18 WETENSCHAP
SPUI 50 01 | 2019 alumni.uva.nl
tekst • Emma Los illustratie • Mattmo
EEN REIS NAAR HET VERLEDEN MET AMSTERDAM TIME MACHINE
‘WE MOETEN AF VAN HET IDEE DAT ER SLECHTS ÉÉN VERHAAL TE VERTELLEN IS OVER DE GESCHIEDENIS’ Het team van Julia Noordegraaf werkt aan de Amsterdam Time Machine, een revolutionair, complex informatiesysteem om toegang te krijgen tot het verleden. ‘We leren veel innovatieve verteltechnieken van gamemakers.’ Een Google Earth, waarbij je je door het Amsterdam uit het verleden kunt bewegen, op wijk-, straat- en huisniveau. Dat is Time Machine, volgens Julia Noordegraaf, hoogleraar Digitaal erfgoed en directeur van het Amsterdam Centre for Cultural Heritage and Identity. Met haar team werkt ze aan een revolutionair project waarmee een reis naar het verleden mogelijk wordt. De basis van de Time Machine bestaat uit drie bouwstenen: historische kaarten, 3d-reconstructies van straten en gebouwen, en een zogenoemde linked data cloud. Daarin wordt open source data verzameld en aan elkaar verbonden. Die data betreffen bijvoorbeeld boedelbeschrijvingen, bouwtekeningen, bevolkingsregisters en schilderijencollecties. Maar ook middeleeuwse manuscripten en historische objecten, moderne romanteksten, smartphone- en satellietbeelden kunnen worden gebruikt. Concreet werkt dat op de volgende manier, vertelt Noordegraaf: ‘Ik woon op de locatie waar tussen 1936 en 1974 het Hallen Theater stond, aan de Jan van Galenstraat in Amsterdam. Met de Time Machine kunnen we deze bioscoop en andere theaters lokaliseren en in 3D reconstrueren. Ik verheug me erop straks het Hallen Theater binnen te kunnen gaan en er samen met andere bezoekers Modern Times met Charlie Chaplin te bekijken, de film die daar in de jaren dertig ook echt draaide.’ De gegevens die voor het project nodig zijn worden aangeleverd door wetenschappers, maar ook door musea, bibliotheken en archieven. Noordegraaf werkt bijvoorbeeld samen met de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, de Gemeente Amsterdam, het Stadsarchief Amsterdam, de Koninklijke Bibliotheek en Adamnet (de vereniging van Amsterdamse bibliotheken), het Eye Filmmuseum, het Rijksmuseum en het Amsterdam Museum.
De informatie over de programmering van het Hallentheater komt uit Cinema Context, een unieke, open access database waarover Noordegraafs team de beschikking heeft. De database is samengesteld door haar vroegere collega Karel Dibbets, die in 2017 overleed. Deze UvA-docent Filmgeschiedenis verzamelde tienduizenden gegevens over alle Nederlandse bioscopen en de daar vertoonde films vanaf 1896, maar ook de mensen en bedrijven achter die bioscopen. Met een financiële gift aan het Amsterdams Universiteitsfonds stelde Dibbets de toekomst van Cinema Context voor lange tijd veilig. Door de door Dibbets verzamelde gegevens te koppelen aan locatiepunten, in dit geval de kaart van Amsterdam, kunnen onderzoekers nieuwe vragen stellen: hoe waren de bioscopen verspreid over de stad, in welke buurten stonden ze, hoe was de bevolkingssamenstelling daarvan? Daaruit valt bijvoorbeeld op te maken of bioscoopbezoek met sociaaleconomische klasse te maken had.
‘AMSTERDAM TIME MACHINE HOUDT NIET OP BIJ DE GRENZEN VAN DE STAD’ Noordegraaf: ‘Als cultuurhistoricus, gespecialiseerd in filmgeschiedenis, zoek ik altijd naar nieuwe methodes om het verleden te bestuderen. Hoe kunnen we historisch onderzoek innoveren door zelf nieuwe data en tools te maken? Met Amsterdam Time Machine kunnen we het dagelijks leven van gewone, anonieme mensen digitaal reconstrueren en zo de geschiedenis van onderaf bekijken.’ Amsterdam Time Machine wil zich niet tot één visie beperken, en houdt ook niet op bij de grenzen van de
stad. Noordegraaf: ‘Geen gebied staat op zichzelf. We hebben de halve wereld leeggeroofd om Amsterdam te kunnen bouwen. Al die handelsroutes en migratiebewegingen willen we ook met het Time Machine-project zichtbaar maken. Dat maakt het tot een zeer tijdrovend project, want 450 jaar Amsterdam is niet één, twee, drie op te bouwen. We beginnen met een grijs schaalmodel dat als een kleurplaat langzamerhand steeds meer volgetekend zal raken. Over vijf jaar willen we een prototype hebben van de Amsterdam Time Machine, over tien jaar moet er echt iets staan.’
SCHADUW De Amsterdam Time Machine is deel van het onderzoeksprogramma Creative Amsterdam: An E-Humanities Perspective (CREATE), dat Noordegraaf in 2014 opzette. Niet alleen voor historici en andere academici is dit programma interessant, ook voor de makers van overheidsbeleid en educatieve programma’s, onderzoekers en de entertainmentindustrie is er een schat aan informatie uit te halen. Noordegraaf: ‘Iedere keer als er in de stad iets gebouwd wordt, wil de gemeente weten hoe dat oogt in het straatbeeld. Om dat te visualiseren worden digitale modellen en simulaties gemaakt. Want wat betekent een nieuw gebouw voor de bestaande infrastructuur, hoe valt de schaduw, hoe pakken de veranderingen uit onder verschillende weersomstandigheden?’ Om dit visualiseren eenvoudiger en goedkoper te maken, is de gemeente Amsterdam begonnen de hele stad in 3D te laten namaken. Door deze simulatie te verbinden met de Amsterdam Time Machine krijgen zowel de beleidsmakers als de onderzoekers een compleet beeld van de evolutie van de stad door de eeuwen heen. En het wordt bijvoorbeeld meteen duidelijk waar oude waterwegen liepen, waar al uitgebreid archeologisch onderzoek is gedaan en wat daar is gevonden. Noordegraaf: ‘Het bijzondere aan Nederland is dat we een relatief klein gebied beslaan met een hoogwaardige digitale cultuur. Er is een grote bereidheid
