Kans 3-2019

KANS NR.1 maart 2019

Gepokt en gemazeld door jarenlang ‘overleven’ in leefgroepen, woont Jordy nu bij Vast en Verder in Eindhoven, een woontrainingsprogramma voor dak- en thuisloze jongens. ‘Het gaat keigoed.’

‘Ik besloot te verdwijnen. Een zwaar offer, maar die survivalmodus was nodig.’ Jordy was het dak boven zijn hoofd kwijtgeraakt. ‘Dan kan ik net zo goed alles kwijtraken.’ Hij duikt onder bij een kennis en leeft zonder spullen, zonder geld en zonder contact met zijn familie. Hij eet slecht, slaapt slecht en snijdt in zichzelf. Na twee maanden is hij op. Broodmager en bleek belt Jordy zijn moeder. Ze komt hem direct ophalen. Dat doet hem inzien wat hij heeft. In Jordy’s eerste levensjaren stapelt de ellende zich op: zijn ouders scheiden, hij verliest het contact met zijn vader, zijn ouderlijk huis brandt af en zijn

moeder krijgt een burn­out waardoor ze bijna niets meer kan. Als tienjarige wordt Jordy uit huis geplaatst. ‘Toen voelde

ík me het probleem. Mijn hele jeugd droeg ik het stempel

“probleemkind”.’

Hij woont in leefgroepen.

‘Plekken waar ze kinderen als nummer zien, niet als mens.’

Op zijn achttiende gaat hij zelfstandig wonen, met begeleiding. ‘Mijn mentor vroeg nooit hoe het met me ging; al snel ging het bergafwaarts.’

Jordy gaat niet meer naar

school en vlucht in een gameverslaving. Andere begeleiding komt er niet, hoe vaak hij daarom ook vraagt. Hij hoort dat hij ‘onbegeleidbaar’ is en wordt uit huis gezet. Na zijn wanhoopsdaad – de verdwijnpoging – komt hij terecht bij Vast en Verder van het Leger des Heils, een woontrainingsprogramma voor dak­ en thuisloze jongens. Niet helemaal de plek voor hem, veel van deze jongens hebben vastgezeten. Maar het is zijn laatste kans. ‘Mijn overlevingstechniek: onzichtbaar zijn. Ik wil niets fout doen.’ Met persoonlijk begeleider Rachel klikt het meteen, Jordy voelt zich veilig. ‘Rachel behandelt me als gelijke.’ Samen hebben ze het over zijn toekomstdroom: gymles geven aan autistische kinderen. ‘Tijdens gym leer je vaardigheden die je in het leven nodig hebt: samenwerken, respect voor elkaar en grenzen verkennen.’ Eerst kiest Jordy nu voor plan B: de beroepsopleiding transport en logistiek, zodat hij altijd werk heeft. Zijn moeder komt regelmatig langs; ze kunnen weer met elkaar praten. ‘Het gaat keigoed.’

4 Op stap met jeugdbeschermer Rudi. ‘In dit werk gaat het ergens over: het leven van kwetsbare kinderen.’

11

#jebentnietalleen Wat kunnen we doen aan eenzaamheid?

16

Hein en Trijnie maken zuurkool. ‘We doen er appeltjes door!’

20 Ervaringsdeskundige Stephan: ‘Heb jij een zielig verhaal? Ik heb er ook een! De vraag is, blijf je erin hangen?’

26

Met de bakfiets vol gele hesjes en prikstokken naar het Máximapark.

TEKST ELLEN WEBER BEELD LINELLE DEUNK

COVER Jordy (20)

Verder: P18 Met 20% korting naar The Passion in Concert P28 Het Leger helpt kinderen in Colombia

P30 Kamer gezocht! P32 Vanessa ontdekt hoe ze lief kan hebben

20% korting

Dag uit het leven van een jeugdbeschermer

Baby’stoezichtonder

Nu jeugdzorg onder verantwoordelijkheid van gemeenten valt, proberen wijkteams opvoedkundige problemen eerst zelf op te lossen met de ouders. Als dat geen soelaas biedt, komt jeugdbeschermer Rudi in beeld. ‘Maar dan zijn problemen vaak al geëscaleerd.’

Twee Maxi-Cosi’s staan naast elkaar in de rechtszaal. Naast de tweeling zitten de ouders: vader in joggingbroek, moeder met een hoofddoek.

Onder het portret van Koning Willem Alexander zit de kinderrechter. Hij heet iedereen welkom. De tolk vertaalt zijn woorden naar het Arabisch. De vertegenwoordiger van de Raad voor de Kinderbescherming vertelt dat haar collega’s zich zorgen maken. Zij deden onderzoek naar de opvoedkundige kwaliteiten van het stel en vragen zich af of deze ouders wel voor hun peuter en tweeling kunnen zorgen. De raadsonderzoekers stellen voor om het gezin twaalf maanden onder toezicht te stellen van een gezinsvoogd. De rechter moet beslissen of die maatregel inderdaad nodig is. Naast de raadsvertegenwoordiger zit de gezinsvoogd van het Leger

des Heils al klaar. Ze lacht vriendelijk. Haar collega Rudi (34), jeugdbeschermer, zit in de zaal. Samen zullen zij het gezin begeleiden, indien de rechter zo beslist. ‘Alweer twee nieuwe gezichten’, zeggen de ouders. ‘Wie zijn dit nu weer?’ Het duurt even voordat ze het begrijpen.

Kinderrechter

Eerst is het woord aan de advocaat. Ze vertelt dat de ouders zijn gevlucht voor de oorlog en dat de vader steeds meer meehelpt met de opvoeding. Ook gaat hij naar Nederlandse les. Het gezin krijgt elke week volop hulp: twintig uur begeleiding van de ene hulpverlener, de andere hulpverlener komt vijftien uur langs. De peuter zit veertig uur per week op de kinderopvang. De hulpverleners spreken hun vertrouwen uit; vooral de moeder is gemotiveerd om Nederlands te leren. De ouders zeggen dat ze echt voor hun kinderen kunnen zorgen. ‘We hebben gewoon andere normen en waarden omdat we uit een ander land komen’, vertaalt de tolk. Een van

de baby’s begint te pruttelen. De moeder wendt zich tot haar kindje, dat al snel verder slaapt. De Raad voor de Kinderbescherming zegt dat ze een positieve indruk krijgt, nu ze het gezin en de hulpverleners ziet. Ze stelt voor om in plaats van twaalf maanden maar zes maanden ondertoezichtstelling op te leggen. De kinderrechter benadrukt dat de ouders echt aan de slag moeten met de Nederlandse taal. ‘Het is de bedoeling dat jullie je zaken straks zelf kunnen regelen, zonder hulp. En jullie kinderen moeten twee talen leren, anders starten ze op school met een taalachterstand.’ De kinderrechter besluit de zaak aan te houden. Hij wil de ouders over zes maanden terug zien om te kijken of ze deze positieve lijn doorzetten. De Raad voor de Kinderbescherming blijft intussen in de gaten houden hoe het gaat.

Lange adem

Voorlopig hoeft Rudi dus niets te doen in deze zaak. Als jeugdbeschermer van het Leger des Heils komt hij pas in beeld als de rechter een ondertoezichtstelling oplegt. Oftewel: als het gezin wordt gedwongen tot hulpverlening. In de gang begroet hij collega’s die vandaag ook een zitting bijwonen. Een van zijn collega’s wordt bedreigd door een agressieve vader die in dezelfde ruimte zit te wachten omdat ook hij voor de rechter moet verschijnen. ‘Niet zo handig dat die twee zaken na elkaar zijn gepland. Mijn collega was juist van de zaak afgehaald om hem niet meer tegen te komen’, zegt Rudi als hij buiten een sigaret opsteekt. Gelukkig staan er voldoende agenten in de hal van de rechtbank.

In de auto naar kantoor vertelt Rudi dat hij zijn Facebookpagina heeft verwijderd. Een cliënt probeerde zijn account te hacken. Bedreiging en intimidatie: helaas komt het voor. In zware gevallen schakelen de jeugdbeschermers het Landelijke Expertise Team in, waar jeugdbeschermers onder een gefingeerde naam werken, zodat ze niet te traceren zijn. De zaken die de jeugdbeschermers voor hun kiezen krijgen, worden steeds ingewikkelder. Sinds 2015 valt de jeugdzorg onder de verantwoordelijkheid van gemeenten. Met de beste bedoelingen proberen sociale teams problemen eerst met hulpverlening op vrijwillige basis op te lossen. Pas als dat niet lukt, komt er gedwongen hulpverlening. ‘Vaak zijn problemen al geëscaleerd wanneer ze bij ons komen’, merkt Rudi. Bovendien zijn de problemen complex: gezinnen kampen vaak met schulden, verslaving, ziekte en werkloosheid. ‘Als je aan al die zaken tegelijkertijd moet werken, probeer dan maar eens om ook

nog je pedagogische vaardigheden snel te verbeteren. Dat is bijna niet te doen.’ Bij Roma-families hebben jeugdbeschermers een nog langere adem nodig. ‘Kinderen gaan niet naar school. Ik hoop dat er de volgende generatie al meer kinderen naar school gaan, zodat het de generatie daarop gangbaar is.’

Kwetsbare kinderen

Op het Enschedese kantoor waar Rudi werkt, is het hectisch. Een collega loopt druk bellend langs de plastic palmboom naar een zaaltje waar ze ongestoord kan telefoneren. Met de handen in het haar

en rode wangen komt ze even later naar buiten. ‘Een crisis kan er ook nog wel bij. Het huiselijk geweld gaat toch gewoon door!’ Dan is het tijd voor het multidisciplinair overleg. ‘Belangrijke beslissingen nemen we altijd samen’, vertelt Rudi. Collega’s hebben zijn adviesrapport over een ondertoezichtstelling doorgelezen en geven hem feedback. Een gedragswetenschapper denkt mee over de doelen die Rudi voor het gezin heeft geformuleerd.

Bij het afronden van de bespreking wil een collega nog iets kwijt. ‘Ik wil alvast beginnen met een behandeling, want ik zie dat een dochter dat nodig heeft. Moet ik echt wachten tot de Raad voor de Kinderbescherming klaar is met overleggen?’ De gedragswetenschapper zegt dat ze geduld moet hebben. Ze zucht en vertelt over een ander voorval. ‘Een moeder werd opgeroepen voor een zitting over haar kinderen en vroeg: “Moet ik er dan ook bij zijn?”’ De collega’s schudden hun hoofd.

Spinazieshake

We vertrouwen elkaar blind, zegt Rudi. ‘Soms moeten we van de rechter een kind uit huis plaatsen omdat het thuis niet veilig is. Zo’n gedwongen uithuisplaatsing kan heftig zijn. Ik hoef maar iets te zeggen – bijvoorbeeld dat er meer politie nodig is – of mijn collega neemt het van me aan. Eerder werkte Rudi als woonbegeleider. Als een van de weinigen kon hij goed omgaan met ‘lastige’ gevallen, hij zegt waar het op staat. Omdat hij meer uitdaging in zijn werk wilde, stapte hij zeven jaar geleden over naar het werk van jeugdbeschermer. ‘Ik kan geen baan verzinnen met zoveel uitdaging’, vertelt hij. De werkdruk is hoog. Dat zit hem niet alleen in het aantal kinderen waarover jeugdbeschermers beslissingen moet nemen; elke jeugdbeschermer heeft achttien pupillen onder zijn hoede. ‘Het gáát in dit werk ergens over: het leven van kwetsbare kinderen’, zegt Rudi, die zelf drie kinderen heeft.

Onderweg drinkt Rudi zijn lunch: een spinazieshake. Lekker makkelijk, want tijd voor een echte lunchpauze is er vandaag niet. Vanmiddag gaat hij op huisbezoek. Nu de jeugdzorg is overgeheveld naar gemeenten, is zijn rol veranderd. Jeugdbeschermers zijn casusregisseurs geworden. Dat betekent dat ze het hulpverleningstraject coördineren en dus niet zelf hulp verlenen. Eigenlijk moet Rudi huisbezoeken overlaten aan hulpverleners. Toch gaat hij regelmatig zelf langs.

Leger des Heils Jeugdbescherming & Reclassering

In 2018 voerde LJ&R 3958 jeugdbeschermingsmaatregelen uit.

3515 kinderen kregen met zo’n maatregel te maken (sommige kinderen hebben dubbele maatregelen).

Halverwege 2018 telde Nederland 31.000 lopende jeugdbeschermingsmaatregelen.

Bij het Leger des Heils Jeugdbescherming & Reclassering werken 167 jeugdbeschermers.

Rudi’s rol als jeugdbeschermer

Op het gebied van Jeugdbescherming voert het Leger des Heils alle wettelijke maatregelen uit: ondertoezichtstelling, voogdij en jeugdreclassering. Het Leger komt dus pas in beeld als hulp op vrijwillige basis niet helpt en de rechter bepaalt dat gedwon­

gen hulpverlening nodig is. Sinds gemeenten verantwoordelijk zijn voor jeugdzorg, is de rol van jeugdbeschermers als Rudi veranderd. Rudi houdt zich vooral bezig met het coördineren van de hulp aan gezinnen en niet zozeer met de hulpverlening zelf.

‘De moeder is blij dat haar zoon weer thuis komt wonen, maar ze maakt zich ook zorgen’

‘Voor hulpverleners is het moeilijk om kritisch te zijn op het functioneren van de ouders, zij hebben immers belang bij een goede samenwerking.’

Binnen roken

In het rijtjeshuis doet een vrouw met lang haar de deur open. Op het eerste gezicht een normale woonkamer. Kinderwagen in de hoek, baby in de box. De televisie staat aan. Haar nieuwe vriend pakt de pistoletjes met kaas en een bakje chili con carne van tafel. Opgewekt vertrekt hij naar zijn werk in de ploegendienst. ‘Zeg, roken jullie hier eigenlijk binnen?’, vraagt Rudi als de moeder koffie zet. Alleen in de badkamer met de afzuiging aan.’ Rudi dacht al zoiets. ‘Let je daar wel een beetje op, met de baby?’

Als Rudi een kopje koffie voor zich heeft staan, vertelt hij het goede nieuws. Haar oudste zoon, uit een eerdere relatie, mag weer thuis komen wonen. Hij woont nu op een zorgboerderij en mag steeds langer komen logeren. ‘Als hij nu telkens een paar verhuisdozen meeneemt, dan komen we een heel eind’, denkt Rudi praktisch mee, terwijl hij de voetjes van de baby kriebelt. Doordat hij zelf ook een klein kindje heeft, weet hij waarop hij moet letten. Het valt hem op dat de baby telkens naar

dezelfde kant kijkt. Even in de gaten houden. De moeder neemt afscheid in de deuropening. Natuurlijk is ze blij dat haar zoon weer thuis komt wonen, maar ze maakt zich ook zorgen. ‘Wat hoort bij normaal pubergedrag van een vijftienjarige en wanneer gaat hij over de grens?’ Met haar twee andere uithuisgeplaatste kinderen gaat het goed op de plek waar ze nu wonen. Zij komen voorlopig niet bij hun moeder wonen – en dat is op dit moment het beste voor iedereen. Rudi loopt naar zijn Opel Astra. Op naar kantoor, waar tachtig mailtjes, drie besprekingen en een overdracht op hem wachten.

Tien procent van de Nederlanders kent het gevoel van eenzaamheid.

Zij missen contact of voelen zich nutteloos. Daarom is eenzaamheid en de bestrijding ervan ons speerpunt voor 2019. Met #jebentnietalleen laat het Leger zien dat je er niet alleen voor staat: er is iemand die jou ziet.

TEKST CAROLINE TOGNI BEELD KAISA POHJOLA

1 miljoen

Meer dan een miljoen Nederlanders voelt zich sterk eenzaam. Nog eens één op de drie Nederlanders voelt zich matig eenzaam.

inkomen laag

Onder mensen met een hoog inkomen komt eenzaamheid minder voor dan onder mensen met een laag inkomen.

Wie is er eenzaam, zijn het eerder mannen dan vrouwen? Speelt inkomen een rol? Gaat het altijd om alleenstaanden? Zijn het vooral de ouderen of komt het ook voor onder jongeren?

Eenzaamheid: de cijfers.

10,1% 9,8%

Eenzaamheid komt net iets vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, maar iets meer vrouwen geven aan zich sterk eenzaam te voelen (10,1 om 9,8 procent).

Bijna de helft van de Nederlanders doet iets tegen eenzaamheid van de ander: een praatje maken, mensen bezoeken.

75+

Eenzaamheid komt meer voor onder de alleroudsten (75+).

22%

Onder mensen die getrouwd zijn of samenwonen voelen minder mensen zich sterk eenzaam (7 procent). Bij ongehuwden is dat 14 procent, bij gescheiden mensen 22 procent. Van de mensen die hun partner hebben verloren is 17 procent eenzaam.

nietwesters

Niet­westerse allochtonen zijn eenzamer (sociaal en emotioneel) dan autochtonen.

Ik was eenzaam

Zeg jij dat je eenzaam bent? Erken je dat je iets mist in je leven, een partner, doel, rol in de maatschappij, of geld om iets te ondernemen? Dat is zo vreselijk

lastig: het taboe rondom eenzaamheid.

De oudere dame ziet er piekfijn uit. Ze straalt als er nieuwe gasten in de huiskamer lekker aan, ik heb koffie voor jullie’. ‘Noem me maar Martha’, zegt ze even later als ze zich een paar minuten pauze gunt. Martha is 76 en een paar keer per week te vinden in de buurtBosshardt. En zo maakt ze korte metten met haar ‘zijn’ van de afgelopen jaren. ‘Mijn leven was tamelijk doelloos na het overlijden van mijn man. Nee, ik ben niet eenzaam joh, zei ik als iemand er naar vroeg. Dat is het moeilijkste denk ik, erkennen dat je best eenzaam bent. Je wilt niet zielig zijn, dat anderen je zo zien. Ik weet dat ik de schijn ophield.’ Ze had van die gedachten, vertelt Martha. ‘Van: beteken ik nog voor anderen? Ziet iemand mij eigenlijk?’ Per toeval kwam ze terecht in de buurthuiskamer. ‘Sinds ik hier meehelp en anderen plezier bezorg, weet ik dat ik eenzaam was en durf ik dat hardop te zeggen. En weet ik dat je mensen over de drempel kunt helpen en dat ze je achteraf dankbaar zijn.

Hier met de koffie en de gezelligheid heb ik weer een bestemming.’

Eén tegen eenzaamheid

700.000 ouderen zijn eenzaam en naar schatting groeit dit aantal naar 1,1 miljoen in 2030. Van alle volwassen Nederlanders ervaart ruim tien procent sterke eenzaamheid. Dat komt neer op ruim één miljoen mensen. De Nederlandse regering erkent het probleem en trekt de komende jaren 34 miljoen euro uit voor de bestrijding van eenzaamheid. Voor 75-plussers loopt het actieprogramma Eén tegen eenzaamheid. Maatschappelijke organisaties zoals het Leger des Heils, gemeenten en buurtbewoners houden eenzame ouderen in de gaten en helpen hen contacten te maken.

Ook voor jongeren is zo’n programma in de maak. Cijfers wijzen uit dat tien procent van de jongeren te maken heeft met langdurige eenzaamheid. Zij kunnen last krijgen van slaapproblemen, depressies en verslavingen. Eenzaamheid ontstaat vaak door een combinatie van risicofactoren: het verlies van sociale contacten, activiteiten of werk. Ook kunnen mensen eenzaam worden door gezondheidsproblemen. Ze kunnen bijvoorbeeld de deur minder makkelijk uit of gaan niet meer sporten.

Met #jebentnietalleen laat het Leger zien dat je er niet alleen voor staat: er is iemand die jou ziet. Je bent welkom in de buurthuiskamers van Bij Bosshardt, bij de dagopvang van Hier en Nu, Grijs Genoeg(en), en bij de Raad­ en Daadbalie.

Bij Bosshardt

De huiskamer van Bij Bosshardt is een ontmoetingsplek in de buurt, inmiddels op veel plekken en in veel buurten in het land. Een ontmoetingsplek waar iedereen — jong, oud, arm en rijk, ongeacht waar je vandaan komt — welkom is. Je kunt er terecht voor een kop koffie, een luisterend oor, gezellige maaltijden en activiteiten.

Korpsen

In onze korpsen (kerkelijke gemeenten) organiseren we activiteiten die kunnen bijdragen aan de bestrijding van eenzaamheid zoals maaltijdprojecten en gezelligheidsclubs. Daarbij is ook aandacht voor zingeving en geloofsbeleving.

Grijs Genoeg(en)

Grijs Genoeg(en) helpt mensen van 55 jaar of ouder die sterk teruggetrokken leven. Mensen die het moeilijk vinden om de dag door te komen, het huis schoon te houden of erop uit te gaan om boodschappen te doen. Mensen die het niet lukt om goed voor zichzelf te zorgen en die tegelijkertijd zorg mijden.

Raad- en Daadbalie

Ook door (gebrek aan) financiën kun je eenzaam zijn. De Raad­ en Daadbalie is er voor mensen die geen uitweg zien uit het woud van voorzieningen, toelagen, wetten en regels. Vrijwilligers helpen mensen weer de weg te vinden in de ingewikkelde wereld van wet­ en regelgeving.

Wil je meehelpen? Word vrijwilliger en help ons eenzaamheid te bestrijden. Vul de antwoordkaart in!

‘Ziet iemand mij eigenlijk?’

Odeaande vrijwilliger

TEKST BART DE HAAN BEELD PETER DE KROM

‘Die spekkies moeten er nog in hè Hein?’ Het dampt in het keukentje. Zes pannen op zes pitten. Hein (73) en Trijnie (68) Wijkstra koken stamppot zuurkool. ‘We doen er appeltjes door!’

Het stel maakt deel uit van de kookbrigade, de Gasterije, die elke woensdag een warme maaltijd bereidt. Buiten sneeuwt het. ‘Zuurkoolweer’, zegt vaste gast Eddy (72). ‘Vroeger wilde ik nooit naar het Leger des Heils, maar na de eerste keer was ik verkocht. Het is gezellig en het eten is echt lekker.’

In de keuken tikt Hein tevreden op een voorraadplankje. ‘Zelf opgehangen!’ De gepensioneerde lasser werkte aan Groningse gasleidingen en in Rotterdamse olieterminals.

Ondanks die zware baan verzorgde de metaalarbeider vaak het eten. Een kwestie van emancipatie? ‘Neuh’, zegt Hein met de stamper in zijn hand. ‘Meer van praktisch gemak. Trijnie werkte in de zorg, die maakte nóg langere dagen.’

Trijnie meldt dat het heilsleger in haar dna zit. Haar vader was officier. Het stel trouwde in een kerk van het Leger, vijftig jaar geleden alweer. Hier in Hoogeveen bestempelt de majoor hen als “supervrijwilligers”.

De zuurkool valt in de smaak. ‘Kon minder’, zeggen Drenten doorgaans als ze tevreden zijn. Maar hier klinkt na de maaltijd zowaar applaus.

Wil je ook vrijwilligerswerk doen? Het Leger heeft je nodig! Je kunt net als Hein en Trijnie gaan koken voor mensen die hulpbehoevend of eenzaam zijn. Je kunt zorg verlenen. Of een taalmaatje worden. Of als begeleider in een werkplaats mensen leren klussen. Meer weten? Kijk op www.werkenbijhetlegerdesheils.nl.

Grote Nederlande artiesten nemen je mee op een muzikale reis door het paasverhaal, gezien door de ogen van Maria. Rotterdam Ahoy biedt ruimte aan het Passion­concert, met een steengoede band, een strijkorkest én een koor van driehonderd zangers en duizenden bezoekers die meezingen. Het gevoel van samenzijn.

Maria vertelt

Mensen in het hart raken is wat muziekproducer Eric van Tijn en regisseur David Grifhorst het liefst doen. Samen zijn ze verantwoordelijk voor dit nieuwe evenement. Van Tijn is gewend om muziek te laten spreken. Hij deed de muziek voor ‘Holland Zingt Hazes’ en maakte samen met David Grifhorst televisie­uitzendingen als The Passion, Kerst in de Stad en de Christmas Show van RTL. Het verhaal van The Passion in Concert raakt Van Tijn zelf ook. ‘Elk lied

MET 20% KORTING NAAR THE PASSION IN CONCERT

Wil je zaterdagavond 20 april naar

The Passion In Concert in Rotterdam Ahoy?

wordt gezongen vanuit de persoon Maria, een nieuwe manier om het paasverhaal te vertellen. Maria is een ongetrouwde tiener als ze moeder wordt, in een tijd dat daarop de doodstraf stond. Het kind dat ze grootbrengt, verliest ze aan een vreselijke dood. Dus als je haar leven met muziek vertelt, met bijvoorbeeld een nummer als ‘Heb het leven lief’, dan is dat heel bijzonder, dat voel je in je buik. Zeker met de muzikanten waar wij mee mogen werken: de beste van Nederland.’

Verrassing

Geen concert waar je de artiesten op het podium van grote afstand ziet, maar The Passion in Concert is een belevenis waar je als bezoeker onderdeel van uitmaakt. Met behalve het grote podium ook meerdere kleine podia door de zaal heen. Naast je stoel kan zomaar iets gebeuren, vertellen de makers. Wat precies? Dat blijft nog een verrassing.

Aanbieding voor donateurs

Bestel dan snel je toegangskaarten: donateurs van het Leger des Heils krijgen 20 procent korting!

Ticketprijzen: vanaf € 38,95 (normaal € 47,95), kinderen tot 14 jaar € 31,95

Ga naar: thepassioninconcert.nl/kortinglegerdesheils

gebruik Vouchercode: ldh20procent

en te beluisteren op Spotify.

De eerste editie van The Passion in Concert komt eraan en jij kunt erbij zijn!

Dit Paasweekend, op zaterdag 20 april, staat Rotterdam Ahoy in het teken van de concertuitvoering van het paasverhaal.

Hulpverleners met streepjeeenvoor

Wie nergens meer terecht kan, kan bij het Leger des Heils aankloppen voor hulp. Steeds vaker zijn onze

hulpverleners ervaringsdeskundigen. Want wie zelf heeft ervaren hoe

het is om van een verslaving te herstellen, kan ook een ander helpen herstellen. Dat is wat Jeroen, Kim en Stephan dagelijks doen. Met succes.

‘Verandering zit alleen in jezelf.’

Jeroen

Jeroen Mouthaan (43) is ervaringsdeskundige bij Leger des Heils Gelderland. Als coördinator of kwartiermaker en kartrekker zoals hij het zelf noemt, werft en begeleidt hij nieuwe ervaringsdeskundigen.

Jarenlang weet hij door zijn baan in de bouw overeind te blijven, ook al is hij ‘verslaafd aan alles’. Tot Jeroen Mouthaan op zijn 34ste ineens zonder werk zit en op straat belandt.

‘Ik was constant op zoek naar een slaapplek buiten of in de opvang, had geen geld, geen zorgverzekering, geen adres en een verlopen ID. Daar kom je niet zomaar uit.’ Na een jaar hielp de daklozenopvang in Utrecht hem aan een ID en kwam hij op de lijst voor een tijde-

lijke kamer bij het Leger des Heils. Hij bleef tweeënhalf jaar. Jeroen krijgt weer werk, rijdt zelfs in een Polo van de zaak, maar hij blijft verslaafd. Eenmaal op zichzelf wonend, komt het kantelpunt. ‘Een hulpverlener vroeg me waar ik voor leefde. Ik had geen antwoord. Nu zeg ik, ik had geen doel in mijn leven.’ Elke dag is voor Jeroen hetzelfde: opstaan, drinken, werken, spuiten – alles wat vloeibaar was. ‘Daar werd ik als adhd’er rustig van. Maar ik was ook moe na vijfentwintig jaar gebruiken.’

‘Eigenlijk ben ik een hersteldeskundige’

De zingeving komt in 2014 als Jeroen afkickt bij De Wending. Na een jaar is hij totaal clean, rookt en drinkt zelfs niets meer. Die laatste en zwaarste stap zet hij met hulp van een ervaringsdeskundige. Het triggert Jeroen om zelf hulpverlener te worden. Stap voor stap leert hij in zichzelf geloven. Het geeft hem de kracht om anderen te helpen geloven in zichzelf en te begeleiden bij hun herstel. Als geen ander kent hij zijn doelgroep, door al zijn kennis en ervaring van herstelprocessen. ‘Eigenlijk ben ik een hersteldeskundige. Omdat ik hetzelfde heb doorgemaakt, kan ik zien waar iemand zit in het herstelproces. Ik stel op het juiste moment de juiste vragen, zodat diegene zelf stappen kan zetten. Elke succesvolle stap maakt je trots en geeft meer kracht. Dat noem ik gevulde koek-momenten.’

Het Leger des Heilsprogramma van De Wending werkt toe naar duurzaam herstel. Dat kost meer tijd en aandacht, maar daardoor vallen mensen minder snel terug in hun oude patroon. ‘Ik weet uit ervaring dat de jaren nooit meer terugkomen, en dat verandering alleen in jezelf zit. In geloven in jezelf. Als je niet van jezelf houdt en niet weet voor wie je wilt veranderen, wordt het lastig.’ Ook Jeroen is nog dagelijks bezig met zijn eigen herstel. Hij sport drie keer per week, mediteert vrijwel dagelijks en overdenkt vaak of hij wel de juiste stappen zet. ‘Ik ben nu een gelukkig mens. Verslaafd zijn en op straat leven is genadeloos eenzaam. Onmenselijk. Het doet wat met je als niemand jou meer ziet, als je niet voelt dat je er mag zijn. Om mensen te helpen daar uit te komen, dat vind ik super.’

Kim Hoekman (28) is persoonlijk begeleider, ontwikkelaar van dagactivering Enkeltje Zelfstandig en trainer ervaringsdeskundigheid voor jeugd bij Leger des Heils Midden Nederland. Samen met haar vriend geeft ze daarnaast vechtsporttraining aan jongeren.

Ze voelt zich zeker geen rolmodel voor de jongeren die ze persoonlijk begeleidt. Dat vindt Kim Hoekman te veel klinken alsof zij het zelf zo geweldig doet. Nee, het gaat haar niet om haarzelf, het gaat haar om de jongeren die ze begeleidt. Die moeten zich veilig voelen om stappen naar hun zelfstandigheid te zetten. Dat de jongeren weten dat Kim verslaafd is geweest, maakt haar extra benaderbaar. ‘Ik zet nooit klakkeloos mijn eigen verhaal in, ik stel me afwachtend op. Ze moeten zelf contact zoeken.’ Haar tattoos helpen soms dat contact te starten, maar wat vooral helpt is de ervaring die ze met de jongeren deelt. ‘Wanneer “gewone’’ behandelaars zeggen dat ze je snappen, roept dat zoveel allergie op. Het gevoel van eenzaamheid, die struggle, snapt niemand die dat niet heeft meegemaakt.’ Zelf kent ze dat gevoel maar al te goed. Op haar veertiende ontvlucht Kim een agressieve vader. Uit pure angst, omdat het veiliger is om níet thuis te zijn. Ze leeft soms op straat, soms in de opvang en raakt verslaafd. Door de voortdurende stress en paniek valt ze op een avond na werk flauw. Ze ziet in dat het zo niet langer gaat en besluit zichzelf ‘helemaal aan te pakken’ door in psychotherapie te gaan. In de zeven maanden dat ze op de wachtlijst voor behandeling staat, ontdekt ze dat vechtsport bij haar past. Eerst Pentjak Silat, later

‘Soms is een hamburger nodig om iemand verder te helpen’

‘ Verslaafd zijn en op straat leven is genadeloos eenzaam’

Kim

kickboksen. Sporten hielp Kim van de bank, precies zoals ze nu jongeren activeert met een door haar zelf ontwikkeld dagprogramma. Met leren, sporten, werken en zingeving vinden, houdt Kim jongeren 24 uur per week bezig. Samen gaan ze op zoek naar hun motivatie, hun geloof en wat ze kunnen. Het zijn jongeren met heftige levenservaringen, met psychische en verslavingsproblemen. Ze moeten hun leven weer op de rit zien te krijgen. Kim helpt hen daarbij met veel persoonlijke aandacht en outside the box-denken. ‘Ik rijd regelmatig met een deelnemer naar de McDrive, dan heb ik goede gesprekken. Je zit naast elkaar, hoeft elkaar niet aan te kijken of iets te zeggen als je

net je mond vol hebt. Soms is een hamburger nodig om iemand verder te helpen. Een kleine beloning, maar ik vraag ook veel van ze.’

Als ze terugdenkt aan haar eigen vlucht van huis, heeft ze geen spijt. De weg erna was niet makkelijk. Ze had meer begeleiding en informatie willen hebben om uit haar situatie te komen. ‘Tot je achttiende is er hulp van Jeugdzorg. Om in aanmerking te komen voor een verlengde jeugdindicatie moet je echt heel veel doen. Dat klopt niet. Je gooit iemand toch niet zomaar weer op straat? Dan val je zeker terug in je oude patroon. Die negatieve exit wil ik zoveel mogelijk zien te voorkomen.’

>>

Wanneer Stephan den Boer over zijn vroegere leven praat, is het alsof het niet over hemzelf gaat. Hij is acht jaar clean en voelt zich een compleet ander mens. Niettemin is hij lang verslaafd geweest. ‘Toen ik op mijn achtste van Rhoon naar Lunteren verhuisde, werd ik gepest. Van heel erg verlegen en in mezelf gekeerd, werd ik agressief en kreeg ik een grote bek. Op mijn veertiende begon ik met drinken. Als ik dronk, was ik niet meer

bang of verlegen, alles werd makkelijker. Dat gevoel wilde ik vasthouden.’ Eerst drinkt Stephan alleen in de weekenden, later drinkt hij zichzelf in slaap, staat hij op met drank en neemt hij zelfs bier mee naar school. ‘Ik had een dubbelleven, ging naar school, woonde samen, maar ondertussen verstopte ik overal drank en dronk stiekem op de wc.’ Hij schaamt zich en gaat kapot aan het liegen. Wanneer hij ook nog aan de drugs raakt, wordt normaal functioneren lastiger. Niet vanwege het geld, Stephan komt

Stephan den Boer (37) is ervaringsdeskundige hulpverlener bij De Wending, een afkickkliniek van het Leger des Heils in Ugchelen.

‘De schuld ligt nooit buiten jezelf’

uit een welgestelde familie. ‘De verslaving is sterker dan alles. Het is alleen een kortetermijnoplossing. Even kun je vergeten, tot je de volgende dag opnieuw naar de fles grijpt. Uiteindelijk gaat alles naar de klote.’ Als Stephan eind 2010 weer eens op straat rondzwerft en familie en vrienden zich zorgen om hem maken, vindt een ex-vriendin hem. ‘Nu is het klaar Steef’, zegt ze en ze schopt hem naar huis. Daar begint zijn herstel. Stephan ontnuchtert eerst zelf en start dan het twaalfstappenplan in een afkickkliniek. Daar komt hij de eerste hulpverlener tegen die hem begrijpt, het is een ervaringsdeskundige. ‘Hij zei dat ik niet de enige was en dat was eigenlijk al genoeg.’ Herstellen is meer dan nuchter zijn. Je moet blijven praten, weet Stephan nu. ‘Mijn probleem is dat ik niet eerlijk ben, ik heb mensen nodig om me daar uit te trekken. De schuld ligt nooit buiten jezelf. Dat ik gepest werd was natuurlijk niet mijn schuld, maar het gaat erom hoe je daarmee omgaat. Ik probeer geen slachtoffer meer te zijn.’ Zijn verslavingsherstelproces geeft Stephan als ervaringsdeskundige een streepje voor op andere hulpverleners. ‘De cliënten met wie ik werk, kan ik niet dwingen. Maar ik snap ze wel, want ik weet wat dealen en scoren is. Heb jij een zielig verhaal? Ik heb er ook een. De vraag is, blijf je erin hangen?’ Acceptatie is een voorwaarde voor herstel, is Stephans les. ‘Verslaafd zijn is een makkelijke weg om met pijn en verdriet om te gaan. Drugs bieden meteen een oplossing, je voelt niets meer. Mijn cliënten leer ik dat de oplossing

Herstellen kun je leren

Het Leger wil meer ervaringsdeskundigen inzetten en opleiden tot hulpverlener. Voor professionals zijn er verschillende mboen hbo-opleidingen; voor vrijwilligers

biedt het Leger gratis een basiscursus

aan: ‘Ontwikkeling Ervaringsdeskundigheid’. In een half jaar leer je je eigen ontwrichtende ervaring omzetten in kennis en vaardigheden om anderen bij te staan. De cursus helpt je bovendien bij je eigen herstelproces en om inspiratie en hoop te krijgen.

Meer weten? herstelwerkt.nl/ deskundigheid

niet gelijk voor je klaar ligt. En dat je kunt leren om pijn en verdriet te accepteren. Dat hoef je niet alleen te doen. Ik sta naast ze en begeleid ze in dat herstelproces.’ Stephan zelf zoekt en vindt geluk in zichzelf en in zijn verbinding met God. Als die goed is, voelt Stephan zich ook goed. ‘Pas toen ik nuchter was, op mijn 29ste, ontdekte ik wat ik echt wilde.’ Een goede vader voor zijn zoontje zijn, bijvoorbeeld. En hij wil psycholoog worden, om anderen nog beter te kunnen helpen.

‘

Heb jij een zielig verhaal? Ik heb er ook een!’

‘Hallo meneer

Maandagmorgen halftien verzamelt een groepje mensen zich voor de ingang van Leger des Heils­hostel Leidsche Maan. Berry met de bakfiets en Angela op de scootmobiel. In de bakfiets: gele hesjes, prikstokken en een thermoskan met koffie, klaargemaakt door Abdel, die binnen al met een prikstok rondloopt. ‘Ik ben een prikker’, gnuift hij, ‘maar dat mag ik alleen zeggen.’ Na een rumoerig kwartiertje vertrekt de groep richting het park. ‘Gaat niet, bestaat niet’, zegt Frits wijzend op het 50|50 t­shirt dat hij draagt. ‘We hebben een naam hoog te houden.’ Angela speert met haar scootmobiel naar JWP die vooroploopt. Op een centimeter van zijn enkel komt ze slippend tot stilstand. Ze prikt een chipszakje op. ‘Angela is mijn ex’, lacht JWP. ‘We ontmoetten elkaar in de opvang aan de Nieuwegracht.’ In de achterhoede breekt tumult uit. Een bewoner probeert een sigaretje te bietsen van een stel hoveniers. Dat is not done,

klinkt het uit diverse monden in niet mis te verstane bewoordingen. ‘Met het temperament zit het wel goed’, grijnst begeleider Koen. Een vader met drie jonge kinderen fietst vriendelijk groetend voorbij. ‘Hallo meneer koekepeer’, roept Abdel.

Rondje om de kerk

In het park is het tijd voor de eerste stop. Angela parkeert haar scootmobiel midden op het pad. Ze heeft weinig energie omdat haar longen ‘naar de knoppen zijn’. Het sigaretje dat JWP haar aanbiedt, weigert ze. Maar vijf minuten later wordt de verleiding toch te groot. Het gesprek gaat over alcoholisten, van alle verslaafden de ergsten die er zijn, vindt Angela. Abdel vertelt dat hij de komende maand na vier jaar uit Leidsche Maan vertrekt, hij heeft een huis. De ex­vrachtwagenchauffeur betaalde zijn schulden af, slaagde voor het inburgeringsexamen, en is nu officieel Nederlander. ‘Toen je nog Marokkaan was, vergat je de koffiemelk nooit’, roept Frits. Abdel wil z’n oude beroep weer oppakken. ‘Gewoon een rondje om de kerk hoor, niet meer internationaal’, zegt hij. ‘Dan wordt de verleiding cocaïne te gebruiken te groot.’ Frits neemt de bakfiets van Berry over als de groep verder gaat, richting het trekpontje. Angela vindt het spannend er met de scootmobiel op en af te rijden, Abdel en JWP stellen haar gerust. ‘Dat komt best goed meisje’. Samen trekken ze de pont naar de overkant, tijd om terug te gaan naar Leidsche Maan. Frits heeft haast, hij gaat boodschappen doen met zijn begeleidster. ‘Ik heb een gat in mijn hand, kies in de supermarkt altijd dure dingen. Dan zegt zij: “Je kunt ook dit nemen: net zo lekker, maar de helft goedkoper”. Dat heb ik nodig, snap je.’

LEIDSCHE MAAN

Domus Leidsche Maan in de Utrechtse wijk Leidsche Rijn is een beschermde woonvorm voor dak­ en thuislozen. De begeleiders stimuleren de bewoners zo veel mogelijk actief te zijn. Ze kunnen bijvoorbeeld aan het werk bij Leger des Heils 50|50, onder meer in de horeca en de groenvoorziening, zoals hier in het Máximapark.

Bewoners van Leidsche Maan in Utrecht zetten zich in voor het schoonhouden van de buurt. Twee keer per week nemen ze met hun prikstokken het Máximapark onder handen.

KINDEREN IN COLOMBIA

Vlucht naar de grote stad

De grote steden in Colombia kennen vele ontheemden, families die vluchtten na aanhoudend geweld en interne conflicten tussen guerrillastrijders, illegale gewapende groepen en regeringstroepen. Voor hun veiligheid trokken gezinnen naar grote steden, maar nog altijd zijn er veel problemen, zoals geweld en druggebruik. De werkloosheid is hoog, zeker onder jongeren (22 procent), ze hebben geen of een lage opleiding. Gedwongen door geldgebrek wonen meerdere gezinnen samen onder één dak.

Dansen

Kinderen in Colombia krijgen niet altijd genoeg te eten. Het Leger des Heils biedt daarom naschoolse opvang voor kinderen in de steden Armenia, Aranjuez, Ibague en New Kennedy. Kinderen leren er vakken als kunst, dans, muziek, drama en typeles. Ze krijgen dagelijks een maaltijd en gaan op uitjes. In de opvang hebben zij een plek waar ze zich kunnen ontwikkelen, waar ze uitzicht krijgen op een leven zonder armoede.

Een vak leren

Het Leger des Heils helpt de kinderen en hun families, ook bij sociale en psychische problemen. En geeft jongeren een vakopleiding. Jongeren vanaf 15 jaar krijgen training in vakken als dieren houden, kleding maken en toiletartikelen produceren. Door een vak te leren, krijgen deze mensen een kans om hun eigen bedrijfje te starten.

Helpen? U kunt dit project in Colombia steunen met uw gift op bankrekening NL27 RABO 0119683989 onder vermelding van Colombia. Of vul de antwoordkaart in, in het hart van deze Kans.

COLOFON

Kans is een uitgave van Stichting Leger des Heils Fondsenwerving, bestemd voor donateurs en andere betrokken gevers. Onze activiteiten worden voor circa 90 procent bekostigd via overheidsregelingen. De gelden kunnen alleen worden besteed aan doelen die de overheid aanwijst. Verder betaalt een aantal cliënten een eigen bijdrage. Er zijn echter nog steeds mensen die buiten de boot vallen. Het Leger des Heils blijft daarom zoeken naar nieuwe vormen van hulpverlening, in aanvulling op het Nederlandse zorgstelsel. Omdat deze projecten (nog) niet binnen de subsidieregels vallen, zijn wij afhankelijk van donaties, giften en nalatenschappen. Dit magazine geeft donateurs en relaties die de organisatie steunen een gevarieerd, maatschappelijk relevant, hedendaags en zinvol beeld van het Leger des Heils. Het blad wil een kennisbron zijn over maatschappelijke issues waarmee het Leger zich bezig houdt. Het laat ook zien dat het Leger zijn beloften inlost: er onvoorwaardelijk zijn voor mensen zonder vangnet, geïnspireerd door het christelijk geloof.

TERRITORIAAL

COMMANDANT

Hannelise Tvedt

HOOFDREDACTIE

Will van Heugten

COÖRDINATIE/ EINDREDACTIE

Irene Belkum

REDACTIE

Esther Grit, Margreet KramerSchutte, Hanneke Timmer, Rien Timmer, Richard de Vree

CONCEPT/EINDREDACTIE

Maters & Hermsen, Caroline Togni, Kaisa Pohjola

TEKST/VORMGEVING

Maters & Hermsen Journalistiek en Vormgeving

LITHOGRAFIE/DRUK

Studio Boon, Senefelder Misset Doetinchem

DRUKWERKBEGELEIDING

Regalis, Zeist

REAGEREN?

Leger des Heils, t.a.v. redactie Kans postbus 3006, 1300 EH, Almere. kans@legerdesheils.nl www.legerdesheils.nl

GEEF OOK!

Wilt u ons helpen?

Stort uw gift op bankrekening

IBAN NL72RABO0707070171 of word donateur. Kijk daarvoor op www.legerdesheils.nl onder

het kopje ik wil helpen. Of bel:

036 53 98 134

Themadag

Verschillen tussen generaties

De opbrengst van de collecte van dit jaar is: 890.864 euro. Met dank aan alle donateurs, collectanten en collecte­coördinatoren!

Op de Breisterrendagen brei of haak je samen en maak je leuke dingen waar anderen blij van worden. Deze maand staan er Breisterrendagen gepland in Apeldoorn, Winschoten, Goes en Alkmaar. Brei je mee? Meld je aan op legerdesheils.nl/breisterrendag.

Wil je je verdiepen in theologische en maatschappelijke ontwikkelingen? Geef je op voor een themadag met lezingen en workshops van inspirerende sprekers, in 50|50 Hotel Belmont in Ede. Je kunt je nog opgeven voor de themadagen zaterdag 16 maart en 13 april 2019. Dit jaar gaan we dieper in op de kracht en last van generaties. De ontwikkelingen in kerk en maatschappij laten veel onbegrip zien tussen oud en jong, kerkelijk en niet­kerkelijk, links en rechts. Doel van de dagen is: meer begrip en waardering voor verschillen

De Vlielandse Nicolette Schenkel dacht direct aan het Leger des Heils toen zij op het strand stapels kinderjassen aantrof, uit aangespoelde containers. Jutters en andere eilandbewoners verzamelden en wasten de jassen; Nicolette bracht 456 jassen bij Leger des Heils Noord Nederland. De medewerkers delen ze uit aan gezinnen waar een jas goed van pas komt. Bedankt Nicolette!

Leerlingen praktijkschool koken bij

Bij Bosshardt

In de keuken van Bij Bosshardt in Drachten staan sinds begin dit jaar op vrijdagmiddag leerlingen van praktijkschool Singelland De Venen. Ook helpen de leerlingen in de bediening. De praktijkschool wil leerlingen motiveren en zingeving en betrokkenheid stimuleren, ze bewuster maken van hun rol in de samenleving. Op zoek naar een realistische leeromgeving waar maatschappelijke betrokkenheid vooropstaat, kwam de school uit bij Bij Bosshardt van het Leger des Heils Drachten. Een sociaal, warm en inspirerend project, dat mogelijk een vervolg krijgt in andere Bij Bosshardt­buurthuiskamers.

Help een jongere uit de jeugdzorg zelfstandig wonen

lingen kamers bij particulierenzorg: kamers met aandacht. Heeft u thuis een kamer vrij of

bezit u woonruimte die u wilt verhuren? Of kent u iemand die dat heeft? Dat kan een plek zijn waar een jongere verder zelfstandig kan worden.

Meer informatie over dit project: kamersmetaandacht.nl.

Een teken van God, noemt Vanessa haar zwangerschap. Het was een wonder, want volgens haar huisarts kon ze helemaal geen kinderen krijgen. Als ze het hartje ziet kloppen op de echo, weet ze dat ze moet afkicken. Haar relatie is uit, maar hond Bertus – een pitbullkruising – helpt Vanessa door de zware tijd. Als ze bij de 50|50 Store in Utrecht Overvecht op zoek gaat naar zwangerschapskleding, vindt ze er een veilige plek. ‘Bij het Leger des Heils ontdek ik dat ik mezelf mag zijn. Ik hoef me niet stoer of sterk voor te doen.’ Haar hele leven was ze gewend om te zeggen wat hulpverleners of pooiers wilden horen. Nu doet ze waar ze blij van wordt: kleding sorteren en voorlichting geven over drugs, informatie die ze zelf als puber nooit heeft gehad.

Littekens

Toen baby Willem in haar armen lag, ontdekte ze hoeveel ze lief kon hebben. ‘Ik dacht altijd dat ik een harde bitch was.’ Inmiddels heeft Vanessa ook een dochter van tien maanden. ‘Zoveel liefde ervaar ik nu. Dat heb ik mijn hele leven gemist.’ Vanessa laat de littekens op haar armen zien. Sporen van het spuiten. ‘Het helpt me herinneren waar ik vandaan kom.’ Ruim twintig jaar was ze verslaafd en had ze geen eigenwaarde. Nu is ze meer dan twee jaar clean en werkt ze aan zichzelf. ‘Nog nooit was mijn leven zo saai en burgerlijk – mijn gordijnen passen zelfs bij de bank - en nog nooit was ik zo gelukkig.’ Zelfs haar toekomstdroom is burgerlijk. Ze wil haar rijbewijs halen en een auto kopen. ‘Een oud bakkie, zodat ik samen met mijn kinderen op vakantie kan gaan. Lekker kamperen.’

VANESSA

‘Ik was een hoer en een junk. Op jullie leeftijd rookte ik al heroïne’, vertelt Vanessa (40) leerlingen van een jaar of veertien, nadat ze zichzelf heeft voorgesteld als moeder van twee kinderen en baasje van Bertus. Vanessa vertelt over haar leven, dat er vier jaar geleden totaal anders uitzag. Ze nam een overdosis, maar die zelfmoordpoging mislukte. Haar lichaam voelde gek, ze deed een zwangerschapstest. Terwijl alles in haar leven negatief was, was het streepje op de test positief. ‘Zonder Willem had ik hier niet gezeten.’

TEKST ELLEN WEBER BEELD LINELLE DEUNK