Schooldomein 1 - oktober 2020 by Schooldomein

SCHOOLDOMEIN

no.

jaargang 33 oktober 2020

Het bezielde gebouw van visie tot ingebruikname

Een gezond binnenklimaat voor een betere leeromgeving Heeft u er ooit bij stilgestaan dat kinderen meer tijd op school doorbrengen dan waar dan ook, behalve in hun eigen huis? Ze zitten in totaal ongeveer tweehonderd dagen per jaar op school. De vraag is dus hoe we klaslokalen zo kunnen ontwerpen dat ze een gezonder binnenklimaat krijgen en de leerprestaties beter ondersteunen. Lees hier meer over op vms.velux.nl.

Hanzehogeschool Wiebengacomplex, Groningen Lessenaarsdak (96 modules)

SPORTDOMEIN ZORGDOMEIN WIJKDOMEIN Magazine voor de perfecte leer-, werken leefomgeving

S P EC I A

16 PAG I ZORGD NAâ&#x20AC;&#x2122;S O M E IN

DE BETEKENISVOLLE leeren werkomgeving VAN BEDRIJFSPAND tot moderne leer-werkomgeving 2 + 1 + 2 = 5 UUR bewegend spelen en leren HEALING ENVIRONMENTS integraal benaderen

www.breedveld.com

Voor elke ruimte en functionaliteit maken wij naar wens een optimale ruimteverdeler. Nederlandse productie en degelijkheid maken BREEDVELD wanden duurzaam en gebruiksvriendelijk. Paneelwanden

Glaswanden

Schuifwanden

Vouwwanden

Vloeren die bijdragen aan een gezond binnenmilieu ÉÉN KLASLOKAAL of een OPEN SCHOOL Bolidt ontwikkelt, produceert en appliceert al jaren vloersystemen voor het onderwijs. Vloeren die met een naadloos en strak oppervlak een goede hygiëne waarborgen en bacteriedodend en schimmelwerend zijn. Het harde, gesloten oppervlak zorgt ervoor dat vuil, stof, etensresten etc. niet kunnen indringen, maar óp de vloer blijven liggen waardoor ze eenvoudig te reinigen zijn en bijdragen aan een gezondere leef-, leeren werkomgeving.

Niet alleen in nieuwbouw maar ook voor renovaties zijn de vloersystemen van Bolidt uitermate geschikt. Het resultaat; een strakke, naadloze en hygiënische vloer die eenvoudig te onderhouden is en een leven lang meegaat. Daarmee kunt u alle aandacht geven aan dat waar het voor u eigenlijk om gaat; het best mogelijke onderwijs en de Met BREEDVELD bepaalt zelf wat u wilt delen. Denk aan een klaslokaal waarin u twee bestumogelijke leermiddelen. groepen dankzij een mobiel wandsysteem zowel gemeenschappelijk als apart kunt doceren.

zelf de mogelijkheden vanenhygiënische vloerenmet voor Wij delen in ieder Ervaar geval graag onze verfijnde kennis ons vakmanschap u. het onderwijs in het Bolidt Kijk voor meer informatie op onze website of stuur een Ook voorInnovation bijhorendeCenter. bouwkundige oplossingen. mail naar info@bolidt.nl.

Meer informatie: www.breedveld.com – T 0487 542888

Ruimte wordt waardevoller met Breedveld mobiele wanden www.bolidt.nl

ÉÉN KLASLOKAAL of een OPEN SCHOOL Met BREEDVELD bepaalt u zelf wat u wilt delen. Denk aan een klaslokaal waarin u twee groepen dankzij een mobiel wandsysteem zowel gemeenschappelijk als apart kunt doceren. Wij delen in ieder geval graag onze verfijnde kennis en ons vakmanschap met u. Ook voor bijhorende bouwkundige oplossingen. Meer informatie: www.breedveld.com – T 0487 542888

Ruimte wordt waardevoller met Breedveld mobiele wanden

Bevlogen huisvestingsadviseurs sinds 1955

Onze adviseurs en

ICSadviseurs biedt

bouwprojectmanagers

huisvestingsadvies en

brengen ambities tot leven op het gebied van zorg, onderwijs, sport en welzijn.

projectmanagement voor maatschappelijk vastgoed. Ruim tachtig professionals werken vanuit Amsterdam, Rotterdam, Zwolle en Eindhoven aan efficiĂŤnte, duurzame en inspirerende omgevingen.

Fijne plekken

Vestiging Amsterdam

Vestiging Zwolle

Zekeringstraat 46

Burgemeester Drijbersingel 25R

om naar hartenlust

1014 BT Amsterdam

8021 DA Zwolle

Vestiging Eindhoven

Vestiging Rotterdam

Klokgebouw 263

Van Nelleweg 1

6e verdieping

Unit 2.3.

5617 AC Eindhoven

3044 BC Rotterdam

te leren, leven, spelen, werken, zorgen en ontmoeten.

088 235 04 27 icsadviseurs.nl

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

VAN DE REDACTIE

HET BEZIELDE GEBOUW Soms mag je even terugkijken: op 1 augustus 2020 was ik officieel 30 jaar hoofdredacteur. Zoiets bedenk je niet, wanneer je het stokje in augustus 1990 overneemt van de eerste hoofdredacteur Robbert Coops. En dan ben je ineens 30 jaar verder en gaan we alweer de 33e jaargang in, waarbij we koersvast afstevenen op 35 jaar Schooldomein; de volgende mijlpaal al in zicht. De afgelopen periode was ook uniek omdat het Inspiratieboek 2015-2020; Samen Werken aan de School van Morgen het levenslicht zag. 3 kilo zwaar, 540 pagina’s en 107 rijk gedocumenteerde projecten, samen met veel facts and figures, data en een onderzoek naar de beleving van de werkomgeving door docenten maken dat het inspiratieboek echt een nieuw standaardwerk is geworden. Het boek geeft daarnaast ook alle cijfers rond de gerealiseerde projecten naast een volledig overzicht van alle programma’s in de opgenomen projecten. Elke schoolbestuurder, beleidsmaker en -ambtenaar zou het boek moeten gebruiken om toekomstige mooie, uitdagende en duurzame leeren werkomgevingen te maken. Uit alle verhalen van gebruikers en betrokken marktpartijen blijkt dat de traditionele school eigenlijk niet meer bestaat, maar een school veel meer een plek wordt die een diversiteit aan leeren werkvormen biedt. Zeker in deze tijd is het van belang om niet alleen maar in traditionele bewoordingen over de school, de klas en de leraar te praten. Helaas gebeurt dat nog te veel in de discussie rond werkdruk en oplopende tekorten. Dan dit eerste nummer in een aangepast jasje met een mooi thema: het bezielde gebouw van visie tot en met ingebruikname.

ONZE VISIE

Schooldomein is een verrassend magazine voor managers en beleidsmakers die relevante beleidsinformatie, praktijkvoorbeelden en productinformatie vertalen in een optimale leer-, werken leefomgeving. Schooldomein biedt informatie rond de infrastructuur, organisatie en huisvesting van instellingen. Schooldomein is bedoeld voor iedereen die op het niveau van overheid,

instellingen, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties betrokken is bij het vinden van oplossingen voor samenhangende vraagstukken in de non profit en profit sector.

HET NETWERK

Schooldomein wordt zes keer per jaar gratis verstrekt aan alle onderwijsinstellingen en gemeenten in Nederland. Het blad wordt gefinancierd uit de exploitatie van advertenties, advertorials, artikelen en de bijdragen

wordt mede mogelijk gemaakt door:

Als maatschappelijk verantwoorde onderneming stimuleert Schooldomein doelen die goed zijn voor mens en milieu:

Een aantal partners van Schooldomein heeft gevraagd om actuele projecten binnen het zorgdomein te publiceren. Vandaar een aparte Zorgdomein als katern in dit nummer, met het grote interview met Dorte Kristensen over healing environments. Cepezed laat zien hoe slim en duurzaam een ontwerp voor een academisch ziekenhuis op alle niveaus kan zijn, ICSadviseurs laat aan de hand van drie projecten zien welke ontwikkelingen op het gebied van care plaatsvinden en Zenzo presenteert het prachtige voorbeeld van het Hart van Vathorst als een unieke plek in de Amersfoortse wijk Vathorst. In deze nieuwe woon- en leefvorm leven oud en jong samen: dementerende ouderen en jongeren met een verstandelijke beperking. En SMT Bouw & Vastgoed vertelt over de realisatie voor zorgaanbieders Thebe en GGz Breburg van een zorgcomplex en expertisecentrum in de wijk Princenhage in Breda. Verder mooie voorbeelden; zoals het nieuwe netwerk binnen het beroepsonderwijs NexTechnician, de transformatie van een voormalig kantoorgebouw tot een moderne onderwijsvoorziening voor het Hoornbeeck College, de briljante oplossing om het verfrommelde gebouw van JVO in Amersfoort weer een klassieke en tegelijkertijd moderne uitstraling te geven. En natuurlijk een beeldend verslag van het webinar waar een aantal maatschappelijke krachtpatsers met elkaar in debat gingen. Kortom: we gaan er weer een hele nieuwe jaargang tegenaan. En bestelt u vooral het Inspiratieboek 2015-2020 via: tenbrinkuitgevers.nl/samenwerken-aan-de-school-van-morgen. Sibo Arbeek Hoofdredacteur van partners. Schooldomein fungeert als een netwerk, waarbij partijen een meerwaarde genereren door een samenhangend product te bieden. Schooldomein fungeert als een platform voor alle partijen die een bijdrage willen leveren aan de kwaliteit van de onderwijsinfrastructuur.

UW MENING

Wij stellen uw mening zeer op prijs. Voor reacties kunt u mailen naar sibo.arbeek@schooldomein.nl.

U kunt ook reageren via de site www.schooldomein.nl. Praktische informatie vindt u in het colofon.

INTERNET

Voor meer informatie over Schooldomein en dit nummer kunt u kijken op www.schooldomein.nl. Via deze site kunt u onder meer alle artikelen van de afgelopen jaargangen opvragen, winkelen in onze rubrieken en relevante markt informatie zoeken.

INHOUD BESTUUR EN BELEID

De betekenisvolle leeren werkomgeving Verslag van een boeiend webinar rond de lancering van het inspiratieboek 2015-2020.

Goed voorbereid op reis Programma ‘Scholen op koers naar 2030’ helpt scholen bij verduurzaming.

ONTWERP EN INRICHTING

Van bedrijfspand tot moderne leerwerkomgeving Indrukwekkende transformatie gebouw Hoornbeeck College Gouda.

Fotografie: Daria Scagliola

18 THEMA

Mobiliteitstechniek op z’n best

2 + 1 + 2 = 5 uur bewegend spelen en leren

NexTechnician sterk netwerk waarin onderwijs en bedrijfsleven samenwerken.

Skillsbox van Presikhaaf Schoolmeubelen helpt om bewegen leuker te maken.

VELUX en de kwaliteit van daglicht Nieuwe en innovatieve daglichtoplossingen die bijdragen aan een gezonde en duurzame leer-, leef- en werkomgeving.

Jouw missie begint op het Zwin College Pulastic Outdoor Court voor brede scholengemeenschap in Oostburg Zeeland.

Het bezielde gebouw, van visie tot ingebruikname

Transparantie binnen tijdloze begrenzing Briljante ingreep bij renovatie en vernieuwbouw Johan van Oldenbarneveltgymnasium Amersfoort.

Poly faciliteert de leeromgeving van vandaag en morgen Hoe hybride leren behalve functioneel ook leuk kan zijn.

Het bezielde gebouw, van visie tot ingebruikname is het thema van deze Schooldomein. Op verschillende manieren besteden we daar aandacht aan. Onder meer in de rubriek Architectuur en verbeelding geven architecten, ontwerpers en inrichters mooie voorbeelden daarvan.

Gezondheid, duurzaamheid en onderhoud Een goede vloer in Kindcentrum De Kloostertuin in Assen.

KBS St. Jozef wint scholenontwerp wedstrijd Forbo Flooring Leerlingen ontwerpen zelf een vloer voor hun school.

Foto’s cover Hart van Vathorst, Amersfoort (pagina 62) Hoornbeeck College, Gouda (pagina 23) Lumion, Amsterdam (pagina 55)

Schooldomein

oktober 2020

RUBRIEKEN

16 17 43 49 50

Over de grens – Onderwijs in Griekenland Column – Adri Pijnenburg

Het atelier – Integraal Kindcentrum De Rank, Schagen Column – Reacties op Inspiratieboek 2015 - 2020

Vooruitblik naar Schooldomein 2

SPECIAL - ZORGDOMEIN

Healing environments integraal benaderen Architect Dorte Kristensen over de potentie van goede architectuur.

Hart voor huisvesting

Het slimste ziekenhuis dat er niet kwam

Onderwijs, zorg en sport kunnen goed samengaan in een mixed-use concept.

Een logisch en efficiënt format met maximaal ruimte voor beleving.

Voorbeeld van een inclusieve samenleving – in de praktijk Hart van Vathorst: een nieuwe woon- en leefvorm waar jong en oud samenleven.

Zorgcomplex en expertisecentrum Thebe/GGz Breburg De kracht van samenwerking laat zien dat 1 + 1 veel meer oplevert.

Belang van een woonzorgvisie Verbinden van sociaal en ruimtelijk domein essentieel om tot een integrale visie te komen.

11 26 43 55 63

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

BESTUUR EN BELEID

Tekst Sibo Arbeek Foto’s Martine Sprangers Fotografie

INSPIRATIE, INSPIRATIE EN NOG EENS INSPIRATIE

De betekenisvolle leeren werkomgeving Rond de lancering van het Inspiratieboek 2015-2020 organiseerde Schooldomein op 23 juni bij Strandpaviljoen Club Nautique in Zandvoort een webinar met interessante gasten aan drie tafels. Aan het eind van dit webinar werd het eerste exemplaar aan Rijksbouwmeester Floris Alkemade aangeboden. Een terugblik.

e eerste tafel werd door Sibo Arbeek geleid en bestond verder uit Sjef Drummen, Henk Oosterling en Sandra Newalsing. Sandra: “Er zit altijd een spanningsveld tussen het gebouw en het onderwijs zelf. Natuurlijk kan een gebouw belangrijk zijn, maar als je in recente scholen kijkt zie je overal een atrium en zo’n grote trap. Cultuur is daarom net zo belangrijk als de stenen. Ik ben zelf betrokken geweest bij de nieuwbouw van Hyperion waar een grote glijbaan in de hal staat. Die staat voor speelsheid en de humor van de pubertijd en je kunt er zelfs onderwijskundige noties aan hangen; je glijdt de toekomst in. Zo probeer je je te onderscheiden en daar speelt het gebouw als verleidingsinstrument een rol in.” Sjef: “Vanuit de verlichting staat kennisoverdracht centraal in het onderwijs, maar na 42 jaar full time onderwijs en duizenden kinderen is mijn overtuiging gegroeid dat mensen autodidactische leermachines zijn. Ze leren omdat ze van nature nieuwsgierig zijn. We moeten dus terug naar de autonomie van de leerling en dat kan per kind verschillen. De houding moet zijn: we gaan jou niks meer leren, jij gaat leren en ik ben ervoor om jou te helpen.” Henk: “Duurzaamheid is een gelaagd begrip; het gaat vaak over gebouwen, maar mentale duurzaamheid is net zo belangrijk. Dan gaat het om de eco-wijsheid van het kind en hun relationele autonomie. We hebben scholen zo sectoraal ingericht dat het gesloten piramiden zijn, maar een school is juist een knooppunt in de samenleving waarop allerlei netwerken aanhaken. Niet alleen via de kennis van leraren, maar ook door ouderparticipatie, wijkpartijen en sportverenigingen. Die netwerken versterken elkaar en werken op elkaar in. Vroeger was het clubhuis de plek waar

SPREKERS: Sandra Newalsing

Voormalig directielid VOvA, adviseur

Sjef Drummen

Onderwijskunstenaar

Henk Oosterling

Ecosoof en onderwijsvernieuwer

Sander Ros

Directeur Architect RoosRos architecten

Jan Aalberts

Directeur Bedrijfsvoering Spaarnesant

Wim Pullen

Directeur Center for People and Buildings

Floris Alkemade

Rijksbouwmeester/architect

Sibo Arbeek

Hoofdredacteur Schooldomein

Marco van Zandwijk

Adviseur Ruimte-OK

Edward van der Zwaag

Debater/trainer/voorzitter redactieraad Schooldomein

kinderen van alles konden doen. De school neemt naschools een deel van die taken over. Door de digitalisering zijn er veel meer mogelijkheden en daarom is mediawijsheid tegenwoordig vereist. Door globalisering en immigratie is bovendien de hele sociale structuur van wijken veranderd. In ons project Rotterdam Vakmanstad nemen we al dit soort nieuwe ‘skills’ in het reilen en zeilen van de school op. Bij een school horen tuinen, is een keuken met een restaurant een must, moet er ruimte zijn om muziek te maken en te filosoferen en is er een technieklokaal voor analoge en digitale technieken. In de wijk hebben we ruïneuze restruimtes ge annexeerd die we als tuinen hebben ontgonnen en waar ook wijkactiviteiten plaatsvinden. Natuurlijk toezicht vindt plaats door wijkbewoners, ouderen en andere organisaties in de wijk. Zo hecht je de school in de wijk. Dat is de nieuwe ecosociale school.” Sjef knikt: “Bij Niekée in Roermond maken

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

“Kinderen zijn na maanden verplicht thuis blij om weer naar school te mogen. Een grote groep kinderen wordt thuis ongelukkig en is kwetsbaar. Je moet dus schoolfamilies maken waarin je leert om vanuit een familiaire manier met elkaar samen te werken. Jouw autonomie stopt als de autonomie van de ander in het gedrang komt. De functionaliteit van de ruimten wordt bepaald door de gebruikers. Als je een school maakt moet je geen wiskundelokaal maken, maar een ruimte die leerlingen kunnen veroveren. Na zes jaar moet een school er totaal anders uit kunnen zien. Dat is het concept van Agora; een recept per kind binnen een sociale context.” Sandra: “De school wordt dan de plek waar je kunt leven en chillen, die ook voor de buurt belangrijk is. Loesje stelt: ‘wat heeft de school van mij geleerd’. Dat moet je ook in de school kunnen zien.”

Henk Oosterling en Sandra Newalsing

we actief gebruik van het netwerk van 600 ouders, die elk zeker tien interessante mensen in hun eigen netwerken kennen. Dan heb je een potentieel van 6.000 mensen om de meest fantastische masterclasses te organiseren. Dat kost geen cent.” Sandra: “Het gaat ook om verbindingen en daarin is de school als knooppunt belangrijk. Maar vaak beperken weten regelgeving het vrije denken en werkt de ambtelijke organisatie ook niet altijd mee; je moet vaak achteraan aansluiten wanneer je een gebouw wilt aanpakken dat bij je onderwijsconcept past.” Henk: “Huisvesting is vooral een communicatie- en transformatiemedium. In die zin helpt covid ons; het oude systeem gaat op alle sectoren op de schop; we communiceren anders, je moet kunnen samenwerken, creatief kunnen innoveren en kritisch denken. Leerlingen moeten niet alleen mediawijs zijn maar ook ecowijs met het uitzicht een leven lang te leren. Ook de pabo en leraren opleidingen moeten veranderen. In heb in 1970 de pedagogische academie gedaan en er is structureel gezien nagenoeg niets veranderd. Ze denken nog steeds dat ze voor de klas het vak leren, terwijl de school een veel breder netwerk is geworden. De kern is dat kinderen geïnteresseerd blijven. In het huidige schoolsysteem wordt die brede interesse stelselmatig afgebroken. Met de relatieve autonomie voor ogen dienen de interesses van elk kind stelselmatig vanuit het kind uitgebouwd te worden. Met dat inzicht zou elk bouwproces Sjef Drummen moeten beginnen.” Sjef:

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

MAATREGEL OF HOUDING Waarom is duurzaamheid een houding en geen maatregel? Dat is de vraag die Marco van Zandwijk

Jan Aalberts

met Sander Ros en Jan Aalberts probeert te beantwoorden. Sander: “Duurzaamheid in de meest brede zin van het woord, betekent dat je vanuit het perspectief van rentmeesterschap gebouwen maakt die aantoonbaar gezond zijn, zowel voor de mensen als de aarde.” Jan knikt: “Spaarnesant heeft 26 scholen binnen Haarlem en ik vind het normaal dat je als bestuur een duurzame visie hebt; het moet een onderdeel van je DNA zijn. Het is bovenal goed voor de kinderen en je kunt er ook nog geld mee verdienen. Al in een heel vroeg stadium spraken we uit dat we klimaat neutrale scholen wilden bouwen. Hoe bereik je dat met een overwegend gedateerde voorraad? Zo hebben we op 15 scholen zonnepanelen gelegd. Toen ik er achter kwam hoe belangrijk ventilatie was hebben we de ambitie uitgesproken dat het minimaal Frisse Scholen C moet zijn. Met sommige gebouwen scoorden we heel slecht. We wisten dat de kwaliteit

BESTUUR EN BELEID

“Een school is juist een knooppunt in de samenleving waar allerlei netwerken op aanhaken” vlnr Floris Alkemade, Wim Pullen, Edward van der Zwaag en Sibo Arbeek

van het onderwijs ook van goede gebouwen afhangt en hebben overal meetapparatuur in de scholen gehangen. Dat werd door iedereen geaccepteerd, want een goed binnenklimaat is een essentieel onderdeel van een schoolgebouw. Plein Oost was ons eerste nieuwbouwproject en hebben we energieneutraal gemaakt. Ook met de bestaande middelen kom je een eind, maar daarnaast moet je slim netwerken.” Marco knikt: “Jij liet als ambassadeur van de Green Deal scholen goed zien dat je met ambitie een heel eind komt. Als bestuur hebben jullie de stap van ‘onderhoudsplan’ naar ‘onderhoudsbeleid’ weten te maken. Voor veel besturen is dat nog geen vanzelfsprekendheid. Daar wordt nog gedacht in de korte termijn cyclus van het jaarlijks onderhoud. Het is mooi dat we met dit Inspiratieboek nieuwe opdrachtgevers kunnen inspireren om meer vanuit de langere termijn

Marco van Zandwijk (l) en Sander Ros

te gaan redeneren.” Sander: “En het is leuk om te zien hoe er geëxperimenteerd wordt. Vanuit Platform 31 zijn verschillende consortia aan de slag gegaan met de verduurzaming van bestaande scholen. Hetzelfde zie je bij ons IKC Magenta in Delden, waar de gemeente ondernemers uit de regio uitnodigde om innovaties toe te passen. Vooraf wordt niets vastgelegd, behalve de ambitie. Dan ga je als partijen binnen een consor tium samen nadenken over slimme oplossingen. Gevolg is dat je geen stapjes neemt, maar sprongen maakt. We hebben ruim 9.000 scholen in Nederland, waarbij de wat oudere voorraad wordt gekenmerkt door fijne overmaat, veel licht, maar ook een slecht klimaat. Dat zijn interessante gebouwen om aan te pakken.” Marco: “Het Klimaatakkoord biedt ons de kans om de komende dertig jaar al die gebouwen aan te pakken.” Jan knikt: “Het is een kans, maar sneeuwt alweer onder in de problemen rond stikstof en covid. We zitten nu eenmaal gevangen in een stelsel waarbij veel gemeenten onvoldoende middelen hebben. Je zult toch wat moeten doen om de kwaliteitsverbete ring mogelijk te maken en dan heb ik het niet over subsidie voor een warmtepomp of zonnepaneel.” Sander: “Daarbij zou je elk traject vanuit een TCO moeten benaderen. Alleen maar naar de bouwkosten kijken en daarop beknibbelen betekent dat je slechte gebouwen maakt. En de exploitatielasten zijn factor 5 van de investeringskosten. Een ander punt is of we nog schoolgebouwen nodig hebben of juist nieuwe hybride vormen, met ruimte voor thuis onderwijs. De school is dan vooral de plek voor ontmoeting en sociale interactie.” Jan: “In het primair onderwijs is er juist veel behoefte aan de school, ook vanuit ouders. Afstandsonderwijs biedt perspectief, maar de sociale functie binnen het primair en voortgezet onderwijs is belangrijk en kinderen verdienen een goed en

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

veel aandacht voor de werkdruk voor docenten; dan is een goede werkomgeving, buiten het traditionele lokaal belangrijk.” Sibo knikt: “In het boek spreek ik over betekenisvolle omgevingen. Dan gaat het ook over verbinden en ontmoeten en de rol van de school in de samenleving.” Floris: “Dat is het mooie aan Nederland. In Frankrijk kun je niet op het schoolplein en in de klas kijken. Daar zijn de scholen onzichtbaar. Het Inspiratieboek ademt openheid en dat is een belangrijk kenmerk van de Nederlandse schoolen bouwcultuur. Scholen zijn plekken waar jeugd herinneringen worden gemaakt; die zijn enorm belangrijk voor het publieke domein. Scholen moeten plekken zijn waar je weer authentieke aandacht en concentratie kunt organiseren. Sturing en dwang zijn begrippen die met zorg omgeven zijn, maar toch. Ik zie dat de rol van jongens op school onder druk staat, ook omdat ze te snel afgeleid raken. Dat is ook een aandachtspunt. De kunst is het om geen oude antwoorden te geven als nieuwe vragen zich aandienen. En daar is verbeeldingskracht voor nodig.” Wim: “Dit boek markeert de geschiedenis van vijf jaar scholen bouw. Ik vind niet dat we de oorspronkelijke idee van de agora als openbare debatplaats verkwanselen. We zien het wel verschuiven. Het vrije denken en de

Wim Pullen

adaptief gebouw. Vanaf het mbo zie ik wel veel veranderen. Je ziet ook dat de schaalvergroting institutioneel zijn beperkingen kent; onderwijs moet niet te grootschalig en abstract worden, maar juist dichtbij en herkenbaar. Daar hoort ook bewegingsonderwijs en de wijkfunctie van het gebouw bij.” HET PUBLIEKE DOMEIN ALS AGORA Edward van der Zwaag leidt de derde tafel met Wim Pullen, Sibo Arbeek en Floris Alkemade en start met de vraag aan Floris naar zijn mening over online denken. Floris: “In mijn essay betuig ik dat een architectonische manier van nadenken veel breder ingezet kan worden dan alleen architectuur. Ik ben kritisch over de toename van het online leven; waarom kunnen we die aantrekkelijkheid en keuzevrijheid niet in het echte leven bieden. Iedere verandering lijkt een bedreiging, waardoor we problemen rond biodiversiteit, sociale segregatie of de stijging van de zeespiegel niet snel genoeg oppakken. Corona heeft ons geleerd dat we radicaal kunnen veranderen als we de dreiging maar voelen. Met architectuur kun je verbeeldingskracht en verleiding inzetten en het Inspiratieboek laat goed zien waar bouwcultuur en architectuur over moeten gaan; hoe we onze openbare domeinen bedenken is bepalend voor het leven van mensen. Corona maakt ook duidelijk hoe vanzelfsprekend de school is; een publieke plek waar interactie en de spontane ontmoeting plaats vinden en waar zwakke leerlingen worden ondersteund.” Wim:” Daarom is onderzoek naar het gebruik van gebouwen zo belangrijk en ben ik met het CfPB begonnen. Door te beschrijven, verklaren en voorspellen dragen we bij, eerst aan een beter begrijpen en daarna hopelijk ook aan een betere relatie tussen de mensen en hun werkomgeving. De discipline van omgevingspsychologie ziet de school als een semi-openbare ruimte. De leerling gaat er in een paar jaar doorheen, maar de docent blijft. Dat is opmerkelijk; docenten zijn zeer gemotiveerd, maar cijferen zich vaak weg. Er is

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

Floris Alkemade

autonomie van de leerling zoeken nieuwe vormen die we vaak nog niet kennen. De school van morgen is open, een centrale plek in de omgeving en de uitkomst van een participatief proces. Dan gaat het niet over hout of steen, maar over inhoud; kennis, jezelf ontdekken en die betekenisvolle plekken creëren waar het leven vorm krijgt. Dat is toch het kenmerk van de agora?” U kunt het debat nog eens helemaal volgen: schooldomein.nl/webinar-inspiratieboek.

BESTUUR EN BELEID

Tekst Marco van Zandwijk

Goed voorbereid op reis Het onderwijsveld wacht de komende jaren een enorme uitdaging. Duizenden schoolgebouwen moeten verduurzaamd worden vanwege het Klimaatakkoord. Maar hoe concretiseren gemeenten en schoolbesturen de vergaande ambities uit dit akkoord? Waar beginnen ze en wat wordt er verder van hen verwacht? Het programma Scholen op Koers naar 2030 helpt hierbij.

“V

anuit het Kenniscentrum RuimteOK mag ik de komende jaren aan de slag met de verduurzamingsopgave voor de sector onderwijs. Om dit handen en voeten te geven zijn wij binnen het Kennis- en Innovatieplatform Maatschappelijk Vastgoed gestart met het programma Scholen op Koers naar 2030. De uitdagingen die er liggen zijn enorm. Het is daarom zaak dat we onderwijsgebouwen gaan verduurzamen vanuit een integrale en meerjarige aanpak. Dat betekent dat aspecten als het operationele onderhoud en de verduurzaming van het vastgoed met elkaar te maken hebben, naast het werken aan een gezond binnenklimaat en de vraag waarom een nieuw schoolgebouw nodig is. Nu komt het nog te vaak voor dat er ad hoc wordt geïnvesteerd in suboptimale deeloplossingen. Het nieuwe programma neemt scholen en gemeenten stapsgewijs mee op weg naar andere manieren van denken en doen. Dit op basis van kennis die zich in de praktijk al bewezen heeft.” “Met het verduurzamingsprogramma ondersteunen wij schoolbesturen in het PO, VO en de gemeenten. Daarmee willen we het inzicht verder scherpen en verbreden, zodat zij beter in staat zijn de goede keuzen te maken in de opgaven waar ze mee te maken krijgen. Door de huisvestingsopgave breder te benaderen kunnen meerdere ontwikkelingen tegelijkertijd een plek krijgen. Denk daarbij aan het binnenmilieu, krimp of juist groei, onderwijskundige ontwikkelingen, maar ook de ontwikkeling naar kindcentra.”

“Met de activiteiten uit het Scholen op Koers programma maken wij op lokaal niveau een vertaling van het landelijke Klimaatakkoord. Dit in een handzaam koersdocument dat voor alle partijen in één oogopslag de lokale opgave in beeld brengt. Het programma maakt gebruik van instrumenten waarmee de sector al bekend is. Denk aan het Integraal Huisvestings Plan (IHP), Het Meerjaren Onderhoudsplan (MOP), het Kwaliteitskader Huisvesting, de Beslisboom Verduurzaming Scholen of een Rekentool waarmee het CO2reductiepad inzichtelijk te maken is. Veel gemeenten werken al langer aan de verduurzaming van het maatschappelijk vastgoed. De ervaring leert dat het in een aantal gevallen aan inzicht, overzicht en juiste knowhow ontbreekt en dat er niet altijd sprake is van een collectieve en planmatige aanpak. Hier opnieuw structuur in aanbrengen helpt partijen om hun gezamenlijke bestemming te vinden. Zodoende ontstaat er een koers waarin stapsgewijs wordt gewerkt aan een verduurzamingsstrategie voor alle schoolgebouwen. Goede Reis! Op naar 2030!” Voor meer informatie: www.ScholenOpKoers.nl.

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

HET INSPIRATIEBOEK 2015-2020 BEVAT: → 540 pagina’s met prachtige foto’s en plattegronden → Een uniek tijdsbeeld van 5 jaar scholenbouw → 107 verhalen van opdrachtgevers en gebruikers met hun architecten, bouwers, adviseurs en inrichters → Trends en analyses binnen het primair en speciaal onderwijs, het vmbo en avo/vwo → Negen kenmerken voor ecologisch intelligente opdrachtgevers → Het eerste onderzoek naar de beleving van de werkplek door docenten → Een volledig overzicht van alle kosten, volumes en programma’s → Gelaagde voorbeelden van transformaties van bestaande scholen → Een beeldende gids voor de verduurzaming van gebouwen → Een ode aan de architectuur en innovatiekracht van opdrachtgevers en marktpartijen

BESTEL SNEL! Bestel het boek via tenbrinkuitgevers.nl/ samenwerken-aan-deschool-van-morgen

“Een boek vol verhalen en krachtige inleidingen van visionairs. Het laat zien dat marktpartijen samen met hun opdrachtgevers in staat zijn om mee te denken over het publieke domein van morgen.” FLORIS ALKEMADE, RIJKSBOUWMEESTER

“Dit omvangrijke werk laat zien dat in ons land de scholenbouw, zeker in educatieve zin veel kwaliteit kent. Het ziet er naar uit dat het ‘leren van morgen’ ook nu al in de huisvesting wordt voorbereid en zo wordt het leren van morgen ook het leren van vandaag.” HERMAN HERTZBERGER, ARCHITECT

“Een fantastisch boek en een must read voor iedereen die betrokken is bij het onderwijs. Scholen die nieuwof verbouw overwegen kunnen niet zonder dit boek.” SJEF DRUMMEN, ONDERWIJSKUNSTENAAR

“Prachtig inspiratieboek; ik ga me laten inspireren voor twee scholen waarvan ik projectleider ben. Het scheelt ook reizen naar voorbeeldprojecten.” NICO MOEN, DE TEKENMEESTER

“Prachtig! Knap staaltje om dit te maken, diepe buiging. Een prachtig naslagwerk.” ANNET DE ROOY, DE MEVROUWEN

“Wat een prachtig boek vol inspiratie. Mooi dat projectbeschrijvingen worden afgewisseld met inhoudelijke reflecties vanuit diverse invalshoeken.” SANDER ROS, ROOSROS ARCHITECTEN

“Aanrader. Knap en rijk gedocumenteerd overzicht. Meer dan alleen een inspiratieboek voor iedereen die betrokken is en/of gaat zijn bij de Nederlandse scholenbouw.” MARCO VAN ZANDWIJK, RUIMTE-OK

“Een prachtig inspiratieboek. Het ligt op mijn vergadertafel. Iedereen kijkt er even in en wil het ook hebben.” JAN AALBERTS, DIRECTEUR BEDRIJFSVOERING SPAARNESANT

“We zijn trots dat we met twee projecten in het boek staan! Alle scholen die er in staan zijn inspiratiebronnen voor toekomstig onderwijs! INGE VAN SPALL, ATELIER PRO ARCHITECTS

“Het Inspiratieboek hoort op elk bureau van schoolleiders, ambtenaren, marktpartijen en bestuurders die actief betrokken zijn bij de inrichting van het publieke domein.” RONALD SCHILT, DIRECTEUR MEROSCH

“Een boek dat een lust is voor het oog, vol verhalen over de omgeving die we allemaal kennen.” WIM PULLEN, DIRECTOR CENTER FOR PEOPLE AND BUILDINGS

OVER DE GRENS

Onderwijs in Griekenland Ooit begon het allemaal onder een plataan op het eiland Kos waar de Griekse arts Hippocrates zijn leerlingen onderwees over de geheimen van de geneeskunde. De Stao met zijn lange zuilengang en verbinding met buiten was de plek om met elkaar van gedachten te wisselen. Het Grieks onderwijs van nu is wat strakker georganiseerd.

et klassieke Griekenland kende geen scholen; er was geen huiswerk en geen schoolbel. Maar het verschil in de generaties was er wel, met alle aandachtspunten van dien. Zo stelde Socrates al in de 4e eeuw voor Christus: “De jeugd van tegenwoordig houdt van luxe. Ze heeft slechte manieren, veracht alle gezag, heeft geen respect, en praat als ze zou moeten werken.” In het huidige Griekse onderwijssysteem is de docent de baas en zijn de regels streng en eenduidig. De schoolleiding is directief naar docenten en docenten zijn dat naar leerlingen; het onderwijs is veelal eenrichtings verkeer. Kennisoverdracht is belangrijker dan vernieuwende oplossingen. Zowel docenten als leerlingen en studenten voelen zich groepslid. Daarom ligt groepsverantwoordelijkheid makke lijker dan individuele verantwoordelijkheid en straft en beloont men vaak groepsgewijs. Griekenland telde in 2019 10,72 miljoen inwoners. De scholen liggen verspreid over het vasteland en de 250 bewoonde eilanden. Meer dan 90% van de Griekse scholen is openbaar en meer dan 90% van alle

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

leerlingen in Griekenland gaat naar een openbare instelling. De Griekse grondwet verleent gratis openbaar onderwijs voor alle burgers, inclusief immigranten die permanent in Griekenland leven. Alle studenten worden voorzien van gratis schoolboeken en gratis vervoer als ze ver van school wonen. Het Griekse educatieve systeem is voornamelijk verdeeld in drie niveaus: primaire, secundaire en tertiaire, met een extra postsecundair niveau voor het beroepsonderwijs. Primair onderwijs is ingedeeld in de kleuterschool met een looptijd van één of twee jaar en de lagere school verspreid over zes jaar (van 6 tot 12 jaar). Het voortgezet onderwijs bestaat uit twee fasen: de driejarige Gymnasio, te vergelijken met de Middle of Junior High School. Daarna kunnen leerlingen kiezen voor het Lykeion of Vocational Lykeion. Hoger en Tertiair onderwijs wordt verzorgd door (technische) universiteiten en Academies. De studieduur van het merendeel van de universitaire opleidingen is 4 jaar. Het ministerie oefent gecentraliseerde controle uit over de openbare scholen, door het voorschrijven van het curriculum, de benoeming van personeel en de controle van de financiering. Particuliere scholen vallen ook onder het mandaat van het ministerie. Op regionaal niveau wordt de toezichthoudende rol van het ministerie uitgeoefend door middel van regionale directies. Openbaar onderwijs is voordelig vanuit een financieel oogpunt, maar mist vaak de nodige technische infrastructuur en de organisatie in vergelijking met privéscholen. Schoolcomités van ouders en lokale vertegenwoor digers beheren in Griekenland het budget voor voorzieningen en onderhoud van schoolgebouwen. De beide afgebeelde scholen staan op het Ionische eiland Ithaka. Allereerst het gymnasio op Vathi; de hoofdstad van Ithaka. Mooi is de zuilenrij, die doet denken aan de klassieke stoa. De gebouwen zelf zijn echter gesloten, wat zeker ook met het klimaat te maken heeft. Dat is ook zo met de basisschool op Stavros; een plaats in het centrum van het eiland. Het systeem is gesloten en centralistisch en de gebouwen zijn dat ook. Over mooie bomen heeft Griekenland niet te klagen, dus meer onderwijs in de open lucht zou moeten kunnen.

Column

Maria Montessorigebouw, Radboud Universiteit

Geef je plannen de ruimte Goede gebouwen zijn een basisvoorwaarde om uw onderwijsvisie te kunnen realiseren. Of u nu gaat verhuizen, verbouwen, of nieuw gaat bouwen: wij kennen het hele proces. We begeleiden u van het initiatief tot en met de exploitatie bij het ontwikkelen, realiseren en gebruiken van onderwijsgebouwen. bbn adviseurs heeft ervaring met primair en voortgezet onderwijs, MBO, HBO en universiteiten. We ondersteunen met vastgoedadvies, huisvestingsadvies, bouwmanagement, bouwkostenmanagement en advies op het gebied van onderhoud en beheer.

XXXX Xxxx Prof. Ir. Jeanne Dekkers | Architect en Directeur van Jeanne Dekkers Architectuur

REBELLEN EN VOLGERS

bbn adviseurs T +31 (0)88 226 74 00 E info@bbn.nl W bbn.nl

“Bent u volgend, neemt u het initiatief of bent u rebels?”, was een vraag tijdens mijn keynote-lezing op de Internationale Onderwijs transitieconferentie in het PSV stadion. De reactie was instemmend: we willen vooral geïnspireerd worden naar de laatste ontwikkelingen en trends en netwerken met de aanwezige kennispartners, directeuren en bestuurders uit het VO en MBO. “Weet u dat de enige constante de continue verandering is? Ja, ook voor u als onderwijsprofessionals. U legt met uw onderwijsteams de basis voor de toekomst. Ja, de toekomst van uw leerlingen begint morgen, maar start bij u in het onderwijs. U bent dus aan zet en wat gaat u doen?”, was mijn reactie. Vaak krijg ik dan te horen: “Ja Adri, je maakt me bewust en weer een verandering, daar zit mijn team niet op te wachten.” Van deze reacties krijgen ik en mijn team van onderwijsprofessionals extra energie. Wij zijn er elke dag druk mee om scholen in een kansrijke transitie te zetten. Voor deze transitie kiezen wij ervoor om samen de ‘nieuwe’ visie te ontwikkelen. Samen met de directie en onderwijsteams gaan we stevig aan de slag en realiseren we een metamorfose voor het technologie- en techniekonderwijs van morgen.

Geef elke dag het beste van jezelf voor de klas met:

Wijze lessen Twaalf bouwstenen voor effectieve didactiek

Rebellen en volgers hebben wij nodig voor het technologie- en techniek onderwijs van vandaag. U leest nu mijn eerste column en ik doe aan u de oproep om de uitdagingen voor het onderwijs van morgen samen vorm te geven. Uw input, uw expertise, uw initiatieven en uw rebelse ideeën zijn welkom. U weet me te vinden. Adri Pijnenburg Pijnenburg Techniek Scouting Trendontwikkelaars & experts vmbo mbo Techniek en Technologie www.pijnenburgpts.nl

Hét boek voor de VO-docent. www.tenbrinkuitgevers.nl/wijze-lessen

TBU19_Adv Wijze lessen 1/4.indd 1

14-11-19 11:53

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

Brede school De Wereld op Zuid Roos Aldershoff Fotografie

THEO KUPERS ARCHITECTEN BEWEEG! We weten allemaal dat spelen, sporten en bewegen leuk en gezond is, en voor kinderen in het bijzonder. Kinderen ontwikkelen zich fysiek, mentaal en sociaal beter wanneer ze spelen, buiten zijn en contact hebben met elkaar. Het verbetert de motoriek, prikkelt hun fantasie en stimuleert de ontwikkeling van sociale vaardigheden. In steeds meer studies is het verband aangetoond tussen lichamelijke beweging, gezondheid en geluk. Ook het verband tussen leren en bewegen ligt de laatste jaren onder de loep. Geschraagd door onderzoek waarmee wordt aangetoond dat beweging effect heeft op concentratie en aandacht in de klas, hebben ‘bewegend leren’ onderwijsconcepten de wind mee.

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

Hoe kunnen wij als architecten en ontwerpers van leef- en leeromgevingen hier een bijdrage leveren? Het is immers onze verantwoordelijkheid om na te denken over de gevolgen van ons ontwerp voor de gezondheid en het welzijn van leerlingen en onderwijzers. Laten we schoolgebouwen met buitenruimtes ontwerpen die aanzetten tot beweging. Waar de routes om en door het gebouw de zintuigen beroeren, maar waarmee niet perse de kortste weg wordt afgelegd. Met strategisch geplaatste en met daglicht omgeven aantrekkelijke trappen en ‘sociale plekken’. Met de ruimtes voor het beweegprogramma (speellokaal en gymzaal) centraal en dagelijks zichtbaar geplaatst langs die routes. En die sportkooi met oranje sintelbaan zichtbaar op het schoolplein, direct aan de dagelijkse route naar school. Kijk voor meer informatie op www.theokupers.nl.

ARCHITECTUUR EN VERBEELDING

ORGA ARCHITECT Basisschool De Verwondering De eerste school in Nederland naar de principes van biophilic design Gebouwen waarin de identiteit en intelligentie van onze kinderen groeit en vorm krijgt moeten zo ontworpen worden dat hun instinctieve reacties gestimuleerd worden. Zo kunnen ze optimaal leren en gedijen. Wanneer de natuur in al haar vormen geĂŻntegreerd wordt in de onderwijsomgeving, levert dit enorme positieve effecten op voor de gesteldheid, de concentratie en het leervermogen van kinderen. Dit doen we door biofilische principes concreet door te laten werken in het architectonische ontwerp, de gebouwvorm, de materiaalkeuze en, last but not least, de installaties. Ecologische basisschool De Verwondering in Almere is ontworpen op basis van deze uitgangspunten.

Economische en menselijke voordelen Scholen zouden de biophilic ontwerpprincipes moeten omarmen als een eenvoudige en betaalbare manier om de leerprestaties van kinderen en het welzijn van haar werknemers te verbeteren. Dagelijkse blootstelling aan de natuur is een belangrijke kwaliteitsimpuls voor de leeren werkomgeving: een effectieve en holistische manier om kinderen en volwassenen beter te laten functioneren in een meer productieve omgeving. Dit resulteert in meer voldoening voor zowel de leerlingen als de docenten. En ook voor werkgever, want de grote kostenpost voor verzuim, werving, extra personeel en ondersteuning worden verlaagd. Zo betalen de kosten van het investeren in biofilische ingrepen uiteindelijk zichzelf terug. Kijk voor meer informatie op www.orga-architect.nl.

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

Fotografie: Daria Scagliola

helgasnelarchitecten De Marke in Deventer In elk bestaand gebouw zit een mooie omgeving verstopt die nog ontdekt moet worden! Modules voor de Marke De twee locaties voor de Marke in Deventer zijn aan het veranderen. De scholen hebben helga snelarchitecten gevraagd om deze verandering vorm te geven. In schoolgebouwen wordt er door de tijd veel veranderd en aangepast. Na verloop van tijd past het gebouw niet meer bij de functie en de gewenste uitstraling. Sinds we steeds beter beseffen dat het hergebruiken van bestaande gebouwen een goed alternatief is voor nieuwbouw, worden steeds meer bestaande gebouwen getransformeerd. Dit geeft verrassende oplossingen en een prachtig nieuwe omgeving die weer jaren mee kan. Voor de twee locaties voor de Marke heeft helgasnelarchitecten meubel-modules bedacht die flexibel te gebruiken zijn. Zo kunnen er tribunes mee gebouwd worden en kunnen deze later tot een echte stoere leerlingenrots omgebouwd worden. Op speciaal verzoek van de beide scholen hebben we banken en tafels ontworpen die van hetzelfde materiaal gemaakt zijn als de leerlingenblokken. Het

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

kleurenpalet is speciaal voor de school ontwikkeld. Zo zijn de kleuren van de blokmeubels, de vloeren, plafonds en de wanden één geheel. Ze geven de nieuwe ruimte voor de Marke een eigen gezicht! Kijk voor meer informatie op www.helgasnelarchitecten.nl

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

Tekst Sibo Arbeek Foto’s Laurens Kuipers Fotografie

TRANSFORMATIE GEBOUW HOORNBEECK COLLEGE GOUDA

Van bedrijfspand tot moderne leer-werkomgeving Hoe een voormalig bedrijfspand van Leaseplan succesvol werd getransformeerd tot een onderwijslocatie voor het Hoornbeeck College. Locatiedirecteur Gert van Veldhuizen: “Het is voor bijna 900 studenten een hele mooie leeren werkomgeving geworden.”

ocatiedirecteur Gert van Veldhuizen van het Hoornbeeck College in Gouda en architect Henk de Gelder van RoosRos Architecten vertellen over de succesvolle transformatie van het voormalige Leaseplan gebouw in Gouda tot een school voor MBO, waar studenten dienstverlening, gezondheidszorg, economie, technologie en welzijn

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

onderdak vinden. Gert: “We zijn in 2015 als een nieuwe Hoornbeecklocatie in Gouda in een gehuurd bedrijfspand gestart, met ruimte voor zo’n 400-500 studenten. We merkten bij ouders dat er veel potentieel was, met als gevolg dat we al na een jaar in dit voormalige Leaseplangebouw een paar vleugels zijn gaan huren. Het aantal studenten nam snel verder

ONTWERP EN INRICHTING toe en we besloten een meer permanente oplossing te zoeken. Nieuwbouw bij het station was niet mogelijk en bovendien waren de kavels te klein. Ook bedachten we dat het met flink wat leegstand in kantoorpanden in Gouda maatschappelijk verantwoord was om eerst naar bestaande panden te kijken. In de fase van haalbaarheid hebben we Henk de Gelder van RoosRos Architecten gevraagd om ons te adviseren met de vraag of het mogelijk was om dit kantoorpand aan het Noordelijk Halfrond te transformeren naar een gebouw waar onze onderwijsvisie in past. Henk was meteen enthousiast omdat dit gebouw bij de visie van RoosRos past: gezonde en toekomstgerichte gebouwen ontwerpen. Dit is een omarmend gebouw, met een monumentale trap en een terras dat naar het atrium voert met aan weerszijden de vleugels. Loop je binnen dan meander je binnen de vleugels van gebied naar gebied. Je hebt hier geen centrale aula,

maken. Verder hebben we zoveel mogelijk bestaande materialen, zoals systeemwanden hergebruikt. Vooral bij nieuwbouw maak je een generieke structuur die adaptief is, los van de onderwijsvisie. Hier hadden we een onderwijsvisie en kregen we een bestaand gebouw. We hebben eerst overwogen om een centraal hart buiten de entree te maken, maar toen we eenmaal de doorsnede goed hadden wisten we hoe we het moesten doen. De structuur van het gebouw is die van een kern met hoogstijgpunten in het midden, met op de koppen de noodtrappenhuizen. In feite losse verdiepingen die verticaal in de kern verbonden zijn, met weinig verbinding tussen de lagen. De capaciteit van de trappen was niet voldoende om de loopstromen te regelen. Halverwege de vleugels hebben we vides met grote ramen gemaakt, waardoor er meer zicht en verbinding tussen de verdiepingen is ontstaan en er nieuwe plekken zijn ontstaan voor vormen van leren en werken. Op elke verdieping zijn

“Bij nieuwbouw maak je vaak een generieke structuur die adaptief is, los van de onderwijsvisie, hier hadden we een onderwijsvisie en kregen we er een bestaand gebouw bij”

maar ik wilde wel het gemeenschapsgevoel behouden, met een goede samenhang tussen lokalen en werkplekken op de gang. We kwamen uit een pand met vooral veel klaslokalen en ik wilde per se geen gangenschool. Wij zijn natuurlijk een school waarin de docent een centrale rol heeft in de vormgeving van het onderwijs, maar vanuit die basis zijn veel variaties mogelijk.” RUIMTELIJKE UITSTRALING Henk: “Het is een hoog en imposant kantoorgebouw in zes verdiepingen met op de vier gesloten lagen een cellenstructuur. Een gebouw met lange gangen met kamers met werkplekken afgewisseld met kantoor tuinen. Bijkomend aandachtspunt was dat het gebouw vlak bij het spoor ligt. Dat brengt het risico van explosie- en plasbrandgevaar mee. We moesten alle ramen vervangen met folies en ze ook geluidwerend

op knooppunten vloeren weggehaald waardoor vides tussen de verdiepingen zijn ontstaan. Op die punten hebben we trappen gemaakt. De verschillende sectoren op de verdiepingen zijn nu visueel verbonden, waardoor de functie van onderwijsgebouw versterkt wordt en studenten elkaar ook echt ontmoeten en kennis kunnen delen. Daarnaast hebben

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

PROJECTINFORMATIE Project Transformatie bestaand kantoorgebouw tot onderwijsgebouw voor MBO Opdrachtgever Hoornbeeck College Architect RoosRos Architecten, projectarchitecten Henk de Gelder en Nathalie Rabouille Coördinator intern Leen Otte Adviseur HEVO (onderwijskundig programma van eisen) BVO 8.500 m² Aannemer Middelwatering bouw Rotterdam Stichtingskosten Aanschaf 2.9 mio/ verbouwd 5,5 mio incl. btw Ingebruikname September 2019

SCHOOLDOMEIN

we ontwerptechnisch een grote ingreep in de aula gedaan. Die was 2.80 meter hoog en er konden 400 mensen is. Ook daar hebben we een deel van de vloer weggehaald zodat een dubbele hoogte ontstaat. Het is een rustige, lichte en intieme plek geworden, met een hele mooie ruimtelijke uitstraling.” COACHENDE ROL Henk verder: “Het gebouw kent van raam tot raam een overspanning van 14 meter. We hebben niet gekozen voor lokalen aan weerszijden met een smalle gang in het midden, maar voor lokalen aan de buitenring en aan de binnenring leerplaatsen voor zelfstandige studieplekken en plekken waar studenten in groepen kunnen leren en samenwerken.” Gert knikt: “Je ziet in een gebouw met veel gangzones dat het onderwijs anders wordt en de docent meer een coachende rol krijgt. Studenten gaan met opdrachten de gang op, waardoor er meer een kantoortuingevoel ontstaat. Eigenlijk draagt het gebouw bij aan het ontstaan van een actieve leer-werkomgeving; ik zie studenten die langer blijven hangen op de school omdat ze de mogelijkheid hebben. Dat verbetert de kwaliteit van het onderwijs enorm. Corona heeft ons ook geleerd dat veel studenten actief via teams met thuisonderwijs bezig waren. Toch wilden veel studenten graag naar school komen om hun werk te doen en elkaar te ontmoeten. Dit gebouw is daarvoor erg geschikt met zijn vele goed ingerichte zones. Juist de behoefte aan werkplekken neemt toe. Soms klassi kaal via teams en soms door fysiek op een rustige werkplek samen te werken. Eigenlijk perfect voor het 1,5 meter onderwijs. Het concept leent zich er ook voor dat het bedrijfsleven hier komt, zodat studen-

oktober 2020

ten in een ‘echte’ omgeving hun opdracht kunnen presenteren en met elkaar kunnen samenwerken. We merken dat er door die bedrijfsmatige uitstraling een professioneel klimaat ontstaat, waarin het ownership van studenten toeneemt. Op de 5e verdieping hebben we vergaderruimten ingericht, die ook aan externe partijen kunnen worden verhuurd. Op de 6e verdieping hebben we een kleine gymzaal gemaakt voor agressietraining en de opleiding beveiliging. Het concept Hoornbeeck Business gaat uit van echte opdrachten van bedrijven die we intanken in het onderwijscurriculum. We halen uren weg bij het onderwijs en zetten die om in opdrachten vanuit het bedrijfsleven. Die dynamiek kun je niet in een school met alleen klaslokalen hebben. Daar moet je een omgeving voor maken met een diversiteit aan leeren werkplekken en dat is voor mij de school voor de toekomst. Een hybride leeromgeving, motiverend voor docenten, studenten en bedrijfsleven. Docenten zijn bang voor kennisachterstand; door bedrijven binnen te halen wordt het ook voor hen leuker. En we merken regelmatig dat studenten hier ook nog ’s avonds aan het werk zijn.” WELKOMSTCULTUUR Gert: “Vertrouwen in elkaar ligt aan de basis van onze visie. Dat gevoel creëer je ook door openheid in het gebouw. Dat is door die vides heel goed gelukt. Hier gaat geen deur op slot en ons motto is dat we hier geen kluisjes nodig hebben. Alles is hier open en toegankelijk, midden in de randstad in Gouda, het kan gewoon. Elke ochtend staat een aantal opleidingsmanagers binnenkomende studenten op te vangen. We werken aan een welkomstcultuur, als een student op school komt, moet hij zich welkom voelen. Je bent hier nooit te laat, maar altijd op tijd voor het tweede uur. Dan kom je de volgende dag vanzelf op tijd.” Kijk voor meer informatie op www.roosros.nl.

ONTWERP EN INRICHTING

Tekst Sibo Arbeek Foto’s Esther Pasman

NEXTECHNICIAN ALS STERK NETWERK

Mobiliteitstechniek op z’n best Studenten willen de beste opleiding mobiliteitstechniek en bedrijven willen de beste nieuwe medewerkers. Dat komt allemaal samen in het nieuwe gebouw van NexTechnician in Amsterdam Westpoort, het netwerk voor mobiliteitstechniek waarin onderwijs en bedrijfsleven samenwerken.

oorzitter van de directie MBO College Westpoort en ook bestuurslid van de corpo ratie NexTechnician Florus Roelofsen zag het afgelopen half jaar een nieuwe werkelijkheid ontstaan: “Soms is een crisis nodig om mensen in beweging te krijgen. Docenten hebben in no time moeten leren om online les te geven en nieuwe vaardigheden op te doen, waarbij nieuwe hybride vormen van onderwijs ertoe bijdragen dat het managen van de klas anders en vaak ook makke lijker wordt. Niet alles hoeft meer op dezelfde tijd in dat ene lokaal te gebeuren. En het team heeft geleerd team te blijven zonder dat collega’s elkaar vijf dagen per week in de personeelskamer hoeven te ontmoeten. De vraag is hoe het beroepsonderwijs zich gaat ontwikkelen; er zijn veel variabelen en ontwikkelingen gaan snel. Dat kun je niet allemaal centraal via de overheid regelen. Ik zie dat andere partijen in de lead zijn om vraag en aanbod op elkaar te matchen en te zorgen dat studenten straks over de juiste competenties beschikken.”

GEBOUW ALS NETWERK “De rol van de school als ontmoetingsplek blijft, maar je kunt prima 1 à 2 dagen per week thuis werken en toch contact met studenten hebben. Dat maakt de rol van het gebouw iets minder belangrijk. Dit gebouw is een verzamelgebouw en vooral een netwerk. Onderwijs gaat er als hoofdgebruiker in met facili teiten, maar is vooral ook partner in het netwerk. Het gebouw staat er een jaar, maar voor mijn gevoel starten we nu pas met de voorwaarden om een nieuw type mobiliteit te introduceren. In die nieuwe werkelijkheid kan een bedrijf besluiten hier een week lang activiteiten rond de introductie van een nieuw model te organiseren. Dan doen wij onze deuren een week dicht en is er geen regulier onderwijs programma, omdat deze locatie het centrum voor dat netwerk is. Dan organiseren we ons onderwijs state of the art rondom de netwerkactiviteiten. Dat betekent ook iets voor de rol van de docent; ik denk dat we naar een hybride soort docenten of professionele zij-instromers gaan, die nodig is om een student zo

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

PROJECTINFORMATIE Opdrachtgever Corporatie NexTechnician, de vereniging NexTechnician. Automobielbedrijven en ROCvA College Westpoort Verhuurder De Oude Werf Architect interieur Sketch Aannemer Gebouw: De Oude Werf Afbouw Henselmans Bouw en Ontwikkeling Ingebruikname 1 augustus 2019

SCHOOLDOMEIN

goed mogelijk te coachen en te begeleiden, maar het bedrijfsleven bepaalt welke competenties nodig zijn. Wanneer het gaat om socialisatie en verbinding met de opleiding is de rol van het onderwijs belangrijk. Voor de snelle innovatie heb je een krachtig netwerk nodig, waarin onderwijs op maat plaats vindt, ook met gastlessen vanuit de bedrijven zelf.” PUBLIEK PRIVATE SAMENWERKING Florus verder: “Dit gebouw loopt vooruit op ontwikkelingen binnen de branche. Het is een publiek private samenwerking, waarbij we de samenwerking binnen de corporatie voor tien jaar hebben vastgelegd. In de gesprekken rond de voorfinanciering van NexTechnician merkte ik dat het bedrijfsleven heel sterk naar ons als onderwijs en de overheid keek. Wij leiden in een aantal jaren op voor banen in het mkb, maar het bedrijfsleven heeft een planhorizon van drie maanden en bij zes maanden wordt het al visionair. Dat zien we ook in de handelingssnelheid in de markt. De doorlooptijd van een activiteit binnen een schoolorganisatie is anders dan in commerciële bedrijven. Die twee fluxen goed op elkaar af te stemmen is een complex vraagstuk. Om die reden hebben we een netwerkmanager aangesteld om beide partijen scherp te houden. We hebben ervoor gekozen om een derde partij te laten bouwen. Als corporatie huren we het pand en verhuren het door aan het ROC. Dit construct is ingewikkeld, maar alle betrokkenen zijn hoe dan ook heel blij met het resultaat. Procesmanager Jan Remijnse van ICSadviseurs: “Ingewikkeld is ook dat de verhuurder van het pand een mkb’er is die in de gesprekken bij voorkeur de kort door de bocht oplossingen voor ogen had, terwijl het onderwijs juist kwalitatief geen ruimte heeft voor concessies. Voor de verschillende vraagstukken lagen de verantwoordelijkheden in de stuurgroep ook op verschillende bordjes wat de opgave soms complex maakte. Naast de Raad van Bestuur als eindverantwoordelijke was

oktober 2020

ONTWERP EN INRICHTING

Jan Remijnse (l) en Florus Roelofsen

de directie van het Facilitair Bedrijf verantwoordelijk voor de huisvesting en de directie van het College Westpoort vanuit het onderwijs verantwoordelijk voor bijvoorbeeld de inrichting. Daarnaast zat het bestuur van NexTechnician aan tafel vanuit de verantwoordelijkheid voor de zaken die de corporatie betreffen zoals het zoeken van partners binnen het netwerk. Toch was het voor ons een redelijk normaal bouwproces met toch ook wel hele bijzondere elementen zoals de werkplaatsen voor tweewielers, auto’s en vrachtauto’s.” Florus knikt: “In de realisatie van een gebouw heb je een bureau nodig die dat kan managen, om niet in het krachtenveld van zo’n construct vermalen te worden. Alleen al het traject rond de vergunningen was ook voor de omgevingsdienst complex. Je hebt te maken met een gebouw voor onderwijs, een parkeergarage, een opslag en distributieplek en dat alles vlak bij de A10. Wij wilden dat het liefst via gescheiden aanvragen regelen maar de omgevingsdienst eiste één aanvraag.” Jan vult aan: “We hebben de ontwikkeling rond drager en inbouw gescheiden, ook omdat de verhuurder niet de kwaliteit kon leveren die wij wilden realiseren. We zaten al aan tafel om het huurcontract te tekenen terwijl de verhuurder nog geen gebouw had bedacht en er nog geen uitgewerkt plan was.” POP UP ONDERWIJSLOCATIE Florus: “We hebben een contract voor 10 jaar met een optie voor nog eens 5 jaar. Dat zou voor het onderwijs eigenlijk regel moeten worden; over 15 jaar ziet de wereld er heel anders uit. Tot nog toe denken we in constructen waarin je voor dertig of veertig jaar afschrijft. Misschien wil ik over tien jaar wel dat het meeste onderwijs in de praktijk plaats vindt; dan kan ik dit gebouw terug geven aan de verhuurder. Uiteraard zijn de kosten dan hoger, maar je bent wel flexibeler. Het gebouw als een soort pop up onderwijslocatie. Bedenk ook dat een mbo student een gemiddelde verblijfsduur van drie jaar heeft, vaak op niveau 2 binnen komt en 40% van zijn tijd met stage

bezig is. Onze studenten moeten een plek hebben en een klik met de docent. Uiteindelijk speelt locatie een belangrijke rol in de tevredenheid en daarnaast moet een gebouw schoon en up to date zijn.” Jan: “Daar voldoet dit gebouw aan als netwerk voor mobiliteit; zowel voor vrachtwagens als voor elektrische fietsen. Het gebouw is BENG en all electric en zit bovendien vol met nieuwe technologieën zoals bijvoorbeeld een lage temperatuur spuit cabine. Boven vind je kantoren, onderwijsruimten met vier grote lokalen en een algemene instructieruimte met daarnaast de grote expositieruimte. Het is de bedoeling dat die

“Dit gebouw loopt vooruit op ontwikkelingen binnen de teams en de branche” intensief door het bedrijfsleven gebruikt gaat worden; wagens kunnen via de parkeergarage naar boven worden gebracht en rijden zo de expositieruimte in voor de presentatie van een nieuw model. Beneden is de werkplaats met een hoogte van zeven meter en de spuitruimte, waarbij de werkplaats één van de zes landelijke punten van de truck academy is. De inrichting van de begane grond en verdieping zijn vanuit het oogpunt van de vergunning strikt gescheiden, zo mocht er geen instructieruimte in de werkplaats.” Florus: “Vooraf mochten alle teams hun wensen op een moodboard schrijven; ze wilden vooral een gebouw met voldoende hoogte voor vrachtauto’s en ruimte voor tweewielers en innovatie. Het bedrijfsleven wilde een gebouw met de uitstraling van mobiliteit op een centrale plek. NexTechnician is het resultaat, dus laten we er iets moois van maken.” Kijk voor meer informatie op www.icsadviseurs.nl.

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

Tekst Sibo Arbeek Beeldmateriaal Presikhaaf Schoolmeubelen

SKILLSBOX VAN PRESIKHAAF SCHOOLMEUBELEN HELPT OM BEWEGEN LEUKER TE MAKEN

2 + 1 + 2 = 5 uur

bewegend spelen en leren Kinderen bewegen steeds minder. De basisschool is de beste plek om energie te steken in sport en beweegstimulering van kinderen. Jong geleerd is oud gedaan! Door kinderen intensief en divers te laten bewegen zal de gewenste gedragsverandering behaald worden. In Arnhem pakken het onderwijs, het Sportbedrijf, de gemeente en belangrijke en zeer betrokken partners als Presikhaaf Schoolmeubelen dit per wijk op.

Foto Frank Myszka, Sportbedrijf Arnhem

resikhaaf Schoolmeubelen ontwikkelde en produceerde de Skillsbox om bewegen voor kinderen nog leuker te maken en kinderen ook vaardiger te laten bewegen De nieuwe Skillsbox stimuleert om in beweging te komen en te gaan sporten. Presikhaaf Schoolmeubelen is medesponsor voor de eerste 65 scholen in Arnhem. Managing director Wim de Goei van Presikhaaf Schoolmeubelen ontmoet Geert Geurken om over hun gedeelde passie te praten; het belang van sport en bewegen binnen het onderwijs. Geert is strate-

gisch adviseur sport en bewegen bij Sportbedrijf Arnhem: “Wij bedienen als Sportbedrijf veel Arnhemse sporters en maatschappelijke partners door het ontwikkelen en verhuren van sporten beweegaccommodaties, Cruijffcourts, zwem baden en de sportparken. Daarnaast werken wij met 25 sportcoaches in de wijken en houden we ons ook bezig met leefstijl coaching en alles wat met gezond en vitaal leven te maken heeft. Het verzelfstandigde Sportbedrijf ziet graag dat iedereen in Arnhem voldoende beweegt en daarmee de Beweegnorm haalt! De tijd is gunstig om extra te investeren in sport en bewegen. Helaas constateer ik dat veel kinderen in een keurslijf worden gepropt om veel te zitten en zich langdurig te concentreren. De motoriek van de kinderen is op sommige onderdelen minder dan in 1985. Goed rennen of hinkelen en een bal laten stuiteren is vaak al ingewikkeld. Als kinderen niet meer buiten spelen ontwikkelen ze hun motorische vaardigheden veel minder dan zoals dat in het verleden op natuurlijke wijze ging. Dat moeten we nu oplossen. In dat proces heeft bestuursvoorzitter Peter Dooijeweerd van de Delta Scholengroep met 25 scholen binnen het primair onderwijs een zeer belangrijke rol gehad. Hij heeft samen met het Sportbedrijf het concept 2 + 1 + 2 ontwikkeld en vlot getrokken binnen het Arnhemse onderwijs.” KORTE LIJNEN Geert: “Medio 2021 zal ons kantoor gevestigd worden boven het nieuwe zwembad Valkenhuizen, maar het liefst werken we flexibel in de wijken, met directe lijntjes naar de mensen en organisaties. Zo werken we bijvoorbeeld samen met de teams Leefomgeving,

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

ONTWERP EN INRICHTING

ziekenhuis Rijnstate, Topsport Gelderland en de Onderwijsspecialisten. Daarnaast natuurlijk ook met een groot aantal Arnhemse sporten beweeg aanbieders. Samen met deze partners ontwikkelen wij nieuwe pilots. Daar is 2 + 1 + 2 er één van. Elke week vijf uur bewegen; 2 uur tijdens schooltijd liefst gegeven door een vakleerkracht, 1 uur in de pauze en 2 uur na schooltijd. Dat lijkt op het Zweedse model, waarbij kinderen maximaal drie kwartier zitten en dan weer mogen bewegen.” Wim knikt: “Wij zagen het belang van gezondheid en beweging en tegelijker tijd de toename van kinderen met obesitas en motorische achterstanden. Daar hebben wij op geanticipeerd door met Dr. Lex van Delden; bewegings wetenschapper aan de Leyden Academy on Vitality

and Ageing samen te gaan werken. Lex kwam met een onderzoek naar het effect van het zitgedrag op het leervermogen en de vitaliteit van kinderen in de klas. Daaruit blijkt dat het leervermogen toeneemt wanneer kinderen zelf kunnen beslissen wanneer ze zitten of juist staan. “Hebben jullie daar een oplossing voor”, vroeg Lex. Toen hebben we een tafel ontworpen die in hoogte verstelbaar is zonder elektrische hulpmiddelen. Kinderen kunnen hun tafeltje zelf op hoogte instellen en zo gaan staan en lekker bewegen. Zo is onze zit/sta leerlingentafel de AdjusT-Table geboren, die inmiddels ook als groepstafel en docententafel is ontwikkeld. Daarna zijn we met ergotherapeut Yolanda van Hoorn van Zit met Pit! /Wieblie in contact gekomen. Zij zit in het netwerk

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

kinderen hebt. Thuis stimuleren ouders hun kinderen vaak onvoldoende. Binnen het concept is het van belang dat er ook op schoolpleinen en in de pauzes goed en met plezier bewogen kan worden. Dus bedachten we het concept van een verrijdbare box met sport materialen erin. De door Presikhaaf Schoolmeubelen in haar eigen fabriek in Arnhem ontwikkelde en geproduceerde Skillsbox faciliteert beweging en spelen in de lessen en de pauzes. In die synergie tussen binnen en buiten bewegen en vice versa gaat de Skillsbox ook zeker werken en van grote waarde zijn. Kinderen moeten uitgedaagd worden; want motorisch ontwikkelen leer je door het veel en dagelijks te doen. Twee uur per week naar de sportvereniging gaan is niet voldoende. Wij zijn ook partners van het JOGG en gezond onderweg (GO). Samen met de wijkteams en andere partners hebben we het concept van de box verder uitgewerkt, waarbij alles met elkaar verbonden is; overgewicht, interventie, sportcoaches en wijkteams. Juist de samenhang is de kracht van de box.”

Geert Geurken en Wim de Goei

“Motorisch ontwikkelen leer je door het veel, gericht en met plezier te doen. De twee uur per week naar de sport vereniging gaan is niet meer vol doende in onze beweeg armoedige samenleving”

SCHOOLDOMEIN

van het programma Gezonde School, een programma dat scholen helpt om te werken aan een gezonde leefstijl. Haar credo is dat als je zit, je ook ergonomisch goed moet zitten. Samen met de Ierse Simon Dennehy, ontwikkelaar van ergonomisch onderwijsmeubilair en een Deense firma hebben we de ergonomische Ray stoel geïntroduceerd in Nederland. Een stoel waarvan de zitting mee beweegt, waardoor het bekken kantelt en de rugspieren geactiveerd worden. We kopen de onderdelen in en de stoel wordt vervolgens in onze Arnhemse fabriek geassembleerd. Inmiddels maken we ook een bijpassende tafel waardoor kinderen dezelfde actieve houding kunnen bewaren. We werken ook samen met Nijha om beweegelementen in de schoolinrichting te brengen. Inmiddels voeren we ook de Nijha Monkey Box in ons assortiment. Het gaat ons erom om samen met onze partners iets toe te voegen en vanuit een integraal interieurontwerp deze elementen in te brengen.” LANDELIJK SPORTAKKOORD Geert: “Ik heb meegewerkt en -gedacht aan het landelijk Sportakkoord op het thema: ‘Kinderen weer van Jongs af aan Vaardig in Bewegen’, waarbij de achteruitgang van motorische vaardigheden een belangrijk aandachtspunt is. Op een congres kwam ik Wim tegen en daar spraken we af om samen te werken aan de gezondheid van de Arnhemse schoolkinderen. Ik vertelde hem over onze aanpak in Arnhem om vooral via onderwijs kinderen in beweging te krijgen, omdat je juist daar de grip op

oktober 2020

LEKKER CONCREET Wim: “Wij zijn niet alleen aangehaakt omdat bewegen en obesitas bij kinderen een groot probleem is, maar ook omdat Presikhaaf Schoolmeubelen een Sociaal Maatschappelijke onderneming is. De Skillsbox is ontworpen door studenten van de HBO opleiding Industrieel Product Ontwerp (IPO) van de Hogeschool Arnhem en Nijmegen (HAN). Wij voelen ons nauw verbonden met Arnhem en daarom wil je ook wat teruggeven. Daarbij is het ook nog eens zo dat de kinderen van onze medewerkers veelal in Arnhem naar school gaan. De Presikhaaf medewerkers die er aan gewerkt hebben zijn super enthousiast en trots op hetgeen ze hebben gemaakt. De Skillsbox is lekker concreet. Je kunt hem aanbieden en direct aan de slag gaan. De verrijdbare en afsluitbare box bevat sporten spelmaterialen die kinderen stimuleren om te spelen en te bewegen. Het is een verrijdbare box die door elke (school)deur kan, veilig en duurzaam in gebruik is en die het de docent en gymleraar makkelijk maakt om te gebruiken. In de box vind je leskaarten en op elke kaart staat een oefening, waarbij de leerkracht of buurtsportcoach kan bepalen welke oefening het beste bij de betreffende doelgroep past. Het leuke is dat in het deksel van de box een basketbalring is gemonteerd, die je ook voor diverse balspellen kunt gebruiken. Het mooie is dat de box zowel binnen het sportbeleid als het onderwijsbeleid past. Dat maakt het ook voor andere gemeenten aantrekkelijk.” Op 21 september is de Skillsbox na het ondertekenen van het Arnhemse Sportakkoord gepresenteerd. Naast Presikhaaf Schoolmeubelen als hoofdsponsor voor de eerste 65 scholen in Arnhem, heeft Decathlon de materialen in de Skillsboxen met een fikse korting geleverd. Kijk voor meer informatie op www.schoolmeubelen.com.

ONTWERP EN INRICHTING

Tekst Sibo Arbeek

EEN DUURZAME BIJDRAGE LEVEREN

VELUX en de kwaliteit van daglicht

Jeroen Proemstra werkt alweer enige tijd als de nieuwe directeur Verkoop bij VELUX Nederland. Vanuit deze rol zet hij zich in voor de missie van VELUX: “Gezamenlijk de sterke marktpositie van VELUX Nederland uitbouwen, waarbij de focus op nieuwe en innovatieve VELUX daglichtoplossingen ligt, die bijdragen aan een gezonde en duurzame leer-, leef- en werkomgeving.”

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

Jeroen is verantwoordelijk voor de commerciële activiteiten en aansturing van de verkooporganisatie. Met zijn team staat hij in nauw contact met architecten, adviesbureaus, projectontwikkelaars, ontwikkelende aannemers en woningbouwcorporaties. En veel scholen gebruiken VELUX modulaire lichtstraten, dakramen of lichtkoepels, zoals ook in het Inspiratieboek 2015-2020 te zien is, waar meerdere projecten in staan waar daglicht is toegepast: “In deze pandemie merken we weer hoe belangrijk een goed en gezond binnenklimaat is. Goede ventilatie is een vereiste, maar dat geldt ook voor daglicht. In die zin kan deze tijd ook een positieve bijdrage leveren aan het gezond verduurzamen van ons maatschappelijk vastgoed. Om ook in de toekomst een gezonde en prettige leefomgeving te behouden is het belangrijk om minder materialen te gebruiken.” TOEKOMSTBESTENDIG EN DUURZAAM Jeroen: “De natuur verkeert in een crisis en klimaatverandering is één van de grootste uitdagingen van deze tijd. Om klimaatverandering te stoppen is de inzet van iedereen nodig; bedrijven spelen een cruciale rol bij het behalen van de klimaatdoel stellingen.” Als onderdeel van haar nieuwe duurzaamheidsstrategie heeft de VELUX Groep de doelstelling om bij het 100-jarig bestaan in 2041 Levenslang CO2 Neutraal te zijn. Doelstelling is de toekomstige CO2-uitstoot van de eigen organisatie en leveranciers drastisch te verminderen. De VELUX Groep heeft zich hiervoor aangesloten bij het Science Based Targets Initiative. Ook legt de VELUX Groep haar gehele historische CO2 voetafdruk vast, alle CO2 die ze sinds de oprichting in 1941 heeft uitgestoten. Door wereldwijd bossen te beschermen en te herstellen neemt VELUX hiermee de verantwoordelijkheid

SCHOOLDOMEIN

‘reclaimed’ hout is afkomstig van gebruikt hout, zoals balken en dakplaten die ‘gered’ zijn uit sloopgebouwen van soms wel honderd jaar oud, wat het gebruik van nieuw hout met 100 procent vermindert. Bovendien voldoet het product aan de strenge kwaliteitscriteria van de VELUX Groep en FSC. Het wordt getest, goedgekeurd en CE-gecertificeerd volgens EU-voorschriften en -productnormen, waardoor we er dus alle gebruikelijke garanties op kunnen geven. Zo nemen wij onze verantwoordelijkheid voor de materialen die we gebruiken. Circulair wordt de nieuwe standaard en de vraag zal snel toenemen naar een beter aanbod en meer kennis.” GRENZELOOS DENKEN Jeroen: “Daarnaast werken we actief mee om de generatie architecten van morgen goed toe te rusten. Ons doel is om ze al tijdens hun opleiding te laten zien wat daglicht in gebouwontwerpen kan betekenen voor de mensen die erin verblijven. De Internationale VELUX Award (IVA) is een tweejaarlijkse award voor de beste concept projecten in de architectuur. Deze Award is sinds de eerste editie in 2004 uitgegroeid tot de grootste wereldwijde studentencompetitie in zijn

Jeroen Proemstra

voor de toekomst én het verleden. Hiervoor werkt ze samen met bosbeschermingsprojecten van het Wereld Natuurfonds. Jeroen: “Wat doen we bijvoorbeeld lokaal om een bijdrage te leveren aan onze duurzaamheidsdoelstellingen: woningcorporatie Parteon voert grootschalige onderhoudsprojecten uit om haar woningvoorraad te verduurzamen en neemt circulariteit hierin mee als een belangrijk onderdeel. De oude dakramen vervangen we door energieefficiëntere dakramen van VELUX, waarbij er ook daken gevelisolatie en mechanische ventilatie wordt aangebracht. Deze dakramen zijn van reclaimed hout wat 100% bespaart op nieuw hout. Ons dakraam is gecertificeerd als ‘FSC 100% Recycled’ en vormt een speciale propositie voor grotere projecten. Dit

oktober 2020

ONTWERP EN INRICHTING soort. Met de International VELUX Award (IVA) doet de VELUX Groep een oproep aan architectuurstudenten wereldwijd om de rol van daglicht in architectuur te verkennen, te onderzoeken en te zien als een altijd relevante bron van licht, energie, welzijn en vreugde. De Award wordt georganiseerd in nauwe samen werking met de International Union of Architects (UIA) en het World Architecture Festival.” DE SOLAR INTEGRATOR Jeroen verder: “Door de luchtdichtheid van het dakraam en de hoge thermische isolatie van de beglazing kunnen VELUX dakramen meegenomen worden in de totale energietransitie van een gebouw. De ge harde buitenruit en gelamineerde binnenruit zorgen voor een extra veilig product voor bewoners en de verschillende glaseigenschappen bieden oplossingen voor verschillende behoeften. In een gebied met veel (omgevings-)geluid, zorgt geluidreducerende be glazing voor rustige en stillere ruimtes. Beglazing met een lage U-waarde zorgt weer voor een hoge thermische isolatie en is aan te raden wanneer gekozen wordt voor een dakraam op de noordzijde van een gebouw. Worden de dakramen op het zuiden gepositioneerd en schijnt de zon er regelmatig op, dan is de keuze voor warmtewerende beglazing aan te bevelen. De temperatuur in het gebouw blijft dan aangenaam. Een prachtige innovatie is de VELUX Solar Integrator, die de perfecte oplossing biedt voor het combineren van een zonnepaneelsysteem met VELUX dakramen. Het nieuwe gootstuksysteem VELUX Solar Integrator zorgt daarbij voor een naadloze integratie tussen VELUX dakramen en een geselecteerd aantal indak zonnepaneelsystemen. Hiermee biedt de VELUX Groep een esthetische oplossing voor het combineren van zonne-energie oplossingen en een comfortabel binnenklimaat in de waardevolle ruimten onder het hellende dak.” UNIEKE STEP-OPLOSSING “En we zijn er heel trots op dat we dit jaar met onze Step-oplossing van de VELUX modulaire lichtstraten de Red Dot Award 2020 in de categorie Productdesign hebben gewonnen. Sinds 1955 kent de vakjury van de Red Dot Award prijzen toe aan producten met een uitmuntend ontwerp en de Red Dot wordt internationaal erkend als een van de meest prestigieuze kwaliteitskeurmerken voor goed ontwerp. Zoals de naam al aangeeft, heeft de nieuwe VELUX Stepoplossing een unieke trapsgewijze structuur. Meerdere rijen lichtstraten worden onderling verbonden om een groot glazen dak te creëren. De oplossing wordt gekenmerkt door een minimalistisch ontwerp, een coherente en esthetische structuur en slanke steunbalken. We hebben de VELUX Step-oplossing ontworpen om onze klanten een oplossing te bieden waarbij er maximaal daglicht binnenvalt door grote glazen oppervlakken. Nu hebben we niet alleen

“De nieuwe VELUX Stepoplossing is niet alleen een technologisch geavanceerd product, maar is speciaal ontworpen voor openbare gebouwen en utiliteitsbouw, zowel voor nieuwe panden als voor renovaties”

modules die naast elkaar gemonteerd zijn, maar bieden we ook deze unieke trapsgewijze structuur. Door ons bevestigingssysteem liggen de modules dichter tegen elkaar. De gootstukken zorgen voor een waterdichte oplossing in het elegante ontwerp. Modulaire lichtstraten kunnen we in een aantal configuraties aanbieden, waarmee perfecte oplossingen worden gecreëerd voor zeer uiteenlopende typen ruimtes: smalle gangen, patio’s, studio’s, ruimtes met veel verkeer en nog veel meer. Elk type lichtstraat wordt geleverd met een speciaal prefab gootstuk voor een perfecte pasvorm. Een enkele rij lichtstraatmodules, ideaal voor platte daken, met een aansluiting direct aan een gevel, of voor shed- of zaagtanddaken. ” ENERGIE-EFFICIËNTE BEGLAZING Jeroen: “Duurzaamheid, circulariteit en innovatie gaan bij ons hand in hand. Daglicht en natuurlijke ventilatie zijn prachtige producten omdat het er gewoon is en bewezen gezond is, of het nu de leerling of de student is of de bewoner van een woonzorgcentrum; met daglicht zorg je voor een beter en een prettiger binnenklimaat. Wist je dat beglazing één van de belangrijkste onderdelen van een dakraam is en voor een groot deel de prestaties ervan bepaalt? Veel mensen denken dat alle glas hetzelfde is, maar door een bewuste keuze te maken in de beglazing vergroot je het wooncomfort van de gebruikers en de energieprestatie van een gebouw aanmerkelijk. Zo zijn alle VELUX dakramen en modulaire lichtstraten vanaf 1 mei standaard uitgevoerd met gelamineerde veiligheidsbeglazing. De energie-efficiënte beglazing is ontwikkeld om aan de behoeften van gebruikers en de nieuwste regelgeving te voldoen. Het nieuwe glasprogramma is bestand tegen extreme weersinvloeden, vermindert contacgeluid en is Uv-bestendig. Hiermee voldoen VELUX dak ramen en modulaire lichtstraten aan de aankomende BENG-eisen in het onderwijs.” Kijk voor meer informatie verder op: www.velux.nl.

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

Tekst xx

PULASTIC OUTDOOR COURT IN OOSTBURG ZEELAND

Jouw missie begint Het Zwin College is een kleinschalige, brede scholengemeenschap in Oostburg Zeeland. Op de site van de school valt het volgende te lezen: “Wij staan voor goed en thuisnabij voortgezet onderwijs in samenhang met onze regio. Wij zijn groot in het ontwikkelen van de individuele talenten van onze leerlingen en het creëren van een veilige leeromgeving.”

“E

en goede (leer)omgeving is allereerst een veilige omgeving, een omgeving waarin je je thuis voelt, waarin je respectvol met elkaar omgaat. Op het Zwin College zijn kinderen geen nummer, maar kennen we elkaar. Leren is ook verder kijken dan je lesboek en verder kijken dan de muren van je school. Wij stimuleren leerlingen om te ontdekken waartoe ze allemaal in staat zijn.” Daar hoort natuurlijk ook sporten en bewegen bij! Op het terrein van het Zwin College ligt een openbaar toegankelijke sportlocatie. Deze wordt gebruikt voor

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

schoolgym, jongerencentrum Time Out en buiten schooltijden door jongeren van de basisschool en het voortgezet onderwijs. PULASTIC® INDOOR … ÉN OUTDOOR De keuze voor een Pulastic® sportvloer was niet moeilijk. De goede ervaringen in andere gemeentelijke binnensportaccommodaties, het unieke multifunctionele product en de prettige en betrouwbare contacten met de medewerkers van Sika Nederland hebben ervoor gezorgd dat zij naast binnensportvloeren ook voor een buitensportvloer van Pulastic® hebben gekozen. Het Zwin

ONTWERP EN INRICHTING

“Dankzij de unieke samenwerking tussen het Zwin College, Sika Nederland en de gemeente Sluis is het gelukt het bestaande geasfalteerde sportveld te upgraden tot een multifunctionele speellocatie voor onder andere voetbal, basketbal, hockey en tennis. Het is een enorm verschil tussen de voormalige asfaltondergrond en de nu veel aangenamere Pulastic® buitensportvloer!” Willy Schram, Beleid & Beheer Gemeente Sluis

op het Zwin College College wil buitensporten stimuleren. Zij vinden sporten op een goede ondergrond belangrijk. PULASTIC® COMFORT COURT De Pulastic® Comfort Court is ideaal voor multifunctionele accommodaties die vooral worden gebruikt voor meerdere buitensporten; van basketbal tot korfbal en zelfs voor tennis. Dankzij het stevige en duurzame, gestructureerde oppervlak is de vloer zeer geschikt voor dynamische en multi-directionele sporten. Draai- en keerbewegingen bij bijvoorbeeld tennis of voetbal kunnen gemakkelijk gemaakt worden en door het gebruik van polyurethaan materiaal wordt de kans op huidverbranding bij een sliding tot een minimum beperkt. Een buitensportvloer met de opbouw en de k enmerken van een binnensportvloer, dat is waar het Zwin College naar op zoek was! Voor meer informatie: www.pulastic.com.

Systemen/kleuren RUIMTE

SYSTEEM

KLEUR

Buiten sportveld

Pulastic® Comfort Court

309 - Capri Blue

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

Tekst Sibo Arbeek

DE KLASSIEKE WERELD HERSTELD

Transparantie binnen tijdloze begrenzing

Het leek lang een onmogelijke opdracht; het renoveren en vernieuwbouwen van het Johan van Oldenbarneveltgymnasium Amersfoort, met een in de tijd volgebouwd en rommelig middendeel. Totdat een schijnbaar eenvoudige, maar briljante ingreep het tegendeel bewees.

et is een prachtig gezicht wanneer je vanaf de Van Hogendorplaan in Amersfoort richting het Thorbeckeplein loopt. De weg splitst zich bij het park op het punt waar prominent het borstbeeld van Johan van Oldenbarnevelt staat. Iets verder rijst de machtige transparante gevel van het gymnasium op, met aan weerszijden de monumentale zijvleugels. De stijging zet zich dan nog verder door tot de 30â&#x20AC;&#x2122;er jaren huizenrij achter de school, waarbij op het perceel een hoogteverschil van elf meter wordt overbrugd. In 1376 werd in Amersfoort

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

een Latijnse school gesticht, die in de 19e eeuw een stedelijk gymnasium werd en vanaf 1933 de naam Johan van Oldenbarneveltgymnasium draagt. De staatsman volgde er rond 1559 onderwijs. Rector Cees van Lent: â&#x20AC;&#x153;In 1993 heeft de verhuizing plaatsgevonden naar dit prachtige pand. Het gymnasium kwam uit een slecht gebouw en dit gebouw was monumentaal, maar technisch slecht met smalle trappen en te weinig algemene ruimten voor het aantal leerlingen. Een onhoudbare situatie en samen met de gemeente hebben we verschillende

ONTWERP EN INRICHTING

mogelijkheden onderzocht, vanaf volledige nieuwbouw tot aanbouw en vernieuwbouw. Alle pogingen liepen op niets uit, tot we op het spoor van Daan Josee van Kristinsson Architecten kwamen. Het was een ultieme poging.” TRANSPARANT MIDDENDEEL Daan: “Ik werd door Jan Drogt van Lindhorst benaderd: kijk jij er eens naar; jij houdt van de problemen, zei

gevel waardoor het licht heel diep het gebouw in kon komen. Zo ontstond het beeld van het gymnasium als een glazen kristal in de setting van klassieke baksteengevels. Het nieuwe compacte en aanpasbare middendeel tussen de bestaande vleugels is 43 meter breed en 32 meter diep en vervangt het bestaande middendeel en alle latere aanbouwen. Je zou kunnen zeggen dat ik de klassieke wereld op een conceptuele wijze heb vertaald in een transparant ontwerp.”

hij. Als je om het gebouw heenloopt, zijn de zijbeuken het bepalende beeld voor de stedenbouwkundige cohesie en samenhang met de buurt. Het was een gebouw met twee verdiepingen met een zadeldak en een torentje met een klok. De kleedruimten voor de gymzaal lagen in de kelder en de gymzaal was voor de achterzijde gezet en verpestte het straatbeeld aan die kant. Het middendeel bestond uit een gang met lokalen waar nog een rij lokalen tegenaan was gebouwd, zodat de oorspronkelijke middenbeuk niet meer zichtbaar was. Het zag er niet uit. In mijn plan bleef het beeldbepalende van de zijvleugels, maar het hele middendeel met gymzaal moest eruit. Door een ontwerp drie lagen te maken creëerde ik in het middendeel bovendien vier keer zoveel meters dan daarvoor aanwezig was. Ik bedacht een compleet glazen

Cees: “Het was een subliem plan maar ik vroeg me wel af of het realiseerbaar was. Het is een klassiek gebouw in een klassieke wijk en Daan wilde het middendeel helemaal slopen.” Daan lacht: “Het kostte zes vergaderingen om welstand te overtuigen. Het is wel slim, maar willen wij dit op ons geweten hebben, vonden ze. Ze zijn uiteindelijk akkoord gegaan met een enkele concessie, zoals in de aan sluiting met de zijbeuken steenrode aluminium lamellen om een dakpannen rand te simuleren. De buurt was natuurlijk kritisch, maar omdat ik de gymzaal heb weggehaald en die verdiept heb gelegd ontstond een prachtige publieke ruimte, met verblijfsplekken die na schooltijd ook door de omwonenden gebruikt worden. Dat heeft me veel wisselgeld opgeleverd. Wat mijn ontwerp oplevert is

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

PROJECTINFORMATIE Project Transformatie en vernieuwbouw Johan van Oldenbarneveltgymnasium Amersfoort voor

een prachtig zicht vanuit de laan, waarbij het aanzicht intact is gebleven. Je kunt het ook zien als twee boekensteunen met een glazen diamant ertussen. In dit ontwerp is bovendien een totaal nieuw ruimteprogramma gerealiseerd, met mooie plekken voor leerlingen en voor elk domein een eigen plek met een eigen inrichting. Met de uitbreiding creëerde ik een open speelveld waarin de school haar gewenste onderwijs kon organiseren. Door de diepte van de toevoeging was er ineens ruimte voor leerpleinen. De zijbeuken met prachtige hoge kappen zijn gerenoveerd en voldoen aan de huidige bouwnormen.”

900 leerlingen Opdrachtgever Gemeente Amersfoort in samenwerking met Onderwijsgroep Amersfoort Bouwmanagement Initiatief en programmeringsfase: Lindhorst Huisvestingsadviseurs Uitvoering Scope Bouwmanagement Architect Kristinsson Architecten Interieur Etienne Bouten van B+B interieurontwerp Aannemer Klaassen Groep Arnhem BVO Bestaand 3.975 m2 bvo, nieuw 4.720 m2 bvo: totaal: 8.695 m2 bvo Bouwkosten € 8.340.000,- excl. btw incl. installaties, terrein en vaste inrichtingen Ingebruikname Oktober 2019

SCHOOLDOMEIN

VANUIT DOMEINEN DENKEN Cees knikt: “Doordat het zo lang duurde hadden onze docenten de tijd om steeds conceptueler over het gewenste onderwijs na te denken, waarbij ze zelfs de secties loslieten en vanuit domeinen gingen denken. Ook realiseerden ze zich dat de nieuwe leeromgeving er vooral voor de volgende generatie kinderen en medewerkers zou zijn; je bouwt niet voor jezelf, maar voor het onderwijs van morgen. Door in veel scholen rond te kijken wisten ze wat ze wel en niet wilden. Het nieuwe deel bestaat uit drie lagen, waarbij elke laag een combinatie is van transparante lokalen aan de buitenzijde en grote leerpleinen in het midden.” Daan: “Met dit ontwerp ontstond zoveel extra ruimte dat je niet vanuit het programma, maar vanuit de activiteit kon denken. De hoofdentree bereik je na de brede, maar lage trap. Daar zie je gelijk de tribune met aan weerszijden de trappen naar de verlaagde gymzaal en de kleedruimten. De wand kun je open zetten, waardoor een theateropstelling ontstaat. Boven de gymzaal ligt het kantinedeel, met daarnaast het uitgiftepunt. Elke verdieping komt uit op de beide zijvleugels, waar ook de trappen liggen. Op de eerste

oktober 2020

verdieping liggen de lokalen voor de talen, met een groot middendeel met studiemogelijkheden voor leerlingen en een prachtige mediatheek. Ik merk dat leerlingen steeds minder van papieren boeken zijn en verwacht dat ze op den duur steeds meer digitaal leren. Primair is het een aangename plek om tussen en na de lessen te studeren. De tweede verdieping heeft dezelfde lay-out met een bèta plein.” Cees: “De interieurarchitect Etienne Bouten heeft met een doeltreffende ingreep van een eikenhouten latconstructie bovendien een extra verblijfsgebied tussen de rand van lokalen en het open gebied gemaakt. Het is een transitieplek, een soort drempelruimte met een graduele overgang naar het midden, die gebruikt kan worden voor differentiatie: leerlingen werken buiten het lokaal in het zicht van de docent. Aan de randen liggen de instructieruimten, dan deze tussenzones en dan de grote ruimten in het midden. Dat heeft enorm veel extra onderwijsmeters opgeleverd. Etienne ging met leerlingen en docenten in gesprek; wat wil je dat er voor activiteiten moeten plaatsvinden? Dat resulteerde in plekken voor lekker lezen in fijne zitjes en genoeg plekken om in groepen samen te werken. Over de inrichting, materialen en kleuren was iedereen het snel eens. De leerlingen wilden vooral rustige kleuren en natuurlijke materialen.” Daan ten slotte: “Het is een duurzame leeromgeving, maar ook een duurzaam gebouw met een compleet nieuwe installatie. In de schacht van de twee kernen met trappen en toiletgroepen hebben we de vloer gelaagd, waar de twee kolossale warmtepompen in zitten zodat je de installatie in het dak niet ziet. Het dak ligt vol met pv-panelen, waardoor het ook bijna een energieneutraal gebouw is geworden.” Kijk voor meer informatie op www.kristinssonarchitecten.nl.

“Een open en dynamische leeromgeving”

ONDERWIJS HUISVESTING. Leren in een fijne omgeving Bekijk onze projecten op

scholenvanbuko.nl

O NT W E R P • R E A L I SAT IE • OND ERHOU D

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

Tekst Sibo Arbeek

POLY FACILITEERT DE LEEROMGEVING VAN VANDAAG EN MORGEN

Hoe hybride leren behalve functioneel ook leuk kan zijn COVID-19 zorgde ervoor dat miljoenen medewerkers niet meer op hun kantoor, maar vanuit huis moesten werken. Het deed ons inzien dat dit succesvol kan, zeker als deze manier van werken ondersteund wordt met de juiste technologie. Hetzelfde geldt voor het onderwijs, dat langzamerhand, maar met beperkingen, weer op gang komt. Onderwijs op afstand gaat niet vanzelf, maar met de juiste middelen kan het leren juist leuker en effectiever worden.

e afgelopen maanden is de wereld op verschillende manieren veranderd. Als gevolg van Covid-19 kwam het onderwijs stil te liggen. We zagen dat er snel hybride vormen van leren ontstonden, maar de praktijk leerde dat veel leraren moeilijk bereikbaar waren, het contact met leerlingen vaak minder intensief was en een deel van de kwetsbare groep leerlingen afhaakte. Tegelijkertijd laat de snelle transitie naar afstandsleren en -werken zien hoe studenten in dezelfde tijd efficiënter en productiever kunnen functio neren, waarbij tegelijkertijd de balans tussen werk en vrije tijd verbetert. Nu we langzamerhand weer gaan nadenken over een leven na Covid, is het van belang om na te denken hoe we met die flexibiliteit en vrijheid om gaan. Poly heeft binnen het nieuwe hybride leren een aantal effectieve oplossingen voor onze nieuwe werkelijkheid ontworpen.

OVER POLY Poly is ontstaan vanuit het samenvoegen van headsets-fabrikant Plantronics en videocommunicatiesfabrikant Polycom. Dit heeft geresulteerd in een zeer breed hardware portfolio waarin legendarische audio-expertise wordt gecombineerd met krachtige video- en vergadercapaciteiten om samenwerking op afstand veel makkelijker te maken, van waar iemand ook maar werkt (of leert). Hoewel het merk Poly relatief nieuw is, bestaat Plantronics al sinds 1961 en Polycom sinds 1990. Sindsdien is het betrokken geweest bij diverse grote mijlpalen. Zo ging bijvoorbeeld de transmissie van de befaamde woorden ‘One small step for man, one giant leap for mankind’ van de maan naar de aarde via Plantronics headsets. De oplossingen van Poly worden binnen alle lagen van het onderwijs gebruikt. Van het basisonderwijs tot en met de universiteiten. NIEUWE PATRONEN Poly ziet de volgende relevante ontwikkelingen binnen het fysieke en virtuele domein van het onderwijsveld: •H et ontstaan van hybride leeren werkomgevingen die studenten, docenten én medewerkers faciliteren. • Dat leidt tot leeren werkomgevingen die veilig, functioneel en verbonden zijn. • Dat genereert, naast de bestaande situatie, nieuwe mogelijkheden om effectief en toegankelijk fysiek en virtueel samen te werken. MAXIMAAL FACILITEREN De implementatie van een hybride leeren werkomgeving verschilt per sector. Voor het onderwijs betekent het dat docenten en studenten zowel fysiek als online maximaal gefaciliteerd worden, onafhan-

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

ONTWERP EN INRICHTING

Poly Studio USB videobar

kelijk van de keuze die ze kunnen maken. Zo zijn verschillende vormen van onderwijs, coaching en overdracht tegelijkertijd in dezelfde ruimte mogelijk, waarbij sommige leerlingen aanwezig kunnen zijn en andere vanuit de thuissituatie meedoen. Het is nu mogelijk om een klaslokaal zonder muren te ontwerpen, met video oplossingen die de inhoud en de informatie perfect kunnen overbrengen. Van interviews op afstand tot teamvergaderingen, tot dagelijkse afstemming en vormen van samenwerken; leraren en ondersteuners kunnen veel effectiever werken en juist tijd besparen door Poly-oplossingen voor stem, video en informatiewisselingen. Er zijn zelfs toepassingen in gebruik op dit moment die één leraar voor verschillende groepen leerlingen laat staan, waarbij de leerlingen klassikaal op verschillende locaties aanwezig zijn. Dit brengt allerlei rooster technische en logistieke voordelen met zich mee. DE DRIE USP’S VAN POLY Wanneer een school een kwalitatief goede verbinding wil maken is technologie nodig die de les of interactie op een natuurlijke manier ondersteunt. Poly onderscheidt zich op de volgende manieren: •P oly heeft het breedste portfolio aan headsets en (video)conferentie-oplossingen waardoor er voor elke werken leeromgeving een passende oplossing is. • Veel oplossingen van Poly werken naadloos samen met de meest gebruikte communicatieplatformen zoals Teams, Zoom en Google Meet. • Het is heel simpel voor de IT-ondersteuner om Poly hardware centraal te managen en in te zetten.

“Het nieuwe normaal is hybride leren en lesgeven, flexibel, productief, plaatsonafhankelijk en omvat een diversiteit aan omgevingen” Een goed voorbeeld van een van de video-oplossingen die steeds vaker wordt toegepast binnen het onderwijs, is de Poly Studio USB. Dankzij deze ‘plug & play’ videobar geven docenten digitaal of hybride onderwijs op de manier zoals ze dat altijd gewend waren te doen. Doordat de camera automatisch op de spreker focust, blijft de aandacht gericht op de docent. Zelfs als de docent voor het digibord beweegt en notities maakt, blijft de camera volgen door de ‘Presenter mode’. Daarmee blijft ook de audio optimaal, omdat de microfoons de spreker(s) volgen. Dit wordt zelfs nog versterkt door slimmigheden zoals ‘Acoustic Fence’, waarbij alleen het geluid binnen een bepaalde hoek wordt opgepikt. Door ‘Noise Block’ worden afleidende geluiden zoals pengeklik weggefilterd. Zo kunnen studenten of leerlingen aan de andere kant (het liefst met een headset) aandachtig de les volgen. De Poly Studio USB werkt in combinatie met elke laptop of PC met USB-aansluiting en werkt op elk veelgebruikt videoplatform, zoals Teams, Zoom en Google Meet. Daardoor blijft de technologie op de achtergrond en is alle aandacht gericht op de kwaliteit van het leeren werkproces. Voor meer informatie surft u naar www.poly.com/education of neem direct contact op met Poly: Paul van Laer - paul.vanlaer@poly.com of Sebastiaan Hoogstadt - sebastiaan.hoogstadt@poly.com.

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

“Het gebouw is prach�g, maar hee� ook echt iets veranderd bij de leerlingen. Ze gaan nu uit zichzelf werken aan de tafels…” Oud rector Ilse van Eekelen

experts in scholenbouw www.spring-architecten.nl

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

Het atelier INTEGRAAL KIND CENTRUM DE RANK | SCHAGEN

ij de vorming van het nieuwe Integraal Kindcentrum in de wijk Groeneweg in Schagen ligt de nadruk op de belevingswereld van het kind. Een plek waar het kind zich thuis voelt, staat in alle onderdelen van het ontwerp centraal. De opzet van het plan stimuleert tot samenwerking tussen basisschool De Rank en kinderopvang SKRS. Belangrijk uitgangspunt is dat multifunctioneel ruimtegebruik bijdraagt aan optimaal gebruik van het gebouw, en dat flexibiliteit toekomstige onderwijsveranderingen mogelijk maakt. Uitgangspunt voor de architec tonische uitwerking van IKC De Rank is het maken van een uitnodigend, licht en overzichte lijk gebouw. De gebouwstructuur is ontworpen op basis van flexibiliteit, waarbij al is rekening gehouden met mogelijke toekomstige aan passingen en uitbreiding. Belangrijke doel stelling hierbij is ook het maken van een ‘groen’

gebouw en gebouwomgeving. Het bestaande groene karakter van de locatie wordt met het ontwerp versterkt, door de toepassing van natuurlijke en groene materialen. Het benadrukt bovendien de gezamenlijke ambitie van IKC De Rank met betrekking tot duurzaamheid.

Duurzaamheid De hoge ambitie voor duurzaam en circulair bouwen is integraal door het ontwerpteam meegenomen vanaf de eerste fasen van het ontwerpproces. Door een integrale benadering van architectuur, functionaliteit, constructie, installatie en bouwfysica is een zeer compact en duurzaam onderwijsgebouw ontworpen, met als uitgangspunt Frisse School klasse B. Dat komt terug in de keuze van houten dakconstructies, houten afwerkingen zowel binnen als buiten en toepassing van natuurlijke materialen. De keuze

voor groene sedumdaken en groenbegroeide gevels is belangrijk voor een duurzame uit straling en leveren in het kader van klimaat beheersing een positieve bijdrage. Naast de beperking van energieverbruik zal het bovendien bijdragen tot een beter zomercomfort binnen de school en een betere waterhuishouding voor de directe omgeving. Bovendien zal met deze klimaat adaptieve voorzieningen het beoogde groene en duurzame karakter nog meer bijdragen aan de al aanwezige kwaliteit. Het gebouw zal nog meer een voorbeeldfunctie krijgen voor de kinderen en hun leefomgeving. En het zal zeker bijdragen in hun educatie om ze op jonge leeftijd bewust te maken van natuur, milieu en de wereld waarin zij leven. Ronald van Hek, M@@T architecten & adviseurs

SCHOOLDOMEIN

Tekst Sibo Arbeek

EEN GOEDE VLOER IN DE KLOOSTERTUIN

Gezondheid, duurzaamheid en onderhoud Het gesprek in Kindcentrum De Kloostertuin in Assen ging over duurzaamheid, gezondheid en het belang van goede vloeren. Daarnaast ging het ook over het belang van een goede samenwerking. En dat is ook een vorm van duurzaamheid.

an de Aletta Jacobsweg 80 in Assen staat het Christelijk Kindcentrum De Kloostertuin, dat in 2018 geopend werd. Het Kindcentrum telt ruim 500 leerlingen en groeit alweer uit haar jasje. Met adviseur huisvesting Bert van der Klok en adviseur Nathalie Groenendaal van Nora Flooring praat Schooldomein over het onderwijs, het beheer van gebouwen en de keuze voor vloeren. De Kloostertuin valt onder CKC Drenthe, een koepel van 30 Christelijke kindcentra in Drenthe, van Valthermond tot Eelderwolde. Bert: “We hebben zowel basisonderwijs als kinderopvang in eigen beheer. Voor elke school geldt dat we één team, één visie en één beleid hebben voor kinderen van 0-13

NATUURLIJK BEWEGEN Bert: “Onze scholen hebben steeds meer leerpleinen in combinatie met kleinere klassen. Gevolg is dat er meer verkeer in de school is. De gangen worden betrokken bij de lesruimten en kinderen leren meer zelfstandig. Dat moet de vloer ook aankunnen. Het interieur wordt belangrijker en de basis moet vooral rustig zijn. Dan moet je dus geen schreeuwende vloeren gaan leggen. Wat je ook ziet is dat het natuurlijk bewegen weer opkomt. Dat betekent meer zand, bomen en groen op de schoolpleinen. Prima natuurlijk, maar er komt ook meer vuil in de school. Dat heeft invloed op de schoonmaak en het onderhoud van de school en het plein.” Nathalie knikt: “Voor elke vraag geldt weer dat je moet kijken welke vloer er het beste bij past. Uiteindelijk gaat het om de combinatie van prijs, gebruik en esthetica. In deze school ligt bijvoorbeeld een noraplan valua rubber vloerbedekking. Het is een vloer die geschikt is voor intensief gebruik en aan de hoogste eisen voor duurzaamheid voldoet. Daarnaast is hij vuilafstotend en slipbestendig. De

Bert van der Klok en Nathalie Groenendaal

SCHOOLDOMEIN

jaar. Onze visie op huisvesting is goed onderwijs in goede scholen die voldoen aan de nieuwste eisen. De Kloostertuin is bijvoorbeeld in 2018 BENG gebouwd. In deze tijd speelt de ventilatievoorziening en de koeling door de warmere zomers natuurlijk een belangrijke rol. Gemiddeld 20% van onze voorraad is nieuw; de rest wordt gefaseerd aangepakt. Daarbij werk ik samen met partijen die goed zijn en die ik vertrouw. Voor de vloeren bijvoorbeeld werk ik veel met Nathalie van nora.” Nathalie: “Als er plannen zijn voor vernieuwing op de school belt Bert mij vaak. Ik ben accountmanager, maar voel me meer adviseur. Samen met de opdrachtgever en de architect ontstaat een soort driehoeksverhouding met mooie gebouwen en vloeren.”

oktober 2020

FACILITAIR EN BEHEER

noraplan valua combineert de specifieke structuren en eigenschappen van een natuurvloer met de voordelen van een rubber vloerbedekking. Onze vloeren zijn homogeen, zonder toplaag, dus duurzaam. Je hoeft bij het onderhoud de toplaag niet te strippen en opnieuw aan te brengen.” NORAPLAN VALUA VLOER TOEGEVOEGDE WAARDE Bert: “Nora is in aanschaf iets duurder, maar verdient zich in onderhoud en de schoonmaak snel terug.” Nathalie: “Veel scholen kiezen voor een schoonmaakmethode en dat is het dan. Ik kijk naar het type school, het soort leerling, het schoolplein en de vuilinloop. Dan pas bepaal je welke vloer past en hoe je het beste kunt schoonmaken; dat verschilt ook weer per ruimte, afhankelijk van de intensiteit van gebruik. Ik leg de schoonmaak ook uit wat een type vloer met schoonmaken doet. Wat doet vuil met rubber en hoe kun je dat het beste schoonmaken? Als je het verkeerd doet kun je een vloer beschadigen, waardoor vuil weer eerder aanhecht omdat de vloer ruwer wordt. Dan moet je met zwaarder geschut komen om de vloer diep te reinigen en ben je meer geld kwijt. Soms zie je dat met schuurpads wordt gereinigd, dan schuur je hem op, met alle gevolgen van dien. Als je hem goed reinigt, even de tijd neemt om de middelen in te laten werken en goed kijkt wat er gebeurt dan hoef je niet agressief de vloer te reinigen. Je hoeft dus ook niet elk jaar het lokaal helemaal leeg te halen. En bedenk wat er met dat strippen het afvoerputje ingaat. Bij vragen of klachten belt Bert mij en dan geven we een advies.” Bert knikt: “Deze vloer ligt er nu twee jaar in, zonder slijtage sporen. Dat is de toegevoegde waarde van Nora, die dan ook aan de slag gaat met de legger of het schoonmaakbedrijf.”

“Voor elke vraag geldt weer dat je moet kijken welke vloer er het beste bij past. Uiteindelijk gaat het om de combinatie van prijs, gebruik en esthetica”

CONTACTGELUID Bert: “Alles draait om duurzaamheid en daar helpt de vloer in mee. Slechte vloeren produceren deeltjes die in de lucht blijven hangen. Zeker in oudere gebouwen waarbij de ventilatie een aandachtspunt is.” Nathalie: “Een voordeel van een rubber vloer is ook het contactgeluid. Elke vloer met een toplaag verhardt na verloop van tijd, zodat de akoestische kwali teit afneemt. Een nora vloer is CO2-neutraal, 100% weekmakervrij en blijft akoestisch goed. Doordat we nu onder de Interface groep vallen zijn we intensief met duurzaamheid en circulariteit bezig. Het hele proces van productie van rubber wordt onder de loep genomen om onze producten en processen nog meer circulair en energieneutraal te maken.” Kijk voor meer informatie op www.nora.com.

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Michael van Oosten

KBS St. Jozef wint scholenontwerpwedstrijd Forbo Flooring Hoe leuk is dat; je eigen vloer bedenken die ook nog eens in je eigen school geïnstalleerd wordt. Het overkwam Esmee Drijvers, leerling van groep 8 van de KBS St. Jozef, die meedeed aan de wedstrijd met het thema: ‘wij zijn de toekomst; wij gaan voor duurzaamheid’.

ian van Strien is adjunct directeur van KBS St. Jozef, een basisschool in Rijen met 310 leerlingen en daarnaast een BSO en crèche. De school bestaat 100 jaar en werd na een brand in 1998 deels gerenoveerd en uitgebreid. De school vormt het decor van de prachtige nieuwe vloer in de gang, waarvan de net gepensioneerde Monique Beljaars als vakleerkracht beeldende vorming de initiatiefnemer was en leerling Esmee uit groep 8 als winnaar uit de bus kwam. Want zij heeft die mooie nieuwe vloer getekend. GESTOLDE CONFETTI In aanwezigheid van Marcel van den Berge, directeur Sales & Marketing Forbo Nederland en ontwerper

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

Michiel van Nieuwland wordt het laatste ‘bolletje’ onthuld, waarin de naam van Esmee in haar eigen handschrift in linoleum is uitgesneden. Marcel: “We wilden dit jaar meer aandacht geven aan het vakman schap van de natuurlijke vloeren. Linoleum is al meer dan 120 jaar een prachtig CO2 neutraal product en daarom past het ook zo goed binnen scholen.” Michiel vult aan: “We bedachten een lespakket voor de groepen 6, 7 en 8 in combinatie met een tekenwedstrijd. Onderdeel is een Klokhuis filmpje, waarin je ziet hoe een linoleum vloer gemaakt wordt. Kinderen kunnen zelf met het lespakket aan de slag, door bijvoorbeeld een spreekbeurt te houden. Daarnaast mochten ze hun ideale vloer tekenen, waarbij de winnende inzending ook echt uitgevoerd is. Zo

FACILITAIR EN BEHEER

mochten een vloer van 100 m² leggen en dat past precies in onze gang, waarvan de vloer beschadigd was. Leuk is dat deze gang aan het verdiepte gym lokaal ligt en ook als podium wordt gebruikt.”

hebben we ruim 300 inzendingen van 35 scholen uit het hele land gekregen. Alle tekeningen zijn in onze Expo ruimte gelegd en de twee collega’s van de jury hebben een eerste selectie gemaakt. Daar kwam een short list uit, waaruit de winnaar is gekomen. Zo hebben we gelet op de uitvoerbaarheid van de vloer; het moest een ontwerp zijn dat lang actueel en mooi blijft en liefst niet de ‘standaard’ giraf of vlinder. Toen kwamen we op de bolletjes van Esmee uit, vanwege de vrolijkheid en de tijdloosheid. Het is een soort gestolde confetti, die van alle kanten leuk blijft. Esmee heeft de tekening spontaan gemaakt en elke tekening omrand met een potloodlijntje.” EGALE VLOER Michiel verder: “Toen de prijswinnaar bekend was hebben we de school bezocht, de vloer bekeken en de kleuren bepaald. Vervolgens heb ik de tekening gescand en ben alle bolletjes digitaal gaan natekenen. Zo ontstond het patroon van de nieuwe vloer. De school wilde graag met de stoffeerder Jan Segeren uit het dorp werken, die dat heel goed heeft gedaan. Jan heeft alle bolletjes, die heel precies inclusief dun zwart linoleum ‘potloodlijntje’ via de aquajet-machine zijn gesneden, aangeleverd gekregen. Michiel heeft de verdeling in de gang gemaakt en alle bolletjes zo genummerd dat Jan ze precies op de goede plek kon verlijmen in de vloer.” Monique: “We

“Kinderen stimuleren om met hun handen dingen te maken en te tekenen, waardoor ze ervaren hoe leuk het is om zelf iets te maken”

HANDVAARDIGHEID EN TECHNIEK BELANGRIJK Lian: “We vinden handvaardigheid en techniek heel belangrijk en met Monique hadden we natuurlijk een geweldige collega.” Monique: “Ik heb naast mijn werk op school vijftien jaar kalligrafeerlessen gegeven op Volksuniversiteiten in de avonduren aan volwassenen en ben graag met mijn handen bezig. De school heeft me de ruimte gegeven om creatief met de kinderen bezig te zijn. Ik heb geregeld meegedaan met prijsvragen, zo hebben we in het Cobra museum gehangen met het project Kind in de Cobra en in NEMO hebben we aan een techniekwedstrijd meegedaan, waarbij de kinderen ontwerpen hebben gemaakt én uitgevoerd op zonne-energie. Daarmee hebben we de hoofdprijs en nog 2 prijzen gewonnen. We hebben ook met het designmuseum in Den Bosch gewerkt en ik heb met de leerlingen meegedaan met de First Lego League. De combinatie van techniek en kunst is leuk en ik vind het belangrijk dat kinderen leren met hun handen te werken. Je merkt gewoon dat deze generatie kinderen een mindere motoriek heeft dan de vorige generaties. Als je nooit met materialen kennis gemaakt hebt weet je ook niet of het leuk is. Dan ontdek je bijvoorbeeld dat een moeilijke leerling hele mooie dingen kan maken en daar rustig van wordt. Datzelfde zie je bij de organisatie van musicals en muziekuitvoeringen.” Lian knikt: “Het is een kosten-batenanalyse; een vakleerkracht kost geld, maar levert aan de andere kant enorm veel op. Wij vinden het belangrijk dat kinderen niet alleen maar cognitief bezig zijn, maar ook bewegen en met hun handen leren werken.” Monique knikt: “Gereedschap is steeds meer elektronisch en daar moeten ze thuis van afblijven en mesjes zijn eng. Ik werk nog met zagen, vijlen en linogutsen, zodat kinderen hun vinger- en duimfunctie goed ontwikkelen.” DUURZAME TOEKOMST Michiel: “Juist daarom gaan we dit als Forbo vaker doen. Kinderen stimuleren om met hun handen dingen te maken en te tekenen, waardoor ze ervaren hoe leuk het is om zelf iets te maken. Daarom is de stoffeerder actief bij dit traject betrokken geweest en konden de kinderen zien hoe hun vloer werd gelegd. Wij hebben de kinderen uit de klas van Esmee uitgenodigd om naar onze fabriek in Krommenie Assendelft te komen. Dan kunnen ze ons productieproces in levende lijve meemaken en zelf ervaren hoe Forbo aan een duurzame toekomst werkt.” Kijk voor meer informatie op www.forbo-flooring.nl/onderwijs.

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

NIEUWE UITGAVEN

Leraar: een professie met perspectief DEEL 1: DEEL 2: DEEL 3: Een veelzijdig Verbreding en Een leeromgeving beroepsbeeld verdieping in voor leraren het beroep

€ 15,95

€ 14,95

Te bestellen via www.tenbrinkuitgevers.nl 48

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

mbo

Column REACTES OP INSPIRATIEBOEK 2015-2020

Samen Werken aan de School van Morgen SOCIALE LEER- EN LEEFGEMEENSCHAP “Als je een school wilt bouwen, verzamel dan geen bouwers, ontwerpers en materialen, maar ontwikkel het verlangen om bij te dragen aan ontwikkeling van de oneindige interesses van lerende kinderen” (vrij naar Antoine de Saint Exupéry). Het Inspiratieboek 2015-2020 is een fantastisch boek en een must read voor iedereen die betrokken is bij het onderwijs van PO en VO. Scholen die nieuwof verbouw overwegen kunnen niet zonder dit boek. Het geeft een mooi inzicht in wat in ons rijke land voor mooie gebouwen zijn gerealiseerd in de laatste 5 jaar. Echt een standaardwerk voor de scholenbouw en zeer prachtig vormgegeven. Schooldomein staat niet neutraal ten opzichte van al die gebouwen en geeft in het boek deskundigen de ruimte om te reageren op onderwijs. Daarin hebben de samenstellers de keus gemaakt om visionairs aan het woord te laten over nieuwe vormen van onderwijs. Ook ik mocht er mijn ideeën in kwijt. Wanneer ik alleen zo’n boek zou moeten maken zou ik beginnen de titel te wijzigen. Het onderwijs kent een geconditioneerd taalgebruik met een ingesleten jargon. De term school roept bij iedereen associaties op met een gebouw met klaslokalen waar docenten kennisinstructie geven. Een vastgeroest 19e eeuws beeld. De 21e eeuwse school wordt meer en meer een sociale leeren leefgemeenschap. Maar ook de indeling van het boek in de categorieën po, vmbo, avo, vwo is een zorgelijke bevestiging van een verwerpelijk segregerend onderwijssysteem. Maar het vergemakkelijkt uiteraard de logistieke doorvorsing van het boek. De term samen in de titel is juist weer een hele goede toevoeging. Leergemeenschappen ontstaan in de gezamenlijkheid van betrokkenen en gebruikers. Ik adviseer dus over 5 jaar een nieuw boek rond het thema leercommunities.”

LEREN VAN MORGEN “Het ‘Inspiratieboek’ laat goed zien dat in ons land de scholenbouw, zeker in educatieve zin veel kwaliteit kent. Het ziet er naar uit dat het ‘leren van morgen’ ook nu al in de huisvesting wordt voorbereid en zo wordt het leren van morgen ook het leren van vandaag. Opvallend is de nadruk op leerruimte buiten de lokalen en daarmee op meer individueel gericht onderwijs in tegenstelling tot het klassikale ‘luisteren naar de leerkracht die alles weet’ in de klaslokalen. Daarbij valt op hoe het idee van de tribune-achtige trap bijna overal is ingeburgerd. Aan de architecten zal het niet liggen, nu nog voldoende leerkrachten!” Herman Hertzberger, architect AHH

Het Inspiratieboek 2015-2020 - Samen Werken aan de School van

Morgen is te bestellen via: tenbrinkluitgevers.nl/samenwerken-aan-de-

Sjef Drummen; onderwijskunstenaar, voormalig creatief directeur Niekée

school-van-morgen.

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

colofon Schooldomein Magazine voor de perfecte leef-, leeren werkomgeving sinds 1988. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar. Op internet: www.schooldomein.nl. Uitgever Schooldomein is een uitgave van Schooldomein Relaties en Ten Brink Uitgevers Redactie Sibo Arbeek, Paul Voogsgerd, Brenda Breems Vaste medewerkers Martijn Buskermolen (fotografie), Jaap de Kruijf, Anje

no.

Romein, Kees Rutten (fotografie), en Martine Sprangers (fotografie). Redactieraad De redactie en de partners van Schooldomein onder voorzitterschap van Edward van der Zwaag. Redactieadres Postbus 59112, 1040 KC Amsterdam, tel 06 82548370 E-mail: info@schooldomein.nl Arrangementen partners Schooldomein. Voor het plaatsen van artikelen, advertenties of advertorials in het magazine Schooldomein, kunt u contact opnemen met Brenda Breems van Schooldomein

De leeren werkomgeving integraal ontworpen

Relaties, Postbus 59112, 2014 BT Amsterdam, telefoon 06-82548370, brenda.breems@schooldomein.nl. Voor de online activiteiten van Schooldomein (website en sociale media) kunt u contact opnemen met Paul Voogsgerd, Zuiderkruis 588, 3902 XS Veenendaal, paul.voogsgerd@ schooldomein.nl, 06-46337000. De advertentietarieven en arrangementen van Schooldomein vindt u op www.

Het volgende nummer van Schooldomein ligt begin december in de bus en kent als thema ‘De leeren werkomgeving integraal ontworpen’. Uiteraard weer een prachtig gevuld nummer, waarvan hier al een voorproefje: • Groot interview met Lex van Delden van Leyden Academy over de invloed van de omgeving op het gedrag van mensen. • Park Triangel in Waddinxveen: hoe ontwikkel je een nieuw onderwijsconcept in een wijk in ontwikkeling? • Het nieuwe Leystede College in Leiden: Leerlingen van de VMBO-afdelingen van het Bonaventuracollege en het Visser ’t Hooft Lyceum én het speciaal VMBO-onderwijs van de mytylschool De Thermiek werken hier samen. • ‘Schoolvisie in de praktijk’: Inrichten met ruimte en flexibiliteit voor beweging: Impressie Onderwijsdebat Park Hoge Veluwe in Otterlo. • Campus Damwâld: prachtige synergie tussen twee scholen en een driedelige sporthal. • Aardbevings- en toekomstbestendig bouwen: Kindcentrum Noord in Delfzijl-Noord bewijst dat het werkt. • Inspiratieboek 2015-2020 nu te koop: 107 projecten en boordevol informatie, trends en tips. • WELL ontwerpen en bouwen: debat met spelregels voor een gezond gebouw met gezonde gebruikers.

schooldomein.nl. Abonnementen Betaling, opgave, abonnement, opzegging en adres wijziging kunt u doorgeven aan Administratie Schooldomein, Postbus 1064, 7940 KB Meppel, tel (085) 27 36 36 7, e-mail: sdo@tenbrinkuitgevers.nl. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar in controlled circulation voor alle instellingen in het primair-, voortgezet-, middelbaar- (ROC’s) en hoger onderwijs (hbo en wo). Elke instelling krijgt op instellingsnaam een exemplaar toegestuurd. Daarnaast krijgen alle gemeenten Schooldomein toegestuurd. Voor meerdere exemplaren alsmede voor abonnementen voor particulieren, instellingen en bedrijven geldt een abonnementsprijs van e 46,20 voor losse nummers e 8,20 incl. verzendkosten. Abonnementen kunnen schriftelijk tot uiterlijk 1 september van het lopende abonnementsjaar worden opgezegd bij de administratie van drukkerij Ten Brink. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd. Productie Projectbegeleiding: Communicabel, Veenendaal Vormgeving en website: FIZZ | Digital Agency – fizz.nl Schooldomein wordt mede mogelijk gemaakt door een groot aantal partners. Een overzicht daarvan vindt u op pagina 5.

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

ZORGDOMEIN SCHOOLDOMEIN SPORTDOMEIN WIJKDOMEIN

Speciale uitgave bij SCHOOLDOMEIN NO. 1, jaargang 33, oktober 2020

Anders werken aan Zorg In dit speciale zorgkatern mooie voorbeelden van nieuwe vormen van zorg. Over plekken maken waar jong en oud zich samen prettig voelen. Slim nadenken over zorgomgevingen die er toe doen. Vanuit de beleving naÂdenken over betekenisvolle relaties. En hoe vertaal je dat dan naar goede huisvesting?

DORTE KRISTENSEN Healing environments integraal benaderen HART VOOR HUISVESTING Nieuwe voorzieningen voor kwetsbare ouderen ZORGGRENZEN VERKENNEN Het slimste ziekenhuis dat er niet kwam HART VAN VATHORST Voorbeeld van een inclusieve samenleving THEBE/GGz BREBURG Zorgcomplex en expertisecentrum TRENDMETER WOONZORGVISIE

52 56 59 62 64

Tekst Sibo Arbeek

HET GAAT OM DE DIEPERE LAGEN

Healing environments integraal benaderen

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

ZORGDOMEIN

“Ik ben geïnspireerd door het vakmanschap en materialiteit van Scandinavische bouwmeesters zoals Gunnar Asplund, Alvar Aalto en Jørn Utzon. Gebouwen zijn onlosmakelijk verbonden met de omgeving en dienen de sfeer en het karakter van de functie te versterken, of dit nu een leeren leefomgeving of juist een zorgomgeving of een plek om te wonen is.” Dorte Kristensen over de potentie van goede architectuur.

et bureau van Atelier PRO ligt op een bij zondere plek; aan de Kerkhoflaan in de Archipelbuurt van Den Haag. De bekende architect Dirk Roosenburg kocht van de schilder Arie Martinus Lugt het atelier om er zijn eigen bureau te beginnen en bouwde in 1921 zijn eigen woonhuis ernaast in Haagse School architectuur, geïnspireerd door Frank Lloyd Wright waar hij mee kennismaakte bij Berlage, bij wie hij als leerling tekenaar werkzaam was. Atelier PRO is sinds de oprichting midden jaren 70 hier gevestigd. Nu vertelt Dorte Kristensen er vanuit bureau Atelier PRO over het werk van het bureau en specifiek de interpretatie van healing environment: “Deze locatie inspireert en het belichaamt het belang van de genius loci. De articulatie van architectuur die is verbonden met een specifieke plek. Je wilt daar ruimten maken die intrigeren en ook mogelijkheden open laten zodat gebruikers als vanzelf een gebouw in bezit kunnen nemen. Een goede combinatie van materialen, kleuren, lichtval en diversiteit in het je comfortabel voelen zijn essentieel in die vertaling. Dat kan tot verschillende uitingsvormen leiden, afhankelijk van de context, waarbij juist in het drempelgebied tussen openbaar en privé de sociale dynamiek ontstaat.”

bepaalt bijvoorbeeld ook de mogelijkheid van het veranderend gebruik in de tijd. Neem een school; docenten hebben soms een uitgesproken mening, maar zijn passanten in het gebouw. Visies veranderen en leiden tot nieuwe gebouwstructuren. Die wetenschap bepaalt ook je ontwerp; je moet niet iets maken voor alleen de vraag van nu, dan is het gedateerd voordat het in gebruik wordt genomen. Daarom houd ik van gebouwen met rafelrandjes; waarbij er ruimte is voor toeval en verandering. Met vragen stellen begint elke ontwikkeling. Wij proberen enerzijds de gebruikers en hun problemen van nu te begrijpen en anderzijds gebouwen een toekomstwaarde te geven.” DIVERSITEIT AAN PLEKKEN Wat is een healing environment? Dorte: “Vaak wordt dat begrip verward met de inrichting van ruimten, maar het heeft vooral met authenticiteit te maken. Het gaat om de samenhang van alle zintuigelijke ervaringen bij de gebruikers van de gebouwen; daglicht, uitzicht, groen en beleving. In essentie heeft het te maken met de gastvrijheid van de gebouwen en het welbevinden van de gebruikers. Het begint en eindigt met hoe mensen met elkaar omgaan, waarbij keuzevrijheid van gebruikers belangrijk is. Gebouwen

MAATSCHAPPELIJKE VERANTWOORDELIJKHEID “Als ontwerper heb je een maatschappelijke verantwoordelijkheid voor wat je doet. Alleen maar met schoonheid bezig zijn is niet genoeg. Esthetiek is belangrijk, maar het gaat om de lagen eronder die een gebouw betekenis geven aan de ervaring. Schoonheid is cultuur-, tijds- en persoonsgebonden maar gebouwen laten meerdere lagen zien. Die gelaagdheid

Dorte Kristensen MA (Aarhus 1963) werkt vanaf 1989 bij Atelier PRO architecten, waar ze sinds 2003 directeur is. Twee jaar van haar studie architectuur volgde ze aan de TU Delft, waarna ze vervolgens als architect in Londen werkte. In 1989 studeerde ze af aan de Arkitektskolen in Århus waar ze haar Master of Art in Architecture (MA) behaalde. Als architect-directeur is Dorte eindverantwoordelijk voor alle projecten van Atelier PRO. Atelier PRO is mede founding partner van Zorgzaam Wonen.

Lumion - Foto Jan Paul Mioulet

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

hebben met routing te maken en met hoe je er doorheen loopt en zo de verschillende ruimten ervaart. Deze ruimtelijkheid is belangrijk in elke publieke omgeving. Dat zie je ook terug in al onze gebouwen en zeker in de zorgcomplexen zoals Meander Medisch Centrum in Amersfoort en woonzorg centrum Scheldehof in Vlissingen. Het gaat erom ruimten te maken die een gevoel van vertrouwelijkheid en herkenbaarheid hebben. Je moet natuurlijk wel een aantal krachtige gebaren maken zodat het niet erg is dat de dingen gaan zoals ze gaan. Ont werpen is ook ruimte laten en ruimte geven, waarbij de betekenis van daglicht als de honing voor de ziel essentieel is; daar kun je nooit genoeg van hebben.” “We hebben grote openbare ruimten gemaakt, waarbij 1,5 meter afstand houden geen enkel probleem is. Lumion is daar een goed voorbeeld van, waar docenten en leerlingen uit een diversiteit aan goed geventileerde leeren werkplekken kunnen kiezen. Inmiddels hebben we geleerd dat we heel goed een combinatie met fysiek op school zijn en thuisonderwijs met beeldbellen kunnen organiseren. Maar ook ervaren we dat wij mensen vooral sociale wezens zijn en niet geschikt voor alleen maar een online samenleving. In het ontwerpen van ruimten betekent dat een diversiteit aan ruimten en plekken belangrijk is. De essentie van onderwijs wordt ook door toevallig heden bepaald; spontane gesprekken, leerlingen onder elkaar of de aanwijzing van de docent op het juiste moment. Kinderen leren meer van elkaar dan van hun docenten.” DARK HORSE “We werden in 2006 als onbekend architectenbureau in de ziekenhuiswereld gevraagd om mee te doen voor een ziekenhuisprijsvraag; het Meander Medisch Centrum in Amersfoort. Wij hadden geen enkele ervaring in het ontwerpen van een ziekenhuis maar wonnen deze wel. Ik denk dat juist die onervarenheid ons hielp om anders over dingen na te denken. Als je met een ziekenhuis bezig bent, gaat het niet alleen over de patiënt, maar over alle mensen die er werken en op bezoek komen, waardoor het een fijne werk-, zorgen vooral verblijfsomgeving wordt voor patiënten en bezoekers. Daarnaast heb je ook de keiharde ziekenhuismachine die aan het zicht is onttrokken. Enerzijds de aangename sfeer met de patiënten en bezoekers, anderzijds de hotfloors. En vooral de complexe logistiek daartussen.” “Bij veel ziekenhuizen zie je desoriëntatie. Ze worden ontworpen en gebouwd rond de hotfloors; de operatiekamers, de coronary care unit of de intensive care. In de loop van jaren worden ze uitgebreid waardoor een onlogische organisatie is ontstaan. Wayfinding en logistiek zijn dus heel belangrijk. Dan bedoel ik niet de gele, rode en blauwe lijnen, maar eerder een gebouw zonder borden, waarin

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

“In essentie heeft het te maken met hospitality, dat je met respect met elkaar omgaat en weet wat de ander fijn vindt”

je als vanzelf de weg vindt. Kun je een ziekenhuis zo ontwerpen dat je ensceneert hoe de verschillende logistieke stromen op een natuurlijke wijze lopen? Naast de functionele logistiek en routing zijn ook de plekken waar confrontaties plaats vinden tussen patiënten, bezoekers en medewerkers soms interessant. Zo hebben wij in Meander vier openbare ruimten gemaakt: de laan, de plaza, de foyer en de oranjerie. Aangename ruimten om te ontmoeten en te verblijven. Een stukje stad onder het dak van het ziekenhuis. Net zoals in de stad heb je aan deze openbare ruimte de voordeuren naar de verschillende gebouwen of huizen, en in het ziekenhuis de afdelingen. Je wacht alsof je op een Italiaans pleintje zit en ziet aan de voordeuren gelijk waar je moet zijn, zonder dat je er een bed ziet rijden.” BOUWEN VOOR OUDEREN In 2012 kregen wij de opdracht van zorgaanbieder WVO Zorg in Vlissingen om zes units te maken die afsluitbaar waren. In het Scheldekwartier, het voormalige terrein van Koninklijke Schelde Groep stond een beeldbepalend industrieel gebouw uit 1929. Het was een oude plaatwerkerij, waar stalen platen werden gesneden voor de wand van schepen. Het gebouw stond al lang leeg en de idee groeide om er een woonzorgfunctie aan te geven voor 50 somatische en 50 psychogeriatrische bewoners en 50 aanleunwoningen. Binnen en los van de bestaande structuur hebben we nieuwe units ontworpen. Op de begane grond situeerden wij het restaurant, er is een kapper, winkels, bibliotheek en les- en vergaderruimtes. Je vindt er ook een theater, dat door Filmhuis Vlissingen wordt gebruikt. Wanneer je een film of een expositie wilt bekijken moet je het bejaardenhuis in; het is voor iedereen vrij toegankelijk. Op de verdieping liggen de woningen voor de somatische bewoners. We hebben goed over de kamers nagedacht en alle indelingen in mock ups uitgetest om een vanzelfsprekend gevoel

ZORGDOMEIN

Meander Medisch Centrum - Foto John Lewis Marshall

Lumion Amsterdam - Foto Jan Paul Mioulet

van huiselijkheid te creëren. Zo werken we met room dividers, zodat je in de kleine units niet direct op het bed kijkt maar het gevoel hebt dat je een woonkamer binnen komt. Zo zijn ook de installaties verticaal georganiseerd om optimale flexibiliteit en toekomstbestendigheid te waarborgen. Voor elke deur van een unit een herkenbaar voorwerp van de bewoner. Dat is voor dementerende mensen belangrijk; alleen met kleuren werken is niet voldoende. Een foto van het huis waar men ooit woonde, spullen en beelden die herinneren aan vroeger of de kinderen zorgen bijvoorbeeld voor de oriëntatie. Onderdeel van de interieuropdracht was om juist prullaria te kopen die in grote open kasten staan en herinneringen oproepen bij de bewoners en het gevoel van huiselijkheid en intimiteit geven. Vaak zijn inrichtingen in zorginstellingen esthetisch verantwoord, maar vreselijk saai en kleurloos. Voor de psycho-geriatrische bewoners hebben wij ook woningen rondom een wintertuin gemaakt. Hier hebben de patiënten de ruimte om te dwalen. Vanuit die tuin loop je een woning met een eigen keuken in, met daarachter een gang met de slaapkamers van de mensen. Elke woning heeft plaats voor acht bewoners. De gangen zijn breed en

Scheldehof - Foto Ronald Tilleman

De Statie Sas van Gent - Foto Petra Appelhof

overzichtelijk. De dementerende mensen zijn er rustiger. Je kunt kiezen waar je zit; of lekker in de unit, de gangen, de woonkamers of in de tuin wandelen.” “Als ik praat over het Meander Medisch Centrum of het woonzorgcomplex Scheldehof dan praat ik over keuzevrijheid als het hoogste niveau van een healing environment. De zorgzwaarte is tegenwoordig zo dat je behoorlijk dement moet zijn om in een verzorgingshuis te komen. Dit kan toch tot problemen leiden zoals eenzaamheid en verwaarlozing. In de eerste fasen van dementie weet je nog wat er aan de hand is, een fase met veel angst en zorgen. Geleidelijk verandert dit naar wantrouwen en sociale isolatie. Tot men totaal vereenzaamt en men gewoonweg niet meer weet wat te doen. Als je dan geen familie in de buurt hebt; wat doe je mensen dan aan door ze alleen thuis te laten wonen? Ik weet niet of de huidige manier hoe we met oude mensen omgaan de goede manier is. Er zijn veel angstige en oudere mensen waar niemand zich om bekommert; dat is niet alleen slecht voor deze mensen maar vooral een verarming in onze samenleving.” Kijk voor meer informatie op www.atelierpro.nl.

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

Tekst Hans Voorberg en Floor Driessen

Hart voor huisvesting De opgave voor zorg verandert ingrijpend en snel. Het aantal ouderen met een zorgvraag neemt sterk toe, met een vergrijzingspiek rond 2040. Dan is een kwart van de Nederlandse bevolking 65 jaar of ouder. Wat grote impact heeft op de zorgvraag is de zogenaamde dubbele vergrijzing; het aantal 80-plussers onder de oudere bevolking. Het grootste deel van deze groep is aangewezen op enige vorm van zorg. Deze casus laat ook goed zien dat onderwijs, zorg en sport goed samen kunnen gaan in een mixed-use concept.

Studio Komma

Bob Soberjé (vastgoedregisseur Dichterbij): “Een volwaardige plek in de samenleving voor alle cliënten door naar talenten, in plaats van beperkingen, te kijken is onze droom. Het ontwikkelen van flexibel vastgoed, waarbij de cliënt centraal staat, draagt bij aan het verwezenlijken van deze droom.”

aarnaast blijft de groeiende groep ouderen en mensen met een beperking steeds langer zelfstandig thuis wonen. Er ontstaat meer behoefte aan tussenvoorzieningen; een gedifferentieerd en betaalbaar aanbod van wonen met zorg. Momenteel is er een groot gat tussen zelfstandig wonen en verblijf in een instelling. Hans Voorberg: “ICSzorg ondersteunt partijen in ontwikkelingen op het snijvlak van zorgorganisatie en huisvesting.

“Het bestaande terrein voor ruim 100 cliënten wordt getransformeerd tot een uitnodigende leefomgeving, waar talenten van bewoners tot bloei komen” 56

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

Het leggen van verbindingen is onze kracht, waardoor integrale oplossingen ontstaan voor wonen, zorg en welzijn. Daarbij is durf nodig, om met een brede blik over de grenzen van domeinen heen te kunnen kijken. Zo weten we dat we voor kwetsbare mensen werken die we zo gewoon mogelijk te gemoet treden en die we graag omgevingen bieden die midden in het gewone leven staan.” In drie projecten laat ICSzorg zien hoe ze met onverwachte en innovatieve concepten de zorgomgevingen op een praktische manier verrijkt. GEBRUIKERSPARTICIPATIE IN HORST Floor Driessen: “Bij de herontwikkeling van de locatie in Horst van zorgorganisatie Dichterbij hebben we vanuit de gebruiker het ontwikkelproces ingericht. Stichting Dichterbij biedt zorg en ondersteuning op maat aan mensen met een verstandelijke beperking. Vanuit het motto ‘zo normaal mogelijk’ werkt de organisatie vanuit de visie dat talenten belangrijker zijn dan beperkingen en dat heeft tot een vernieuwend Woon Leef Concept geleid. ICSzorg biedt begeleiding bij de vervolgstap; de vertaalslag van de visie naar vastgoedontwikkeling. Het bestaande terrein voor ruim 100 cliënten wordt getransformeerd tot een uitnodigende leefomgeving, waar talenten van bewoners tot bloei komen. In persoonlijke gesprekken richten bewoners hun dagelijks leven in, waarbij het onderscheid tussen wonen, zorg en dagbesteding naar de achtergrond verdwijnt. ‘Leven zoals jij wilt’ betekent bijvoorbeeld dat bewoners kunnen kiezen uit een doorlopend programma van activiteiten, ook ’s avonds en in het weekend. Of dat ze ’s ochtends een uurtje later opstaan als dat meer rust brengt. Deze aanpak vraagt om grote flexibiliteit en differentiatie in het ontwerp. Er zijn geen aparte gebouwen of afdelingen meer voor wonen, dagbesteding en kantoren. In speciale werksessies met een gebruikers groep, met medewerkers, cliënten én verwanten, hebben we de vertaalslag van concept naar ontwerp gemaakt. Scenario’s en ontwerpkeuzen worden steeds zorgvuldig op elkaar afgestemd, met als uiteindelijk doel een op maat gemaakte leefomgeving voor de bewoners van Dichterbij.”

ZORGDOMEIN

Vervolgens heeft de opdrachtgever een tender uitgeschreven voor een integraal ontwerpteam. Via een aantal stappen zijn drie bureaus met een globaal programma van eisen aan de slag gegaan, na consultatie van de gebruikers. Op basis van uitgewerkte gebiedsvisies gooide architectenbureau 19 Het Atelier uit Zwolle hoge ogen met een sprankelend schetsontwerp. Het betrekken van de gebruikers, juist bij een mixed-use voorziening, is in de Amelandse casus de basis voor een krachtige visie. Intussen heeft de Kwadrantgroep, die de zorg feitelijk levert, haar zorgvisie bijgesteld met het accent op leven en

19 Het Atelier Architecten

EEN LEVEN LANG OP AMELAND Hans: “’Een leven lang op Ameland’ is de ouderenzorg-ambitie van het Amelandse gemeentebestuur en de belangrijkste reden om het bestaande zorg gebouw de Stelp in Hollum grondig aan te pakken. De Stelp is een gedateerde voorziening voor ongeveer 50 oudere mensen. Het Gemeentelijke Woningbedrijf Ameland gaf begin 2018 ICSzorg de opdracht om de bestaande business case te completeren en te valideren. Tijdens dat onderzoek bleek onder andere dat door nieuwbouw op de huidige locatie de bewoners twee keer zouden moeten verhuizen.

Onplezierig, niet wenselijk en bovendien zou een tijdelijke voorziening veel extra geld kosten, waar slechts tijdelijke waarde tegenover zou staan. Dit inzicht leidde tot het idee om een nieuwe voorziening voor de oudere bewoners te bouwen op de plek waar de tijdelijke geprojecteerd was. Hierdoor ontstond nog een grote kans: naast voorzieningen voor binnen- en buitensport was hier ook een kinderdagverblijf gevestigd en sociaal cultureel werk, waaronder een klein theater. Door de toevoeging van de woonfunctie ontstaan prachtige nieuwe concepten die de (be-)leefomgeving voor alle betrokkenen sterk kunnen verbeteren. En door synergie kunnen ruimten gedeeld worden; dit levert een besparing op van zowel investerings- als exploitatiekosten. De kosten voor tijdelijke huisvesting kunnen vervallen. Kortom: dit mixed-use concept maakt van de nood een deugd.”

Piet IJnsen (portefeuillehouder ouderenzorg Gemeente Ameland): “Gemeente Ameland maakt zich sterk voor het behoud van de ouderenzorg voor de eiland gemeenschap, en kiest daarmee voor een forse uitdaging. ICS helpt ons steeds de gebruikers in het vizier te houden en nuchtere afwegingen te maken.”

wonen. Daarmee neemt de behoefte aan zelfstandige woonruimte toe, woonruimten die bovendien toekomstbestendiger moeten zijn. De verwachting is dat de gemeenteraad eind dit jaar een besluit neemt over de verdere voortgang. De hier beschreven aanpak is complexer dan solitaire herbouw maar biedt zoveel extra kansen voor alle betrokkenen: een fijne woon-, leef-, sporten verblijfomgeving, voor een leven lang op Ameland.”

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

ROSENGAERDE, DALFSEN ZORGT VOOR MOGELIJKHEDEN Hans: “Esther Liefers heeft er als bestuurder voor gezorgd dat het vastgoed van Zorgcentrum Rosengaerde echt op de agenda kwam. Niet als doel op zich maar om de zorgomgeving optimaal af te stemmen op de oudere mensen in Dalfsen. Vrijwel al het vastgoed is geconcentreerd in de plaats Dalfsen en wordt gehuurd. De kernvraag is of de huidige zorgomgeving kwalitatief en kwantitatief nog bij de veranderende behoefte aan zorg past. Na een selectie werden we gevraagd te helpen bij de ontwikkeling van een integrale vastgoedvisie voor Rosengaerde. Na een grondige verkenning en waardering hebben we het huidige vastgoed op een aantal aspecten kwanti tatief en kwalitatief beoordeeld, waarbij we ook naar de juridische status van alle contracten hebben gekeken. We hebben vervolgens een inspiratiereis georganiseerd om de bestuurder en de leden van de Raad van Toezicht naar innovatieve zorgconcepten te laten kijken. Zo hebben we het Hart van Vathorst in Amersfoort bezocht; een volledig mixed-use concept dat naast ouderenzorg ook zorg voor gehandicapten verleent, een kinderdagverblijf bevat en ook nog een kerkelijk centrum met 500 zitplaatsen en een MBO opleiding heeft. Daarna hebben we in Brabant gekeken naar een zorgvoorziening met hoogwaardige appartementen van 50 tot 150 m2, diverse restaurants en keukens en een zwembad, dat ook door de scholen wordt gebruikt. Zo kunnen kinderen hun ouder(s) voor een 3- of 4-gangen diner meenemen naar één van de restaurants. De inspiratiereis bracht

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

Esther Liefers (bestuurder Zorgcentrum Rosengaerde): “Uitgangspunt is de huisvesting aan te laten sluiten bij de belevingswereld van de bewoner. Hiermee voegen we leven toe aan de jaren.”

nieuwe inzichten; een belangrijk kenmerk van Dalfsen is kleinschaligheid, met bewoners die sterk gericht zijn op nabijheid. Die behoefte aan een natuurlijke inbedding van voorzieningen voor ouderen in het dorp komt ook uit de woonzorg-visie van de gemeente Dalfsen.” Hans knikt: “Inmiddels is de zorgvisie uitgekristalliseerd en kijken we hoe het bestaande vastgoed kan worden getransformeerd, met soms keuze voor nieuwbouw en soms voor renovatie. In de stuurgroep huisvesting vindt de voortdurende confrontatie plaats tussen de visie op zorg en de ontwikkelingen rond de huisvesting, waarbij alle processen centraal worden bewaakt, waardoor je maximaal van elkaar kunt leren en het proces kunt beïnvloeden. Samen met de gebruikers, de verhuurders en de gemeente werken we de visie verder uit naar kansrijke scenario’s. Wij geloven in deze integrale aanpak omdat het precies aansluit bij onze werkwijze: steeds vanuit de gebruiker naar de omgeving en het gebouw kijken en vice versa. We starten altijd met de mensen en dan komen de stenen vanzelf.” Hans Voorberg en Floor Driessen zijn adviseurs bij ICSzorg. Kijk voor meer informatie op www.icszorg.nl.

Tekst Sibo Arbeek Beeldmateriaal cepezed

ZORGDOMEIN

ZORGGRENZEN VERKENNEN

Het slimste ziekenhuis dat er niet kwam Cepezed kreeg de opdracht om het Medisch Centrum Alkmaar te ontwerpen en werkte het met een specifieke visie tot aan het bestek uit. Dat leidde tot een logisch en efficiënt format voor een nieuw ziekenhuis, met maximaal ruimte voor beleving. Wegens koerswijziging in beleid werd het uiteindelijk niet gebouwd, maar de opgedane ervaring is waardevol.

rchitecten Ronald Schleurholts en Joost Heijnis van cepezed vertellen graag over hun ontwerp van het Academisch Medisch Centrum. Ze wonnen als dark horse de compe titie voor de nieuwbouw van 55.000 m² en gingen enthousiast aan de slag, met als resultaat een ontwerp dat van de grote lijn tot het kleinste detail is uitgewerkt. Ronald: “Het Medisch centrum Alkmaar (MCA) ligt midden in de Alkmaarder Hout in het centrum van de stad. Het was door de jaren heen vergroeid tot een labyrintisch gebouw, met

verschillende uitbreidingen. In de visie op de lange termijn stond dat vertrek uit het drukke centrum noodzakelijk was om vooral het Regionaal Top klinisch Interventie Centrum (RTIC) beter bereikbaar te laten zijn. Het RTIC is ontworpen op acute zorg, behandeling en verblijf en klinische diagnostiek. Het masterplan ging uit van een gefaseerde uitplaatsing en nieuwbouw voor het totaal, waarbij eerst het klinisch centrum zou overgaan en daarna het algemene ziekenhuisdeel, waaronder de vier vleugels met een verblijfsfunctie.”

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

omdat het flexibeler, beter en met meer kwaliteit kon. Dat leverde een andere manier van denken in het bouwen van een ziekenhuis op. Als consortium hebben we alle bedrijfsprocessen, de functionele en de logistieke indelingen en de fysieke en virtuele infrastructuur van het ziekenhuis in kaart gebracht en naar een optimale samenhang gezocht. Daarbij ontwierp cepezedinterieur de vaste inrichting voor alle publieks- en patiënttoegankelijke ruimten met als uitgangspunt van het total design een prettig binnenklimaat en een aangename beleving met veel uitzicht, daglicht en schaaldifferentiatie. Helaas is de medische staf uiteindelijk toch gestruikeld over het punt dat men een aantal jaar zou moeten pendelen tussen de oude en nieuwe locatie. Het plan ging niet door; uiteindelijk koos het bestuur toch voor inbreiding en aanpassing op de bestaande locatie. Dat terwijl de locatie al gekozen was aan de rand van Alkmaar richting Heerhugowaard, met een directe aansluiting op de snelweg, het fietspad en de toegangsweg.”

DARK HORSE Joost vult aan: “Voor het ontwerpproces hadden we het consortium +ACDC opgericht, dat behalve cepezed uit het ingenieursbureau Deerns en ABT en adviesbureau Cure+Care Consultancy bestond. We waren in competitie met de bekende tien ziekenhuisarchitecten en vooral bekend van ons gebouw van Rijkswaterstaat in Utrecht, dat door de toepassing van daglicht, de aanpasbaarheid en slimme logistiek was opgevallen. Een ziekenhuis heeft 100.000 inge sleten regels en het zijn vaak labyrintisch onoverzichtelijke gebouwen waarin je via strepen en pijlen je weg moet zien te vinden. Het MCA zette in op waardevast ontwikkelen, onder meer door een maximale flexibiliteit van het ontwerp. Wat we vooral niet wilden was het handboek van ziekenhuizen herhalen, maar op basis van eigen geformuleerde waarden een aantoonbaar goed gebouw maken. Dat gaf de opdrachtgever het gevoel dat hij een ziekenhuis op maat kreeg. Door veel constructieve confrontaties met de zorgspecialisten hebben we de zorggrenzen verkend. Vanuit onze nuchtere analytische benadering hebben we veel dingen ter discussies gesteld,

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

STROMEN GESCHEIDEN Ronald: “Wij vinden dat je functionele gebieden of zones helder moet scheiden en keuzemogelijkheden beperkt moet houden, zodat je een logistiek duidelijke organisatie krijgt. Dat betekent dat het scheiden van de stromen al ver buiten het gebouw begint. We hebben in feite een campus ontworpen met naast het medisch centrum een zorghotel en ondersteunende laboratoria. Op alle niveaus, vanaf de ontwikkeling van het gebied tot en met de inrichting van de kamers zijn we uitgegaan van onze basiswaarden: helderheid, inzichtelijkheid, een goede functionaliteit en een fijne verblijfsomgeving met zo weinig mogelijk ruis. Daglicht is van allemaal een belangrijke component. Zo’n ziekenhuis is ook een logistieke opgave, waarbij je de verschillende gebruikers en patiëntenstromen analyseert en vervolgens de noodzakelijke bewegingen beperkt, zodat gebruikers bijna intuïtief keuzen kunnen maken. Het hele OK-complex met spoed eisende hulp, cardiologie, apotheek en de vele medische apparaten hebben een eigen gang met een eigen logistieke opzet. De operatiekamers hebben indirect daglicht, waardoor de verblijfskwaliteit sterk verbetert. Als bezoeker of medewerker heb je nooit meer dan twee keuzen; vanuit het lichte atrium loop je via de binnentuin naar het centrale restaurant en komt vervolgens bij de balie waar je de keuze hebt uit de linker- of rechtervleugel. Achter de verblijfsruimten is de grens hard en kom je in de medische wereld met beddenliften en eigen logistiek. Alle strikt medische functies liggen in een langgerekt en hoog efficiënt bouwblok. Daarin hebben we een beddensnelweg ontworpen, waarlangs het transport van de patiënten plaats vindt. Als je als bezoeker met je bosje bloemen aankomt, zul je nooit een patiënt tegenkomen in dezelfde lift en datzelfde geldt voor een schoonmaker met een kar vol afval.”

ZORGDOMEIN PLUG-IN SYSTEEM Joost: “De beddenafdelingen zijn ondergebracht in vriendelijk meanderende vleugels grenzend aan het atrium en behandelgebouw. Deze opzet biedt voordelen op gebied van indeling, verkeersstromen, daglicht en uitzicht. We hebben de behandel- en verblijfsfuncties van het ziekenhuis dus radicaal van elkaar gescheiden en in separate volumes ondergebracht. Een zogenaamd verpleegwijkje heeft 32 bedden, waarbij twee verpleegkundigen telkens acht bedden bedienen. De gangen zijn efficiënt met een strook voor medische functies en opslag in het midden en aan weerszijden daarvan brede verkeerszones. We hebben geïnventariseerd wat artsen en verpleegkundigen op dagelijkse basis nodig hebben aan disposables, doeken, karren en zakken. Daarvoor hebben we meubels ontworpen die in het midden van de gang staan. Zo zijn de loopafstanden voor de verpleegkundigen veel korter, waarbij een logistiek medewerker de stations regelmatig kan bevoorraden. Ook de kamers zelf zijn slim ingericht. Zo ontvangen

“We kregen de mogelijkheid om onze aanpak op een zorggebouw toe te passen met als resultaat een slimme, adaptieve en prettige omgeving voor alle gebruikers”

ze veel daglicht, maar is er ook visuele verbinding met de gang, waardoor je niet het gevoel hebt dat je afgesloten ligt. De badkamers zijn prefab en hebben een grote schuifwand, zodat bijvoorbeeld ook makkelijk met rolstoelen te manoeuvreren is. De bedwandvoorzieningen in ziekenhuizen zijn doorgaans horizontaal georganiseerd in een balk. Functies zijn daarbij soms moeilijk te bereiken; om er gebruik van te maken, moet je soms heel onhandig over de patiënt heen reiken. Wij hebben alle functies om de patiënt heen georganiseerd. Bijvoorbeeld in een verticaal wandmeubel en een plafondelement boven het bed. Het wandmeubel heeft een behandelkant voor zaken als aansluitingen op medische gassen en stopcontacten voor medische apparatuur en een bezoekerskant met bijvoorbeeld een usb-aansluiting voor het opladen van een telefoon. Klimatiseren van de ruimte vindt via het plafondelement plaats. Daarnaast zit er bijvoorbeeld ook een tillift in en een variatie aan lampjes met verschillende verlichtings scenario’s voor verschillende omstandigheden. AANPASBAAR BOUWPAKKET Ronald: “In het voorontwerp zijn alle grote schachten in kaart gebracht, waardoor we wisten waar de knooppunten zaten. Van daaruit hebben we over de installaties nagedacht, op alle niveaus. We hebben een installatieverdieping op het dak boven de operatiekamer geplaatst, zodat op termijn eventueel optopping mogelijk is. Dit gebouw heeft op ieder niveau van functioneren helderheid. Het is één groot aanpasbaar bouwpakket zonder dragende wanden, waarbij drager en inbouw gescheiden zijn om het inbouwpakket makkelijk aanpasbaar te laten zijn. Het is prefab en demontabel, zodat je kunt verbouwen terwijl de tent door blijft draaien. Wanneer je normaal een CT-scanner wilt vervangen moet je de hele af deling sluiten omdat je met dat zware apparaat door de gang moet. Hier haal je een deel van de gevel met een paar schroeven los en til je het apparaat eruit. Het is een prachtig voorbeeld van demontabel en losmaakbaar bouwen; jammer dat we er in de praktijk niet van kunnen genieten.” Kijk voor meer informatie over de werkwijze van cepezed op www.cepezed.nl.

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

Tekst Marloes Wijnen

HART VAN VATHORST

Voorbeeld van een inclusieve samenleving - in de praktijk Hart van Vathorst is een unieke plek in de Amersfoortse wijk Vathorst. In deze nieuwe woon- en leefvorm leven oud en jong samen: dementerende ouderen, mensen met niet aangeboren hersenletsel en jongeren met een verstandelijke beperking en is het bovenal een ontmoetingsplek in de wijk.

‘’De samenleving wordt een beetje liever van deze manier van leven, in de zin van dat er meer betrokkenheid naar elkaar is. Niet alles is maakbaar, maar we geloven dat we met de samenwerkende partijen kunnen faciliteren in het creëren van de toevallige ontmoeting. Voor bijvoorbeeld mensen met een klassieke vorm van autisme is het heel spannend om contact te maken. In het Hart van Vathorst is het heel laagdrempelig om even een kop koffie te drinken of naar de kerk te gaan.’’ Anne Westerduin, Raad van Bestuur stichting Sprank, één van de zorgaanbieders in Hart van Vathorst

erwijl verzorgingshuizen overal in Nederland sluiten en daarmee ook de welzijnsfaciliteiten in de wijk, zijn huizen en wijken niet ingericht op thuiswonende ouderen en zorgbehoevenden. Zonder een aangepaste woonvorm ligt eenzaamheid op de loer. Juist de kwetsbaren in de maatschappij, die eenzaamheid het sterkst ervaren, zijn erbij gebaat als ze onderdeel uitmaken van de wijk. Hart van Vathorst realiseert de droom van vier partijen die dit wilden bereiken. Vier organisaties die openstaan voor mensen met een beperking, van elkaar willen leren en werken vanuit dezelfde overtuiging. Toen zowel een kindercentrum als een kerk op zoek waren naar een ruimte in Vathorst werd het idee geboren. Breng ze in contact met zorginstellingen en laat de verschillende partijen

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

ruimtes optimaal gebruiken binnen één gebouw. Het resultaat is een prachtig project, waarin mensen elkaar ontmoeten. INCLUSIEVE SAMENLEVING Volgens woningbouwvereniging de Alliantie is het de manier waarop de inclusieve samenleving vorm krijgt, wat Hart van Vathorst uniek maakt. Hart van Vathorst is een unieke plek in de Amersfoortse wijk Vathorst; het is een levendige mix van gezonde mensen, zieke mensen, mensen met een beperking, ouderen, (jong) volwassenen, gezinnen en kinderen. Het gebouw huisvest naast twee zorginstellingen ook een kindercentrum, een kerk, restaurant, tandartspraktijk, een kapper en een bakkerij. Niet alleen wordt het pand gedeeld, er

ZORGDOMEIN

De succesfactoren van Hart van Vathorst volgens Michiel Wijnen, partner Zenzo Maatschappelijk Vastgoed:

wordt ook zoveel mogelijk samengewerkt. Daarbij is belangrijk dat iedereen welkom is en gezien mag worden. Of je nu jong of oud bent of te maken hebt met een lichamelijke of verstandelijke beperking. Centraal in het pand zit een sfeervol restaurant waar ook dagbesteding plaatsvindt. Wijkbewoners kunnen elkaar hier ontmoeten voor koffie, thee of een lunch. Ook zijn er in Hart van Vathorst terecht allerlei zorg gerelateerde diensten te vinden. DE TOEVALLIGE ONTMOETING FACILITEREN Het gebouw is zo ingericht dat de toevallige ont moeting wordt gefaciliteerd. Het gaat verder dan een samenwerking tussen verschillende partijen. Bewoners krijgen in Hart van Vathorst de kans om volledig te participeren in de samenleving en onderdeel te zijn van de wijk. Die samenwerking zie je terug op allerlei plekken. Zo gaan de kinderen van Kinder centrum Bzzzonder iedere week naar de opa’s en oma’s in het pand om daar samen te zingen, spelletjes te spelen of een appeltje te eten. Bewoners zijn door de kerkleden opgenomen in hun ontmoetings groepen, vinden maatjes in de wijk en maken nieuwe contacten. Ook functioneel wordt samengewerkt. De kerkzaal doet dienst als theater, in de zalen van

de kerk wordt vergaderd, de tuin in het restaurant wordt ingezet als moestuin voor de dagbesteding, de ateliers maken mooie producten voor in de winkel en zo zijn er talloze voorbeelden te vinden waarin de partijen elkaar versterken. VERBINDING MAKEN “Toen een aantal jaar geleden een kindercentrum en een kerk die beiden op zoek waren naar een ruimte in Vathorst, ons benaderden, zijn we aan de slag gegaan. Vooral met het leggen van verbindingen, ook met de zorginstellingen Stichting Sprank en Accolade Zorggroep. Woningcorporatie de Alliantie heeft het gebouw turnkey afgenomen en verhuurt de 93 zorgappartementen aan de samenwerkende (zorg)partijen. Het resultaat is een prachtig project dat we samen hebben ontwikkeld met de gebruikers. Door het samen ontwikkelen en gebruiken van een gebouw worden de ruimtes optimaal benut. Dit heeft uiteraard ook een financieel voordeel, maar juist de verbindingen die er zijn ontstaan tussen verschillende mensen jong of oud, met of zonder zorg dat is waar we het voor doen”, aldus Michiel Wijnen, partner van Zenzo.

• Definieer een gezamenlijke droom en houd die droom met een zo constant mogelijk team als doel voor ogen zonder praktische bezwaren de boventoon te laten voeren. • Het gebouw faciliteert de droom. Het is van belang dat voor alle partijen hun gebouwdeel toegankelijk is via dezelfde entree/hal. Op deze wijze ontstaat de toevallige ontmoeting en daardoor samenwerking. • Maak praktische af spraken waarmee de droom praktijk kan worden. Mensen laten dromen los en haken af als het niet snel genoeg tastbaar wordt. • Iedere samenwerkende partij is even belangrijk in het ontwikkelproces om dominantie in de samenwerking te voorkomen. Een zorgpartij huurt wellicht veel meters, maar de kapper zorgt voor dagelijkse toeloop van mensen buiten het gebouw. • Samenwerken is een randvoorwaarde. Zelfstandig een proces doorlopen gaat sneller en lijkt makkelijker, maar voor de doelgroep wordt er uiteindelijk minder bereikt.

Kijk voor meer informatie op www.zenzo-mv.nl.

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

Tekst Sibo Arbeek

Zorgcomplex en expertisece

SMT realiseert voor de zorgaanbieders Thebe en GGz Breburg een zorgcomplex en een expertise centrum. Thebe is gespecialiseerd in intra- en extramurale behandeling en zorg binnen het zorgkantoor regio West-Brabant en werkt straks in het nieuwe gebouw samen met GGZ Breburg die zich toelegt op specialistische geestelijke gezondheidszorg. De kracht van de samenwerking is natuurlijk dat 1 + 1 veel meer oplevert.

hebe en GGz Breburg gaan op een gezamen lijke locatie zorg bieden voor kwetsbare ouderen, die zich niet meer zelfstandig kunnen handhaven in de eigen leefomgeving. Ook ontwikkelen zij een gezamenlijk expertisecentrum. Voor Thebe wordt een gebouwdeel ontwikkeld in de vorm van een specialistisch expertisecentrum voor ongeveer 100 verblijfsplaatsen met behandeling gerontopsychiatrisch en niet aangeboren hersenletsel, aangevuld met 10 plaatsen ‘observatie gedragsproblematiek’. Voor GGz Breburg wordt een gebouwdeel ontwikkeld dat uit 30 plaatsen met verblijf voor gerontopsychiatrische patiënten bestaat en daarnaast 10 plaatsen voor observatie. Beide projectdelen worden gelijktijdig en gezamenlijk ontworpen en gerealiseerd en leiden tot een stoer gebouw met een centraal hart op het terrein van Thebe in de wijk Princenhage in Breda.

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw woonzorggebouw met

OBSERVATIECENTRUM Ruth Verhagen is manager vastgoed en facilitair vanuit Breburg GGz: “We werken al langer samen en ervaren dat we de zorg op het snijvlak van onze twee organisaties nog beter kunnen organiseren. Het feit dat we allebei verouderde gebouwen hadden was een mooie aanleiding om ook fysiek de samenwerking te zoeken, waardoor de zorg nog beter kan worden aangeboden. Je ziet in de ontwikkeling van huisvestingsconcepten dat veel meer vanuit de belangen van de cliënt wordt gedacht en er dus niet meer standaard kamers worden gemaakt waarin meerdere cliënten op een kamer worden gehuisvest. Die visie delen wij en komt terug in een gezamenlijk programma van

observatiecentrum Opdrachtgever Stichting Thebe Gebruikers Stichting Thebe en GGz Breburg Design & Build bouwer SMT Bouw & Vastgoed Architect opZoom Arnhem BVO ongeveer 11.000 m² Verwachte oplevering Eind 2022

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

eisen.” Collega Paul Oomen van Thebe knikt: “Op het Princenhage terrein aan de Heilaarstraat is inmiddels ons verouderde zorgcentrum Haga gesloopt en op deze plaats gaan we een mooi nieuw gebouw neerzetten voor onze doelgroepen. Het wordt een eenduidig gebouw dat uit 4, 5 en 6 lagen bestaat met telkens tien appartementen. De uitwisselbaarheid en flexibiliteit is erg belangrijk. Een belangrijk element in die samenwerking is het gezamenlijke expertisecentrum. In het nieuwe gebouw heeft elke cliënt een eigen studio of appartement met pantry. Dat is een enorme verbetering, waar voorheen mensen een kamer en het sanitair deelden. De ontmoeting organiseren we vanuit het centrale hart; het grand café. Daar kunnen mensen elkaar en hun vrienden en familie ontmoeten, maar zul je ook onze professionals vinden.” Ruth knikt: “We gaan terug in kantoren en maken alleen nog vergader- en werkplekken. De zorg vindt immers bij de mensen zelf plaats. En de gezamenlijke observatieafdeling is echt uniek. Zo kunnen we cliënten eerst observeren waarin de basale problemen worden afgepeld. We zorgen voor een normale situatie met drie maaltijden, schone kleren en een dagstructuur. Het wordt dan makkelijker om de onderliggende problematiek te analyseren, waardoor we beter kunnen indiceren. Die indicatie kan vervolgens meer psychiatrisch of geriatrisch zijn. We gaan ook in onze teams samenwerken.” COMMUNITY DENKEN Directeur Geron Verdellen van SMT: “Twee weken geleden is de Design & Build overeenkomst ondertekend, na een jaar ontwikkelen en nu kunnen we

ZORGDOMEIN

entrum Thebe/GGz Breburg

“Je maakt omgevingen waar mensen kunnen leven en die moeten niet anders zijn dan normaal”

eindelijk bouwen. Deze opgave is op ons lijf geschreven; wij bouwen al jaren binnen het maatschappelijk domein en geloven in het community denken. Je maakt omgevingen waar mensen kunnen leven en die moeten niet anders zijn dan normaal. Waar nodig kan zorg verleend worden, maar dat ervaar je pas achter de voordeur.” Ruth knikt: “Het wordt een flexibel gebouw, waarbij de constructie is dat het ook reguliere woningen kunnen worden. Vooral in ons veld kun je niet langer dan tien jaar vooruit kijken en daarom hebben we er ook voor gekozen om te huren.” Paul: “Eerder hadden we een belegger aan tafel, maar die heeft zich teruggetrokken. Vastgoed is niet onze core business, maar we hebben er hier toch voor gekozen eigenaar te zijn en een deel aan GGz Breburg te verhuren. DIALOOGRONDES Geron: “De tenderprocedure werkte goed omdat er ook dialoogrondes waren, waarin Thebe en GGz

Breburg zich durfden uit te spreken, waardoor wij konden achterhalen wat zij echt nodig hadden.” Ruth knikt: “Je kunt een papieren ruimtestaat hebben, maar juist in de gesprekken scherp je elkaar en bereik je meerwaarde. Dat vonden we ook onderscheidend in de eerste gesprekken met SMT, de architect en de belegger. Dan proef je de cultuur binnen het bedrijf en voel je hoe ze in de wedstrijd zitten; dat haal je niet uit één presentatie vooraf. Wij wilden een partij die de belegging, bouw en architect in één inschrijving konden meenemen. Uiteindelijk is de belegger er toch tussenuit gegaan en heeft Thebe de rol overgenomen om het totale complex te bouwen en als verhuurder voor ons op te treden. Daar zijn we blij mee en we gaan er een mooi project van maken. In al onze stukken staat dat 1 + 1 drie oplevert. Onderweg was dat een soort mantra, waardoor we extra kritisch op onszelf en het proces waren.” Kijk voor meer informatie op www.smtbv.nl.

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

Belang van een woonzorgvisie De behoefte aan vormen van wonen met zorg in gemeenten neemt in hoog tempo toe en verandert. De aanleiding is de in 2015 veranderde wetgeving op het gebied van wonen en zorg en de toenemende vergrijzing van de bevolking.

oor vergrijzing neemt de druk op de Wmo de komende jaren alsmaar toe. Door te investeren in goed beleid op wonen met zorg, zullen de kosten voor het sociaal domein op termijn afnemen of minder toenemen. De Taskforce Wonen en Zorg moedigt alle gemeenten in Nederland aan om eind 2020 te beschikken over een woonzorgvisie. Om zo de groeiende groep ouderen, kwetsbare mensen en uitstroom uit Maatschappelijke Opvang of GGZ voldoende voorzieningen te bieden in hun toeÂ komstige woon- en zorgbehoefte. Een inventarisatie door ICSzorg laat zien dat slechts een klein aantal gemeenten een woonzorgvisie publiek beschikbaar heeft of in het totstandkomingsÂ proces zit. Die gemeenten gebruiken het als instrument voor het maken van prestatieafspraken met woningcorporaties en zorgorganisaties om actief

te kunnen sturen op het realiseren van voldoende geschikte woningen. Andere gemeenten gebruiken het als afwegingskader, om initiatieven uit de markt te kunnen toetsen aan het gemeente brede beleid. Gemeenten geven aan dat het verbinden van het sociale en het ruimtelijke domein essentieel is om tot een integrale visie te komen. Het is belangrijk dat samenwerkingspartners gedurende het gehele proces betrokken zijn, van het inzichtelijk maken van de lokale opgave en het vormen van een visie tot en met de realisatie. Kijk voor meer informatie over de woonzorgvisie op www.icszorg.nl of neemt u contact op met de adviseurs van ICSzorg: hans.voorberg@icszorg.nl, floor.driessen@icszorg.nl of monique.de.tombe@icszorg.nl. U kunt ook bellen: 06 - 82 41 71 36.

Hoe krijg je het DNA van jouw zorgvoorziening in de stenen? Een publicatie van ICSzorg:

Hart voor Huisvesting

download de publicatie op

SCHOOLDOMEIN

oktober 2020

icszorg.nl

www.breedveld.com

Voor elke ruimte en functionaliteit maken wij naar wens een optimale ruimteverdeler. Nederlandse productie en degelijkheid maken BREEDVELD wanden duurzaam en gebruiksvriendelijk. Paneelwanden

Glaswanden

Schuifwanden

Vouwwanden

Meer informatie: www.breedveld.com – T 0487 542888

Ruimte wordt waardevoller met Breedveld mobiele wanden www.bolidt.nl

SCHOOLDOMEIN

no.

jaargang 33 oktober 2020

Het bezielde gebouw van visie tot ingebruikname

Hanzehogeschool Wiebengacomplex, Groningen Lessenaarsdak (96 modules)

SPORTDOMEIN ZORGDOMEIN WIJKDOMEIN Magazine voor de perfecte leer-, werken leefomgeving

S P EC I A

16 PAG I ZORGD NAâ&#x20AC;&#x2122;S O M E IN

DE BETEKENISVOLLE leeren werkomgeving VAN BEDRIJFSPAND tot moderne leer-werkomgeving 2 + 1 + 2 = 5 UUR bewegend spelen en leren HEALING ENVIRONMENTS integraal benaderen

Schooldomein 1 - oktober 2020

Articles inside

Voorbeeld van een inclusieve samenleving – in de praktijk

Het slimste ziekenhuis dat er niet kwam

Hart voor huisvesting

Healing environments integraal benaderen

Gezondheid, duurzaamheid en onderhoud

Transparantie binnen tijdloze begrenzing

De betekenisvolle leer- en werkomgeving

Poly faciliteert de leeromgeving van vandaag en morgen

Mobiliteitstechniek op z’n best

VELUX en de kwaliteit van daglicht

Van bedrijfspand tot moderne leerwerkomgeving

Column – Adri Pijnenburg

Jouw missie begint op het Zwin College