Wandelmagazine 1 2021 by Virtùmedia

www.wandelmagazine.nu

NR 1 MAART 2021 • € 6,99

voor de nieuwsgierige wandelaar

20 pagina's wandelideeën in eigen land

De mooiste

bloembollenwandelingen

van Nederland

Ontdekkingen in het Paderborner Land Tips voor solowandelaars

Jordanië Helemaal van noord naar zuid

Portugal Flamingo’s en kokkels bij Faro

Luxemburg Drie dagen lang over de Lee Trail

St. Cuthbert’s Way De wonderheilige van Engeland achterna

Inhoud

Bloembollentochten

14 26 32

32 Nederland

Langs onze allermooiste bollenvelden Schotland

De historische St. Cuthbert’s Way Luxemburg

De Lee Trail op en neer

2 Wandelmagazine 1-2021

36 41 50

Portugal

Flamingo’s spotten bij Faro Duitsland

Afwisselend Paderborner Land Jordanië

Met een ezel door de woestijn

Gezondheid!

Oekraïne

De moerassen van Pripjat

En ook nog 04 06 08 10 25 46

55 57 60 71 75

Onderweg Lopend vuur – Twan Huys Verslag WinterWandeling Frisse neus – Hart van de Betuwe Column Willy van de Riet Natuur om de hoek – Ankeveense Plassen & ’s-Graveland Tips voor Solowandelaars Uitgerust Boeken Wat zien ik? 173-609 Friesland, Ameland Colofon

Er wordt in deze tijd vaak gewezen op de gevolgen van corona voor onze gezondheid (Blijf thuis! Blijf gezond!) en er wordt aangeraden om (alleen) naar buiten te gaan omdat het goed voor ons is. Dat wandelen gezond is, wisten jij en ik al lang natuurlijk, maar steeds meer studies bevestigen nogmaals dat een ommetje, al is het maar een half uurtje per dag, en het liefst in de natuur, ook goed is voor ons mentale welzijn. En dat is hard nodig, want steeds meer mensen lijken onder de langdurende maat regelen vooral psychisch te lijden – van coronakilo’s hadden wij, wandelaars, toch al nooit zoveel last, toch? Ik lees gelukkig over steeds meer initiatieven die het wandelen moeten bevorderen en verwijs hierbij naar de voorbeelden in onze rubriek Onderweg. En we merken het ook aan de belangstelling voor dit tijdschrift; meer en meer lezers worden abonnee, waarvoor dank! Met dit nummer begint een nieuwe jaargang boorde vol tips voor ‘frisse neuzen’ en aanverwante omme tjes. Met dit keer heel veel inspiratie voor uitstappen in eigen land. Ruttes advies van vorig jaar (weet je nog, die eerste, intelligente lockdown?) hebben wij ter harte genomen; onze redactieleden verzamelden leuke, heel diverse wandelingen verspreid over het land en schreven erover. Genoeg om er in de nieuwe rubriek Frisse neus (wat anders?) enkele jaargangen mee te vullen. Zomaar een reeks mooie benen strekkers die je uiteraard altijd kunt lopen. We waren vorig jaar nog in volle lockdown toen de bollenvelden in bloei stonden en onze redacteurs uitzwermden om voor dit nummer enkele minder druk bezochte bollenwandelingen te scouten. Dus trek begin april zeker je wandelschoenen aan en geniet van dit typisch Nederlandse kleurenspektakel! Uiteraard blijven we ook ons DNA getrouw en laten we je bovendien meegenieten van wandelavonturen in nabije en verre buitenlanden, met bijvoorbeeld het verslag van een adembenemend solo-avontuur van Tamar Valkenier in Jordanië en ideeën voor korte wandelvakanties in Duitsland. Luxemburg en het Verenigd Koninkrijk. Want straks ‘mogen’ we gewoon weer. Op het moment dat je dit nummer in handen hebt is de lente weer volop begonnen. Dus blijf gezond en trek erop uit, naar onze bollenvelden en verder!

@jvandevo @mild_adventures

1-2021 Wandelmagazine 3

Onderweg Nieuws voor wandelaars

Redactie Rick Eggink

Foto: KWBN

4 Wandelmagazine 1-2021

Fiets en Wandelbeurs 2021 online De Fiets en Wandelbeurs editie 2021 wordt een digitaal gebeuren. In plaats van een beurs in een fysieke beurshal zal op 23 en 24 april 2021 een online evenement plaatsvinden. Het online evenement is een alternatief voor de beurzen die normaliter in Gent en Utrecht zouden plaatsvinden. De data van beide beurzen waren al eens verplaatst, maar door het aanhouden van de coronacrisis achtte de organisatie het niet mogelijk om de evenementen op een veilige manier te laten plaatsvinden. Beide beurzen worden nu vervangen door één online evenement, op 23 en 24 april. Online evenement Net zoals tijdens de normale beurs zal je tijdens de online editie heel wat inspiratie en informatie op kunnen doen voor een komende bergvakantie. Er zijn online ‘stands’ waar je via een realtime chat vragen kunt stellen aan standhouders en specialisten. Ook zijn er online lezingen en workshops die je kunt volgen. En voor de gezelligheid is er zelfs een online café, waar je online borrelt met andere fietsen wandelliefhebbers. www.fietsenwandelbeurs.nl

Borging wandelnetwerken in de Nationale Omgevingsvisie De regering heeft ter goedkeuring aan de Tweede Kamer de Nationale Omgevingsvisie (NOVI) aangeboden. Dit is de langetermijnvisie van het Rijk op de toekomstige inrichting en ontwikkeling van Nederland. De Tweede Kamer heeft de Omgevingsvisie niet goedgekeurd dan met een aanvullend amendement waarin wordt aangedrongen op meer aandacht voor landelijke wandelen fietsroutes. Deze motie is met 85 procent van de stemmen aangenomen. Als een motie met zo’n meerderheid wordt aangenomen mag je verwachten dat er extra aandacht aan wordt besteed. Aandacht wordt vooral gevraagd voor de samenwerking van het Rijk, de provincies en de gemeenten om bureaucratische barrières te overkomen om problemen op spoor-, water- en autowegen op te kunnen lossen. www.wandelnet.nl

Foto: J. Vandevoorde

Het netwerk Zorg van de Zaak, een organisatie van arbodiensten en andere instellingen in de gezondheidszorg, pleit ervoor om preventief te wandelen tijdens het werk. Juist nu veel mensen thuis moeten werken, is het belangrijk om wandelen te integreren als onderdeel van hun werkdag. Uit een onderzoek van bij hun aangesloten bedrijven blijkt dat 84 procent van de werknemers wel eens wandelt op een werkdag. Zorg van de Zaak introduceerde in november daarom samen met de Koninklijke Wandel Bond Nederland (KWBN) de Wandelen Werkt-app. In deze app maken medewerkers in acht weken kennis met wandelen en hoe dit kan bijdragen aan een verbeterde fysieke en mentale gesteldheid. De app biedt artikelen, opdrachten, podcasts en video’s. www.zorgvandezaak.nl

Foto: Fiets en Wandelbeurs

WANDELEN WERKT-APP Wandelen in eigen land kleinste CO2 voetafdruk In het Trendrapport Toerisme 2020, wordt beschreven wat de trends in het toerisme waren voordat de coronacrisis vorig jaar toesloeg. Stadswandelingen zijn het populairst bij toeristen en Amsterdam is de meest bezochte stad (of dit na de coronacrisis nog het geval zal zijn, is de vraag). De grootste groep buitenlandse bezoekers zijn Duitsers uit NoordrijnWestfalen. Belgen verblijven meestal in vakantieparken onder de grote rivieren. Britten die naar Nederland komen doen dat het meest voor zaken. Belangrijk tegenwoordig is ook wat de milieu-impact van een vakantie is. Dit wordt afgemeten aan de hoeveelheid CO2 die uitgestoten wordt (de zogenaamde CO2-voetafdruk). De afstand die moet worden afgelegd tot de vakantiebestemming geeft de meeste vervuiling. Als je je tijdens de vakantie alleen lopend verplaatst, geeft dat een zeer geringe uitstoot. Je kan daarom stellen dat een wandelvakantie in eigen land vieren de kleinste CO2voetafdruk oplevert. Het Trendrapport Toerisme 2020 is een jaarlijkse uitgave van onder andere het CBS en Holland Marketing.

Foto: R. Eggink

PronkjewailpadOost coronaproof

Nieuw Betuwepad ontvangt subsidie van FruitDelta Rivierenland Er komt een nieuw Betuwepad, een initiatief van Jan de Boer, burgemeester van de gemeente Buren. De ontwikkeling wordt gefinancierd met een subsidie van FruitDelta Rivierenland, een potje voor nieuwe initiatieven. Het wordt een rondwandeling van ongeveer 150-200 km. Enkele stukken kunnen ook als dagwandeling gelopen worden. De route gaat langs plaatsen als Tiel, Geldermalsen en Culemborg en zal de wandelaar kennis laten maken met het landelijk gebied tussen Waal, Linge, Nederrijn en Lek, met bloeiende fruitbomen in het voorjaar en glanzende appels en peren in het najaar. De wandelgids van het Betuwepad zal eind 2021 verschijnen.

Foto: Wandelnet

Algemeen bekend is dat wandelen goed is voor de fysieke en mentale gezondheid. Je krijgt meer energie en bent productiever na het lopen van een ommetje. Ideaal dus om het zittende kantoorleven mee te onderbreken. De Ommetje-bedrijvenchallenge wordt georganiseerd door de Hersenstichting en Stichting Wandelnet en loopt tot en met 31 maart. Om deel te nemen betalen bedrijven een bijdrage aan de Hersenstichting. Werknemers downloaden de app Ommetje. Die regis treert hoeveel kilometer er gelopen wordt tijdens het werk. De top drie – de bedrijven die gemiddeld de meest punten behaald hebben – wordt bekend gemaakt op donderdag 8 april, tijdens de Wandel naar je Werk-dag 2021. www.hersenstichting.nl/ommetjebedrijven

Nijmeegse Vierdaagse gaat niet door Met pijn in het hart heeft de stichting De 4daagse besloten dat de 104e editie van de Vierdaagse in 2021 niet doorgaat. Het is onmogelijk om alle wandelaars anderhalve meter afstand van elkaar te laten houden. Bovendien verwacht men dat de vaccinatiegraad nog niet hoog genoeg is in de derde week van juli. “Juist in deze tijd hadden we heel graag voor een lichtpuntje gezorgd”, zegt Lotte Janssen, hoofd van het organisatiebureau. “Wij zijn ontzettend teleurgesteld dat de Vierdaagse voor het tweede jaar op rij niet door kan gaan. Deelnemers die in 2020 stonden ingeschreven en hebben betaald, blijven in ieder geval verzekerd van deelname bij de eerstvolgende editie van de Vierdaagse.” www.4daagse.nl

Foto: Sharon Willems

Landelijke Ommetjebedrijvenchallenge

In april 2021 opent de nieuwe Oostroute van het Pronkjewail pad. Het wordt een evenement dat je geheel coronaproof kunt wandelen. Het Pronkjewailpad verbindt de mooiste plekjes van de provincie Groningen met elkaar. Na de Noordroute (2018, 250 km) en de Zuidroute (2019, 350 km) opent in april 2021 de Oostroute (ca. 200 km). De Noordroute en Zuidroute blijven geopend en zijn zelfs iets aangepast. Beide routes hebben de afgelopen jaren nieuwe stempelposten gekregen. Daarnaast zijn er, in verband met de maatregelen rond corona, digitale stempelposten toegevoegd waarbij de wandelaar via de app stempels kan verzamelen en een opdracht moet maken. Overigens zijn alle routes nu ook te wandelen aan de hand van wandelknooppunten. Vraag de wandelknooppunten aan via de site. www.pronkjewailpad.nl

1-2021 Wandelmagazine 5

We kennen journalist Twan Huys van de actualiteits programma’s op tv. Daarnaast schreef hij zes boeken. Met de lancering van zijn zevende boek Wandellust een jaar geleden kwam Twan ineens ook onder de aandacht van de wandelliefhebber. Tijdens een ommetje door het Amsterdamse Bos ontdekte ik dat Twan Huys ook werkelijk een gepassioneerde wandelaar is. TEKST JUDITH VAN BILSEN FOTO’S SABRINA GAUDIO

6 Wandelmagazine 1-2021

Twan Huys

“T

oen ik de mensen benaderde met het verzoek of ze een dag met mij wilden wandelen voor mijn boek Wandellust, kreeg ik keer op keer de opmerking: “Ik wist niet dat jij zo’n wandelaar was!’ Blijkbaar wisten mensen dat nog niet van mij”, lacht Twan als ik eveneens mijn verbazing uitspreek over het feit dat hij zo’n fervente wandelaar is. “Wat overigens niet zo vreemd is, want ik probeer privé en publiek altijd gescheiden te houden. Dus ik heb er ook nooit echt over gepraat.” Twan blijkt opgegroeid te zijn met wandelen. Zijn ouders namen hem regelmatig mee op pad en ieder jaar waren ze steevast in Zuid-Limburg te vinden, in het Gerendal. Die traditie bestaat nog steeds, vertelt Twan. “Ieder jaar rond Kerst gaan we een weekje naar een huis in het Gerendal. Met mijn zus, ouders en de rest van de familie.” Als kind ging dat wandelen niet altijd van harte en Twan herkent dat nu bij zijn eigen kinderen: “Soms beklagen ze zich. Maar dat is het grappige aan wandelen, het verzet duurt een paar minuten en dan is het weg. Zo is dat bij ons vroeger ook gegaan.” Gezin Zelf wandelt Twan zo’n drie tot vier keer per week. Hij lacht: “Als die rondjes door de stad ook meetellen!” Het liefst gaat hij met het hele gezin op pad. Zo wandelde hij tijdens een vakantie de Malerweg in het oosten van Duitsland. “Daar zaten toch lange dagen tussen. Het scheelde dat het mooi weer was. Omdat ik ze (de kinderen) dus wel graag mee wil nemen, dat vind ik het leukste, zitten we doorgaans tussen de 15 en de 20 kilometer per dag”, blikt hij terug. Overigens zag hij in Duitsland wel veel gezinnen die lange wandeltochten ondernamen: “Ik heb het gevoel dat wandelen in Duitsland toch veel meer een bezigheid is van jongeren dan in Nederland. Op de Malerweg kwamen we veel gezinnen tegen. Jonge ouders met kinderen in draagzakken. In Nederland wordt toch vaak gedacht: ze zijn er te jong voor of ze houden het niet vol. Gelukkig begint dat toch te veranderen en zie je ook steeds meer

JE EIGEN EXEMPLAAR VAN WANDELLUST?

Lopend vuur

Nederlanders met hun hele gezin op pad gaan.” Ook bij de wandelingen voor zijn boek, waarbij Twan telkens met een andere persoon samen op pad is, nam hij iedere keer zijn gezin mee. “Ik ging dan een middag met de gast voor het verhaal op pad. Maar ik trok er dan wel een dag of vier of vijf voor uit. Dat is echt een voorwaarde, dat je langer in zo’n gebied bent dan een uur. Want het leuke is, als je er langer bent, dan praat je met de mensen in de buurt en met bijvoorbeeld boswachters die veel verstand hebben van het gebied. Dat is heel verrijkend en ontzettend leuk!” Overnachten doet het gezin Huys altijd in boswachtershuisjes van Natuurmonumenten. Bekend terrein voor Twan: “Ik huur die boswachtershuisjes al heel lang. Bijvoorbeeld met mijn familie in het Gerendal in Zuid-Limburg. Dus ik wist dat zij overal in het land op de mooiste plekken die huizen hebben staan.” Rolls Royce Als ik vraag wat voor een soort wandelaar hij is, begint Twan te lachen: “Een slecht voorbereide wandelaar! Ik neem graag zo min mogelijk spullen mee. Soms vergeet ik zelfs om een flesje water mee te nemen. En ik had ook hele slechte wandelschoenen, daar liep ik al meer dan tien jaar op. Niemand weet waarom. Een paar maanden geleden kreeg ik een uitnodiging om mee te doen aan een tv-programma. Daarvoor moest ik een wandeltocht in Denemarken maken. Toen dacht ik: ik ga eindelijk eens goede schoenen kopen. Dat had ik natuurlijk veel eerder moeten doen. Deze zitten perfect en ik loop er eigenlijk bijna zes dagen per week op. En dan ga je ook sneller een wandeling maken, als je de geschikte schoenen al aan hebt.” Twan knipoogt: “Het is de Rolls Royce onder de wandelschoenen.” En daarmee is hij klaar om nog veel prachtige tochten te maken. “Ik heb nog onvoorstelbaar veel wandelingen op mijn lijstje staan.” Gelukkig wil hij een aantal plannen wel met mij delen. “Een jaar of drie geleden kwam het boek Het Zoutpad uit. Ik heb de auteur (Raynor Winn, red.) laatst geïnterviewd. Dat lijkt me een fantastische route! Zij vertelde een paar maanden geleden dat het daar nu wel erg druk is geworden door het succes van het boek. Ik merk dat zelf ook. Ik heb altijd gezegd dat ik het Gerendal in Limburg zo mooi vind en daar lopen mensen nu met mijn boek rond. Ik vind dat heel leuk hoor, maar zodra je de schijnwerper op een mooie route zet, wordt het er wel drukker.” En natuurlijk wil Twan ook terug naar het land waar hij verschillende jaren woonde: de USA. In Wandellust vertelt hij dat hij verschillende etappes van de beroemde Appalachian Trail wandelt. “In het noordelijk deel heb je de White Mountains. Waanzinnige tochten kun je daar maken! We waren ook van plan om vorig jaar zomer weer nieuwe delen van die route te lopen. Maar ja, dat gaat voorlopig niet. Amerika is echt een waanzinnig wandelland!”.

Twan Huys wandelde voor zijn boek Wandellust over de mooiste Nederlandse wandelpaden. Laat vóór 30 april via wandelmagazine.nu/wandellust weten wat jouw mooiste Nederlandse wandelervaring is en maak kans op een van de drie exemplaren van Twans boek.

1-2021 Wandelmagazine 7

Eerste WinterWandeling groot succes Individueel en toch samen wandelen in coronatijd. Onze allereerste WinterWandeling van 14 tot 21 februari was een groot succes. Stichting Run in the Sun en Wandel magazine bedachten een nieuw wandel evenement waarbij deelnemers zich niet inschrijven voor een vaste afstand, maar wel voor de wandelduur die het best past bij de

Sam Jonah Buters

Jos van Donkersgoed

persoonlijke ambitie en mogelijkheden. Ook start- en finishplek mochten naar eigen wens worden ingevuld. In plaats van een stempelpost stuurden de deelnemers achteraf een foto om hun deelname te bevestigen. Zo werd ontdekking belangrijker dan prestatie. We ontvingen foto’s uit binnen- en buitenland. Deelnemers van het eerste uur lieten

zich op 14 februari nog graag trakteren op een prachtig winters decor. Zij die zich later in de wandelweek meldden, werden ontvangen met echt lenteweer. Een tweede editie laat dan ook niet lang op zich wachten! De Wandelmagazine Lentewandeling vindt plaats tussen 5 en 13 mei 2021. Meer weten? Ga naar wandelmagazine.nu

Alda Kohler

Silvana Horstman

Thea LIjster

Erik van Wifferen

Annemarie de Liefde

Debby de Liefde

Fonny Smink

Free Hulshof

Ella Bowier

Henk Bloemers

Froukje Oostenveld

Marjan van Nuland

Monique van Embden

Els Mulder Ylona Bakker

Isa van der Wildt

Rita Leus

Saakje van Veen Ton Gillis

8 Wandelmagazine 1-2021

Stuurden geen (geldige) foto in: Desiree Bel, Annemarie Bodbijl, Heidi Bontius, Sylvia de Bood-Zijlstra, Marjon Brattinga, Ria van Doorn-Bakker, Ruud van der Haven, Veronique van Houwelingen, Willem Hulshof, Paul de Kaper, Marga Korthof, Karen Meijs, Jolanda Muilwijk, Anja Petzinger, Patrick Petzinger, Getsje Postma, Marjolein Rikmenspoel, Toos Swart-Smeulders, Henriette Wullems, Nieske Zijlstra.

Arnold van de Haven Willeke Stel

Claudia van de Veeken

Erik van de Haven

Harry de Vos

Eljada vd Broek

Ria Snabel

Karin Luchies

Klaartje Grol

Wanda Rachidi

Minie Meijer

Naomi Tops

Helma de Haas

Rob van der Linden

Helen Gräper

Jet Mertzenich

Irene Kappinga

Guus en Ina

Elisabeth Hulshof

Romano Jouvenaar

Familie Petzinger

Nathalie de Nooijer

Petra Dreschler

Vera Fransen

Mieke Broeren

Melanie Verriet

Visa Plat

Gerda Kos

Monique Wijnen

Darline Couseart

PartnersWandelnet en Fietsersbond brengen samen met werkgevers Werken in Beweging. In opdracht van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport helpen we je om je mede werkers dagelijks meer te laten bewegen door vaker te fietsen en te lopen.

The Secret to happiness is freedom, is een credo waarin wij als Double Performance voor staan. Mensen die weer dingen kunnen gaan doen die ze leuk vinden. Vrijheid en mobiliteit vergroten draagt bij aan het verhogen van iemands levens kwaliteit en bijdrage in de samenleving.

Het tijdschrift over leven, wonen en werken voor mensen met een lichamelijke beperking.

www.werkenbeweging.nl

www.doubleperformance.nl

José Hoogstraten

Rien de Wolff

www.supportmagazine

1-2021 Wandelmagazine 9

Nederland

Dwalen door het hart

Betuwe

Tijdens de lockdown van voorjaar 2020 mochten we niet veel, maar van premier Rutte nog wel een ‘frisse neus’ halen. Die boodschap was niet tegen dovemansoren gezegd. Maandenlang trokken onze redactieleden erop uit in hun eigen streek. Want Nederland bulkt van de mooie plekjes en die brengen we in deze nieuwe reeks naar je toe. Want waarom zou je alleen in een crisis gaan wandelen?

Laan op landgoed Soelen.

TEKST & FOTO’S JONATHAN VANDEVOORDE

e eerste zonnige dagen van april lokken elk jaar veel mensen uit hun winterslaap. Deze keer had de thermometer op 8 april al 23 graden aangetikt, een record. Na een dag werken achter de computer geen mooiere gelegenheid om de benen even te strekken, dacht ik. Op naar Kerk-Avezaath, een rustig dorp vlak bij Tiel in het hart de Betuwe, horend bij de Oranjegemeente Buren. Ik heb mijn zinnen gezet op het Teisterbantpad, een gemarkeerd Klompenpad waarvan ik een wat grof getekend kaartje van de website heb uitgeprint. Meer heb ik niet nodig. De rode markeringen zijn voor mij altijd slechts een leidraad; in functie van smaak, licht, tijdstip en de dikte van mijn schoenzolen snij ik graag hoekjes af, of doe ik er juist een lusje bij – noem het beroepsmisvorming. In het open Betuwse landschap van akkers en boomgaarden heb ik maar enkele bakens nodig om mijn weg te vinden: de kerk van Kerk-Avezaath, waar ik mijn auto achterlaat; de hoge bakstenen kerktoren van Zoelen, molen De Korenbloem en de A15 met de Betuwelijn die ernaast loopt. Verdwalen kan gewoon niet. Teisterbant Dat dubbele lint in het landschap laat ik snel achter me als ik de bordjes van het klompenpad in noordelijke richting volg, eerst de straatweg volgend. Dit land van rivierklei is gedrenkt in het zweet van hardwerkende agrariërs, al eeuwenlang. Ik pas-

10 Wandelmagazine 1-2021

seer grote herenboerderijen en statige herenhuizen met op de bordjes bij de ingang “Huize Juliana” en “Teisterbant”, maar ook moderne boerenbedrijven. Teisterbant was in de middeleeuwen de naam van een gouw die zich uitstrekte van Vlaardingen tot Tiel. En de naam ‘tiend’ kom ik onderweg ook een paar keer tegen, mogelijk verwijzend naar het tiende deel van de opbrengst van een perceel dat boeren vroeger moesten afstaan aan hun heer. Waar ik het asfalt kan mijden houd ik mij graag aan de bekende routebordjes van het klompenpad. Akkers en boomgaarden wisselen elkaar af. Mijn timing is bijna perfect: de peren- en kersenbloesems zijn al uit en zorgen, vooral nu de late middagzon steeds lager gaat staan, voor een ongekend visueel spektakel. De appelbomen daarentegen staan nog in de knop en zijn over een dikke week pas aan de beurt. Landgoed Soelen Ik merk dat het pad mij met opzettelijke omwegen steeds dichter bij het beboste gebied brengt dat ik in het oosten heb zien liggen. Dan duikt de route landgoed Soelen in: een voormalig agrarisch landgoed met bijbehorend kasteel uit de zestiende eeuw dat op de oude stroomwallen van de Waal en de Linge is aangelegd, meer dan 150 hectare groot. Hoge rijen beuken en boomgaarden vormen nu mijn wandeldecor. Lammetjes dartelen rond hun moeder onder de bloesemtakken van oude hoogstamfruitbomen. Het klompenpad slingert door een bos-

Een Betuwse idylle.

schage waar ik een paar keer moet bukken voor omgevallen bomen. Dan leidt het mij weer de wijde open akkers in. Laat maar, met vlak, agrarisch land heb ik persoonlijk niet zo veel, dus besluit ik mijn eigen route naar Zoelen te zoeken, tegen de grenzen van het fotogenieke parklandschap van het landgoed aan schurkend, om daar de officiële draad weer op te pakken. Kasteel Ik kom uiteindelijk uit bij kasteel Soelen zelf, een prachtig geproportioneerd gebouw dat met zijn puntdak boven de bomen van zijn aangelegde park uitsteekt en daarom vanuit de vier windstreken al van ver te zien is. De sfeer is die van een zwoele zomeravond. Muggen lijken wel vuurvliegjes in het gele tegenlicht van de avondzon.

Frisse neus

Zestiende-eeuws kasteel Soelen.

WANDELWIJZER Vaders laten de hond uit, een jonge moeder haar twee kleuters. In de watergracht gaat een ganzengezin (elf jonkies!) er vanwege mij vandoor. Onder het dichte bloesemdak van een boomgaard op de rand van het landgoed is een gezin met een paard doende tijdens een heuse fotoshoot. Een meisje in een lange, witte jurk poseert naast een echte Black Beauty die zich door de eigenaar nauwelijks laat intomen. Broer en zus zitten wat te soezen onder de bloesems. Het dier zal wel de lente in z’n kop hebben, net als ik, blij om weer naar buiten te mogen. Dit plaatje is een idylle, Betuwe-stijl. Mooier wordt het hier niet.

Het Teisterbantpad is een gemarkeerd rondje vanuit Kerk-Avezaath of Zoelen van 13 kilometer. Maar met een beetje bedoeld verdwalen maak je de wandeling makkelijk langer of korter (er zijn ook officiële, gemarkeerde afkortingsstukjes, ‘routeverkorters’ genoemd). Iets meer dan de helft gaat over asfalt. Aanlooproute vanuit station Tiel. Er is in de buurt ook een wandelnetwerk van andere, goed gemarkeerde routes van 4 tot 12 km lengte die wel voor het grootste deel verhard zijn. Op Landgoed Soelen zelf kun je ook mooi, rustig kuieren. Het ‘Rondje Landgoed Soelen’ is 3 km lang. Meer informatie op www.staatsbosbeheer.nl (zoek op ‘Soelen’). Horeca naast de kerk van Zoelen, Herberg De Zoelensche Brug. Tip Begin tot midden april staan de boomgaarden in bloei, maar in de herfst zijn de beuken op het landgoed op hun mooist. Meer weten? • www.rivierenland.nl – met gedetailleerde kaarten van wandelnetwerkroutes. • www.klompenpaden.nl – vooral de mobiele app geeft onderweg handige informatie over bezienswaardigheden langs de route. 1-2021 Wandelmagazine 11

Wandel Noord-Holland

Walhalla Ontdek en beleef Noord-Holland. In dit misschien wel mooiste stukje Nederland vind je wonderschone en vaak nog ongerepte natuur. Goed voor vele kilometers wandelroutes door oer-Hollands laagland. Langs de drie kusten die Noord-Holland zo uniek maken ga je over de duinen van zilt naar zoet. Door polders en over dĳken langs de bĳna eindeloze, in het voorjaar uitbundig bloeiende tulpenvelden. Via authentieke dorpjes wandel je kleinstedelĳke stadskernen binnen. Veel met een rĳke maritieme of nautische historie en altĳd vol verhalen. Het allermooiste van 'ons Noord-Holland'? Die rust en ruimte, het hele jaar door.

wandelenbovenamsterdam.com

Westfriese laagland

De Nollen, Den Helder

Kolhorn was voor de inpoldering van de Zuiderzee een vissersdorp. Nu een echt lintdorp middenin de polder. Kolhorn is ook het kruispunt van een ander bĳzonder wandelpad, namelĳk het Streekpad Westfriese Omringdĳk. Alle etappes en uitgebreide informatie kun je vinden op:

noordhollandpad.nl

Tulpenvelden, Julianadorp

Wandelen in De Kop Om de Kop van Noord-Holland te ontdekken kun je kiezen voor etappes 3 t/m 7. Je start dan in marinestad Den Helder en loopt langs de kust naar Julianadorp. In het voorjaar vind je hier achter de duinen de bloeiende tulpenvelden. Via het dorpje Wieringerwaard wandel je naar Den Oever. Je bent inmiddels op het voormalig eiland Wieringen. In de buurt van vissersplaats Den Oever kun je de verse vis al ruiken. Je volgt nu het Noord-Hollandpad langs het Amstelmeer richting Kolhorn.

Het Streekpad telt 8 etappes en heeft een totale lengte van 147,4 km. Ook voor deze bĳzondere wandelroute vol natuur, cultuur en rĳke geschiedenis geldt, plan je route, je overnachtingen en maak je ‘must do, must see’ lĳstje. Ga naar: wandelnet.nl.

Streekpad Westfriese Omringdĳk De Westfriese Omringdĳk omringt WestFriesland, van Alkmaar langs Kolhorn, Medemblik, Enkhuizen en Hoorn en terug naar Alkmaar. 1200 jaar geleden was Westfriesland een veenmoeras dat boven de zeespiegel lag. De eerste pioniers markeerden stukken grond en groeven er sloten omheen. Dat was om het overtollige water af te voeren. Zo legden ze ook dĳkjes en kaden aan. Al die dĳken achter elkaar vormden rond 1250 al een geheel: de 150 kilometer lange Westfriese Omringdĳk.

Westfriese Omringdĳk

Het Noord-Hollandpad loopt van Texel naar het Gooi, is 284 km lang en opgesplitst in 16 etappes van 10 tot 25 km. Je wandelt langs alles wat Nederland zo mooi en bĳzonder maakt. Plan je eigen route, wandel ‘m in je eigen tempo. Reserveer je overnachtingen voor onderweg en maak voor iedere wandeldag een ‘must do, must see’ lĳstje.

Luchtfoto Wieringen

NoordHollandpad

Het Streekpad Westfriese Omringdĳk is een initiatief van Recreatieschap Westfriesland en de Provincie Noord-Holland. De route is genomineerd voor de titel Wandelroute van het Jaar!

Win

We geven 10 wandelgidsen weg. 5x Noord-Hollanpad en 5x Streekpad Westfriese Omringdĳk. Kans maken? Stuur een mail met je gegevens naar redactie@hollandbovenamsterdam.com o.v.v. wandelen.

Thema/Bloembollentochten

Nederland

De mooiste

bloembollentochten van Nederland

14 Wandelmagazine 1-2021

Nog een paar weekjes geduld en het is weer zover. Dan bloeien de beroemde bollenvelden. En dit jaar hebben we ze helemaal voor ons alleen, want buitenlandse toeristen blijven weg. Maar weet je dat je ook in een ‘gewoon’ jaar evengoed in alle rust kunt wandelen langs onze bollenvelden? Er zijn er namelijk genoeg te vinden buiten Lisse of de Keukenhof. Vorig jaar verkenden onze redacteurs deze minder bekende bollenvelden waar de kleurenpracht even groot is maar het aantal wandelaars beduidend minder. En we liepen er erg afwisselende wandelingen. Tussen de tulpen, die straks weer bloeien. Helemaal voor ons! FOTO JONATHAN VANDEVOORDE

1-2021 Wandelmagazine 15

Thema/Bloembollentochten

Zuid-Holland

Lisse

het hart

Door van de bollenteelt Kleurige hyacinten.

De zandgronden rond Lisse zijn het epicentrum van de bloembollenteelt in ons land. Elk jaar komen drommen binnen- en buitenlandse toeristen op de kleurenpracht af. 2021 wordt toch anders. Kies, buiten het weekend, voor de afwisselende Zandhagedisroute en wie weet heb je het bloemenrijk voor jezelf. TEKST & FOTO’S RICK EGGINK

p de lagere school heb ik geleerd dat bollen vooral op de geestgronden geteeld worden, zanderige grond vlak achter de duinen. Of dat toen ook al niet zo was weet ik niet, maar anno 2021 is het achterhaald. Tegenwoordig bloeien de grootste bollenvelden in de polder. Aan het begin van onze jaartelling bestond het gebied achter de duinen uit veen. In de middeleeuwen is het veen afgegraven voor brandstof. De kalkrijke zanderige grond die achterbleef heet geestgrond en vond men erg geschikt voor groenten- en later bollenteelt.

Istanboel-Antwerpen Maar hoe komt de siertulp in dit gebied? Er zijn verschillende versies van de ontstaansgeschiedenis van Nederlands relatie met de tulp, maar zeker is in elk geval dat de siertulp uit Midden-Azië komt. In de zestiende eeuw ontving een handelaar uit Antwerpen een lading handelswaar uit Istanboel met als ballast een lading bollen. Hij dacht aanvankelijk dat het uien waren,

maar vond ze niet lekker en gooide ze op de mesthoop. Hierop bloeiden in het voorjaar tulpen. De Vlaamse geleerde Carolus Clusius, beheerder van de hortus in Leiden, begon de tulpen daar in 1593 te kweken. Tulpen werden begin zeventiende eeuw razend populair in Nederland. In 1630 ontstond een ware tulpenmanie. Voor een tulpenbol werd zijn gewicht in goud geboden. Deze eerst beurshype bedaarde pas in 1637. Nog steeds worden er achter de duinen boven Leiden bollen gekweekt. Als ik door de bollenvelden wil wandelen en de mooie kleuren wil fotograferen is plannen wel even lastig. Ik weet wel ongeveer wanneer de bollen bloeien, namelijk vroeg in de lente, maar exact wanneer is niet te zeggen, afhankelijk van het weer in de periode ervoor. Dan staan bloemen maar een of twee weken in bloei. De bollenteelt is bovendien een commerciële bedrijvigheid waarbij het om de bollen gaat en niet om de bloemen. Net als de bollen in bloei komen worden de bloemen afgesneden zodat de energie van de plant in de bol gaat zitten en niet in de bloei en de voortplanting. Gelukkig bloeien niet alle bolplanten op hetzelfde tijdstip. Over het

Carolus Clusius, beheerder van de hortus in Leiden, begon de tulpen in 1593 te kweken 16 Wandelmagazine 1-2021

WANDELWIJZER

Beste periode Over het algemeen bloeien eerst de narcissen, dan de hyacinten en als laatsten de tulpen. Zie de prognoses per soort op de Flower Map van www.bollenstreek.nl. De foto’s zijn begin april gemaakt. Wandeling De Zandhagedisroute (9 km) is ook buiten het bollenseizoen een aangename wandeling door bos-, strand-, zee- en duinterrein. Start- en eindpunt: jeugdherberg van Noordwijk (Langevelderlaan 45). Horeca: bij de start (pannenkoekenboerderij Langs Berg en Dal) en aan zee (strandrestaurant Nederzandt). Kaart •D uin- en Bollenstreek van de stichting Wijk en Wouden met verschillende routes. • De Zandhagedisroute is ook te downloaden via www.zuidhollandslandschap.nl De kathedraal van Senlis.

Tip De streek heeft een uitgebreid wandelnetwerk, zie: www.bollenstreek.nl

algemeen duurt het bollenseizoen van eind maart tot begin mei.

Veld met gekopte tulpen. .

Zandhagedisroute De Zandhagedisroute begint bij de jeugdherberg van Noordwijk. Daar vandaan loop ik een kilometer in noordelijke richting. Lopend over de duintoppen zie ik uitgestrekte vlakken geel, rood en blauw. Bloembollen zo ver het oog reikt is wellicht overdreven. In 1965 werden hier nog op 13.000 hectare bollen geteeld. Nu is dat nog maar ongeveer 2.600 hectare. Als ik de duinen inloop waait de zilte zeelucht mij tegemoet en de bries draagt het ruisen van de zee met zich mee. Langs struwelen van duindoorn loop ik tot de zee voor mij ligt. Voor pootjebaden is het nog wat koud. Ik laat dus mijn schoenen aan en kies even later weer het pad de duinen in en loop weer recht op de gekleurde velden af. Afgelopen jaar was ik er tijdens de ‘intelligente lockdown’, vlak voordat de toegang wegens drukte werd afgesloten. Het is natuurlijk nog even afwachten hoe het dit voorjaar gaat met de pandemie en de regeringsmaatregelen daaromtrent maar wellicht is dit jaar het moment om deze route te lopen, vooral buiten de weekends. Van de toeristen die met busladingen vol de nabijgelegen Keukenhof komen bezoeken zul je dit jaar in elk geval geen last hebben. 1-2021 Wandelmagazine 17

Thema/Bloembollentochten

Flevoland Op zoek naar strakke bollenvelden onder hoge windturbines langs de kaarsrechte polderwegen van Flevoland, vindt Hans Farjon troost in een zee van geel koolzaad.

Duizenden bloemen

bloeien

TEKST & FOTO’S HANS FARJON

e Vogelweg is niet helemaal recht, maar loopt 22 lange kilometers door het hele lege polderhart van Flevoland. Op zijn mooist is het hier in april. Dan is de weg omzoomd met het weelderig geel van koolzaad en dubbele rijen abelen met zilveren stammen. Over de aanpalende velden knalt het rood, geel, roze en paars van tulpen in bloei. Een wandelaar heb ik hier nog nooit gespot. Niet dat daar geen ruimte voor is. De ontwerpers hebben de weg in een 100 meter brede groenstrook gebed, waarin niet alleen automobilisten en fietsers hun eigen baan kregen, maar ook ruiters en wandelaars. Om de bollen te beleven, kiezen we voor een wandeling langs rustigere wegen. Recht, dat wel. Dit is de polder. Voor dit ruime land lopen we een kleine rechthoek van slechts 2,5 bij 3 kilometer. Vooral leuk voor de wandelaar is dat de auto niet overal op deze route mag komen. Heel uitzonderlijk in het rijk der lange polderwegen. Ziekzoeken Onder een strakblauwe lucht stappen we uit de bus in de zee van koolzaad langs de Vogelweg. De frisse lentelucht is doordrenkt van de koolzaadgeur. Al snel verschijnen rechts van ons lange stroken tulpen in verschillende kleuren. De meeste in bloei, sommige al gekopt, de rest nog in knop. In een felgele strook loopt een stel mensen in overall door het veld. Hun ogen zijn naar beneden gericht. Soms knielen ze en rommelen wat in het loof. Voordat ze weer overeind komen, spuiten ze met een soort blikken oliespuit op de grond. Diana, een jonge vrouw in felrood, vertelt wat ze aan het doen zijn. “Ziekzoeken?” “Ja, zo

18 Wandelmagazine 1-2021

Een wandelaar heb ik hier nog nooit gespot. Niet dat daar geen ruimte voor is noemen we onze speurtocht naar zieke tulpen”, lacht ze. “Ook de bollen hebben last van virussen. Nee geen COVID, maar de Augustaziekte, het zuur of het geniepige tulpenstengelaaltje. En er zijn er veel meer.” Dat de bollen niet gezond zijn, kunnen de zoekers zien aan verkleuring van het blad of vervorming van de bloem. “Zo’n zieke tulpenbol wippen we er zonder pardon uit. Voordat je weet is het hele veld naar de knoppen. Dat doen we trouwens ook met een verdwaalde andere tulpensoort. We willen dat in een strook alle tulpen gelijk en kerngezond zijn.” Dit ziekzoeken gebeurt regelmatig van januari, als de bladeren uit de grond komen, tot ze gekopt worden rond 1 mei. Reizende bollenkraam We lopen verder. De kleuren van de tulpen verschillen per strook, maar dat is ook wel de enige diversiteit in de vlakte die zich tot

de horizon uitstrekt. De meeste grond ligt nog braak. Stofwervelwindjes trekken over de kale akker bespikkeld met witte schelpen. Af en toe staat er een zielige rode tulp helemaal alleen. Die is vorig jaar aan de aandacht van de rooimachine ontsnapt en doet gewoon wat hij elk jaar doet. In dit perceel zijn dit jaar geen tulpen gepoot. Dirk, in blauwe overall, is met een beregeningsmachine in de weer. “Hebben ze dorst?”, vragen we. “Nee hoor. Bollen houden niet van nattigheid. Hier komen dit jaar aardappelen.” Bollen zijn heel gevoelig voor ziektes. Vroeger werd de bodem chemisch gereinigd, maar dat mag niet meer. Daarom worden in deze zavelgrond maar eens in de zeven jaar bollen gepoot. In de andere jaren zijn dat verschillende akkerbouwgewassen of gras die de bodem zuiveren. Wie dus bollen wil zien bloeien, moet elk jaar ergens anders zijn. “Dat noemen we de reizende bollenkraam“, verklapt

Dirk. “Maar er staan in deze polder elk jaar genoeg tulpen, hoor. Een op de vier Nederlandse bollen komt uit de IJsselmeerpolders.”

langs de lange Vogelweg

Kleurenpracht aan de Paradijsvogelweg.

Ontkopt We maken een lange slag door de polder, waar dit jaar geen strookje tulp te bekennen is. Pas vlak voor de snelweg liggen weer een paar felgekleurde stroken. Er zitten nauwelijks meer bloemen. De grauwgroene stelen en bladeren staan in een bed van witte bloemblaadjes. Ze zijn al ontkopt. Dat is het noodlot van deze vollegrondtulpen: die komen niet in een vaas op uw eettafel terecht. Hier gaat het alleen maar om de bollen. Die worden groter als ze snel van hun bovengrondse pronkjuweel beroofd worden. Best wel treurig die tulpenteelt. Je zou graag tussen ze gaan liggen en ze willen troosten. “Dat mag al helemaal niet”, had Dirk ons op het hart gedrukt. “Daar kunnen ze helemaal niet tegen. Blijf uit het bollenveld. Schrijf dat alsjeblief in jullie krantje!” Enigszins bedrukt zoeken we troost bij het andere schoons in Flevoland. We lopen dwars door de koolzaadzee in de berm van de snelweg, richting Vogelweg. Hier komt geen ziekzoeker of verdelgingsspuit. Wat een verademing. In de jaren zeventig is koolzaad massaal gezaaid in de drooggevallen polder om de bodem te verbeteren. Na gedane arbeid wordt de gele weelde alleen nog met rust gelaten in de wegbermen, die hier zo lekker breed zijn. Voordat we op de Vogelweg terugkeren, vleien we ons tegen het glooiend talud van een viaduct en dompelen we ons onder in de gele koolzaadweelde. Dit voelt goed in een tijd waar we afstand moeten houden van elkaar – en van de bollen.

Troostende koolzaadzee langs de Vogelweg.

WANDELWIJZER Beste periode Vanaf station Almere Centrum met bus 159 naar bushalte Paradijsvogelweg in Almere Hout. Vanaf daar liepen we 12 km in het vierkant. In 2020 lagen hier op verschillende percelen bloeiende bollen. Kijk op wandelmagazine.nu/bollentochten voor informatie over de bloeiende velden van 2021. Voor koolzaad kunt u altijd terecht in de bermen van de Vogelweg en de A27. In het oude normaal bloeien de velden vanaf half april tot half mei. Door klimaatverandering kan dat wel drie weken eerder zijn.. Routekaartje Ga naar https://bit.ly/3i5bz6J

1-2021 Wandelmagazine 19

Thema/Bloembollentochten

Noordoostpolder

Ochtendgroet aan

Pink Marlene De Noordoostpolder is misschien niet top of mind bij de natuurminnende wandelliefhebbers. Onterecht? Tijdens het korte tulpenseizoen staan de bloemen bij de miljoenen uitgestrekt te pronken. En in het aangrenzende Kuinderbos is het zeer aangenaam struinen. TEKST & FOTO’S JONATHAN VANDEVOORDE

Je kunt natuurlijk op velerlei manieren door de tulpenvelden van de Noordoostpolder lopen dan de hier beschreven ronde – eerder, een gekartelde rechthoek – want in dit nieuwe landschap is alles rechttoerechtaan. Het leuke aan deze route is dat hij mij niet alleen tussen de strakgetrokken, mondriaanse velden voert – hoeveel tulpenklonen kan een mens op één dag aan? – maar ook het bos in stuurt. Letterlijk: de helft van het parcours gaat langs en door het Kuinderbos, het grootste van de hele Noordoostpolder. Strijklicht Mijn dochter en ik kozen voor een zonnige ochtend, want dan is het licht op de bloemenvelden het mooist. Vanaf de parkeerplaats lopen we schuin door het vakantiepark Eigen Wijze naar de Wellerzandweg. Die Wellerzandweg is een lange, statige dreef die vanwege het strijklicht tussen de bomen bijzonder fotogeniek oogt. De ene tractor na de andere gaat op pad; er moet vooral gesproeid worden in deze droge len20 Wandelmagazine 1-2021

teperiode. Dochterlief, die alles aangetrokken heeft wat ze bij zich had, loopt kleumerig voor zich uit te dromen. Vanochtend voor de wandeling, toen we enkele foto’s stonden te maken bij een veld met donkerroze tulpen hier vlakbij, vroor het nog licht. De rijp stond op de kelken.

Pink Marlenes onder de rijp.

Tussen de bomen van de Wellerzandweg door worden we getrakteerd op doorkijkjes naar de tulpenvelden. Zo te zien groeien hier bijna uitsluitend roze en witte soorten (heel in de verte zie ik wel een veld vol geel) en in de bermen zorgt weelderig koolzaad voor de kleurenafwisseling. Kijk daar: één roze tulp staat ingesloten tussen miljoenen witte. Dat individu moet op de foto. Na twee kilometer, vlak voor de kruising met de Oosterringweg, moeten we linksaf over het erf van een fruitbedrijf en volgen we een betonpad door de akkers dat na 200

We komen ook een veld witte tulpen tegen.

WANDELWIJZER meter een negentig graden hoek naar links maakt. In het veld naast ons zijn de bloemkelken nog jong en groen, amper te zien. “Pink Marlene”, staat op de plastic strip voor de rijen. Over een week is alles hier knalroze. Kuinderbos Dan maakt het pad een hoek naar rechts richting de bosrand langs een greppel met een automatische sluis. Hollandse waterbouwkunde op zijn best, want we lopen hier onder zeeniveau natuurlijk. Toen het gebied in de jaren veertig ontpolderd werd vanwege een behoefte aan nieuwe landbouwgrond, bleken sommige delen te ziltig voor ontginning. Er werden 150 kilometer aan greppels gegraven om er droge voeten te kunnen houden en honderdduizenden bomen geplant. Het Kuinderbos was geboren, het allereerste in de Noordoostpolder. Aan de bosrand steken we linksaf de greppel over en volgen de bosrand, een kartellijn tussen relatief lage bomen en tulpenvelden als een biljartlaken. Voordeel: we lopen hier uit de wind en lekker in het zonnetje; er gaat een laagje uit. Op een houten bankje warmen we tien minuutjes ons gezicht in de zon. Ter hoogte van een bordje voor Landgoed Kuinderbos slaan we een weide in waar enkele heuveltjes zijn aangelegd, nu begroeid. “Zullen we de hoogste top van de Noordoostpolder beklimmen?”, opper ik, mijn bergwandelroots getrouw. En tien seconden later staan we samen op de bult die, schat ik zo, wel nul meter boven zee niveau moet liggen. Vijf meter onder ons in de diepte staan nieuwsgierige schapen voor hun lammetjes te zorgen.

Afvoerkanaal in het Kuinderbos.

Periode Tweede en derde week van april. Wandeling Start- en eindpunt: vakantiepark Eigen Wijze, Schoterpad 1 in Bant (parkeerplaats). Route van ongeveer 8 kilometer. Tijdens het Tulpenfestival worden ook routes bewegwijzerd van 15 en 25 kilometer langs de mooiste bollenvelden en langs of door het Kuinderbos. De organisatie van het jaarlijkse Tulpenfestival hoopt dat het evenement dit jaar van 16 april t/m 9 mei kan doorgaan. Zie de website. Meer weten? • www.vvvnoordoostpolder.nl/nl/tulpen • www.tulpenfestival.nl • www.staatsbosbeheer.nl/ natuurgebied en/kuinderbos

De Wellerzandweg.

Als apotheose duikt het pad het Kuinderbos in Het gaat zo over een zandpad misschien een kilometertje tussen de bomen door terwijl we verschillende paden kruisen. Uiteindelijk komen we weer uit op de straatweg in de buurt van het vakantiepark. Later, op de website van Staatsbosbeheer, lees ik dat het in het Kuinderbos “wemelt van de bijzondere planten, paddenstoelen, vlinders, roofvogels en roofdieren als de boommarter.” Wij zien er tijdens ons vluchtige bezoek geen een, maar we horen wel de vogels zingen. Heerlijk gewoon, die lente.

Pauze onder een voorjaarszonnetje. 1-2021 Wandelmagazine 21

Thema/Bloembollentochten

Kop van Noord-Holland Een grandioze wandeling waarin verharde landwegen en graspaden op de kruin van oude zeedijken elkaar afwisselen. In de lente streelt de bonte pracht van alle soorten bloembollen het oog en als de wind goed staat, word je getrakteerd op de geur van bloeiende hyacinten. TEKST NOES LAUTIER FOTO’S GIEL TANGE

Dwars door

Molen De Hoop.

de bollenvelden

Van Anna Paulowna naar Wieringerwaard

p de Zijperdijk naar Oudesluis en de Noorddijk naar Wieringerwaard loop je op de graskruin van oude zeedijken, die meestal begraasd worden door blatende schapen en lammetjes. Hier klotste vroeger het water van de Zuiderzee tegenaan die tijdens de vele woedende stormen genadeloos stukken land wegsloeg en de dorpen en boerderijen continu bedreigde. De zee moest worden getemd en dat nam Jan van Scorel, pastoor te Schoorl en uitvinder van de baggermolen, in 1552 voortvarend ter hand. De Zijpe moest worden voorzien van een dijk. Van Scorels zanddijk was echter geen succes. Negen jaar later nam landsheer Filips II de klus op zich. De dijk kwam er en Filips bood particulieren de kans om stukken poldergrond te verwerven als ze investeerden in de inpoldering. Een doorslaand succes was het aanvankelijk niet, want duinzand is niet vruchtbaar en de mest om de grond te verrijken moest helemaal uit Friesland en Overijssel komen. De grootste Het duurde tot de jaren 1950 voordat de bloembollenteelt echt lucratief werd. Lang voor die tijd waren er al bollentelers uit Hillegom en Lisse in de polders bij Julianadorp en Anna Paulowna neergestreken, op zoek naar goedkope, humusarme en kalkrijke zandgronden en goedkope werkkrachten. Langzaam verdrongen de bloembollen het melkvee vrijwel helemaal. Inmiddels

22 Wandelmagazine 1-2021

bevindt zich rond Anna Paulowna het grootste bloembollenproductiegebied ter wereld. Het spreekt vanzelf dat het hier in het voorjaar op zijn mooist is. Enkele bollenkwekers hebben de paden tussen hun bollenvelden opengesteld voor wandelaars, zoals Jan de Wit & Zonen aan de Boermansweg 26A even buiten Anna Paulowna, waar hij een ‘boerenrustpunt’ heeft neergezet. Dat is een robuuste bank, waarop je kunt mijmeren, uitkijken over de eindeloze bollenvelden, je voorraden soldaat maken of een goed gesprek voeren. Boerenrustpunten zijn bedoeld om de burger en de boer met elkaar te verbinden, want al zittend heb je alle tijd om te observeren wat het boerenbedrijf inhoudt en om te bedenken dat we zonder onze boeren nergens zouden zijn. Want melk komt immers uit een koe en niet uit de fabriek en bloembollen moeten in de grond worden gestopt om te kunnen uitgroeien tot een oogverblindende tulp. Oude sluis in Oudesluis Waar nu Oudesluis ligt was ooit een belangrijke vaarverbinding. Tijdens de aanleg van de Zijperdijk werd daarom in 1562 een houten schutsluis in de zeedijk gebouwd die niet alleen water loosde, maar ook koopvaarders, walvisvaarders en Texelse boeren een belangrijke doorvaart bood. Zeventig jaar later werd er een bakstenen sluis gebouwd die er nog steeds is. De Oude Sluys en het sluiswachtershuisje liggen op de route en zijn een fijne pauzeplek. Wie het sfeervolle dijkdorp

Medio april kan het grote genieten beginnen.

nietsvermoedend binnenwandelt, zal aangenaam worden verrast door het Cultuurkerkje dat van dorpskerk is omgetoverd tot een veelzijdig cultuurcentrum waar van alles georganiseerd wordt: van een ode aan Frank Zappa tot een concert met weemoedige fado's, het Portugese levenslied. Wieringerwaard Ook de Noorddijk naar Wieringerwaard is een oude zeedijk met een lekker grastapijt erop. De Polder Wieringerwaard ligt aan je voeten, een droogmakerij uit 1611, die in 1871 de windmolens afschafte en overging op stoomgemalen. Vanaf de dijk zijn de molens P en P-V te zien, twee molens die door Stichting De Zijper Molens draaiende worden gehouden. Ze zijn onder andere inzetbaar als calamiteitenmolen bij extreme wateroverlast en tijdens Open Molendag te bezichtigen. In het dorp Wieringerwaard staat korenmolen De Hoop uit 1742, die aanvankelijk samen met vijf andere molens zorgde voor de afwatering op zee. In 1872 werd De Hoop omgebouwd tot korenmolen, waar je allerlei soorten meel kunt kopen. De tweede blikvanger is de 50 meter hoge watertoren die in plaats van water te herbergen, nu dienstdoet als opleidingsinstituut waar je leert om je geld goed te investeren.

WANDELWIJZER Vervoer De route volgt d.m.v. knooppunten een deel van het gemarkeerde Noord-Hollandpad. Lengte: 14,5 km. De route Station Anna Paulowna – knp. 56 – 49 – 43 – 39 – 42 – 46 – 77 – 79 – 75 – 74 – 82 Wieringerwaard, bushalte Wapen van Wieringerwaard. Terug met buslijn 658 of buurtbus 416 naar Anna Paulowna (www.connexxion.nl). Let op • Honden: niet toegestaan op de grasdijken en op de wandel passage door de bollenvelden. • I n de bollenvelden: geen bloemen plukken, op veldweg blijven, beregeningsinstallaties ontwijken en uit de buurt van gewas beschermende spuitmachines blijven.

Bezoektips • Bloembollenbedrijf Jan de Wit & Zonen, Anna Paulowna. Boerenrustpunt, koffie, toilet, schuilen bij regen. • Korenmolen De Hoop (www. dehoopwieringerwaard.nl). Meelverkoop, koffie op wo, soms za. • Oudesluis: Sluis en sluiswachtershuis, Cultuurkerkje (www.cultuurkerkje.nl). Gids Noord-Hollandpad – Wandelen van Texel naar Het Gooi in 16 etappes, Noes Lautier & Vladimir Mars, Uitgeverij Open Kaart, ISBN 9789075437508

1-2021 Wandelmagazine 23

DE MOOISTE BOLLENWANDELINGEN VIND JE OP: www.wandelnetwerknoordholland.nl of download de gratis app

Welke bollenroute ga jij lopen? Kies een bestaande of bepaal je eigen route met de routeplanner. Alleen nog even je wandelschoenen aan en hup naar buiten!

NHR138_advertentie_wandelnetwerk_v3.indd 1

Doe mee aan de Hartstocht! 1�0�

03-03-2021 12:34

1�0 C�R� � P�O�N� F

C�R� N

�P�O

5, 10, 15, 20 of 30 km. Start & finish vanuit je eigen deur of plek naar keuze. 100% coronaproof en gaat zeker door. Schrijf je in op hartstocht.nl/april, kies jouw afstand en loop mee op zaterdag 10 april voor een gezond hart voor iedereen. Kun je niet op 10 april? 2 oktober is er nog een Hartstocht!

hartstocht.nl

24 Wandelmagazine 1-2021

WANDELNETWERK NOORD-HOLLAND

�F

Column

Tekst & foto Willy van de Riet

Intelligente uitlaatklep

ls ik aan deze column begin is zojuist het eerste COVID19-vaccin met veel toeters en bellen in de bovenarm van een medewerkster in de pleegzorg gezet. Een stralende Diederik Gommers rukte zijn mondkapje af om aan te kondigen dat we straks weer normaal kunnen leven. De prik symboliseerde het einde van zaken die ons leven in 2020 behoorlijk op z’n kop hebben gezet. Voor ons reizende wandelaars of wandelende reizigers betekende dit prikmoment in ieder geval de aankondiging van het einde van het thuisblijven. Nu hadden juist wandelaars geen klagen: wandelen was het enige dat nog mogelijk was zonder veel risico op BOA-boetes. Mits je niet besmet bent met COVID-19 natuurlijk, want dan moet je je minimaal een week in je mancave – is daar ook een vrouwelijke versie van? – terugtrekken met roomservice van liefhebbende huisgenoten. Gedurende de eerste lockdown (wat er intelligent aan was heb ik nooit begrepen), ontsproot er nog een hoge mate van solidariteit en saamhorigheid; door sommigen werd deze periode zelfs als louterend ervaren. Er is lekker thuisgewerkt, opgeruimd, geklust, in de tuin gerommeld en oude hobby’s zijn van stal gehaald. Kinderen ervoeren het in eerste instantie, hoewel ze online les kregen, als vakantie. Dat duurde trouwens niet zo lang. Omdat Europa diep oranje kleurde en wij de grens niet meer over mochten, begon het op de redactie te wemelen van de rondjes om de kerk in het kader van de ‘frisse neus van Rutte’. We besloten zelfs het een serieuze rubriek te geven. Maar hoewel de horeca met veel creativiteit hier en daar nog service to go kon bieden, moest een wandeling, zeker als je een meerdaagse tocht in je hoofd had, toch anders georganiseerd worden. Een uitgever van wandelgidsen wilde bijvoorbeeld de routes van een

nieuw uit te brengen boekje nalopen, maar kon nergens meer overnachten op halfpensionbasis. Ook het ov bood slechts halfslachtige service. Met behulp van auto, een tas vol eten, wc-papier en een traytje bier heeft hij het wildkamperend volbracht. Heel avontuurlijk, maar niet ideaal voor de doorsneewandelaar. Tijdens de tweede lockdown zien we niet veel meer terug van de applaudiserende saamhorigheid. Het geduld is aan het opraken, we missen met dat thuiswerken het live-contact en kinderen willen zelfs graag naar school! En toegegeven: ook wij reizigers staan te trappelen. Ik heb behoefte aan op gemene keienpaden omhoog te bikkelen, door sneeuw te baggeren, horizonnen te zien die we in dit land, hoe gevarieerd ook, niet kennen, een andere taal te horen en andere gewoontes te ervaren. Omdat je dan het gevoel hebt dat je echt ‘weg’ bent. Het hoofd raakt leeg, muizenissen verdwijnen naar de achtergrond en we zien alles letterlijk in een ander perspectief. Nieuw ideeën borrelen op, plannen worden gemaakt en of daar later in de praktijk nu veel of weinig van terecht komt, dat dondert niet. Iemand die zelf COVID-19 heeft gehad of in zijn/haar omgeving iemand heeft zien lijden aan dit venijnige virus kijkt anders naar de offers die de samenleving heeft gebracht. Dat gezegd hebbende: een mens heeft troost en een uitlaatklep nodig. Sporters willen het veld weer op. Musici en andere artiesten willen spelen en voorstellingen geven waar wij van kunnen genieten. Musea moeten hun schatten kunnen tonen. Wij willen graag simpel door de wereld struinen. En als we weer zo’n voorjaar krijgen als in 2020, laat dan alsjeblieft de terrassen open zijn waar we na een pittige tippel kunnen uitblazen en proosten op een heerlijke dag (en gelukkig ook weer gebruik kunnen maken van de wc).

1-2021 Wandelmagazine 25

Schotland

St. Cuthbert’s Way

Engelands

Wonderwo X

26 Wandelmagazine 1-2021

et dorp Lindisfarne met zijn kloosterruïne H gezien vanaf het kasteel.

rker

achterna

ypisch Schots zomerweer. Staalblauwe lucht met wollige pluiswolken. Beetje fris. Groene gazons omzomen de ruïnes van Melrose Abbey. Hier, bij dit twaalfdeeeuwse cisterciënzer klooster, begint de St. Cuthbert’s Way. Hij voert sinds 1996 door het ooit fel omstreden Schots-Engelse grensgebied, de Borders en Northum berland. Slingerend door rivierdalen zoals dat van de Tweed. Op en neer over de Cheviot Hills om honderd kilometer verder in de Noordzee te eindigen op Holy Island, ook bekend onder zijn oudere naam Lindisfarne. De hele route is gemarkeerd met het borstkruis van Sint Cuthbert. Wij ontdekken dat Sint Cuthbert (634-687) een eenvoudige boerenjongen was. Dat hij overste werd van de abdij in Melrose en daarna in 684 bisschop van Lindisfarne. Hij wandelde graag. Want in de natuur vond hij de rust voor bezinning.

Vroeger vormde een bezoek aan de St. Cuthbert’s CO-OP in Leven Street het sluitstuk van ons jaarlijkse bezoek aan Edinburgh. Het was de supermarkt waarvoor Sean Connery vele jaren voor £ 1 per week met paard en wagen melk bezorgde. Allerlei lekkers dat bij ons niet te koop was belandde in ons winkelwagentje. Wij hadden geen idee wie die Sint Cuthbert was. Het werd dus tijd voor een zoektocht. TEKST ROB DIJKSMAN & ELS SPANJER FOTO’S ROB DIJKSMAN

Braveheart Een grijze steen is het perfecte startpunt. Verbonden met Schotse trots en geschiedenis. Eenvoudig, versierd met een gevlochten lijnenspel van een hart en het kruis van St. Andreas. Hij bedekt de plek waar het hart van Schotlands grote held, koning Robert the Bruce, is begraven. In de slag bij Bannockburn hakte hij in 1314 een dubbel zo groot leger van de Engelse koning Edward II in de pan. Al eerder steunde hij de opstand van rebellenleider William Wallace. Het speelde zich allemaal af rond 1300. Mel Gibsons historisch nogal rammelende kaskraker Braveheart maakte Wallace ook buiten Schotland beroemd. De eerste kilometers klimmen en dalen over het zadel tussen de twee Eildon Hills. Langs Bowden gaat het naar de volgende abdij, de norbertijner Dryburgh Abbey. 1-2021 Wandelmagazine 27

Schotland

Hergebruikte vissersboten.

Hier kreeg in 1832 een andere beroemde Schot zijn laatste rustplaats: Sir Walter Scott, de schrijver van Ivanhoe. Na Maxton volgt een kaarsrecht pad van een kilometer of tien. Alleen bij Harestanes zitten er wat bochten en bruggetjes in. Dit is Dere Street, de Romeinse heerbaan die York met Hadrian’s Wall en Edinburgh verbond. Want wie denkt dat de Romeinen zich nooit noordelijker waagden dan die muur, heeft het goed mis. Twintig jaar lang, vanaf 142 na Christus, was de Antonius Muur in Centraal-Schotland de meest noordelijke grens van het Romeinse rijk. Total loss In Kirk Yetholm ligt onder de oude eiken op The Green het eindpunt van Engelands populairste wandelroute, de Pennine Way, 432 kilometer lang. Op badslippers, met zijn aan elkaar geknoopte wandelschoenen rond zijn nek, loopt Harry MacLeod naar de wandelwegwijzer. De backpacker heeft zijn Pennine Way erop zitten. “Twaalf dagen geleden ben ik bij Old Nags Head vertrokken. Het is me best meegevallen’, vertelt hij en hangt zijn schoenen aan de wegwijzer. “Die zijn total loss”, constateert hij tevreden. Mary Walsh komt met twee volle tassen terug van de supermarkt en ziet de schoenen. Ze komt erbij staan en haakt in, wijzend op de tassen: “Ik heb daar verderop een B&B. Je wilt niet weten wat ze daar na hun tocht allemaal hebben achtergelaten.” Flipfloppend loopt Harry zijn laatste Pennine-meters naar de bushalte. De volgende kilometers vallen de twee routes samen. Tot de grens met de Welcome to England- en Scotland-borden. Daar buigt het Pennine-pad af naar het zuiden. Sint 28 Wandelmagazine 1-2021

Cuthbert duikt het Northumberland National Park in, richting Wooler. Hoog op de heuvels liggen wat forten uit de ijzertijd. St. Cuthbert’s Cave Wooler is zo’n slaperig, typisch Engels marktstadje dat regelrecht uit een Dickensverhaal lijkt te komen. Regelmatig schudden laagvliegende straaljagers de boel gierend wakker. Ook boven Doddington Moor krijgen we de neiging te bukken als ze bulderend laag overvliegen. Een legende vertelt dat St. Cuthbert op deze heide als jonge knaap zijn schapen hoedde. Wedden dat die piloten dat niet weten. Melrose Abbey

St. Cuthberts’ Cave

Gevels vol bloemen in Lindisfarne.

Na een uurtje komt aan de horizon boven de goudgele graanvelden de donkergroene bosrand van St. Cuthbert’s Cave Wood in zicht. Een pad vol wilgenroosjes leidt naar een overhangende, rode zandsteenformatie. Hier verstopten de monniken van Lindisfarne zich in 875 voor de plunderende Noormannen. Met de stoffelijk resten van hun heilige en de Lindisfarne Gospels als hun belangrijkste kloosterschat. De British Library koestert het in Londen als het belangrijkste religieuze Britse manuscript. Eindelijk komen we eens zo’n Access Land-plaatje tegen dat aangeeft dat je er al of niet met de aangelijnde hond mag wandelen, hardlopen, klimmen of vogels kijken. Allerlei andere activiteiten zijn verboden zonder toestemming van de landeigenaar: fietsen, paardrijden, jagen, bloemen plukken of metaaldetectoren. Op een met gaspeldoorn bedekt heuveltje zien we ver weg de kust van onze eindbestemming. Een glinsterende zee omspoelt pelgrimseiland Lindisfarne.

Een mirakeltje meer of minder “Let goed op wanneer het vloed wordt. Anders zit je uren op het eiland vast”, waarschuwt Christine Humphrey van mijn B&B in Fenwick. Na de spoorbaan, waar net een Londen-Edinburgh Express met 200 kilometer per uur voorbijraast, begint de verhoogde weg die Lindisfarne met de vaste wal verbindt. Wil je het risico mijden een uur of vijf hoog boven het water in het reddingshuisje te moeten bivakkeren, vergeet dan de Pilgrim’s Way die met lange palen over het wad is gemarkeerd. Kort na zijn dood bleek St. Cuthbert niet op een mirakeltje meer of minder te kijken. Er gebeurden allerlei wonderen bij zijn graf. Dat maakte hem al snel de Wonderworker of England. En van Lindisfarne een populaire bedevaartplaats. Iedere kerk en ieder klooster wilde maar wat graag relieken van hem hebben. Aan het jarenlange gesjouw met zijn stoffelijk overschot maakte hij zelf een einde. In een visioen gebood hij de monniken, die op dat

Iedere kerk en klooster wilde Cuthberts relieken hebben

moment weer eens met hem op pad waren, dat ze hem in Durham moesten begraven. Dat gedoe met die getijden zat de wonder worker kennelijk niet lekker. Zo nam Durham in de middeleeuwen de eerste plaats als populairste pelgrimsplaats van Engeland over van het eilandje. De legendes rond de heilige kregen een nieuwe impuls in 1540 toen Hendrik VIII opdracht gaf St. Cuthberts schrijn te vernietigen. Een bericht uit die tijd meldt: “They approached near his body, expecting nothing but dust and ashes, but they found him lying whole uncor rupt with his face bare, and his beard as of a fortnight’s growth.” Ze vonden geen stof en as, maar een onaangetaste sint met een baard van twee weken! Turning the pages Met rozen begroeide, lage huizen omringen een parkje. Middenin tuurt een drie meter hoge Sint Aidan, Lindisfarnes eerste bisschop, naar de kust van Northumberland, zijn missiegebied. Beeldhouwster Kathleen Parbury gaf het prachtige beeld van de Ierse missionaris een fakkel in de ene en een bisschopsstaf in de andere hand. Aidans priorij ontwikkelde zich tot een van de belangrijkste christelijke centra in West-Europa. 1-2021 Wandelmagazine 29

ulpen scharrelen hun kostje bij elkaar W langs de vloedlijn.

Op dit eilandje in de Noordzee schreef bisschop Eadfrith eind zevende eeuw een van de mooiste manuscripten, de Lindisfarne Gospels. De British Library heeft het gedigitaliseerd in een Turning the Pages-computerversie. Thuis kun je er vanuit een luie stoel op internet in bladeren (*). Een betovend mooi, middeleeuws handschrift gaat voor je open. Naast de ruïne van de middeleeuwse abdij imponeert een tweede beeld. Dit is andere koek. Hier zit krachtig en expressief een biddende Cuthbert of Farne van Fenwick Lawson. Als derde beeldhouwer heeft het weer danig huisgehouden in de ruïne. Regen en wind hebben de rode zandsteen Lindisfarne castle schapen in uiterst curieuze vormen geërodeerd. Naar het westen strekken zich brede zanden modderbanken uit. Het is het leefgebied

van zandaaltjes. Die zijn van cruciaal belang voor de tienduizenden papegaai duikers langs deze kust. Het is hun enige voedsel. Geen zandaaltjes, geen papegaaiduikers. Langs het kasteel en The Lough, waar de monniken hun hengeltjes uitwierpen en vers water haalden, loopt een pad naar het baken op Emmanuel Head. Het kasteel stamt uit het midden van de zestiende eeuw. Honderd jaar geleden maakte de Engelse architect Sir Edwin Lutyens, beroemd door zijn WOI-oorlogsmonumenten zoals de Londense Cenotaph, het kasteel geschikt voor moderne bewoning. Hij zorgde ook dat er wat omgedraaide en doorgezaagde, oude vissersschuiten aan de voet van het kasteel kwamen. In Noordoost Engeland was het een oude vissers

WANDELWIJZER Vervoer Vergeet even de tijd die het kost om met DFDS Seaways van IJmuiden naar Newcastle te varen. Dat stuk Noordzee steek je grotendeels slapend over met vooraf een prima buffet diner en voor de aankomst een lekker ontbijtje. De Schotse Borders zijn dan dichterbij dan Zuid-Limburg of de Ardennen. Weer Je kunt er prima wandelen in het voorjaar (kan koel zijn) en de zomer (lange avonden) en herfst (kans op sneeuw op hoge grond). Drink geen oppervlaktewater; het is vaak door schapen verontreinigd. Leestip St Oswald’s Way and St Cuthbert’s Way, Rudolf Abraham, Cicerone, 2019 (2e druk), ISBN 9781852848392 Meer weten? • www.stcuthbertsway.net • www.st-cuthberts-way.co.uk • www.walkhighlands.co.uk/borders/st-cuthberts-way. shtml • www.dfds.com/nl-nl

30 Wandelmagazine 1-2021

traditie om oude boten niet te slopen, maar er schuren van te maken voor de opslag van netten en vissersgerei. Vanaf Emmanuel Head bereik je door de duinen en over een strandje The Links. De laatste etappe gaat door de velden terug naar het dorp. Hartje zomer, hooikoortsweer. Snotterend zoeken we een terrasje en bestel een glas Lindisfarne Mead, het eilands eigen honingdrank. (*) www.bl.uk/collection-items/lindisfarne-gospels

Nationaal park Sächsische Schweiz Foto: Martin Rak

OPTIMALE BALANS CULTUUR EN NATUUR WANDELEN LANGS ONTDEKKINGSROUTES

Een voorkeur voor egale wegen of juist bergpaden met hoogteverschillen? Liever de culturele uitstraling van Dresden, Leipzig en historische stadjes of juist een natuurrijke omgeving met meren, bossen, heidegebieden en berglandschappen? In Saksen vindt u diverse wandelroutes met een ideale balans tussen cultuur en natuur.

Bijvoorbeeld de Saksische Wijnwandelroute langs de Elbe, de Malerweg in het nationale park Sächsische Schweiz, de Muldedal-route langs vele kastelen of de Kammweg door het uitgestrekte Erzgebirge, waarbij ook UNESCO werelderfgoed wordt gepasseerd. Welkom in het land van wandelbelevenissen: www.saksen.info

1-2021 Wandelmagazine 31

Luxemburg

Ardennen

Driedaagse Lee Trail

Van een leien dakje Nog één afdaling, beneden ligt Kautenbach.

53 kilometer in drie dagen: dat zou een makkie moeten zijn. Maar dan blijken de rotsen in de Luxemburgse Ardennen steiler te zijn dan gedacht. En mooier. TEKST & FOTO’S FLORIEN VAN REES

32 Wandelmagazine 1-2021

ven is er wat verwarring. De route begint in Ettelbrück, naast het standbeeld van een militair. Aangezien we de Lee Trail gaan lopen, denken we: is dat standbeeld dan generaal Lee, uit de Amerikaanse Burgeroorlog? Wat doet hij hier? Maar het gaat om een andere Amerikaanse generaal, uit een andere oorlog: Patton. In de laatste winter van WOII gaf Patton leiding aan het Ardennenoffensief, hij wordt in Luxemburg geëerd als een held. Op het speciaal voor de Lee Trail aangelegde paadje duiken we het bos in. Vroeger ging hier een ander weggetje omhoog, maar dat was gevaarlijk, zo boven het spoor. Het is een aardig markeringsteken dat we de komende dagen zullen volgen: een wit golfje op een blauwe achtergrond. Toepasselijk, want het water, met name de rivier Sûre, is nooit ver weg. Na een half uur slingeren door het bos, met het geluid van auto’s op de achtergrond, steken we in het dorp Erpeldange voor het eerst de Sûre over en zien we vanaf de brug een ijsvogel over het water scheren. Schitterend, die haast fluorescerende, blauwe vleugels. Het zal niet bij dat ene exemplaar in Erpeldange blijven. Zoals dat voor veel dorpen in Luxemburg geldt, is er weinig leven, maar hier staan nog wel een paar mooie oude gebouwen van vroegere watermolens. Buiten het dorp stinkt het. De geur blijkt te komen van een

De Napoleonboom op het hoogste punt van de Lee Trail, op 500 meter.

Verdwalen kan echt niet. Zicht vanaf de Gringlee op de bocht in de Sûre.

gigantische afvalverwerkingsinstallatie op de route. Voorbij het dorp gaat het nog een tijdje soepel glooiend langs weilanden omzoomd door struiken met rijpe bramen. Fruit snoepen houdt wat op, maar het is wel lekker. Preekstoel En dan begint het echte werk, hoogtemeters maken. Stevig stijgen door het bos, voor de eerste keer op onze route, kilometerslang. Op het ene moment is het pad breed, later is het meer een richel langs een afgrond om verderop weer uit te dijen. Hebben we zelf normaal nog wel eens de neiging om te verdwalen, dan is dat op deze route haast onmogelijk; het witte golfje is nooit ver weg. Soms deelt het een paal met flink wat andere symbolen, want we kruisen onder meer het Victor Hugo Pad, de Sentier de Nord, de GR57 en de Sentier Adrien Ries. We passeren een antieke wegwijzer

De rotsen op de Lee Trail ga je op en af, op en af. Na een omlaag weet je: straks komt er weer een omhoog van gietijzer en komen bij de Predigtstuhl, een rots die, anders dan naamgenoten elders in de wereld, niet zo heet omdat hij zou lijken op een preekgestoelte, maar omdat er volgens een legende ooit een preek is uitgesproken die talloze heidenen heeft bekeerd. Voor de hedendaagse wandelaar is de locatie vooral een mooi uitzichtpunt. Veilig achter een stalen reling zien we,

zo ver het oog reikt, gemengd woud dat de rotsen verbergt, aan de horizon enkele windmolens en in de diepte de Sûre. Bij het verlaten van het bos komen we weer in de bewoonde wereld, in het dorp Michelau, en voert het pad door grasland langs de grootste burcht van Luxemburg, het kasteel van Bourscheid dat waakt op zijn eigen rots over het Sûredal. De oorsprong ervan gaat duizend jaar terug in de tijd. ’s Avonds, zo blijkt later als we voor de nacht zijn neergestreken in BourscheidMoulin, is het middeleeuwse bouwsel sprookjesachtig verlicht. Maar eerst gaat het weer omhoog, zo’n 220 meter, de Gringlee op voor een van de mooiste panorama’s van het land: een blik op de plek waar de rivier een bocht maakt in de vorm van een hoefijzer. Het snelstromende water heeft het land diep uitgesneden en het ‘schaafsel’ als het ware naar binnen geduwd, waardoor een langgerekte heuvel is ontstaan. Daarop prijkt het kasteel. Vanaf het uitkijkpunt verbazen we ons over de eigengereidheid van de natuur. Op de ene oever van de rivier ligt een camping, aan de overkant staan twee hotels. 1-2021 Wandelmagazine 33

Afwisselend landschap: rotsen, bossen, open veld.

Ultieme boom Na tochten die we de afgelopen maanden hebben gemaakt in de Vogezen en het Sauerland zijn de bosrijke gebieden waar we nu doorheen wandelen een verademing. In de Vogezen zijn de zaagmachines nooit ver weg en liggen om de zoveel kilometer enorme stapels omgezaagde dennen langs de weg. Mooi gebied, maar wel duidelijk productiebossen met kale plekken in het landschap als gevolg. Om over de heuvels van het Sauerland nog maar te zwijgen: één grote kerstboomplantage. Eindeloze rechte rijen, van miniboompjes voor kleinbehuisden tot reuzen voor het stadhuis, compleet met de gekleurde strikjes aan de takken voor het rooischema. Behoorlijk eentonig. Het Ardense bos is gevarieerder; natuurlijk wel dennen, maar ook eiken, essen, esdoorns en berken. Zo’n oud bos verveelt geen moment. De ultieme boom staat echter helemaal in z’n eentje, omgeven door landbouwgronden op een open plateau boven Bourscheid. Je ziet ’m van verre want hij staat op het hoogste punt van de route, op 500 meter hoogte. De trotse linde werd in 1941 stiekem geplaatst, als verzetsdaad, nadat de Duitsers het vorige exemplaar hadden vernietigd. De oorspronkelijke boom was geplant in 1811, ter gelegenheid van de geboorte van de zoon van Napoleon. Het uitkijkplatform naast de Napoleonboom heeft een oriëntatietafel en biedt 360 graden zicht op het rollende landschap. Stilleven in Michelau. ven zitten, met zicht op de burcht E van Bourscheid. 34 Wandelmagazine 1-2021

Grillige kammen De Lee Trail dankt zijn naam dus niet aan een Amerikaanse generaal, maar aan het landschap waar hij doorheen voert. 25 miljoen jaar geologische geschiedenis heeft hier geleid tot een hoogvlakte, het Ardense Plateau, die in diepe, geërodeerde dalen wordt doorsneden door kronkelende waterlopen. Aan de randen van de vlakte resteren leisteenformaties met grillig gevormde kammen en rotsen. In het Luxemburgs wordt zo’n rotspartij een lee genoemd, of lei, lay en leh. Tijdens de wandeling ga je ze op en af, op en af. Na een omlaag volgt veelal een wat vlakker stuk, maar je weet: straks komt er weer een omhoog. De Gringlee boven Bourscheid – die met het mooie panorama – is zo’n bergkam. Andere heten Hockslee, Fuuslee en Schwarzlei. En niet te vergeten de Molberlee, een zware jongen waar menig Alp een puntje aan kan zuigen. Unieke biotoop ook, waarin tal van zeer zeldzame insecten en planten voorkomen. Door het gruis kringelt een slang. Vast niet giftig, toch maar even met een boogje eromheen. We lopen de Lee Trail op drie warme dagen aan het einde van de zomer. Op veel plaatsen biedt bos beschutting tegen de brandende zon, maar in open terrein is het snikheet. Het snel stijgende paadje en de smalle graat van de Molberlee zijn grotendeels onbeschut, waardoor de beklimming, aan het eind van dag twee, een uitputtende aangelegenheid is. Na dit zwaarste deel van de driedaagse tocht strijken we dorstig neer op het terras van het vriendelijke hotel van Hoscheid.

Klankpad Rond Hoscheid ligt de Klangwee, een route van 6,5 kilometer met zeventien plekken die de wandelaar uitnodigen om geluiden te beluisteren en zelf te maken en op die manier op te gaan in de natuur. De Lee Trail volgt ongeveer de helft van de Klangwee, daardoor komen wij ook een aantal van de klankinstallaties tegen. Dus duiken we met ons hoofd in een toeter om het geluid van een beek te versterken, laten we knikkers door een getrapt aflopende buis rollen en passeren we een reusachtig windorgel (helaas is het windstil). Onze favoriet is een enorme houten xylofoon. De stokken om het instrument te bespelen liggen ernaast. We zijn er lang zoet mee en kunnen er echte melodietjes op spelen. We zouden nog wel door willen pingelen, maar moeten verder, want er is nog 14 kilometer te gaan. De laatste wandeldag wordt de kortste en de lichtste, maar zeker niet een mindere dan de voorgaande twee. We passeren een

kapelletje, een watertoren, een houten bruggetje en een monumentje voor een verzetsstrijder en doorkruisen een open plateau met vergezichten. Daarna slingert het pad door het bos naar het ruige pad over de scherpe Hoflee. Zigzaggend gaat het naar beneden, door beschut, beetje mysterieus gebied. Niet zo gek dat de topografische kaart angstaanjagende locaties vermeldt, zoals Schwaarzepull, moerasgebied waar de duivel rondwaart, en Geischelterbaach, beek met de geesten. We lopen een stuk langs de beek, en daarna gaat het voor de laatste keer bergopwaarts, over een lengte van 4 kilometer, naar het uitzichtpunt op de Hockslee en de bergkam Bomm. Wat heerlijk dat hier een bankje is geplaatst. In de diepte zien we Kautenbach liggen, nog één afdaling en de tocht zit erop. Kautenbach is het eindpunt van de Lee Trail. Het is ook het beginpunt van de Éisleck Trail, maar die is voor een andere keer.

De Molberlee is een unieke biotoop waarin tal van zeer zeldzame insecten en ook planten voorkomen

WANDELWIJZER De Lee Trail is 53 kilometer lang en is verdeeld in drie dagetappes: Ettelbrück - Bourscheid-Moulin (18,5 km, h 721 m, i 685 m), Bourscheid-Moulin - Hoscheid (19,7 km, h 1031 m, i 776 m) en Hoscheid - Kautenbach (15 km, h 605 m, i 830 m). Zeer geoefende lopers redden het ook in twee dagen, maar onderschat de tocht niet. Je maakt in totaal ruim 2000 hoogtemeters. De route is in beide richtingen goed gemarkeerd. 60 procent gaat over natuurlijke paden. De etappes kunnen ook los gewandeld worden, ze zijn te verbinden met het openbaar vervoer. De Lee Trail vormt sinds 2015 de verlenging van de al bestaande Éisleck Trail: 106 kilometer van Kautenbach naar La Roche-enArdenne (in België). Samen vormen ze de Escapardenne Trail. Beide tochten hebben het Europese keurmerk Leading Quality Trail.

Vervoer

wandeling, in Kautenbach, trein terug naar Ettelbrück. Je kunt de tocht ook beginnen met de treinrit Kautenbach-Ettelbrück, zodat je op dag 3 bij de auto uitkomt. Openbaar vervoer in Luxemburg is gratis. Kijk op www.mobiliteit.lu voor de dienstregeling.

Slapen & eten •E tappe 1: eindigt in BourscheidMoulin. Camping en meerdere hotels en restaurants. •E tappe 2: Hoscheid, vriendelijk familiehotel met goed eten. Onderweg is weinig horeca, alleen in Dirbach. Neem voor de hele dag proviand en water mee.

Gids & kaart •T opoguide Escapardenne Lee Trail, 115 pagina’s, € 15 (ook in het Nederlands). • Topografische kaart € 8, te koop op de officiële website blog.escapardenne.eu.

Meet weten? • www.visitluxemburg.com • www.trekkings.be/leetrail.html

Startpunt: treinstation Ettelbrück, twee uur met de auto vanaf Maastricht. Aan het eind van de

1-2021 Wandelmagazine 35

Portugal

Algarve TOERISTISCHE

HOTSPOTS

Kokkels en flamingo’s

Natuurpark Ria Formosa

bij Faro

De lichtbakens van vliegveld Faro reiken tot diep in het wad, een wonderlijk landschap van slikken en zoutpannen waar flamingo’s met statige pas door het water lopen. TEKST & FOTO’S ROEL KLEIN & BERT STOK

36 Wandelmagazine 1-2021

Flamingo's. Foto: Jan Stok

et is spitsuur op vliegveld Faro. Transavia en EasyJet schuiven achter elkaar de startbaan op. Het gegier gaat over in geloei en weg zijn ze. Een stel pensionado’s staat met hun camper bij het hek. Dichter bij de vliegtuigen kan bijna niet. Ze bivakkeren hier kosteloos in afwachting van hun familie uit Engeland. “Ze komen morgen. Veel slapen doe je hier niet”, lacht de vrouw, terwijl de man zachtjes het geloei van een vliegtuig imiteert. Op deze plek, waar de herrie en kerosinelucht niet te harden zijn, lopen vogelaars met grote telelenzen de dijk op, het weidse land in. Al snel is de stank weg en ruik je de zee. Het zijn de vogels die rust brengen. Zelfs met een vliegtuig boven hun hoofd blijven de flamingo’s ongestoord foerageren met hun snavels ondersteboven in het water. Alleen als wij te dichtbij komen, lopen ze een stukje van ons vandaan. In de zoutpannen, een rasterwerk van dammetjes, krioelt het van de steltlopertjes. Aan de randen wachten kleine zilverreigers geduldig op prooi. Ondertussen is de productie van zout in volle gang. Op de top van een hoge zoutberg wappert fier de Portugese vlag, als ware het een bedwongen bergreus in de Himalaya. De zoutwerkers voeren het zeewater met tussenpozen van pan naar pan, waardoor het steeds zouter en zouter wordt. In de laatste zoutpan slaan de kristallen neer. Het overgrote deel van het Portugese zeezout en het zeer gewilde flor do sal (fleur de sel) komt uit de Algarve. Om de concurrentie een slag voor te zijn, proberen de zoutproducenten net als wijnboeren van de Europese Commissie een BOB

(Beschermde Oorsprongsbenaming) te krijgen. Dat is sommige gelukt. Het zout van Tavira en Castro Marim mag nu het predicaat DOP (Denominação de Origem Protegida) dragen. Voor het zout van Faro geldt dit nog niet. Natuurpark Lang waren de zoutpannen verboden gebied, maar sinds kort zijn ze opengesteld voor publiek. Op de dijk, scheiding tussen wad en zoutpannen, lopen mannen en vrouwen gezellig te kletsen. Allemaal met een emmer in de hand. Na een tijdje gaan ze de dijk af, het wad op, op zoek naar kokkels. Met blote voeten staan ze even later gebogen over de modder. Een jonge vrouw, de broekspijpen opgestroopt, heeft in haar emmer een potje zout. “Daar vang ik scheermessen mee”, zegt ze enthousiast. Ze pakt een snufje en doet het in een gaatje in het slik. Even later schiet er een scheermes loodrecht uit de grond omhoog. Door het zout denken ze dat de zee al is opgekomen. We lopen met haar een stukje het wad op, een waaier van voetsporen achterna. De zuigkracht van de modder is sterk, onze voeten blijven geregeld steken. Wenkkrabben rennen vlug terug naar hun holletjes als ze ons horen aankomen. Rusten we even uit, dan komen ze weer tevoorschijn en beginnen de mannetjes de vrouwtjes te lokken door te zwaaien met hun grote schaar. Eenmaal terug op het droge gaat de tocht verder langs de randen van een golfterrein. Hoeveel ballen zullen er al niet in de blubber zijn geslagen? We snuiven de geur op van pas gemaaid gras. Landschapsarchitecten ontwierpen een glooiend terrein met

Kokkels rapen op het wad. Zoutberg. 1-2021 Wandelmagazine 37

Alleen op de wereld op Ilha da Armona.

boomsingels van parasoldennen rond een natuurlijk meertje waar het wemelt van de watervogels. In de vogelkijkhut praten Duitse vogelaars op gedempte toon over de purperkoet, de vogel op het embleem van natuurpark Ria Formosa. “Daar zit hij in het riet”, wijzen ze. Met grote kracht stroomt het water uit de lagune naar zee. De slenkpatronen zijn al goed te zien op de drooggevallen delen van de modderplaat. Het doet denken aan onze

Waddenzee, een labyrint van zoute moerassen, slikken, schorren en kanalen van de oceaan afgeschermd door twee schiereilanden en vijf zogenaamde barrière-eilanden. Het geheel vormt het Parque Natural da Ria Formosa. Het wad over We willen het wad oversteken naar het schiereiland van Ancão, in de volksmond Ilha de Faro genoemd. Je kunt het met een

brug bereiken, de meeste andere eilandjes alleen met de pont, de auto mag niet mee. Sommige pontjes varen het hele jaar door, andere houden er in oktober mee op. Maar wanneer precies is niet altijd duidelijk. “Het is de baas die beslist en die kijkt naar het weerbericht”, zei de veerman op het pontje van Fuzeta naar Ilha da Armona, het mooiste eiland van allemaal. Je waant je er alleen op de wereld. Je zou met een peilstok in de hand het wad kunnen oversteken, maar we hebben even geen zin om tot de knieën in de prut te belanden. Via de lange houten brug steken we de geulen over. Aan de overkant lopen we door de lage duinen naar de oceaan. De branding slaat fel op het strand, een enkele badgast neemt een duik in de aanrollende golven. Waar de eerste houten elektriciteitspaal boven de duintjes uitsteekt gaan we het strand af de duinen in. Daar tussen de zandbulten wonen vissers, schaaldierverzamelaars, maar ook gepensioneerden. De een in een luxueus ‘vakantiehuisje’ de ander in een armoedig optrekje,

Zoutwerker bij Castro Marim. 38 Wandelmagazine 1-2021

‘Illegaal’ dorp bij Praia de Faro.

Purperkoet op het embleem van natuurpark Ria Formosa.

Een groot deel van de illegale huizen in het natuurpark moet worden afgebroken maar ook die zijn bijna altijd mooi wit, blauw of roze geschilderd. Aan een waslijn hangt vis te drogen. Bewoners groeten vriendelijk terwijl ze met rubberlaarzen naar de lagune lopen, een emmer in de hand. De meeste huizen zijn gebouwd zonder toestemming. Tot in het begin van de jaren zeventig woonden er op het schiereiland alleen wat vissers en een paar rijkere stadsbewoners die een vergunning hadden bemachtigd voor de bouw van een vakantiehuis. In het gezagsvacuüm na de Anjerrevolutie in 1974 begon de illegale bouw. Gezagsdragers durfden niet in te grijpen uit angst te worden uitgemaakt voor fascist. Heel wat huizen werden later gelegaliseerd. Dan moest de bewoner wel eerst op het elektriciteitsnet zijn aangesloten en keurig zijn belastingen betalen. Toch is ook voor de inmiddels legale bewoners de zaak nog niet in kannen en kruiken, begrijpen we in het café aan het dorpspleintje. De kroegbaas verwacht dat er een aantal huizen tegen de vlakte gaat. De Portugese regering heeft bepaald dat een groot

deel van de huizen hier, maar ook elders in het natuurpark moet worden afgebroken. Ze maken natuurlijke duinvorming onmogelijk en bemoeilijken de natuurlijke afkalving en aangroei van de eilanden. De zee rukt op en het strand wordt steeds smaller. Gevaarlijk voor de bewoners, maar het bedreigt ook de eilanden zelf. Omdat de barrière-eilanden van groot belang zijn

voor de bescherming van de kust – zeker nu de zeespiegel steeds sneller stijgt – wil men de natuur vrij baan geven. Acties hebben tot nu toe een al te rigoureuze afbraak kunnen tegenhouden.

WANDELWIJZER Vervoer Het wandelgebied in natuurpark Ria Formosa bereik je met bus 16 vanuit het busstation (terminal rodoviário) in Faro. De bus rijdt via het vliegveld. Met de auto richting vliegveld Faro. Bij rotonde met beeldengroep rechtsaf Praia de Faro. Steeds rechtdoor. Na 2,5 km brug over naar Praia de Faro. De zoutpannen bereik je door terug te lopen over de brug. Na 900 m rotonde. Hier links aanhouden. Eerste landweg linksaf (Ludo) (na 250 m).

Meer inspiratie? Roel Klein en Bert Stok schreven vijf wandelgidsen over bijna heel Portugal, uitgegeven door Uitgeverij Op Lemen Voeten. Ze kosten € 14,95 per boekje. Hun gids over de Algarve bevat ook de wandeling bij vliegveld Faro: www.wandeleninportugal.info

1-2021 Wandelmagazine 39

©Kris Hermans

DE VOERS TREEK

oed verscholen achter steile heuvels en kleurrijke bossen, als een eilandje geprangt tussen grenzen, liggen 6 charmante dorpjes. Samen vormen ze de Voerstreek. Een groene oase met pareltjes van natuurgebieden, puur en ongerept, met een rijke variatie aan (soms zeldzame) planten en dieren. De kalkgraslanden, met onder meer wilde marjolein en orchideeën, zijn het neusje van de zalm voor elke natuurliefhebber. Dit 5-sterren landschap is het ideale decor voor een verkwikkende wandeling. Je ervaart er meteen dat heerlijke vakantiegevoel! Bovendien is er - met grote historische steden als Maastricht, Aken, Tongeren en Luik op een steenworp afstand - steeds iets te beleven. Trek je wandelschoenen aan en volg de mooiste paden: kronkelende, onverharde en verkeersluwe wegen die je naar de meest fotogenieke plekjes brengen. Als je goed rondkijkt, stuit je al snel op lokale bewoners (of hun sporen). Via een draaipoortje of ‘sjtiegelke’ betreed je weiland. Aan de rand van een akker, grenzend aan een steile beboste heuvel, klim je omhoog en bereik je het hoog(s)te punt van Vlaanderen. Als de zuidelijke hellingen met wijngaarden het zonlicht weerkaatsen, zou je haast vergeten in België te zijn! Voor verkoeling trek je best naar het bos of een kabbelend riviertje dat de streek doorkruist. Wandel je door het water met opborrelende bronnetjes of neem je het bruggetje?

Een schaduwrijk plekje heb je hier - met meer dan 30 km aan holle wegen - snel gevonden. Wie goed zoekt, vindt misschien één van de verborgen schatkamers. Geen blinkend goud maar magische speelplekjes midden in het bos, aan het water of in een boomgaard. Je kan er naar hartelust ravotten: hutten bouwen, klauteren... of picknicken. Temidden van de fruitbomen geniet je in het voorjaar van prachtige bloesems of pluk je (in het najaar) met een plukstok je eigen appel. Het zijn kleine maar bijzondere momenten van geluk en helpen je alvast een onvergetelijke vakantie te bezorgen. WANDELPARADIJS

Met de knooppunten van het wandelnetwerk was het nog nooit zo eenvoudig om zelf een route uit te stippelen. Ze staan vermeld op een handige grensoverschrijdende kaart en zijn goed voor 125 km wandelplezier! > De wandelkaart met 7 uitgestippelde routes kan je kopen bij Toerisme Voerstreek of online bestellen

www.voerstreek.be ONDERWEG: Wijdse vergezichten

Rijk historisch erfgoed

3 Avontuurlijke speelbossen

Nostalgisch vakwerk

©Tijs Posen

DOE MEE EN WIN!

WEDSTRIJDVRAGEN 1. Waar precies vind je het hoogste punt van Vlaanderen - en Limburg (B)? 2. Hoeveel mensen namen deel aan deze wedstrijd? Mail je antwoorden voor 31 mei naar info@voerstreek.be en wie weet win je een wandelpakket t.w.v. € 20!

Duitsland

Wandelingen door het

Paderborner Land

ude vakwerkhuizen langs de Pader. O Foto: Tourisinformation Paderborn

Het uiterst bewandelbare Paderborn, een historische stad genesteld in een dal tussen de uitlopers van het Teutoburgerwoud waarvan de groene lobben tot in het centrum reiken, is een prima uitgangspunt voor wandelingen in de directe en verdere omgeving. TEKST JAN ERIK BURGER

aderborn betekent bron van de Pader, de kortste rivier van Duitsland. In het hart van de stad ontspringt de Pader uit zo’n tweehonderd bronnen: een aantrekkelijke vestigingsplaats. Al in de steentijd vestigden zich hier jagers en verzamelaars. De naam Paderborn wordt voor het eerst genoemd in 777, toen Karel de Grote, koning der Franken, hier de eerste Frankische Rijksdag hield op net veroverd Saksisch grondgebied. In 836 kreeg Paderborn een katholieke ziel door het overbrengen van de relikwieën van de Heilige Liborius van Le Mans naar de stad. Vandaag is Paderborn, ondanks een alles verwoestend bombardement in 1945 (zie kader), rijk aan monumenten. Het centrum bestaat uit een boven- en een benedenstad. In de bovenstad liggen vlak boven de Paderbronnen de gerestaureerde Dom en de in de jaren zestig opnieuw opgetrokken Kaiserpfalz. Van de oudere palts van Karel de

Grote is het grondplan te zien. Andere belangrijke monumenten zijn de Busdorfkirche, gebaseerd op de Heilig Grafkerk in Jeruzalem en het stadhuis aan de Marienplatz met zijn drie trapgevels in Weserrenaissancestijl. Pader-wandeling De Pader stroomt in noordelijke richting door het gelijknamige dal naar Schloss Neuhaus, waar het heldere water van de snelstromende rivier samenvloeit met de Lippe, een smalle modderige sloot. De beide waterlopen gaan daar verder onder de naam Lippe. Schloss Neuhaus, vijf kilometer van de Dom, was eeuwenlang de residentie van de prinsbisschoppen van Paderborn. Weetje: in 1803 ontdekte de apotheker F. W. Sertürner uit Schloss Neuhaus de stof morfine. De Paderwanderung begint natuurlijk bij de bronnen in het westelijke Paderpark. Waar vroeger veel vakwerkhuizen stonden – in de vuurzee van 1945 grotendeels verwoest – is in de jaren vijftig een bronnenpark 1-2021 Wandelmagazine 41

Zuid-Afrika Duitsland nderweg over de O Sachsenring. Foto: Bad Driburger Touristik GmbH

PADERBORN EN DE TERREUR BOMBARDEMENTEN Eind maart 1945 werd de historische binnenstad getroffen door twee opeenvolgende bombardementen. De luchtaanvallen werden uitgevoerd op bevel van de beruchte RAF-maarschalk ‘Bomber’ Harris. Hij volgde de vuurstormmethode die al bij de aanvallen op Kassel, Brunswijk en Hamburg beproefd was om dicht op elkaar gebouwde doelwitten te vernietigen. Deze aanvalsmethode maakte gebruik van een eerste vlucht bommenwerpers, die gericht was op grote explosies, waardoor de daken van gebouwen werden afgerukt. Een tweede vlucht volgde met brandbommen. In het militair optimale geval leidde deze combinatie tot een vuurstorm. De voorbereiding De exacte selectie van de te bombarderen wijken werd gemaakt op basis van luchtfoto's, bevolkingsdichtheidskaarten en kadastrale kaarten. Ironisch genoeg waren deze laatste vóór de oorlog door Duitse brandverzekeraars gedeponeerd bij Britse herverzekeraars. De historische binnenstad van Paderborn werd als kerndoel van de aanval gekozen, omdat de dicht opeen gebouwde houten vakwerkhuizen een ideale brandhaard vormden. 85 procent van de bouwmassa werd verwoest. Van de meeste vakwerkhuizen bleef slechts as over. In de bovenstad, met meer stenen gebouwen, bleven hier en daar voorgevels overeind. De majestueuze kathedraal behield zijn muren en kenmerkende toren. Verhoudingsgewijs vielen er weinig doden, omdat de meeste inwoners de stad ontvlucht waren. 42 Wandelmagazine 1-2021

aangelegd met fraaie waterpartijen. Inmiddels lijkt het of deze groene oase in het hart van de stad er altijd geweest is, zoals ik bij een vorig bezoek dacht. De Pader dreef ooit twintig waterraderen aan. Molens maalden, zaagden, persten en slepen fijn. Ook vandaag nog worden twee molens door water aangedreven. Voorbij een voormalige watermolen verenigen de verschillende takken van de Pader zich. Door rivierweiden en uiterwaarden lopen het pad en de rivier naar de Padersee. Die dient als overloopvijver om het lager gelegen stadsdeel Schloss Neuhaus te beschermen. Bij de Padersee heb je de keuze terug te keren naar Paderborn. Je komt dan langs enkele visvijvers, waarvan de waterstand eind zomer 2020 vrijwel geen vis meer een kans gaf, en loopt dan via de Schützenplatz en verder terug naar het oostelijke Paderpark aan de voet van de Dom. Wij liepen verder naar het in de oorlog gespaard gebleven stadje Schloss Neuhaus en het gelijknamige slot. Het is aangenaam toeven in de fraaie baroktuin en het aanpalende park.

Viaductwandeling Altenbeken Sporen naar het stadje Altenbeken, tien kilometer ten oosten van Paderborn, is natuurlijk het beste idee. De trein rijdt dan over de twee beroemde kalkzandstenen spoorbruggen, waar je later op de Viadukt wanderung onderdoor loopt. Op zondag, wanneer er veel minder treinen rijden, lijkt het stationsgebouw met zijn vele sporen onevenredig groot. Het station verkeert helaas in voortschrijdende staat van verval; gebrek aan geld bij de Deutsche Bahn. In tien minuten loop je naar het begin van de wandeling. Tegenover het lokale museum staat een indrukwekkende goederenlocomotief uit de 044-serie, gebouwd in 1941. Het museumgebouw is een grote, historische vakwerkboerderij. Interessant zijn de vele ijzeren haardplaten, een herinnering aan de tijd van houtskoolovens, primitieve ijzersmelterijen en -gieterijen. Het eerste hoogtepunt van de wandeling komt al snel. Dat is het 482 meter lange Grote Viaduct met zijn 24 ronde stenen bogen. In de diepte stroomt 35

meter lager de Beke, naamgever van het stadje. Een kleine excursie volgt naar het uitzichtplatform, een verplicht fotomoment. Op zondag laat dat moment wat op zich wachten. Vanwege het regenachtige weer slaan we het uitkijkpunt Sommerberg (384 meter) over. Je hebt vandaar een mooi uitzicht op het begin van de 1640 meter lange Rehbergtunnel uit 1864. Dan volgt een klim naar de Drei Linden. Vandaar gaat het over een holle, oude handelsweg omlaag door het dal van de Durbeke en de Beke. Het bosreservaat Egge-Nord is een biotoop van Europese betekenis. Het brede dal oogt fraai, maar onze gids Marion Wessels, ontwerper van de route, wijst op de aantasting van de vele sparren. De bomen, ooit aangeplant voor de mijnbouw, worden gekoloniseerd door de Börkenkäfer, de letterzetter. Dat loopt niet goed af. De mannelijke kevers gaan op zoek naar door storm of droogte verzwakte bomen. Ze boren zich door de schors naar binnen en graven paringskamers. Klaar met dat werk scheiden ze een lokstof af, waar de vrouwtjes helemaal wild van worden. Om een lang verhaal kort te houden: eitjes worden larven, larven worden poppen. De uitgekomen maden doen zich tegoed aan de sapstromen en binnen afzienbare tijd sterft de boom. Ook de droogte van de afgelopen jaren eist zijn tol. Vlak voor we via een donkere tunnel onder de spoorlijn door lopen, liggen vele stapels geoogst hout die natgehouden worden om zelfontbranding tegen te gaan. Na de tunnel lopen we in de schaduw van de spoorlijn naar het Kleine Viaduct. Vanuit het bos komen we op een weg langs een akker en dan ligt het viaduct daar in al zijn monumentaliteit. De Sachsenring De Sachsenring-wandelweg is een 18 kilometer lange gemarkeerde rondwandeling over de heuvels rond kuuroord Bad Driburg. Het kuurbedrijf met de daaraan verbonden gezondheidsinstellingen vormt de belangrijkste pijler van de lokale economie. Wij beginnen de wandeling bij het station onder leiding van een enthousiaste gids, leraar aan het plaatselijke gymnasium. Hij heeft veel te vertellen. Bad Driburg is al even katholiek als Paderborn. Uit de Pruisische tijd dateren verschillende scholen en priesteropleidingen. Op een ervan konden geroepenen met een arbeidersachtergrond het kleinseminarie volgen. De scholen met

Bad Driburg vanaf de Kaiser-Karls-toren. Foto: Frank Grawe Loc 044 in Altenbeken. Foto: Jan Erik Burger

KAREL DE GROTE EN DE KAISERPFALTZ Het middeleeuwse Frankische rijk had – in het licht van de grote afstanden en lange voetreistijden – geen officiële hoofdstad. De koningen reisden volgens een vast plan. Dat werd bepaald door de eisen van politiek (waaronder rechtspraak, het bewaren van de vrede, respectievelijk het voeren van oorlog en het aanschouwelijk maken van het koningschap), de feesten van het kerkelijk jaar en bijzondere godsdienstige aangelegenheden. De reizende koning en zijn gezelschap overnachtten op koninklijke boerderijen/landgoederen of in representatieve paltsen. In andere gevallen vonden zij onderdak in kloosters, bij bisschoppen of hoge edelen. Nadat Karel de Grote in 768 als 21-jarige tot koning was gezalfd, reisde hij onvermoeibaar door zijn grote rijk, dat zich uitstrekte van de Elbe tot Sicilië en Noord-Spanje. Tijdens zijn koningschap liet hij daarom belangrijke plaatsen uitbreiden met een palts. Naast Aken, Frankfurt am Main en Ingelheim am Rhein was de Kaiserpfalz in Paderborn een van de grootste en belangrijkste. De palts boven de bronnen van de Pader was dé Frankische ontmoetingsplaats in Saksen. Ze speelde een belangrijke rol bij de gewelddadige integratie van de Saksen in het Frankische rijk. Het was een zichtbaar teken van de sterk toegenomen Frankische macht. Veel van de Saksische edelen kozen eieren voor hun geld. Ze onderwierpen zich hier aan de koning en lieten zich dopen. In 799 was Karel opnieuw In Paderborn om Paus Leo III te ontmoeten. Samen kondigden ze de kroning aan van Karel de Grote tot keizer. Die kroning betekende een symbolisch herstel van het (Heilige) Roomse (= Romeinse) Rijk.

1-2021 Wandelmagazine 43

Duitsland hun imponerende gebouwen op de heuvelhellingen zijn (katholiek) gebleven, maar de geroepenen zijn op. Onze wandelingen voert door de lokale villawijk op de Steinberg, en door arboretum Buddenbergpark. Er volgen fraai beboste heuvels met onderweg grafheuvels uit de bronstijd, wegkapelletjes en kruisbeelden. Weilanden wisselen ter hoogte van manege Trappistenhof het bos af. Dan wordt het wat steiler en lijken we daadwerkelijk een paar kilometer over een soort heuvelring te lopen. Eindpunt is restaurant Sachsenklause op zo’n 380 meter hoogte, vlak onder de ruïne van de Iburg, een Saksische Fliehburg (beschermde vluchtburcht) uit 753. Niet Karel de Grote heeft de uitgebreide burcht verwoest. Dat deed de hertog van Brunswijk in 1444. De kasteelruïne is vrij toegankelijk. Vanaf de Kaiser-Karls-Aussichturm heb je een prachtig uitzicht op Bad Driburg en heuvels van de Sachsenring.

Nieheimer Kunstpfad Tien kilometer ten oosten van Bad Driburg ligt het landgoed Holzhausen met dito landhuis en het Nieheimer Kunstpfad. Dat kunstpad (“hochwertiges Wandertourismus”, schrijft de Deutsche Wanderverein terecht) vindt zijn oorsprong in de Wereldtentoonstelling in Hannover rond de eeuwwisseling. Van de acht duurzame kunstwerken noemen wij Encore, de Verlobungsring, het Baumhaus, de Windwiege. Op de Holster-

Kunst langs het Nieheimer Kunstpfad. Foto: Wikimedia Commons

berg, iets verderop ligt de bijzondere en gewilde natuurbegraafplaats Ave Natura met ook familie- en vriendengraven. Mensen kunnen desgewenst hun eigen graf-eik planten. Die is ten tijde van de aanplant zo’n twee tot drie meter hoog. Maar duizend jaar later horen uw verre nazaten uw stem door de bladeren ruisen.

WANDELWIJZER

Vervoer Paderborn ligt op zo’n drieënhalf uur rijden van Utrecht (305 km). Interessante stops onderweg zijn de Porta Westfalica en het door de oorlog grotendeels gespaarde Detmold met het Hermannsdenkmal, ter herdenking van een van de grootste overwinningen van de Teutonen op de Romeinen. Met de ICE-trein ben je er vanuit Utrecht ongeveer even snel (overstap in Duisburg).

44 Wandelmagazine 1-2021

Foto: William McKay

Voor de Viaduktwanderweg in Altenbeken is de trein (11 minuten van Paderborn Hbf) het aangewezen vervoermiddel. Bad Driburg is het volgende station. Brakel volgt daarna. Vandaar is Nieheim met de bus te bereiken, maar je kunt er vanaf Bad Driburg ook heen wandelen.

Slapen Voor elk wat wils. Wij raden het boetiekhotel Galeriehotel (www.galerie-hotel.de) aan de

rand van het Paderbronnenpark aan. Het is gevestigd in het oudste stenen huis van Paderborn. Prachtige ligging, lekker eten.

Kaarten & gidsen Bij het toeristenbureau op de Mareinplatz zijn tal van miniwandelgidsjes en een top overzichtsbrochure met centrumkaart gratis te krijgen. De Wanderführer Pader Wanderung kost € 8,90. De overzichtsgids Wandelen in

het Paderborner Land geeft een keur aan ideeën en overzichtskaarten van wandelingen. In tegenstelling tot de minigidsjes kan je hier echter niet op lopen. Van de Viaduktenwanderung bestaat ook een Wanderführer voor € 8,90 en een wandelkaart 1:25.000 (aan te raden) voor € 2,95.

Meer weten? www.paderborner-land.nl

VELUWE OUTDOOR TOTAAL CONCEPT VOOR AL UW WANDELINGEN Doordat wij gebruik maken van Het Veluwe Outdoor Totaal Concept wordt de juiste schoen voor uw type wandeltocht bepaalt rekening houdend met de lengte, breedte en wreefhoogte van uw voet. Tevens wordt nauwkeurig gekeken welk type inlegzool het beste is voor u. Dit zorgt voor blaarvrij en plezierig lopen.

VOOR IEDERE VOET EEN PASSENDE SCHOEN Wij zijn gespecialiseerd om voor alle typen voeten zoals ‘standaardvoet’ ‘moeilijke voet’ ’brede voet’ de goed passende schoen te vinden. • • • • • •

VOETSCAN JARENLANGE EIGEN ERVARING MET HUTTENTOCHTEN SCHOENKENNIS PODOLOGIE, SCHOENAANPASSINGEN EN EVENTUEEL STEUNZOLEN VERZORGEN WIJ OOK CA. 250 MODELLEN VAN LAAG TOT HOOG VAN SOEPEL TOT STIJGIJZERVAST MEER DAN 8 VERSCHILLENDE BREEDTEN MATEN 36 T/M 54

STATIONSLAAN 41A, 8071 CK NUNSPEET, 0341270847

WWW.BREDEWANDELSCHOENEN.NL WWW.VELUWE-OUTDOOR.NL

www.Waddentrips.frl

Natuurweek Vol 1-7 Mei & 2-9 Juli Vijf Eilanden Wandeltocht 8-15 Augustus Oostwad zwerfweek 20-27 Augustus

Georganiseerd door stichting Friesland Beweegt 1-2021 Wandelmagazine 45

Nederland

Natuur om de hoek

Van laagveen tot lusthof

Een wandeling van Nederhorst den Berg naar Bussum

Jeugdherinneringen aan een avontuur in drijvende zandbakken lokken Wouter van de Vegt naar de plek waar dat zand oorspronkelijk vandaan kwam. De toenmalige Spiegelpolder bij Ankeveen is nu een waterplas en met zijn wandeling richting ’t Gooi duikt hij dit keer vooral in de geschiedenis van het gebied. TEKST & FOTO’S WOUTER VAN DE VEGT

46 Wandelmagazine 1-2021

n mijn lagereschooltijd behoorde de Duivendrechtse brug over de Weespertrekvaart tot ons vaste speelgebied. Onder de welwillende blik van de brugwachter haalden we ’s zomers capriolen uit in het water en als de brugwachter even niet keek sprongen we van zijn brug. Bespeurden we in een bocht van de trekvaart een zandtransport, dan ontstond er spanning. Als het ijverige sleepbootje voor de zandbakken bestuurd werd door een kapitein waarvan we wisten dat hij een oogje toekneep, dan doken we het water in en klommen op een van de bakken. Waarna we ons heerlijk uitstrekten in het warme, natte zand en de wereld langs ons heen lieten glijden. Een koninklijk moment! In een onbezonnen bui lieten we ons een keer tot voorbij Diemen meevoeren en toen er geen boot meer terug was, liepen we in zwembroek en op blote voeten dwars door de sloten en weiden van de Venserpolder vijf kilometer terug naar de brug en naar onze kleren.

Het leverde mij een flinke uitbrander op! Ik mocht veel in die jaren vijftig, maar niet alles. Pas veel later kwam ik erachter dat het zand, gebruikt voor het bouwrijp maken van het boerenland waar de Amsterdamse nieuwbouwwijk Buitenveldert zou verrijzen, opgezogen werd in de Spiegelpolder tussen Nederhorst den Berg en Ankeveen. De Amsterdamse Ballast Maatschappij had vanaf 1937 nog geen vijftig jaar nodig om de fraaie Spiegelpolder te transformeren in de huidige 50 meter diepe Spiegelplas, die hongerig klotst tegen met stenen versterkte oevers. Hier begint de Dammerkade, die je, door de modder soppend, diep het Ankeveense moeras binnenvoert. De naam van deze grasdijk komt al voor op kaarten uit de zestiende eeuw. Onland Het landschap heeft er niet altijd zo fraai en uitnodigend bij gelegen als op deze winterdag. Dromerige slootjes, plassen, rietvelden en moerasbossen wisselen elkaar nu af.

Het Capitool op landgoed Schaep en Burgh. Op het landgoed Schaep en Burgh.

rote bonte specht. Roffelt dikwijls in de G ’s-Gravelandse bossen.

Een ijsvogeltje schiet als een blauwe pijl langs. Een grote zilverreiger verdwijnt met sierlijke, lome vleugelslagen in nevelige verten. Eeuwenlang lag hier een dik, onbegroeid en volstrekt ontoegankelijk veenmospakket dat als een reusachtige afgeplatte heuvel meters boven de met bos begroeide oeverwallen van het veenriviertje de Vecht uitstak. Omstreeks het jaar 1000 gingen de eerste bewoners van de Vechtoevers en ’t Gooi de strijd aan met het veen om akkertjes en weiden te scheppen. Turf was in die tijd nog een bijvangst en voor eigen gebruik. Dat veranderde vijf eeuwen later, toen zich in het natte landje aan de Noordzee een industriële revolutie voltrok. In enkele generaties tijd werden plassen en moerassen drooggemalen. Vruchtbare weiden, kanalen, molens en scheepswerven

kwamen ervoor in de plaats. Steden als Amsterdam en Utrecht barstten uit hun voegen. Turf, ‘het bruine goud’, was niet aan te slepen. Veen baggeren werd een essentiële bedrijfstak, waar veel mensen uit de wijde omtrek een boterham in verdienden. Uit angst voor een energiecrisis verboden de Staten van Holland, onder het mom van ‘eigen provincie eerst’, in die tijd zelfs de export van turf naar andere gewesten. Toen omstreeks 1860 steenkool turf als brandstof verdreef, waren enorme stukken land afgegraven en onder water verdwenen. Tussen Utrecht en de Zuiderzee was een onafzienbaar ‘onland’ ontstaan, waar slechts een enkele visser of rietsnijder iets mee kon. Een plan van ene heer Obreen uit 1913 illustreert de heersende mening dat deze waardeloze en afzichtelijke woestenij welvaart en geluk in de weg stond. En zo snel als mogelijk zou moeten worden drooggemalen of gedempt met huisvuil uit de grote steden. De heer Obreen: “Dan zullen we ons kunnen verblijden, dat in de tweede eeuw van ons onafhankelijk volksbestaan die schandelijke rommel van poelen en plassen niet zal worden aanschouwd, welke thans de Vechtstreek onveilig maakt voor de gezondheid van mensch en dier.” Gelukkig is het zover niet gekomen. Het moeras gebied werd beschouwd als een essentieel onderdeel van de Hollandse Waterlinie.

Lustoorden Ankeveen ligt diep verscholen in het veenmoeras. Het is er in deze coronatijd uitgestorven. Een paar schoolkinderen komen op de fiets langs; een kat neemt alle tijd om over te steken. Een paartje raven vliegt luid roepend over. Als het een paar nachten gevroren heeft, leeft Ankeveen echter altijd op. Het heldere, ondiepe water aan weerszijden van het lintdorp vriest snel dicht en oefent dan een voor niet-schaatsers onbegrijpelijke aantrekkingskracht uit op waaghalzen uit de grote stad. Die er dan ook massaal door het ijs zakken. Hun modderige, bevroren sporen zijn dan nog uren in het dorp zichtbaar. Na Ankeveen verandert de vegetatie, worden de oevers van de sloten hoger en onze grasdijk droger: we naderen de hoge zanden van ’t Gooi. In 1625 lieten een aantal zeer vermogende Amsterdammers hun oog vallen op deze rafelrand van de veenwoestenij. Bij de Staten van Holland vroegen ze een concessie aan voor het opzetten van een ontginning van 500 ha grond. Niet om de verpauperde bevolking te verheffen door hen van land te voorzien, nee, een lustoord moest er komen, waar de stinkend rijk geworden elite de stank en ander ongemak van de stad kon ontvluchten. De Staten verleenden toestemming, op voorwaarde dat er een regeling zou worden getroffen met de gebruikers van die grond: de Erfgooiers. Een organisatie van vrije en trotse 1-2021 Wandelmagazine 47

Nederland boeren die al sinds het einde van de dertiende eeuw het gebruiks- en beheerrecht hadden over de woeste gronden rondom hun dorpen in ‘Goylant’. En die geen enkele aantasting van hun rechten accepteerden en hun kont dan ook tegen de kribbe gooiden. Een aantal compagnieën soldaten moest eraan te pas komen om hen te dwingen afstand van hun grond te doen. En het werden lustoorden. Fraaie buitenhuizen, theekoepeltjes, koetsiershuizen, beukenlanen met overhangende kruinen als gotische gewelven, slingerende beekjes met sierlijke bruggetjes, vijvers met fonteinen en beelden, gazons met zonnewijzers. Dat alles naar de nieuwste Franse smaak. Jacob van Lennep geeft in zijn in 1840 verschenen en tot ver in de twintigste eeuw populaire roman Ferdinand Huyck een impressie: hoofdpersoon Huyck dwaalt te voet dwars over de grauwe en onafzienbare heide van het toen nog niet met bos bedekte Gooi op weg naar de trekschuit in Naarden. Op de top van het plateau stuit zijn blik in het zuiden op het donkergroen der ’s-Gravelandse lusthoven. ”Ik kon niet nalaten van, zo dikwijls ik de blik naar deze laatste zijde sloeg, een vergelijking in te stellen tussen de woestenij, welke ik doortrok, en die, slechts een uur of anderhalf van mij gelegen, oase, waar de Amsterdamse rijkdom al zijn weelde en schatten tentoonspreidt.” Vervolgens heeft hij een beangstigende ontmoeting met de struik roversbende van Zwarte Piet. Zelfs nu nog hangt er in de oude landgoederen een sfeer

van kalme melancholie. Je verwacht er elk moment een smachtend en bepruikt liefdespaar dat elkaar het hof maakt aan de oevers van zo’n lieflijk watertje. Het conflict tussen Erfgooiers en degenen die aasden op hun weidegronden bleef sudderen en laaide regelmatig op, als een veenbrand om in de juiste beeldspraak te blijven. Iets meer dan een eeuw geleden nog stuurde boer Floris Vos bij een conflict over uitbreidingsplannen van zijn gemeente Naarden – bij gebrek aan trekkers – o een enorme kudde koeien op een groep marechaussees af. Toch mogen we boeren als de heer Vos dankbaar zijn voor hun koppige verzet. Dankzij hen zijn grote delen van ’t Gooi behoed gebleven voor grondspeculanten. Het Goois Natuurreservaat, dat later deze gemeenschappelijke gronden verwierf, plukt daar nog steeds de vruchten van.

aaltjes markeren de ondergelopen P legakkers in de grote plas waar de Demmerkade langs loopt. Zanglijster.

WANDELWIJZER Vervoer Bus 106 van station Weesp naar halte Nederhorst den Berg Dammerweg-Spiegelweg. De ongemarkeerde wandeling eindigt bij NS-station Bussum-Zuid en is ongeveer 15 km. De wandeling De wandeling begint bij het Googpad even voorbij de brug over het toegangskanaal tot de Spiegelplas. Bij parkeerplaatsje hek door. Grasdijk (Dammerkade) volgen tot Ankeveen. (In de herfst en winter is de Dammerkade vaak erg modderig. Neem in dat geval het fietspad naar Ankeveen via Googpad en Bergse pad.) In Ankeveen RA tot einde van het lintdorp. Vlak voor ophaalbrug LA, hekje door en grasdijk (verlengde Bergse pad) volgen tot ’s-Graveland. Bruggetje over en Landgoed Schaep en Burgh in. Ga tussen hoofdgebouw en koetsiershuis, rechts langs gazon. Bij Capitool (gebouwtje met zuilen), gele pijlen tot ingang Landgoed Bantam. RA provinciale weg ( N236) volgen tot voorbij rotonde. Dan LA Franse Kampheide tot NS-station Bussum-zuid. Horeca In Ankeveen en Bussum-Zuid.

48 Wandelmagazine 1-2021

Leestip De Noordelijke Vechtplassen, Stichting Commissie voor de Vecht en het oostelijk en westelijk plassengebied, 1976

Inspiratie van onze adverteerder

EINDELOOS WANDELPLEZIER IN BRABANT aat je inspireren door al het moois dat Noord-Brabant te bieden heeft. Ga lekker de bijzondere natuurgebieden in en wandel langs verstilde vennen, over uit gestrekte heidegebieden en door sprookjesachtige bossen. Ontdek de verrassende Brabantse steden en de gezellige dorpen. Met de Brabantse wandelkaarten zijn de mogelijkheden om een prachtige route te wandelen eindeloos!

BESTEL WANDELKAARTEN MET KORTING Als lezer van Wandelmagazine profiteer je van 20% korting op de prijs van € 5,95 per wandelkaart. Bestel de kaarten online via routesinbrabant.nl en gebruik de code WANDELMAG21.

Met de Brabantse wandelkaarten ga je onbezorgd op pad. Je wandelt via de knooppunten, zodat je gegarandeerd over Brabants mooiste paden wandelt. Dankzij de schaal van 1:40.000 zijn alle paden en wegen duidelijk op de kaarten te zien. Heel fijn is dat de wandelkaarten ook ondergronden weergeven. Verharde paden, onverharde paden en laarzenpaden hebben elk een eigen aanduiding. Wandel veilig en kijk voordat je op pad gaat op visitbrabant.com/druktemeter. Hier zie je niet alleen de actuele drukte in de Brabantse natuurgebieden, ook vind je er allerlei tips voor een onvergetelijk dagje uit in Brabant.

#hiermoetjezijninbrabant 1-2021 Wandelmagazine 49

Jordanië

van noord naar zuid

Vijf weken liepen Yustra en ik door Jordanië. Helemaal van het noordelijke Um Qais, tegen de grens met Syrië, tot aan Aqaba aan de Rode Zee, 650 kilometer dwars door het land. Ik ben Tamar, een 33-jarige full-time avonturier en Yustra is mijn ezel. TEKST & FOTO’S TAMAR VALKENIER

Kamperen in het groene noorden. 50 Wandelmagazine 1-2021

et grote, droge niets H van het binnenland. oms vonden we in de S woestijn plots een groen veld.

Ik hoor hyena’s huilen, maar het zijn alleen de herdershonden waar ik bang voor ben

s dat niet hartstikke gevaarlijk? Dat ligt toch in het Midden-Oosten? Menigeen adviseerde me niet te gaan. Inderdaad, het grenst aan politiek gespannen landen als Irak, Syrië, Israël en Saoedi-Arabië, maar Jordanië is een oase van rust. Sterker nog, ik heb veel gereisd, als vrouw, alleen, maar ik heb me nog nooit zo veilig en welkom gevoeld als in Jordanië. Drie dagen geleden vertrok ik uit Um Qais en ben van plan de recent ontwikkelde Jordan Trail helemaal alleen te lopen, als de breedlachse Jehad mij uitnodigt voor thee en aan zijn drie echtgenotes voorstelt. Ze laten me de kippen zien, hun geiten, de duiventil en ook hun ezel. Die ziet er gezond en sterk uit en is niet bang voor me. Ik mag haar een ochtendje lenen om mee door de bossen te wandelen en fantaseer ondertus-

sen hoe het zou zijn om haar mee te nemen. Bij wijze van grap vraag ik of ze niet te koop is, niet verwachtend dat Jehad in zou stemmen. Hij helpt me met de bepakking en daar sta ik dan opeens. Met mijn ezel. Nog een beetje perplex. Vrienden waarschuwden voor koppigheid en vertragingen, maar ik ben zelf de koppigste en trek me er niets van aan. Het helpt dat ik eerder vier maanden met eigen paard, kameel en hond door Mongolië trok en dus enigzins weet hoe je met dieren reist. Haar eerste keer Yustra heeft duidelijk nog nooit een tocht gelopen. In het begin durft ze de kleinste riviertje niet door, drinkt ze niet tenzij ik een plastic teiltje met kraanwater neerzet, schrikt ze van blaffende honden en heeft ze

1-2021 Wandelmagazine 51

Jordanië

moeite met het grillige terrein van de rivierbeddingen. Maar ik geef niet op en als een moeder voed ik mijn kleine meid geduldig op. Ik kijk trots toe hoe ze steeds stoerder wordt en we leggen inmiddels zo’n 30 kilometer per dag af. Als ze toch soms dienst weigert, onderzoek ik of ze misschien een goede reden heeft: iets scherps in haar hoef? De bepakking te strak? Of juist te los? Zo nodig verander ik onze route. Die bestaat overigens slechts uit een pijltje dat ik op mijn gps volg; voorgangers lieten weinig sporen na. Yustra is niet alleen bij mij, maar ook bij de lokale bevolking onverwacht populair en wordt al snel de meest gefotografeerde ezel van Jordanië. En iedereen die haar ziet, komt even een praatje maken. “Van wie is die ezel?” “Van mij.” “Waar kom je vandaan gelopen?” “Vanuit Um Qais, Syrië zeg maar.” “Alleen?” “Ja.” Ze schudden hun hoofd of kijken me ongelovig aan. “En we lopen naar Aqaba”, voeg ik toe. “Naar Aqaba?” “Ja.” Je bent gek. Je zal wel moe zijn en honger hebben. Blijf je vandaag bij ons? Dankbaar neem ik de uitnodigingen aan. Zo kom ik in aanraking met allerlei lagen van de maatschappij. In Fuheis laat de ex e gastvrije bevolking heeft altijd mierzoete D saliethee te delen.

Ezelritjes voor de bedoeïenenkinderen.

Zou ik in Nederland ook zomaar elke vreemdeling thuis uitnodigen? minister van cultuur zijn bediende Yustra verzorgen en regelt zelf voor mij een duur hotel. De week erna nodigt een militair mij thuis uit, maar wil dat ik stiekem naar binnen sluip omdat zijn familie niet mag zien dat er een vrouw logeert. In de woestijn leert een bedoeïenenmeisje mij welke wilde planten ik onderweg kan eten. En ik breng heel wat avonden rond een kampvuur door met groepjes bedoeiënenmannen die ik onderweg tegenkom. Groen gras Ik ben er in maart en april, doorgaans de beste maanden wat betreft het weer. Hoewel Jordanië direct beelden oproept van snikhete en gortdroge omstandigheden, is het bergachtige noorden, waar ik mijn tocht begin, vooral groen, het gras soms tot aan mijn oksels. ’s Nachts tikt geregeld de regen op mijn tent en later, in Petra, sneeuwt het zelfs. Het is een uitzonderlijk natte en koude maand maart. Jammer voor mij, maar goed voor Yustra: dankzij de regen is er voor haar genoeg te grazen onderweg. Zij aan zij dineren we: Yustra gras en ik havermout, pasta, rijst, linzen, bereid op mijn Jetboil-gasstelletje. Eten bijkopen voor Yustra hoeft pas als we al ruim vier weken onderweg zijn en we de

52 Wandelmagazine 1-2021

woestijn in het zuiden bereiken. Ik koop hooi en gerst van de bedoeïenen, die schaars verspreid met hun kuddes in de wildernis leven. Vanaf bergtoppen met uitgestrekte vergezichten zie ik hun zwarte geitenharen tenten scherp afsteken tegen de rotsige leegte van het binnenland. Telkens worden we uitgenodigd voor mierzoete saliethee, gevolgd door het diner en een “alsjeblieft, blijf je bij ons slapen?” Ontroerend vind ik het. Zou ik in Nederland ook zomaar elke vreemdeling thuis uitnodigen? Een tiental kinderen rent gillend om me heen “Tamar, me, me, me!” en ik laat ze één voor één op Yustra plaatsnemen. Hun ouders help ik geiten melken, yoghurtballen verpakken en koken. Gesprekken voeren we in mijn gebrekkige Arabisch, met behulp van Google translate en handen en voeten. Lief lachen, behulpzaam en dankbaar zijn, ballonnen opblazen en met de kinderen spelen: het werkt altijd. Herdershonden “Marhaba”, hallo, zeg ik terwijl ik mijn hand uitsteek, maar ik word terecht gewezen. Mannen mag ik geen hand schudden en ik word naar de vrouwen-

tent gebracht. Mannen slapen en eten apart van de vrouwen. Zelfs op bruiloften wordt in aparte zalen feest gevierd. Ze hadden erop gestaan dat ik mee zou gaan, ik kreeg een prachtig versierde jurk aangemeten en werd aan iedereen voorgesteld. Pas toen de laatste man (de bruidegom) onze vrouwenzaal verliet, gingen alle hoofddoeken af. Dik opgemaakte dames met groteske kapsels en extravagante prinsessenjurken dansten een gat in de nacht. Foto’s mocht ik er niet van maken. Meestal slaap ik in mijn tent, soms bij de mensen thuis en steeds vaker gewoon buiten (het zuiden is droog), op Yustra’s deken. Alleen die sterrenhemel is de reis al waard, maar ik lig tevreden te kijken naar het silhouet van twee grote hazenoren met daartussen een plukkerige hanekam dat verderop boven het gras uitsteekt: mijn Yustra. In de verte hoor ik hyena’s huilen en een enkele keer loopt een schorpioen ons kamp binnen, maar het zijn alleen de herdershonden waar ik bang voor ben. Met opgetrokken bovenlip komen ze luid blaffend en grommend op je af gerend en een steen of schreeuw is niet altijd genoeg om ze af te schrikken. Eens bevond ik mij in een steeg, klemgezet door een viertal honden, en voor ik het wist beet er één in mijn been. Mijn hart ging tekeer, mijn broek was stuk, maar mijn huid gelukkig niet. Ik hoefde geen prik tegen hondsdolheid te halen, maar ik kan begrijpen waarom voorgaande wandelaars hun reis hebben ingekort of afgebroken wegens angst voor de honden van Jordanië. Kloven Na de groene heuvels in het bevolkte noorden, de diepe ravijnen in het uitgestorven midden, een uitje naar de Dode Zee, de Kerak-kruisvaardersburcht en het Dananatuurreservaat met rotsformaties die door Salvador Dali bedacht zouden kunnen zijn, zakken Yustra en ik af richting Petra. Dagen lopen we door kleurrijke nauwe kloven van soms wel honderden meters diep. Ik strek mijn armen uit en laat mijn vingers aan weerszijden langs het gladde zandsteen glijden. Ik verbaas me over de verscheidenheid aan kleuren en vormen om me heen. Fel rood, rond oranje, verticaal paars, afgebrokkeld roze, het loopt allemaal vlekkend in elkaar over. Ik ben er stil van, de stilte alleen doorbroken door het geritsel van een wegschietende hagedis. Tot ik opeens water hoor. Dan moet je alert zijn. Het is een

Dagenlang trekken we door zulke kloven.

Hagedis in indigokleur. 1-2021 Wandelmagazine 53

Jordanië We banen ons een weg langs de groene heuvels.

uitdaging om genoeg water te vinden in Jordanië en zonder de aanwijzingen die de Jordan Trail Organisatie op haar website heeft gedeeld, was het me misschien ook niet gelukt. Ik doorzoek kloven, graaf stroompjes uit en beoordeel vieze poeltjes. Ik schep de beestjes uit het kostbare water, steriliseer het met mijn uv-pen, kook het en hang er theezakjes in om de vieze smaak te

verbloemen. Zo redden Yustra en ik het net. Aangekomen in Wadi Rum, de bedoeïenenstad midden in de woestijn, spreekt een man mij aan, die ik desgevraagd vertel over onze tocht. “Jij bent net als wij, ook een bedoeïen!”, roept hij verrukt en nodigt me uit twee dagen in zijn kamp te verblijven voor ik mijn tocht afrond. En Yustra? Ze zet nog maar net haar hoeven

in de Rode Zee, als Kahled al aan komt rijden. De herder die ik eerder ontmoette in Dana neemt Yustra mee terug naar het groene paradijs om zijn zoon te helpen met het schapen hoeden. Met een brok in de keel kijk ik haar na. Verdrietig. Dankbaar. “Dag lieve Yustra, ik kom je snel weer opzoeken! Beloofd.”

WANDELWIJZER Tamar en haar ezel Yustra liepen in vijf weken van Um Qais tot Aqaba over de recent ontwikkelde Jordan Trail, een langeafstandswandeling van 650 kilometer die het hele land doorkruist. Die kun je zelf lopen, maar het is ook mogelijk je aan te sluiten bij de jaarlijks georganiseerde thru-hike. Vervoer Vliegen op hoofdstad Amman, maar inreizen kan ook via de luchthaven in Aqaba of over land vanuit Israël. Een vooraf aangeschafte Jordan Pass geeft toegang tot allerlei bezienswaardigheden en dekt ook je visumkosten (visum te regelen bij aankomst). Het land is goed te bereizen met bijvoorbeeld eigen huurauto, maar je kunt ook een chauffeur inhuren. Tussen populaire plekken rijden bussen. Slapen Omdat het land klein is (twee keer Nederland) is Amman een goede uitvalsbasis. Verspreid over het land zijn er ook accomodatiemogelijkheden in hotels of homestays. Kamperen kan bijna overal. Meer weten? www.jordantrail.org

54 Wandelmagazine 1-2021

Over de auteur Tamar Valkenier zegde in 2015 haar baan als recherchepsycholoog bij de Nationale Politie op om full-time op avontuur te gaan. Haar reis in Jordanië is slechts één van vele. Ook reisde ze twee jaar per fiets de wereld rond, leefde ze van jagen en verzamelen in Nieuw-Zeeland en liep ze met paard, kameel en hond vier maanden in de Altaj (Mongolië). Bij het ter perse gaan van dit nummer is Tamar op een ski-expeditie onderweg in Zweeds-Lapland. In april verschijnt haar boek: Fulltime avonturier – Over alles achterlaten en de zoektocht naar ultieme vrijheid, Kosmos, ISBN 9789021576848. www.tamarvalkenier.com.

Tips voor de Solowandelaar

Zelfverzekerd alleen op pad

Voor wie graag eens alleen op pad wil gaan maar de gedachte spannend vindt, zet ik wat handige tips op een rij. Zelf wandel ik regelmatig alleen. Niet in Jordanië, zoals Tamar (zie blz. 50), maar wel in Nederland en elders in Europa. Wie alleen wandelt, weet: de rust is bijna meditatief en het landschap maakt meer indruk dan wanneer je samen met iemand optrekt. TEKST & FOTO’S JUDITH VAN BILSEN

De meeste mensen zijn niet zo avontuurlijk aangelegd als Tamar. Dat is helemaal niet zo gek, natuurlijk. Maar niet alleen in het geval van haar expeditie-achtige solotochten geldt: het begint met een goede voor bereiding. Heb je je huiswerk goed gedaan, dan weet je wat je te wachten staat en dat beperkt de kans op onaangename situaties ter plaatse. Zeker als het een meerdaagse wandeling betreft. Je voorbereiding begint met een goede wandelkaart of een boekje met de route. Een open deur: verzamel informatie over de bestemming. Zelfs als je bijvoorbeeld het Pieterpad loopt. Vooral in coronatijd wil je weten of je in een klein dorp zonder supermarkt terecht komt of in een grotere plaats met veel faciliteiten. En waar ga je slapen? (met Google Maps kom je een heel eind voor dit soort informatie). Bestaan de paden voornamelijk uit rul zand of loop je vooral over verharde wegen? Een goede voorbereiding geeft rust wanneer je uiteindelijk vertrekt.

Energie De volgende tip klinkt logisch, maar ik hoor toch regelmatig weer van mensen bij wie het op dit gebied mis is gegaan: denk aan voldoende eten en drinken. Zorg dat je altijd voldoende water en eten bij je hebt. Iets makkelijks wat snelle energie (suikers) geeft, zoals mueslirepen of gedroogd fruit, maar ook ‘tragere’ koolhydraten zoals in brood en banaan zitten. Zelfs op het Pieterpad is er een etappe waarbij je onderweg geen horeca tegenkomt. In het buitenland is dit zelfs vaker het geval. En soms loopt het toch allemaal niet zoals je vooraf bedacht had en is die winkel dicht … Zo wandelde ik in Duitsland en had een overnachting gepland op een camping. Per mail had ik, twee weken voor vertrek, contact gehad met de uitbaatster die me bevestigde: er was een ontbijtbuffet waar ik ook een lunchpakketje voor de volgende wandeldag mocht klaarmaken. En bij aankomst op de camping kon ik wat eten halen bij de cafetaria. Bij aankomst – het schemerde al

1-2021 Wandelmagazine 55

lleen geniet je intenser van het A landschap. org dat je altijd snacks bij je hebt en Z voldoende water.

– bleek niets minder waar. De norse man die mij inschreef, wist van niets. Nee, geen ontbijt en dus ook geen lunchpakketje en nee, ook niets te eten want de cafetaria was momenteel gesloten! En het dichtstbijzijnde dorp was zeker nog een half uur wandelen. Op dat moment was ik wel blij met mijn mueslirepen en zakjes chips! Wat als…? Nog een tip in de categorie ‘better safe then sorry’: bekijk eventuele exit-mogelijkheden. Hopelijk is het nooit nodig, maar denk na over een plan B. Wat als je niet meer verder kunt, bijvoorbeeld vanwege een blessure? Kun je iemand bellen die je op komt halen? Is er een bushalte in de buurt? Ik vind het altijd prettig om de route alvast door te pluizen en op mijn kaart aan te geven waar bushaltes en restaurantjes zijn. Want soms zijn die er niet. Zo wandelde ik een etappe van de Eifelsteig net over de grens waar ik de hele dag niet in de bewoonde wereld kwam. Je verwacht het misschien niet, maar zelfs in onze hoek van Europa zijn er plekken waar je een hele dag niet op een verharde weg komt en ook weinig telefoonbereik hebt. Als je weet dat je een hele dag ‘in the middle of nowhere’ terecht komt, zorg dan dat iemand anders op de hoogte is van je plannen. Deze persoon kan alarm slaan wanneer je niet arriveert op je eindpunt. Zo wandelde ik in Patagonië in Zuid-Amerika (ik wandelde daar overigens niet alleen), maar daar werkten ze ook met dit principe. Er was geen telefoonbereik en geen internet. Ik moest van tevoren aangeven welke 56 Wandelmagazine 1-2021

route ik van plan was te lopen en waar ik zou gaan overnachten. Op het moment dat iemand zich niet meldde in de hut en het werd donker, dan werden de hulpdiensten ingeschakeld. Dit klinkt natuurlijk heel dramatisch, maar het principe kan bij ons heel eenvoudig toegepast worden. Stel, je bent ergens in Europa op pad, in het bos, en je verzwikt je enkel. Zonder telefoonbereik heb je dan toch een behoorlijk probleem. Persoonlijk laat ik vooraf altijd iemand weten welke route ik wandel. En meestal kom ik tussendoor wel door dorpjes, dus doe ik even een ‘check-in’. Zodat die persoon ook weet hoe ver ik ongeveer ben. Mocht het dan toch nog mis gaan onderweg, dan is het makkelijker zoeken. Intuïtie Dan een tip die ik kreeg van een vriendin die een jaar in Peru heeft gewoond: vertrouw op je intuïtie als het gaat om veiligheid. Je gevoel is je beste kompas. Voelt het ergens niet ok, is de sfeer niet prettig, zoek een andere route waar je je beter bij voelt. Een voorbeeld: je loopt een donker stuk van een bos in. En er komt je een man tegemoet die je voorbij loopt en zich vervolgens omdraait en achter je aan blijft lopen. Het hoeft niets te betekenen, maar voelt het niet goed: kies dan toch maar dat pad dat wel langs die boerderij loopt of waar je net meerdere andere wandelaars hebt gezien. Bedenk daarbij dat alleen wandelen in het begin altijd spannend kan voelen. Zeker als je in een gebied bent dat je niet kent.

Ik heb ontdekt dat die spanning en mijn intuïtie twee verschillende gevoelens zijn. Die spanning, daar kun je je meestal heel makkelijk overheen zetten door zaken te rationaliseren. Die intuïtie, dat is als alarmbellen blijven rinkelen. Dat neem je wél serieus. Die spanning is de plankenkoorts van de solowandelaar. Maar zodra ik onderweg ben, begint het genieten en ebt dat gevoel weg. Mijn intuïtie heb ik alleen nog maar in Brazilië mogen ervaren. Tijdens een heel kort wandelingetje alleen en in de avond. Dat voelde niet goed, er hingen wat mannen rond, maar verder was het verlaten. Ik besloot daarom terug naar mijn appartementje te gaan. Achteraf een goede beslissing, want een dag later werd er ’s avonds in die buurt een vrouw beroofd. In Europa heb ik me, tot nu toe, nog nooit onveilig gevoeld tijdens mijn solowandelingen. Zo nu en dan kom ik altijd wel andere wandelaars tegen onderweg, zodat hulp, indien nodig, nooit ver weg is. En het allerbelangrijkste? Geniet! Zorg dat je niet alleen maar bezig bent met het voltooien van de wandeling. Dit doe je door de wandeling niet te lang te maken en bijvoorbeeld de gpx-track op je telefoon of smartwatch te laden. Op die manier kun je al je aandacht op de omgeving richten. Dus kijk om je heen, ga eens zitten en luister naar de vogeltjes. En zorg dat je genoeg tijd hebt om ook af en toe eens wat trager te wandelen, wat meer foto’s te maken of een extra pauze te nemen. Geniet, want wandelen is het mooiste dat er is!

Ik ga wandelen en neem mee …

Uitgerust

Lekker naar buiten, genieten van de natuur om je heen en nieuwe plekken ontdekken in eigen land. We hebben het natuurlijk over... wandelen! Wandelen is goed voor je en je hebt niet veel nodig. Wandelschoenen aan, rugzak met wat lekkers om en gaan. Goede materialen dragen bij aan nóg meer wandelplezier. Daarom hebben we een aantal onmisbare items voor je op een rijtje gezet.

Comfortabel én optimale ventilatie Ga jij graag naar buiten voor een ontspannen wandeling, maar weet je vaak niet waar je je spullen moet laten? Deuter heeft de oplossing: de Futura 21 SL! Deze rugzak is comfortabel, heeft een innovatief ventilerend rugsysteem en is ook nog eens gemaakt van gerecyclede materialen. Deze damesrugzak is aangepast aan de anatomie van het vrouwelijk lichaam en heeft genoeg ruimte voor bijvoorbeeld je smartphone, drinkfles en picknickspullen. Dankzij de grote opening met rits kun je ook nog eens snel bij die spullen. En, zoals alle rugzakken van Deuter is ook de Futura 21 SL volledig vrij van PFC! ADVIESPRIJS: € 119,95

WWW.DEUTER.COM/NL

Op pad met wandelstokken Wandelstokken alleen voor oudere mensen? Echt niet! Wandelen met stokken heeft verschillende voordelen. Omdat ook je armen actief meedoen, train je je hele lichaam. Daarnaast bieden wandelstokken ondersteuning en zorgen ze voor ritme, evenwicht en balans. En, last but not least, met stokken loop je meer rechtop, wat weer beter is voor je houding. Genoeg voordelen dus! Stokkenspecialist LEKI heeft een uitgebreide collectie wandelstokken. De Khumbu is een totaalpakket: een comfortabele grip, het Speed Lock+ verstelsysteem voor het eenvoudig aanpassen van de lengte en lichtgewicht aluminium schachten. Met deze absolute allrounder kom je bij elke wandeling goed voor de dag! ADVIESPRIJS: € 79,95

WWW.LEKI.NL

Drinken met een goed gevoel Een wandeling is natuurlijk niet compleet zonder onderweg lekker iets te eten en te drinken. Even een pauze nemen, uitrusten, wat kletsen of juist genieten van de stilte. SIGG heeft hiervoor de perfecte drinkfles! De Meridian is een dubbelwandige roestvrij stalen drinkfles die volledig plasticvrij is. Deze drinkfles houdt je drinken urenlang aangenaam warm of heerlijk koud, waardoor jij optimaal én met een goed gevoel kunt genieten van een drankje onderweg. Alle gebruikte materialen zijn vrij van BPA en andere schadelijke stoffen en de fles is 100% lekvrij. De Meridian is verkrijgbaar in een 0,5 en 0,7 liter versie. ADVIESPRIJS: € 37,95 (0,5 LITER) € 42,95 (0,7 LITER)

WWW.SIGG.NL

Multifunctionele allrounder voor sportieve vrouwen

ADVIESPRIJS: € 189,95

WWW.LOWA.NL

Ben je op zoek naar een functionele damesschoen die gezien mag worden en ook nog eens voor 100% voldoet aan de hoge eisen van buitensporters? Ga dan voor de INNOX PRO GTX MID Ws van LOWA. Deze multifunctionele allrounder is heerlijk comfortabel, lichtgewicht en perfect voor verschillende activiteiten, of je nu door de stad wandelt of daarbuiten. De INNOX PRO GTX MID Ws is gemaakt van een robuuste kunststofmelange die met elke beweging meebeweegt en voor maximaal draagcomfort zorgt. De ademende en waterdichte GORE-TEX voering houdt de voeten aangenaam droog. Dé ideale allrounder voor dames! 1-2021 Wandelmagazine 57

Buiten Gewoon Goed nnEEN EEN COMPLEET COMPLEET ASSORTIMENT ASSORTIMENT VAN VAN DEDE BESTE BESTE MERKEN MERKEN

KLAASEN | VANDEURSEN.COM ODS 2021 BM

KWALITEIT ENEN SERVICE SERVICE nnKWALITEIT PASSIE VOOR VOOR JOUW JOUW BUITENACTIVITEITEN BUITENACTIVITEITEN nnPASSIE LOKALE BETROKKENHEID BETROKKENHEID nnLOKALE INNOVATIES ENEN VOORLOPER VOORLOPER nnINNOVATIES ININ DUURZAAMHEID DUURZAAMHEID

•• Outdoorspecialist.nl Outdoorspecialist.nlisiseen eenunieke uniekesamenwerking samenwerkingtussen tussendedebeste bestelokale lokaleoutdoorspecialisten outdoorspecialistenenen toonaangevende toonaangevendemerken merkeninindedeoutdoorbranche. outdoorbranche. ● Kater ● Kater Funsport Funsport Alkmaar Alkmaar ● de ● de Wandelfabriek Wandelfabriek / René / René VosVos Apeldoorn Apeldoorn ● Veneboer ● Veneboer Outdoor Outdoor Drachten Drachten ● René ● René VosVos Outdoor Outdoor & Sports & Sports Gorssel Gorssel ● Soellaart ● Soellaart Outdoor Outdoor & Wintersport & Wintersport Haarlem Haarlem ● Voet ● Voet enen Goed Goed Hapert Hapert ● Adventure ● Adventure Store Store Helmond Helmond ● de ● de Jong Jong Kampeer Kampeer enen Recreatie Recreatie Hillegom Hillegom ● Kater ● Kater Funsport Funsport Hippolytushoef Hippolytushoef ●● Karsten Karsten Travelstore Travelstore Hoorn Hoorn ● Holiday ● Holiday Sport Sport Lochem Lochem ● van ● van Camp Camp Lunteren Lunteren ● Jonker ● Jonker Outdoor Outdoor Renesse Renesse ● Ivo’s ● Ivo’s sportshop sportshop Simpelveld Simpelveld ● Outdoor ● Outdoor Travel Travel Experience Experience Weert Weert ● Sunny ● Sunny Camp Camp Zeist Zeist ● Karsten ● Karsten Travelstore Travelstore Zwaag Zwaag 58 Wandelmagazine 1-2021

Kijk Kijkvoor voormeer meerinformatie informatieopopwww.outdoorspecialist.nl www.outdoorspecialist.nl

KLAASEN | VANDEURSEN.COM ODS 2021 BM

nnGESPECIALISEERDE GESPECIALISEERDE MEDEWERKERS MEDEWERKERS

Er tussenin Je kent ze vast wel, die lastige momenten dat de zon volop schijnt, maar het toch nog net te koud is om zonder jas te lopen. Het High Coast Shade Jacket van Fjällräven is een jack voor precies die situaties die er net een beetje ‘tussenin’ zitten. Een jas die je nét dat beetje extra warmte geeft, maar zonder dat je het meteen bloedheet krijgt. De jas is gemaakt van licht, goed ventilerend G-1000 Air Stretch, vervaardigd uit gerecycled polyester en biologisch katoen. Dat maakt het niet alleen wat comfortabeler om in te wandelen, je bent ook beter beschermd tegen de uv-straling van de zon. En wordt het toch nog warmer? Dan stop je deze jas makkelijk weg, want hij heeft een klein pakvolume. Daardoor kun je deze jas altijd makkelijk meenemen!

Uitgerust

ADVIESPRIJS: € 179,95

WWW.FJALLRAVEN.NL

Een brede basis

ADVIESPRIJS € 279,95

Schoenenmerk Hanwag staat bekend om de verschillende leesten waarop het Beierse merk al haar schoenen baseert. Dat is voor de Alverstone II Wide GTX Lady niet anders. De schoen is vrijwel identiek aan de al bekende Alverstone Lady GTX, maar deze uitvoering heeft een bredere leest, waardoor hij comfortabeler om een brede voet past. Daarnaast biedt de schoen natuurlijk alles wat je al van Hanwag gewend bent. De hoge schacht buigt goed met de beweging van je been mee en de zool biedt veel grip, ook bij steile afdalingen of op gladde partijen.

WWW.HANWAG.NL

Uitgeprobeerd: Liefde op het eerste gezicht Het moment dat je nieuwe wandelschoenen uit de doos haalt, ruik je, voel je en weet je dat je weer jaren vooruit kunt. Naar buiten, veel kilometers maken en genieten van de natuur om je heen. Voor mij betekenen nieuwe wandelschoenen ook altijd weer een lange periode van inlopen en wennen, met ongemak door drukpunten en blaren, maar dat hoort er nu eenmaal bij. Tot ik de Utah Mid uitprobeerde. Deze robuuste leren wandelschoen is het nieuwste premium model van Grisport. De schoen is gemaakt van hydro-leer dat een ademend, waterdicht membraan heeft en is van binnen gevoerd met zacht en soepel leer, dat zich helemaal naar je voet vormt en zo drukpunten helpt te voorkomen en ook je transpiratievocht opneemt. De vibramzool geeft grip op natte en droge ondergrond, maar echt bijzonder is de combinatie van de tussenzool en inlegzool. De eerste zorgt voor meer comfort en demping tijdens het lopen, de inlegzool geeft nog meer demping en de antislip bovenlaag zorgt ervoor dat je sok niet schuift in je schoen. De handige bevetering geeft je voeten veel stabiliteit. Dat klinkt allemaal geweldig, maar hoe werkt dit in de praktijk, met mijn voeten? Ik heb de afgelopen weken de schoenen eerst rustig vlak bij huis op de Utrechtse Heuvelrug ingelopen. Geen last van enige irritatie, dus snel over naar langere wandelingen op de Veluwe, bij droog en bij nat weer. En na een meerdaagse wandeltocht in de heuvels van Zuid-Limburg had ik nog steeds nergens last van. Voor mij is de Utah Mid liefde op het eerste gezicht. (Ria Coremans)

COMFORTABEL EN STABIEL GOEDE ZOOL

GEEN

ADVIESPRIJS € 149,95

WWW.GRISPORT.NL 1-2021 Wandelmagazine 59

Boeken

Redactie Hans Farjon

Alleen op pad Na een aantal sportboeken en columns in de Volkskrant, waarbij de nadruk op de wielersport lag, paste Lidewey de Noord enige jaren geleden haar koers een beetje aan met onder andere een nog te verschijnen reisgids over Colombia en Alleen op avontuur, een handboek voor de solowandelaar. Min of meer uit noodzaak, omdat ze er niemand kende, begon ze na haar verhuizing van Amster dam naar de Apennijnen met kleine solowandelingen in dit schitterende Italiaanse berggebied. Als echte wandelliefhebber liep dit natuurlijk al snel uit de hand en voor ze het wist maakte ze grotere tochten, in haar eentje. Daar waar de lezer wellicht hoopt op uitvoerige beschrijvingen van wandelavonturen en bij behorende anekdotes van de schrijfster blijft het boek een beetje in gebreke. Voornamelijk via tal van interessante ervaringen en citaten van bekende solowandelaars, schrijvers en kunstenaars wordt treffend beschreven wat er zo weldadig aan solowandelen kan zijn en het moet gezegd: dit is soms een feest van herkenning. Als je alleen op pad gaat, ben je geen eenzame

zielenpoot maar een levensgenieter. Doordat je geen rekening met anderen hoeft te houden, heb je meer oog voor de omgeving en ben je volledig vrij om de tocht geheel naar eigen inzicht in te vullen. Omdat alleen lopen ook grotere risico’s en soms angsten met zich mee kan brengen, wordt in het laatste deel ruime en goed onderbouwde aandacht aan de voorbereiding en mogelijke gevaren onderweg besteed. Het boek is op dit gebied uiteraard niet volledig, maar heeft deze pretentie ook niet echt, al doet de subtitel anders vermoeden. Mede door Van Noords vlotte schrijfstijl en de vele verwijzingen naar andere schrijvers/-sters vormt Alleen op avontuur een leuke eerste aanzet voor wie meer over dit onderwerp wil weten. (Harald Pauli) Alleen op avontuur – Alles over wandelen in je eentje Lidewey van Noord | KNNV Uitgeverij 2020 | 128 blz. | ISBN 9789050117760 | € 17,50

Een juweeltje Eerst maar een kritische opmerking, dan hebben we dat maar gehad. Merel Diemont, de auteur van de gids Wandelen over de Godenweg, hanteert een flink aantal kleuren in de vormgeving teneinde chaos in haar boek te voorkomen. Rood voor de hoofdlijn, blauw voor de afwijkende route, zwart voor de toelichting onderweg en bruin voor… de afwisseling. Maar iedere afwijking in de hoofdroute (in het blauw) start met een cursiefje in het rood. En andersom! En dan introduceert Diemont ook de begrippen ‘wandeldag’ en ‘dagtocht’, die ik steeds met elkaar verwar. Maar na behoorlijk wat studie begon het me te dagen en bleek Wandelen over de Godenweg een juweeltje. De wandelroute gaat van Bologna naar Florence (of andersom) en stamt uit de vijfde eeuw voor Christus, en is in de tachtiger jaren van de vorige eeuw herontdekt en in het belang van het toerisme opnieuw op de kaart gezet. Het hoogste punt is circa 1200 meter. De totale lengte is 120 kilometer, goed te doen in zeven wandeldagen. De tocht gaat door het magnifieke Emilia-Romagna en Toscane. Diemonts gids geeft naast een goede beschrijving van de route veel informatie over de

60 Wandelmagazine 1-2021

bezienswaardigheden onderweg. Bovendien is er actuele informatie over voorzieningen onderweg en logies aan het eind van de dag. De Via degli Dei – zoals de route officieel heet – is vernoemd naar de vele religieuze thema’s langs het traject. Wat mij betreft kan het net zo goed vernoemd zijn naar het mooie Italiaanse weer (beste tijd is van half april tot en met juni en van september tot medio oktober) en de kostelijke ristoranti die je onderweg veelvuldig in de verleiding brengen. Goddelijk! Koop deze wandelgids maar ga er eerst goed voor zitten. Volg tot slot het advies van de auteur op bladzijde 90: bestel via InfoSasso de gedetailleerde wandelkaart Via degli Dei. (Jeroen Gribling) Wandelen over de Godenweg Merel Diemont | Odyssee Reisgidsen | 99 blz. | ISBN 9789461230645 | € 17,–

Wandelnetwerk de Merode Op de shortlist voor de beste wandelroute van 2021 staat ook het Wandelnetwerk de Merode. Dit ligt bij onze zuiderburen in de driehoek Leuven, Turnhout en Hasselt op de grens van de Belgische Kempen en het Hageland. Dit afwisselende landschap met heiden, vennen en bossen, en niet te vergeten de norbertijner abdij van Averbode, is goed bereikbaar vanuit Nederland. Recentelijk is het bewegwijzerde netwerk van 700 km paden uitgebreid en herzien. Bovendien is er een nieuwe kaartenmap uitgegeven. De achterzijde van de scheurvaste, waterbestendige kaarten bevat heel wat informatie over de streek en voorziet de wandelaar, naast tips en praktische info, ook van enkele suggestieroutes op het netwerk. Geen zin in papier? Het netwerk is ook beschikbaar op wandelknooppunt.be/nl/routeplanner Wandelnetwerk de Merode – Noordelijk deel Toerisme Vlaams-Brabant (www.toerismevlaamsbrabant.be) | ISBN 54203210007987| € 9,95

Echte gebiedskenners

Uitgeverij Gegarandeerd Onregelmatig speelt goed in op de enorme corona-vraag naar regionale wandelgidsen met kortere tochten in de directe woonomgeving. Gelukkig voor de veelwandelaar is dat begrip opgerekt tot zo’n 25 km vanuit de belangrijkste stadscentra in de regio. Zo biedt de gids van Groot Amsterdam van de hand van Amsterdammer Rutger Burgers naast vier stadse tochten elf routes door natuur en landschap in een gebied dat zich uitstrekt van Castricum tot Bussum en van Vogelenzang tot Oosthuizen. Een gebied vol landschappelijke variatie waar ook steeds op routeniveau is gezocht naar echte wandelpaden langs groene randen. Mooi is dat alle startpunten per openbaar vervoer bereikbaar zijn. Ook de Twentse gids is van de hand van een echte gebiedskenner. Truus Wijnen schreef al de nodige fraaie wandelgidsen over haar achtertuin. Deze gids is een compilatie met wat kortere tochten door al het moois van Twente. Fraaie en verrassende routes waar heidevelden, glooiende akkers, bossen, beekjes en eeuwenoude essen net zo gemakkelijk worden afgewisseld met lommerrijke landgoederen als met historisch erfgoed. Wandelen in Groot Amsterdam Rutger Burgers | Gegarandeerd Onregelmatig | ISBN 9789078641889 | € 16,95 Wandelen in Twente Truus Wijnen | Gegarandeerd Onregelmatig | ISBN 9789078641858 | € 16,95 De wandelingen zijn ook beschikbaar op www.wandelzoekpagina.nl en de bijbehorende app Wandelzapp.

Laatste zwerftocht Voor de wandelaar die kiest voor quarantaine is er een prachtig geïllustreerd wandelleesboek van iemand die nooit meer kan wandelen. Een zeldzame spierziekte maakt dat het gesjouw over de aardbol van Jac Geurts voorgoed voorbij is. Hij blikt terug op zijn laatste zwerftocht: zestig dagen in zijn eentje over de Spaanse vlakten en siërra’s vanaf de Pyreneeën naar het hete Andalusië. Daar kon Geurts nog nauwelijks verder omdat zijn benen verlamd raakten De schrijver kenmerkt zijn tochten als ‘microscopisch reizen’: de wandelaar wordt één met de natuur, onderdeel van alles wat groeit, kruipt, sluipt en vliegt. Dolend door Spanje laat hij de lezer de grootsheid en onverzettelijkheid van onze aarde meebeleven. Zwijgende Vlakten – een Spaanse wandeling Jac Geurts | Lage | ISBN 9789082116427 | € 21,95 | Te koop via Reisboekhandel De Noorderzon (www.denoorderzon.nl)

Stilte Voor de wandelaar die het echt dicht bij huis wil houden, kan een wandeling over de nabijgelegen begraafplaats een aanrader zijn. Deze gids met wandelverhalen over 24 begraafplaatsen verspreid over den lande, kan hierbij inspireren. Het laat zien hoe verschillend wij omgaan met onze doden. Hier is de begraafplaats een dorpsoase, park, bedevaartsoord of arboretum en elders een tijdcapsule, wonder van landschapsarchitectuur of toevluchtsoord voor bijzondere flora en fauna. Per verhaal is er een handig kaartje. Over de groene zoden 2 – Wandelen over begraafplaatsen in Nederland Bartho Hendriksen & Korrie Korevaart (red.) | Stichting Terebinth | ISBN 9789081764421 | € 14,95

1-2021 Wandelmagazine 61

Inspiratie van onze adverteerder

100 jaar Hanwag

Een eeuw vakmanschap, innovatie en traditie

l sinds 1921 staat het schoenenmerk Hanwag voor traditioneel Beiers handwerk in combinatie met technische expertise en continue innovatie. Sinds de oprichting van de firma worden vanuit de hoofdvestiging in Vierkirchen, vlak bij München, bergen wandelschoenen van de hoogste kwaliteit geproduceerd. Met een sterke focus op de perfecte pasvorm, robuustheid en de verwerking van de beste materialen worden ze gemaakt in Duitsland, Kroatië, Hongarije en Roemenië. ‘Made in Europe’, dus.

Duurzaam & sterk Als traditionele schoenmaker streeft Hanwag voortdurend naar het maken van hoogwaardige producten, waarbij de ambachtelijke oorsprong niet vergeten wordt. Het maken van schoenen van hoge en constante kwaliteit begint al bij de keuze van de beste grondstoffen. Alleen dan kan je ook garanderen dat het eindproduct van topkwaliteit is. Daarom kiest Hanwag grondstoffen 62 Wandelmagazine 1-2021

zeer selectief, altijd met het oog op een lange levensduur. De leveranciers worden om die reden ook zeer bewust geselecteerd. Rekening houdend met een zo duurzaam mogelijke productie, bevindt bijna de hele toeleveringsketen van het leer voor de schoenen van Hanwag zich binnen de EU: van de grondstoffen tot het looiproces in de door de Leather Working Group met Goudgecertificeerde leerlooierijen, tot en met de eindfabricage van de schoenen in de schoenmakerijen. Zo blijven productielijnen kort en is er veel minder uitstoot door transport. Naast de selectie van hoogwaardige materialen berust de kwaliteit van Hanwag schoenen op de fabricage: er worden uitsluitend twee technieken gebruikt: de gecementeerde en de dubbelgestikte maakwijze. Oude, maar oersterke manieren om de schoenzolen en het lederwerk met elkaar te verbinden. Door op deze manier te blijven produceren,

houdt Hanwag vast aan een traditioneel vakmanschap dat slechts nog door weinig schoenmakers beheerst wordt.

Leesten & pasvorm Alleen als een schoen perfect past, kun je als wandelaar echt van je schoen en dus van de tocht genieten. Iedere schoen heeft zijn eigen vorm en karakter. Die vorm en dat

karakter worden bepaald door de leest waarop de schoen gemaakt is. Maar, geen enkele voet is gelijk. Daarom is het onmogelijk om één leest te maken waar alle voeten van alle wandelaars of bergbeklimmers inpassen. En dus heeft Hanwag het over een andere boeg gegooid: om nog specifieker op de individuele pasvorm in te gaan, is Hanwag jaren geleden begonnen met de ontwikkeling van speciale leesten. Zo kan je schoenen kiezen met een smalle of juist brede leest. Of de speciale leest voor als je een hallux valgus hebt. Alle modellen worden – af hankelijk van de manier waarop de modellen gebruikt kunnen worden – over deze speciaal vervaardigde en geoptimaliseerde leesten gemaakt. Het resultaat: een perfecte pasvorm voor zoveel mogelijk voeten, waardoor zoveel mogelijk mensen kunnen genieten van bergtochten en wandelingen zonder blaren, maar met een rugzak vol mooie herinneringen.

DEZE WINKELS ADVISEREN JE GRAAG OVER DE WANDELSCHOENEN VAN HANWAG

Vind de dichtstbijzijnde winkel via www.hanwag.nl Apeldoorn

De Wandelfabriek

Nijmegen

Spac Sport

Barendrecht

Outdoor XL

Roden

Kampeerhal Roden

Born

Mulders Bergsport/

Roermond

Ton Notermans

Galago Trad.

Kamperen

Drachten

Veneboer Outdoor

Schijndel

De Wit Schijndel

Duiven

Intersport Four Seasons

Utrecht

Kathmandu

Exloo

Schutrups Schoenen

Woerden

Zwerfkei

Gorssel

René Vos Outdoor & Sports

Zoeterwoude

Van Bemmelen Outdoor

Haarlem

Soellaart

Zwolle

Leerentveld Vrijetijd

Heerhugowaard

Pauw Rekreatie

Helmond

Adventure Store

Beerse, België

De Wandelstok B.V.B.A.

Landgraaf

Hendriks Schoenmode &

Bertrange,

Freelanders

Wandelsport

Luxemburg

Van Camp Schoenen

Elsene (Brussel),

Alpirando Lecomte

België

Lunteren

SAMENWERKEN & VERNIEUWEN Hanwag ontwikkelt veel van de nieuwe technologieën in haar schoenen in samenwerking met ervaren Europese atleten. Schoenen worden dus niet alleen op de tekentafel bedacht, maar ook op basis van ervaring die in de praktijk is opgedaan. Zo ontstaat schoeisel voor sportief gebruik, dat tot in het kleinste detail is geperfectioneerd. En denk nou niet dat al die samenwerking met atleten leidt tot technische schoenen waar je als ‘gewone’ bergwandelaar weinig aan hebt. Die zijn er wel, maar dankzij al die kennis van ervaren atleten ontstaat er ook een schoenenlijn die voor veel wandelaars gedragen kan worden, zoals de Hanwag Banks-lijn, de verfijning van een Hanwag-klassieker. Een volledig nubuckleren schoen voor wandelingen op vlak terrein tot en met lichte huttentochten. Uiteraard zijn deze schoenen ook in veel verschillende soorten en maten te krijgen, van een specifieke dames- of herenleest tot speciale leestuitvoeringen voor smalle of juist bredere voeten. Dit voorjaar voegt Hanwag een low-cut model toe: de Banks Low. In deze schoen zie je alle eigenschappen die Hanwag zo betrouwbaar, innovatief en duurzaam maken terug.

De Banks Low De Banks Low is natuurlijk helemaal ‘made in Europe’, vervaardigd uit hoogwaardig nubuck en suède en voorzien van een zeer goed dempende zoolconstructie. Door de combinatie van verschillende materialen en het goed op elkaar afstemmen van de buitenzool, tussenzool en inlegzool, biedt de Banks Low een uitstekende demping en maakt hij een soepele afrolbeweging mogelijk. Een extra versteviging tussen de hiel en de middenvoet helpt daarbij. En is je zool versleten? Dan is de Banks Low – net als alle andere schoenen van Hanwag – gewoon verzoolbaar. Dan kun je er weer heel wat kilometers tegenaan. En kun je ook plezier hebben van een lage schoen, als je bijvoorbeeld een hoge wreef hebt? Zeker! De flexibele Futura tongcontructie en het bovenwerk zijn zo ontworpen dat je er makkelijk in stapt en dat de schoen zich goed aan kan passen aan je voet. En speciaal voor mensen met een hallux valgus is dit model ook verkrijgbaar in een Bunion-leest. Meer weten? www.hanwag.nl https://100.hanwag.de

1-2021 BERGEN Wandelmagazine 63 magazine 39

Inspiratie van onze adverteerder

100 JAAR — MILJARDEN STAPPEN

1923 HET GAAT VOOR DE WIND

1936 SKISCHOENEN MET VETERS

Er is zoveel vraag naar zijn dub-

De neef van Hans Wagner, de latere directeur Josef

belgestikte schoenen dat Wagner

Wagner, leert van 1936 tot 1939 het schoenma-

vier vaklieden in dienst neemt. Hij

kersvak in de fabriek van zijn oom. Daar worden nu

breidt zijn werkplaats uit en krijgt

ook leren skischoenen met vetersluiting gemaakt

steeds meer opdrachten.

voor de steeds populairder wordende skisport. In Garmisch-Partenkirchen worden in 1936 de eerste Olympische wedstrijden alpineskiën gehouden.

1921 EERSTE STAPPEN In huis nr. 56 van het toen 1100 inwoners tellende Vierkirchen bij München, opent schoenmakerszoon Hans Wagner zijn eigen schoenmakerij. Hier maakt hij o.a. lichtgewicht bergschoenen voor de Reiter schoenfabriek in München en begint hij zijn eigen handel in werkschoenen.

1970 HOOGTOUREN Hanwag produceert de eerste skischoen die geschikt

1980 NIEUW TERREIN Met hulp van de Duitse pionier in sportklim-

is voor toerskiën – met een binnenschoen en gespsluitingen. Bijna tien jaar blijft het model Haute Route toonaangevend op de markt voor toerskischoenen.

men, Sepp Gschwendtner, brengt Hanwag lichtgewicht kletterschoenen op de markt. Het product komt precies op het juiste moment: een jaar later worden de eerste routes in de negende graad beklommen.

1987 HOOGVLIEGERS Hanwag ontwikkelt de eerste speciale schoen voor paragliders, opnieuw geïnspireerd door Sepp Geschwendtner. De FLY 2000 overtuigt vanwege zijn lage gewicht en grote zijdelingse stabiliteit.

1996 DE KLASSIEKER De Alaska GTX bergschoen wordt gelanceerd en markeert het begin van een lange samenwerking met Gore. Het model wordt nog steeds geproduceerd.

64 1-2021 40 Wandelmagazine BERGEN magazine

1945 HANWAG WORDT EEN MERK Nadat de fabriek aan het eind van de oorlog is geplunderd, blijft zij een tijdlang verlaten. Tijdens het economisch herstel begint de vraag naar skischoenen en bergschoenen van hoge kwaliteit en het belang van marketing neemt toe. Hans Wagner geeft zijn bedrijf eerst de naam Hawa en verandert het in 1952 om handelsmerkredenen in Hanwag.

www.hanwag.nl

1956 TRANSATLANTISCHE RELATIES Hanwag presenteert zich voor het eerst op een sportartikelenbeurs in Wiesbaden. Josef Wagner ontmoet Klaus Obermeyer, een fabrikant van sportartikelen en ski-instructeur die naar de VS is geëmigreerd en vindt in hem een langdurige en goede handelspartner voor zijn skischoenen.

1964 DE NEEF NEEMT HET OVER Josef Wagner neemt de bedrijfsleiding over en levert met zijn familiebedrijf zo’n 10.000 handgemaakte skischoenen met de modelnaam “Garmisch” aan de VS.

2011 JUBILEUMS BIVAKHUT

2013 RUIMTE VOOR DE TENEN

Ter gelegenheid van het 90-jarig bestaan

Met de Bunion-leest begint Hanwag met het

van de firma schenkt Hanwag aan de sec-

produceren van schoenen voor mensen met een

tie München van de Deutscher Alpenverein

hallux valgus (scheefstand van de grote teen). Deze

(DAV) een nieuw bivak op de Jubiläumsgrat

unieke leest biedt meer ruimte aan het grote

tussen de Zugspitze en de Alpspitze.

teengewricht en maakt pijnvrij wandelen mogelijk.

2021 100E VERJAARDAG 2004 EEN NIEUW TIJDPERK Na het vroege overlijden van zijn dochter, die al direc-

In het jaar dat Hanwag zijn 100-jarig bestaan viert, worden de schoenen geproduceerd in Kroatië, Hongarije en nog steeds op de hoofdvestiging van het bedrijf in Vierkirchen. De gebouwen op het industrieterrein in Vierkirchen hebben ongeveer net zoveel

teur was, verkoopt Sepp Wagner het familiebedrijf aan

gemeen met de oorspronkelijke schoenmakers werkplaats op huisnummer 57 als de

het Zweedse bedrijf Fenix Outdoor AB.

nieuwe Ferrata Low GTX heeft met de bergschoenen met spijkers uit de jaren 1920. 1-2021 BERGEN Wandelmagazine 65 magazine 41

Frankrijk Oekraïne

Tekst en foto’s Naam

Pripjat

De uitgestrekte moerassen van de

Een paradijs voor de kanoër, maar lekker wandelen kan je er ook, langs de oevers van meren en over slingerende bloemdijken. De moerassen liggen diep verscholen in het noorden van Oekraïne, aan de grens met Wit-Rusland.

Pripjat-moerassen.

TEKST & FOTO’S HANS FARJON & BERT STOK

“G

aan jullie naar Pripjat, naar die verlaten stad bij Tsjernobyl?”, vraagt een vriendin bezorgd. Ze heeft net de populaire Netflixserie over de grootste kernramp ooit achter de kiezen. Nee, we hebben geen zin om met een geigerteller tussen ramptoeristen te wandelen. We gaan naar dé Pripjat, een van de grootste moerasgebieden in Europa. Ooit strekte het zich maar liefst 500 kilometer uit langs de Oekraïens/Wit-Russische grens, van Polen in het westen tot de radioactieve sarcofaag in het oosten. Grote delen zijn ontgonnen voor de landbouw. De nazi’s wilde de moerassen zelfs helemaal droogleggen om het hinderlijke verzet van partizanen, die zich hier verstopten, te kunnen breken. Er resten nog twee grote stukken ongerept moeras. Het vlak bij Tsjernobyl gelegen Wit-Russische park draagt de veelzeggende naam Radio-ecologisch reservaat Polesski. Daar moet je niet

66 Wandelmagazine 1-2021

zijn. Onze veilige keuze ligt 300 kilometer westelijker: het Oekraïense natuurpark Pripjat-Stokhid. Natuurpark Pripjat-Stokhid Het is zes uur in de morgen als we in de stad Lutsk de nachttrein uit Kiev verlaten. Even is het heel druk, maar al snel zijn alle taxi’s verdwenen en staan we moederziel alleen op het stationsplein. Voor de bus richting de Wit-Russische grens moeten we naar de andere kant van het spoor, zegt een eenzame passant in gebrekkig Engels. En het klopt. Gauw nog even koffie en dan de bus in. De chauffeur rijdt op hoop van zegen. Aan de achteruitkijkspiegel bungelt een goudglimmende amulet met een stralende Jezus. We hobbelen steeds verder het binnenland in. Stenen huizen worden houten huizen. Overal paard en wagens, hoog beladen met hooi. Verdwenen zijn de felgekleurde nepnagels uit Kiev. Vrouwen met gekloofde handen stappen met lege emmers de bus in. Ze geven geld aan ons. Of we het

Oekraïne ver de dijken van de O Pripjatpolders.

even door willen geven aan de chauffeur, gebaren ze. Het wisselgeld gaat via onze handen terug naar de vrouwen. Dan staat de chauffeur plotseling op de rem en lopen de vrouwen druk kletsend met hun emmers het bos in. Ze gaan bessen plukken. Na vier uur zijn we in Lyubeshiv, de plaats waar het kantoor van het natuurpark Prip-

jat-Stokhid is gevestigd. We zijn gefascineerd door de camouflagebroek van de directeur, Alexander Sashchuk. Achter zijn bureau hangen twee foto’s. Op de een staat hij zwaarbewapend tussen zijn soldatenmaatjes. Op de ander zien we een granaathuls en een bloeiende krokus. “Het leven en de dood”, verduidelijkt de directeur. Het natuurpark moest tien procent van haar personeel afstaan, toen in het voorjaar van 2014 de oorlog uitbrak in het oosten van het land. Bij de gevechten zijn inmiddels duizenden Oekraïense en Russische soldaten gesneuveld. Watergeest Vitaliy, onze gids, ontsprong de dans; hij mocht in zijn geliefde park blijven. “I am a

river man”, zegt Vitaliy terwijl hij naar zichzelf wijst. Enthousiast vertelt hij van zijn kanotochten over de talloze meren en rivieren in het moeras. We kijken naar een trotse man die zijn kano’s niet koopt maar zelf van hout maakt. Dat we hier komen wandelen, begrijpt hij niet. “Kanoën is toch veel leuker.” Dat zal best zo wezen, maar we komen hier om te wandelen, zeggen we een beetje streng. Onze tocht begint in Svalovychi, een gehucht waar de huizen nog met riet bedekt zijn. Het dorpje ligt gevleid op een groot rivierduin aan een brede kronkelende rivier, die ook Pripjat heet. Een boer schept water uit de put voor zijn zwart-witte koe. “Kom maar, drink maar lekker”, lijkt hij te zeggen. Wanneer de moeder van de boer een kijkje komt nemen, spoort hij haar aan om ons te begroeten met “Guten Tag.” Maar ze laat zich niet commanderen. Vriendelijk lacht ze haar gouden tanden bloot. Vanuit de brandwachterstoren van het dorp heb je een prachtig uitzicht over het moeras. Uitgestrekte riet- en biezenvelden, moerasbos en in het water drijven witte lelies, gele plompen en puntig krabbenscheer. “Vanuit hier kun je in een dag naar ons kantoor kanoën. Een geweldige tocht. Je kunt op sommige plekken overnachten”, probeert watergeest Vitaliy ons opnieuw te verleiden.”Nee, later misschien, nu willen we lopen.” Hij knikt, maar waarschuwt voor natte voeten. We lopen vanaf het duin het moeras in. Eerst is het pad nog droog. Het wordt spannend als Vitaliy zijn Lyub'yaz'. 1-2021 Wandelmagazine 67

Oekraïne

Kanoën op het meer van Lyub‘yaz’.

Hooien langs de Pripjat. Het Pripjatmoeras bij Svalovychi.

schoenen en sokken uittrekt en verder waadt door donker water dat tot kniehoogte reikt. Wij volgen, met onze fototoestellen strak tegen de borst geklemd. Het moeras is een grote spons. Als de rivieren veel water aanvoeren zoals nu, slurpt het water op, om het later langzaam weer los te laten. Lekker klimmen we uiteindelijk door het droge zand van een rivierduin omhoog naar een vogelhut. Vogels zien we niet, wel kanoërs met felgekleurde paddels. ”Die kano daar heb ik gemaakt”, wijst Vitaliy. Hij holt het duin af om te horen of die een beetje lekker vaart. Zonder nog in de prut weg te zakken lopen we verder door een naaldbos. Dan opent het landschap zich en kijken we prachtig uit over uitgestrekte rietvelden en het vrolijke geel van hooilanden. Een paard met stevige poten staat geduldig te wachten tot zijn baas aan de teugels trekt om weer een vracht hooi naar de boerderij te brengen. Een ooievaar wandelt statig door het lange gras. Over slingerende zanddijken, paars van de bloeiende tijm, lopen we heerlijk in het avondlicht naar de einder. Daar in het

68 Wandelmagazine 1-2021

dorpje Lyub‘Yaz’ duiken jongens vanaf de brugleuning de plomp in. Bruiloft Verderop langs de rechte asfaltweg – meer is het dorp niet – dansen de dorpelingen. In het hotel annex winkel van oud-voetballer Taras Mykhalyk van Dynamo Kiev is het bruiloftsfeest in volle gang. Op een Oekraïense discodeun danst een oude man met een meisje met blonde vlechten. De tafels versierd met vrolijke gele en blauwe linten. “De kleuren van onze vlag. Het blauw staat voor onze hemel en het geel voor de graanvelden’, zegt een feestganger in het Italiaans. Over het terrein van de oude kolchoz lopen we naar onze datsja. De schuren zijn beroofd van hun daken, op een klein gebouwtje na. We drukken ons gezicht tegen het glas en turen naar binnen. Een timmerwerkplaats, zo lijkt het. Waarom gebeurt er met de rest van de gebouwen niets. Toch straling? En van wie zijn die bouwvallen eigenlijk? Later in bed lezen we in Het land dat maar niet wil lukken, van

journaliste Fleur de Weerd, dat de staats bedrijven gelijkelijk verdeeld zijn onder de dorpsbewoners. Je aandeel verkopen mag niet, verhuren wel. Maar wie wat precies bezit is onduidelijk. Geen situatie om de verrotte boel eens lekker op te knappen.

Monument voor de Grote Vaderlandse oorlog in Khotsun.

WANDELWIJZER Pripjat-Stokhid is een 39.300 ha groot Oekraïense nationaal park in het uitgestrekte moerasgebied langs de Wit-Russische grens. Het ligt in het noordwesten van het land. De uitvalsbasis voor de Pripjatmoerassen is het stadje Lyubeshiv.

Vervoer Vanuit Nederland reis je het beste via Lviv of Kiev. Lviv is binnen 24 uur bereikbaar met een nachttrein. Vanuit Lviv duurt de bustocht naar Lyubeshiv vier uur. Overstappen in Lutsk, dat ook per nachttrein vanuit Polen en Kiev te bereiken is.

Wandeltip Vanuit Lyubeshiv een dag kanoën naar het fraaie gehucht Svalovychi. Daar een nacht kamperen. Vandaar wandelen naar Lyub‘Yaz’. Dan terug met de bus naar Lyubeshiv of na een overnachting in het hotel van Oleg te voet terug naar Lyubeshiv. Informatie over routes, openbaar vervoer en overnachtings mogelijkheden zie www.hansfarjon.nl/wandelenindeoekraine

1-2021 Wandelmagazine 69

ODE AAN HET WADDENLANDSCHAP Staand op een dijk, de frisse wind door je haren, een weids uitzicht over zee en achter je een netwerk met kilometers aan prachtige wandelroutes. Dit is het Waddenlandschap dat kunstenaars, dichters, schrijvers, filmers, fotografen en muzikanten inspireert tot het maken van de mooiste werken. Hun ode aan een uniek landschap, ons Werelderfgoed Waddenzee. Dit eeuwenoude cultuurlandschap wacht op jou om ontdekt te worden.

Het liefst te voet langs de kust of op de eilanden. Met de zilte geur die je neus binnendringt en het geluid van meeuwen op de achtergrond, omringt door de natuur en altijd in de buurt van een fraai dorp of gezellige (haven)stad. Vind op verschillende locaties de landschapskunst, kunstroutes en exposities in de buitenlucht of bezoek een van de musea. Dan brengen we samen een ode. Een ode aan het Waddenlandschap.

Nieuwsgierig geworden naar deze verhalen? Houd dan de website www.visitwadden.nl goed in de gaten.

Wachten op hoog water in Holwerd - Foto: Jonathan Doornenbal

Jordanië

Wat zien ik?

Noord

Tekst & foto’s Hans Farjon

West

Oost

Zuid

173-609 Friesland, Ameland

p dit fotokwartet van nlinbeeld. org zien we overal een uitgestrekte, grijsbruine zandvlakte. Afgezien van de gele strook zand van het strand in het noorden, zorgen alleen vegen en richels van grijsgeel zand voor wat afwisseling in de grauwe vlakte. Twee vissersboten varen in het noorden vlak onder de kust. Een duinenrij, bijna een kilometer verderop, vormt de zuidelijke horizon. Aan de voet spiegelt een strook water. Je hoort de branding in de verte, wat gekwetter van een groepje rustende zeemeeuwen en het ruisen van de wind. Zo eentonig als de foto’s ogen, zo enerverend is de recente geschiedenis van dit brede strand op de noordwestpunt van Ameland, dat Bornrif wordt genoemd. Tot voor kort heerste de zee op dit fotopunt en kon je er helemaal niet staan. Dat was honderden jaren zo. Waarschijnlijk zal de huidige situatie niet lang zo blijven. Zeestroming, golfslag en de wind zorgen dat hier voortdurend grote hoeveelheden zand aan de wandel zijn, vooral van west naar oost. De invloed van de wind is af te lezen aan de kleurschakeringen van de zandvlakte. Op plekken waar zand verdwijnt is een

harde donkergrijze zandlaag bespikkeld met witte schelpen te zien. De wind blaast het fijne droge zand steeds weg en er komen meer en meer zware schelpen aan het oppervlak te liggen. Die schelpen gaan het wegblazen van het fijne zand tegen. Geomorfologen noemen dit een ‘desert pavement’. De licht gele vlekken zijn plekken waar zand in de vorm van microduintjes ophoopt. Als het hier hard waait, vliegt het zand in stralen langs je voeten. Als die richels hoger worden, kunnen er planten zoals tarwebiesgras en helm gaan groeien. Die zorgen voor luwte waardoor het zand zich nog verder kan ophopen en zelfs duinvorming mogelijk wordt. De effecten van zeestroming en golfslag zien we niet op de foto’s maar wel als we een reeks van kaarten en luchtfoto’s bekijken. Die zijn beschikbaar op de fraaie website topotijdreis.nl van het Kadaster. Daarop valt te zien hoe Nederland veranderde in de afgelopen tweehonderd jaar. Als je inzoomt op het Bornrif zie je dat tussen 1984 en 2005 het strand in korte tijd in noordwestelijke richting aangroeit, hoe dat zand als een soort golf naar het oosten wegstroomt langs het strand en het strand

De ontwikkeling van de kustlijn van Bornrif 1986-1995.

oostelijk van Bornrif verbreedt. Vanaf 2012 ontstaat er een tweede ‘zandgolf’ die nog steeds hoger wordt. Op de top van die golf zijn deze foto’s genomen. De eerste golf is het gevolg van een 55-jarige cyclus van de getijdenstroming in het zeegat tussen Terschelling en Ameland. Hierdoor wisselen de aangroei en afslag van zandplaten en kusten elkaar af. In 1984 kwam een grote zandplaat aan het strand vast te zitten. De tweede golf is het gevolg van zandsuppletie door Rijkswaterstaat. Regelmatig spuit deze rijksdienst miljoenen kubieke meters zeezand in de geul en het strand om te voorkomen dat de getijdenstroom een stuk van de westpunt van Ameland afknaagt. Dit zand verplaatst zich snel langs de kust naar het oosten. Zo besturen ingenieurs de ongerepte natuur van het Bornrif.

Scan de QR-code voor een audio-wandeltour over Bornrif. Voor meer info zie www.hansfarjon.nl/bornrif

Primaire duinvorming op Bornrif met schorrekruid.

Inspiratie van onze adverteerder

Wandelinspiratie binnen handbereik met de Tour-aanbevelingen van komoot Het is weer lente! Na een lange, donkere winter geeft het vooruitzicht van warmer weer en meer zonlicht een zeer welkom sprankje hoop. We kunnen stilletjes aan weer gaan dagdromen over langere wandelingen, verlost van de vele laagjes kleren en de ongelukjes met de thermosfles – en zonder de angst om wakker te schrikken in een somber hier en nu.

n deze tijd van het jaar komen we weer in actie en maken we de plannen concreet die tijdens je winterslaap nog vage ideeën waren. En dit jaar vind je bij komoot nog meer inspiratie. Komoot laat je wandelingen vinden, plannen en delen. En de gloednieuwe functie voor Tour-aanbevelingen maakt het vinden makkelijker dan ooit. Zelf routes plannen is natuurlijk erg leuk, maar soms heb je even een duwtje in de goede richting nodig: een beetje inspiratie, nieuwe ideeën over wat mogelijk is. Naast de aanbevolen Highlights op de kaart en de gave routes van je vrienden die je in je inspiratie-feed ziet, heb je nu dus ook de beschikking over Touraanbevelingen van de hele community om blij van te worden, allemaal verzameld op één plek. Maar hoe werken komoots aanbevelingen precies? Vind kant-en-klare routes Met het Tour-aanbevelingen-feature – te vinden boven je Inspiratie-feed en de routegidsen – kun je nu door duizenden routes in heel Nederland en Europa zoeken. Filter op sport, tijdsduur en moeilijkheidsgraad om de route te vinden waar jij graag voor naar buiten gaat.

72 Wandelmagazine 1-2021

Inspiratie voor avonturen vanaf je voordeur Als je de mobiele app gebruikt om Tours en Highlights bij jou in de buurt te vinden past komoot automatisch de zoekresultaten op jouw locatie aan. Als je echter routes in een groter zoekgebied wilt vinden, of meer soorten toeren wilt zien, kun je uitzoomen op de kaart, of een specifieke locatie in het zoekveld invoeren. Slimme technologie Er zijn honderdduizenden Tours en Highlights in Nederland op komoot te vinden en miljoenen over de hele wereld! En in plaats van jou zelf het kaf van het koren te laten scheiden, vindt de slimme technologie van komoot de mooiste trails, wandelpaden en wandelhighlights bij jou in de buurt om daarmee wandelsuggesties te maken gebaseerd op wat de community al heeft gedaan. De nieuwe, slimme zoekfunctie zit bomvol gave ideeën voor je lente- en zomeravonturen. En het goede nieuws is dat hoe meer jij en je wandelvrienden deze optie gebruiken, hoe beter het wordt! Ben je klaar voor lenteavonturen? Komoots nieuwe Tour-aanbevelingen zijn een goede plek om te beginnen.

VIND, PLAN EN DEEL JE AVONTUREN MET KOMOOT Bespaar € 8,99 – download vandaag nog een gratis regio pakket met offline kaarten. Ga naar www.komoot.com/g en voer de code WANDEL2021 in of scan de QR-code. (geldig t/m 31-12-2021)

Roebijn Schijf is community manager bij komoot en is het liefst altijd buiten. Bergen en bossen zijn haar favoriete landschappen, maar de Nederlandse heide is ook magisch en verveelt nooit. Tot vorig jaar april beperkten haar wandelingen zich tot een sporadische hike met familie in de bergen. Maar sinds Roebijn een hond heeft, is het plannen en beleven van lokale wandelavonturen een sport geworden. “Ik ben twee jaar geleden de komootapp gaan gebruiken en merkte meteen hoe makkelijk het is om routes en paden te vinden, welke sport ik ook wil beoefenen. Ik vind het heerlijk om de app te openen, mijn bestemming in te vullen en dan alle geweldige Tours vooraf te verkennen in komoot. Ik kan er dan een kiezen om voor mijn volgende wandeling te gebruiken of er een uitzoeken als basis voor het maken van een eigen route. Met komoot Highlights vind je bijzondere paden en locaties die je zonder de inbreng van de komoot community zou missen. Het is nog meer een eye-opener geweest tijdens de pandemie, waarin ik me vaker beperk tot lokale wandelingen. Zelfs in mijn eigen regio zijn er routes en plaatsen die ik door komoot en zijn community heb ontdekt. Het heeft me een nieuwe waardering gegeven voor het gebied waarin ik woon en dat zal ik houden, ook als we weer naar verre bestemmingen mogen reizen.”

1-2021 Wandelmagazine 73

Kom wandelen in ‘Het betere buiten’! Tussen kust, duinen en de Vliet liggen de dorpen Wassenaar en Voorschoten, diep in het groen en omringd door landgoederen en kastelen. Een verborgen juweel van Nederland, middenin de Randstad. Dit is het gebied waar van oudsher mensen zich al vestigden vanwege het vele groen, de ruimte en de rust om op adem te komen. Een gebied met eindeloos veel (wandel)mogelijkheden: Koninklijk Landgoed de Horsten, het weidse duingebied Meijendel, Nationaal Park de Hollandse Duinen, beide prachtige historische dorpskernen, diverse bijzondere musea en meer... Gegarandeerd genieten in “Het betere buiten”!

www.wassenaar-voorschoten.info

74 Wandelmagazine 1-2021

In het volgende nummer

Normandië & de impressionisten

Romeinse Limes 600 km door Duitsland La Transardennaise Belgische boswandeling maatje XXL Natuur om de hoek Het Limburgse Leudal

• GR21 – Langs de Côte d’Albâtre • Édouard Monet (in Zaandam)

Foto: Sabrina Gaudio

Foto: Ruud Beunderman

Betere foto’s maken met je smartphone

Het volgende nummer van Wandelmagazine ligt op 22 juni 2021 in de winkel. Nog geen abonnee? Meld je voor 21 mei aan, dan krijg je het nieuwe nummer al op 18 juni thuisgestuurd! www.wandelmagazine.nu

Jaargang 42, nummer 1, maart 2021. Wandelmagazine is een uitgave van Virtùmedia en verschijnt driemaandelijks Hoofdredactie Jonathan Vandevoorde Eindredactie Marcia van Bijnen Redactie Judith van Bilsen, Jan Erik Burger, Rick Eggink, Hans Farjon, Willy van de Riet, Bert Stok Werkten mee aan dit nummer Ria Coremans, Rob Dijksman, Jeroen Gribling, Roel Klein, Noes Lautier, Harald Pauli, Florien van Rees, Els Spanjer, Jan Stok, Giel Tange, Tamar Valkenier, Wouter van de Vegt Vormgeving Twin Media bv, Culemborg Menno Anker | Design Cartografie UvA-kaartenmakers Bladmanagement/advertenties Klaartje Grol, kgrol@virtumedia.nl, Telefoon +31(0)30-3031295 Marketing & samenwerkingen Arjen van Wifferen, avanwifferen@virtumedia.nl Telefoon +31(0)30 307 5780 Druk Veldhuis Media b.v., Raalte Distributie Aldipress, Utrecht

Uitgever Virtùmedia, Pepijn Dobbelaer, Postbus 595, 3700 AN Zeist info@virtumedia.nl Telefoon +31(0)30-6920677 Abonnementen De prijs voor een abonnement in NL en B bedraagt € 29,99 per jaar (alleen bij automatische incasso, verschijnt 4 x per jaar). Tarieven voor EU of daarbuiten zie: www.wandelmagazine.nu. Abonnementen kunnen bij ieder nummer ingaan en worden elk jaar vernieuwd. Aanmelding kan via onze website of via de klantenservice +31 (0)85-0407400 of klantenservice@virtumedia.nl (ook voor vragen over bezorging). Adreswijzigingen dienen schriftelijk te worden doorgegeven met vermelding van de oude en nieuwe adressering en het nieuwe telefoonnummer. Opzeggingen dienen schriftelijk met een termijn van minimaal 1 maand te worden doorgegeven. Lees hier hoe we met uw persoons gegevens omgaan: www.virtumedia.nl/privacy-statement © Wandelmagazine. Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever en de auteurs. ISSN 0168-9126

1-2021 Wandelmagazine 75

DEUTER IS FOR LEADING LIGHTS

FUTURA 25 SL deuter.com

#deuterforever

Wandelmagazine 1 2021

Articles inside

Jordanië

Duitsland

Portugal

Luxemburg

Schotland