Ballonstof winter 2022

VAN HET BESTUUR NL

Het zomerseizoen is voorbij, met nog enkele mooie najaarsdagen erachteraan. Dit jaar mag tot een van de beste jaren voor ons als ballonvaarders worden gerekend. Een ongekend aantal passagiers heeft zich gemeld, met reeds een wachtlijst voor 2023.

4We blikken terug op een jaar met relatief weinig incidenten/ accidenten en daarom een flinke korting op onze verzekering. Fors meer nieuwe ballonnen zijn toegevoegd aan de lijst met registraties, dat is een teken dat men weer durft te investeren in nieuw materiaal. Alle nieuwe eigenaren van harte gefeliciteerd.

Volgend jaar staat het KNMI met een vernieuwing op de planning, een safety seminar in het voorjaar. De komende winter maken de meesten zich op voor een winteravontuur, het succes van Stubenberg in het najaar heeft de ronde al gedaan.

Vergeet niet de winter te gebruiken voor de standaard operatortrainingen en -activiteiten: crew training, pilot safety training, doornemen van voorvallen, maken van de risico analyses, leermomenten meenemen in de organisatie en training. Daarnaast zijn er de trainingen m.b.t. het brevet, profcheck LPC (vaak in combinatie met OPC), en de benodigde vaarten.

Voor de FI’s onder ons wordt er een tweedaagse training ingericht en de 9-jaarlijkse check georganiseerd, zodat iedereen weer kan voldoen. De komende winter wordt dit de klus om te klaren.

Allen succes met de trainingen en leuke evenementen in de winter, en iedereen fijne feestdagen en een mooi 2023 gewenst!

VAN HET BESTUUR BE

T is weer voorbij die mooie zomer…’ zou Gerard Cox voor ons zingen. Het was een mooie warme zomer. En dan leg ik graag de nadruk op het feit dat deze warm was. Is dit de toekomst? Telkens meer van dergelijke warme periodes met hittegolven? Gaan we naar een toekomst dat het ook in België moeilijker en moeilijker zal worden om te ballonvaren in de avond? Net zoals men in vele landen enkel met de ballon vaart in de ochtend? Toegegeven, het zijn zaken waar we af en toe al eens even bij beginnen stilstaan. Zelfs nu ik het voorwoord schrijf, dd. 2 november 2022, is het in het voorbije weekend +20°C graden geweest.

Ook de afgelopen periode zijn we met zijn allen er nog op uit getrokken om tientallen passagiers de ballonvaart te laten beleven waar ze reeds lang op gewacht hebben. Het werd de echte zomer van de bevrijding. Vele enthousiaste, tevreden passagiers die eindelijk gebruik konden maken van hun cadeaubon die ze reeds voor, tijdens of kort na de corona uitbraak kregen.

Ikzelf had het genoegen om een groep kleinkinderen te varen met hun grootmoeder van 88 jaar. Door corona en allerlei omstandigheden moest ze 3 jaar wachten. En het lot wil dat de vaart net doorgaat in haar verjaardagsweek, op de sterfdatum van haar man exact tien jaar later. Alsof het zo had moeten verlopen. Een heerlijke avond en de vaart die me enorm is bijgebleven dit seizoen. Het enthousiasme en de liefde van de grootmoeder samen met haar kleinkinderen. Hiervoor vaar ik met een ballon en ik kijk reikhalzend uit, na al onze winter avonturen, om in 2023 opnieuw dergelijke prachtige momenten met onze passagiers (klanten, vrienden, familie,..) te mogen beleven!

Naast de vele passagiersvaarten mochten we ook genieten van prachtige sportprestaties op het wereldkampioenschap in Slovenië. Stefan Zeberli uit Zwitserland vloog naar de wereldtitel en als Belgen mochten we ook bijzonder trots zijn, want na een 3e plaats op het voorbije EK was David Spildooren goed voor een mooie top-10 notering! Proficiat David.

En als die mooie zomer voorbij is, denken we allen aan de winter en zijn avonturen. Geniet van een prachtige wintervaart samen met je teamleden, van de prachtige vaarten in de bergen met mooie witte sneeuwtapijten die onder je voeten voorbij schuiven of van mooie vaarten in warmere bestemmingen.

De raad van bestuur wenst jullie alvast een spetterend eindejaar en voorspoedig 2023!

Namens de Raad van Bestuur KBBF Djorry Simoen

René Zwarteveen Voorzitter KNVvL Afdeling Ballonvaren

BALLONVAREN IN CYBERSPACE

De Microsoft Flight Simulator (MFS) is een van bekendste en meest uitgebreide vliegsimulatieprogramma’s en een van de langstlopende pc-videogameseries. Sinds enkele jaren kunnen externe ontwikkelaars functionaliteit aan het programma toevoegen, die spelers vervolgens kunnen kopen.

Op 7 oktober 2022 lanceerde de Hype Performance Group op de MFS een luchtballon en sindsdien kun je er samen met twee passagiers in hun gedetailleerd vormgegeven 3D-ballon een virtuele vaart maken. De ballon is voorzien van een hoogte- en variometer, een envelop-thermometer, een GPS locatie- en snelheidsmeter een bewegende kaart. Brander- en omgevingsgeluiden en het uitluisteren van lokale radiostations maken de virtuele ervaring compleet. De simulator is niet bedoeld en niet geschikt voor trainingsdoeleinden, werkt alleen vanaf de nieuwste MFS-versie (MSF2020) en kost € 15. Zie flightsimulator.com en hypeperformancegroup.com/products/hpg-hot-air-balloon.

PIJNBOOMPITTENPLUKKER ZOEKT HET HOGEROP

ZEPPELIN WEER IN BLIJDE VERWACHTING

Zeppelin Luftschifftechnik GmbH gaat in Friedrichshafen een zesde Zeppelin NT bouwen. Het luchtschip is besteld door zusterbedrijf Deutsche Zeppelin Reederei GmbH en kan 15 passagiers vervoeren. De nieuwe LZ N07-101 zal vanaf 2024 samen met twee andere Zeppelins rondvaarten gaan verzorgen boven de Bodensee en andere (vnl. Duitse) regio’s. De Zeppelins NTs varen sinds 1997 en mogen sinds 2001 passagiers vervoeren. In 2017 werd de totnutoe laatste Zeppelin overgedragen aan het Amerikaanse bedrijf Goodyear, dat drie luchtschepen van Zeppelin in de vaart heeft. Het totaal aantal Zeppelin NTs dat operationeel is komt daarmee in 2024 op zes stuks. Meer informatie op www.zeppelinflug.de/en/.

Om pijnboompitten te oogsten gebruiken Chinese notenplukkers in het noordoosten van het land soms waterstof-kabelballonnen die hen, staande op een aluminium platform, naar de hoogste boomtoppen brengen. Zo ook notenplukker Hu afgelopen september in de provincie Heilongjiang. De ballon van de 40-jarige Hu rukte zich echter los, en begon aan een onbedoelde reis die maar liefst twee dagen duurde en 300 km verderop in de regio Fangzheng bij de grens met Rusland eindigde. Via de mobiele telefoon werd contact onderhouden met de onfortuinlijke pittenplukker. Hu bleek, volgens ambtenaar Fu van de Hailin Forestry Administration, bij de landing in prima gezondheid, afgezien van een pijnlijke onderrug vanwege het lange staan. In 2017 gebeurde iets vergelijkbaars; toen dreef een dergelijke losgeschoten ballon af naar Noord Korea, waarna er naar verluid niets meer van plukker Bi Kesheng werd vernomen (zie Ballonstof winter 2017). De foto betreft niet de ballon van Hu of Bi.

Doe eens gek! Doe mee aan de Dutch Long Jump. Ga je de uitdaging aan om de langst mogelijke afstand in Nederland te varen? Als het niet de langste afstand is, heb je sowieso een geweldig mooie ervaring gehad. Het begint al anders dan anders. Kijken naar de meteo of er een stevige wind staat en dan pas de verdere planning. Van waaruit wil ik varen? Noord, zuid, eerst een eind rijden of niet? Kan ik daar ergens starten? Ken ik daar iemand? Wil ik alleen in de mand? Wat is prettig om mee te nemen? Koffie, thee, broodjes, zoet, hartig? En iets om behoefte in te doen, als je niet meer over de rand kunt plassen! Vind je het leuker om met meerdere ballonvaarders tegelijk te gaan? We hebben hier een WhatsApp groepje voor gemaakt. Wil je gewoon eerst wat meer info? Stuur dan een berichtje naar Jan Oudenampsen (06 53 33 69 33). Kijk ook eens op www.dbcc.nl en/of meld je daar aan. Vergeet niet de onvergetelijke foto’s te maken!

NEW KID ON THE BLOCK

Europa - althans het werelddeel, niet de Unie - heeft er een nieuwe ballonmerk bij. Het in Breadstone nabij Bristol, Engeland gevestigde luchtreclamebedrijf Exclusive Ballooning heeft eerder dit jaar Diamond Hot Air Balloons gelanceerd. Deze nieuwste tak van het Britse bedrijf is onlangs gecertificeerd voor de productie van luchtballonnen. Het bedrijf is vooralsnog voornemens om haar luchtballonnen alleen voor eigen clientèle te produceren. De groene Alien special shape G-OMIB van Diamond was dit jaar op diverse ballonfestivals te bewonderen. Verder bracht het bedrijf al een demonstrator en een reclameballon voor Chameleon Spray Perfect Paint voort www.diamondballoons.co.uk.

LONG JUMP: DOE EENS GEK

DELTA-DROP MET LUCHTBALLON

Na enkele jaren corona-uitstel en eerder in 2022 gecanceld door het weer, was het in september zover: een delta-drop onder een ballon. Een gebeurtenis die al wel eerder is gedaan, maar nog steeds uniek is en een gedegen voorbereiding vergt. Welke limieten willen de delta- en ballonpiloot stellen? Via een online call kon er veel geregeld worden. Het Operations Manual werd aangevuld met Special Operations delta-drop en een Notam werd ingediend. Op 29 september waren de meteo-omstandigheden optimaal voor delta-piloot Ivo van der Leenden en ballonpiloot Jan Oudenampsen, met weinig wind en geen bewolking. Zelfs de para lukte het om vanaf 4500 ft terug te keren op het startveld. Zie ook www.leernudeltavliegen.nl.

BOMANS VOELT NATTIGHEID

LOUIS CAPAZZA (BIJNA) HERDACHT

Louis Henri Capazza (1862–1928) was een Franse ballonvaarder die van 1892 tot 1898 in België woonde. Hij had diverse patenten voor parachute-ontwerpen op zijn naam staan. In 1896 sprong hij met een valscherm naar beneden, boven het Citadelpark van Gent. Reden genoeg voor het Stadsarchief Gent om, toen de stad een nieuwe straatnaam zocht, de optie ‘Louis Henri Capazzastraat’ in een prijsvraag voor te leggen aan de Gentenaren - die allen mochten meebeslissen over de nieuwe naam. Uit vier straatnaamopties koos de meerderheid echter voor de naam Gravenbolwerkstraat. Daarmee stond Capazzo’s valschermstunt kort weer even in de (lokale) belangstelling maar de opleving was van korte duur,

Op 30 april 1951, Koninginnedag, maakte de destijds beroemde schrijver Godfried Bomans (1913-1971) een onfortuinlijke gasballonvaart met Nini Boesman van de Haagsche Ballonclub. De vaart eindigde in de Noordzee bij Zandvoort, op honderden meters uit de kust, terwijl vanwege een noordoostelijke wind en een aflandige stroming de ballon verder de zee op dreef en terugzwemmen onmogelijk was. Lang verhaal kort: Nini en Godfried werden gered én werden landelijk nieuws. Bomans bleef bevriend met de familie Boesman en werd erelid van de Haagsche Ballonclub, maar zou nooit meer in een ballon stappen. In zijn jeugdboeken Pa Pinkelman & Tante Pollewop en Pim, Frits en Ida verwerkte Bomans elementen uit zijn vaart. Fred Berendse maakte er ruim 70 jaar later een hoorspel over en publiceerde onder auspiciën van het Godfried Bomans Genootschap de gebeurtenissen in het boekje ‘Ik zag de wereld op haar mooist – de hachelijke ballonvaart van Godfried Bomans’. Het bevat veel details over de voorbereidingen, de vaart zelf en de periode erna, met nieuw beeldmateriaal: € 6,00 - 40 pagina’s - haarlemsewinkels.nl. De podcast is te beluisteren via o.a. soundcloud.com (zoek op de boektitel).

VAREN MET NIET-EASA BALLONNEN: RECTIFICATIE

In Ballonstof najaar 2022 staat op pag. 34-35 een handig overzicht dat aangeeft hoe te handelen door wel/niet EASA-gebrevetteerde ballonvaarders bij vaarten op wel/niet EASAgeregistreerde ballonnen binnen wel/niet EASA-territorium. De tabel op de linker pagina beschrijft de situatie met EASA-ballonnen; de tabel op de rechterpagina met niet-EASA ballonnen. Op de rechterpagina staat in de linker kolom echter foutief vermeld dat het hier EASA-ballonnen i.p.v. niet-EASA ballonnen betreft. De oplettende lezer had het al door, want de voorbeelden en beschrijvingen in deze tabel betreffen situaties met nietEASA ballonnen, maar voor alle duidelijkheid: de linker tabel (pag. 34) betreft het varen op EASA-ballonnen; de rechter tabel (pag. 35) op niet-EASA ballonnen.

U-SPACE

Wat is het, en wat hebben wij ermee te maken?

KAREL ABBENES

U-SPACE IS GERESERVEERD LUCHTRUIM DAT BESTEMD IS OM TE WORDEN GEBRUIKT DOOR DRONES DIE DOOR DE BESTUURDERS NIET WORDEN GEZIEN, EN VOLLEDIG OP EIGEN INSTRUMENTEN VLIEGEN. DAT WORDT OOK WEL BVLOS GENOEMD: BEYOND VISUAL LINE OF SIGHT. JE KUNT IN DERGELIJK LUCHTRUIM TIJDENS HET BALLONVAREN OF BIJ DE LANDING DUS EEN BVLOS-DRONE TEGENKOMEN.

Drones worden o.a. gebruikt om inspecties van waterwegen en gebouwen uit te voeren, voor het opsporen van drenkelingen, voor bloed- en medicijntransport tussen ziekenhuizen, voor brandweer en politie, voor militaire toepassingen, voor boeren die met drones precisielandbouw bedrijven en in de toekomst voor pakketbezorging en personenvervoer. De inzet van drones is van maatschappelijk belang en de dronewereld heeft grote (economische) macht.

Veiligheid

Omdat bemande luchtvaartuigen en onbemande drones hetzelfde luchtruim gebruiken, moeten er maatregelen worden genomen om de veiligheid in de toekomst te garanderen. Er wordt daarom gewerkt aan een soort ATC (Air Traffic Control) voor drones, maar dan in hoge mate geautomatiseerd. We noemen dit UTM Unmanned Traffic Management. De vier belangrijkste bouwstenen daarvan zijn:

• Identificatie (van het luchtvaartuig)

• Geo bewustzijn (waar mag wel/niet gevlogen worden)

• Luchtverkeersinformatie (wat vliegt waar en wanneer)

• Vlucht autorisatie (mag een drone de vlucht aanvangen) U-Space betreft dus een set aan afspraken, protocollen,

software, communicatiemiddelen en standaarden die ervoor moeten zorgen dat de toenemende integratie van drones in het bemande luchtruim ordentelijk verloopt, met name in die lagere luchtlagen, waar wij als ballonvaarders ook actief zijn.

Consequenties

De EASA-lidstaten bepalen zelf in welke gebieden U-Space van toepassing zal zijn. Waarschijnlijk betreft het in Nederland in ieder geval de CTR’s en restricted areas (EH-Rs), maar mogelijk ook militaire laagvlieggebieden en in een later stadium ook bebouwde gebieden en wellicht speciale drone corridors. Aldus heeft U-Space aanzienlijke consequenties voor het bemande luchtverkeer, en met name de voor de laag vliegende en -varende ‘General Aviation’. Binnen U-Space zullen alle luchtvaartuigen namelijk regelmatig de positie moeten doorgeven. EASA bekijkt welke techniek zich hiervoor het beste leent, want de huidige apparatuur aan boord van drones is nog niet goed gecertificeerd en op elkaar afgestemd en het ontbreekt vaak aan back-up systemen. De KNVvL heeft zitting in diverse werkgroepen, om de belangen van de General Aviation te behartigen. We constateren dat de belangen van de drone-community erg groot zijn

DOOR

DRONES ZULLEN STEEDS VAKER GEBRUIKT GAAN WORDEN VOOR BIJV. HET UITVOEREN VAN INSPECTIES, VOOR OPSPORINGSDOELEINDEN, VOOR MILITAIRE TOEPASSINGEN EN VOOR GOEDERENBEZORGING. HET BEDRIJF WING VAN GOOGLE’S MOEDERMAATSCHAPPIJ ALPHABETH LEVERT SINDS VORIG JAAR, NA 10 JAAR TESTEN, DE EERSTE PAKKETTEN OP DEZE MANIER AF, IN EEN AANTAL GESELECTEERDE GEBIEDEN IN DE VS, AUSTRALIË EN FINLAND. INMIDDELS ZIJN ER OP DEZE MANIER 300.000 PAKKETTEN BEZORGD. IN OKTOBER OPENDE HET BEDRIJF EEN DEPENDANCE IN IERLAND, VOORUITLOPEND OP DE NIEUWE EASA-REGELGEVING DOOR U-SPACE (FOTO WING).

en er komen bij ILT en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat voorstellen ter tafel die ons behoorlijk in de weg kunnen zitten.

Wetgeving

EASA heeft nieuwe wet- en regelgeving aangenomen die formeel begin 2023 moet ingaan. SERA 6005 (c) U-Space airspace luidt : ‘Manned aircraft operating in airspace designated by the competent authority as a U-Space airspace, and not provided with an air traffic control service by the ANSP, shall continuously make themselves electronically conspicuous to the U-Space service providers’.

Dat wil dus zeggen, dat wij ons in principe al vanaf januari 2023 elektronisch zichtbaar moeten maken zodra wij in U-Space varen. Men zal echter in de praktijk geen U-Space kunnen aanwijzen, zolang er geen oplossing is voor de elektronische zichtbaarheid van drones en andere luchtvaartuigen (ook wel E-Conspicuity genoemd). EASA stelt een aantal opties daartoe voor, die nu nader worden uitgewerkt. Deze opties lopen uiteen van ADS-B Light (zie kader) tot het gebruik van een relatief simpele app. Wij zitten aan tafel en praten mee, maar een werkende oplossing voor de ballonvaart is er nog niet. We steunen experimenten met alle modaliteiten, en de oplossing die voor ons acceptabel is moet goedkoop en betrouwbaar zijn. We proberen te voorkomen dat er U-Space komt op voor ons belangrijke gebieden en promoten U-Space boven zee en op en rond vliegvelden. Soms lukt dat, maar soms ook niet. Onze insteek is verder dat wij gezien onze positie in het luchtruim (slecht bestuurbaar, korte vaartijd, afhankelijkheid van een geschikt landingsveld, overal kunnen opstijgen en landen) te allen tijde voorrang moeten hebben boven een drone of een Urban Aerial Vehicle (onbemande luchttaxi).

Hoe verder?

EASA heeft m.b.t. de oplossingsrichting gekozen voor ‘ADSLight’. De precieze inhoud van deze kreet wordt op dit moment nader uitgewerkt. Het kan een simpele app zijn als Safesky of het invoeren van (en betalen voor?) van

ADS-B Light. Hou de berichtgeving in de gaten met betrekking tot dit onderwerp.

Gelukkig hebben wij zitting in diverse werkgroepen en in de zgn. Drone Council Nederland, waar over de toekomstige locaties van U-Space wordt gesproken. Wij verwachten dat er vooralsnog met grote terughoudendheid U-Space zal worden aangewezen en zullen - zolang er geen oplossing is voor de elektronische zichtbaarheid van drones en andere luchtvaartuigen (E Conspicuity) - bezwaar blijven maken tegen dronecorridors en belemmerende activiteiten van drones.

Wat is ADS-B?

ADS-B ofwel Automatic Dependent Surveillance - Broadcast is in de Verenigde Staten sinds 2020 verplicht als primair identificatie- en volgsysteem van luchtvaartuigen. Ieder luchtvaartuig stuurt autonoom (‘ADS-B out’) data naar een ander vliegtuig of grondstation. Bij een transponder moet het radarsysteem de transponder ondervragen en krijgt dan een kort antwoord. ADS-B zendt continue de benodigde datareeks uit, daar is geen ondervraging voor nodig. Wie in de VS vliegt of vaart met een ontvanger van die data (‘ADS-B in’) kan dus zien waar andere luchtvaartuigen zich bevinden, op welke hoogte en met welke koers en snelheid. Foreflight heeft een app met weer en verkeer, die naast het luchtverkeer ook het weer op de tablet laat zien. Skydemon heeft meegedaan aan experimenten in de UK en ook Garmin heeft diverse proefprojecten lopen. ADS-B wordt op dit moment door LVNL niet op het vaste land van Nederland ondersteund, maar in het kader van SERA 6005(c) is het een van de opties die door EASA worden overwogen, want beide eerdergenoemde experimenten (Skydemon, Garmin) lieten/ laten zien dat ADS-B van toegevoegde waarde kan zijn. Optioneel zou, voor het lagere luchtruim, ook het gebruik van het telefoonnetwerk, 4G en 5G, een optie zijn. Daar kleven echter enkele nadelen aan: het netwerk is niet voor de luchtvaart ontworpen, niet overal 100% betrouwbaar en 5G werkt over korte afstanden waardoor het op grotere hoogte onbetrouwbaarder wordt.

BALLONSTOF KERSTPUZZEL 2022

DE 40E VERJAARDAG VAN BALLONSTOF SLUITEN WE AF MET EEN KERSTPUZZEL DIE UIT DRIE ONDERDELEN BESTAAT. KIES ZELF OF JE AAN ÉÉN, TWEE OF ALLE DRIE DE ONDERDELEN MEEDOET. OM DE VRAAGSTUKKEN OP TE LOSSEN IS SLECHTS BEPERKTE BALLONVAARTKENNIS NODIG. KORTOM: DE HELE FAMILIE KAN MEEDOEN! IS ER EEN BETERE MANIER OM SAMEN DE KERSTDAGEN DOOR TE BRENGEN?

Zo doe je mee

De kerstpuzzel bestaat uit drie delen: een Gordon Bennett Challenge, een GEMAB Contest en een Kruiswoordraadsel. Je kiest zelf of je aan één, twee of drie onderdelen meedoet. Per onderdeel met een goed antwoord loot je 1x mee voor een prijs. Indien je goede oplossingen voor alle drie de onderdelen instuurt, verdrievoudig je dus je kans op een prijs. Stuur de oplossing(en) van onderdeel 1 en/of 2 en/of 3 uiterlijk 31 januari 2023 naar ballonstof@knvvl.nl onder vermelding van ‘Kerstpuzzel 2022’. Notaris Mirjam Postma van De Hair Vrijdag Notarissen in Oisterwijk trekt na 31 januari uit de goede inzendingen de winnaars. Prijzen zijn inwisselbaar tot uiterlijk 31 december 2023 en niet overdraagbaar, tenzij anders vermeld. Iedere deelnemer kan max. één prijs winnen.

De prijzen

• Tank gratis 300 liter CO2-gecompenseerd propaangas bij Gasnodig.nl. Wie zelf niet ballonvaart of niet in de gelegenheid is om in 2023 bij Gasnodig (nabij Den Bosch) te

tanken, mag deze prijs in overleg met Gasnodig overdragen aan iemand anders.

• Ontvang 500 euro korting op een bestelling bij het Zweedse Digitool Flight Instruments. Krijg de korting bij aanschaf van een DBI3 hoogtemeter of gebruik het tegoed om je bestaande DBI3 uit te breiden met bijv. een weerstation.

• Win een tablethouder naar keuze van Balloons4sale. De houder wordt voorzien van een klem waarmee deze eenvoudig op een propaancilinder of branderframe gemonteerd kan worden.

• Bestel een instrumentenhoes of materialentas voor je ballonspullen op maat bij Phileas Creations. De hoes of tas wordt o.b.v. jouw specificaties gemaakt van stevig waterafstotend Cordura materiaal. Zie de advertentie elders in dit blad voor voorbeelden.

• Win een Flymount Aero-40 van Balloons4sale waarmee een GoPro of andere (action)camera eenvoudig aan het branderframe gemonteerd kan worden.

FOTO: MARTINE DECKERS

1: GORDON BENNETT CHALLENGE

Op het opstijgveld van de Gordon Bennett Balloon Race staan de laatste drie deelnemers nog in een rij achter elkaar te wachten tot ze, onder de klanken van hun volkslied, mogen opstijgen. De drie ballonvaarders kijken gespannen naar het podium dat vóór de voorste gasballon staat, en waarvandaan de lancering wordt gecoördineerd.

Kort voor het opstijgen hebben ze alle drie van evenementsponsor Unox nog een lekker warme wollen muts opgezet gekregen “voor onderweg”. Zij zien zelf niet welke kleur de muts heeft, die ze opgezet hebben gekregen, maar ze weten allemaal wel dat er nog maar drie blauwe en twee rode mutsen over waren. De andere ballonvaarders hebben allen de populaire oranje mutsen al in gebruik.

De achterste ballonvaarder kijkt naar het podium en ziet de twee ballonvaarders voor hem, inclusief de kleur van de mutsen die zij ophebben, en roept naar waarheid en voor iedereen duidelijk hoorbaar: “ik weet niet welke kleur muts ik op heb!”. De middelste ballonvaarder ziet alleen de ballonvaarder (incl. muts) voor haar, en roept dan, ook naar waarheid en ook duidelijk hoorbaar: “ik weet ook niet welke kleur muts ik op heb!”. Dan roept de voorste ballonvaarder, die het dichtst bij het podium staat, zonder achterom te kijken: “dan weet ik wel welke kleur muts ik op heb!”

2: GEMAB-CONTEST

Vijf luchtballonnen staan tijdens de Grand Est Mondial Air Ballons klaar voor vertrek. De ballonnen hebben allemaal een verschillende kleur en zijn van verschillende merken. De ballonvaarders hebben allemaal een andere nationaliteit en ze verschillen bovendien in de mate van ervaring, uitgedrukt in aantal vaaruren als Pilot in Command (PIC). Iedere ballon heeft een veiligheidsissue.

Vraag: Wat is de kleur van de muts die de voorste ballonvaarder op heeft?

A: Rood

B: Blauw

C: Oranje

D: Dat is op basis van deze informatie niet met 100% zekerheid te zeggen

Iemand staat tussen het publiek op een afstandje naar de ballonnen te kijken, en weet en ziet het volgende:

• De bruine ballon wordt gevaren door een piloot met 51 uur ervaring als PIC.

• De paarse ballon is een Lindstand.

• De ballonvaarder van de Ultramagic-ballon is de EHBO-kit vergeten.

• De groene ballon heeft een beschadigde riplijn.

• De Ultramagic-ballon staat direct rechts (vanuit het standpunt van de toeschouwer gezien) van de Schröder-ballon.

• De ballonvaarder uit België heeft 261 uur ervaring als PIC.

• De Duitse piloot vaart de Kubicek-ballon.

• De waakvlam van de middelste ballon brandt onregelmatig.

• De zwarte ballon staat geheel links (vanuit toeschouwer gezien).

• De Nederlandse ballonvaarder vaart met de ballon die naast de ballon staat van een PIC met 580 uur ervaring.

• De Duitse ballonvaarder staat naast de ballonvaarder met 10 uur ervaring als PIC.

• De Britse ballonvaarder heeft zijn sparker vergeten.

• De blauwe ballon wordt door een Zweedse ballonvaarder gevaren.

• De zwarte ballon staat naast de Cameron ballon.

Vraag: Wat is de kleur van de ballon met een lekkende branderkraan en wat is de nationaliteit van de ballonvaarder die 120 uur ervaring heeft als PIC?

TIP: Voor deze puzzel is een zekere dosis vasthoudendheid, enig analytisch vermogen en een planmatige aanpak nodig, gelukkig precies de eigenschappen die ballonvaarders bezitten! Mocht je echter vastlopen, zoek dan voordat je je psychiater belt eerst even via Google op ‘zebrapuzzel’. Daar vind je aanwijzingen hoe de puzzel kan worden opgelost door gebruik te maken van een zogenaamd logigram-schema.

3: KRUISWOORDRAADSEL

De letters in de blauwe vlakken vormen, als je ze in de volgorde zet zoals door de blauwe cijfers aangegeven, samen een begrip dat met ballonvaren te maken heeft - en dat tevens het antwoord is van dit onderdeel van de kerstpuzzel. Veel succes!

HORIZONTAAL

3. 18520 decimeter 4. Eerste solo-ballonvaarder rond de aarde 7. Periode 15 min. vóór zonsopkomst tot 15 min. na zonsondergang 10. Weeftechniek die ervoor zorgt dat een ballonenvelop minder snel scheurt 11. Luchtdruk op veldniveau 13. Hier worden jaarlijks Vredefeesten met ballonopstijgingen georganiseerd 15. Een gasballon wordt gevuld via deze opening 16. Bedrijf dat experimenteerde met internetverbindingen via luchtballonnen 17. Onderste laag van de atmosfeer 18. Deze lensvormige wolkensoort komen voor in bergachtige gebieden 21. Hersluitbaar ballonventiel 23. Deze hybride luchtballon krijgt lift dankzij hetelucht én gas 25. Het effect dat ontstaat wanneer wind door een vernauwing stoomt 27. Deze Leuvense Maastrichtenaar ontdekte in 1784 ballongas 28. Naam van KNVvL-afdeling die Nederlandse ballonvaartbelangen behartigt 30. Hij sprong vanuit een luchtballon door de geluidsbarrière 31. Verschil tussen ware noorden en magnetische noorden

VERTICAAL

1. Lange lijn om ballonenvelop mee omlaag te trekken 2. Plotselinge verandering in windrichting of -snelheid 5. Hét ballonmagazine van Nederland en België 6. Belgische ballonvaarder won 6 keer de Gordon Bennett race 8. Propaangas chemische samenstelling 9. Lage bewolking; grijze wolkenlaag met egale onderzijde 12. Het grootste luchtballonevenement ter wereld vindt plaats in… 14. Hoge bewolking; vezelachtige witte draden 16. Luchtdrukverschil per lengte-eenheid 17. Apparaat dat luchtballonnen zichtbaar maakt voor verkeersleiding 19. Ongeordende bewegingen van luchtdeeltjes 20. Luchtballon in een andere vorm dan een omgekeerde druppel 22. Team dat ballonvaren mogelijk maakt 24. Nederlandse club van wedstrijdvaarders 26. Luchtdruk op gemiddeld zeeniveau 29. Federatie voor het bevorderen van ballonvaart in België

The FAA/EASA approved Balloon Instrument

Features include: altimeter, variometer, and temperature indicating displays, flight timer, audio alarms, and an integral GPS showing ground track and speed. The DBI3 also has an on-board flash memory capable of storing up to 10,000 hours of recoverable flight data. It is powered by an integral LiPo battery lasting up to 12 hours per charge; no replaceable batteries to contend with. It has a metal body, one Bluetooth antenna and one GPS antenna. It also has a rotary switch that ensures safe travelling with the DBI3 totally disconnected from the battery.

Buy from our webshop www.dbi3.com or contact our BENELUX Sale Station via the Dutch Eric Baltussen at info@ballonsport-marl.de or +492365508785.

Price: 1,099 € (excluding VAT). Shipping included.

More than 1,000 units sold worldwide

Digitool Instruments AB Dalagatan 13, Box 6190, 10233 Stockholm, Sweden

HET WK BALLONVAREN Magische landschappen en uitdagende tasks

DOOR JEROEN NYS

MAGISCHE LANDSCHAPPEN, DOOR DE EEUWEN HEEN CULTUREEL VERRIJKT, VORMEN HET GROENE HART VAN EUROPA: SLOVENIË. IN HET OOSTEN VAN HET LAND VERZAMELDEN 18-23 SEPTEMBER DE 103 BESTE LUCHTBALLONTEAMS TER WERELD ZICH VOOR HET 24E WK BALLONVAREN, VANUIT DE PROVINCIEHOOFDSTAD MURSKA SOBOTA.

Vier jaar hebben we erop moeten wachten. Het WK 2020 moest noodgedwongen twee jaar worden uitgesteld omwille van de coronapandemie. Je merkte het aan de deelnemers: het enthousiasme was groot, en daarbij ook de zin om opnieuw op het hoogst mogelijke niveau competitie te varen. Vanuit een vliegtuig dat boven het paviljoen Expano in Murska Sobota cirkelde, sprongen twee valschermspringers met de Sloveense vlag en de FAI-vlag naar beneden: het 24e Wereldkampioenschap is begonnen. Door het succes van David Spildooren en Steven Vlegels op het vorige kampioenschap in Groß-Siegharts, mochten vier Belgische namen door de geluidsboxen klinken: David Spildooren, Kenian Dekein, Steven Vlegels en Thomas Spildooren. Vanuit Nederland waren Roy Gommer, Henk Broeders, Jan Oudenampsen, Bert Stuiver en Jan Fokken afgevaardigd.

Event Director Claude Weber staat erom bekend uitdagende Task Data Sheets voor te bereiden, en doordat het weer ons tijdens het kampioenschap goed gezind was, konden alle tien geplande vluchten plaatsvinden. Op een tegenvallende tweede ochtendvlucht na, konden we als Team België de

eerste zes vluchten mooie resultaten neertellen. Alle piloten hadden zich genesteld in de bovenste helft van het klassement en bij het landenklassement stonden we op de 6e plek, van de 32 landen. Vooral David bleef daarna constant presteren waardoor hij het kampioenschap mocht afsluiten met een mooie 10e plaats. De Britse piloot Dominic Bareford zag in de Zwitserse piloot Stefan Zeberli zijn gedoodverfde opvolger. Zeberli begon slecht aan het kampioenschap; lange tijd stond de Japanse ex-wereldkampioen Yudai Fujita op de eerste plek, maar uiteindelijk ging Stefan er toch met de eerste prijs vandoor.

We kijken tevreden terug op het WK. De afgelopen jaren hebben we het Belgische grondteam verder uitgebouwd, wat resulteerde in een vlotte samenwerking over de teams heen. Door de 10e plaats van David zullen in 2024 drie Belgische teams kunnen deelnemen aan het 25e WK in Hongarije, terwijl Thomas en Kenian volgend jaar al deelnemen aan het WK Junioren in Polen.

EINDSTAND WK 2022

- FUJITA, YUDAI

TETHERING

Ankerpunten

Bij het tetheren gebruiken we meestal drie ankerpunten: twee upwind en één downwind. Deze ankerpunten dienen zwaar genoeg te zijn om de ballon goed in positie te houden wanneer deze zich op het hoogste punt bevindt. In de praktijk worden hiervoor vaak auto’s gebruikt. Belangrijk is dan wel, dat naast het gewicht van de auto ook goed wordt gekeken naar waar het touw aan de auto bevestigd wordt. Een sleepoog bijvoorbeeld is wel sterk in horizontale richting, maar is een stuk zwakker bij verticale belasting.

Aan de voor- en achterzijde van de mand zijn twee v-bridles bevestigd (zie tekening) waaraan de lijnen naar de ankerpunten worden gehaakt. Om een stabiele tether te krijgen, moet de hoek tussen lijn en grond kleiner zijn dan 45°. De fabrikant schrijft verder het te gebruiken materiaal voor. Lijnen en karabiners moeten uiteraard de voorgeschreven sterkte hebben.

Hoe hoog kun je?

Bij het kabelen is de ballon zoals eerder aangegeven gezekerd aan drie ankerpunten. De afstand van zo’n ankerpunt tot de ballon en de lengte van de lijn bepalen hoe hoog je kunt komen. Veelal zijn de lijnen zelf 50 meter lang. Haal daar een paar meter vanaf voor de knopen/lussen aan elk uiteinde, dan blijft er effectief nog zo’n 45 meter per lijn over. Zou je de drie ankerpunten elk op een bepaalde afstand A van de ballon zetten, dan kun je met de stelling van Pythagoras de hoogte uitrekenen. In de tekening met de driehoek geldt H2 + A2 = L2. Wanneer we de lijn 45 meter laten en de hoogte voor een aantal verschillende afstanden uitrekenen, dan geeft dit voor:

A = 10 meter een maximale hoogte H van 44m

A = 20 meter een maximale hoogte H van 40m

A = 30 meter een maximale hoogte H van 33m

A = 40 meter een maximale hoogte H van 20m

Je ziet dus dat je de hoogte pas echt beperkt door de ankerpunten verder weg te zetten van de ballon. Een mooie hoogte voor een tether is 20-30m. Bij veel wind dient de hoogte beperkt te worden, door de lijnen in te korten of de ankerpunten verder van de ballon te zetten.

Het kabelen zelf Zodra de ballon overeind staat en de setup is gecontroleerd kunnen de passagiers aan boord komen en kun je opstijgen.

DOOR REMKO WIGGER

GAAN WE BIJ EEN VRIJE VAART HET ONBEKENDE TEGEMOET, BIJ EEN ‘TETHERED FLIGHT’ WETEN WE VOORAF AL WAAR WE GAAN LANDEN. EN DAT OP EEN PAAR METER NAUWKEURIG. WEINIG UITDAGING ZOU JE DENKEN, MAAR PILOTEN DIE VEEL GEKABELD HEBBEN WETEN DAT HET SOMS BEST WAT VAN JE AANDACHT VRAAGT OM GOED TE KABELEN. VOORAL OP DAGEN MET MEER WIND KAN HET NAMELIJK BEST LASTIG ZIJN. MAAR WAT IS DAN DIE UITDAGING, WAAR MOET IK REKENING MEE HOUDEN EN HOE HOOG KAN/OF MAG IK EIGENLIJK?

Het is belangrijk langzaam te stijgen en de ballon voorzichtig naar het hoogste punt te brengen. Stijg je te snel, dan komen de lijnen plotseling onder spanning te staan, en veer je weer terug. Dit voelt onrustig voor jezelf en de passagiers. Op het hoogste punt houd je vaak wat extra lift, waardoor je stabiel in de lijnen hangt. Veelal duurt een vaart zo’n 10 minuten waarna de daling wordt ingezet. Houd er bij de daling rekening mee, dat er steeds meer van de lijn op de grond komt te liggen, en je dit gewicht dus niet meer mee hoeft te tillen. De daling wordt daardoor vanzelf afgeremd. De grondploeg pakt de ballon aan en de passagiers worden gewisseld. Zorg ervoor dat je eerst een nieuwe passagier laat instappen voordat er iemand uitstapt. Blijf dit zo doen totdat alle passagiers gewisseld zijn.

Limieten

De fabrikant van de ballon geeft in de Flight Manual aan wat de limieten zijn bij het kabelen. In de tabel zijn als voorbeeld

de limieten van Cameron opgenomen. Hierin zie je ook dat de maximale hoogte begrensd is op 30 meter. Met een lijn van 50m zit je dus al snel te hoog, of je moet de ankerpunten behoorlijk ver van de ballon zetten. Knoop je de lengte af op 30m en zet je de ankerpunten 15m van de ballon, dan kun je uitrekenen dat de ballon dan tot een hoogte van 26m komt.

Bevoegdheid

Sinds de invoering van het EASA BPL is een tethered flight een bevoegdheid op je brevet. Controleer dus voordat je gaat tetheren of je over deze bevoegdheid beschikt.

Hoezen, tassen en etuis op maat

Maatwerk-hoezen voor EHBO-kit, transponder, sparker, kaarten/documenten en meer. Op maat gemaakt van stevig waterafstotend Cordura -materiaal.

ballonstof

Wij zijn de club die: - uitdaagt - crew een team maakt - leert navigeren - ballon-skills test - stressbestendig maakt meer weten of eens een training/wedstrijd meedoen? www.dbcc.nl

TER OVERNAME: NATIONALE BALLONVAARTBON

Vanwege bedrijfsbeëindiging wordt aangeboden het concept, beeld- en merkrechten alsmede de URL: NATIONALE BALLONVAARTBON.NL, en NATIONALE BALLONVAARTBON.COM.

Met bijbehorende heteluchtballon PH-NBB, type Cameron O-120 (320HRS TT, ARC 09-06-2023), met compleet bottom-end (mand, brander en vier cilinders), 8pk inflation fan en dubbelas Westfalia-trailer.

Dit zeer uitgebreide pakket met mooi verdienmodel is te koop voor een aantrekkelijke prijs.

Voor informatie kunt u zich richten tot Fleuren Horecamakelaars, de heer Pieter Oostveen, pieter@fleurenhorecamakelaars.nl, tel. 06-34066502.

BELGISCH-SLOVEENSE BALLONVAARTHISTORIE

Landing van Max Cosyns en Néree Van der Elst in 1934 in Ženavlje

IN HET SLOVEENSE DORPJE ŽENAVLJE, 20 KM TEN NOORDEN VAN DE STAD MURSKA SOBOTA,

HERINNERT EEN

MONUMENT AAN EEN STUKJE BELGISCH-SLOVEENSE BALLONVAARTGESCHIEDENIS. DE BELGEN MAX COSYNS EN NÉREE VAN DER ELST LANDDEN HIER OP 18 AUGUSTUS 1934 MET EEN STRATOSFERISCHE BALLON.

DOOR JEROEN NYS

Max Cosyns werd op 29 mei 1906 geboren in Schaarbeek. Tijdens zijn jaren aan de Vrije Universiteit van Brussel was hij de assistent van de Zwitserse fysicus Auguste Piccard. Auguste Piccard - die voor Hergé de inspiratie was voor het personage professor Zonnebloem in de Kuifje-albums - ondernam op 14 september 1930 een eerste poging om stratosfeer te bereiken, maar door slecht weer moest de poging worden uitgesteld. Op 27 mei 1931 stapte hij rond 4u ’s ochtends samen met Paul Kipfer aan boord voor een tweede poging. Met een snelheid van ongeveer 10m/s werd na een half uur de hoogte van 15,5 km bereikt. Zij waren de eerste levende wezens in de stratosfeer.

Vanuit het Zwitserse Dubendorf vertrok Piccard op 18 augustus 1932 om 5u07 opnieuw met zijn stratosferische ballon, met aan boord assistent Max Cosyns. Rond 10u40 bereikten ze hun maximale hoogte van 16,9 km, met een landing rond 17u in het Italiaanse Monzambano. Voor deze prestatie werden de beide heren door Koning Albert I onderscheiden in de Leopordsorde: Piccard kreeg het Kruis van Commandeur en Cosyns het Kruis van Ridder. Twee jaar later werd de balvormige capsule, op 18 augustus 1934, opnieuw gebruikt. Max Cosyns en zijn student Nérée Van Der Elst vertrekken vanuit Hour in België. Na het bereiken van een hoogte van 15,5 km en een afstand van 1800 km

landden ze nabij Murska Sobota in het dorpje Ženavlje (nu Slovenië). Het was de eerste ballon die op het grondgebied van het huidige Slovenië zou landen. De ballonvaarders konden op het nippertje vermijden dat nieuwsgierige dorpsbewoners met fakkels, om hen te verlichten, de waterstofballon zouden doen ontbranden. Tijdens hun vlucht slaagden ze er niet in om een radioverbinding op te zetten met de grond. Hierdoor verdrongen ze regelmatig de lokale radiozenders, waardoor Duitse en Oostenrijkse luisteraars het avontuur in de stratosfeer konden volgen. Door de radioperikelen bereikte hun vlucht de wereldpers, en ongeveer 7000 mensen trokken naar het kleine dorpje. De gastvrijheid en vriendelijkheid van de dorpsbewoners die men ervaarde, vormde het begin van het lokale toerisme. De landing wordt in Slovenië gezien als een historische gebeurtenis, die jaarlijks op 18 augustus wordt herdacht.

In de gemeente waarvan Ženavlje deel uitmaakt geldt die dag zelfs als een gemeentelijke feestdag.

Tijdens het voorbije WK in Murska Sobota bracht het team van Steven Vlegels een bezoek aan het monument en de plaats waar onze Belgische ballonvoorvaderen Sloveense geschiedenis schreven. Team Vlegels werd er ontvangen door de lokale burgemeester, en maakte een kleine ballonvlucht boven het dorp.

LINKS EN MIDDEN: TEAM VLEGELS BIJ ÉN BOVEN HET MONUMENT IN ŽENAVLJE, SLOVENIË. RECHTS: AUGUSTE PICCARD (STAAND) EN MAX COSYNS.

DUURZAAM BALLONVAREN MET CO2-GECOMPENSEERD GAS

Benegas is dé specialist in propaangas. Wilt u een vulinstallatie op maat op uw eigen terrein? Informeer naar de mogelijkheden bij onze experts. Bovendien zetten wij ons in voor een groene toekomst om te kunnen blijven genieten van onze mooie natuur. Al ons propaan is CO2-gecompenseerd.

Wilt u meer informatie hierover?

Maak dan een vrijblijvende afspraak met een adviseur via info@benegas.com

AD’S BALLON BESOGNES

ZEEKLIMAAT

Het is te druk. Vóór het midden van de maand moet het huis leeg zijn vanwege een volgende verhuizing. Een vriend informeert of het mogelijk is om, met zijn broers en zussen, twee dagen daarvoor nog een ballonvaart te maken. Normaal gesproken stormt het rond deze tijd. De kans is 10% schat ik in, en zeg ‘ja laten we dat doen’.

Het is op de bewuste dag abnormaal warm en vrijwel windstil, totdat we op het veld aankomen. De wind trekt wat aan, toch maar even het KNMI bellen; in deze periode geven ze online geen verwachting meer af. Als het boven de 15 graden wordt kan de windsnelheid mogelijk nog even de 10 knopen aantikken. Het is 16 graden, maar op het moment dat we gaan inflaten zakt de windsnelheid onverwachts toch weg. Ik leid het gezelschap rond in de ballon, vertel hoe het landingssysteem werkt, de rotation vents en de double layer: ‘de meest klimaatvriendelijke balloninnovatie van de afgelopen 30 jaar’ leg ik uit. Ze glimlachen.

Na het opstijgen zien we de inversie op geringe hoogte om ons heen. Een vieze, vette, bruine laag met vale lucht die je beter niet inademt. Ik ben weer vergeten van te voren te vragen of een van de passagiers wellicht luchtwegproblemen heeft, bedenk ik me. Deze smerige laag komt uit het Ruhrgebied zeg ik. Tenminste, bij oostenwind. Bij noordenwind uit de Botlek en Rotterdam; bij zuidenwind uit de industrie en het havengebied van Antwerpen. Een scherpe passagier zegt dat het gelukkig vaak westenwind is. Dat klopt, maar het is steeds vaker een hardere zeewind, soms tot voorbij Breda aan toe.

Boven de inversie is het zicht waanzinnig. Al sinds de droogte van 2018 kijken we verder dan ooit. Op 100 kilometer afstand zien we de contouren van Amsterdam, indrukwekkend. Maar ook zorgelijk. De atmosfeer valt steeds minder goed te lezen. Ik merk het de laatste jaren steeds vaker. Toch kan ik niet besluiten om te stoppen waar ik ooit mee begonnen ben.

Iemand stuurt me een filmpje uit de oude doos, een pauzefilmpje van de TROS (YouTube, zoek op ‘TROS pauzefilmpje 15-3-1984’ en kijk vanaf 1:15). Ik schrik bijna van de frisse beelden, de koeien die nog vrolijk en vrij rondlopen, het trillen van de lucht in de ballon. Ik zie een piloot uit een vorig leven en voel opnieuw de zuivere onbevangenheid, het dankbare gevoel dat ik daar mocht zijn, in the wide open sky, in de tijd dat Nederland nog een zeeklimaat had.

MET MISTER GLOBIE NAAR ALBUQUERQUE

WIJ, FEMKE EN KARLIJN BARENDS, MOCHTEN MEE NAAR HET BALLOON FIESTA IN ALBUQUERQUE. ONZE BALLON MISTER GLOBIE WAS GEVRAAGD OM DIT JAAR OP HET FESTIVAL TE VERSCHIJNEN EN SAMEN MET ONZE OUDERS EN ONS BALLONTEAM ZIJN WE ER NAAR TOE GEGAAN. ONZE VADER WAS AL EERDER VERTROKKEN EN WIJ ZIJN SAMEN MET ONZE MOEDER OP ZATERDAGAVOND AANGEKOMEN IN ALBUQUERQUE. TOEN WAS HET FESTIVAL AL BEGONNEN DUS WE HADDEN DE EERSTE TWEE ACTIES GEMIST. MAAR JA, OMDAT WE NIET ZO LANG VRIJ MOCHTEN VAN SCHOOL WAS HET NIET ANDERS.

Na de lange vlucht via Houston waren we blij dat we eindelijk in het hotel aankwamen. De volgende ochtend konden we meteen op tijd uit bed, om 4 uur vertrokken we al naar het veld. Ons hotel lag een klein half uurtje van het festival terrein en dus moesten we op tijd weg. Er stonden ook al files van mensen die gingen kijken, richting het veld maar gelukkig waren we op tijd. Op het veld was het ook al heel druk met allemaal eettentjes, veel verlichting en vooral heel veel mensen! Het publiek mag daar gewoon tussen de ballonnen rondlopen en heel veel mensen hadden dan ook al een plekje geclaimd. Ze zaten met de hele familie op een kleedje of hadden allemaal klapstoeltjes meegenomen om op te zitten.

Ook werd er heel veel gegeten, allemaal mega grote porties! Alle ballonteams mochten ontbijten in een grote hal. Wij waren helemaal blij want je kon ontbijten met donuts en wafels! En ook met chilisoep, maar die hebben we maar niet genomen. Na het ontbijt gingen we weer naar het veld waar alle ballonteams een plekje hadden gekregen. Als eerste werd er een drone show gegeven en daarna konden alle piloten naar de briefing. Vanwege het weer hebben we die ochtend Mister Globie alleen opgezet. Het was niet geschikt om te varen. Maar het publiek was super enthousiast! Onze vader werd ook meteen geïnterviewd door de lokale nieuwszender (hij heeft heel veel interviews gegeven die week, iedereen wou

DOOR FEMKE EN KARLIJN BARENDS

iets weten over Mister Globie en de kinderboekjes).

Een flink aantal ballonnen hebben die zondagochtend wel gevaren. Dat was wel een heel mooi gezicht. Zoveel ballonnen tegelijk in de lucht hadden we nog nooit gezien. Toen wij nog bezig waren met het inpakken van Mister Globie, wilden er een aantal ballonnen alweer landen op het veld. We hebben echt hele bijzondere landingen gezien en ook wel gevaarlijke. Twee pinguïn ballonnen zijn heel hard tussen het publiek geland. Daarbij zijn wel wat mensen gewond geraakt. Wij moesten ook telkens opletten als er weer een ballon op ons af kwam.

Vanwege het weer zijn er een aantal acties niet doorgegaan. Volgens de weerman (echt een hele rare, in carnavalskleding) hadden we last van de orkaan Ian. We hebben uiteindelijk pas op vrijdagochtend een echte vaart gemaakt. Dat was heel speciaal! Toen Mister Globie over het publiek ging, begonnen ze allemaal te juichen en te klappen. Hij is na een korte vaart tussen de cactussen geland, dus we moesten oppassen met het inpakken dat we er zelf niet ingrepen en dat de ballon niet kapot ging. We moesten uiteindelijk uit het terrein gehaald worden met een golfkarretje, de volgauto kon er niet in. We zouden die avond ook nog meedoen met de Special Shape Glowdeo, de nightglow voor special shapes. Nadat we eerst op het veld hadden gepicknickt (de brander was onze BBQ)

moest onze vader naar de briefing. Toen hij terugkwam hadden wij al gezien dat er heel in de verte buien aankwamen. Tijdens de briefing hadden ze gezegd dat het wel goed zou komen dus dat de glow door kon gaan. Een flink aantal special shapes waren al bezig met het opzetten maar wij hadden er geen goed gevoel over. Wij hebben dus alleen gekeken en hebben toen besloten om het veld te verlaten. Toen we net in de auto zaten begon het te regenen en sloeg de bliksem in op het veld! Toen was er dus grote paniek, alle ballonnen werden zo snel mogelijk weer naar beneden gehaald. De volgende dag hoorden we dat er heel veel ballonnen kletsnat waren geworden, dat het publiek over ballonnen heen was gelopen en dat er geschuild moest worden in de ontbijtruimte. Achteraf waren we dus heel blij dat we op tijd weg waren en dat Mister Globie droog en heel is gebleven! Al met al hebben we dus een hele spannende week gehad, we hebben ontzettend veel gezien en meegemaakt. We hebben hard gewerkt maar het was alle moeite waard. Na het Fiesta zijn we nog met zijn vieren vanaf Albuquerque via Utah en de Grand Canyon naar Las Vegas gereisd. Dat was ook allemaal heel cool om te zien!

WILLEM HAGEMAN (1946-2022) SCHREEF BALLONGESCHIEDENIS

Samen met Henk Brink en Evelien Schlösser stak hij de Atlantische oceaan over

DOOR GERJAN CREBOLDER

VEEL LEZERS VAN BALLONSTOF ZAL DE NAAM WILLEM HAGEMAN (NOG) MAAR WEINIG ZEGGEN. HIJ OVERLEED, 75 JAAR OUD, OP 11 SEPTEMBER VAN DIT JAAR IN HET FRIESE BERGUM. DAT WAS 36 JAAR GELEDEN WEL EVEN ANDERS; VRIJWEL IEDERE NEDERLANDER KENDE TOEN ZIJN NAAM EN DE REDEN WAAROM. DE TOEN NOG ONBEKENDE F16-PILOOT HAGEMAN UIT VEENWOUDEN WERD UIT RUIM 700 GEGADIGDEN GEKOZEN OM, SAMEN MET HET BALLONVAARDERS-ECHTPAAR HENK BRINK EN EVELIEN SCHLÖSSER UIT TIENHOVEN, IN EEN COMBINATIE HELIUM-HETELUCHTBALLON DE ATLANTISCHE OCEAAN OVER TE STEKEN.

Op dat moment was majoor Hageman squadronleader bij het met F16-straaljagers vliegende 323-Squadron op de vliegbasis Leeuwarden - en niet vies van een luchtvaartavontuur. Het ontbreken van een ballonbrevet vond men niet zo belangrijk maar wel zijn algemene luchtvaartkennis, zijn nuchtere ‘no nonsens’-mentaliteit en zijn gevoel voor humor. Na een spoedcursusje theorie van de ballonvaart en een survivalopleidinkje was het drietal gereed voor het avontuur. Nu nog wachten op de speciale, bij Cameron gebouwde, ballon (R-225) en de gondel – een aangepaste versie van een reddingsboot van Mulder & Rijke Lifeboats. Deze laatste werd op 28 april 1986 in het Aviodrome op Schiphol door ZKH Prins Bernhard gedoopt. Nu stond niets de ‘Transatlantic ’86’ met de Dutch Viking meer in de weg.

Eerste Europese team

Het zou een historische prestatie worden: het eerste Europese team dat deze tocht ging maken met als eerste vrouwelijk teamlid Evelien Schlösser. In 1978 was het een Amerikaans team, bestaande uit Maxi Anderson, Larry Newman en Ben Abruzo, al gelukt de oceaan over te steken. Een eerdere poging van Henk en Evelien om, samen met Evert Louwman in 1985 vanuit Canada, Frankrijk met de ‘Flying Dutchman’ te bereiken, viel letterlijk in het water door een gaslek. Willem Hageman was klaar voor het grote avontuur en had geen idee wat hem stond te wachten: ‘Een nat pak is ergste niet, maar wel de zeikerige opmerkingen later van je collega’s’, vertrouwde hij een hem interviewende journalist toe. Vanaf 1 augustus 1986 stond het drietal klaar om de 4200 kilometer lange oversteek vanuit het Canadese Saint John te gaan wagen. Hageman had van de Koninklijke Luchtmacht hiervoor 42 dagen de tijd gekregen. Na nog even zijn tuin onkruid vrij te hebben gemaakt, ‘Ik kan er niet tegen als ik terug kom

UITREIKING VAN DE ‘COUPE DE BALLEROY’ DOOR MULTIMILJONAIR MALCOLM FORBES MET VLNR. PATRICK KEARLY, WILLEM HAGEMAN, EVELIEN SCHLÖSSER, HENK BRINK, DE WEDUWE VAN GENERAAL DOUGLAS MACARTHUR, KASSIA LEPRIEUR EN MALCOLM FORBES (FOTO GERJAN CREBOLDER).

en een soort wilde tuin aantref’ verklaarde de pijprokende Hageman, vertrok het trio naar Canada om op 31 augustus te vertrekken.

Van St. John naar Almere

Uiteindelijk deed de Dutch Viking - registratie PH-EIS - ruim 51 uur over de tocht waarbij een snelheid van tussen de 78 en 80 km/h werd bereikt. Op 2 september 1986 maakte de ballon een vrij harde landing in een korenveld, zo’n twee kilometer buiten Almere. Een ontstaan brandje werd op professionele wijze door Hageman geblust die het niet kon laten om de uit de gondel geslingerde captain Brink er nog even fijntjes op te wijzen dat hij zich beter had moeten zekeren. Met een gekneusde heup kwam Henk er nog genadig af. Hageman kreeg van het echtpaar complimenten voor het feit dat deze boven Velsen enkele ballastzakken met loden kogeltjes overboord had gegooid om hoogte te winnen en niet in het centrum van het dorp terecht te komen. De boete hiervoor betaalde de gemeente Almere.

Coupe de Balleroy

In vrijwel alle in ons land en velen daarbuiten verschijnende kranten werd de succesvolle oversteek vermeld. Koningin Beatrix stuurde een gelukstelegram en het team kreeg de zilveren verenigingspenning van de KNVvL en eremedailles van de gemeente Almere. Toch was dat niet de laatste onderscheiding die de drie koene ballonvaarders in ontvangst mochten nemen. Op zondagmiddag, 14 juni 1987, mochten ze uit handen van multimiljonair en ballonenthousiast Malcolm Forbes tijdens het jaarlijkse ‘Rassemblement des Ballons’ in Balleroy, de ‘Coupe de Balleroy’ in ontvangst nemen. Uit de voorafgaande jaren wisten Ben Bläss, Hans Lubbers en ik, dat het een bijzonder spektakel zou worden, want vlak voor de uitreiking van de coupe zou het privévliegtuig van Forbes - een

goud en groen gespoten driemotorige Boeing 727 met daarop in reusachtige letters de tekst ‘Capitalist Tool’ - even laag komen overvliegen. Dat woordje ‘laag’ is in dit geval een understatement.

In afwachting van het spektakel keuvelden we wat met Willem Hageman en adviseerden hem om over een paar minuten naar het torentje van het kasteel te kijken. De zon scheen en we wachtten in spanning af hoe deze ervaren luchtmachtvlieger zou reageren op de overkomst van de ‘Capitalist Tool’. We hadden geluk, want de piloot maakte het dit jaar wel erg bont! Op zo’n veertig meter boven het torentje verscheen opeens het enorme vliegtuig; alle lampen aan en remflappen uit! Met minimale snelheid scheerde hij vervolgens over de boomtoppen om het samengestroomde publiek in een wolk van uitlaatgassen verbijsterd achter te laten. Vriend Hageman verschoot van kleur en dook bijna de grasmat in. ‘Een koele kikker’, noemde zijn latere balloninstructeur Pieter Kooistra de ervaren piloot later, maar daar bleek in 1987 even helemaal niks van. Willem haalde zijn ballonbrevet en maakte nog een aantal vaarten met een van Pieters ballons. Nadat Willem Hageman na het beëindigen van zijn vliegersloopbaan onder andere nog militair attaché in Canada werd, ging hij op 55-jarige leeftijd met pensioen om vervolgens zich met veel plezier in en om zijn huis in Friesland met allerlei klusjes bezig te houden. Hij overleed aan de gevolgen van slokdarmen keelkanker. Met het overlijden van Willem Hageman is een bijzonder ballonvaarder van ons heengegaan; niet vanwege het enorme aantal vaarten maar juist door die ene waarmee hij zich een plek in de eregalerij van Nederlandse ballonvaarders veroverde. Het was een voorrecht hem persoonlijk te hebben mogen ontmoeten.

DE TWEEDE LESVAART VAN WILLEM HAGEMAN MET ALS INSTRUCTEUR PIETER KOOISTRA (FOTO PIETER KOOISTRA).

DE ‘CAPITALIST TOOL’ VAN MALCOLM FORBES VLIEGT LAAG OVER IN BALLEROY (FOTO GERJAN CREBOLDER).

RECHTEN EN PLICHTEN ROND

START, VAART EN LANDING

BALLONVAREN IS ONZE PASSIE EN OOK HET PUBLIEK STAAT OVER HET ALGEMEEN POSITIEF TEGENOVER LUCHTBALLONNEN. SOMS IS DAT ECHTER NIET HET GEVAL. BIJVOORBEELD VANWEGE OVERLAST BIJ DE START IN EEN STADSPARK, VANWEGE HET (TE LAAG) OVERVAREN VAN DE BEBOUWDE KOM OF EEN NATUURGEBIED, OF BIJ EEN LANDING OP EEN PLAATS WAAR JE OM WAT VOOR REDEN DAN OOK NIET WELKOM BENT. DAN IS HET GOED OM TE WETEN WAT ER BIJ WET GEREGELD IS.

In dergelijke gevallen heeft een rustig, respectvol gesprek met de betrokken persoon en een uitleg waarom e.e.a. zo heeft plaatsgevonden altijd de voorkeur, maar indien noodzakelijk kun je in de richting van de landeigenaar en/of een eventuele opgetrommelde BOA of politieagent naar de wettelijke regelingen verwijzen.

Wetten, voorschriften en verordeningen Naast de EASA-wetgeving - voornamelijk Balloon Operations EU.2018.395 (Part BOP) en Balloon Crew Licensing EU.2020.357 (Part BFCL) - zijn er ook nationale wetten die van toepassing zijn op ballonvaren in relatie tot de rechten en plichten van ballonvaarders. Deze nationale wetten hebben allen een andere rechtelijke oorsprong, namelijk een publiekrechtelijke (de Wet Luchtvaart), een civielrechtelijke (het Burgerlijk Wetboek) en een strafrechtelijke (Wetboek van Strafrecht). Naast deze wetten zijn er ook nog gemeentelijke verordeningen van toepassing.

Hetgeen in de Europese wetgeving is vastgelegd wordt deels afgedekt door de Wet Luchtvaart uit 2021. Echter beiden hebben een overlap en hun omissies. Wettelijk gezien is alles wat in de Europese wetgeving staat maatgevend, tenzij er nationaal wat anders is besloten (voorbeeld: EASA gaat uit van 8 uur “bottleto-throttle” en nationaal is dat 10 uur). Om te voorkomen dat we in dit Ballonstof-artikel de volledige wetgeving gaan aanhalen, hebben we ons beperkt op die wetten die te maken hebben met de ballonstart, -vaart en -landing in relatie tot de omgeving, en de problemen die je kunt krijgen met deze omgeving cq. landeigenaar. Bovendien hebben we niet de volledige wetteksten opgenomen, maar alleen de meest relevante informatie, met daarbij verwijzingen waar de complete tekst is te vinden. Wetten zijn continu aan verandering onderhevig, dus controleer altijd de actualiteit op wetten.overheid.nl voor de nationale wetgeving. Echter is er bij de overheid achterstand in het verwerken van de EASA-wetgeving in de bestaande nationale wetgeving. Dit betekent concreet, dat de nationale wetgeving niet up-to-date is en

aangezien de EASA-wetgeving door het kabinet geratificeerd is, is de EASA-wetgeving op dit moment geldend (tenzij de nationale wetgeving tegenspreekt wat de EASA-wetgeving voorschrijft).

Om het geheel behapbaar te maken, gaan we uit van het proces wat we volgen bij de uitvoering van een ballonvaart. Je zult vast wel eens direct of indirect met de volgende vraag zijn geconfronteerd: “Hadden we dit kunnen voorkomen door een betere voorbereiding en door een stap eerder in het proces al de nodige maatregel te treffen c.q. rekening te houden met de geldende regels?”.

We zijn uitgegaan van alle type ballonvaarten (recreatief en commercieel, al dan niet tijdens een evenement/festival/wedstrijd). Immers, tijdens een evenement/festival/wedstrijd zijn dezelfde regels van toepassing en alleen additionele regels gesteld ten aanzien van publiek en minimum ervaring.

DOOR BART SEBREGTS. DIT ARTIKEL IS TOT STAND GEKOMEN IN SAMENSPRAAK MET ILT AFD. TOEZICHT VEILIGE MOBILITEIT (TEAM VLIEGTUIGBEMANNINGEN & VLUCHTUITVOERING) EN DE POLITIE LANDELIJKE EENHEID LUCHTVAART (TEAM LUCHTVAARTTOEZICHT).

ONDANKS EEN GOEDE VAARTVOORBEREIDING KAN HET VOORKOMEN DAT JE ALSNOG LANDT OP EEN PLAATS WAAR HET NIET WENSELIJK IS.

VERUIT DE MEESTE BALLONLANDINGEN VINDEN ZONDER PROBLEMEN PLAATS OP GRASLAND IN LANDELIJK GEBIED.

Zie voor meer details:

• Regeling Luchtvaartvertoningen. Deze vind je door op de webpagina wetten.overheid.nl/zoeken rechts op de pagina bij ‘In de titel’ te zoeken op “regeling luchtvaartvertoningen”. Vink daarbij ‘Exact zoeken’ aan.

• Regeling Toezicht Luchtvaart. (idem, zoek op “regeling toezicht luchtvaart”).

Vaartvoorbereiding

Het mogen opstijgen vanaf een terrein niet zijnde een luchthaven is bij wet geregeld in Artikel 8.1a van de Wet luchtvaart. Zo ook de restricties die daarbij gelden (Regeling Burgerluchthavens). Via de eerdergenoemde webpagina wetten.overheid.nl/zoeken vind je de details. Een goede vaartvoorbereiding is verplicht. Mag en kan de ballonvaarder hier opstijgen, waar komt hij/zij terecht met de windverwachting en met welke beperkingen dient onderweg rekening te worden gehouden? Daarbij zijn onder andere van belang:

• Algemene luchtruimrestricties. ICAO-kaart en NOTAMS, zie vfrchart.lvnl.nl;

• Gevoelige gebieden. Zie gevoeligegebieden.nl;

• Natura 2000 restricties. Deze kunnen verschillen per gebied, zie www.bij12.nl/onderwerpen/natuur-en-landschap/natura2000-beheerplannen;

• Verklaring van Geen Bezwaar. De bepalingen in de verplichte VvGB van de desbetreffende gemeente.

• Vaartechnische beperkingen. Zoals uitgewerkt in Part BOP/ BFCL van EASA en de Flight Manuals van de diverse ballonfabrikanten.

Tijdens de vaart

Tijdens de vaart heeft men, naast de algemene luchtruimrestricties (zie ICAO-kaart en NOTAMS vfrchart.lvnl.nl/), te maken met de Regeling Vluchtuitvoering alsmede part BOP.BAS en BOP.ADD voor wat men dient vast te leggen over de vaart en de meteoomstandigheden die een afwijking van het plan noodzakelijk maken. Wanneer men zich aan deze regels houdt, is er in het algemeen geen hinder naar de omgeving. Mogelijke hinder komt dan pas aan het einde van de vaart, wanneer men lager dan standaard toegestaan vaart, in het vooruitzicht van de landing. Daar waar er hinder plaatsvindt, komt dit vaak pas naar boven bij of na de landing, wanneer degene die de hinder ondervindt zich bij de ballonvaarder, de grondcrew of de politie meldt.

Landing

Ondanks een goede vaartvoorbereiding en het tijdens de vaart keurig aan de regels in de lucht houden, kan het voorkomen dat je alsnog landt op een plaats waar het niet wenselijk is. Hier moeten we een onderscheid maken tussen daar waar men landt waar het wettelijk gezien niet wenselijk is, en daar waar de landeigenaar het niet wenselijk acht.

Wettelijk onwenselijk

In het eerste geval gaat het veelal om landingen op plaatsen waarvan in de Wet Luchtvaart staat dat men er niet mag landen. Dit zijn bijvoorbeeld gebieden met aaneengesloten bebouwing en/of de openbare weg. Dit wordt gezien als een nood- en/of voorzorgslanding. In dat geval gelden daarvoor de regels zoals vastgelegd in de Algemene Maatregel van Bestuur ‘Regeling veilig gebruik luchthavens en andere terreinen’. Ook deze regeling is te vinden via de eerdergenoemde webpagina wetten.overheid.nl/zoeken. In het kort: men mag er landen, maar moet het voorval met redenen omkleed melden bij het ABL (Analysebureau luchtvaartvoorvallen). Relevant hiervoor zijn de Wet Luchtvaart artikel 7.1 “Melden van voorvallen” en de “Regeling melden voorvallen in de burgerluchtvaart 2019”; beiden te vinden via de eerdergenoemde webpagina wetten.overheid.nl/zoeken.

Wanneer de redenen legitiem zijn, betreft dit een melding waar veelal niets mee gedaan wordt. Er vindt dan geen nader onderzoek plaats. Echter, men zal bij de beoordeling van een dergelijk voorval wel analyseren of e.e.a. voorkomen had kunnen worden door een betere vaartvoorbereiding.

Onwenselijk volgens de landeigenaar In het tweede geval, waar de landeigenaar die het niet wenselijk acht dat er bij hem of haar geland is, of waar er bij de landing schade is ontstaan aan eigendommen zoals hekwerk, gewassen, vee, etc., gaan we een ander traject van wetgeving in, die niet luchtvaart gerelateerd is, maar aan het Burgerlijk Wetboek en Wetboek van Strafrecht. Indien de landeigenaar het om principiële redenen niet eens is met de landing op zijn/haar terrein, en weigert om medewerking te verlenen aan het bergen van de ballon, heeft de ballonvaarder het recht om zijn eigendom van het terrein te halen. Dit is geregeld in Burgerlijk Wetboek, Boek 5, titel 3, artikel 23, lid 1 (het exacte artikel vind je door op wetten.overheid.nl/zoeken bij ‘In de titel’ te zoeken op “burgerlijk wetboek boek 5, zakelijke rechten”. Scroll vervolgens naar artikel 23 lid 1). Dit artikel stelt (verkort)

IN GEBIEDEN MET AANEENGESLOTEN BEBOUWING MAG VOLGENS DE WET LUCHTVAART NIET WORDEN GELAND.

dat de eigenaar (lees boer/landeigenaar) van de grond moet toestaan dat een voorwerp, dat anders dan door opzet of grove nalatigheid van de eigenaar (lees ballonvaarder) terecht is gekomen op de grond van een ander, kan worden weggevoerd op verzoek van de eigenaar (lees ballonvaarder) van dat voorwerp.

Schade

In geval er schade is ontstaan bij de landing en/of berging van de ballon gaat de aansprakelijkheidsregeling van het Burgerlijk Wetboek op. Wie de schade veroorzaakt, zal deze moeten betalen (Burgerlijk Wetboek Boek 6 ‘Verbintenissenrecht’, titel 1, afdeling 10). Alle ballonvaarders hebben een WA-verzekering. Bij geringe (daadwerkelijke) schades, zullen ballonvaarders over het algemeen een landeigenaar direct schadeloos stellen vanwege het eigen risico, dat zij bij de verzekering hebben. Bij grotere schades zal een schade-expert van de verzekeringsmaatschappij worden ingeschakeld. De afwikkeling hiervan is niet anders dan bij andere schades die toegebracht worden aan derden. Betreft het schade aan gewassen, dan zijn daar richtprijzen voor vastgesteld door het Platform Leg- en Ligrechten (voorheen door de Nederlandse Gasunie), die veelal ook door ballonvaarders gehanteerd worden (Google op “schadetarieven gewassen”).

De landeigenaar kan zich in het geval van schade beroepen op het retentierecht, wat ook geregeld is in het Burgerlijk Wetboek (Burgerlijk Wetboek Boek 5 ’Zakelijke Rechten’, titel 3, artikel 23, lid 2). Dit houdt in dat er beslag mag worden gelegd op (een deel van) de ballon-equipment, wat qua waarde in verhouding staat tot de aangerichte schade. Door het geven van zekerheden aan de

retentierechthebbende, kan het retentierecht worden doorbroken. Let wel: wanneer een landeigenaar beslag legt, is hij vanaf dat moment ook verantwoordelijk voor dat deel van de equipment!

Gijzeling

In de meeste gevallen zal het politieoptreden tot een minimum beperkt kunnen blijven. Dit wordt anders wanneer een landeigenaar weigert om de ballonvaarder (eventueel ook de passagiers) zijn land/erf te laten verlaten. Dan is er sprake van gijzeling, waarover in het Wetboek van Strafrecht het een en ander is geregeld (Wetboek van Strafrecht, Tweede Boek, Misdrijven, Titel XVIII. ‘Misdrijven tegen de persoonlijke vrijheid’, Artikel 282).

Tenslotte

Het is uiteraard niet zo dat er uitsluitend bij landeigenaren problemen zijn in het gedrag. Ook ballonvaarders stellen zich weleens onjuist of onredelijk op. Er zijn meerdere gevallen bekend van ballonvaarders, die na de landing naar de landeigenaar gaan met de mededeling dat die zich nergens mee hoeft te bemoeien en dat de landeigenaar ‘moet toestaan’ dat de ballon weggehaald wordt. Duidelijk mag zijn dat dit niet kan. Bemiddeling, uitleg, een presentje voor de gastvrijheid en op een vriendelijke manier uit elkaar gaan heeft altijd de voorkeur. Laten we gezamenlijk zoveel mogelijk voorkomen dat er bij problemen met een landeigenaar wetten aangehaald moeten worden. Voor nadere informatie kan contact worden opgenomen met het Bestuur van de KNVvL Afdeling Ballonvaren.

OVER VERBRANDEN VAN

PROPAAN GESPROKEN Blootstelling aan koolmonoxide

DOOR PETER SMITS

TEN TIJDE VAN HET VERSCHIJNEN VAN DIT ARTIKEL, IS HET BALLONSEIZOEN ZO GOED ALS VOORBIJ. GOED OM EENS TERUG TE KIJKEN, MAAR DAN WEL MET MEDISCHE BRIL OP. HET IS 5 APRIL 2022: PILOT SAFETY TRAINING IN WOERDEN. WE WAREN MET VELE GELIJKGESTEMDEN. IN EEN OPEN GESPREK KWAM VANUIT DE GROEP HET VOLGENDE: “TEGEN HET EINDE VAN HET BALLONSEIZOEN VOEL IK ME VAAK MOE/ SLOOM/NIET ALERT”.

De hele groep lacht een beetje. “Dat is de leeftijd” en “je hebt te hard gewerkt”. Maar het lachen verstomt enigszins zodra iedereen het tot zich laat doordringen. Ja, daar zeg je zoiets. We doen, laten we zeggen 50 vaarten per seizoen, met telkens een deflation aan het einde. Als piloot sta je vaak in de warme lucht, die uit de enveloppe komt. Ho ho, warme … LUCHT ..? Is dat wel lucht?

Daar gaat dit artikel over. Wat zit er in de enveloppe? Of beter nog, wat komt er uit de enveloppe en wat betekent dat voor onze gezondheid?

Werkwijze

We verwarmen de lucht in de enveloppe door er een vlam onder te houden. Tegelijkertijd pompen we ook de afvalgassen van die vlam in de enveloppe. Om een antwoord te vinden op de vraag in de vorige alinea heb ik eerst op internet gezocht, op onderwerpen als ‘propaan’ en ‘verbranding’. Er bleek veel goede informatie over te vinden. Vervolgens heb ik diverse instanties in Nederland benaderd en ze diverse vragen voorgelegd. En uiteraard heb ik me afgevraagd wat e.e.a. betekent in de praktijk; daarvoor is een praktijkproef uitgevoerd. De informatie in dit artikel is verzameld via internet, het NVIC (Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum, divisie Vitale Functies), de GGD en een meetproef uitgevoerd door de brandweer. Tenslotte heeft een arts Spoed Eisende Hulp het artikel nagelezen en gecontroleerd op correctheid.

Propaan

Wat komt er vrij wanneer je propaangas verbrandt? Op de eerste plaats: warmte. Eén liter gasvormig propaan geeft 6000 Kcal = 25,12 Mega Joule (MJ) warmte. De maximale vlamtemperatuur van propaan is 2810°C. Onze verbranding geeft ongeveer 1600°C temperatuur.

Verbranding heeft zuurstof nodig. Die zuurstof wordt direct uit de omgeving aangezogen. De ideale gas-zuurstof verhouding is 4,3 : 1. Dus 4 liter gas heeft 1 liter zuurstof nodig. Dat is geen probleem omdat we uiteraard in de open lucht zitten. Bij (onvolledige) verbranding van propaan komen tevens diverse gassen vrij. Is 1600 graden ‘onvolledig’?

Onvolledige verbranding

Bij verbranding ontstaat er een omzetting van C3H8 (propaan) en O2 (zuurstof) in CO2 (kooldioxide) en H2O (water) en de eerder besproken warmte. Bij onvoldoende toevoer van verse lucht (zuurstof) kan, net als bij aardgas, door onvolledige verbanding het giftige en reukloze CO (koolmonoxide) en C (koolstof) ontstaan (bron: www.propaan.info).

Onze branders produceren geen volledige verbranding. Hoe kunnen we dat constateren? Bij een volledige verbranding ontstaan geen afvalstoffen, zoals CO, en zou een witte enveloppe van binnen niet bruin mogen worden. Met dat als uitgangspunt, lijkt het er dus op dat we het in de richting van onvolledige verbranding moeten zoeken, waar o.a. CO bij vrijkomt. Want heeft u al eens een perfect witte enveloppe van een paar jaar oud gezien? Hoe zit het dan met ons zelf? Terug naar het internet. Ik ontdekte een goede Belgische gezondheidssite, gezondheidswetenschap.be. Hierin zoek ik naar CO-klachten en kom het volgende tegen:

Bij een blijvende blootstelling aan CO merk je ook volgende symptomen op:

- Je bent snel kortademig bij inspanningen.

- Je voelt je zwak.

- Je bent verward.

- Je bent aanhoudend vermoeid en ervaart daar psychische gevolgen van.

Een ernstige CO-vergiftiging herken je aan:

- rode verkleuring van de lippen en het gezicht (vooral de wangen), maar dat is zelden waarneembaar; - stuipen; - bewustzijnsverlies tot coma; - hartritmestoornissen, vooral een onregelmatige en snelle hartslag; - afsterven van hartspierweefsel (hartinfarct met pijn op de borst); - opstapeling van vocht op de longen (longoedeem), waardoor je in ademnood raakt; - soms roze-achtig opgehoest schuim. Ademt een persoon niet meer? Dat kan een eerste teken zijn van een snel optredende en ernstige CO-vergiftiging, als gevolg van zeer hoge CO-concentraties. Door een CO-vergiftiging kan je omkeerbare, maar soms ook permanente hersenschade oplopen.

CO-klachten. Bron: www.gezondheidswetenschap.be

Dat gaat wel heel hard, met “ademt niet meer”. Even rustig aan. Een adviseur gevaarlijke stoffen van de GGD noemt ook de eerdergenoemde gassen die vrijkomen en meldt dat CO in een afgesloten ruimte gevaarlijk kan zijn, maar dat CO in de buitenlucht weinig relevante blootstelling geeft en zeker niet tot chronische en hoogstwaarschijnlijk ook niet tot acute/kortstondige klachten leidt.

Bij typische acute CO-klachten moet je denken aan bewustzijnverlies (bij zeer hoge concentraties binnenshuis) en hoofdpijn / duizeligheid. Mijn zoektocht brengt me vervolgens bij het NVIC (Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum, divisie Vitale Functies). Ik heb via email veel informatie in de vorm van brochures van hen mogen ontvangen. Er is op diverse vlakken onderzoek gedaan wat de invloed van CO en CO2 is op de mens. Dit resulteerde in de brochure ‘Gezondheidsrisico´s door lage concentraties koolmonoxide’.

In deze brochure komt aan bod:

• Giftige werking en veilige niveaus.

• Omvang van blootstelling en gezondheidsschade.

• Recente beschermingsmaatregelen.

• Advies voor aanvullende maatregelen.

• Literatuur.

Ik zal niet de volledige brochure citeren, maar volsta met enkele relevante zaken, om informatie te geven over deze vorm van vergiftiging. Voor zover bekend sterven in Nederland jaarlijks 5-10 mensen aan een koolmonoxidevergiftiging, worden er ongeveer 200 in het ziekenhuis opgenomen en enkele honderden behandeld op de afdeling spoedeisende hulp. Oorzaak is vooral de overschrijding van het aantal parts per million (25). Bij een slecht werkende CV installatie bijvoorbeeld, kan het aantal parts per million oplopen tot 30.000.

Ppm als maat voor de concentratie koolmonoxide in de lucht

De concentratie koolmonoxide in de lucht wordt vaak weergegeven in ppm, parts per million. Een koolmonoxideconcentratie van 1 ppm wil zeggen dat één op de miljoen gasmoleculen in de lucht een koolmonoxidemolecuul is. De meeste andere moleculen in de lucht zijn stikstof, zuurstof en kooldioxide. Volgens het Internationale Stelsel van Eenheden (SI-stelsel) verdient het aantal milligram koolmonoxide per kubieke meter lucht (mg/m3) als uitdrukkingsmaat de voorkeur. De commissie gebruikt in haar advies echter ppm, omdat koolmonoxidemelders meetwaarden in ppm weergeven. Een koolmonoxideconcentratie van 1 ppm komt overeen met 1,165 mg/m3 (bij 760 mm kwikdruk en 20 °C).

PPM als maat voor de concentratie CO in de lucht. Bron NVIC / Gezondheidsraad, brochure ‘Gezondheidsrisico´s door lage concentraties koolmonoxide’

In eerste instantie dacht men dat koolmonoxide schadelijk was omdat het gas zuurstofgebrek in weefsels en organen veroorzaakt. De laatste jaren is echter duidelijk geworden dat ook andere werkingsmechanismen een rol spelen, die ook bij lage blootstelling gevaar kunnen opleveren.

De eerdere symptomen heb ik al besproken, maar laten we eens naar de nieuwe inzichten kijken.

Koolmonoxide bindt zich krachtig aan heemgroepen (in ons bloed, organische ijzerverbindingen). Kort gezegd; daar waar een koolmonoxidedeeltje zit kan geen zuurstofdeeltje zitten. Het bloed bevat dan minder zuurstof waardoor alles in ons lichaam slechter functioneert. Onderstaande afbeelding geeft deze verbindingen globaal weer. DE VORMING VAN CARBOXYHEMOGLOBINE. BRON NVIC / GEZONDHEID

Deze nieuwe inzichten maken het steeds duidelijker dat de giftige werking van koolmonoxide complexer is dan gedacht. Bij lage blootstelling treden dus ook al gezondheidseffecten op. Daarnaast spreekt men over diverse NEN normen, maar die zijn vooral van toepassing op installaties in woningen en andere gebouwen (is onze brander ook niet een soort CV ketel ..?). Daaraan gelinkt vond ik onderstaande tabel van de GGD, die aangeeft welke maatregelen te nemen zijn bij welke CO-concentratie. Boven de 100 ppm: direct het pand ontruimen. Dat is wat wij ook moeten doen, zo blijkt uit onderstaande praktijktest: de mand ontruimen en weglopen van de enveloppe.

Concentratie koolmonoxide in woning

Enkele ppm

10-25 ppm

Te nemen maatregelen

Max XTII. Dit apparaat heeft geen oneindig meetbereik: boven een bepaalde grenswaarde gaat het alarm af. Via internet kun je diverse brochures over dit apparaat vinden.

De referentiewaarden die de Wereld Gezondheid organisatie hanteert zijn:

• 9 ppm: maximale aanvaardbare concentratie

• 26 ppm: max. 1 uur in verblijven

• 60 ppm: max. 30 minuten in verblijven

• 100 ppm: max. 15 minuten in verblijven

• 200 ppm: verschijnselen Hoofdpijn, duizeligheid en vermoeidheid

• 400 ppm: intense hoofdpijn en levensgevaar na 3 uur

• 800 ppm: bewustzijnverlies en na 2 a 3 uur overlijden

• 1600 ppm: na 20 minuten overlijden

Extra metingen en bronopsporing (tenzij rookgedrag of kaarsen bron); adviezen over ventilatie en onderhoud verbrandingstoestel

Altijd extra metingen en bronopsporing; adviezen over ventilatie en gebruik en onderhoud verbrandingstoestel

25-50 ppm

Direct ingrijpen (binnen 30 minuten): ventileren, verbrandingstoestellen uitschakelen; bronopsporing door KIWA Gas Technology (inpandige bron) of milieudienst (externe bron)

Ppm betekent als eerder aangegeven ‘parts per million’, dit is de meeteenheid voor giftige concentraties. De bevindingen van Rinus bij de metingen van CO-concentraties tijdens een ballonvaart op 6 juli 2022 (gemeten tijdens zowel het opstijgen, de vaart als het leeglopen) zijn als volgt: wanneer de brander in werking is, is de concentratie in de mand 88 ppm en zodra de brander uit is, loopt de concentratie direct terug naar 0 ppm, omdat de buitenlucht meteen ventileert. Dit betekent dat de brander ongeveer 20 minuten continue kan branden zonder enige schadelijke gevolgen. Bij het leeglopen van de enveloppe ging de meter echter meteen in de alarmstand, bij 100 ppm. Dit alarm betekent voor de brandweer dat er dan aan slachtoffers ademlucht gegeven wordt om schadelijke gezondheidsproblemen te voorkomen - ook als er wordt geventileerd.

50-100 ppm

Direct ingrijpen (binnen 15 minuten): ventileren, verbrandingstoestellen uitschakelen; zo nodig pand ontruimen; bronopsporing door technisch bedrijf (inpandige bron) of milieudienst (externe bron)

Voorzichtige conclusie

Boven 100 ppm

Pand ontruimen; hulpdiensten waarschuwen

GGD-richtlijn voor medewerkers die koolmonoxide detecteren. Bron NVIC / Gezondheidsraad, brochure ‘Gezondheidsrisico´s door lage concentraties koolmonoxide’ en Kerkhoff RLH, Boels EL, ‘GGD-richtlijn medische milieukunde: koolmonoxide in woon- en verblijfsruimten’. Bilthoven: RIVM, 2008; 609330006/2008.

Praktijktest

Tijd voor een volgende stap: de brandweer. Ik zocht contact met onze veiligheidstrainer Rinus Verhees en hij heeft zijn contacten bij de brandweer aangesproken. Tijdens een van mijn vaarten is Rinus ingestapt en heeft tijdens het inflaten, de vaart en het deflaten diverse metingen van CO-concentraties verricht. Het gebruikte meetapparaat is een Honeywell BW

Vanaf 100 ppm springen de rode alarmlampen van de meter aan ten teken dat het gevaarlijk is, aldus Rinus Verhees. Ik kan jullie vertellen dat ik ervan geschrokken ben. Mijn advies is om hier rekening mee te houden en geen passagiers na afloop in je gigantische ballon te laten lopen (wel leuk voor de foto, maar niet voor de gezondheid) en de crew te instrueren zo min mogelijk bij de uitstroom van de enveloppe te verblijven. Je kunt beter bij het koud inflaten, aan het begin van je vaart, je passagiers een dergelijke foto laten maken, indien gewenst. Ik zal zelf in ieder geval niemand meer na afloop in de warme ballon laten voor een foto, en blijf zelf na de landing niet langer in de mand dan noodzakelijk.

Tenslotte

Collega’s, mag ik zo vrij zijn te concluderen dat we een mogelijk aandachtspunt te pakken hebben? Wie kan garanderen dat onze branders een 100% verbranding hebben? Mijn nieuwe wit/rode ballon begint van binnen al wat bruinig te worden. Dat kan alleen maar door aanslag van rookgassen komen, terwijl ik gewoon propaan gebruik. Dit doet me overigens den-

GGD-RICHTLIJN VOOR MEDEWERKERS DIE KOOLMONOXIDE IN EEN WONING DETECTEREN

ken aan een vaart die ik mee mocht maken in Metz, met een LPG-gestookte brander. Alles was zwart, branders, enveloppe en ik ook :-) nou ja, een beetje.

Als ik het bovenstaande goed gelezen en geïnterpreteerd heb, dan ontstaat bij onze verbranding CO. Maar we zitten in de buitenlucht en er is dus verse lucht genoeg; dat zou niet tot klachten moeten leiden. Zeker niet tijdens de vaart. Toch een aandachtspunt of een advies: zorg dat je niet iedere dag bij het deflaten in de opening staat en dus de warme afvalgassen gecombineerd met lucht inademt. Na de landing: veilig stellen van passagiers en materiaal. Stap daarna uit je mand en weg van de enveloppe-opening. Geef de enveloppe de tijd om leeg te lopen, zonder dat jij of crew in de opening of bij de parachute staat.

Terugkomend op de vraag die opkwam tijdens het veiligheidsseminar, is de voorzichtige conclusie dat het onwaarschijnlijk is dat de vermoeidheidsklachten komen door CO-blootstelling tijdens of na het ballonvaren. Wel kunnen we concluderen dat de verwarmde lucht in de ballon ongezond is en een erg hoog gehalte koolmonoxide bevat, waardoor het onverstandig is om na de landing in of nabij de warme lucht te staan van een leeglopende ballon.

Reactie Marion Schaap, Arts Spoed Eisende Hulp ETZ Tilburg, op de inhoud van het artikel:

“Ik denk dat het een prima artikel is en dat de eindconclusie valide is. Als er zulke hoge concentraties CO worden gemeten, is het raadzaam daaruit weg te blijven. Ondanks dat het ballonvaren een buitensport is, zijn er duidelijke momenten beschreven die een hoge tot zeer hoge concentratie aan CO laten zien. Wellicht is verder onderzoek aangewezen en kan er nog gekeken worden naar de mate van (on)verbranding van verschillende branders onderling; al is dat zeker niet mijn expertise. Wat ik wel weet als SEH-arts is dat hoge concentraties CO (levens)gevaarlijk zijn en dat ook langdurige blootstelling aan minder hoge concentraties vermeden dient te worden”.

Met dank aan Rinus Verhees en Marion Schaap. Bronnen: www.gezondheidswetenschap.be | https://www.henw.org/ artikelen/koolmonoxidevergiftiging | www.safetypro.nl | www.veiligheid.nl | www.gezondheidsraad.nl: hier kan tevens de gemoemde NVIC-brochure worden gedownload, of stuurt u mij een e-mailtje, dan stuur ik deze naar u op: peter@yps.be.

BALLONVAREN IN DE LOW LEVEL JET

Het nachtelijk windmaximum en de invloed ervan op onze vaarten

DOOR JONAS DE BODT

DE WIND AAN DE GROND EN OP HOOGTE IS VOOR DE BALLONVAART ÉÉN VAN DE MEEST BELANGRIJKE WEERKUNDIGE PARAMETERS VOOR EEN VEILIGE VAART. DE WINDRICHTING EN WINDKRACHT KUNNEN SOMS ENORM VERSCHILLEN TUSSEN LUCHTLAGEN. DAAROM GAAN WE IN DIT ARTIKEL DIEPER IN OP HET NACHTELIJKE WINDMAXIMUM OFWEL DE LOW LEVEL JET. HET IS HÉT WEERFENOMEEN DAT AAN DE BASIS LIGT VAN GROTE VERSCHILLEN IN WINDKRACHT EN -RICHTING OP VERSCHILLENDE HOOGTES TIJDENS HELDERE AVONDEN EN OCHTENDEN.

De Low Level Jet kan zich ontwikkelen als het ’s avonds en ‘s nachts sterk afkoelt. De wind neemt dan al toe op relatief lage hoogte, als gevolg van een sterke temperatuursinversie.

Normaal gesproken wordt het kouder naarmate we hoger gaan in de atmosfeer, maar bij een inversie is dat niet het geval. De temperatuur neemt dan in de onderste lagen van de atmosfeer juist toe met de hoogte. Het is belangrijk om je als ballonvaarder bewust te zijn van het fenomeen, want een nachtelijk windmaximum kan een rustige avondvaart beïnvloeden door een toename van de wind net boven boomhoogte, rond zonsondergang, of tijdens een ochtendvaart kan je verrast worden door een plotse toename van de wind tijdens het opstijgen. Turbulentie en zelfs valse lift kunnen hierdoor ontstaan.

Ontstaan en ontwikkeling

Overdag zorgt thermiek voor een goeie menging van de verschillende luchtlagen. De atmosfeer is vaak licht onstabiel en de windsnelheid neemt meestal geleidelijk toe met de hoogte. De windrichting en -sterkte zijn het resultaat van de balans tussen de drukgradiënt-, coriolis- en wrijvingskracht (afbeelding 1). Hoe dichter bij het aardoppervlak, hoe sterker de wind afneemt en krimpt als gevolg van de toename van wrijving (afbeelding 2) Door de afkoeling in de avonduren verdwijnt thermiek. Er ont-

AFBEELDING 2. TYPISCH WINDSNELHEIDSPROFIEL OVERDAG. LAAG BIJ DE GROND IS DE WIND MINDER STERK ALS GEVOLG VAN WRIJVING. WRIJVING NEEMT AF MET DE HOOGTE, DUS DE WINDSNELHEID NEEMT TOE.

AFBEELDING 1. DE KRACHTENBALANS VAN DE SITUATIE OVERDAG. DEZE BALANS WORDT VERSTOORD DOOR DE ONTWIKKELING VAN EEN TEMPERATUURSINVERSIE.

staat een lichte grondinversie waardoor er geen verticale uitwisseling tussen luchtlagen meer mogelijk is en de turbulentie wordt onderdrukt. Het gevolg is een afzwakkende grondwind en dat maakt ballonvaren mogelijk in de avonduren.

Wanneer door gunstige meteorologische omstandigheden sprake is van een sterke temperatuursinversie, wordt de grondwind erg kalm - vaak slechts 0 tot 3 knopen. Net boven boomhoogte kan de wind soms echter opnieuw toenemen, omdat de krachtenbalans van de situatie overdag verstoord geraakt. Door de inversie raakt de luchtlaag immers ontkoppeld van het aardoppervlak waardoor de wrijvingskracht geen rol meer speelt. De coriolis- en drukgradiëntkracht zijn hierdoor niet meer met elkaar in evenwicht en er ontstaat een overreactie. De wind versnelt en als resultaat heb je een windkracht die sterker is dan wat je zou verwachten, op basis van de heersende drukgradiënt. We spreken van een supergeostrofische wind.

Ter hoogte van de top van de stabiele laag (top van de inversie) ontstaat er een maximum in het windsnelheidsprofiel.

Dit is de Low Level Jet of het nachtelijk windmaximum. Merk overigens op dat een Low Level Jet niets te maken heeft met de straalstroom, die bevindt zicht immers erg hoog in onze atmosfeer.

Voorwaarden voor ontstaan

Een nachtelijk windmaximum ontstaat niet elke avond. Er zijn twee belangrijke meteorologische voorwaarden die moeten worden vervuld om van een Low Level Jet te kunnen spreken:

1. De geostrofische wind moet voldoende groot (10-15 kt) zijn. Dit is eigenlijk de windsterkte die je op basis van de heersende drukgradiënt (afstand tussen de isobaren) zou verwachten. In de praktijk betekent dit dat we ons aan de rand van een hogedruksysteem bevinden. In het centrum van een hogedrukgebied is de drukgradiënt te zwak en zal een Low Level Jet zich niet kunnen vormen (afbeelding 3)

2. De aanwezigheid van een sterke grondinversie. Door nachtelijke uitstraling koelt het grondoppervlak sterk af. Dit is alleen mogelijk tijdens nachten met vrijwel helder weer. Tijdens bewolkte nachten (5/8 hemelbedekking) zal een Low Level Jet zich dus niet kunnen vormen. Ook de luchtvochtigheid speelt een belangrijke rol. Droge lucht heeft de eigenschap om sneller en sterker af te koelen dan vochtige lucht, vandaar dat de meeste Low Level Jets zich ook vormen bij aanvoer van droge continentale lucht uit oostelijke en zuidelijke richtingen.

Karakteristieken

Wanneer er een sterke temperatuursinversie gevormd is, is de wind aan de grond meestal zeer zwak (0 tot 3 knopen). In de stabiele laag neemt de windsnelheid toe met de hoogte en vervolgens bereikt de wind een maximum aan de top van de inversie. Een typische windsterkte van een goed ontwikkelde Low Level Jet bedraagt in onze streken zo’n 15 à 20 knopen. Het windmaximum bevindt zich meestal tussen 450 en 850 ft AGL maar ook op lagere niveaus wordt er al een (sterke) windtoename waargenomen. Vandaar dat windmolens ons een zeer goede indicatie kunnen geven voor de aanwezigheid of de ontwikkeling van een Low Level Jet. Net boven het windmaximum neemt de windkracht opnieuw (sterk) af. In de literatuur zijn er heel wat verschillende definities voor de Low Level Jet terug te vinden. De meest gangbare definitie is de volgende: “Een nachtelijk windmaximum of Low Level Jet wordt gedefinieerd als een windmaximum in de onderste laag van de troposfeer met een sterke daling van de windsnelheid (4 knopen of meer) net boven het maximum, maar wel nog in de onderste 500 meter (1640 ft) van de atmosfeer”. Een windmaximum impliceert dus ook een minimum in de luchtlaag erboven.

Er zijn drie typische windprofielen van een Low Level Jet te onderscheiden (afbeelding 4). Naast de windsterkte heeft een inversie en bijhorende Low Level Jet ook een invloed op de verandering van de windrichting met de hoogte.

AFBEELDING 3. WEERKAART MET EEN GUNSTIGE DRUKVERDELING VOOR DE VORMING VAN

BELGIË EN NEDERLAND IS ER AANVOER VAN DROGE CONTINENTALE LUCHT

AFBEELDING 4. TYPISCHE WINDPROFIELEN VAN EEN LOW LEVEL JET. DE WINDKRACHT NEEMT TOE IN DE STABIELE LUCHTLAAG EN BEREIKT EEN MAXIMUM AAN DE TOP VAN DE INVERSIE. BOVEN DE INVERSIE NEEMT DE WINDKRACHT OPNIEUW AF EN BEREIKT ZE EEN MINIMUM. HOGEROP IN DE ATMOSFEER NEEMT DE WIND OPNIEUW TOE. DIT ALLES SPEELT ZICH AF IN DE ONDERSTE ± 1600 FT VAN DE ATMOSFEER.

In de stabiele inversielaag zal de wind typisch ruimen met de hoogte. Eens boven de inversielaag en boven het windmaximum zal de wind opnieuw krimpen. Enige turbulentie kan optreden door het verschil in windsterkte en -richting (windschering) op relatief korte verticale afstand. In onze streken is in ongeveer 20% van de nachten een Low Level Jet waar te nemen. De meeste komen voor in het lente- en zomerseizoen.

Praktijksituatie

Tijdens de ochtend van 13 juni 2020 werd een duidelijke Low Level Jet geobserveerd tijdens een ochtendvaart van Berlare naar Moerbeke. Als we de data uit de track analyseren en op een snelheid-hoogte grafiek plaatsen, kunnen we het windprofiel afleiden (afbeelding 5). De analyse van deze ochtendvaart bevestigt bovenstaande theorie. Laag bij de grond was

het rustig met 2 tot 4 knopen, maar op lage hoogte merkte de ballonvaarder al een significante toename van de wind. Op een hoogte van 700-850 ft bereikte de windsnelheid een maximum van 18-19 knopen om vervolgens boven 1000 ft af te nemen met ruim 10 knopen. Vanaf een hoogte van 1800 ft was er opnieuw een toename van de windsnelheid te merken. Deze Low Level Jet benaderde zeer goed het theoretische profiel geïllustreerd in afbeelding 4. Naast de windsterkte zijn er ook enkele conclusies te trekken uit het windrichtingprofiel. Tot aan de top van de inversielaag (inclusief Low Level Jet) ruimt de wind met de hoogte. Eens boven het windmaximum zien we de wind krimpen, maar boven het minimum ruimt de wind opnieuw. Ook dit is een fenomeen dat we typisch zien bij een Low Level Jet.

Bronnen:

- Ahrens, C. D., & Henson, R. (2016). Meteorology today: an introduction to weather, climate, and the environment. Cengage learning.

- Baas, P., Bosveld, F. C., Klein Baltink, H., & Holtslag, A. A. M. (2009). A climatology of nocturnal low-level jets at Cabauw. Journal of Applied Meteorology and Climatology, 48(8), 1627-1642.

- De Bruijn, E. I., de Haan, S., Bosveld, F. C., Schreur, B. W., & Holtslag, A. A. (2016). Observing boundary-layer winds from hot-air balloon flights. Weather and Forecasting, 31(5), 1451-1463.

- Whiteman, C. D., Bian, X., & Zhong, S. (1997). Low-level jet climatology from enhanced rawinsonde observations at a site in the southern Great Plains. Journal of Applied Meteorology, 36(10), 1363-1376.

- Djorry Simoen Ballontrack Berlare-Moerbeke, 13 juni 2020,

AFBEELDING 5. HET TRAJECT VAN EEN OCHTENDVAART OP 13 JUNI 2020, DAARNAAST IS HET WINDSNELHEIDSPROFIEL EN WINDRICHTINGPROFIEL VAN DE VAART WEERGEGEVEN.

HARTELIJK DANK!

Dank aan alle betrokkenen voor het mogelijk maken van het Ballonstof-jubileumboek Leidraad voor Ballonvaarders

Sponsoring

KNVvL Afdeling Ballonvaren, KNVvL, KBBF, Rien Jurg Promotions / Cameron Balloon Promotions, Flytec Balloon, Noordelijk Ballonvaartcentrum Ultramagic Nederland, Quick Release, Schroeder fire balloons, BallonAIRpoort, Benegas, VFS Heinz Grümmer, Wilco Air, De Keyzer Verzekeringen en Skyview Balloons Ultramagic België.

Auteurs

Karel Abbenes, Filip Audenaert, Sander Beenen, Ben Bläss, Erik Bosman, Peter Bouman, Peter van Harten, Rud van Herk, Hans van Hoesel, Jan Jonkman, Sebe Kruijer, Leon Leemans, Ab Maas, Dany Marien, Thomas McConnell, Johan Vander Meiren, Han Nabben, Nicolas Norman, Jan Oudenampsen, Gordon Schwontkowski, Bart Seresia, Peter Siegmund, Peter Smits, Bert Stuiver, Luc Van Geyte, Bas Vrijhof, Henriette Wardenaar, Remko Wigger, Jonathan Wright, Frank Zinkler en René Zwarteveen.

Beeldmateriaal Illustraties Rutger Coucke. Foto’s Ben Bläss, Bennie Bos, Martine Deckers, Jeroen Koskamp, Sebe Kruijer, Phil Sumper, Jorik van Wikselaar, www. pexels.com en auteurs.

Uitgiftepunten

Michael Aerens, Mariel Berning, Gerjan Crebolder, Evert Dehandschutter, Kenian Dekein, Christophe Holvoet, Monique Hoogeslag, Miriam Jurg, Pieter Kooistra, Yves Lannoy, Gert Laureys, Han Nabben, Kaylee Slag, Claudia Steenbergen, Luc Van Geyte, Johan Vander Meiren, Djorry Simoen, Stijn Staelens, Remko Wigger en Jacqueline Zwarteveen.

Drukken en binden Jeroen Boereboom Grafische Bedrijven. Samenstelling, ontwerp en eindredactie Han Nabben, Luc Van Geyte en Annette Witte.

BALLONSPOTTERS OVERZICHT 2022

KEVIN BOON

2022, het jaar van “het mag weer”. In januari loopt het aantal nieuwe reserveringen snel op, het belooft een mooi ballonspotjaar te worden. Op een mooie dag in maart genieten vrouw en kinderen van de kust, terwijl ik tijdens een dagje rondrijden in West-Vlaanderen geniet van vitamine B(allon).

Maart laat ons 1 nieuwe ballon zien. April start met de passage van de Ronde Van Vlaanderen in St-Niklaas. Het weekend nadien eindigen we al spottend in Brugge. Een week later steken we de taalgrens over naar het lokale vliegveldje van Liernu. In mei spotten we in Herzele, Zwevegem, Westerm, Louvain-La-Neuve en Huizingen. Juni bracht stabiel mooi weer. We bezoeken Brecht, Moorsel, Liernu en Lievegem. Ook de eerste ballonmeeting vindt plaats: in Hardenberg. Juli start met een ochtendvaart in Liernu en een vaart in Thon. Een week later doen we Kevelaer (D) aan.

DOOR

VITAMINE B(ADEEND) OF B(ALLON)

HOTTOLFIADES

EEN VARKENTJE OM TE WASSEN

HAN-SUR-LESSE

IJS ALS DESSERT

DEN BBQ

IK ZIE DUBBEL

NET OP TIJD KLAAR VOOR OPEN BEDRIJVENDAG

EN ROUTE (FOTO DOOR DE ZOON OP DE ACHTERBANK)

Na een eerste weekend verlof in Frankrijk rijden we op vrijdag heen en weer naar Joure. Op zaterdag hebben de kindjes atletiekwedstrijd, daarna richting Boom. Het tweede weekend verlof hoorden we dat dichtbij huis 2 zeldzame ballonnen een vaart gingen maken. Zo konden we genieten van een ijsje met ernaast een BBQ (info: ballon-registratie OO-BBQ). Dan wordt het augustus. De verslagen van Molenbaix, Zomer van Antwerpen, Deinze, Le Roeulx, Hotton en Barneveld stonden al in het vorige nummer. Een opmerkelijke dag was 14 augustus, het beloofde een snikhete dag te worden. Een piloot uit de

regio Vielsalm maakte een ochtendvaart met zijn nieuwe ballon, en samen met het hele gezin stonden we al rond 1u45 op, om de ballon te spotten. Eens de ballon opgestegen was, verscholen we ons op een kleine parking voor een hazenslaapje. In september bezochten we de Vredefeesten in St-Niklaas en in oktober Evergem, Han-Sur-Lesse, Averbode, Westerlo en Oosterhout (NL). Inmiddels zijn we halfweg november en maken we nog enkele mooie uitstappen. Het beloofde een mooi ballonspotjaar te worden, dat is het ook geworden!

VROEGE VOGEL

LOUVAIN-LA-NEUVE

EEN WARM JAAR

LIERNU

KEVELAER

SKILDER STELT ZICH VOOR

PROFITEREN VAN HET MOOIE HERSTWEER

DE WOLKEN WIJZEN DE WEG

PASSAGE RONDE VAN VLAANDEREN

EENS EEN SPECIALLEKE

OP FOTO ZETTEN

ballonstof

42

BALLONGEDICHT

Dit gedichtenrubriekje loopt door zolang we gedichten blijven ontvangen. Heb je zelf een ballongedicht geschreven of ken je een ballongedicht? Stuur het in via ballonstof@ knvvl.nl. Het onderstaande gedicht ontvingen we via Ingrid Rooman.

COLOFON

Ballonstof winter 2022. Kwartaalblad van de afdeling Ballonvaren van de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Luchtvaart (KNVvL) i.s.m. de Koninklijke Belgische Ballonvaart Federatie (KBBF). Oplage 600 exemplaren.

Redactie: Han Nabben, hoofdredacteur | Annette Witte, eindredacteur | Rutger Coucke, art director | Gerjan Crebolder, redactie Nederland | Luc van Geyte, Gert Laureys, redactie België. De redactie beslist over het opnemen van artikelen en behoudt zich het recht voor om artikelen te bewerken. De verantwoordelijkheid voor de inhoud van de artikelen komt voor rekening van de betrokken auteur.

Contact: ballonstof@knvvl.nl (NL) of redactie@balloonfederation.be (BE). Ballonstof niet ontvangen? Neem dan contact op met ledenservice@knvvl.nl of redactie@balloonfederation.be.

Verschijningsdata en deadlines: Voorjaar deadline 28-2, verschijning 31-3 | Zomer deadline 31-5, verschijning 30-6 | Najaar deadline 31-8, verschijning 30-9 | Winter deadline 15-11, verschijning 24-12.

Adverteren: 1/1 pag. € 275 | 1/1 pag. binnenzijde omslag € 305 | 1/1 pag. achteromslag of pag. vijf € 330 | 1/2 pag. € 150 | 1/4 pag. € 85 | 1/8 pag. € 44. Korting bij herhaald adverteren. Tarieven zonder BTW.

Mijn vlam

Steeds weer, keer op keer met jou samen gaan varen Adembenemende zichten, steeds weer verbaasde gezichten Beneden gillen kinderen alom, ze willen ook graag met ‘de ballon’ We zwaaien, terwijl we steeds hoger naar de oneindigheid graaien Met ‘Speedy’ in de lucht varen, dat is met niks te evenaren

Abonnementen: Losse nummers €7,95.

Ingrid Rooman