richten met het oog op het jubeljaar van 1950, en wonder boven wonder kwamen daarbij de botten van Petrus aan het licht. Nu was ook de oeroude christelijke heiligheid van Rome met de modernste methodes bevestigd, en zouden Romulus en Petrus voortaan gebroederlijk naast elkaar bestaan als geestelijk vaders van een modern Roma sacra. Daarmee dringt een duidelijke conclusie zich op: niet degene die naar Rome komt om haar in te wijden en toe te eigenen, maar de stad zelf lijkt Rome heilig te maken, keer op keer. Tegelijk rijst de vraag of de huidige heiligheid weer onderdeel is van een volgende cyclus. De Eeuwige Stad is inmiddels verworden tot de nieuwe heilige grond van het moderne massatoerisme, dat elk jaar weer miljarden oplevert maar ook de stedelijke ruimte en infrastructuur onder hoge druk zet, zeker nu de zomers steeds heter worden, en de everzwijnen oprukken in de buitenwijken. In dit themanummer hebben we een aantal bijdragen bijeengebracht die uitgaan van de vraag of alles in Rome heilig is, dan wel wordt. Zo onderzoekt Jona Lendering Nero’s cruciale christenvervolging, en betoogt Klazina Staat dat het Itinerarium Einsidlense, een Karolingische verzameling van wandelroutes door Rome, plekken in de stad een bepaalde sacrale waarde toekent. Laura Vendrik bekijkt in hoeverre de heiligheid van de Sint-Pieter in Rome afstraalt op de Basiliek van de Heiligen Agatha en Barbara in Oudenbosch, één van de vele architectonische imitaties van de Vaticaanse kerk. Richard Haasen sluit het nummer af met de meest recente manifestaties van christelijke heiligheid, in de speciale coronamis van paus Franciscus tijdens het wanhopige dieptepunt van de pandemie. Ook het niet-christelijke, of niet-katholieke perspectief komt ruim aan bod. Maurits Lesmeister belicht de rol van de oud-Egyptische religie in de Borgia-appartementen, op een steenworp van het graf van Petrus, en Lotte Kokkedee onderzoekt hoe de schilder Pieter van Laar zich soms meer liet inspireren door magie dan door vrome heiligen. Antoon Erftemeijer behandelt de reisbeschrijving van de Nederlandse kunstschilder Abraham van Pelt uit de jaren 1836-1839, die een interessant beeld geeft van hoe een protestantse schilder, vrijmetselaar bovendien, aankeek tegen de Eeuwige Stad. Met Roma sacra luiden we, tot slot, alweer de tiende jaargang van Roma Aeterna in. Een mooie mijlpaal, waar we in het tweede nummer van 2022 nog uitgebreider bij stil zullen staan. Voor nu wensen we u, namens de gehele redactie, vooral net zoveel plezier bij het lezen van dit nummer als wij hebben gehad bij het maken ervan! Evelien Roels en Raphael Hunsucker
1. Bernhard Kytzler, ‘Einleitung’, in: Id. (ed ), Rom als Idee (Darmstadt 1993) 1-9, aldaar 2. Vertaling Raphael Hunsucker.
7
