Puur Natuur Zomer 2021

Zomer 2021

Struinen op Tiengemeten

Liefhebbers in actie ‘Alles voor de insecten’

If you can’t beat it, eat it

-98% Hoe redden we de argusvlinder?

in je dakgoot

2

sierlijke witsnuitlibel

Boswachter Rotterdam en Nieuwkoop

BEELD: MACROMIA.NL

“Zie hem daar nou eens zitten op dat waterlelieblad, de macho. Andere libellen hoeven niet te proberen in zijn territorium te komen. Het mannetje sierlijke witsnuitlibel jaagt ze er meteen uit.

Als er een vrouwtje langsvliegt, is hij al net zo’n macho. Geflirt wordt er niet, van voorspel heeft ie nog nooit gehoord. Hij komt direct ter zake. Het vrouwtje zet daarna haar eitjes in het water af: ze tipt ritmisch met de punt van haar achterlijf op het water, boven planten die helemaal onder water staan. Nadat de eitjes zijn uitgekomen, leven de larven eerst nog twee jaar tussen waterplanten voordat ze uitsluipen (laatste metamorfose).

In de jaren ’60 is de sierlijke witsnuitlibel uitgestorven in Nederland. Maar in 2010 keerde hij terug in de Weerribben (Ov). Sindsdien verspreidt hij zich langzaam maar zeker over Nederland. De waterkwaliteit en leefomgeving hier in de Nieuwkoopse Plassen (ZH) zijn goed. Het is wachten totdat de sierlijke witsnuitlibel ontdekt dat hij bij ons ook een fijn thuis kan hebben!”

3

De planeet, ons huis ‘Ik wil nu als vlinder vliegen op de bloemenblaadren wiegen / Maar zo hoog kan ik niet komen / Dus ik vlieg maar in mijn dromen / Altijd ben ik voor het leven op de vlucht / Als een vlinder die toch vliegen kan tot in de blauwe lucht.’ (Boudewijn de Groot & Lennaert Nijgh, uit: Verdronken vlinder, 1966)

/

‘Bermen en dijken liggen er toch. Hier kunnen we snel en makkelijk de biodiversiteit verbeteren. Je creëert er bovendien verbindingszones mee, linten door het landschap, waarlangs vlinders en andere insecten k ­ unnen migreren.’ (Anthonie Stip, De Vlinderstichting, pag. 8)

/ ‘Dit jaar heb ik voor het eerst

in een van de acht punten wilde bloemen geplant. Speciaal voor de bijen en omdat het er mooi uitziet.’ (Wobbe Ibrahim Langeveld, pag. 14)

/ ‘De vraag die

wellicht al door onze kinderen en kleinkinderen gesteld zal worden is deze: Hoe konden jullie geloven in een idee van groei terwijl heel jullie handelen was gericht op de vernietiging van wat je had? Hadden jullie dan ­

geen geweten?’ (Ramsey Nasr, De fundamenten, 2021)

/ ‘Eerder had ik wel vijftig

­exemplaren klein avondrood op het laken zitten, nu al een paar jaar niet één. De verscheidenheid gaat hard achteruit. Het is echt schrikken, er is heel veel weg.’ (Jeroen Voogd, nachtvlinderonderzoeker, pag. 22)

/ ‘In mijn wereld

wijzen vogels ons de weg naar een verstandiger landbouw. Gelukkig zijn er genoeg ecologen die dat ook kunnen zeggen over bijen, nematoden, schimmels, bladluizen en ortolanen. De kennis is er, het omzetten van deze kennis zal dé opgave zijn van de aankomende generaties. […] Daar waar ze het goed doen zingen de leeuweriken het hoogste lied.’ (Ben Koks, Vogels ­wijzen ons de weg, 2021)

/ ‘We hebben nog een kans, want de mens is niet alleen een

­vernietigende maar ook een helende kracht. Een mens kan c ­ ompassie ­voelen, begrip tonen, samenwerkingen aangaan en tot grote dingen komen.’ (Joseph Duplantier, zanger metalband Gojira, in de Volkskrant, 4 mei 2021)

COLOFON

Puur Natuur valt elk kwartaal op de mat van de leden van Natuur­monumenten.

Vragen over uw lidmaatschap?

Vind het antwoord op nm.nl/contact of bel met (033) 47 97 111.

Opzeggen van uw lidmaatschap Telefonisch via onze Ledenservice: (033) 47 97 111 of online: nm.nl/opzeggen Puur Natuur Reacties: puurnatuur@natuurmonumenten.nl ISSN:2213_218X Aan dit nummer werkten mee Frans Bosscher, Stefan Claessens, ­Robert Ketelaar, Wilco Meijers, P ­ etra Strijdhorst, Caroline Togni (Maters & Hermsen), Annemieke ­Zemmelink en de b ­ oswachters Gerwin Geertse, Mathiska Lont, Lex ­Querelle, Anneloes Vennik en André Westendorp.

Art direction & vormgeving ­ Anke Revenberg, Marjolijn Schoonderbeek, Kaisa Pohjola (Maters & Hermsen), Foto op cover Getty Images Prepress Studio Boon Productiebegeleiding EMP grafimedia Druk, papier, biofolie Mohn Media Mohndruck GmbH, Gütersloh drukt Puur Natuur op FSC Recycled Mix Credit papier.

Indien ­nodig wordt Puur Natuur ­­verpakt in biofolie. Werp deze w ­ ikkel bij het restafval.

Verzending PostNL vervoert Puur ­Natuur en c­ ompenseert de ­volledige CO2 -­uitstoot hiervan.

4

doeners In alle delen van het land zetten vrijwilligers zich in om de natuur te beschermen en om iedereen ervan te laten genieten. Deze doeners in Zeeland en West-Brabant zorgen ervoor dat dieren rondom de Oosterschelde en langs de kust een goed thuis hebben.

WEL LEZER, MAAR NOG GEEN LID? Word nu lid van Natuurmonumenten nm.nl/word-nu-lid

“In deze tijd van het jaar zijn natuurgebieden, zoals de Zeepeduinen, belangrijke kraamkamers voor dieren. De jonkies zijn vooral in de ­eerste levensfase erg kwetsbaar. Ik hou toezicht en geef b ­ ezoekers er graag uitleg over.”

“Langs de Oosterschelde houd ik het broedproces van kwetsbare vogelsoorten in de gaten.

Belangrijk, en het geeft ook ­voldoening. Zo zijn vorig jaar op een strandje bij Kattendijke vijf jongen van de bontbekplevier veilig grootgebracht.”

WORD VRIJWILLIGER Dankzij onze enthousiaste en onmisbare vrijwilligers blijft de natuur mooi en staan de deuren van onze bezoekers­centra open. Ook vrijwilliger worden? nm.nl/vrijwilligers

“In de Dintelse Gorzen volg ik de dassen, onder andere met wildcamera’s en sporen­ onderzoek. Ik doe een dansje als ik ze zie slepen met nestmateriaal, en kijk elke keer reikhalzend uit naar wat ik de volgende keer zal aantreffen.”

CONTRIBUTIES EN GIFTEN Uw contributie en/of gift kunt u overmaken op rekening­nummer NL69 INGB 0000 0099 33. nm.nl/doemee

BEELD: RENE DEN ENGELSMAN

LUISTEREN NAAR PUUR NATUUR Door deze qr-code te scannen kunt u de ingesproken versie van Puur Natuur beluisteren.

“Sinds 1998 ben ik actief in natuurgebied Dintelse ­Gorzen.

Ik ben helemaal verliefd op dit mooie gebied. Als buitenmens kan ik daar alles achter mij laten. Als gids en teller van planten en dieren geniet ik ook van de contacten met bezoekers en collega-boswachters.”

“Samen met collega-­ vrijwilligers onderhoud ik de Zwaakse Weel en het Heggengebied van Zuid-Beveland. We maaien bermen, snoeien bomen en heggen, en herstellen rasters.

Het geeft me veel voldoening om op deze manier mijn steentje bij te dragen.”

“Als natuurgids maak ik bezoekers attent op de bijzonderheden in het Slotbos en de Zeepeduinen. Maar ik vind het ook erg leuk om deze bijzonderheden eerst zelf op te sporen. Daarom tel ik ook vogels en planten.”

facebook.com/ natuurmonumenten 369.000 fans twitter.com/ natuurmonument 54.000 volgers instagram.com/ natuurmonumenten 163.000 volgers Puur natuur kun je ook online lezen via nm.nl/puurnatuur

­Natuurmonumenten heeft de ANBI-status en voert het CBF-­keurmerk van het Centraal Bureau ­Fondsenwerving.

Natuurmonumenten is een van de goede doelen die structureel gesteund worden door de loterij.

5

nummer ZOMER 2021

32

28

SPECIALIST IN VALKUILEN

Zomer op Tiengemeten

6

LEVEN OP DE RAND

18

GEURIGE NACHTEN

23 Groeten uit Almere 24 Vragen aan Frans 26 Nieuwe impuls voor Huis ter Heide

48 Wandelen tussen bloemen en vlinders 54 Webwinkel

37 Puur Graafland

55 Drukte bij de

38 De wereld van

kikkers

OERRR 40 Marc van den

12

Zij doen het al

Tweel: Verbinding is de sleutel 42 Irma Soetekouw wil meer respect voor de natuur 43 Tips voor macrofotografie 44 Krakers in het dierenrijk

20 NACHTBRAKER

6

Bermen zijn voor veel vlinders de laatste plekken waar ze nog een thuis vinden. Maar ook daar leiden ze een bestaan op ’t randje. Wat als we van alle bermen, slootkanten en dijken geschikte leefgebieden maken voor vlinders en andere insecten? Zou dat een verschil maken?

Frans Bosscher TEKST:

Z

omaar een warme, zomerse dag. De lucht boven de berm trilt. Vlinders zweven van bloem naar bloem. Nooit in een rechte lijn. Het is alsof ze steeds aan het zoe­ ken zijn. Maar waarnaar? Hun sierlijke, vederlichte vluchten brengen je als vanzelf tot rust.

Hun vormen en kleuren maken dat je blijft kijken. De een strijkt neer op een bloem en koestert zich in de zon, een ander steekt z’n tong – die wel wat wegheeft van een feestelijk rolfluitje – in een kelk om te drin­ ken. Ze zoeken elkaar op, dan weer jagen ze elkaar weg. Zoals dansers in een ballet.

Zo weten vlinders ons te betoveren. We noemen ze vliegende bloemen. We bewonderen ze in liedjes. Als we verliefd zijn, zitten ze in onze buik. We vangen ze omdat we ze van dichtbij willen zien. Een enkeling pakt daarvoor in navolging van Meester Prikkebeen een vlindernet, de meesten doen het met een camera.

Als je ze van dichtbij kunt bekijken, neemt de bewon­ dering alleen maar toe. Je kunt dan zien dat hun vleugels zijn bedekt met een indrukwekkende hoe­ veelheid schubjes. Daar danken ze hun Latijnse naam aan: Lepidoptera, wat schubvleugeligen betekent.

Die schubjes hebben geen pigment. Nee, al die rijke, intense kleuren zijn het effect van de verschillende manieren waarop die schubjes licht absorberen.

BEELD: GETTY IMAGES

7

8

Al even fascinerend is de tong van een vlin­ der. Die is normaal gesproken opgerold als een spiraal. Als de vlinder, gelokt door zoete geuren, op een bloem zit, strekt hij die tong uit en gaat op zoek naar nectar. Vervolgens absorbeert de vlindertong de vloeibare nectar, zoals keukenpapier water opneemt.

Bij de bloem die hij daarna bezoekt, doet hij hetzelfde. Zonder er acht op te slaan, laat hij wat stuifmeel, meegenomen van de vorige bloem, achter en kan het wonder van de voortplanting zich voltrekken.

Pure magie Dit samenspel van vlinder en bloem is pure magie. Dat wil je elke dag en overal kunnen bewonderen. Maar waar kan dat nog? Uit een groot deel van ons land zijn bloemen verdwenen door intensieve bemesting van graslanden. En dan verdwijnen ook de vlinders.

Neem de vlindersoorten die in graslanden leven. Ze vinden alleen nog in bermen, op dijken, in bosranden en andere ‘onproduc­ tieve’ stroken nog een laatste leefgebied.

Ook daar hebben ze het bepaald niet gemak­ kelijk. In de afgelopen eeuw zijn ze met minstens tachtig procent achteruitgegaan.

Vier soorten zijn helemaal verdwenen:

dwergdikkopje, kalkgraslanddikkopje, tijm­ blauwtje en moerasparelmoervlinder. De argusvlinder dreigt de volgende te worden.

Ooit een soort die je overal in ons land tegenkwam. Maar de afgelopen twintig jaar is sprake van een verlies van 98 procent.

In de randen van ons land vinden vlinders dus nog een thuis. Ze vinden er voedsel en kunnen er eitjes afzetten. Maar toch. Het blijft ‘living on the edge’. Want als het hier

Met uitgekiend maaien behouden we ook de argusvlinder misgaat, zijn we ze kwijt. De Vlinderstichting en Floron (Floristisch Onderzoek Neder­ land, zetten zich in voor wilde bloemen) zijn daarom aan de slag gegaan om die laatste leefgebieden voor veel vlinders te behou­ den. “Bermen en dijken liggen er toch”, zegt Anthonie Stip van De Vlinderstichting en drijvende kracht achter de campagne. “Hier kunnen we snel en gemakkelijk de biodiver­ siteit verbeteren. Je creëert er bovendien verbindingszones mee, linten door het

landschap, waarlangs vlinders en andere insecten kunnen migreren. Akkerbouwers en fruittelers hebben er baat bij, want insecten in bermen helpen bij het voorkomen van plagen en het bestuiven van gewassen en fruitbomen.”

Alles wegmaaien Omdat bermen vooral voor graslandvlinders een laatste toevluchtsoord zijn, hebben zij er ook het meeste baat bij als daar meer­bloe­ men gaan bloeien. Het gaat dan om soorten als zwartsprietdikkopje, icarusblauwtje, bruin zandoogje, oranje zandoogje, hooi­ beestje én argusvlinder.

Vlinders en bloemen zijn dan wel de insteek van de campagne, ook voor andere dieren zijn bermen en dijken belangrijk, benadrukt Anthonie. “Denk aan wilde bijen, zweef­ vliegen, muizen, ringslangen, adders, wezels, dassen, paddenstoelen, vogels. En vergeet ook het bodemleven niet.”

Maar die soortenrijkdom is bij de meeste bermen en dijken ver te zoeken. Dat heeft alles te maken met de manier waarop eige­ naren ermee omgaan. De praktijk is vaak dat een paar keer per jaar alles, maar dan ook alles, weggemaaid wordt. Het maaisel komt verhakseld uit de machine en blijft

9

De vlinder en zijn gastheer

Vlinders zijn als het om planten gaat flink kieskeurig. Ze zetten hun eitjes af op maar een beperkt aantal plantensoorten, soms gaat het zelfs maar om één. Zulke planten heten waardplanten.

Ze zijn de gastheren van de vlinder. De rupsen die uit de eitjes komen, eten alleen van deze planten. De graslandvlinders die we hier noemen, hebben de volgende waardplanten: VLINDER

WAARDPLANTEN

zwartsprietdikkopje

gladde witbol, kropaar, timoteegras, kweek

icarusblauwtje

kleine klaver, rolklaver, hopklaver

bruin zandoogje

grote vossenstaart, gewoon reukgras, kropaar, ruwe smele, kweek, rood zwenkgras, engels raaigras

oranje zandoogje

kropaar, rood zwenkgras, gewoon struisgras, grote vossenstaart, kweek

hooibeestje

reukgras, zwenk- en beemdgrassen

argusvlinder

kropaar, ruwe smele, rood zwenkgras, kweek, beemdgras

Wie scoort de meeste bloemen?

Hoe het wel moet? Daar hebben De Vlin­ derstichting en Floron een methode voor ontworpen. Elementen daarin zijn: laat in het jaar maaien, nadat de zaden van de bloemen op de bodem zijn gevallen; bij een maaibeurt 15 tot 30 procent van de vegetatie in stroken laten staan; het maaisel afvoeren; en geen zware machines gebruiken die de bodem in elkaar drukken. “Het is maatwerk”, zegt Anthonie, “want geen berm is hetzelfde.”

De richtlijnen voor ecologisch beheer van bermen en dijken zijn vastgelegd in het keurmerk Kleurkeur, dat de organisaties in het leven riepen. Anthonie: “We geven cur­ sussen aan zowel eigenaren en aannemers als aan jongens op de trekkers. Wat we merken is dat ze zich niet bewust zijn van het effect van hun manier van werken. Als dat er wel is, zie je dat ze er steeds vaker mee aan de

slag gaan. Ze maken er zelfs wedstrijdjes van: wie heeft de meeste bloemen in zijn bermen?”

Kleurkeur slaat dus aan. Na allerlei initia­ tieven van mensen in dorpen en steden om hun buurt bloemrijker te maken, gaan nu ook gemeenten en provincies aan de slag. In Gelderland en Utrecht wordt inmiddels een kwart van de wegbermen beheerd volgens de Kleurkeur-richtlijnen. Steden als Amsterdam en Apeldoorn willen er ook mee aan de slag.

Een en al kleur Maaien volgens Kleurkeur is één ding. Als bermen ook nog breed zijn, veel zon krijgen, langs een weg met weinig verkeer liggen, dan kan het heel snel gaan met de vestiging en

van de bermen in Gelderland en Utrecht voldoen aan Kleurkeur

groei van het aantal planten en dieren.

Z’n mooiste berm? Anthonie moet even nadenken. “Die ligt ten noorden van ­Pur­merend. Daar ligt echt een pareltje. ­ Er groeien grote ratelaar, orchideeën, stijve ogentroost, geelhartje, knoopkruid. Het is een en al kleur. En gezoem van insecten.

Het was wel heel mooi om daar te zijn.”

Het laat volgens hem zien wat er allemaal kan. “Langs wegen, spoorlijnen, watergan­ gen, akkers, graslanden en bossen liggen nog zóveel mogelijkheden om wat te bereiken voor planten en dieren. Door die mogelijk­ heden te benutten dragen we bij aan het herstel van de biodiversiteit in ons land, en zorgen we ervoor dat we over honderd jaar ook nog een mooi Nederland hebben.”

Samen een thuis voor insecten maken Afgelopen dertig jaar is meer dan 75% van de insecten verdwenen.

Insecten leven niet alleen in de natuur, maar ook in parken, langs de sloot en in groenstroken in de straat. Daarom roepen wij alle gemeentes op om insectvriendelijker te worden. Bijvoorbeeld door minder te maaien. Dan krijgen planten de ruimte om te bloeien. Dat geeft insecten de mogelijkheid om voedsel en schuilplekjes te vinden. Hoe meer gemeentes meedoen, hoe beter. Laat je stem horen en teken de petitie. Ga naar nm.nl/petitie

BEELD: GETTY IMAGES

vervolgens achter. Dat is het slechtste wat je kunt doen, aldus Anthonie. Je haalt er ook alle eitjes, rupsen en poppen mee weg.

Omdat het maaisel achterblijft, maak je de bodem bovendien voedselrijker. Planten die dat goed verdragen, grijpen om zich heen ten koste van planten die voor het insectenleven zo belangrijk zijn.

25%

10

BEELD: MICHIEL SCHAAP, GETTY IMAGES

Maai minder of maai niet

Uitgekiend maaien Buiten natuurgebieden is zo veel winst te boeken. Maar ook binnen natuurgebieden kun je vaak nog wat extra’s bereiken voor vlinders en insecten. Dat zien we in het Korenburgerveen (Gld), waar boswachter André Westendorp ons meeneemt naar de hooilanden die tegen het hoogveen aan liggen. In de zomer staat het hier vol met bloemen. Veel parnassia, maar ook orchi­ deeën, blauwe knoop, heidekartelblad en vleugeltjesbloem. Samen vormen ze bonte tapijten. Het is de trots van André. Door uitgekiend te maaien – op het juiste moment op de juiste plek – is de bloemenweelde ont­ staan. “Lang hebben we hier eigenlijk te veel gemaaid. Maar je maait dan al het voedsel voor insecten weg. En ook de eitjes, rupsen en poppen die op de planten zitten. Op den duur hou je zo niks over.”

Dus ging het roer om. “Natuurlijk moeten we blijven maaien, bijvoorbeeld om bosopslag te voorkomen. Maar ik kijk nu heel goed wat ik wel en niet gemaaid wil hebben. De stelregel is dat we minstens twintig procent van het land niet maaien. Vooral stukken met veel bloemen laat ik staan. Daarin overwinteren de vlinders, het geeft beschutting en het oogt ook veel natuurlijker.”

Wat André merkt is dat er nu meer dieren­ leven langs de hooilanden is. “Het blijkt een ideaal leefgebied te zijn geworden voor levendbarende hagedissen. Ze vinden volop insecten, spinnen en wormen in het bloem­ rijke hooiland, kunnen mooi wegkruipen in de houtwal met bomen en struiken, en op het zandpad ertussen zijn zat plekjes waar

ze kunnen opwarmen.” Kortom, alles wat deze reptielen nodig hebben, ligt hier voor ze klaar. “Buiten natuurgebieden komen ze nauwelijks nog voor, hier ritselt het van de levendbarende hagedissen.”

Voor een stel nieuwkomers in het Koren­ burgerveen zijn randzones al net zo van levensbelang: kraanvogels. Sinds enkele jaren zijn ze een paar maanden in het hoog­ veengebied. Daar, in die waterrijke omgeving, kunnen ze veilig hun eieren uitbroeden.

‘ Hier ritselt het van de levendbarende hagedissen’ Maar als de jongen uit het ei komen, verhuist het gezin een deel van de dag naar de rand van het gebied om voedsel, vooral insecten, te zoeken.

Het belang van randen kan niet onderschat worden, zegt André. “Het zijn leefgebieden op zich, maar ook verbindingen tussen leef­ gebieden. Ook in natuurgebieden moeten we zuinig zijn op randen, of het nou gaat om bermen, zandwegen of bosranden met een struiklaag ertegenaan. De variatie in licht, warmte en vochtigheid maakt dat veel soor­ ten er een geschikte plek vinden. We hebben hier langs een bloemrijk grasland een mooie houtwal. Daar zie je vlinders als grote vos, dagpauwoog en kleine parelmoervlinder, hoor je braamsluiper en geelgors zingen, vliegt een grauwe klauwier af en aan met grote insecten. Dat maakt mij heel blij.”

Heb je een stukje gras in je tuin?

Maai dan wat minder vaak of maai een stuk zelfs helemaal niet. Als je dat een paar seizoenen volhoudt, krijg je veel meer bloemen in je tuin. Er komen steeds meer madeliefjes, paardenbloemen, hondsdraf, speenkruid, ereprijs en met een beetje geluk pinksterbloemen. Zo ontstaat er variatie met warme en koude plekjes.

Daar profiteren insecten van. Met al die bloemen is er een overvloed aan nectar en stuifmeel en zijn er genoeg plekjes om te schuilen.

Je kunt ook een stuk van je gazon omspitten en inzaaien met een mengsel van wilde bloemen.

Dit maai je meestal maar 1 of 2 keer per jaar. Kies een mengsel dat geschikt is voor de grondsoort in je tuin. Dat is afhankelijk van waar je woont en kan bijvoorbeeld klei of zand zijn. Verzamel zelf zaden aan het einde van het seizoen of koop ze. Koop dan biologische zaden, want daar zit geen gif op waar insecten last van krijgen.

11

Topsport

BEELD: ERIK BUIS, GETTY IMAGES

N

atuur beheren in een land als Nederland is ­topsport. Iedere dag weer. We wonen immers in een dichtbevolkt land. In dat drukke land willen we energie opwekken, voedsel ver­ bouwen, recreëren, ons ­verplaatsen en nieuwe huizen bouwen; om maar wat te noemen…

En dan streven we ook nog naar een gezonde natuur en fraaie landschappen! Die continue belangenafweging vraagt voor Natuurmonumenten om doorzettingsvermogen, om vast­ houden aan onze idealen én om mee te bewegen met de tijdgeest en om oog te hebben voor andere belangen.

Topsport dus!

De rijke geschiedenis van Natuurmonumenten laat zien dat wij hier goed in zijn. Zo hebben wij in het verleden g ­ ebieden verworven vanwege hun grote natuurwetenschappelijke betekenis, zoals het Naardermeer en polder Waal en Burg op Texel. Maar we ­kochten ook gebieden aan met minder natuurwaarden, vanwege hun grote populariteit onder het publiek. Zoals Landgoed de Braak in het noorden van Drenthe en de Kaapse Bossen op de Utrechtse Heuvel­rug. Het illustreert dat Natuurmonumenten vanaf het allereerste begin twee doelen heeft willen combineren. Als eerste de natuur beschermen in het belang van plant- en diersoorten en de schoonheid van ons land. Maar ook om mensen van de natuur te laten ­genieten. ‘Beleven’ zoals dat tegenwoordig heet. Die combinatie van twee ogenschijnlijk tegengestelde belangen is wie wij zijn en wíllen zijn: een organisatie voor álle liefhebbers van natuur, landschap en c­ ultuurhistorie.

Breedtesport zou je kunnen zeggen.

Deze verwijzingen naar sport schrijf ik met een vette knipoog op. Wellicht heeft u het al ergens gelezen: binnenkort verlaat ik Natuurmonumenten en treed ik dienst bij sportkoepel NOC*NSF. Vanuit een nieuwe positie ga ik me inzetten voor een mooi en gezond Nederland, een land waar we trots op kunnen zijn.

Het werken voor Natuurmonumenten was een groot genoegen. Vooral omdat ik dat mocht doen met bevlogen en deskundige collega’s, met een gedreven bestuur en ledenraad, en met duizenden vrijwilligers. En vooral door de brede financiële en morele steun in de samenleving. Juist u, als lid, wil ik daarvoor in het bijzonder bedanken!

Marc van den Tweel, directeur ­Natuurmonumenten

Beschuit met muisjes In het Naardermeer is dit voorjaar een otter geboren.

Dat is voor het eerst sinds de jaren tachtig, toen de d ­ ieren uitstierven. Het is de kroon op het werk van de vele ­herstelmaatregelen die in het gebied zijn uitgevoerd.

DE VERENIGING NODIGT JOU UIT Als lid van Natuurmonumenten kun je meedenken over de natuur bij jou in de buurt. Doe je ook mee? Informatie vind je op nm.nl/vereniging GRONINGEN

De ­ledencommissie ­Groningen heeft op ­Facebook een eigen pagina waarop ze de leden van de provincie op de hoogte houdt van haar activiteiten: facebook. com/LCGroningen Natuurmonumenten

UTRECHT & VECHTPLASSEN

19 jun: jaar­vergadering en webinar over de ­alsmaar toenemende druk op onze natuur­ gebieden. Meer informatie en opgave: lcutrechtenvechtplassen@ natuurmonumenten.nl

Vertrek Coraline Panis Behalve Marc van den Tweel verlaat ook Coraline Panis deze zomer Natuurmonumenten. De financieel directeur heeft een functie aanvaard bij Sanquin, de organisatie die we kennen van de bloedbanken in ons land. Bij die organisatie wordt Coraline Chief Financial Officer. Het vertrek bij Natuurmonumenten na zeven jaar gaat haar, zo zegt ze, aan het hart. Met trots kijkt ze terug op de resultaten die zijn geboekt voor de bescherming van natuur en cultuur erfgoed.

12

Natuurliefhebbers maken zich zorgen. Vooral de berichten over de enorme insectensterfte maken indruk. ‘Het is geen vijf voor, maar tien over twaalf.’ Daarom steken ze de armen uit de mouwen.

Of het op hun bedrijf is of bij hun huis: ze doen wat ze kunnen om het insecten naar de zin te maken. : Petra Strijdhorst : Erik Smits TEKST

BEELD

13

‘ De van de natuur is gigantisch’ ADA WILLE (55) Is landschapsarchitecte en heeft een theetuin waar ze gasten uitleg geeft over biodiversiteit “Na drie, of misschien wel vier jaar zoeken, kochten mijn man en ik een huis in Culemborg. Het was niet het huis waar we weg van waren, maar vooral de ruimte eromheen sprak ons aan. We zijn gelijk aan de slag gegaan om alles anders in te r­ ichten.

We wilden een bijen- en vlindertuin.

Na alle verontrustende berichten over de sterfte van insecten wilden we iets positiefs doen. Voor mij kwam daar al snel bij dat ik me afvroeg wat ik kon doen om de mindset van anderen te veranderen. We móeten anders gaan leven. Al doe je maar kleine dingen, zoals minder vlees eten of ruimte maken voor wilde bloemen. Toen mijn man overleed, werd ik me alleen maar meer bewust hoe belangrijk gezondheid is. Dat is nergens te koop. Voor een gezonde wereld

is biodiversiteit noodzakelijk. Dat systeem is aan het instorten. Het is geen vijf voor, maar tien over twaalf. Toch kunnen we met z’n allen de schouders eronder zetten het tij nog keren. De herstelpotentie van de natuur is echt gigantisch. Dat heb ik in onze tuin gezien. Het was eerst netjes ingericht.

Wij zijn vooral gestopt met veel dingen, zoals vaak maaien. Nu, een paar jaar later, barst het van de vlinders, sprinkhanen en lieveheersbeestjes. Om dit aan anderen te kunnen vertellen ben ik de Honddijker Theetuin gestart. Ik ben gek op bakken en het is een goede manier om mensen de tuin in te krijgen. Als ze lekker zitten, vertel ik ze graag meer over biodiversiteit.

Er liggen ook overal folders en flyers en zaden uit de tuin. Het kost me heel veel tijd, ik doe dit naast mijn werk, maar het levert me zoveel energie op. Ik hoorde ooit de uitspraak: ’Als je kennis deelt, wordt het vermenig­vuldigd’. Daar zet ik me graag voor in.”

14

WOBBE IBRAHIM LANGEVELD (46) Heeft een moestuin waar hij bewust ook ruimte maakt voor wilde bloemen

‘Bij de asters hoor je een echt ’

“Het begon ermee dat ik een moestuin wel een mooie vorm van gratis fitness in de buitenlucht vond. En we wilden graag zeker weten dat ons eten gezond en ­bio­logisch is. De tuin is zo’n 250 m2 groot.

Daar k ­ unnen we zo’n zes maanden goed van eten. Ik werk met wisselteelt: in het ­midden is een vak met kruiden, daaromheen heb ik taartpunten met verschillende gewassen. Dit jaar heb ik voor het eerst in een van de acht punten wilde bloemen geplant. S ­ peciaal voor de bijen en omdat het er mooi uitziet. Daarvoor had ik al wel

planten waar veel bijen op af kwamen, zoals komkommer­kruid, oregano en bieslook.

Maar ook herfstasters, zodat ze aan het einde van het seizoen ook nog wat te eten hebben, als bijna alles is uitgebloeid. Als je daar dan in de buurt staat, hoor je een echt bijenconcert. Verder werk ik met groenbemesters. Planten, zoals blauwe lupine, die je laat groeien om ze vervolgens onder te spitten. Ik merk echt dat de grond ­losser wordt, dat er meer regenwormen zijn. De opbrengst wordt ook steeds groter. Dat is fijn voor mij, maar het past ook bij wie ik ben. Ik ben ­moslim en daar hoort bij dat je goed omgaat met alles en iedereen op de aarde. We moeten goed voor haar zorgen, in plaats van haar uit te putten.”

15

‘Na drie jaar EELCO SCHUURMANS (40) Strooide zaad van wilde bloemen op 2.000 m2 langs ‘zijn’ MTB-route “Twee jaar geleden las ik in Puur Natuur dat bijen, vlinders en andere ­insecten in de verdrukking komen omdat er steeds minder wilde bloemen zijn. Daar wilde ik wat aan doen. Ik ben als ­vrijwilliger betrokken bij het onderhoud van een MTB-route bij Beetsterzwaag in Friesland. Toen we een deel van de route

er van alles’ moesten aanleggen, ontstond het idee om daar wilde bloemen te zaaien. Na wat telefoontjes kreeg ik een paar kilo biologisch zaad van wilde ­bloemen. Dat hebben we daar verspreid. Het ­eerste jaar kwam er niet veel op. ­Misschien waren we wat laat en het was ook wel erg droog. Het jaar daarna zag je al meer. Nu na drie jaar zie je goed hoe veerkrachtig het bos is en groeit en bloeit er weer van alles. Samen met een groep enthousiaste ­vrijwilligers

onderhouden we de route. Zo eens in de twee weken werken we eraan. De MTB-route gaat langs statige land­ goederen, oude eiken- en beukenlanen, open velden en de beek Koningsdiep of Alddjip. Ik ben trots op het ­resultaat.

Natuurlijk krijgen we wel eens een opmerking, vaak van wandelaars die juist op de mountainbikeroute wandelen.

Dan vraag ik me vaak af of zij wel eens een schop hebben vastgehouden om een wandelroute te onderhouden.”

16

‘ Allemaal een klein stapje, dan zetten we een enorme stap’ MARTIN BES (55) Zet zich als parkmanager in voor de natuur op Rabbit Hill van Landal GreenParks “Een deel van onze bezoekers komt echt voor de omgeving, voor de natuur. Het park ligt prachtig op de Veluwe, bij Nieuw Millingen. Dan is het toch niet meer dan logisch dat wij die natuur zo goed mogelijk ondersteunen? Dat doen we op veel verschillende manieren. We hebben denk ik wel meer dan honderd nest­ kastjes ­hangen. Dat is niet alleen fijn voor de vogels, maar ook voor ons. Het lijkt te helpen in de bestrijding van de eikenprocessierups. ­Verder maken we zoveel mogelijk ruimte voor wilde bloemen. Zo maaien we ­bermen zo min mogelijk. Maar er is ook een stuk op het park waar we de woekerende bramenstruiken hebben weggehaald, waardoor daar nu dopheide groeit. Prachtig om te zien. Daar ­hebben we takkenrillen omheen gezet en bordjes met uitleg voor bezoekers. We vinden het belangrijk dat ­mensen ­snappen waarom wij dingen wel of niet doen. Hopelijk ­worden ze enthousiast en ­hangen ze thuis ook een nestkastje op, of maken ze ruimte voor wilde bloemen. Als we a­ llemaal een klein stapje zetten om de natuur te ­ondersteunen, zetten we met z’n allen een enorme stap!”

BEELD: INGRID SWEERS

17

PIETER BROUWER (58) Is een melkveehouder die aan agrarisch natuurbeheer doet

‘Het met kruidenrijke akkerranden bloeide allemachtig mooi’

“Ik heb een melkveehouderij met z­ eventig koeien in Tonden (Gld). In de ­IJsselvallei doe ik aan agrarisch natuurbeheer, wat er mede voor zorgt dat de melk die ik lever het keurmerk On the Way to P ­ lanet Proof mag dragen. Op mijn bedrijf bemest ik op sommige randen van het land niet, waardoor er allerlei kruiden groeien. Dat heeft als neveneffect dat er geen ­meststoffen afvloeien naar de sloot. Verder heb ik ­wintervoerakkers met graan, die oogst ik niet zodat vogels daar kunnen eten en schuilen. Ik pacht sinds 2015 land van

Natuur­monumenten. Dat moet natuur­ vriendelijk beheerd worden. Daarover overleg ik met boswachter Esther Rust.

Ik wil zelf ook graag weten hoe je de natuurwaarde verbetert. En dan zijn er nog kruidenrijke akkerranden. Dat zijn randen van zes meter breed met diverse kruiden en ­granen om een ander gewas heen. Dat is vooral voor de i­ nsecten. Op al die zaken komen beestjes af die je anders niet ziet. Er staan ook geregeld mensen langs de kant met van die enorme lenzen. Ik ga het steeds leuker vinden, ik leer ervan. De omgeving is er ook blij mee, dat geeft mij een goed gevoel.

En de ­kosten worden vergoed door de overheid. Voor mij is dit een goed systeem, wat best breder ­uitgerold mag worden.”

18

De tuin van

Mathiska Lont is boswachter in De Wieden. In haar vrije tijd is ze vaak te vinden in haar natuurlijke tuin. Wat ze al die jaren heeft gezien en geleerd, deelt ze met ons.

Lukt het een beetje om de tuin biodiverser te maken? Voor de zomermaanden wat tips voor de volgende stappen om van je tuin een fijne plek voor planten en dieren te maken. Vergeet niet te genieten van al dat leven.

If you can’t beat it, eat it

ONDERGRONDS HOTEL

Iedereen kent ze wel, insecten­ hotels. Maar er is nog een groep insecten die een ander soort hotel nodig heeft, namelijk kale grond. Graafwespen en -bijen maken zelf gangen in de grond en leggen in ieder kamertje een eitje met wat voedsel, dierlijk of plantaardig.

Het enige wat je hoeft te doen is in een zonnig stukje van je tuin wat grond kaal houden.

Dat is alles. De ijverige gravers vinden zo’n plek vanzelf.

Hoe onderhoud je nu een natuurlijke tuin waar alles mag groeien? Het is zoeken naar een balans. Je wil je beheersdwang loslaten, maar je wil niet dat één plant alles overheerst.

Zevenblad is zo’n plant die je hele tuin kan overnemen. Het is moeilijk om ervan af te komen.

Al trek je alle wortels eruit, ze blijven terugkomen. Dan kun je er maar beter het beste van maken en de bladeren ­be­­nutten. Ze zijn heerlijk in de salade, je kunt er een ­lekkere pesto van maken of thee van zetten. Je herkent zevenblad aan de onderste bladeren.

Die zitten als een zevental bij elkaar. De plant heeft kleine witte bloemetjes.

BEELD: ANNEMARIE GORISSEN

Planten die passen

Gras kan slecht tegen hitte en droogte. De verleiding is groot om het te besproeien. Als je je gazon minder vaak maait, zul je merken dat er andere planten tussen gaan groeien.

Het grappige is dat deze planten vaak beter tegen de droogte kunnen. Ook plekken waar bijvoorbeeld enger­lingen (larven van kevers) aan graswortels hebben ­zitten knabbelen, kun je beter niet inzaaien met gras.

Laat de natuur hier maar zijn gang gaan. Planten die hier passen, krijgen zo een kans.

Vaak zijn dit rozetplanten als madelief, paardenbloem of havikskruid, voor insecten heel belangrijke planten.

Lang opblijven

Bij je terras of op je balkon kun je de wilde ­kamperfoelie planten, ook wel de koningin van de klimplanten genoemd. Om de heerlijke geur van de kamperfoelie te kunnen ruiken moet je lang opblijven, het is een echte nachtbloeier. De bloemen trekken veel nachtvlinders en insecten aan, groot en klein. Sommige nachtvlinders zijn ronduit spectaculair qua kleur of grootte, zoals de ligusterpijlstaart. Tip: Maak een nachtvlinderval met een wit doek en een UV-lamp. De vlinders blijven vaak even op het laken zitten, zodat je ze goed kan bekijken.

19

Stenen eruit, planten erin

Kijk eens goed naar paden en je terras. Stenen houden veel warmte vast. Misschien kan je het pad naar de schuur zo aanpassen dat je er steeds een rij stenen uithaalt. Welke planten je moet kiezen? Er zijn planten die erg goed tegen betreding kunnen: tredplanten. Je kunt leuk spelen met kleur en compositie. Kruipend zenegroen, sedum, kruiptijm, loopkamille en kruipende munt vormen mooie contrasten.

GROND VERBETEREN

Om de grond tegen uitdroging te beschermen, kun je tuinafval ­tussen je planten leggen. Als je dit lelijk vindt, kun je het ook net onder de grond begraven. Doe er geen woekerende planten en grassen bij. Het o ­ rganische materiaal in de grond houdt beter vocht vast, waardoor de bodem minder snel uitdroogt. Insecten en schimmels op en in de bodem zetten de bladeren en stengels om in voedingsstoffen.

Vijver: aanwinst

Als je ruimte hebt, is een ­vijver een enorme aanwinst in je tuin. Vogels komen er drinken en badderen. Op hete dagen komen er ook insecten water drinken. Je kunt zelf een ­vijver graven en afwerken met een stuk verhuisdeken en vijverplastic, maar je kunt ook een kant-en-klare vijverbak kopen.

Een goede vijver heeft naast ondiepe stukken ook een diep deel, zodat overwinterende dieren en insecten niet doodvriezen.

Meer tuintips van Mathiska?

Ga naar nm.nl/tuin

Tijd voor herfst­bloeiers

De voorjaarsbloeiers zijn nu wel uitgebloeid. Die kunnen uit de grond, zodat er ruimte komt voor de volgende generatie bloemen in je borders. Gaten kun je opvullen met nieuwe planten die in het najaar nog lang zullen bloeien. Een daarvan is de familie van de asters. Je hebt ze in vele hoogtes en kleuren, dus let goed op waar je ze neerzet. Insecten en vlinders zijn dol op asters.

Water in de tuin

De afgelopen jaren hebben we hele droge zomers gehad waardoor vooral op de zandgronden de grondwaterstand behoorlijk is gedaald. Misschien vang je al regenwater op in een ton. Je kunt nog een stapje verder gaan. Als je wat ruimte hebt, kun je een wadi aanleggen. Installeer een overloopslang in je regenton.

Als die vol is, verdwijnt het water niet het riool in maar loopt het via deze slang de tuin in naar een lage plek in je tuin, waar het rustig de grond in zakt. Je kunt ook je vijver er mee vullen.

de v rser Alles willen weten van één plant- of diersoort.

Dat is de missie van de natuurvorser.

21

Op zoek naar het mysterie van de rups Overdag is Jeroen Voogd manager bij een IT-bedrijf. ’s Nachts trekt hij er regelmatig op uit om zich onder te dompelen in de wereld van de nachtvlinders.

TEKST: Frans Bosscher BEELD: Erik Buis , Jeroen Voogd

N doet onderzoek naar de rupsen van nachtvlinders.

iet vlinders, maar rupsen.

Die staan centraal in het leven van Jeroen Voogd. Maar dan wel de rupsen van de grotere nachtvlinders. Want aan die 53 soorten dagvlinders die in ons land leven, is weinig meer te ontdekken.

Die zijn uit en te na onderzocht, omdat ze vrij gemakkelijk te volgen zijn. Nee, dan die ruim 2.300 inheemse nachtvlinders.

Van de volwassen vlinders is nog wel wat bekend, maar van de rupsen? Op welke plant of planten zitten ze? Zijn dat dezelfde als waar de volwassen vlinders op zitten?

Hoelang duurt het rupsenstadium? Of de fase dat ze pop zijn? Gebruiken vlinders en rupsen hetzelfde landschap? Het is bij veel nachtvlinders één groot mysterie. Een mysterie dat Jeroen langzaam maar zeker probeert te ontrafelen.

“Rupsen hebben me altijd gefascineerd”, vertelt hij. “Toen ik op de kleuterschool zat, mocht ik als we weer naar huis liepen maar één rups zoeken, anders kwamen we nooit thuis. Op de lagere school begon ik ze op te kweken. De grote vraag was altijd: welke vlinder komt er deze keer uit? Op dagvlinders was ik vrij snel uit­ gekeken. Bij nachtvlinders was veel meer te ontdekken.”

Tussen de heidestruiken Sinds 2007 doet Jeroen onderzoek op Planken Wambuis, sinds 2017 ook op ­Veluwezoom. Vanaf het moment dat de vlinders weer actief zijn, zo eind maart, trekt hij er wekelijks een avond op uit. Op de onderzoekslocaties smeert hij bomen in met een mengsel van appelstroop,

­appelmoes, wijn en wat rottend fruit.

“Het moet gisten.” Ook stelt hij een laken op met een uv-lamp erachter. Zoetigheid en licht, het zijn heel effectieve middelen als je nachtvlinders wilt lokken. Maar om rupsen op te sporen, is wat anders nodig. “Daar­ voor heb ik een zaklamp met uv-licht.

Sommige rupsen lichten daarvan op.” Zoals bloedsporen oplichten als een rechercheur er met een uv-lamp op schijnt. CSI tussen de heidestruiken.

Die nachtelijke uitstapjes kunnen flink ­uitlopen. Neem zijn favoriet: de purper­ beer. Niet alleen zeldzaam, maar deze nachtvlinder komt ook pas om half drie ’s nachts in actie. “Als ik die wil zien, kan het wel vijf uur worden dat ik in m’n bed lig.” En hij wil hem zo af en toe zien.

“Ik vind de purberbeer heel mooi. Het is ook een mysterieuze vlinder. In de jaren

22

‘ Het is echt schrikken, er is heel veel weg’ tachtig vond ik hem in de vakanties op elk heideveld waar we kwamen. Volgens de Rode Lijst van grote nachtvlinders uit 2013 is de purperbeer nu verdwenen uit Nederland, maar ik vond dat jaar nog drie rupsen. En gelukkig de jaren erna ook. In ons land is het een echte heidesoort, de rupsen leven van struikheide. Maar goed, veel is het niet. Dat komt waarschijnlijk doordat we anders met de heide omgaan. In het v ­ erleden was dat een plek waar ­boeren plaggen staken, stukken afbrandden, vee lieten grazen. Daarbij ontstonden kale plekken. Die zijn er niet meer.”

Standaardwerk De kennis die hij al die jaren opdeed, legde Jeroen vast in het vuistdikke Nachtvlinder­ boek. Van 905 soorten beschrijft hij de complete levenscyclus, met foto’s – hij heeft er meer dan 200.000 – van levende vlinders, hun rupsen en informatie over de landschappen waar ze voorkomen en de planten waarop ze leven (voedsel, afzet eitjes). Twaalf jaar werkte hij eraan.

Het is het eerste originele standaardwerk over nachtvlinders in Nederland. “In het buitenland waren wel n ­ achtvlindergidsen

gemaakt, maar ik kwam erachter dat je die niet zomaar naar de Nederlandse ­situatie kunt vertalen. Zo staat in sommige gidsen dat de bruine bosbesuil op gagel zit. Maar in ons land zit ie echt alleen op blauwe ­bosbes.” Dat soort detailkennis is nodig, aldus Jeroen, om de nachtvlinders te ­kunnen beschermen. “Je moet dan alles weten van de levenscyclus. Wat heeft de vlinder nodig, wat het ei, wat de rups?”

‘Het holt achteruit’ Ruim veertig jaar nachtvlinderonderzoek laat zien dat er iets flink misgaat in de insectenwereld. “De aantallen zijn k ­ leiner, en er zijn minder soorten. Ook van de gewone soorten zijn er veel minder. Het holt achteruit. De enorme droogte de af­gelopen jaren speelt een rol. Daardoor groeien planten slecht, ze komen vaak niet

meer in bloei. Ik zie bijna geen v ­ linders meer die als rups afhankelijk zijn van ­liggend walstro. Eerder had ik bijvoorbeeld wel vijftig exemplaren klein avondrood op het laken zitten, nu al een paar jaar niet één. Ook stikstof heeft ermee te maken.

Door de aanhoudende hoge neerslag van stikstof verslechtert het voedselaanbod.

Wat groeit er op de heide nog aan bloei­ ende planten? De verscheidenheid gaat hard achteruit. Het is echt schrikken, er is heel veel weg.”

Het weerhoudt hem er niet van om z’n ken­ nis over nachtvlinders verder te vergroten.

Het volgende project staat al op stapel: een boek dat alleen over rupsen gaat. Nog steeds dat jongetje dat rupsen mee naar huis nam? “Ze blijven me bezighouden. Zij zijn toch bepalend voor de voort­planting en dus voor het voortbestaan van de ­vlinders.”

We gingen een avond met Jeroen op pad om nacht­vlinders te zoeken. In onze podcast Puur Natuur kun je horen hoe dat afliep. Je vindt hem op shows.acast.com/puurnatuur

BEELD: GETTY IMAGES

23

Almere Marieta Oomen uit Almere werd lid van de ledencommissie Flevoland en Zwarte Water om ervaring op te doen op het bestuurlijke vlak. Inmiddels is ze voorzitter en gaat ze er vol voor.

“Na een bezoek aan De Wieden in 2015 ben ik in het bezoekers­ centrum lid geworden van Natuurmonumenten. Later zocht ik een vereniging om me verder te ontwikkelen op bestuurlijk vlak. Ik ben gaan kijken wat Natuurmonumenten te bieden had. Toevallig stond er een vacature open bij de ­ledencommissie

Flevoland en Zwarte Meer en heb ik me aangemeld. Ik heb er geen spijt van. Het leukste vind ik de ­mensen die ik op deze manier ontmoet. Van huis uit ben ik jurist en heb ik weinig biologische of ecologische k ­ ennis, maar bij de ledencommissie kom ik mensen tegen die dat wel ­hebben.

Ook geeft het je een kijkje in de ­keuken van de vereniging. Als ik iets doe, ga ik ervoor.

Een grote uitdaging voor ons is het vormgeven van het ledencontact.

Het is belangrijk dat leden weten dat wij een spreekbuis vormen tussen de leden en de vereniging. Ook willen wij de leden informeren. Afgelopen jaar was het lastig om het contact met

leden aan te gaan en te onderhouden, omdat de fysieke mogelijkheden wegvielen. Onze ledendag op het biologisch-dynamische landbouwbedrijf GAOS in Swifterbant hebben we twee keer moeten uitstellen. De boeren van GAOS pachten grond van Natuurmonumenten. Op het land lopen Gasconne-koeien, voor de productie van vlees. Ze hebben een wandelpad over hun land aangelegd en stroken met wilde bloemen.”

‘Spreekbuis van de leden’

De ledencommissie Flevoland zoekt nieuwe leden. Ben je geïnteresseerd? Meld je aan via lcflevolandenzwartemeer@ natuurmonumenten.nl

DE VERENIGING, DAT BEN JIJ­ Natuurmonumenten is een vereniging van mensen die van de natuur houden. Regionale leden­commissies vertegenwoordigen de leden. Wil je je mening geven over natuur, landschap en cultuurhistorie, ga dan naar de bijeenkomst van de ledencommissie bij jou in de buurt. Een overzicht van de commissies en hun activiteiten vind je op nm.nl/ledencommissies

Vragen aan Frans

Frans van ­Natuurmonumenten werkt al jaren als redacteur voor Puur Natuur en kent bijna alle natuur­gebieden. Als hij het antwoord op je vraag niet weet, klopt hij aan bij onze boswachters.

We worden omringd door vreemde kostgangers. Maar als je even verder kijkt, zijn het wonderen van vernuft, die planten en dieren die in tuinen, parken en natuurgebieden leven. Dankzij jullie vragen, lichten we weer een tipje van de sluier op.

1 Hm, dit is toch geen wesp?

BEELD: GETTY IMAGES

Komt daar weer zo’n zwartgeel monstertje langsgevlogen en wat is de eerste gedachte?

Wesp. Oppassen dus. Alleen, vaak is het geen wesp, maar een zweefvlieg in de vermomming van een wesp. Dat is geen toeval. Veel zweefvliegen hebben een vorm of tekening die lijkt op die van een gevaarlijk insect, zoals wesp, hommel en bij. Zo proberen ze roofdieren af te schrikken. Mimicry heet dat verschijnsel. Ook vlinders maken er gebruik van. Denk maar aan de blauwe vlekken met een zwarte rand op de vleugels van een dagpauwoog. Net ogen. Als die ineens voor je opduiken, raak je als belager toch even in verwarring. Sommige plantensoorten hebben het ook. Zo lijkt de bloem van de vliegenorchis op een vrouwtjesinsect. Ze doet er zelfs de geuren bij. Onweerstaanbaar voor graafwespmannetjes. Die komen eropaf, denken te paren, maar blijken niet meer dan pakketbezorger voor de orchis te zijn. Want al parend met het ene na het andere fopinsect brengen ze stuifmeel rond.

2

Wat doet de egel ’s nachts?

Overdag liggen egels te slapen tussen wat ­bladeren en mos, het liefst verstopt onder een struik. ’s Nachts ­trekken ze ­eropuit op zoek naar eten: wormen, kevers, ­rupsen, ­slakken, ­eieren, bessen. Daarbij kunnen ze fikse ­afstanden afleggen, zo bleek uit onderzoek van de Egelwerkgroep met gps-zenders. Gemiddeld komen egels al scharrelend tot 1,5 kilometer, maar er zijn ­nachten dat ze de 5 kilometer halen. Daarbij steken ze ook wegen en spoorlijnen over. Dat dat niet zonder risico is, blijkt wel uit het ­gegeven dat jaarlijks 135.000 egels onder de wielen van een auto komen. Wil je wat voor egels in je tuin doen? Zorg er dan voor dat er lage struiken staan. Een bakje water ­stellen egels ook op prijs. En als je dan ’s nachts wakker wordt omdat je denkt dat baby van de buren huilt, is de kans groot dat een egel is.

25

3

Wat te doen bij plagen?

Coloradokevers in de aardappelen, letterzetters in ­naaldbomen, eikenprocessierupsen en wintervlinders in eiken, bladluizen in rozen, engerlingen in het gazon, slakken op de hosta’s enzovoort enzovoort. De lijst van insecten en ander klein grut die overlast geven is lang. ­Bevolkingsexplosies van insecten – plagen dus – ontstaan vaak als de balans zoek is en er te weinig rovers aanwezig zijn. Zo kan de eikenprocessierups het goed doen omdat het met de s­ luipwesp, die de rups in het larvestadium eet, niet goed gaat.

Dat is weer het gevolg van een gebrek aan bloemen waarmee de sluipwesp zich voedt. De oplossing is vaak: laat de natuur de natuur, zodat er fijne verscheidenheid aan planten en dieren is die elkaar in toom houden.

Even bellen met

Laura Govers, coördinator ­onderzoek Griend

Waarom probeer je zeegras terug te krijgen bij Griend?

“Zeegras is een wezenlijk element van de natuur in de Waddenzee. Grote velden zijn leefgebieden voor tal van soorten, van heel kleine, zoals het roeipootkreeftje, tot vogels en vissen.

Zeegrasvelden remmen bovendien de golfslag en houden tegelijkertijd zand vast. Ze beschermen de kust daarmee tegen een stijgende zeespiegel.”

Waarom zijn er nu geen ­zeegrasvelden?

“Ze zijn in de jaren dertig verdwenen.

Er kwam een ziekte in, waardoor het massaal afstierf. Door de veranderende stromingen als gevolg van de aanleg van de Afsluitdijk kon zeegras zich niet herstellen. In de jaren zestig en zeventig kwamen daar de lozingen van vervuild water nog eens bij.”

Hoe ga je te werk bij het herstel?

“We halen sinds 2014 met vrij­ willigers planten op uit het Duitse deel van de Waddenzee, waar nog wel veel zeegras voorkomt. In de winter halen we daar de zaden uit en in het voorjaar zaaien we dat uit.

We hebben diverse zaaimethodes ­geprobeerd. Nu hebben we er één te pakken die effectief is. We mengen de zaden met modder. Vervolgens

spuiten we dat met kitspuiten in de bodem van het wad.”

Wat zijn de resultaten?

“Toen we begonnen hadden we 0,01 plant per vierkante meter. Nu ­zitten we op 50 planten per vierkante meter. Het afgelopen jaar hadden we een oppervlakte van 400 vierkante meter, dit voorjaar hebben we een hectare ingezaaid. We schalen dus flink op. En wat goed nieuws is, is dat het zeegras bij Griend zichzelf nu uitzaait. Daardoor kan het systeem zichzelf in stand houden.”

Hoe gaat het nu verder?

“We onderzoeken de effecten op de biodiversiteit. We willen ook graag in andere delen van de Waddenzee deze nieuwe zaaimethode toepassen.

Maar het project loopt af. We hopen dat er geld komt voor een vervolg.”

De afgelopen jaren is er veel herstelwerk verricht op Griend. Samen met Valérie Reijers heeft Laura Govers een boek gemaakt over het eilandje in de Waddenzee: Griend, een ­bewogen eiland.

KNNV Uitg., € 24,50

?

WAT IS DIT?

Op een mooie junidag zag Laval Hunsucker uit Breukelen iets in z’n tuin, wat urenlang op stil zat. Hij kon niet thuisbrengen wat het was. Nee, het is geen alien. Het is een lindepijlstaart, een nachtvlinder met een spanwijdte van zo’n 4 centimeter. Hij heet pijlstaart omdat de rupsen van pijlstaart­ vlinders op het achterlijf een pijl hebben.

Deze pijlstaart leeft voornamelijk in en bij lindebomen. De latijnse naam is overigens een stuk prozaïscher: Mimas tiliae. Tilia is linde. Dat is niet zo spannend. Maar Mimas was een reus van 10 meter met draken­poten uit de Griekse mythologie die ten strijde trok tegen de goden. Hij verloor wel en is begraven onder de Vesuvius.

Ook een vraag?

Stuur die naar natuurvraag@ natuurmonumenten.nl. Je krijgt altijd antwoord (ook al het duurt het soms even). De leukste vragen krijgen een plek in deze rubriek.

BEELD: GERRIT SCHEPERS, ERIC BERGMEESTER, MARTIN VAN LOKVEN, BEN WALET, D. MEIJER, ALJE ZANDT, ESTHER VAN DAAL, HANS VAN RIXTEL, BERT BLOK

26

Samenwerken

Natuurbegraafplaats Huis ter Heide is in april geopend. Natuurmonumenten en Natuurbegraven Nederland w ­ erken samen aan de aanleg van nieuwe natuurbegraafplaatsen. Natuurbegraven Nederland zorgt tot het laatste afscheid op Huis ter Heide voor het beheer van de natuurgraven. Daarna neemt Natuurmonumenten het beheer van het gebied weer over. Hiermee is gewaarborgd dat de natuur voor altijd beschermd blijft.

Meer info: huisterheide.nl

27

Natuurparel Huis ter Heide krijgt nog meer glans Natuur herstellen is een zaak van lange adem. Met de aanleg van een natuurbegraafplaats krijgt het herstel van de natuur op landgoed Huis ter Heide (NB) een flinke impuls. : Frans Bosscher TEKST

T

immerlui zijn nog druk bezig. Ze leggen de laatste hand aan de ver­ bouwing van het witte jachthuis van Huis ter Heide. Het gebouw gaat dienstdoen als informatie- en service­ centrum van de nieuwe natuurbegraafplaats.

Van de voormalige beheerschuur achter het jachthuis is een ceremonieruimte gemaakt.

De eerste begrafenis op de natuurbegraaf­ plaats heeft inmiddels plaatsgehad.

De aanleg van de natuurbegraafplaats luidt een nieuwe fase in van het natuur­ herstel op Huis ter Heide. De afgelopen decennia heeft Natuur­monumenten vennen weer uitgegraven en is er een begin gemaakt met de omvorming van het naaldbos naar gemengd loofbos met open plekken, waar hei, grassen en kruiden groeien.

Eiken in problemen Door de natuurbegraafplaats is het moge­ lijk om de biodiversiteit van het bos verder te vergroten. Dat is hard nodig, vertelt boswachter Lex Querelle van Natuur­ monumenten. “We zien de laatste jaren dat eiken het verschrikkelijk moeilijk hebben.

We ontdekten is dat de oorzaak daarvan ligt in het verdwijnen van het bodemleven.

Een eeuw geleden zijn hier Japanse lariksen aangeplant. Die laten hun naalden vallen. Nu blijkt dat de bodem daar zo zuur van wordt, dat de schimmels ervan doodgaan. Zonder schimmels krijgen eiken geen voedings­­­stoffen meer. Bodemleven is dus niet alleen een issue in de landbouw, ook in natuur­gebieden is een gezond bodemleven cruciaal.”

Het bodemleven herstellen staat daarom centraal. Om te beginnen op de natuurbe­ graafplaats van 35 hectare, die boswachters van Natuurbegraven Nederland (NBN) de komende decennia onderhouden. Ze hebben alle lariksen verwijderd. De eiken die nog gezond ogen krijgen extra aandacht. Om het bodemleven te verbeteren leggen de boswachters compost en m ­ ineralen rondom de bomen. Daarmee ­krijgen de schimmels en andere bodemorganismen weer voed­ sel, legt natuur­beheerder Roy Fleury van NBN uit. “Daar­ naast planten we bomen aan, die ook goed zijn voor dat bodemleven zoals l­ indes, haagbeuken, hazelaars en veld­ esdoorns. Op de open plekken stimuleren we de groei van heide door er maaisel met zaden van heideplanten op te brengen.

Het is veel werk, dat nu uitgevoerd kan worden dankzij de realisatie van de natuur­begraafplaats. Totdat het laatste afscheid op de natuurbe­ graafplaats heeft plaatsgevonden, blijven we zo intensief zorgen voor het gebied.”

Dertig jaar herstel Zo komt geleidelijk aan het landschap terug, zoals het er tot ruim een eeuw geleden uitzag. Een landschap met ­vennen, moerassen, gevarieerde bossen en open stukken met heide en grassen.

Het herstel begon dertig jaar geleden.

Er was net een plan gemaakt, toen Lex als boswachter in het gebied aan het werk ging.

Hij kon meteen met de uitvoering beginnen.

Het plan kreeg de naam Lobelia, want de grote wens was om dat kwetsbare plantje weer te zien bloeien.

Terwijl we uitkijken over uitgebreide water­ partijen, blikt hij terug. “Hier stond destijds mais, mais en nog eens mais. Van 250 ­hectare landbouwgrond hebben we weer natuur gemaakt. 100 hectare daarvan zijn vennen.

In een gezonde situatie staan die ’s winters helemaal onder water. ’s Zomers vallen de oevers droog. Juist die oevers zijn zo belang­ rijk voor planten zoals de waterlobelia.”

Dan is natuurlijk de hamvraag of de lobelia er weer groeit. “Al na twee jaar zagen we de eerste bloeiende waterlobelia’s. Ja, dat was wat. Nu groeien op drie hectare ­oeverkruid, waterweegbree, klokjesgentiaan en ook waterlobelia; die planten houden van dezelfde omstandigheden.”

Ook dieren wisten de herstelde vennen snel te vinden. “In de wilgenstruiken zitten blauwborsten, tijdens de vogeltrek strijken tureluurs neer, in het najaar v ­ erzamelen ooie­ vaars zich. Heel bijzonder is de rugstreeppad.

Van april tot in de zomermaanden hoor je ­duizenden mannetjes kwaken.”

Kieskeurige klauwier In het open landschap, waar Schotse hoog­ landers met hun kalveren al scharrelend veel gras en boompjes weggrazen, houdt de veldleeuwerik goed stand. Buiten natuur­ gebieden vindt dit vrolijke zangvogeltje eigenlijk nergens meer een geschikt thuis. Dat het met het landschap de goede kant op gaat, bewijst ook de komst van grauwe klauwieren.

Lex: “Deze vogels zijn nogal kieskeurig. Ze broeden alleen in een open landschap met lage struiken, zoals bramen. Klauwieren jagen op grote insecten. Dat die er zijn betekent dat ook het plantenleven goed is.”

Het herstel van bos en heide dat nu door de komst van de natuurbegraafplaats vorm krijgt, had eigenlijk het sluitstuk van Plan Lobelia moeten zijn. Maar er is een ambitie, die nu ook gerealiseerd kan worden. Dat is het maken van verbindingen tussen Huis ter Heide en naburige natuurgebieden, zoals het stuifzandgebied Loonse en Drunense Duinen en het moerasgebied De Brand. “Door bij­ dragen uit de aankoop van natuurbegraven kunnen we gronden aankopen om die ver­ bindingen tot stand te brengen”, aldus Roy. “Dat betekent belangrijke uitbreiding en versterking van de biodiversiteit in dit deel van Brabant.”

“Ik ben al heel trots op wat we met Plan ­Lobelia voor elkaar hebben gekregen”, zegt Lex. “Maar door de keus van mensen voor eeuwige grafrust in de natuur kan er nog een schep bovenop en kunnen we het leefgebied voor nog meer planten en dieren herstellen.”

Dertig jaar natuur­herstel op Huis ter Heide, wat heeft het opgeleverd? Lex Querelle en Roy Fleury vertellen het in onze podcast Puur Natuur. Je kunt hem beluisteren op shows.acast.com/puurnatuur

ADVERTENTIE

WAT EET JE HUID VANDAAG? SKIN FOOD BODY LOTION 100% natuurlijke voeding voor de droge huid Driekleurig viooltje, bio kamille en bio Calendula Duurzame verpakking van 97% gerecycled PET

Weleda. Puur natuur, net als jij.

NEW

BEELD: GETTY IMAGES

28

Miljoenen voor de natuur!

29

BEELD: BUITEN-BEELD - HENNY BRANDSMA

De natuur in ons dichtbevolkte land heeft onze zorg nodig. En die zorg kost geld.

Daarbij is de steun van alle deelnemers van de Nationale Postcode Loterij onmisbaar.

De Postcode Loterij en Natuurmonumenten zijn al sinds 1990 partners.

Met een jaarlijkse bijdrage aan natuur en erfgoed krijgt ons werk vleugels.

Die bijdrage is zeer welkom, want ons werk stopt nooit. De natuur staat onder grote druk, dus elke mogelijkheid om haar te beschermen grijpen we aan. Naast de jaarlijkse bijdrage doet de Postcode Loterij vaak een extra donatie voor een bijzonder project.

Daardoor konden we het broedgebied van kraanvogels in het Fochteloërveen vergroten, kasteel en landgoed Eerde herstellen, Marker Wadden aanleggen en het Haringvliet weer verbinden met de Noordzee. En daarom kunnen we nu in en bij ‘Rotterdam de boer op’ aan de slag om Rotterdammers en boeren met elkaar in contact te brengen. Dat is allemaal mogelijk dankzij al die deelnemers aan de Postcode Loterij. Samen spelen is samen miljoenen bij elkaar brengen voor de natuur.

Heel veel dank daarvoor, namens de natuur.

30

Ondergronds bestaan

Het grootste deel van zijn leven leidt de mierenleeuw als larve een verborgen bestaan onder het zand. Hij doet dan niets anders dan eten en groeien, wel een tot drie jaar. Als ie niet meer in z’n vel past, barst hij eruit. Na drie van zulke vervellingen, verpopt hij zich. Van kleverige draden spint de larve een cocon, waaraan zandkorrels blijven kleven.

Een perfect gecamoufleerd pantsertje.

Uit de pop komt een kersvers, volwassen exemplaar tevoorschijn. Even de vleugels drogen en vliegen maar.

De valkuil van de mierenleeuw Doodstil ligt hij onder het zand te wachten. Tot een argeloze mier voorbijkomt, die in de val loopt. Een heuse vangkuil die hij zelf gegraven heeft. Dan schiet hij tevoorschijn, sleurt zijn prooi z’n holletje in en peuzelt hem daar rustig op.

Maak kennis met de meedogenloze mierenleeuw.

TEKST: Astrid Schoenmaker BEELD: Inge van Noortwijk

Zonaanbidder

Frêle verschijning

De volwassen mierenleeuw leeft slechts tien dagen. Eten doet hij niet. Het bestaan draait dan om het zoeken van een partner, paren en eieren leggen.

Hij lijkt wel wat op een gaasvlieg of waterjuffer. Maar hij is een stuntelige vlieger, die vooral in de avonduren op pad gaat. In rust vouwt hij zijn vleugels op tot een dakje. De stevige, knotsvormige voelsprieten zijn net hockeysticks.

Mierenleeuwen leven op kaal, droog zand in de duinen of op stuifzand in heidegebieden. Bijvoorbeeld langs een zonnig zandpad. Liefst onder een overhangend stukje, dan blijft de valkuil droog.

31

Alleseter

Vooral mieren staan op zijn menu, maar ook andere kleine insecten gaan erin.

Eigenlijk is alles wat zijn vangkuil inloopt en niet kan wegkomen de pineut.

Vangkuil

Met zijn achterlijf en poten maakt de larve van de mieren­leeuw een kuiltje in het zand. Onderin ­verstopt hij zich, alleen zijn grote kaken zijn zichtbaar. Een beestje dat de vangkuil inloopt, rolt naar beneden. Al snel komt de mieren­ leeuw in actie en bekogelt zijn prooi met een regen van zand­ korrels. De prooi raakt alle grip kwijt en valt steeds ­dieper de kuil in, recht in de bek van de larve.

Opgelost

De larve spuit met zijn kaken ­giftige verteringsstoffen in de mier, die daardoor vanbinnen oplost. De prooi wordt leeggezogen, waarna de mierenleeuw het lege huidje wegslingert.

32

van Tiengemeten

33

Maandenlang had Tiengemeten iets weg van een eenzaam eiland. Onbereikbaar voor dagjesmensen, vrij toegankelijk voor dieren. Vanwege corona voer de pont lange tijd niet voor publiek. Boswachter Gerwin Geertse genoot van de rust, maar heet natuurliefhebbers nu weer welkom. Met hem ontdekken we de typische struinnatuur van het eiland in het Haringvliet (ZH). TEKST: Wilco Meijers

H

Ruimte voor dynamiek Gelukkig heb ik Gerwin aan mijn zijde, al vijftien jaar boswachter op Tiengemeten. De spaarzame huisjes gaan op in een landschap van natte weides, oude grasdijken en wuivend riet. Het lijkt alsof de tijd hier heeft stilgestaan.

Maar juist het omgekeerde is het geval. Het eiland onderging vanaf eind jaren negentig een complete metamorfose: het landbouweiland werd natuureiland. Akkers veranderden in moeras, gebouwen vervielen tot woonruimtes voor dieren en asfaltwegen werden kreken.

“Het eiland werd officieel aangewezen als natuurontwikke­ lingsgebied”, vertelt Gerwin. “De boeren werden uitgekocht en konden elders een nieuw bedrijf beginnen. Hier kreeg de natuur voorrang vanwege de locatie. Tiengemeten ligt midden in de delta van Zuidwest-Nederland. De natuurlijke dynamiek krijgt weer ruimte. Dat merken we aan beide kanten. Sinds de Haringvlietdam voorzichtig op een kier is gezet, hebben we weer natuurlijke getijdewerking. En van

BEELD: BUITEN-BEELD - NICO VAN KAPPEL

et kan je zomaar overkomen. De pont nemen naar Tiengemeten met naast je mee­ zwemmende reeën. In kleine plukjes wagen ze de oversteek, dwars door het Vuile Gat, het woelige water dat plaatselijk veertig meter diep is en bij wind flinke schuimkoppen produceert.

Maar eenmaal op het eiland, ligt er voor de reeën een para­ dijs klaar. Duizend hectare vrije natuur, wat een weelde.

Dat geldt ook voor de dagjesmensen die de pont opstappen.

Onderweg waait de sores van het moderne leven vanzelf uit je hoofd. Eenmaal van boord borrelt het eilandgevoel op.

Sommigen fietsen direct naar het oude boerenland aan de oostkant. Anderen komen voor de musea of Speelnatuur van OERRR, bijna negen voetbalvelden aan speelplezier vol blubber, beekjes, bomen en bloemen.

Maar ik wil struinen. Genieten van het water, de wind en de wolken. En de dieren natuurlijk, want Tiengemeten is het ultieme vogeleiland.

34

BEELD: JANKO VAN BEEK, PAULINE JOOSTEN, GETTY IMAGES

de andere kant komt het rivierwater met zijn wisselende waterstanden. De water­ stand op Tiengemeten kan daardoor wel tot 1,5 meter fluctueren.”

Water als levensader Water vormt dan ook de levensader op Tiengemeten. Al snel kijken we uit over herstelde deltanatuur met plassen, ruigtes en watervogels. Een rietgors zingt ons toe, overal dobberen eenden en zien we reigers, lepelaars en weidevogels. Gerwin tuurt even door zijn kijker en wijst op winter­ talingen die hier ook in de zomer komen om te broeden. “Al die vogels komen hier vanwege de rust, de nestgelegenheid en het aanwezige voedsel. Weidevogels vin­ den gemakkelijk bodemdiertjes, eenden waterplanten en waterdiertjes, en lepelaars insecten, slakken en stekelbaarsjes. Voor elk wat wils.”

Ook voor de favoriet van Gerwin, de zee­ arend die Tiengemeten regelmatig bezoekt.

“Die eet vooral ganzen. Een paar heeft hier ook al een nest gemaakt. Wie weet komt het nog eens tot broeden.” Een andere potentiële broedvogel is de visarend, die hier vaak in het voor- en najaar opduikt, maar ook ’s zomers is gezien. “Vis is er genoeg”, vertelt Gerwin. “Via kreken kunnen ze het eiland opzwemmen en hier ook eitjes afzetten. Echt mooi om dat te zien gebeuren. Tiengemeten fungeert weer als tussenstation voor trekvissen zoals zalm en paling.”

Schoonheid van verval De fraaie kreken met rietkragen en watervogels verraden ook het vroegere wegenpatroon van Tiengemeten. “Je kunt de strakke verkaveling van vroeger erken­ nen. Dat is ook het mooie aan Tiengemeten.

De geschiedenis van de vroegere akker­ bouw is nog zichtbaar. Alle boerderijen zijn behouden en kregen een nieuwe bestem­ ming. Enkele kleine arbeidershuisjes en een boerenhoeve met een schuur vervallen langzaam tot ruïnes. Ze hebben nieuwe bewoners gekregen, zoals kerkuilen, ­vleermuizen en zwaluwen.”

Een kijkje in een voormalig arbeidershuisje bevestigt de herbewoning. In hoeken van de woonkamer zien we twee oude nestjes van boerenzwaluwen. Buiten bloeit nog een roos, ooit geplant door de vrouw of heer des huizes. Het huisje hoorde bij de hoeve verderop, die eveneens de schoon­

heid van verval laat zien. Waar ooit een weg lag, is nu een kreek waar een bever een burcht heeft gebouwd. Vlak ernaast ligt een gevelde populier. “Een tijdje dachten we, oei, die bever knabbelt aan de verkeerde kant. De boom valt straks boven op zijn burcht. Maar het bleek toch een slimme bever. De stam viel ernaast en zorgt nu voor een plek met luwte voor vissen en vogels.”

Schitterende zon Luwte ervaren wij vandaag nauwelijks.

De wind giert over het eiland en blaast ons weer terug richting de bewoonde wereld.

Op de Vliedberg kijken we nog één keer in het rond. We zien de zon schitteren in de waterplassen, velden vol gele guldenroede en paarse kattenstaart, en wandelaars die glimlachend ergens naar wijzen. Zien ze een haas, wulp of tureluur misschien? Op Tiengemeten valt er altijd wat te zien.

35

Ruig Tiengemeten

ROUTE 5 km

Nieuwendijk

Kijk op nm.nl/tiengemeten of in onze route-app NatuurRoutes voor alle routes op Tiengemeten.

VUILE GAT

7

8

4 5

6

START

9 Bezoekerscentrum i

3

Tiengemeten

TIENGEMETEN

Speelnatuur Tiengemeten

2

1

L e g enda Moeras

Gebouw

Weide

Water

Verharde weg Fietspad / Wandelpad Wandelroute Alternatieve route

0

300 © c ar tographic s .nl

600 m

KAART: CARTOGRAPHICS.NL

Bebouwing

36

Luister ook naar de podcast die we op Tiengemeten opnamen. Je vindt hem op shows.acast.com/ puurnatuur

2

1 Nauwelijks zes meter boven NAP, en toch een flinke verhoging in dit vlakke land. De heuvel is opnieuw opgeworpen op de plek waar ooit een vluchtheuvel lag. Hier kon het vee naartoe in tijden van hoogwater.

2 Naast de ruïne van de Irenehoeve zie je in het water een flinke beverburcht. De knaagdieren hebben het eiland op eigen kracht bereikt en het bevalt ze hier goed. Boswachters zijn er blij mee. Ze kortwieken waterplanten, zorgen voor open water waar kikkers en visjes opgroeien en vellen bomen die zo ruimte maken voor een nieuwe generatie.

3 Deze vroegere opslagplek voor aardappelen is nu een ruïne met uitkijkpunt.

4 Op Tiengemeten leven zo’n 160 Schotse hooglanders.

Geharde runderen die hier het hele jaar door in alle vrijheid rondbanjeren. Hun graaswerk zorgt voor openheid en een gevarieerde begroeiing. ’s Zomers staan ze graag pootjebadend in de plassen.

5

Ze hebben er een enorme takkenberg van gemaakt. De ingang van een beverburcht ligt altijd onder water.

7 De waterplas links trekt altijd vogels. Tafeleend, kuifeend, krakeend, bergeend, zomeren wintertaling, een eend is hier nooit ver weg. Langs de oevers tippelen vaak vogels met lange poten zoals de kluut, wulp en scholekster.

8 Je loopt hier over de vroegere zeedijk van Tiengemeten;

Tot in de jaren negentig woonden er mensen in dit huisje. Het is nu gekraakt door insecten, spinnen, vogels en muizen.

6 Verderop in de waterplas bij het schafthuisje ligt de grootste beverburcht van ­Tiengemeten.

De dieren zitten er al jaren in.

9

tot de dam in het Haring­vliet werd gebouwd in 1970 had het eiland te maken met de Noordzee. Soms zie je een modderspoor over de dijk; looppaadjes van bevers die de dijk oversteken.

9 Bij de pont liggen diverse bezienswaardigheden vlak bij elkaar: Bezoekerscentrum ­Tiengemeten met fiets­verhuur, Speelnatuur van OERRR, het Rien Poortvliet Museum, het Landbouwmuseum ­Tiengemeten en Gasterij de Gezusters. Aan de oostkant vind je nog een herberg met camping.

BEELD: TON CUIJPERS, JANKO VAN BEEK

Routepunten onderweg

5

37

Graafland Van het een komt het ander Iedereen had er al rekening mee gehouden. Het midzomerfeest van Weleda ging dit jaar niet door. Niet de gezelligheid van her en der in de tuin samenklittende groepjes medewerkers. Geen kampvuur. Dus ook geen kinderen die met roodgloeiende wangen broodjes bakken aan lange stokken boven het vuur. Zo jammer.

Het heeft één voordeel: we hoeven minder tijd te stoppen in het onderhoud van de grascirkel waar anders het vuur zou hebben gebrand. Het gras hoeft niet gemaaid.

Onverwacht opkomende planten mogen blijven staan.

Molshopen en woelmuisgangen laten we met rust.

Witbol, vossenstaart, rietgras, akkerdistel, manshoge berenklauwen en kaardenbollen maken van de anders gazonkorte grascirkel nu een spectaculaire ruigte. Als ik aan kom lopen, vliegen puttertjes op van de kaardenbolzaadkoppen. Het stel belhamels gaat er in lenige zwenk­ vlucht vandoor. Wat zijn puttertjes toch mooi. Net zo mooi als op dat prachtige schilderijtje van Fabricius. Een fazant haast zich op hoge poten voor mij uit en verdwijnt ergens in het hoge gras. Poing! Poing! Sprinkhanen! Leuk, die hebben we niet eerder in de tuin gehad. Komt vast vanwege het hoog gegroeide, verhooiende gras. Ik kan de grote groene sabelsprinkhaan bijna pakken.

Pas op het laatste moment gaat hij er met snorrende vliesvleugels vandoor.

In de ruigte zitten ook opener plekken. Hier groeien grote smeerwortel, bijenkorfje (fijn voor onze honingbijen), heelblaadje en,

tot mijn grote vreugde, duizendblad en smalle weegbree.

Dit zijn oogstplanten. Ik kan ze zo afsnijden en naar onze apotheek brengen voor medicijnbereiding.

Tijdens een lunchpauze komt een medewerker aanlopen met een glazen potje in zijn hand. Trots laat hij de spin zien die hij net in de voormalige grascirkel heeft gevangen.

Hij lijkt op een kruisspin, maar dan in een prachtig wit/geel/zwart kleurenpatroon. Het is een wespspin, ook wel tijgerspin genoemd.

Het is een van de grootste spinnen van Europa. Hij behoort tot de wielwebspinnen, net als de kruisspin.

Hij eet voornamelijk sprinkhanen. Sprinkhanen? Da’s grappig! Zo komt dus van het een het ander. Laat het gras groeien, sprinkhanen komen, de tijgerspin verschijnt.

Ik had het van tevoren niet zo kunnen bedenken.

De wespspin heeft zich met de jaren vanuit het zuiden verplaatst tot in ons land. Op eigen kracht. Daarom noemen we hem geen exoot. Bovendien is zo’n prachtig diertje voor mij sowieso niet ongewenst. Daarom mag hij uit zijn potje weer terug het hoge gras in, waar hem lekkere sprinkhanen wachten.

Jan Graafland, tuinman Weleda

Weleda Skin

Win! Food menu (t.w.v. € 31,47)

Met Skin Food zorgen we dat jouw huid 100% natuurlijke voeding krijgt. Maak nu kans op een heerlijk Skin Food menu en stuur je naam en adres voor 29 juni naar weleda @natuurmonumenten.nl. Het Skin Food menu bestaat uit Skin Food Light 75 ml, Skin Food 30 ml en de nieuwe Skin Food Body Lotion.

38

39

Op plek verschil k le je er en in het nde opui l a nd k t zpeu rtoch met de B un Z Kijk voor t van OE ZZ jou in een loca RRR. tie b de OER buurt op ij bzzz RR.nl/ zpeu rtoch t

Heb je zin om met de boswachter op stap te gaan? Dat kan ook. We hebben een paar activiteiten geselecteerd, maar er zijn nog veel meer.

Kijk daarvoor op OERRR.nl. Daar kun je ook zien of ze doorgaan.

Bezoekerscentrum Tiengemeten (ZH) 26, 27 jun Bushcraft: overleven en ­kamperen middenin de natuur.

‘ Ik word echt blij als ik in bomen kan klimmen’ Ben je vaak in de natuur?

“Ja, ik vierde zelfs mijn feestje in het bos. We leerden welke kruiden je wel en niet kunt eten, hoe je water moet filteren en we gingen pijl en boog schieten.”

Bezoekerscentrum Veluwezoom (Gld) 4 jul We gaan op avontuur in de natuur.

Wat is je lievelingsplek buiten?

“De duinen, daar is het zo leuk om te spelen en rond te rennen. En ik ga graag naar het bos van Amelisweerd.

Ik word echt blij als ik in bomen kan klimmen.”

Informatiecentrum Schiermonnikoog (Fr.) 6 jul We gaan naar het strand, op zoek naar aangespoelde schatten: krabben, schelpen, kwallen en wie weet ook wel flessenpost...

Welke natuurschatten stop jij in je jaszak?

“Van alles. Beukennoten, stenen, bloemen, bladeren, kastanjes en schelpen. Mijn zakken zitten altijd vol.”

Eendenkooi het Aalkeetbuiten (ZH) 11 jul Altijd een kijkje willen ­nemen in een eeuwenoude eendenkooi? Nu kan het.

Heb je een wens voor de natuur?

“Dat er niet meer zoveel steden worden gemaakt, maar dat er juist meer natuur komt.”

Bezoekerscentrum Dwingelderveld (Dr.) 12,19,26 jul; 2,9,16,23 aug Ga mee met de boswachter en zoek naar kriebelbeestjes.

Doe jij wel eens iets om de natuur een handje te helpen?

“Met vriendinnen verkocht ik zelfgemaakte stressballen van ballonnen met zand voor het Wereld Natuur Fonds. En ik haal plastic van de straat.”

Is jouw (klein)kind al OERRR?

Buiten begint het ­avontuur. Buiten is OERRR!

•

Voor € 2,- per maand krijg je: Een welkomstcadeau Elk seizoen post vol inspiratie en acties Kalender met de leukste buitentips Korting op activiteiten in de natuur

•

• •

Meld je aan via OERRR.nl

BEELD: MARRIT OP TEN NOORT-SCHUDDEBEURS, GETTY IMAGES

Welk dier zou je wel een dag willen zijn?

“Een kameleon, dan ziet niemand me! Een eekhoorn lijkt me ook leuk, die kan ook heel goed klimmen.”

Bezoekerscentrum De Wieden (Ov.) 14, 21, 28 jul; 4, 11, 18 aug Wiedenwaterwereld: durf jij waterdiertjes te vangen?

Landgoed Haarzuilens (Ut.) 17,18 jul De Speelnatuur van OERRR gaat voor het eerst open.

Kom samen spelen, verstoppen, ontdekken en vies worden!

Achterhoek (Gld) 23 en 24 jul Wild spotten in het Bergherbos en op landgoed Hackfort. Met de ­boswachter op zoek naar reeën, vleer­ muizen, hazen en vossen.

Sint-Pietersberg (Li) 28 jul; 11,18,25 aug; 1 sep Bezoek met het gezin het ­diepste puntje van de mergelgroeve met een groevegids.

Bezoekerscentrum Gooi en Vechtstreek (NH) 13 aug, 28 aug, 11 sept Vleermuissafari.

Zwaakse Weel (Zld) 27, 28 aug Ontdek de natuur en doe spelletjes in een heus tipikamp.

Een krekel in mijn slaap zak Suzanne Weterings heeft samen met illustrator Annette Fieneg een boek gemaakt met natuurversjes. Suzanne hoopt dat kinderen door het lezen van haar versjes zin krijgen om naar ­buiten te gaan. Je kunt het boek bestellen op nm.natuur­ monumentenshop.nl. Uitg. Querido, € 14,99

BEELD: ERIK VAN DER BURGT, PETER LEENEN FOTOGRAFIE, BART HOOGVELD, MARTEN VAN DIJL

40

Speelnatuur Tiengemeten

‘ Natuur redden kan alleen met Dit voorjaar maakte Marc van den Tweel bekend dat hij vertrekt als algemeen directeur bij Natuurmonumenten. Hij gaat aan de slag als algemeen directeur van sportkoepel NOC*NSF. Een mooi moment om de balans op te maken. : Frans Bosscher TEKST

Je werkte ruim acht jaar in het hart van de natuurbescherming. Wat is de belangrijkste les?

“Met alleen hameren op de intrinsieke waarde van natuur lukt het niet om haar veilig te stellen. Dat heeft alleen kans van slagen in verbinding met de samenleving, als we aanhaken bij andere belangen. We slagen er beter in om die verbinding te maken, door over onze dilemma’s te praten in plaats van alleen standpunten uit te venten.

Natuurmonumenten heeft zich heruitge­ vonden als burgerbeweging, die mensen met hart voor de natuur bij elkaar brengt.

Van vogelaars en biologen tot mensen die ­sporten en mensen met een beperking.

Ook door ons partnerschap met het zuivel­ concern FrieslandCampina en ons project

‘Rotterdam de boer op’ laten we zien dat natuur er voor iedereen is.

Die verbinding komt ook terug in onze betrokkenheid bij de natuur in heel Neder­ land, niet alleen bij onze eigen gebieden.

De druk is van alle kanten zo groot – van ruimteclaims tot pesticiden, stikstof en klimaatverandering – dat we wel over onze grenzen móeten kijken. De mensen die ons steunen verwachten ook niet anders. En dat we wel wat in stelling kunnen brengen, zag je bij de actie om de kust te beschermen tegen verdere bebouwing.”

Alle seinen voor de natuur staan op rood. Al jaren. Heb je genoeg kunnen doen om het tij te keren?

“Dat is moeilijk te zien als je in het oog van de

storm staat. Het is een gevecht dat zeker z’n teleurstellingen kent. Veel staat in het teken van het tegengaan van verder verlies. Maar daar blijft het niet bij. Met bijvoorbeeld de aanleg van Marker Wadden voegen we weer biodiversiteit toe. We zijn tegenbeweging én voorbeweging. We bewaken de ondergrens én komen met initiatieven om het beter te maken. Dat vraagt met regelmaat om wisse­ ling van repertoire. Een ijzeren vuist zit vaak in een fluwelen handschoen.”

Wat zijn de belangrijkste ­obstakels om natuur te beschermen en te herstellen?

“Dat komt toch neer op te weinig sturing in de ruimtelijke ordening. Voor de natuur pakt dat slecht uit. Natuur dreigt het afvoerputje

Marker Wadden

41

Marc van den Tweel met Hans Wijers op Marker Wadden

Marc van den Tweel werkte in zijn periode bij Natuur­ monumenten met twee voorzitters. Wat zeggen zij over zijn ­bijdrage aan de vereniging?

Rotterdam de boer op

de samenleving’

“Oei. Dat is toch het stembureau voor de Kamerverkiezingen op Marker Wadden

Uit balans

‘Kunnen we de natuur écht herstellen in balans met landbouw, woningbouw en de energietransitie? En moet dat natuurbeheer erop gericht zijn om zoveel mogelijk planten en dieren te beschermen, of leidt dat alleen maar tot geknutsel en wensnatuur?’

UIT BALANS

De ­bescherming van natuur enH landschap in ons dichtbevolkte land is een zoektocht vol Werken aan natuurbescherming in Nederland dilemma’s. Over hoe Natuurmonumenten hierin een weg probeert te vinden, schreef Marc van den Tweel samen met Bjørn van den Boom, hoofd public affairs, het boek ‘Uit balans’. Uitg. Noordboek, € 14,90. Het boek is verkrijgbaar via natuurmonumentenshop.nl et Nederlandse landgebruik is ongekend intensief,

de politiek wispelturig en het maatschappelijk debat

in toenemende mate oververhit. Marc van den Tweel

en Bjørn van den Boom beschrijven van binnenuit hoe

Natuurmonumenten, de grootste natuurvereniging van Nederland, voor dilemma’s gesteld wordt en koers

bepaalt in lastige en regelmatig terugkerende discussies;

bijvoorbeeld over bomenkap, faunabeheer, windmolen en de relatie tussen natuur en landbouw.

UIT BALANS

Wat was je meest memorabele moment?

in 2017. Het eerste eiland was amper boven water. Om dat moment te markeren, konden we regelen dat je er kon stemmen. Ik was natuurlijk aan m’n stand verplicht om m’n stem daar uit te brengen. Niets vermoedend reed ik ernaartoe. Toen ik op de kade van Lelystad kwam, stonden daar zo’n 1.500 mensen te wachten. Die grepen allemaal de gelegenheid aan om te zien wat we daar deden. Ja, toen liep ik rond met een smile van oor tot oor.”

Een dag na het interview telefoon: “Ik schrok vannacht wakker. Er is nog een memorabel moment. Dat móet ik noemen. In Speel­ natuur op Tiengemeten zijn voorzieningen gemaakt voor kinderen met een beperking.

Bij de opening was een meisje in een rolstoel dat voor het eerst van haar leven met haar voeten in de modder zat. Ze genoot zo…

Dat was erg ontroerend. We doen grote com­ plexe projecten als Marker Wadden, maar we doen dit ook: kleine aanpassingen die van grote betekenis zijn. Het was mooi om daar als directeur een bijdrage aan te mogen leveren.”

Jeroen Dijsselbloem, voorzitter sinds 2019: “Marc laat N ­ atuurmonumenten in topconditie achter na een ­indrukwekkende periode als ­algemeen directeur. Hij heeft de organisatie geïnspireerd en ­vernieuwd, steeds de blik naar ­buiten gehouden en heel veel ­kansen voor de natuur in Nederland zelf g ­ ecreëerd en gepakt.”

MARC VAN DEN TWEEL & BJØRN VAN DEN BOOM

te worden van alles wat we we elders niet kwijt kunnen. Zie de locaties waar wind­ molens worden gepland. Bijna de helft zou in of net buiten natuurgebieden moeten komen.

We hebben weinig natuur in ons land. Maar wat we hebben is topnatuur. Je zou willen dat die parels meer worden gekoesterd.

De afgelopen jaren zagen we dat er grote behoefte is aan meer ruimte voor groene recreatie. Dat kunnen we niet alleen ­opvangen in natuurgebieden. Hiervoor moet meer ruimte in het buitengebied komen. Je ziet nu dat beschermde natuur­ gebieden toegankelijk zijn en dat daarbuiten alles op slot zit. Dat kan beter. Met meer biodiversiteit en meer recreatieruimte in het buitengebied maken we ons land gezond en kan iedereen dichtbij huis een frisse neus halen. Dat realiseren is niet makkelijk en vraagt om regie.”

Hans Wijers, voorzitter van 2011 tot 2019: “Dat de vereniging nu weer groeit met leden en donateurs is in hoge mate aan de inzet van Marc te ­danken.

En dat Marker W ­ adden zijn ontstaan en verder g ­ roeien ook. Natuur­ monumenten staat weer als een huis, ik bedoel ­natuurlijk Monument.”

Marc van den Tweel & Bjørn van den Boom

WWW.NOORDBOEK.NL

NOORDBOEK NATUUR

42

Ze is geen lid van Natuurmonumenten.

Maar Irma Soetekouw (64) vroeg wel een brochure aan over nalaten aan de natuur.

“O

p internet kwam ik een banner tegen over de verbinding die mensen hebben met de natuur. Dat wekte mijn interesse. Het bleek een campagne om na te laten aan Natuurmonumenten. Ik heb de brochure aangevraagd. Vanuit mijn werk in het Body Mind Fit-centrum ben ik veel met de natuur bezig. Ik geef al dertig jaar

les in tai chi en chi kung, vechtkunsten met eeuwenoude oefeningen. De kunsten zijn gebaseerd op de vijf­ elementenleer, een eeuwenoude leer uit China: aarde, hout, water, vuur en lucht staan voor elementen die in de natuur voorkomen, en in onszelf. Als je een krachtig mens wilt worden, moet alles goed in evenwicht zijn.

Ik merk dat veel mensen de natuur in zichzelf kwijt zijn. Vaak neem ik ze mee naar buiten, langs de Waal bijvoorbeeld.

Buiten kun je de elementen om je heen nog veel beter voelen. Je kunt de lucht en de ruimte letterlijk leren nemen, je kunt

de verbinding met de aarde voelen, het water, de natuur en de zon.

Mensen gaan niet altijd goed om met de natuur. Ik vind het zorgelijk als ik op tv zie dat bijna overal plastic in zit. Nog maar weinig is echt zuiver, zelfs de lucht die we inademen niet. Slapeloze nachten heb ik daar niet van: ik ben goed getraind om spanningen de baas te kunnen. Als we met z’n allen beter in ons gevoel zouden komen, zouden we veel meer respect voor de natuur hebben. Als je je voeten op de aarde voelt, de connectie voelt met de lucht, de bomen, het bos, de warmte van de zon – dan gaat dat vanzelf.”

TEKST: KIRSTEN DORRESTIJN BEELD: ERIK BUIS

‘Buiten voel je de elementen beter’

FOTO 1

Macrofotografie is een mooie manier om details vast te leggen. Met deze foto won Doriene Ruff de Jong eerder onze fotowedstrijd. Heel gewoon speenkruid, maar met veel zorg in beeld gebracht: laag standpunt, perfecte compositie en prachtige onscherpte in de achtergrond.

2

3

Tips voor betere macrofoto’s Fotografeer op de hoogte van je onderwerp. Vaak betekent dat knielen of liggen. Hierdoor voorkom je saaie ‘van bovenaf’ foto’s en krijg je ook zo’n mooie rustige achtergrond (foto 1).

Benader insecten rustig. Ontdek wat ze doen. ’s Ochtends vroeg zijn ze nog niet opgewarmd en minder snel. Stel scherp op de ogen. Dat gaat makkelijker door de camera naar voren en achteren te bewegen (foto 2).

Ga eens op zoek naar bijzondere patronen, vormen en structuren in de natuur.

Ze kunnen heel verrassende beelden opleveren (foto 3).

Ga je er regelmatig op uit om natuurfoto’s te maken?

Dan vind je het misschien leuk om mee te doen aan onze fotowedstrijd: de Foto van de Maand.

De winnaar krijgt een uitvergroting van z’n ingezonden foto. Kijk voor meer info op: nm.nl/fotovan-de-maand

BEELD: DORIENE RUFF DE JONG, ERIK DEN BURGER, GERARD ROEST, VINCENT TOLLENAAR

43

44

BEELD: NATURE IN STOCK - RONALD STIEFELHAGEN

Woningnood is ook in de dierenwereld geen onbekend verschijnsel. Dat lossen sommige soorten heel creatief op. En over kraken doen ze niet al te moeilijk.

Als het maar in het bos is. Hij moet er bovendien niet teveel werk aan ­hebben. Dan is het de boommarter al gauw goed. Een verlaten nest van een specht of een eekhoorn in een boomholte, een leeg hol van een konijn of vos, een ongebruikte pijp van een dassenburcht, een ruimte tussen boomwortels, een oud duivennest, zelfs een zolder in een gebouw aan de rand van het bos. De boommarter vindt het allemaal best. De ene keer slaapt hij hier, de andere keer daar. Als ze ­jongen heeft – meestal zijn het er drie – is het moertje wel honkvast. Ze zit dan het liefst in een nestholte die een specht hoog in een oude boom heeft gehakt. Als haar kroost een maand of twee is, verhuist ze het spul naar een nest dat makkelijker bereikbaar is en waar de jongen naar hartenlust ­kunnen spelen.

BEELD: RUBEN SMIT

45

Je zult er maar voor gekozen hebben om in een leegstaand konijnenhol te b ­ roeden.

Dan moet je de laatste jaren flink ­zoeken.

Het aanbod is steeds kariger, nu de konijnen­populatie geteisterd wordt door de ene na de andere virusuitbraak. Vind je er toch één, stuit je op het volgende probleem. Zonder ­konijnen groeien de duinen dicht en is het voor je jongen een helse toer om vanuit het nest bij open water te

komen. En dat moet snel gebeuren, want eenmaal buiten het hol zijn de kuikens een makkelijke prooi voor meeuwen en a­ ndere rovers. Nee, het leven van de bergeend is er bepaald niet eenvoudiger op geworden. Daarom zoekt hij steeds vaker een broedplek in het binnenland. En daar is de gehechtheid aan het konijnenhol ineens niet meer zo groot. Hooibalen, buizen en nestkasten blijken ook te voldoen.

46

BEELD: BUITEN-BEELD, RENÉ JANSSEN

Hij leeft eigenlijk als een nomade.

Komt hij wat g ­ eschikts tegen, dan kruipt de grootoorvleermuis daar in. ­Tijdelijk. ’s Zomers zit deze lief­ hebber van bossen, parken en t­ uinen in holtes van bomen, maar ook op zolders. Daar peuzelt hij eerst de grote insecten op die hij heeft gevangen.

Vervolgens slaapt hij, mooi verstopt, achter betimmeringen, ­dak­lijsten

of vensterluiken. Hij zit daar in gezelschap, met 5 tot 25 andere grootoorvleer­muizen.

Samen trekken ze van het ene naar het andere kraakpand. Voor de winterslaap zoekt hij meestal een plek, waar temperatuur en luchtvochtigheid stabiel zijn. Dat kunnen ­grotten zijn, en bunkers, forten, ijskelders of oude steen­fabrieken.

BEELD: GETTY IMAGES

47

Het is natuurlijk geen gezicht, zo’n klein bosrietzangertje dat een monster­­ koekoekkind voert. Het is het slotstuk van een geraffineerd spel dat de ­koekoek speelt. Ze kraakt niet alleen nesten voor haar jongen, ze regelt er meteen pleeg­ ouders bij. Vanaf een hoge uitkijkpost speurt ze de omgeving af naar nesten van een g ­ eschikte vogel: heggenmus, rietzanger, kwikstaart of karekiet. Heeft ze er een in het vizier, dan is het zaak om er ­ongemerkt een ei in te kunnen leggen.

Dat ze lijkt op een sperwer, een ­vijand van deze zangvogels blijkt niet meer ­genoeg.

In ieder geval karekieten doorzien de ­camouflage. Daar heeft de koekoek weer wat op bedacht: ze slaakt een schreeuw die erg lijkt op die van een sperwer. Dat houdt de beoogde pleegouders even op afstand.

Net lang genoeg om een ei in het nest te leggen en ‘m weer te smeren; zo verspreid ze c­ irca tien eieren. Het ei lijkt op dat van de vogel die het nest bouwde. Zo wordt het koekoeksei netjes uitgebroed door de niets vermoedende pleegouders. Als het ei na een dag of 18 uitkomt, kiepert het koekoeksjong de andere eieren het nest uit en is alle ouderzorg voor hem alleen.

48

Waar bloemen zijn, zijn insecten. De kleuren zijn vrolijk, de geuren zoet en overal klinkt gezoem.

Op nm.nl/bloemrijke-routes vind je de mooiste zomerse wandelingen.

Wil je er liever op uit met de boswachter? We gaan ervanuit dat dat weer kan in de zomermaanden.

Daarom maakten we weer een selectie van onze excursies. Kijk voor alle info op nm.nl/agenda

Friesland

Drenthe

Overijssel

Op de grens van wad en kwelder

Schapen scheren

Het water op

14,21,28 jul; 4,11 aug

dagelijks

BEELD: MARTEN VAN DIJL, GETTY IMAGES

7 jul

Ontdek het bodemleven van het wad en de planten van de kwelder bij Schier­monnikoog.

Tijdreis 24,31 jul; 7,14 aug

Kliffen langs de Friese kust?

Jazeker. Laat je verrassen door de natuur op het Oudemirdumerklif.

Herder Johan scheert met de hand een aantal schapen van het Dwingelderveld, het wolteam demonstreert de verwerking. Je kunt deze dagen ook vachten kopen.

Op zoek naar nachtvlinders 16 jul; 13 aug; 4,10 sep

Bekijk de opvallende en kleurrijke nachtvlinders van het Dwingelderveld.

Vaar met onze excursieboten langs bloeiende hooilanden vol vlinders, libellen en vogels.

Of doorkruis De Wieden met de ecowaterbus.

Heideblauwtjes spotten zomerse dagen

Duivelshof is een paradijs voor heideblauwtjes. Download een wandelroute, wacht op de zon en geniet van deze vlinders.

Kleurrijke akkers zomerse dagen Klaproos, kamille en korenbloem: het rood, wit en blauw vind je op de akkers van Hazelbekke en Beneden Dinkeldal.

49

Gelderland

Noord-Holland

Waterlelies en wuivend riet

Veluwse vlinders

Bos van Blaauw

4 jul, 1 aug

18 jul, 15 aug, 4 sep

Zomervaartocht op de Nieuwkoopse Plassen: de zon schijnt, het riet wuift, de libellen vliegen om je heen en de waterlelies bloeien volop.

Met de gids op zoek naar vlinders en insecten in Nationaal Park Veluwezoom.

Rondje Korenburgerveen

Wandel mee over Buitenplaats Gooilust en luister naar de bijzondere geschiedenis van Frans Blaauw en Louise Six.

11 jul

4 uur wandelen door de ­ randen van het hoogveen waar het zoemt en gonst van het leven.

Gouden graanvelden 17 jul

We genieten van de zomer­ avondzon, die een gouden glans geeft aan de graanvelden van het Bergherbos.

Zwerven over de heide

ieder weekend

De dieren van Tiengemeten 17 jul

Zuid-Holland

Hooglanders, bevers, vogels en de zandhommel. Allemaal bewoners van natuureiland Tiengemeten. Ontdek hoe ze wonen.

Poldervogels

Beversporen zoeken

11 jul, 8 aug

25 jul; 5,11,19,28 aug; 4 sep

Je struint door de polders van Rotterdam, op zoek naar de boerenzwaluw en het puttertje.

Exclusieve zoektocht naar het grootste knaagdier van Europa op Tiengemeten.

14 aug

Bijzondere zomerzwerftocht over Veluwezoom.

90 jaar Dwingelderveld

Utrecht Zwoele zomeravond 29 jun; 7,21 jul; 4 aug

Ervaar de rust van een zomerse avond in de Kaapse Bossen.

Wie weet zien we een ree.

Waterwereld diverse data

In een open boot door smalle slootjes, weidse plassen op zoek naar lepelaars, aalscholvers, zonnedauw en orchideeën in Botshol en de Ankeveense Plassen.

Negentig jaar geleden lukte het Natuurmonumenten dankzij giften van natuurliefhebbers om de Dwingelose Heide aan te kopen. Ter gelegenheid daarvan is een speciale Jac. P. Thijsse Wandelroute geopend (13 kilometer). En er verscheen een boek, waarin Axel Wiewel beschrijft hoe het Natuur­ monumenten op initiatief van Thijsse lukte het ­laatste grote natte heideveld van ons land, dat we nu kennen als het Dwingelderveld, te redden.

Leden kunnen het boek in het bezoekerscentrum Dwingelderveld kopen voor € 15,75 (normale prijs: € 17,50). Een beschrijving van de Jac. P. Thijsse € 15,75 Wandelroute is daar ook verkrijgbaar.

50

NMF Kamer­ muziekfestival Op 8, 9 en 10 oktober organiseren we weer het NMF Kamermuziekfestival. Het is de derde editie waarbij het Nationaal Muziekinstrumenten Fonds en Natuurmonumenten cultureel erfgoed en muziek samenbrengen. Op bijna twintig bijzondere locaties spelen getalenteerde musici op instrumenten verrassende stukken kamermuziek: van Kasteel Eerde tot het Waterloopbos. De concerten zijn geschikt voor jong en oud. Er is ook een speciaal kinderprogramma. Kijk voor informatie en kaarten op nm.nl/kamermuziekfestival

Zeeland Vogelrijkdom

BEELD: BEN HOUDIJK, BUITENLEVEN VAKANTIES, GETTY IMAGES

25 jun; 24 jul; 28 aug; 8,24 sep

Geniet van de vergezichten van de Zuidkust van Schouwen en maak kennis met de vogelrijkdom.

Slikkentocht 3 jul; 22 aug; 11 sep

Hier aan de Oosterschelde bij Kattendijke wordt duidelijk hoe het getij slik, voedsel en zand aanvoert, letterlijk de bodem voor leven.

Verdronken land 4 aug; 4 sep

Wandel mee door schorren en slikken in Verdronken land van Zuid-Beveland.

Fotoboek Marker Wadden Noord-Brabant Vleermuizen 21 aug

Wandel voor zonsondergang en ga op zoek naar vleer­muizen in de Dintelse Gorzen.

Heidebloem op de foto 21 aug

Twee natuurfotografen leren je hoe je de paarse heide op Landgoed Visdonk het beste kunt vastleggen.

Wat een project. In een paar jaar tijd zijn in het Markermeer vijf natuur­eilanden aan­ gelegd, aan de volgende twee wordt gewerkt. € 32,Dit boek volgt met prachtige foto’s de aanleg en de snelle ontwikkeling van de natuur.

‘Marker Wadden.

Eilanden van morgen’ is verkrijgbaar via natuurmonumentenshop.nl Uitg. Nieuw Amsterdam

51

Vlinderparadijs

Limburg Groeve De Schark 19 jun; 17 jul; 21 aug

Exclusief: we gaan door de mergelgroeve en ontdekken het bijzondere verhaal uit WOII van Groeve De Schark.

Erfgoed Pietersberg 11 jul; 15 aug

Wandel met de ­boswachter langs gebouwen op de Sint-Pietersberg.

8 aug

Geniet van de vele vlinders in het Popelmondedal.

Voor vogelaars 21 aug; 5 sep

Speciale wandeling voor vogelliefhebbers naar de Oehoevallei op de Sint-Pietersberg.

Paarse pracht 22,27,29 aug

Beleef de Brunssummerheide op z’n allermooist.

Zomerkampen voor jongeren

Nog op zoek naar een te gekke vakantie in de natuur?

Kijk dan op njn.nl of jnm.nl. Deze jeugdbonden organiseren in juli en augustus superleuke natuur­ kampen voor jongeren vanaf 11 jaar.

ADVERTENTIE

Kom Buitenleven

Bij Buitenleven Vakanties verblijf je op de mooiste plekjes, midden in de Nederlandse natuur.

Ver weg, en toch zo dichtbij. Waar je overnacht in een voormalige boswachterswoning of oude boerderij. Kies voor een droomplek verscholen in de duinen of verstopt in het bos en maak kennis met alle dieren die er wonen, zoals herten, reeën, wilde zwijnen, vossen en vele vogels.

Droom weg, ontspan, speel, ren en verwonder jezelf over al het leven in de natuur.

Boek je eigen droomplek in de natuur via buitenlevenvakanties.nl

BEELD: SABINE VAN WECHEM, GETTY IMAGES

52

Muzikant Tim Knol richt De Wandelclub op

‘Wandelaars zijn fijn volk’ Zo vind je wandelen maar een suffe bezigheid en zo ben je eraan verslaafd.

Het overkwam singer-songwriter Tim Knol. Het kantel­moment was twee jaar geleden. Tim vond dat ie wat moest doen aan z’n overgewicht en z’n alcoholconsumptie. Op internet kwam hij een artikel tegen waarin wandelen als remedie werd aangeprezen.

“I

k ben ermee begonnen. Drie weken later was duidelijk dat ik niet meer zonder kon”, vertelt hij, uiteraard ­terwijl hij aan het wandelen is. “Ik wandel elke dag in de Eilandspolder; dat is dichtbij huis. Twee keer per week maak ik een lange wandeling in een natuurgebied, het liefst in de duinen. Daar heb je alles: strand, duinen, bos.”

Al die kilometers die hij heeft afgelegd, hebben nogal wat teweeggebracht.

Allereerst voelt hij zich als herboren. ”Ik ben zo’n 30 kilo afgevallen, zit veel beter in m’n vel. Wat ik ook ontdekt heb, is dat ik rustig word van wandelen. Het is nogal druk in m’n hoofd. Tijdens het lopen kan ik alles op een rij zetten.” Op het album dat hij nu maakt, komt zijn prille

wandelliefde vanzelfsprekend aan bod.

“Ik schrijf liedjes over dingen die me bezighouden. Het nummer ‘You don’t want to miss the show’ begint met: “You better walk on, said the doctor.” Daarmee treedt hij dan in de voetsporen van zijn helden Neil Young (‘Walk on’) en Lou Reed (‘Walk on the wild side’).

En dan is er nu De Wandelclub. De onmogelijkheid het afgelopen jaar om op te kunnen treden, bracht Tim op het idee.

“Het was het enige wat nog kon: met 30 man eropuit. Dat is een beetje uit de hand gelopen. Er zijn nu 1.700 leden, van 18 tot 80 jaar. Met de club b ­ rengen we twee werelden samen: die van de wandelaars en die van de artiesten.

Het is hartstikke leuk. Wandelaars zijn fijn volk, het zijn rustige mensen.”

Voor onze podcast Puur Natuur wandelden we met Tim door de duinen. Je vindt hem op shows.acast.com/puurnatuur Meer over De Wandelclub vind je op wandel.club

ADVERTENTIE

webwinkel

54

Met jouw aankoop steun je de natuur in Nederland

Meer biodiversiteit

Gevuld met bamboe en rond hout is dit insectenhotel ideaal voor solitaire bijen en andere insecten, zoals kevers.

Ook voor spinnen is dit een prima onderkomen. Fraai vormgegeven, degelijk uitgevoerd in vurenhout en afgewerkt met een blanke lak op waterbasis.

Ledenprijs € 13,94 Normale prijs € 15,49

AANBIEDING

Actieprijs € 38,99 Normale prijs € 47,99

ART.NR. 97897

ART.NR. 97895

De natuur in huis Deze mokken van Myrte zijn voorzien van prachtige afbeeldingen van een das, hert en wolf.

Ledenprijs € 11,69 Normale prijs € 12,99

PINDA’S VOOR VOGELS

ART.NR. 99976

Samen de tuin in Heerlijk met de kinderen buiten in de tuin werken. Online hebben we nog meer producten voor de kids om in de tuin te werken, zoals een emmer, gieter, en kruiwagen.

VOORRAAD

Ledenprijs € 5,39 Normale prijs € 5,99 ART.NR. 20081

Deze praktische SingingFriend pindasilo Max is snel te bevestigen en eenvoudig bij te vullen.

Bijvoorbeeld met Premium Pinda’s. Ze zijn olierijk en het vet- en eiwitgehalte van deze pinda’s is hoog. Pinda’s zijn het hele jaar door een goede bron van energie voor vogels.

Ledenprijs € 3,99 Normale prijs € 3,59

Ledenprijs € 8,99 Normale prijs € 9,99

ART.NR. 67517

ART.NRS. 37020 + 37019

Bestel online of telefonisch via: T 0478 – 78 81 01

55

groene kikker

BEELD: RUURD VISSER

“Wist je dat er meerdere soorten groene kikkers zijn? Poelkikkers komen meer in het oosten van het land voor, terwijl meerkikkers juist meer in het westen van het land zitten. En dan heb je nog de bastaardkikkers, die letterlijk bastaarden zijn van meer- en poelkikkers. In hun gedrag en uiterlijk lijken ze erg op elkaar. Als je nu ’s avonds een rondje gaat lopen of ­fietsen, kun je groene kikkers luid en duidelijk horen: mannetjes, die met hun kwaak­

blazen de vrouwtjes lokken. Als dat lukt, paren ze, waarna het vrouwtje haar eiklompjes afzet in het water. In één zo’n klomp kunnen wel duizend eieren zitten.

Groene kikkers zijn amfibieën: de larven leven alleen in het water, terwijl de volwassen kikkers longen hebben en dus ook op land kunnen leven. De ontwikkeling van ei via kikkervisje tot kikker duurt zo’n twee tot vier maanden. In de loop van juli loopt de paartijd ten einde.”

Boswachter Rotterdam en Nieuwkoop

ROEP DE GEMEENTE OP:

RED DE INSECTEN!

Samen maken wij van je woonplaats een thuis voor insecten.

Afgelopen dertig jaar is meer dan 75% van de insecten verdwenen. Een regelrechte ramp! Insecten leven niet alleen in de natuur, maar ook in parken, langs de sloot en in groenstroken in de straat. Daarom roepen wij alle gemeentes op om insectvriendelijker te worden. Bijvoorbeeld door minder te maaien. Dan krijgen planten de ruimte om te bloeien en insecten de ruimte om voedsel te vinden en te schuilen. Hoe meer gemeentes meedoen, hoe beter. Laat je stem horen en teken de petitie.

Ga naar www.natuurmonumenten.nl/petitie