie tussen Japan en China geïnitieerd, deze werd ondertekend met “van de keizer van de rijzende zon.” De zon is nauw verwant aan de keizerlijke familie van Japan, die volgens de overlevering afstamt van de zonnegodin Amaterasu. De heersende religie, die wordt gecategoriseerd als de oude Ko-Shintō-religie van het Japanse volk, omvat natuuraanbidding met in het bijzonder de aanbidding van de zon voor een succesvolle oogst en visvangst. De aanbidding van de zon wordt geïllustreerd door de legende van keizer Jinmu. Tijdens een oostelijke expeditie (Jinmu tosei) werd de broer van keizer Jimmu, Itsuse no Mikoto, gedood in een strijd tegen de lokale leider Nagasunehiko (“de langbenige man”) in Naniwa (het huidige Osaka). Keizer Jimmu realiseerde zich, als afstammeling van de zon, dat hij niet naar de zon (naar het oosten), maar vanuit de zon (naar het westen) wilde vechten. Dus ging zijn clan naar de oostkant van het Kii-schiereiland om westwaarts te strijden. Ze bereikten Kumano (het huidige Ise) en gingen richting Yamato. Daar wonnen zij de tweede slag met Nagasunehiko en veroverden zo de Kinki-regio. Voor krijgers die strijden met de zon aan hun zijde mag een dergelijke overwinning amper een verrassing heten. Al met al valt te zeggen dat de zon een centrale rol speelt in de Japanse cultuur. En hoewel we nu weten dat de zon niet uitkomt uit het Japanse landschap, maar altijd ergens op de wereld schijnt, is het goed voor te stellen hoe Japan aan haar eeuwenoude bijnaam komt. d
In de Kinki-regio maakten de krijgers onder andere kennis met deze Kinki kimono’s.
Advertentie
EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 8
14 - ZONNEBRIL
De zonnebril
Van zichtgewin tot mode-ding Iris Jocker - 27 Juni is het zover: de jaarlijks terugkerende National Sunglasses Day. Op deze dag benadrukken ze in de Verenigde Staten dat het dragen van een zonnebril je ogen beschermt tegen schadelijke uv-stralen. Oogziektes en andere oogaandoeningen kunnen door het dragen van een dergelijke bril voorkomen worden. Een zonnebril is dus niet alleen een trendy accessoire, maar die hippe glazen zijn ook erg nuttig te noemen. Waren ze voor onze (verre) voorouders ook al een onmisbare bedekking van de ogen bij felle zon of waren ze eerder een mode-ding?
EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 8
H
et is bijna ondenkbaar, maar de zonnebril is een prehistorisch stukje vernuft. De Inuit gebruikten er zo’n vierduizend jaar geleden al een. Ze maakten ze niet van glas, maar sneden smalle inkepingen in drijfhout en bonden deze voor hun ogen. Door deze spleetjes kregen ze beduidend minder zonlicht in hun ogen, waardoor ze gevrijwaard waren van pijnlijke sneeuwblindheid tijdens de jacht. Net als de huidige skibril was deze bril vooral zeer praktisch in het witte zonnige poollandschap. Tegenwoordig is de uitvinding van de Inuit echter helemaal herontdekt. Voor bijna honderd dollar kun je een echte plastic design Inuitbril kopen. Niet voor de jacht, maar puur voor esthetisch genot. In China deed zich een andere ontwikkeling voor. Hier vind je de oudste donkergetinte brillenglazen: oftewel de Ai Tai. Dat betekent zoiets als ‘donkere wolken die de zon bedekken’. Deze glazen uit de twaalfde eeuw waren gemaakt van kwarts en getint door rook. Ze boden geen bescherming tegen ultravioletlicht, maar zorgden wel voor ontspannen ogen tijdens een zonnige wandeling. Aangezien de kwarts en de slijpwijze kostbaar waren, vormden de brillen voor de Chinezen ook een statussymbool. Daarnaast werden ze gebruikt voor ceremoniële plechtigheden en waren ze volgens historische bronnen populair bij Chinese rechters. Dit laatste omdat ze hun emoties, die mogelijk het proces konden beïnvloeden, maskeerden. Het was dus een bril met zowel een modieuze als nuttige functie. Heden ten dage is China hét land dat de meeste zonnebrillen exporteert, meestal vele malen goedkoper dan de Ai Tai uit de twaalfde eeuw. Duurder geproduceerde brillen komen daarentegen uit Italië. Een land dat net als China een geschiedenis kent van zonnebrillen die zowel functioneel als fashionable waren. In het achttiende-eeuwse Venetië zorgde het vele water ervoor dat men dubbel zoveel last had van schitteringen van de zon. De rijken lieten daarom brillen met glazen van smaragd maken. De kostbaar uitgewerkte brilmonturen met allerlei
ZONNEBRIL - 15
versieringen verraadden het aristocratische en modieuze karakter van de bril. Pas vanaf de jaren twintig van de vorige eeuw werden zonnebrillen toegankelijk voor de minderbedeelde zonliefhebber. In 1929 vond de fabriek Foster Grant een manier om zonnebrillen in massaproductie te maken. De zonnebrillen met een kunststof montuur verkochten ze hierdoor spotgoedkoop in de Amerikaanse kustplaats Atlantic City. De brillen gingen als warme broodjes over de toonbank. De brillen waren niet alleen erg fijn tegen de brandende zon aan de kust, ook werden ze al snel een modegevoelig
Deze glazen uit de twaalfde eeuw waren gemaakt van kwarts en getint door rook. artikel. De rage verspreidde zich door heel de VS en acteurs zagen het nut van de donkere glazen in: ze beschermden hun ogen tegen de intense studiolampen. Op deze manier werd de zonnebril, naast zijn onmisbare functie in de zon, opnieuw een statussymbool. Het was nu een object geworden waarmee men acteurs, artiesten en kunstenaars kon herkennen. Deze sterren bepaalden, mede door de opkomst van nieuwe massamedia, wat de gewone burger op zijn gezicht droeg. Droeg Marilyn Monroe cat-eye zonnebrillen, dan droeg iedereen cat-eye zonnebrillen. Droeg John Lennon kleine ronde zonnebrillen, dan droeg iedereen kleine ronde zonnebrillen. Droeg Jackie Kennedy oversized zonnebrillen, dan droeg iedereen oversized zonnebrillen. We zien dus dat onze verre en minder verre voorouders zonnebrillen als mode- en luxeproduct gebruikten. Toch was én is de zonnebril het meest praktische middel om de menselijke ogen voor de zon te beschermen. Gelukkig hebben we 27 juni om daar ons aan te helpen herinneren.d
EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 8
16 - ZONNEBLOEM
De eeuwenoude Zonnebloem
M aura W esseling – De Helianthus annuus, beter bekend als de zonnebloem, werd zo’n vijfduizend jaar geleden gedomesticeerd door oorspronkelijke bewoners van Noord- en Midden-Amerika. De wilde versie van de bloem heeft veel bloemen, terwijl de bloem die men meestal ziet één steel heeft met een enkele grote gele bloem. Deze welbekende versie is dan ook waar de bloem waarschijnlijk zijn naam vandaan heeft: de grote gele bloem doet denken aan de zon. EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 8
ZONNEBLOEM - 17
V
ijfduizend jaar geleden werden de zaden van de zonnebloem gegeten. Ook werd er toen al gekookt met de olie uit die zaden. Maar de bloem zou ook andere functies hebben gehad. Zo werden de olie en pigment voor veel doeleinden gebruikt, zoals voor het maken van zonnebrand, maar bijvoorbeeld ook voor paarse verf die werd gebruikt op de huid, het haar en in kleding. Daarnaast stond voor veel inheemse volken in Amerika, waaronder de Azteken en de Inca’s, de zonnebloem symbool voor hun zonnegod. Maar de plant bevat ook enkele medische krachten. Zo wordt de wortel van de plant door de Zuni gekauwd wanneer er gif van een slangenbeet moest worden verwijderd. Vierduizend jaar lang was de plant erg belangrijk voor de Inheemse volken. In 1510 werd de bloem door Europeanen gevonden in Noord-Amerika, waarna zij grote aantallen van de plant terug meenamen. Zo’n tweehonderd jaar lang functioneerde de bloem in Europa enkel als een versiering vanwege zijn exotische look. In Rusland werd pas rond de negentiende eeuw de olieproductie van de bloem herontdekt. Dit had alles te maken met de Russische Orthodoxe kerk. Tijdens de vastentijd werden veel vetten en oliën verboden, maar zonnebloemolie stond niet op de lijst van verboden
oliën. In het dorp Alexeyevka werd daarom zonnebloemolie voor het eerst verhandeld, door een handelaar genaamd Daniil Bokaryov. Hij bedacht een technologie waarmee hij de zonnebloemolie snel kon produceren en dus snel verkopen. Sindsdien heeft de vlag van Alexeyevka een afbeelding van een zonnebloem. Maar een afbeelding van de bloem was niet enkel belangrijk voor de inwoners van Alexeyevka. Ook in Nederland zijn we wel bekend met een specifieke afbeelding van de gele bloemen. De serie stillevens Zonnebloemen van Vincent van Gogh kent vijf schilderijen, die hij schilderde voor zijn vriend Paul Gauguin, die de schilderijen als decoratie gebruikten in zijn slaapkamer. De schilderijen bevatten veel zonnebloemen en laten de verschillende perioden zien van de bloem, van bloei tot verwelking. Zijn gebruik van de verschillende kleuren geel was vernieuwend en was dan ook inspirerend voor een aantal van zijn schildercollega’s, zoals Isaac Israëls geïnspireerd: Israëls gebruikte de schilderijen vaak als achtergrond voor zijn eigen werken. Hoewel een van de schilderijen voor 39.921.750 dollar werd verkocht op een veiling, kun je tegenwoordig allerlei merchandise van de serie vinden, van dekbedden tot tassen. Jezelf omringen met de zonnige zonnebloem was nog nooit zo makkelijk! d EINDELOOS JAARGANG 24, NR.
18 - BLOODY SUNDAY
Sunday, Bloody Sunday Julia Kloppenborg -De zondag -normaliter de rustdag van de week- werd op 30 januari 1972 de dag van een bloedbad in Derry, Noord-Ierland. Een dertigjarig conflict in Noord-Ierland kwam op die dag op een hoogtepunt; een gebeurtenis die nu Bloody Sunday genoemd wordt. Al sinds de zeventiende eeuw werd Ierland getekend door spanningen tussen katholieken en protestanten. Dit culmineerde in de tweede helft van de twintigste eeuw in de zogenaamde “Troubles”.
B
egin zeventiende eeuw werd onder leiding van koning James I van Engeland, de Ierse provincie Ulster ingenomen door Engelse en Schotse kolonisten. Hiermee deed een protestantse minderheid zijn intrede in de provincie waarna hij onderworpen werd aan de Britse heerschappij. Lidmaatschap van een anglicaanse kerk werd de norm en bepaalde rechten werden hieraan verbonden. Hierdoor ontstond ongelijkheid tussen katholieke Ieren en protestantse kolonisten. Verruiming van de rechten van katholieken in de achttiende eeuw viel verkeerd bij de protestantse bevolking. Meer dan eens liep de spanning tussen de twee groepen uit op geweld. Dit verergerde na de afschaffing van het Ierse parlement in 1801. Met deze afschaffing werd Ierland deel van het Verenigd Koninkrijk. Ierse protestanten, fors in de minderheid, EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 8
verschuilden zich achter de Britse regering. Zij werden “Unionisten” genoemd, wat tot vandaag de dag gebruikt wordt. De Ierse katholieken, de Nationalisten, wilden hun eigen parlement en onafhankelijkheid terug. Tot begin twintigste eeuw heerste nog een zekere tolerantie tussen de Unionisten en Nationalisten. Dit liep stuk toen er economische doelen bijkwamen kijken. Gelimiteerde, Ierse zelfbeschikking werd in 1910 bijna realiteit. De Eerste Wereldoorlog zette echter een rem op het besluit. Hierna volgde een guerrillaoorlog, waar de Irish Republican Army (IRA) vocht tegen de Britten. Hier werd een punt achter gezet door het Anglo-Iers verdrag, waarmee Ierland werd opgedeeld in Noord- en Zuid-Ierland. De Ierse Vrijstaat haar onafhankelijkheid volgde pas in 1949. Noord-Ierland bleef bij Groot-Brittannië. Maar dit zorgde weer voor conflict, katholieke Ieren in Noord-Ier-
BLOODY SUNDAY - 19
land kregen ondanks hun meerderheid, een tweederangspositie en werden niet geïntegreerd in de protestante bevolking. De aanhoudende spanning resulteerde in “The Troubles”, een dertigjarig conflict dat begon i 1968. Rond deze tijd begonnen de paramilitaire organisaties aan beide kanten weer te groeien. Zo werd door de nationalisten de NICRA opgericht om de ongelijkheid en minderwaardige positie van de katholieke Ieren aan te kaarten. Unionisten zagen gelijkheid tussen protestanten en katholieken niet zitten. Geweld brak uit en de Noord-Ierse politie werd beschuldigd van een kant kiezen in gevecht; zij verdedigden Unionisten en stonden geweld toe. De NICRA werd ervan beschuldigd wapens in te kopen en een oorlog te willen beginnen. De NICRA had echter amper bewapening. De groep had zelfs een tekort aan aanhang en probeerde haar gelijk juist op een geweldloze manier te krijgen. De Ulster Volunteer Force, een loyalistische groep aan de kant van de Unionisten, liet de eerste bommen afgaan tijdens The Troubles. De actie werd zo uitgevoerd, dat het leek alsof de NICRA de bommen had gepland en af liet gaan. Zo werd de NICRA de schuld opgelegd en werd de groep als gevaarlijk en gewelddadig gezien. In 1971 werd een wet aangenomen die het mogelijk maakte verdachte IRA leden zonder proces op te laten sluiten, genaamd de “Internment”. Dit was mensenrechtenschending, en op 30 januari 1972 werd door de NICRA een vreedzame mars georganiseerd in Derry. Op dat moment gold een
verbod op protesten in Derry. Toch waren er 15.000 mensen aanwezig. Als reactie op het vreedzame protest werden leger- en politietroepen de stad in gestuurd. De wegen werden geblokkeerd en het protest escaleerde in gewelddadige confrontatie tussen de protesterende Nationalisten en het leger en de politie. De politie kreeg opdracht gegeven zo veel mogelijk protesterende burgers te arresteren, en toen zij zich verzetten werd het vuur geopend. Uit een onderzoek dat volgde bleek dat 21 soldaten geschoten zouden hebben op de ongewapende demonstranten. In totaal kostte het bloedbad 14 ongewapende burgers het leven en vielen vele gewonden. Het Widgery-tribunaal werd opgericht om onderzoek te doen naar het bloedbad en concludeerde dat de soldaten onschuldig waren voor de dood van de burgers. Deze uitspraak leidde tot enorm veel kritiek. Zo werd er gesproken van corruptie, onrechtvaardigheid en mensenrechtenschending. Pas 20 jaar later, na het Goede Vrijdagakkoord dat een einde maakte aan The Troubles, werd een nieuw grondig onderzoek aangekondigd. De exacte reconstructie van de gebeurtenissen op 30 januari 1972 werden in 2010 gepubliceerd in een rapport. Hierop bood Britse premier David Cameron namens de regering zijn excuses aan. Bloody Sunday, de naam die de dag van het bloedbad gekregen heeft, definieert voor vele Ieren nog steeds het conflict. De gebeurtenis kleurt nog steeds een zwarte pagina in de roerige geschiedenis van Noord-Ierland. d
Advertentie
Interesse? Mail naar eindeloosamsterdam@gmail.com EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 8
20 - QUIZ
Check jouw zontype! Iris Jocker - Nu je alles weet over de zon, of nog alles gaat lezen over de zon, is het tijd om erachter te komen op welke historische zonaanbidder jij lijkt. Doe dus snel de test!
De eerste warme zonnige dag van het jaar breekt aan en wat doe jij? A. Jij trekt meteen alles uit, smeert je natuurlijk goed in met zonnebrand, en gaat dan lang uit in de zon liggen. B. Jij gaat meteen naar de winkels, want al jouw zomerkleren uit 2020 zijn alweer uit de mode. C. Jij gaat meteen naar binnen, doet alle gordijnen dicht en maakt het jezelf behaaglijk met een verkoelend drankje en een ventilator. Het is 3 mei 1715. Er is een totale zonsverduistering in het noorden van de Nederlanden te zien, de zogenoemde Halley’s Eclipse. Wat gaat er op dat moment in jou om? A. Paniek!! De aarde vergaat!! B. Had ik maar zo’n fancy zonnebrilletje om dit astronomische schouwspel waar te nemen. C. Heeeerlijk, even geen zon. Welke zonnebril zou jij dragen op een terrasje in de namiddagzon?
A.
B.
C.
Welke geleerde spreekt jou het meeste aan? A. Galileo Galilei, want alles draait natuurlijk om mij, uhh ik bedoel de zon. B. Claudius Ptolemaeus, want ik zie toch dat de zon om de aarde draait en zo met haar licht mij laat shinen. C. Archimedes, want die gast bedacht een manier om met de zon en een paar spiegels vijandelijke schepen in brand te steken. Wat is jouw favo vakantiebestemming? A. Yuma in Arizona, dé stad met de meeste zonuren van de wereld. B. Frankrijk! C. Ik blijf liever thuis. Meeste A: Belenos Jij hebt wel heel veel weg van de Keltische zonnegod Belenos. Jij bent waarschijnlijk zo vaak in de zon te vinden dat de zon en jij één zijn geworden. Niet gek opkijken als op 1 mei allemaal takkenbossen voor jou, of moet ik u zeggen, in de hens worden gestoken.
EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 8
Meeste B: Lodewijk XIV Zo te zien ben jij een echte zonnekoning, net als Lodewijk XIV van Frankrijk. De zon is niet het belangrijkste, maar ze zorgt ervoor dat jij het middelpunt van de belangstelling bent. Jij kleedt je daarom op een zomerse dag volgens de laatste mode om, net als Lodewijk, lekker te kunnen flaneren.
Meeste C: Icarus De zon en jij zijn niet de beste maa tjes. Als de zon te fel wordt smelt jij, net als de vleugels van Icarus. Door vervelende ervaringen met de zon in het verleden blijf jij liever zoveel mogelijk uit haar buurt. Je bent al genoeg verband, je hoeft niet meer zo nodig met je neus door alle hooikoorstpollen te lopen en te zweten als een otter. Gelijk heb je!
