DÜŞÜK FİNANSMANLI KONSEPTLERDE RİSKLER Dünyada ve ülkemizde franchising faaliyetleri son yıllarda çok hızlı büyüme göstermiş ve ülke ekonomileri için çok önemli bir yapı haline gelmişlerdir. Bugün hemen hemen tüm ticari kategorilerde franchising yapılanması görmemiz mümkün hale gelmiştir. Özellikle 2010 ve sonrasında franchise uygulamalarında patlama yaşandı diyebiliriz. Bu büyüme o kadar hızlı oldu ki; örneğin bir yandan bir markanın çatısı altında faaliyet gösterirken diğer taraftan kazandığı deneyimlerle kendi markasını oluşturup zincirleşmeye çalışan çok sayıda marka yatırımcısı ile karşılaştık. Bunların birçoğu daha yolun başındayken pazardan çekilmek zorunda kaldılar. Tabi başarılı olup markalaşarak sektöründe önemli konuma gelenlerin olduğunu da hepimiz biliyoruz.
Muhammet Nezif Emek
Yönetim Kurulu Üyesi Board Member
Yine franchising’in faaliyetlerinin çok hızlı büyüdüğü bu son dönemde; her konuda ve kategoride çok sayıda marka bolluğu yaşadık. Gıda, tekstil, gibi sektörlerde alışılagelmiş kategoriler alt kategorilere ayrılarak bu kategorilerde zincirleşmelere şahit olduk. Döner sektöründen bir örnek verecek olursak. Döner restorancılığı; İskender, et döner, tavuk döner, soslu döner, karma döner, gibi altı alt kategorilerde zincirleşmeye başladı. Aynı durumu tatlı, kahve, pizza gibi diğer işlerde de görebiliriz. Zenginlik ve çeşitlilik olarak değerlendirdiğimiz bu durum her ne kadar olumlu bir görüntü olarak algılansa da pazarın kapasitesi, işlerin sürdürülebilirliği açısından baktığımızda bu genişlemelerin hepsinde çok iyi sonuçlarla karşılaşamadık. Büyük hayallerle kurulan işletmelerin birçoğu bir yılı dahi tamamlayamadı. Franchise pazarında yaşanan bolluk ve sonrasında oluşan kapanma ve el değiştirmeleri irdelediğimizde; marka, konsept, ürün, hizmet, pazar gibi birçok parametre söz konusu olmakta, durumun tanımı ve çözümü için de net bir görüntü yakalanması mümkün görünmemektedir. Ancak yatırım maliyetinin bu yaygınlığa katkısının büyük olduğunu tahmin edebiliriz. Konsept maliyeti azaldıkça şubeleşmelerin çok daha hızlı olduğu aynı şekilde şube kapamalarının da aynı hızda devam ettiği görülecektir. Özellikle 2015 yılından itibaren, gerek pazara giriş stratejisi olarak ve gerekse büyüme stratejisi olarak bazı markaların franchise bedeli almayan, düşük konsept yatırımlı modelleri sıkça kullandığını görmekteyiz. Bu her açıdan doğru görünen ve ilk tercih edilecek stratejilerden biri. Zira, bir markanın pazara girmesi ve hızlı büyümesi için tüketicilere ulaşması ve bilinirliğinin artması gerekir. Bunun için de hızlı şubeleşmek gerekir. Hızlı şubeleşme için de doğal olarak cazip imkanlar sunulmalıdır. Buraya kadar her şey gayet mantıklı ve kabul edilebilir görünüyor. Peki sorun nerede? Bunu sürdürülebilirlik olarak tek kelime ile ifade edebiliriz. Markaların giriş yaptıkları pazarlarda tutunabilmesi için konsept, ürün ve hizmet açısından sürdürülebilir sistemlere sahip olmaları gerekmektedir. Tüketiciye hizmet edecek bir marka yapmanın hangi aşamalardan geçtiğini ve sürdürülebilirliği nasıl sağladığına bakalım. Güçlü bir marka oluşturmak için; çok iyi bir ön hazırlık, güvenilir ürün ve hizmet ile tutarlı konsept ve konum, gibi birçok husus karşımıza çıkacaktır. Öncelikle markanın kurucusundan başlamak gerekirse kuracağı marka ve faali-
2021 FRANCHISE REHBERİ 20
yet göstereceği sektör ile ilgili bilgi ve deneyim durumu çok önem arz etmektedir. Daha sonra, kurucu oluşturacağı markanın tüm ayrıntıları en baştan kurgulamalı. Zamanla oluşacak değişiklikler bu ön kurguya engel olmayacaktır. Aynı şekilde, markanın teslim edileceği franchise’ların doğru bir şekilde seçilmesi ve ekiplerin iyi bir eğitimden geçirilmesi gerekmektedir. Tabi bu eğitimlerin sürekli tekrar edilerek hizmet istikrarının kalıcılığının sağlanması gerekir. Tüm bunları yapmanın da bir maliyeti vardır elbette. Para kazanma amaçlı kurulan ticari işletmelerin tüm bu maliyetleri kendi sistemlerinden kazanması durumunda ancak rasyonel bir ticaretten söz edebiliriz. Konsept maliyetleri düştükçe bu hazırlık ve eğitim maliyetlerinin karşılanmasının çok kolay olmayacağını hepimiz kabul ederiz. Bu durum ise hızlı açılış, kısa eğitim ve şubeden şubeye farklılık gösterecek hizmet riskleri olarak karşımıza çıkacaktır. Tabi ki birçok akıllı çözüm ve toplu alım uygulamaları ile konsept maliyetleri alternatiflerine göre düşebilir, ya da uygulama farklılıkları eğitim sürelerinde farklılıklara yol açabilir. Bu tarafta bir sorun yok. Yeter ki hazırlanan konsept, verilen eğitimler ve kurulan işletmeler sunulan hizmetle tutarlı ve uyumlu olsun. Herkes yatırım yaparken mutlaka maliyetin minimum olmasını hedefler. Ama bunun bir optimum noktası olması gerekir. Tabi bu da sektöre, işe ve iş planına göre değişmektedir. Ama günümüzde hemen hemen aynı iki işin çok farklı yatırım bedelleri ile kurulduğunu görmekteyiz. Bazen benzer işlerin arasındaki yatırım farklarını marka ile dahi açıklayamaz örnekler görüyoruz. Peki işin sırrı ve çözümü nedir? İşte bütün uzmanlıkların odaklanması gereken en temel sorumuz budur. Bu soruya bulunacak doğru cevaplar sektörümüzün çok daha güçlü bir geleceğe ulaşmasını sağlayacaktır. Büyük emek ve hayallerle açılan şubeler, yapılan yatırımlar bazen çok sürede kapanan işler olarak karşımıza çıkmaktadır. Peki, kapanan bu işyerlerinin kaçında temel sebep yatırımın düşük finansmanlı yatırım olmasıdır. Franchise’lardan alınan bedeller karşılığında; arge ve inovasyon çalışmaları sürekli devam ediyorsa, şubeler doğru bir şekilde açılıyorsa, tüm gerekli eğitimler veriliyorsa, şubelere tam destek veriliyorsa, güçlü bir sistem altyapısı ve yönlendirici raporlamalar varsa, rekabet etiğine uyuluyor ve yatırım geri dönüşü makul bir süreye yayılmışsa, bu bedellerin doğru tespit edildiğini söyleyebiliriz. Bu bedellerin alınmaması ya da düşük tutulması nedeniyle; bir önceki paragrafta saydığım hususlarda (bu hizmetlerin maliyeti vardır) yetersiz kaynak ve destek ayırılıyorsa bu düşük bedelli bir yatırımdan ziyade yanlış bir yatırımı olarak başarısız olma riski ile karşı karşıya kalacaktır. Hepimizin de çok iyi bildiği üzere her şeyin bir bedeli vardır. Bir marka çatısı altında ticaret yapmaya karar verdiğimiz zaman o işin ve markanın hakkı olan bedeli ödemeyi baştan kabul etmeli, bu bedelin karşılığı olan hizmetlerden de tümüyle yararlanma hakkımız olduğunu iyi bilmeliyiz. Saygılarımla.
