ZOUT 4 by ZOUT

Keith Haring Vera Morina Eva van Pelt Walter Van den Broeck

zout magazine (voorheen Zuiderlucht)

_ 16e jaargang _4/2022

Stijn ter Braak Koen Broucke & Stefan Zweig Huguette Caland Louise Glück Hang Youth

met cultuuragenda

DEKKER V.D. VEGT BOEKVERKOPERS NIJMEGEN 024 3020130 | dekkervdvegt.nl

9 apr, 16.00 uur ~ Interview Philip Huff • 16 apr, 12.00 uur ~ Signeersessie Marieke Lucas Rijneveld • 16 apr, 16.00 uur ~ Interview Lale Gül Koffie en (zelfgebakken) lekkers in het $ Leescafé en voor Engelse fictielezers is er de Fiction Addiction card met 10% korting op Engelse fictie.

BOEKHANDEL VAN PIERE EINDHOVEN

BOEKHUIS DE KLEINE TOVENAAR ROERMOND 0475 329392 | 06 15500525 | dekleinetovenaar.nl

040 2492002 | vanpiere.nl

11 apr, 20.00 uur ~ Interview met Ilja Leonard Pfeijffer • 12 apr, 20.00 uur ~ Interview Annejet van der Zijl in DomusDela • 14 apr, 14.00 uur ~ Meet & greet Splinter Chabot

15 apr, 19.00-21.00 uur ~ Lezing en signeersessie Anya Niewierra (o.a. De Camino, Het Bloemenmeisje) | Graag van tevoren aanmelden Het YA-café Woordoord, een plek waar $ jongeren elkaar ontmoeten en hun passie delen. Ook zijn wij actief op het gebied Lezen voor de lijst; volg hiervoor onze speciale rubriek op Instagram.

BOEKHANDEL DEURENBERG KERKRADE 045 7440707 | boekhandeldeurenberg.nl

9 apr, 14.30 - 17.00 uur ~ Opening Boekenweek 2022: interviews en signeersessie met Octavie Wolters en Lei Heijenrath • 16 apr, 16.00 uur ~ Signeersessie en spokentocht met Michael Reefs tgv Marie Boe deel 2 • 23 apr, 16.00 uur ~ Henry de Hoon over zijn boek Natuur en zo tgv Maand van het natuurboek

BOEKHANDEL DE TRIBUNE MAASTRICHT

Onze grote poëzieafdeling en een sterk vergroot aanbod kinderboeken; onze kinderboekenexpert Yvonne is op woensdag en zaterdag aanwezig.

Uitgebreid kinderboeken-assortiment, legpuzzels en gezelschapsspellen, kantoor- en schoolartikelen en het creatieve assortiment van o.a. Faber Castell. Twee leesclubs.

043 3251978 | detribune.nl

2 apr ~ Frank Bokern over zijn boek Crapuul Kroniek van een sloppenwijk (het verhaal van het Stokstraatkwartier in Maastricht)

BOEKHANDEL LEESKUNST KERKRADE

Kom langs voor het Boekenweekgeschenk, struin langs onze boekenkasten (inclusief de uitgebreide collectie kunstboeken en geniet van de expositieruimte en de beeldentuin.

045 5355390 | leeskunst.nl

BOEKHANDEL MALPERTUIS GENK +32 (0)89 306167 | boekhandelmalpertuis.be

SCHUNCK BIBLIOTHEEK HEERLEN 045 5772225 | schunck.nl

16 apr, 19.30 uur in SCHUNCK Bibliotheek Glaspaleis ~ Schrijversbezoek Marieke Lucas Rijneveld

Ook bij Boekhandel Malpertuis is tijdens de Boekenweek het Boekenweekgeschenk geschreven door Ilja Leonard Pfeijffer verkrijgbaar - gratis bij een aankoop van 15 euro. Het Boekenweekessay, geschreven door Marieke Lucas Rijneveld, is verkrijgbaar voor 5 euro.

BOEKHANDEL DOMINICANEN MAASTRICHT 043 4100010 | boekhandeldominicanen.nl

10 apr, 15.00 uur ~ Interview Sholeh Rezazadeh over haar debuutroman De hemel is altijd paars • 12 apr ~ Meet & greet met Splinter Chabot • 15 apr, 16.00 uur ~ Laura Theunissen leest uit haar recent verschenen dichtbundel Vanmichveurdich • 16 apr, 15.00 uur ~ Meet & greet Marieke Lucas Rijneveld, auteur van het boekenweek essay 2022 | Kijk voor het volledige programma op de website

foto Mara van den Oetelaar

Uur van de Buurt – thema: Liefde 5 apr, 10.30-12.00 uur in Schunck Bibliotheek Heerlerheide • 12 apr, 10.30-12.00 uur in SCHUCNK Bibliotheek Hoensbroek • 24 apr, 13.30-15.00 uur in SCHUCNK Bibliotheek Glaspaleis • 25 apr, 14.00-15.30 uur in Zorgcentrum Oranjehof

30 mrt, 20.00 uur ~ Lezing door Rein Janssens over De kracht van literatuur • 1 apr ~ Boekvoorstelling Volmaakt primitief door Christof Maesen • 20 apr, 20.00 uur ~ Lezing door Kristof Reulens over Station d’Artistes Genk. Verhalen uit een vergeten kunstenaarskolonie

PLANTAGE BOEKHANDEL HEERLEN 045 5741855 | plantagecobben.nl

16 apr ~ Signeer- en fotosessie met Michael Reefs

Dagelijkse berichten op Instagram en Facebook met de nieuwste boeken die binnen zijn.

BOEKHANDEL KOOPS VENLO

BOEKHANDEL KRINGS SITTARD

077 3510900 | boekhandelkoops.nl

046 4528100 | boekhandelkrings.nl

10 apr, 14.00 uur ~ Lezing Frits Spits | Gratis | Aanmelden via aanmelden@koopsboeken.nl • 15 apr, 20.00 uur ~ Ronald Giphart en Sander Kollaard zijn de literaire gasten van Domani Literair 2022, een jaarlijks Boekenweek programma in samenwerking met Bibliotheek Venlo | 19,50 euro incl. consumptie | Info & tickets: boekhandelkoops.nl/agenda

9 apr, 14.00-15.00 uur in de winkel ~ Lezing/ interview en signeersessie met Kristien Hemmerechts nav haar nieuwe boek Hubertina • 12 apr, 19.30 uur in Schouwburg De Domijnen ~ Frank van der Linden met zijn boek En altijd maar verlangen. Info & tickets via dedomijnen.nl/bibliotheek/programma

Bestellingen uit winkel en webshop worden in de regio Venlo persoonlijk aan huis bezorgd.

We leveren boeken graag bij uw thuis. En …bedankt aan alle klanten voor de steun en het vertrouwen in ons in de afgelopen twee zware jaren!

KOEN VANMECHELEN GE NK (B E )

LA B IO MISTA ×

S E I ZO E N 2022 1 APRIL TOT 6 N OVE M B E R

Een initiatief van

LABIOMISTA 2022 AD ZOUT 220 x 310.indd 1

Freedom © Koen Vanmechelen

EEN EVO LU ER E N D K U N S T W ER K OVE R DE MI X VA N H ET L E VE N

LA BI O M I S TA . B E 5/03/2022 13:23

DESIGNING DARKNESS Te zien t/m 18 apr 2022 designmuseum.nl DMDB-GOTH-220x152.indd 1

Marie Aly, Katrein Breukers Bonno van Doorn, Daan Gielis

10/02/2022 08:58

LE DERNIER COMBAT

Niko Riedinger, Tanja Ritterbex Arthur Stokvis

2 APRIL T/M 29 MEI

OPENING ZATERDAG 2 APRIL 17:00 - 19:00 UUR Willem Twee muziek en beeldende kunst Boschdijkstraat 100 | ‘s-Hertogenbosch ma - vr: 9:00 - 17:30 za - zo: 11:30 17:00 willem-twee.nl

Zheng Bo, Pteridophilia 1, 2016

EXPOSITIES

QUEER Leo Maher & Leon Stoffelen ONTOLOGY

C-mine programma Highlights EXPO

26.02 - 29.05

FAMILIE

10.04

DANS

27.04 & 25.05

MUZIEK

03.05

MUZIEK

07.05

Melanie De Biasio Lay your ear to the rail

Hetpaleis & De nwe tijd Familie Grr Radouan Mriziga AYUR – AKAL Ibrahim Maalouf

(C-MINE JAZZ NIGHT)

Little Waves: ILA, Marble Sounds, MEAU, Sylvie Kreusch, Villagers, … Full line-up LITTLEWAVES.BE

THEATER

Info & tickets → C-MINE.BE

01.06

Arsenaal / Lazarus Misdaad en straf

Zi N

Z ZiN ZiN iN ZiN Zi N Z ZiN N iN Zi

Zi N

N Zi N Zi

Zi N N Zi

Z ZiN ZiN iN ZiN Zi iN N Z Z N iN Zi

Zi N

N Zi

ZiN ZiN ZiN Zi N Z ZiN iN ZiN

Zi N

i N ZiN NN ZiN ZiN ii N ZiN ZZ NNZZ ZiN ZiN ZiN N Zi N i i i Z Z Z Z iN iN iN N Z Zi ZiN Zi Zi Zi N N N N N Zi Zi Zi Zi Zi N N N Zi

N Zi

Z ZiN ZiN iN ZiN Zi iN N Z Z N iN Zi

N Zi

PREPPER PARADISE

Beeld: “Thermal Womb” Stine Deja, 2019

iN NNZZ ii ZiN ZiNZZ ZiN Z iN ZZiN ZiN Z ZiN N ZiN ZiN i i N N N N Zi Zi Zi Zi N Zi N N N N i Zi Zi ZZi Zi N N N N N Zi Zi Zii Zi N N N N

Sun. 3 April Sun. 12 June 2022 Odapark Merseloseweg 117 Venray www.odapark.nl

Mat van der Heijden Petra Laaper ZiN ZiN

Expositie 26.03.—14.08.2022 Boschstraat 9 6211 AS Maastricht www.bureau-europa.nl

colofon

zout magazine 4/2022

ZOUT (oplage 15.000) is een uitgave van Bodosz Media, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht. De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op meer dan 600 plekken in Zuid-Oost-Nederland en Vlaanderen. Online: zoutmagazine.eu E-paper: zoutmagazine.eu/e-paper Inschrijven voor het wekelijkse online magazine ZOUTopZATERDAG kan via zoutmagazine.eu/ opzaterdag

editorial

18 Een komedie in

tijden van oorlog?

Capucijnenstraat 21 C10

We hebben het eenvoudigweg niet geloofd

6211 RN Maastricht

In een bunker in Kyiv zet een

omdat we elkaars geschiedenis

violist het volkslied in; hij krijgt

niet kennen’

Abonnees krijgen ZOUT voor 69 euro per jaar thuisbezorgd. Abonnee worden kan via zoutmagazine.eu/abonnees

0031 433 500591 info@zoutmagazine.eu Bladmanager Christiane Gronenberg

via Zoom wereldwijd versterking van andere violisten

‘Als de multiculturele samenleving is mislukt, komt dat

0031 433 500591 0031 610 661205 c.gronenberg@zoutmagazine.eu Hoofdredacteur Wido Smeets 0031 433 500591 0031 653 338905 w.smeets@zoutmagazine.eu Eindredacteur online

12 Onze oren

m.puyol-hennin@zoutmagazine.eu Commercie Karin Winkelmolen 0031 628 646578 k.winkelmolen@zoutmagazine.eu Max Majorana 0031 626 789236 m.majorana@zoutmagazine.eu Administratie administratie@zoutmagazine.eu ZuiderLeven Christiane Gronenberg 0031 610 661205 c.gronenberg@zoutmagazine.eu Medewerkers Dieter van den Bergh, Roger Cremers, Yannick Dangre, Marleen Daniëls, Ludo Diels, Edo

waren dicht Oost-Europese schrijvers

kunnen leren.

voor Poetin

15 podcast

De rugpijn van je vader haar pijn is oud zeer uit een andere generatie

17 pleased to meet you

mechelen in het kapen van onze hersenen’

Cyrille Offermans, An Olaerts, Adrienne Peters, Merlijn Schoonenboom (Berlijn), Paul van der Steen, Kevin Toma, Leon Verdonschot, Joep Vossebeld, Veerle Windels, Anneke van Wolfswinkel, Patrick van IJzendoorn (Londen). Tekstcorrectie Pieter Beek Grafisch ontwerp Andrea Bertus / Buro Bertus Druk Coldset Printing Partners, Beringen Bankrekening IBAN NL55SNSB 093 67 79 675 Distributie Ursem Koeriers Venlo — ISSN: 1875-7146

‘Kunt u beloven er goed voor te zorgen?’ kunst en kunst weer rommel

25 perron poëzie

antwerpen

Hang Youth eist verbetering van alles

studio

Bij Stijn ter Braak wordt rommel

Voor Iris van Santen is duidelijk:

van Grunsven (New York), John van Hamond,

Mansvelders, Ben van Melick, Griet Menschaert,

til

waarschuwen ons al jaren

‘Die marketinglui zijn heel goed

van den Hoven, Rowland Jones, Pascalle

breda

mensheid zou van zichzelf wat

Dijksterhuis, Fons Geraets, Jasper Groen, Mars Mat van der Heijden, Emile Hollman, Gerrit

Afslag Mat van der Heijden: De

Marc Puyol-Hennin 0031 642 279977

bits

Louise Glück Iets wat we niet gezien hadden werd onthuld

26 Kinderen van de welvaart

‘Wie voor een dubbeltje was geboren, kon tóch een kwartje worden.’

turnhout

zout magazine 4/2022

inhoud

arnhem

nijmegen

30 feuilleton

Kapotgeschoten steden

den bosch

‘De uitzichtloosheid van de

| Keith Haring in Heerlen |

Koude Oorlog paste me als een

Huguette Caland in Brussel | Jaap

warme jas’

32 De aanhoudende

honger van Walter Van den Broeck ‘De werkelijkheid is vanzelf

eindhoven

De rust van een merkloze wereld

Koen Broucke in Sint Amands

Kruithof in Antwerpen

lburg

blendr & filtr

helmond

en agendakatern met:

48 Met onder andere: een

de voorkeur van

theaterfestival in velden

Eva van Pelt

en vennen, A Midsummer Night’s Dream met koor,

fysiek zware dingen doen’

kok en acrobatiek, een flash mob met orkest, Piet

45 boekentoptien

klungelig en dus humoristisch’

Menu over de twee kanten

Shortlist

van eenzaamheid en de

‘Aan de anderen zou ik Hemelrijk

als illusie

veelzijdige contrabas van

van Chris de Stoop willen

Rinus Van de Velde is vrolijk,

aanbevelen’

46 het is niet niks

40 Dj De Gehaakte Muts

Dario Calderone

venlo

onbesuisd, grappig en geestig

De kunstenaar is op zoek naar jou!

Christiane Gronenberg hoopt op

Griet Menschaert zoekt een

een onvergetelijke avond

poetshulp

Cultuuragenda

65 column — Hans Gubbels ontdekt de wereld op twee vierkante centimeter

69 column — Dingeman

43 an olaerts

Nog goed dat er een slang bij het raam lag

Kuilman bezoekt een expositie in Kyiv – digitaal dan

Vrijheid is een gebrek aan

70 Ondertussen in… de rest van

betrokkenheid, zou dat niet kunnen?

Het maandelijkse service-

‘Ik hou van theater waar acteurs

36 D e innerlijke reis

hasselt

47 &paper

Europa

genk heerlen maastricht aken

tongeren

Cover: Rinus Van de Velde, Luckily I Didn't Feel Much (2019) ©Tim Van Laere Gallery Antwerpen. Zie pagina 36 e.v.

luik

lees en steun zout magazine - smaakmaker in kunst en cultuur

Ja! Ik wil een abonnement op ZOUT magazine en ontvang Het hermetisch zwart als welkomstcadeau.

Word abonnee van ZOUT magazine en ontvang Het hermetisch zwart als welkomstcadeau. U krijgt dan maandelijks ZOUT magazine toegestuurd à 69 euro per jaar. Wacht niet, op is op! zoutmagazine.eu/abonnees

In Het hermetisch zwart wordt het tragische lot beschreven van de 16de eeuwse medicus, filosoof en alchemist Zeno. We volgen hem bij zijn studie, bij zijn reizen door Europa en het nabije Oosten en in zijn werk als hofarts. Zeno staat als mens van vlees en bloed op het breekpunt tussen middeleeuwen en moderne tijd, tussen religie en een nog amper te verwoorden atheïsme. Yourcenars roman geeft een intrigerend beeld van een tijdperk dat gekleurd werd door contrasten.

7 Marguerite Yourcenar, Het hermetisch zwart, Atheneum, 2022. Vertaling Jenny Tuin.

editorial

zout magazine 4/2022

ange tijd hebben we geprobeerd de geschiedenis buiten de deur te houden. We wentelden ons in vrede en voorspoed, we hadden NAVO en EU om ze te bestendigen. De minder fortuinlijken die aan de poorten van Fort Europa stonden te rammelen werden door onze premier weggezet als ‘gelukszoekers’ – alsof wij dat niet zijn. De dictator die nu buiten die poorten zijn tanks laat rollen en zijn kanonnen laat schieten, namen we evenmin serieus. Nog niet zo lang geleden herdachten we 75 Jaar Bevrijding. We vierden driekwart eeuw van vrede en voorspoed; over hoe het zo is gekomen, ging het amper. Het zou ook lastig zijn geweest. Jongere generaties hebben geen idee. Het vak geschiedenis op scholen is zo goed als verdwenen. We vierden het einde van de geschiedenis, het einde van de ideologieën. Het kapitalisme had gezegevierd, de historische conflicten waren voorbij. Aan die illusie heeft Vladimir Vladimirovitsj Poetin eigenhandig een einde gemaakt. De geschiedenis doet weer mee, en hoe. Volgens de klassieke choreografie van In een bunker in Kyiv zet repressie, geweld, propaganda en leugens, heel een violist het volkslied veel leugens, wordt een Europees land naar het Stenen Tijdperk gebombardeerd. We staan in; via Zoom krijgt hij erbij en we kijken ernaar – in het besef dat wereldwijd versterking die bommen ook hier kunnen neerkomen. En kruisraketten, die dingen waar we ooit massaal van andere violisten. tegen protesteerden. ⏤ Uit het oorlogsgebied komen, vooral via de sociale media, verhalen over menselijke onverzettelijkheid en overlevingsdrang tot ons. In een bunker in Kyiv zet een Oekraïense violist het volkslied in; via Zoom krijgt hij wereldwijd versterking van andere violisten. Vanuit Odessa klinkt het Slavenkoor uit Verdi’s Nabucco. En Russische kunstenaars steken hun nek uit door de oorlogshitser, hun president, publiekelijk af te vallen. Begin maart was op de Bebelplatz in Berlijn, waar de nazi’s in 1933 hun onwelgevallige boeken verbrandden, een aan de oorlog in Oekraïne gewijde herdenking. Volker Weidermann was erbij; in zijn verslag (zie de volgende pagina’s) beschrijft hij hoe OostEuropese schrijvers al twintig jaar waarschuwen voor Poetins Rijk van het Kwaad. Hij laat auteurs als Yuri Andrukhovych, Serhiy Zhadan en Katja Petrowskaja aan het woord. En niet te vergeten de jonge bestsellerauteur Nino Haratischwili, die schrijft over hoe het in Georgië was, voor en na de Russische inval in dat land in 2008, de eerste Europese oorlog van deze eeuw. Ze hebben het geweten, zegt Weidermann over die auteurs, ‘ze hebben het geschreven en het ons steeds weer verteld.’ Maar we keken liever de andere kant op. ‘Wij hebben het gelezen, wij hebben het aangehoord, wij hebben erover gekletst, en hebben het eenvoudigweg niet geloofd.’ WIDO SMEETS hoofdredacteur w.smeets@zoutmagazine.eu

HOME OF GRAPHIC A RT I N A N T W E RP

DE OORSPRONG VA N H E T B E E L D

18.02.2022 - 16.05.2022

MUSEUM-DEREEDE .COM

MRT

Paul Faassen Joris Geurts Ina van Zyl Caren van Herwaarden Nan Groot Antink Henri Jacobs

Ontwerp / Deamer

We hebben het eenvoudigweg niet geloofd

Arno Kramer Maria Roosen Q.S. Serafijn Nour-Eddine Jarram Jolanda Schouten Aline Thomassen

Cacaokade 1 5705 LA Helmond

cacaofabriek.nl / expo

ME I

La Grande Suisse Maastricht

zout magazine 4/2022

Onze oren zaten dicht Oost-Europese schrijvers waarschuwen ons al jaren voor Poetin. We hebben ze gelezen, bejubeld en hun waarschuwingen in de wind geslagen, constateert VOLKER WEIDERMANN, tot het te laat was. ‘We waren verliefd op ons optimisme.’

ondagmiddag 6 maart, Bebelplatz, Berlijn. Hier werd 89 jaar geleden, in mei 1933, de Duitse literatuur verbrand. Opernplatz heette het toen

nog. Erich Kästner, de schrijver die vanuit het publiek toekeek hoe zijn eigen boeken werden verbrand, vroeg zich nadien af waarom hij zijn vuist alleen in zijn broekzak had gebald, in plaats van te protesteren. Zijn antwoord: niemand weet van zichzelf of hij een held is; dat merk je pas als de tijd het van je verlangt. Van zichzelf wist hij intussen: ik ben het niet. Voordat op deze koude, grauwe namiddag in maart de in de Oekraïense vlag gehulde Karl Schlögel met betraande ogen van het podium stapt, zegt hij: ‘Nooit hebben we ons kunnen voorstellen dat de resten van de TV-toren in Kyiv zouden neerkomen op het terrein van Babi Jar, waar in september

Karl Schlögel tijdens de Oekraïne-manifestatie in Berlijn.

1941 meer dan 33.000 Oekraïense joden vermoord werden.

elk geval vooralsnog, het vocabulaire voor

wordt gevoerd, en die had geschreven:

ontbreekt. Zelf besloot Schlögel in 2014 ‘nog

beste Oost-Europakenners van Duitsland,

‘Alles is denkbaar geworden. Een door de

een keer naar school te gaan om rond te

die in 2014, na de Russische annexatie van

vrede verwende generatie moet zich op

kijken in een land waar alles mogelijk is en

de Krim, ons allen op de niet-verklaarde

een werkelijkheid voorbereiden waar, in

alles op het spel staat.’

Uitgerekend Karl Schlögel, een van de

oorlog wees die sindsdien tegen Oekraïne

zout magazine 4/2022

verklaard dat hij, mocht het nodig zijn,

het is zwaar, maar toch.’ Of: ‘Ja, de hele

waren verliefd op ons optimisme. Op onze

zich met het wapen in de hand bij het

dag werken, de Russische luchtmacht en

slechthorendheid. We hadden andere

Oekraïense leger zal voegen. Hij is 61.

artillerie.’

We hadden onze oren dichtgestopt. We

zorgen. En nu zitten we op de bodem,

Het staat allemaal al in de boeken. Zoals

Onlangs verscheen een Duitse roman die

wrijven ons door de ogen zoals Hans

in de fantastische boeken van Serhiy

zich afspeelt in een oorlog aan de rand van

Castorp na al die jaren op de Toverberg en

Zhadan. Wat voor een beweeglijk, het leven

Europa en aan de rand van Rusland. Nino

moeten ons aanrekenen al die tijd geen

vierend en de ondergang vrezend boek

Haratischwili heeft het boek geschreven,

kranten te hebben gelezen. Of boeken.

heeft hij over Charkov geschreven. Het

ze werd in 1983 geboren in Tbilisi. Toen ze

Literatuur.

heet Mesopotamië. Daar staat alles in. Het

twaalf was vertrok ze met haar moeder

Het is nog erger.

vieren van de diversiteit. De angst. En wat

naar Duitsland, op haar veertiende ging ze

We hebben ze wél gelezen. Beter gezegd:

literatuur teweegbrengt: ‘Al onze dromen

terug naar Georgië, sinds haar twintigste

ik heb ze gelezen en heb ze behoedzaam

komen uit de boeken die we als kind

woont ze in Duitsland. Das mangelnde Licht

teruggezet in de kast, op de aangewezen

hebben gelezen. Hoe beter het boek dat je

heet de roman, die gaat over vier vrouwen

plek. Ik was erbij toen de Oekraïense

leest, hoe slechter je slaapt.’

die in Georgië gedurende de jaren negentig

schrijver Yuri Andrukhovych in het voorjaar

Literatuur die het waard is zo genoemd

de omwenteling meemaken, over de grote

van 2016 in de oude Lakenhal in Leipzig

te worden weet wat er staat te gebeuren

Europese verwachtingen, over de oorlog.

zijn smekende, hartstochtelijke, qua

in de wereld. Ik heb de laatste jaren

Het boek laat zich lezen als het gruwelijke

eenduidigheid niet te overtreffen appèl

regelmatig met Zhadan gesproken. Steeds

voorspel van de oorlog in Oekraïne die

aan de Europese gemeenschap richtte om

weer kwamen we op een punt dat ik als

we nu meemaken. De gewelddadige

‘mijn vervloekte land te helpen zichzelf te

‘misverstand’ omschreef. Ik sprak over

afscheiding van Oekraïense landsdelen

redden.’ Hij zei ons, zijn plechtig toehorend

tijden van vrede. Weliswaar niet overal,

door Rusland. De steeds weer verder

publiek, wat hij zich wenste: ‘Dat Europa

zie de Krim, zie de Donbass - met westerse

opschuivende grenzen.

op ons wacht. Dat het zonder ons niet

onnozelheid en realpolitieke luchtigheid

verder komt, dat het alleen mét Oekraïne

roerde ik het aan.

aratischwili was in Tbilisi toen

zal slagen.’ Toen hij was uitgesproken ging

Zhadan was glashelder: ik moest daar

het publiek in de Lakenhal onbekommerd

niet zo makkelijk over doen. En elke keer

verder met sekt, hapjes en gekeuvel.

weer zei hij, mocht het nodig zijn, dat

daar veertien jaar geleden, ten tijde van de Olympische Spelen

in Bejing, Russische bommen vielen. ‘De

hij uiteraard zou vechten. In zijn laatste

inslagen bezorgden me de grootste schrik

vanaf een scherm. Met rustige stem

dichtbundel Antenne beschrijft hij op zijn

van mijn leven’, scheef ze. De oorlog in

zegt hij: ‘Er wordt meer gevraagd dan

indringendst alles wat men weten moet en

Georgië was in vijf dagen afgelopen,

tranen. Onverschrokkenheid is wat we

kan over het land en de tijd tussen de twee

‘maar de herinnering zal zeker tachtig jaar

nodig hebben. Eis een no fly zone! Wacht

oorlogen – die nu dus ten einde is. Serhiy

verder reiken.’ Haar roman wordt mede

alstublieft niet tot ons land totaal is

Zhadan is nog steeds in Charkov, de stad die

gedragen door de verwondering dat deze

verwoest. Weg met de angst. Wees niet

onder onze ogen ten onder gaat. Op mails

jonge Europese geschiedenis, deze oorlog

bevreesd, Europa!’

antwoordt hij alleen nog in korte zinnen.

om Georgië, zo goed als verdwenen is uit

‘Ja, alles oké, ik ben aan het werk,’. Of: ‘Ja,

de hoofden van de Europeanen. Aan het

Op de Bebelplatz spreekt Andrukhovych

In interviews heeft Andrukhovych altijd

Yuri Andrukhovych. foto Katerina Lashchykova

Serhiy Zhadan. foto Katerina Lashchykova

Oevers vol Romeinen Een interactief familieavontuur

Beeld: Erfgoed Leiden en omstreken

20 mei t/m 4 september 2022

Mystiek Limburg Een hemelse tentoonstelling

14 oktober 2022 t/m 5 februari 2023

Boek nu via limburgsmuseum.nl

zout magazine 4/2022

En wij? Wij hebben het gelezen, wij hebben het aangehoord, wij hebben erover gekletst, en hebben het eenvoudigweg niet geloofd.

podcast

⏤

DE RUGPIJN VAN JE VADER

Katja Petrowskaja. foto Heike Steinweg

begin en het einde van het boek viert een

vermoord. Het is ook de geschiedenis van

zorgeloos vernissagepubliek in Brussel

haar moeder, die vijf jaar oud was toen ze

een expositie met indrukwekkende foto’s

uit Kyiv moest vluchten. Ze beschrijft haar

van de oorlog. Licht geschokt stoten de

vlucht in een overvolle trein, in de angst

aanwezigen elkaar aan.

daar haar moeder voor altijd uit het oog te

Dat is de afgrond die zich dezer dagen voor ons opent, de kloof die zich begin maart op de Bebelplatz in Berlijn aftekende.

verliezen. En het altijddurende gepraat over de oorlog in de jaren erna. Katja Petrowskaja’s moeder leeft nog, ze

Aan de ene kant mensen, schrijvers uit

woont in Kyiv. Aan het eind van haar leven

Oekraïne, de meesten van hen eisten

moet ze opnieuw een aanval op haar stad

een no fly zone - wij, de toeschouwers,

meemaken. Ze heeft een video opgenomen

de westerlingen, vermoedden dat de

die dezer dagen, behalve in Rusland, overal

oorlog zich dan zal uitbreiden naar ons,

in de wereld te zien is. Ze is een personage

naar ons bestaan. Deze kloof scheurt

uit de literatuur, én een echte, levendige,

Europa in tweeën. Zoals ook de literatuur,

oudere mens. Ze was geschiedenislerares,

onderverdeeld naar de herkomst ervan, is

in de video wendt ze zich tot de

verscheurd.

geschiedenisleraressen in Rusland. Tot

Net als de manifestatie op de Bebelplatz

de moeders van Rusland. ‘Alsjeblief, laat

was ook de boekverbranding, 89 jaar

je kinderen niet naar hier komen!’, het is

daarvoor, een demonstratie van geestelijke

per slot van rekening niet meer dan een

macht. Het was een lichtend, tot ver reikend

oorlog van Poetins fascisten. En: ’de nazi’s

baken van de angst van de fascisten voor de

hebben we toch al een keer eerder samen

literatuur, voor de macht van de schrijvers.

verslagen!’ Tenslotte: ‘we geloven in jullie!’

Katja Petrowskaja was er ook, ze was vanuit

Uiteindelijk blijven wij achter met het

Psychologie, zelfhulp en true crime, het mogen populaire podcast genres zijn, hier leest u opnieuw over familie geschiedenis. Luister zelf en u zult merken: de andere genres komen hierin ook aan bod. Het nieuwste voorbeeld familie geschiedenis in podcast formaat komt van Iris van Santen. In Als geschiedenis in je opstaat vertelt zij over haar grootvader Hans die in januari 1946 als oorlogsvrijwilliger naar Indonesië trok. Van Santen is projectleider bij de tentoonstelling Revolusi! over de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd in 1946-1949 die momenteel in het Rijksmuseum in Amsterdam te zien is. Tijdens de voorbereidingen las zij brieven die haar toen zeventienjarige opa Hans uit Indonesië stuurde. Terwijl de familiegeschiedenis haar voorheen nauwelijks bezighield, wordt ze er emotioneel van en krijgt last van neken rugpijn. Liep haar vader daar niet ook al zijn hele leven lang mee rond? Voor Iris van Santen is duidelijk: haar pijn is oud zeer uit een andere generatie. Ze besluit om samen met schrijfster/podcastmaker Marjolijn van Heemstra verder te graven. De luisteraar vergezelt haar bij onder andere een familieopstelling en leert over ‘de emotionele zeemijnen’ die in elke familie liggen. Feitenkennis over de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd moet u niet verwachten van de podcast. Het is veelmeer een voorbeeld van de nieuwe koers die het Rijksmuseum vaart: geschiedenis persoonlijk te maken. CHRISTIANE GRONENBERG

Tbilisi via Istanbul naar Berlijn gekomen, de

besef dat ze het hebben vermoed, geweten,

stad waarover ze in haar autobiografische

geschreven en het ons steeds weer hebben

roman Vielleicht Esther (2015) schreef ‘dat

verteld. En wij? Wij hebben het gelezen, wij

deze stad tot een van de vreedzaamste

hebben het aangehoord, wij hebben erover

steden ter wereld is geworden en deze

gekletst, en hebben het eenvoudigweg niet

Als geschiedenis in je opstaat. NPO Radio 1 /

vrede bijna agressief exploiteert, als een

geloofd. Z

VPRO, 2022. vpro.nl

Iris van Santen en Marjolijn van Heemstra,

soort herinnering aan de oorlog.’ Petrowskaja's roman is een zoektocht

naar sporen, in Oekraïne, in Kyiv, in Babi Jar, waar familieleden van haar werden

Woaah... Discovery Museum is open! Hét museum voor nieuwsgierige mensen van alle leeftijden. Zien we je snel? www.discoverymuseum.nl

zout magazine 4/2022

Hang Youth. foto Texas Schiffmacher

‘Die marketinglui zijn heel goed in het kapen van onze hersenen’

⏤

k zie ze nog wel eens hangen, vooral in Utrecht, de inmiddels achterhaalde posters met de tekst ‘Ik geef een nier voor geen Mark Rutte IV’. De poster is gemaakt door een band die al eerder in Amsterdam op gigantische posters de volgende briljante tekst hing: ‘Hang Youth eist onmiddellijke verbetering van alles. Jullie hebben 24 uur.’ Hang Youth is dus de naam, punk de stijl, en engagement een understatement. Zoals NRC ooit schreef in een recensie van hun show in Paradiso: ‘Hang Youth heeft geen boodschap, Hang Youth ís een boodschap.’ De band bevindt zich in de traditie van Amsterdamse punk als Human Alert, ook van de Heideroosjes (waar ze zich graag tegen afzetten, want de Limburgse punkband is wel links maar niet woke, en bovendien van een andere generatie, en naast de klassenstrijd moet er natuurlijk ook een generatieconflict worden uitgevochten), maar ook van bijvoorbeeld De Jeugd van Tegenwoordig. Daar is nauwelijks iets geëngageerd aan, daarvoor houden ze te veel van ironie, maar met de hiphoppers delen de leden van Hang Youth wel een liefde voor taalcreativiteit. In Vrouwen verdienen ook een kans om corrupte leiders te zijn zingen ze: ‘Vrouwen zijn net zo goed in staat om niks te doen aan het klimaat.’ De zanger van de band, Abel van Gijlswijk, die vorig jaar in de film De Oost van Jim Taihuttu speelde, stond in januari op de cover van maandblad Vrij Nederland. Hij vertelde dat zijn interesse in radicaallinkse politiek begon bij het lezen van de Sloveense socioloog en filosoof Slavoj Žižek, bijgenaamd ‘the Elvis of cultural theory’. Anarchisme, maar dan ingebed in de popcultuur van deze tijd: ‘Hij is zijn eigen logo, een soort lopende meme’. Precies wat Hang Youth zelf inmiddels ook is geworden. Over logo’s heeft Van Gijlswijk sowieso uitgesproken opvattingen, die voortkomen uit zijn interesse in occultisme. Logo’s van multinationals zijn precies dat, stelt van Gijlswijk: marketing is ook een vorm van beheksing. ‘Dan wordt er letterlijk een idee in ons opgeroepen. Dat is wat marketing doet. Die marketinglui zijn heel goed in het kapen van onze hersenen. Coca-Cola staat voor: lekker gezellig. Nike is vet. Waarom? Boeit niet – kopen.’ Precies daarom plaatst de band bij zijn optredens grote borden op het podium, met de logo’s van multinationals erop. Geen ‘boycot’ ervoor, geen streep erdoorheen, geen twist. Het plaatsen van de borden ís de twist. ‘Niet eraan gedokterd of wat dan ook. We plaatsen die logo’s in die context om de betovering te doorbreken.’

pleased to meet you

We eisen onmiddellijke verbetering van alles

LEON VERDONSCHOT

Hang Youth, op 9.4 in Mezz Breda, 14.4 in Volt Sittard, 15.4 op Paaspop Schijndel, 12.5 in Grenswerk Venlo en 25.5 in Nieuwe Nor Heerlen.

zout magazine 4/2022

Een komedie in tijden van oorlog? Vera Morina: ‘Shakespeare speelt met zijn personages, als een soort poppenspeler. En de personages spelen op dezelfde manier met elkaar. Dat vond ik heel vet.’ foto Gordon Meuleman

zout magazine 4/2022

Toneelgroep Oostpool maakt van de klassieker Midzomernachtsdroom een spektakel. Vera Morina zette de tekst van Shakespeare naar haar hand, EMILE HOLLMAN sprak met haar. ‘In ons land wonen veel mensen met superzware gevoelens.’

og in de eerste

in Bosnië en deels is gebaseerd op haar

in Midzomernachtsdroom best interessant,

week van de

eigen achtergrond. ‘In Volim Te gaat het over

want daarover wordt bijna niets verteld.

Oekraïne-oorlog

een vader en een dochter en de oorlog die

Het draait allemaal om het huwelijk van

liep Vera Morina

hen uit elkaar heeft gedreven. Mijn eigen

Theseus, maar je hebt geen idee wie zijn

verkeerd in de

vader leeft nog, maar is emotioneel erg

ouders zijn, waar hij vandaan komt en

Berlijnse metro.

afwezig geworden door de oorlog. Ik wilde

hoe hij zich voelt. Een van de belangrijke

Ze stuitte op een

daar iets over begrijpen. En ik wilde iets

veranderingen die ik heb aangebracht is

stoet mensen, vluchtelingen die voedsel en

vertellen over de mensen die in ons land

dat sommige personages meer emoties en

kleding kregen aangereikt. ‘Natuurlijk doet

leven en die zijn gevlucht voor oorlog, of op

afkomst hebben gekregen.’

dat iets met je, maar ik was niet geschokt

iets meer afstand daarmee te maken hebben

of zo. Het is, denk ik, iets waar ik altijd

zoals ik zelf.’

rekening mee heb gehouden.’

‘Emoties blijven zo vaak onbesproken.

Voelde ze zich op haar gemak om Shakespeare naar haar hand te zetten? ‘De bloemrijke taal heb ik als heel

We proberen daar een beetje omheen te

intimiderend ervaren, het voelde of er in

Ze verwijst naar Kosovo, waar haar vader

leven zodat het comfortabel blijft, maar

bijna elke zin een vondst schuilgaat. Dat

vandaan komt. ‘Toen ik negen of tien was,

tegelijk wonen er heel veel mensen in ons

vond ik heel mooi, maar, toen ik het voor

kwamen er twee ooms bij ons wonen die

land met superzware gevoelens. In mijn

de allereerste keer las, ook een beetje

gevlucht waren voor de oorlog. In die

jeugd ging het erover dat de multiculturele

plat. Er zitten weinig sturende emoties in,

tijd was ik nog niet zo bezig met mijn

samenleving mislukt zou zijn. Dat komt

weinig diepgang. Na een uitlegfilmpje over

achtergrond, ik heb dat onbewust allemaal

alleen maar omdat we elkaars geschiedenis

Midzomernachtsdroom op YouTube begreep

genegeerd. Pas toen ik vertrok uit Venray,

niet kennen en dus elkaars emoties en

ik dat Shakespeare met zijn personages

waar ik opgroeide, ben ik erover gaan lezen

gedrag niet volledig begrijpen. In Volim

speelt, als een soort poppenspeler. En dat

en nadenken en ben ik met een vriend naar

Te probeer ik daar een verklaring voor te

personages op dezelfde manier met elkaar

Kosovo gereisd om familie te bezoeken.’

vinden, in de hoop dat mensen zich hierin

spelen. Toen vond ik het wel weer heel vet.’

Voor toneelschrijfster Vera Morina (Den

kunnen herkennen.’

Het stuk is eindeloos vaak opgevoerd

Ze hoopt dat de wereld door haar stukken

en bewerkt en Shakespeare heeft er veel

factor waar ze rekening mee hield. ‘Met

een beetje beter wordt – waarmee ze aan de

eer mee behaald; schroom om eraan te

de oorlog in Oekraïne zie ik veel mensen

geëngageerde Daria Bukvič, artistiek leider

sleutelen is aan Morina niet besteed. ‘Wat

schrikken omdat er geweld wordt toegepast

en regisseur bij Oostpool, een goeie partner

ik erg spannend vond is dat ik nog geen

op mensen die op ze lijken. Ik heb altijd

heeft. Toch vond het duo dat hun versie

drie jaar geleden ben afgestudeerd en er

al gedacht dat er een kans bestaat dat je

van Een midzomernachtsdroom vooral een

nu twaalf acteurs, vijftien muzikanten en

huis van de ene op de andere dag verwoest

komedie moest worden. Een show.

vijftien dansers op het toneel staan. Ik heb

Haag, 1995) was oorlog dus altijd een

kan worden. Trouwens, is hetzelfde niet

De klassieker van Shakespeare had

me er vooral druk om gemaakt dat het

recentelijk in Afghanistan gebeurd. En is het

ze tijdens haar opleiding ‘wel eens

allemaal zinnig moet zijn en grappig; het

niet aan de orde van de dag in Libanon?’

doorgebladerd’; voorafgaand aan haar

moest immers een show worden.’

In 2019 studeerde Morina af aan de

eerste gesprek erover bij Oostpool las ze

In de uit 1600 stammende klassieker van

schrijfopleiding van de Hogeschool voor de

drie versies. ‘Vervolgens ben ik me af gaan

Shakespeare besluit een groep jongeren om

Kunsten in Utrecht. Dit jaar debuteerde ze

vragen wie al die personages zijn. Wat is

de stad Athene te ontvluchten en samen

in Theater Bellevue met Volim Te (Ik hou van

hun emotionele leefwereld, wie zijn hun

te komen in het bos waar ze een groepje

jou), een stuk dat vooral ging over de oorlog

ouders en waar komen ze vandaan? Dat is

acteurs treffen. Er wonen ook feeën. Al in

MUZIEK VAN HOOP EN TROOST

Ein deutsches Requiem Boulanger | Mahler | Brahms VR 1 APR EINDHOVEN ZA 2 APR MAASTRICHT

VAN LA DOLCE VITA TOT DUITSE ROMANTIEK

Schuberts Onvoltooide Rossini | Bollani | Schubert VR 8 APR TILBURG ZA 9 APR BREDA ZO 10 APR EINDHOVEN

EMOTIES VAN ALLE TIJDEN, GENIALE EN AANGRIJPENDE MUZIEK

Bachs Matthäus-Passion WO 13 APR MAASTRICHT DO 14 APR HEERLEN VR 15 APR VENLO ZA 16 APR EINDHOVEN

Meer info en kaarten: philharmoniezuidnederland.nl

Eyecatchers Museum

Philips Graphic Art 1910-1965

de proloog geeft Morina er een stevige draai aan door Shakespeare zelf aan het woord te laten. Hij vertolkt er háár gedachten over het opvoeren van komedie in tijden van pandemie en oorlog. ‘Alle gevoel is even belangrijk. Gevoelens van moedeloosheid en angst zijn evenveel waard als het gevoel wanneer je een romantische dagdroom hebt of je jezelf fantaseert in de zon op een strand met een prachtige zee. Wat er in de wereld gebeurt kan ons erg neerslachtig

‘Als de multiculturele

25 maart tot 30 oktober

maken, ik ben blij dat we het publiek een voorstelling

samenleving is mislukt,

kunnen aanbieden die

Philips

komt dat omdat we

is het juist nu de taak voor

philips-museum.com

emoties en gedrag niet

Museum

ADV-Eyecatchers107x152mm_.indd 1

elkaars geschiedenis

ons als theatermakers om in

niet kennen, en elkaars

tegenwicht te bieden.’

begrijpen’

⏤ 21-02-2022 10:40

vrolijk maakt. Misschien

zo’n zware wereld ook een Natuurlijk brengt Morina Midzomernachtsdroom wat dichter bij het heden. ‘Athene is een welvarende stad waar de mensen hard werken en weinig slapen.

Er staat een muur om de stad, een verwijzing naar de lockdown. De jongeren die de stad willen ontvluchten moeten veel moeite doen om te kunnen ontsnappen aan het regime. Het stuk leent zich ook goed om iets te zeggen over diversiteit, high culture, maatschappijkritisch theater en entertainment. Maar ook: hoe ga je om met rouw, hoe laat je emoties toe? In een stad waar niemand slaapt wordt niet gedroomd. Ze lijkt op het kapitalistische West-Europa waar fantasie, dromen en kunst niet hoog staan aangeschreven.’ Z

Midzomernachtsdroom door Toneelgroep Oostpool. Tekst, naar Shakespeare: Eva Morina. Regie: Daria Bukviĉ. Van 26.3 t/m 3.4 in Stadstheater Arnhem. Daarna tournee. toneelgroepoostpool.nl

zout magazine 4/2022

Afslag

oewel we al jaren dezelfde rondjes lopen, staat Laika

bij een splitsing of afslag altijd keurig te wachten tot ik er ben. Waarna hij iets voor me de weg vervolgt, maar niet zonder toch even om te kijken of ik hem ook daadwerkelijk volg. Zoals ook mijn eigen doen en laten doordrenkt is van dagelijks repeterende

Bits

handelingen die ik, als ik er over nadenk, ook heel anders kan doen of

gewoon kan laten. Soms is het heel goed even stil te staan. Die andere afslag

Tijdens de coronacrisis begon Stijn ter Braak in zijn Antwerpse atelier met het namaken van voorwerpen uit zijn appartement. Inmiddels heeft hij zijn woonkamer en badkamer op ware grootte nagebouwd, inclusief alle voorwerpen die zich daarin bevinden. ‘Rommel wordt kunst en wordt weer rommel.’

‘Kunt u beloven er goed voor te zorgen?’

in overweging te nemen. Niet dezelfde fouten opnieuw te maken. De mensheid zou van zichzelf wat kunnen leren.

e Nederlandse straten zijn arme grond

MAT VAN DER HEIJDEN

voor verzamelaars.

Elk herfstblaadje wordt weggeblazen, de winkelstraat dagelijks gestofzuigd. Wie zijn afval een dag te vroeg buitenzet, krijgt een vermanende brief in de bus. Vind nog maar eens wat. Gelukkig worden de trottoirs van Brussel en Antwerpen nog bevolkt door verweesde voorwerpen: een doorgezakte bedbodem, een lampenkap met steekwonden, een stereotoren met een voorraadje bekraste cd’s, of als het meezit, een volledige inboedel die vanaf drie hoog op de kasseien kletterde.

kopie van zijn slaapkamer.

Een grote vleeshaak dient

Muren, plafond, ramen,

het Antwerpse Borgerhout, nu

tegelijk als kapstok en

bed, lakens, stopcontacten,

het atelier van Stijn ter Braak

geleider voor stroomkabels.

telefoonoplader, kamerplanten

(Groningen, 1995), bevindt

Voor de rest wordt het atelier

en zelfs het uitzicht bouwt

zich een opeenstapeling van

volledig in beslag genomen

hij stukje voor stukje na uit

deze straatschatten. Karton,

door een groot bouwwerk.

afvalmateriaal.

plastic en afgedankte huisraad

Stijn werkt momenteel aan

‘Echt ver hoef ik nooit te

woekeren langs de muren

een nieuwe installatie: een

zoeken’, verklaart hij zich

In een voormalige slagerij in

Mat van der Heijden, Aan de weg (2012). Olie op linnen, 60 x 60 cm

en over de oude slachtbank.

zout magazine 4/2022

‘Ik heb totaal geen overzicht wat er hier aan het gebeuren is.’

⏤ spuitverf, inkt en glanzende lak.

nog aan het werk”, antwoordde

Heb je nog wel enig idee wat hier

ik, “even de scheuren in het

ligt?

plafond registreren.” Maar het is

‘Dit is pas de helft van mijn

nog niet ongezond, geloof ik.’

slaapkamer. Volgende week gaat

De buitenkant van de kamers

‘ie op transport, zodat ik plek

die hij bouwt is in elkaar

heb om aan de andere helft te

geknutseld met tape, kit en

beginnen. Ik zit smachtend te

spijkers. Pas aan de binnenkant

wachten op dat moment, want

ontstaat er een schilderkunstige

ik heb totaal geen overzicht

illusie en waan je je even ergens

wat er hier aan het gebeuren

anders. Het werk verschilt

is. Je bezoekt me op een soort

voor hem niet radicaal van

crisismoment. Rommel wordt

de schilderijen die hij eerder

kunst en wordt weer rommel.

maakte. ‘Ik vind het belangrijk

En zelfs dat is weer interessant,

om in elk werk de achterkant te

zo heb ik wel eens oud papier

laten zien. Het is zoals bij goede

nader. ‘Laatst vond ik hier

kant van de stad gefietst. “Kunt u

nagemaakt van plastic. Of

goochelaars, die durven hun

om de hoek een hele lading

beloven er goed voor te zorgen?”

een stofpluis die ik onder de

truc prijs te geven en overtuigen

schuimblokken. Toch is juist

vroeg de vrouw van wie ik hem

kast vond, nagemaakt met

toch. Veel van wat ik tijdens mijn

het verzamelen mijn grootste

kocht. Ik wou die mevrouw

schapenwol.’

studie heb geleerd, zit hier in.

rem. Energie heb ik zat, maar je

haar dag niet verpesten, maar

Je bent zo gefocust op je dagelijkse

Precies leren kijken. Suggereren.

vindt nooit meteen wat je nodig

het eerste wat ik deed toen ik

omgeving, ik kan me voorstellen

Met verf suggereer je iets met

hebt. Zo heb ik lang gewacht met

terugkwam was de zaag erin

dat je zo’n werk thuis maar

vlekken. Dan ben je heel erg

het maken van de constructie

zetten.’

moeilijk loslaat.

bezig met hoe iets van buiten

‘Het suddert de hele tijd: “Hoe ga

uitziet. Dit is dus wel vanuit

voor de slaapkamer - tot ik hier

In Stijns atelier lopen materiaal,

in de straat lange latten vond,

afval en kunst organisch

ik dit maken, of welk materiaal

schilderen benaderd, een soort

afkomstig van een soort hek.

in elkaar over. Op tafel ligt

kan ik hier voor gebruiken?”

3D schilderij.’

Je moet werken met wat er

een leeggedronken sapfles

Tijdens corona was dit wel

Wat ga je doen als de slaapkamer

voorhanden is, vind ik. Als ik op

(echt) naast het klokhuis

nuttig, prettig ook om de tijd

af is?

het platteland zou wonen, dan

van appel (isolatieschuim,

door te komen. Dan stond ik

‘Geen idee, misschien op reis?

zou ik misschien werken met

elektriciteitsdraad, acryl). Achter

de hele dag in die nagemaakte

Dit was zo’n idee waar je door

koeienpoep, of zand. Maar ik

twee verdorde kamerplanten

badkamer te werken, en

geïnfecteerd wordt, dat met je

woon in deze stad en dit is wat

en een zwarte klapstoel ligt

stond ik ’s avonds thuis bij

aan de haal gaat. Dus ik ben blij

de stad mij te bieden heeft.’

een gedeukte torenventilator,

het tandenpoetsen toch weer

dat ik totaal geen idee heb wat

Zo’n werk zou je dus nooit in

die laatste blijkt een werk van

tegeltjes te tellen. Vanochtend

er hierna gaat komen, dan kan ik

Nederland kunnen maken?

Stijn te zijn, gemaakt uit karton,

was ik nog even in bed blijven

eindelijk eens gaan doen wat ik

‘Nee, Nederland is zo aangeharkt,

lijm, papiertape, toiletrollen,

liggen toen mijn vriendin riep

zelf wil. Zo voelt het toch. Laatst

dan was ik er niet eens aan

aluminiumfolie, isolatieschuim,

dat het ontbijt klaar was. “Ik ben

zat ik al een beetje te fantaseren

begonnen. Laatst heb ik

over wat ik zou willen doen…’

overigens wel voor het eerst

Wat dan?

iets gekocht in plaats van

‘Bijvoorbeeld wat zou ik maken

het te vinden. Want eigenlijk

als ik helemaal geen spullen

is dat wel een strenge regel,

had…’

dat ik alles moet vinden qua materiaal. In onze slaapkamer

JOEP VOSSEBELD

staat een booglamp met zo’n bolle lampenkap, maar het is

Dit is het 16de deel in een reeks over

moeilijk om dezelfde ronde

kunstenaars en ontwerpers in hun

vorm te vinden, of om die zelf

werkomgeving.

zo mooi glad te maken. Toen zag ik een wereldbol met exact dezelfde diameter, dus die heb ik tweedehands gekocht. Daarvoor

De slaapkamer van Stijn ter Braak is medio mei te zien in 019 in Gent. stijnterbraak.com

ben ik helemaal naar de andere

9 mrt t/m 25 sep 2022

Keith Haring: Grace House Mural is organized by the Museum of Contemporary Art Denver. The Grace House Mural is the centrepiece of this exhibition, which SCHUNCK Museum Heerlen has complemented with additional artworks.

Grace House Mural Keith Haring artwork © Keith Haring Foundation

zout magazine 4/2022

perron poëzie

In onze stilte stelden we die vragen die vrienden die elkaar vertrouwen uit grote vermoeidheid stellen, elk hopend dat de ander meer weet en als dit niet zo is, hopend dat hun gedeelde indrukken samen tot inzicht zullen leiden. Heeft het enig nut het besef dat men moet sterven aan zichzelf op te dringen? Is het mogelijk om de kans van je leven te missen? Dat soort vragen. De sneeuw zwaar. De zwarte nacht veranderde in drukke witte lucht. Iets wat we niet gezien hadden werd onthuld. Alleen de betekenis werd niet onthuld. LOUISE GLÜCK

Fragment uit: Louise Glück, Averno (2006). Tweetalige uitgave met vertaling van Radna Fabias. Amsterdam, De Arbeiderspers, 2021.

In Perron Poëzie in ZOUT 3 zijn per abuis de namen van LISETTE MA NEZA en MAJA-AJMIA YDE ZELLAMA, de dichters van Banale dans, weggevallen. Onze excuses.

zout magazine 4/2022

‘No Future-jongeren aan het bier op een terras’. foto Maya Pejic, uit boek/expositie Hans Hoenjet, Gezichten van Valkenburg. museumvalkenburg.nl

Kinderen van de welvaart

Tussen 1955 en 1965 werd een Verloren Generatie geboren. Hoe voelde dat ook alweer, vraagt WIDO SMEETS, deel uitmakend van die generatie, zich af. ‘Wie voor een dubbeltje was geboren, kon tóch een kwartje worden.’

egen jongens en twee

De foto is van 1984, ze staat in een boek

in die tijd. De foto, het resultaat van een

meisjes, van zeventien,

over het bier- en patattoerisme in het Zuid-

voltreffer aan de schiettent op de kermis,

misschien achttien

Limburgse Valkenburg. Het onderschrift:

geeft een inkijkje in mijn jeugd, al was het

jaar oud. De jongens in

‘No Future-jongeren aan het bier op een

concept ‘no future’ aan mij niet besteed.

spijkerbroek en zwart

terras’.

Evenmin hoorde ik bij de studenten die met

leren jack. De meisjes

Ooit had ik een foto van mezelf in een van

‘no future’ bedrukte T-shirts droegen. Niet

met haarlak overeind gehouden nepkrullen.

een vriend geleend leren jack. Het kostte

dat ik de toekomst wél zonnig zag. Ik dacht

Ze zitten op een terras en drinken bier.

driehonderd gulden, een godsvermogen

er gewoon niet over na. Laat staan dat ik

zout magazine 4/2022

‘We waren te laat voor de jaren zestig. We waren nakomertjes die het moesten doen met de verhalen van anderen.’

⏤

besefte deel uit te maken van een Verloren

organen, inclusief de regering. Zo hielden ze

waren nakomertjes, schrijft Konst in Na

Generatie.

de boel bij elkaar.

de revolutie, we moesten het doen met de

Ik ben een van de 2,5 miljoen kinderen die

Het waren kansrijke tijden. Voor het eerst

verhalen van anderen.

tussen 1955 en 1965 in Nederland werden

was er het besef dat wie voor een dubbeltje

In dat boek komt de seksuele vrijheid,

geboren. Het was, schrijft Jan Konst in Na

was geboren, tóch een kwartje kon worden.

ook een nakomertje van de jaren zestig,

de revolutie. Kind van de jaren zeventig, een

De televisie veroverde de huiskamers, in

er wat bekaaid van af. In een van de

historische groei die de samenleving in haar

Groningen werd een gigantische aardgasbel

beschouwingen over de The Voice-affaire,

voegen liet kraken. Als kinderen van de

ontdekt, weilanden maakten plaats voor

waarin de dickpic tot nationaal thema werd

naoorlogse wederopbouw plukten we de

nieuwbouwwijken om de snel groeiende

verheven, las ik over de masturbatielijnen

eerste vruchten van de economische groei

bevolking onderdak te bieden. En bij al

die de Nederlandse Vereninging voor

die er uit voortkwam. Het zat ons mee. We

die nieuwe veel-onder-een-kap stond een

Seksuele Hervorming (NVSH) in 1974

waren kinderen van de welvaart - maar

personenauto voor de deur.

oprichtte om wat in die pre-digitale tijden

geen verwende kinderen. Daar zorgden

Onder diezelfde daken groeide een

nog ‘hijgers’ heetten aan hun gerief te laten

onze ouders wel voor. Die hadden de oorlog

protestgeneratie op die in de jaren zestig

komen. Een jaar of tien later werden ze

meegemaakt.

zong over peace, love and understanding.

wegens succes opgeheven; de PTT wist zich

Er gingen raketten naar de maan, de

geen raad met de door het aanzwellende

Een Verloren Generatie werden we pas in de jaren zeventig, toen de welvaartsgroei

welvaart steeg, het geboortecijfer daalde.

stokte en die 2,5 miljoen kids gingen

Economische structuren verdwenen: de

studeren en vervolgens een baan zochten

textielindustrie (Twente) ging ten onder, net

- die er vaak niet was. Pas in de jaren

als de schoenenindustrie (Noord-Brabant),

negentig, toen na de Val van de Muur ook de

de scheepsbouw (Zuid-Holland) en de

communistische regimes die erachter lagen

steenkolenmijnen (Limburg). In 1969 reden

waren verdwenen, kreeg het kapitalisme

1500 kolenhandelaren - zónder onderweg

de wind weer in de zeilen. Het was de

een provinciehuis binnen te rijden - met

opmaat naar het hyper-kapitalisme waar

hun vrachtwagens naar Den Haag om te

we momenteel de wrange vruchten van

protesteren tegen de mijnsluitingen.

plukken.

En de jaren zeventig dan, toen wij, leden

hijgerlegioen overbezette telefoonlijnen. e vier zuilen (op school leerden we trouwens dat het er drie waren) die de in aantal en welvaart groeiende

Nederlanders bij elkaar hielden, zijn intussen verkruimeld. De kerken liepen leeg, en daarmee de confessionele partijen die er hun aanhang aan te danken hadden; na de Val van de Muur ging ook bij de

van de Verloren Generatie, opgroeiden?

ideologische partijen het licht uit. Het

van Na de revolutie, is het ondanks die ‘no

Met Jan Konst herinner ik me hoe de kerken

stabiele, door coalitieregeringen van

future’-periode nog goed gekomen met

leeg liepen, net als hij kreeg ik onderwijs

katholieke, protestantse, liberale en/of

die Verloren Generatie. Meer dan zestig

in houten noodlokalen, warm in de zomer,

socialistische komaf bestuurde land achter

procent van die toekomstloze jongeren

koud in de winter. De SRV-wagen (elektrisch

de dijken, bestaat niet meer.

‘overvleugelden hun vader en moeder in

aangedreven!) reed door de straten, de

inkomen en prestige’, een kwart bleef op

Club van Rome voorspelde het ecologisch

Nederland waren al in de jaren vijftig

hetzelfde niveau, hooguit tien procent

onheil waar we decennialang van zouden

zichtbaar, stelt Ad van Liempt in zijn recente

moest met minder genoegen nemen. Ook

wegkijken, Joop den Uyl formeerde een

boek De roaring fifties. De vernieuwers van de

Konst hoorde tot die meerderheid. Zijn

onversneden links kabinet, ‘we’ verloren de

jaren vijftig, waarmee hij maar wil zeggen

vader, opgeleid als onderwijzer, kreeg een

WK-finale voetbal en de inflatie klom naar

dat de jaren vijftig niet zo saai, sloom en

leidinggevende functie in het onderwijs.

elf procent.

duf waren als altijd wordt verondersteld. De

Toch, schrijft Konst in het slothoofdstuk

Zelf klom hij op tot hoogleraar aan de Freie

We herinneren ons de opmars van de

De eerste haarscheurtjes in dat verzuilde

eerste aanval op het mentaal vastgeroeste

caravan met voortent en, als klinkende

Nederland kwam uit onverwachte hoek:

afronding van het ‘no future’-decennium,

de introductie van de supermarkt door de

dan die van mijn generatiegenoot Konst.

de krakersrellen in Amsterdam. Onder

Zaanse grootgrutter Albert Heijn.

Het waren niet mijn beste jaren, daar bij

het motto ‘geen woning, geen kroning’

die schiettent in een geleend jasje, al ben ik

werd 30 april 1980, de huwelijksdag van

van het verzuilde Nederland waar

erna nog aardig opgeklauterd.

prinses Beatrix en Claus von Amsberg, een

katholieke consumenten naar de katholieke

onvergetelijke happening.

bakker, slager of kruidenier gingen, en

Universität in Berlijn. Mijn jeugd verliep minder harmonieus

Ideologisch gezien bestond Nederland in die jaren uit vier gescheiden domeinen

We waren erbij of we keken ernaar -

De supermarkt was de eerste ontwrichting

protestanten naar door geloofsgenoten

die weinig met elkaar ophadden: een

zonder het besef dat we na die dag als

gerunde winkels. Er verdwenen niet alleen

rooms-katholieke, een protestantse, een

Verloren Generatie de boeken in zouden

meer dan 20.000 kruidenierswinkels

sociaaldemocratische en een vrijzinnig-

gaan. Wat we wél, en verrekte goed zelfs,

in Nederland, de supermarkt, met

liberale. Aan de top van die vier zuilen

in de gaten hadden: we waren een net-niet

zelfbediening als noviteit, was volgens de

sloten hun afgezanten compromissen en

generatie. De opwindende jaren zestig

memoires van Heijn ‘de eerste winkel met

vormden coalities in vertegenwoordigende

hadden we immers van horen zeggen. We

een volkomen neutrale signatuur.’

zout magazine 4/2022

Al in 1956 had de Nederlander ‘angst voor de ruimte, angst voor de vrijheid, angst voor het aan zichzelf overgeleverd te zijn.’

⏤

vijftig zat nóg iemand die het

Schouten, minister van Armoede in het

belang van goede marketing

huidige kabinet, herinnerde er laatst nog

onderkende en begreep dat

eens fijntjes aan dat die intussen behoorlijk

communicatie belangrijker was

uitgeklede wet niet bedoeld is om mensen

dan het product: Pia Beck. Vanaf

dwars te zitten. We moeten, citeerde ze

het begin van haar carrière

Klompé, mensen die toch al niet veel

zorgde deze rijzige, hoogblonde

hebben een uitkering bieden die ook ‘een

zangeres voor een gestage stroom

bloemetje op tafel en een cadeautje voor

publiciteit rond haar doen en

het jarige nichtje’ mogelijk maakt.

laten. Ze bewerkte eigenhandig de media die, dankbaar voor

portret van Mary Zeldenrust-Noordanus

de hun toegeworpen brokken

(1928-1984) die, niet vanzelfsprekend

informatie, haar ster hoger lieten

voor een jonge vrouw toen, in de jaren

rijzen dan haar vocale talenten

vijftig een onderzoeksbureau (nog zo’n

rechtvaardigden.

Amerikaans fenomeen) oprichtte waarin

De door Van Liempt geciteerde

Mary Noordanus met haar echtgenoot David Zeldenrust in hun modern ingerichte woning. © foto uit boek/Privéarchief familie Zeldenrust.

ze maatschappelijke thema’s toetste bij de

historici Hans Rigthart en Piet

bevolking. Noordanus was als psycholoog

de Rooy schreven over de jaren

gepromoveerd op de overwegingen bij

vijftig dat de modernisering zich

mensen bij het inrichten van hun woning.

toen wel degelijk aankondigde,

De Nederlander, concludeerde ze in 1956,

maar dat tradities nog vaak te

had ‘angst voor de ruimte, angst voor

sterk waren, net als ‘de retoriek

de vrijheid, angst voor het aan zichzelf

van verzuiling en preutsheid’.

overgeleverd te zijn.’

Op de vraag of het decennium nu saai of opwindend was, De succesformule maakte overal furore,

Van Liempt schildert ook een mooi

concluderen ze als volleerde polderaars:

Er is, kortom, in 65 jaar niet veel veranderd in dit land. Bij het grote publiek was Noordanus

al is die positie met de opkomst van de

‘Beide karakteriseringen zouden wel eens

vooral bekend als voorzitter van de

flitsbezorgers niet langer onaantastbaar. De

tegelijkertijd waar kunnen zijn.’

Nederlandse Vereniging voor Seksuele

supermarkt, zo legde een bestelliefhebber

Van Liempt benadrukt dat de verstikkende

Hervorming – waar ze overigens al vijf jaar

laatst uit in het VPRO-programma

dufheid en de burgerlijke bemoeienis om

weg was toen die club de bovengenoemde

Tegenlicht, kost tijd en is ‘een chaos vol

alles te houden zoals het was níet voor

masturbatielijnen lanceerde. Met haar

stinkende mensen.’ De gemaksindustrie

rekening van de staat kwamen, maar van

pleidooi voor geboortebeperkende

heeft een nieuwe fase bereikt.

de zuilen die ondanks alle verschillen één

middelen werd ze overstelpt met

gemeenschappelijk belang hadden: de

doodsbedreigingen en scheldkanonnades

handhaving van de status quo. Is dat waar

- die boodschappen kwamen toen nog per

Mark Rutte de mosterd haalde?

brief of door de telefoon.

Met zijn soepele pen en zijn onderkoelde humor houdt Van Liempt in De roaring fifties de vaart erin. Toch gaan de jaren vijftig ook bij hem niet echt swingen, laat staan dat ze roerig worden - simpelweg omdat ze dat niet waren. Het was een periode van hard werken, zuinig leven en een mentaliteit van rustig-aan-dan-breekt-het-lijntje-niet. De van ironie glimmende titel De roaring fifties is ook een staaltje marketing, een fenomeen dat in diezelfde jaren vijftig

ruzies snel leden verloor, was ze steeds

willen, elk op hun eigen terrein,

meer alleen komen te staan. Na haar

juist breken met die status

aftreden in 1969 kraakte ze daar in een

quo en de daarbij horende

interview een paar harde noten over,

voorspelbaarheid en gezapigheid. Bij die

met als uitsmijter: ‘In Nederland is men

pioniers trekken drie vrouwen de aandacht,

uitsluitend verdraagzaam over dingen

mogelijk omdat de auteur zelf ze het meest

waarmee men het toch al eens is.’ Z

kwam overwaaien uit de VS. Als new kids

interessant vindt. De in 1949 geboren Van

on the block maakten marketeers een einde

Liempt groeide op met de vrolijke vorm van

aan de waardering voor het traditionele

verzet die schrijfster Annie M.G. Schmidt

vakmanschap, en maakten de geesten rijp

tentoonspreidde. Hij heeft sympathie

voor het wispelturige consumentisme dat

voor de vasthoudendheid waarmee

het leven nog steeds bepaalt.

Marga Klompé zich manifesteerde in het

De boodschap van het belang van

Ook binnen de NVSH, die door onderlinge

e pioniers in De roaring fifties

mannenbolwerk dat de politiek toen nog

slimme marketing werd door de een wat

was. Als minister van Sociale Zaken laveerde

sneller opgepikt dan de ander. Onder

ze in 1963 de Algemene Bijstandswet door

de pionierende geesten van de jaren

het parlement; haar erfgenaam Carola

Jan Konst, Na de revolutie. Kind van de jaren zeventig. Ad van Liempt, De roaring fifties. De vernieuwers van de jaren vijftig. Beide boeken verschenen bij Uitgeverij Balans in Amsterdam.

zout magazine 4/2022

Met bijdragen van Dieter van den Bergh, Pascalle Mansvelders en Wido Smeets

van nucleaire dreiging, racisme, drugsmisbruik, homo-emancipatie

Verlaten steden

man van actie, kunst was voor hem

Kapotgebombardeerde en verlaten

met de nog steeds zeer leesbare

communicatie.

steden, door de oorlog in Oekraïne

gedichten van Verhaeren en citaten

horen ze sinds eind februari weer

uit de reportages van Zweig.

Met zijn acts stak Haring ook een

Nog steeds bang voor ‘n kernoorlog

middelvinger op naar de kunstmarkt.

tot de Europese realiteit.

Koen Broucke is geen man van het

Kijk, zeiden de poppetjes, je kunt

Koen Broucke, de Vlaamse

grote gebaar; hij heeft maar een paar

dit ook maken zonder dat je een

kunstenaar die toch al bezig is

schilderstreken nodig om de sfeer te

commercieel object bent: het was

met de relatie tussen kunst en

vinden die hij beoogt. De illusie zit in

letterlijk liefdewerk oud papier

de vergane glorie van historische

het beeld, niet in het afgebeelde; het

van een kunstenaar die podia voor

veldslagen - hij promoveerde er zelfs

linnen is bijna overal zichtbaar. Beter

kunst verschoof en zo tot de dag

op - moet de Russische agressie

gezegd: voelbaar.

van vandaag een inspiratiebron is

en de gevolgen ervan hebben

voor velen. Zonder Haring geen

voorvoeld toen hij zijn expositie

december 2021 gaf hij te kennen

Banksy – al heeft deze zich wél

in het Verhaerenmuseum in Sint

vaak meer tijd te besteden aan het

overgegeven aan de geneugten van

Amands de titel La ville abandonnée

zitten peinzen voor een doek, dan

de kunsthandel.

(De verlaten stad) meegaf, naar het

aan de daadwerkelijke schilder

Er waren verschillende kunst

bijna gelijknamige werk van de 19e

actie zelf. Die bedachtzaamheid is

werelden en geen enkele mocht

eeuwse symbolist Fernand Khnopff.

goed zichtbaar in de uit summiere

je negeren, was het motto van

Het is geen toeval dat de expositie

In een interview in ZOUT in

toetsen bestaande werken die

Elke keer als Keith Haring werd

Haring die al jong doorbrak. Hij had

in het Verhaerenmuseum is geland.

hij toont in La ville abandonnée.

gearresteerd omdat hij tekeningen

haast. Al muurschilderend hopte

Het museum is gewijd aan de

Het blauwgrijze Oostende (2021)

maakte in de New Yorkse metro,

hij de wereld over; met hetzelfde

Belgische dichter/toneelschrijver

is met zijn symbolische sfeer een

wist de politie niet wat ze met hem

gemak werkte hij aan muziek- en

Emile Verhaeren (1855-1916) die

eerbetoon aan de naamgever van

aan moest.

theaterspektakel, in musea en met

aan het begin van de 20ste eeuw

de expositie. Het al even desolate

Haring gebruikte geen spuitbussen.

kunstcoryfeeën als Andy Warhol. Hij

bevriend was met zijn Oostenrijkse

Brugge 2 biedt een zicht op de

Had hij zijn tekeningen in de

maakte zo’n 5000 metrotekeningen,

collega Stefan Zweig.

stad vlak na zonsondergang, met

open lucht gemaakt, dan waren

en stopte ermee toen hij te populair

ze bij de eerste de beste regenbui weggespoeld. Zijn graffiti vielen niet onder vandalisme; nadat hij was

In Nederland en Vlaanderen

de uitstorting van alle gloedvolle

werd. In 1990 stierf hij aan de

is Zweig, die Verhaerens poëzie

tinten die daarmee gepaard gaan

gevolgen van aids, hij was pas 31.

vertaalde in het Duits, vooral

- denk aan de Oekraïense steden

bekend om zijn autobiografische

als het Russisische artillerievuur

Cultuurhuis Schunck in Heerlen

vrijgelaten pakte hij de eerste beste

toont momenteel werk uit die

boek De wereld van gisteren. Hij

is opgehouden, en de stad in

metro terug om weer verder te gaan.

vroege periode, met als blikvanger

beschrijft daarin de jaren na 1933,

lichterlaaie achterblijft. (WS)

dertien wandstukken van een

toen de nazi’s hun destructieve

Koen Broucke, La ville abandonnée.

Haring (1958-1990) maakte zijn

muurschildering die hij maakte

wereldbeeld oplegden aan Europa.

Van 6.3 t/m 22.5 in het

metrotekeningen, soms wel veertig

in een New Yorks jeugdcentrum.

Vanaf hun aantreden beschouwde

Verhaerenmuseum in Sint-Amands.

op een dag, met wit schoolkrijt op

Veertig jaar na zijn dood is

Zweig de hegemonie van Hitler en

emileverhaeren.be

zwarte papiervellen die hij over oude

Harings symbolenalfabet nog

zijn trawanten als de ondergang

advertenties hing. Hij zag zijn werk

even universeel als veertig jaar

van het Avondland, het einde van

als een performance-act waarmee

gleden. Zijn in de rondte dansende

de Europese beschaving; in 1942

hij de echte wereld binnenbracht

figuurtjes zijn zonder ras, leeftijd

pleegde hij gedesillusioneerd

in zijn kunst. Over je schouders

of gender, ze zijn enkel ‘mens’.

zelfmoord.

kijken voor de New Yorkse politie,

Ze vechten nog steeds tegen

je sneakers buiten de pisplassen

racisme en vooroordelen en voor

Verhaeren verbleef Zweig regelmatig

houden en het contact met de

seksegelijkheid. Ze zijn blij dat

in België. De reportages die hij voor,

voorbijgangers waren onderdeel van

ze zich in het nachtleven kunnen

tijdens en na de Eerste Wereldoorlog

een experiment om een zo breed

verliezen en, net als toen, bang voor

daarover schreef zijn nu gebundeld

mogelijk publiek te bereiken.

een kernoorlog. (PM)

in het prachtige Land tussen twee

Keith Haring, Grace House Mural.

talen, samen met schilderijen

iedereen kon lezen, zoals een

Van 9.3 t/m 25.9 in Schunck, Heerlen.

van Koen Broucke, stadsbeelden

stralende baby, een blaffende

schunck.nl

die, afgedrukt in zwartwit, nog

Graffiti-kunstenaar Keith

Haring bedacht symbolen die

zonder borsten, in een wereld

Mede door zijn vriendschap met

dreigender en verlatener overkomen

hond of een zwanger poppetje

Wie de originelen wil zien, zal naar Sint Amands moeten, waar ze een wonderlijke synthese aangaan

en aidsbestrijding. Hij was een

Keith Haring, Figure VII



dan ze in kleur al doen.

Koen Broucke, Brugge 2 (2021). foto ZOUT

zout magazine 4/2022

t met spullen uit de volkenkundige collectie uit het depot van het MAS. Ze werden bij elkaar gezet per kleur, per vorm, per veelheid,

o Het lichaam als landschap

huis en atelier ontwierp. De expositie Tête-à-Tête in Wiels, met pentekeningen, schilderijen, keramiek, geweven doeken en kaftans, geeft alle ruimte aan

of in stillevens die weer een nieuw

Dingen in het MAS in Antwerpen. foto Frederik Beyens

verhaal moeten vertellen; dit keer

Ze was een laatbloeier, Huguette

de veelzijdigheid van Huguette

wél met gevoel voor esthetiek,

Caland. De dochter van de eerste

Caland. In haar kunstopleiding had

iets waar dwarsdenker Kruithof

president van het onafhankelijke

ze geleerd om bij het tekenen de

een broertje aan dood had.

Libanon besloot op haar 33ste dat

pen onafgebroken op het papier te

Welk verhaal de dingen in deze

ze kunstenares wilde worden.

houden.

opstelling vertellen, dat is aan de

Zes jaar later liet ze haar man, haar

museumbezoekers.

drie kinderen en haar minnaar

van de getekende lijn bleef.

De fixatie op de mogelijkheden

achter en vertrok naar Parijs om

Gedurende haar jaren in Venice

ongemakkelijk rond. In de entreehal

zich verder te ontwikkelen zonder

bracht Caland haar techniek

hangt een mobile: waar kijken we

iemands vrouw, moeder of minnares

tot perfectie in een reeks wild

naar, wat doen deze eenvoudige

te hoeven zijn. ‘Huguette was een

associatieve tekeningen waarop

dingen hier, in een museum?

vrijgevochten vrouw, dat was te

haar pen verslag doet van haar

Zo’n pakweg 10.000 dingen

Daarmee lijkt de opzet van de

veel voor Beirout’, schreef Kaelen

ontdekkingsreis over als landschap

verzamelde de Vlaamse filosoof

kunstenaars deels geslaagd: dat

Wilson-Coldie in 2018 in een

voorgestelde vrouwenlichamen.

en hoogleraar Jaap Kruithof

er wordt nagedacht over deze

monografie.

opgeborgen in 160 dozen.

uitgerangeerde dingen, over de

Dingen die de mensen wegdeden.

waarde ervan.

De waarde der dingen

Weinig bekoorlijke dingen ook,

Die cirkelen deze middag wat

Behalve bevreemding blijken

Huguette Caland (1931-2019) geldt als een van de eerste modernisten uit de Arabische

vooral kitscherige rommel. Maar

de dingen vooral nostalgische

wereld. Ongrijpbaar, als mens en

ook dingen waar de kunstenaars

gevoelens aan te wakkeren. ‘Dat

als kunstenares. Aan de conventies

Guy Rombouts en Benjamin

vond mama vroeger leuk’, zegt een

binnen de kunst had ze maling. Ze

Verdonck wel raad mee weten in

moeder tegen haar zoon, wijzend

maakte secure pentekeningen van

het Kijkdepot van Museum aan

op een vintage setje lippenstiftjes.

mannen en vrouwen. Begin jaren

de Stroom in Antwerpen, zoals

Een kind herkent het Colosseum in

zeventig, in haar Parijse periode,

een piramidevormige kaars,

een overvolle bak met souvenirs die

maakte ze scherp getekende

rekenblokjes, flesopeners, een

samen een miniatuurstadje vormen.

portretten van zowel haar man Paul

paaseiverfsetje, kaartstokken, een

‘Hé papa, daar waren we toch op

als haar minnaar Mustapha, de een

kruidenpotje uit de supermarkt, en

vakantie?’

breekbaar en weinig florissant, de

borstels. Heel veel borstels.

De inhoud van het andere deel

Jaap Kruithof (1929-2009)

ander karikaturaal mannelijk. Zet

Huguette Caland, Christine (1992)

van de dozen, zo’n tachtig, werden

ze de mannen van haar leven te

verkreeg de spullen vanaf begin

- geheel in de kritische geest

kijk, of neemt ze zichzelf in deze

Haar erotische tekeningen leidden

jaren zeventig in antiek- en

van Kruithof, een zelfbenoemd

schrijnende portretten, haar female

indertijd tot verwarring en leverden

kringloopwinkels. Hij adopteerde

‘ecocentrist’, door kunstenaars

gaze, haar vrouwelijke kijk op de

veel reacties op. Misschien gaat het

de afgestoten snuisterijen en

aangewend voor creatieve recycling.

wereld, de maat?

nu weer gebeuren, misschien ook

prullaria om ze een nieuw leven

De dingen uit die resterende dozen

te geven, en anderzijds om kritiek

kwamen zo ook in Nederland

ze de achternaam van haar man

de dag in een ander kamp en zijn

te uiten op de consumptie- en

terecht, waar ruim veertig

aan - werkte figuratief én abstract,

nogal onnavolgbaar. (WS)

wegwerpmaatschappij.

kunstenaars een Kruithof-voorwerp

vaak door elkaar. Ze maakte grote,

Huguette Caland, Christine (1998).

transformeerden tot een kunstwerk.

kleurrijke, geweven doeken met

Privé collectie. Huguette Caland,

Museum aan de Stroom (MAS)

(DvdB)

motieven die we kennen van Paul

Tête-à-Tête. Van 25.2 t/m 12.6 in Wiels

werd opgenomen in de collectie

Guy Rombouts en Benjamin

Klee, opgedaan tijdens diens Noord-

Brussel. wiels.org

Volksheemkunde vroegen de

Verdonck, Dingen. Tot najaar 2022

Afrika reis, en mengde stijlen waar

dingen er volgens de Vlaamse

in het Museum aan de Stroom

het haar uitkwam. Ze ontwierp

kunstenaar Guy Rombouts (1949) en

Antwerpen. Het essay Bewaren van

traditionele kaftans met seksueel

kunstenaar/theatermaker Benjamin

Jaap Kruithof, nu met bijdragen van

uitdagende motieven; in 1978-79

Verdonck (1972) om, om bij elkaar

Verdonck en Rombouts, is opnieuw

ontwierp ze voor Pierre Cardin een

gezet te worden. Ze werden

uitgegeven. mas.be

haute couture-collectie. In 1987 trok

Nadat de verzameling door

niet. De puriteinen zitten vandaag



ze verder, en verhuisde naar Venice,

herschikt, de dingen, letterlijk, in vitrinebakken, en vermengd

Caland - na haar scheiding hield



California waar ze voor zichzelf een

zout magazine 4/2022

De aanhoudende honger van Walter Van den Broeck

Scene uit Groenten uit Balen (2011). foto Jo Voets/Skyline Entertainment

zout magazine 4/2022

Met het schenken van zijn schrijversarchief aan het Letterenhuis in Antwerpen nadert Walter van den Broeck de afronding van zijn loopbaan. YANNICK DANGRE bezocht de 80-jarige schrijver die zint op zijn laatste roman. ‘De werkelijkheid is vanzelf klungelig en dus humoristisch.’

‘I

HET DOMSTE DORP VAN VLAANDEREN

k besef nauwelijks dat

ik opgegroeid ben. En in tegenstelling tot

ik al zo lang bezig ben.

dat beroemdste boek over een straat, De

Voortdurend ben ik in de

Kapellekensbaan, wilde ik er geen helden in

weer met nieuwe projecten.

creëren. Daarom beschrijf ik het hele dorp

De roman Crossroads is

met een even grote rol voor zijn honderden

amper een jaar oud en de

protagonisten.’

volgende is alweer klaar

Zijn Brief aan Boudewijn was een

voor publicatie. In het najaar komt eerst

doelbewuste exercitie. Tegenover de

nog een bewerking van Tijl Uilenspiegel uit.’

Koperstraat, symbool voor de armoede, plaatste hij de verpersoonlijking van

In zijn woonkamer in Turnhout maakt

de rijkdom: de koning. ‘Ik geef hem een

schrijver Walter Van den Broeck (Olen,

denkbeeldige rondleiding in mijn dorp, om

1941) een kwieke indruk. Tegelijkertijd,

hem te tonen hoe het er écht aan toegaat.’

Walter van den Broeck (1941) groeide op in Olen. Dit volgens de legende ‘domste dorp van Vlaanderen’ vormt het decor voor vele van zijn romans. In 1980 brak Van den Broeck door met Brief aan Boudewijn, de sociaal geëngageerde kroniek van zijn jeugd. Als toneelschrijver viert hij dit jaar het vijftigjarige jubileum van Groenten uit Balen, een stuk over een fabrieksstaking dat meer dan duizend keer werd opgevoerd. In 2011 werd het stuk verfilmd door regisseur Frank Van Mechelen.

zegt hij, ‘kan een mens op mijn leeftijd

Begin jaren vijftig had de nog jonge

natuurlijk niet blind zijn voor zijn eigen

koning Boudewijn een bezoek gebracht

sterfelijkheid. Dat ik onlangs mijn archief

aan Olen. De gebreken werden toen

aan het Letterenhuis heb geschonken, gaf

gecamoufleerd. Voor de fabriek lagen

me de gelegenheid enige orde in de chaos te

ineens grasmatten op kippengaas, zodat

scheppen.’ Lachend: ‘Pas dan besef je dat er

het leek alsof de arbeiders tussen idyllische

een lijvig en toch wel leep in elkaar zittend

grasperkjes werkten. De volgende dag

vroeg waarschuwde hij voor het verdwijnen

oeuvre achter je ligt.’

waren de matten alweer verdwenen. Van

van de sociale cohesie in arbeiderswijken.

den Broeck: ‘In Brief aan Boudewijn wilde ik

Nu stelt hij vast dat zijn waarschuwingen

nog een snaak was, blijkt geen sprake. ‘Ik

de werkelijkheid achter die schone schijn

‘helaas zijn uitgekomen. Als ik nu door de

had vooral veel honger, zowel naar tekenen

tonen, zeker omdat de Kempen in die tijd

Koperstraat rijd, zie ik niemand. Vroeger

als naar literatuur. Ik ben altijd gefascineerd

werkelijk een achtergesteld gebied waren.

woonden er 78 kinderen en was het na

geweest door stripverhalen en kon aardig

Net als veel vrienden heb ik als kind jassen

schooltijd een drukte van jewelste. Ook

met potlood en penseel overweg, maar de

gedragen die verkeerd sloten omdat het de

de volwassenen stonden buiten, kletsend

literatuur was toch sterker.’

afdragertjes van mijn zus waren. Iedereen

met elkaar. Zeker de vrouwen, die samen

De honger die nooit over zou gaan leidde

droeg ook broeken met lappen stof op het

breiden - tot de fabrieksbel luidde en ze

in 1967 tot zijn debuut De troonopvolger.

zitvlak, alles werd hersteld en versteld

zich naar hun fornuizen haastten. Iedereen

Dertien jaar later volgde zijn bejubelde

tot in het oneindige. Voor de fabriek er

hing aan elkaar.’

Brief aan Boudewijn waarin Van den Broeck

kwam, was er zelfs geen stromend water en

de cité, de arme arbeiderswijk in zijn

behielpen we ons met waterputten.’

Van een groots plan dat er ooit lag toen hij

geboortedorp Olen, schetst. ‘Het idee voor

Armoede en sociale achterstelling gaan

Het treffendste voorbeeld daarvan heeft Van den Broeck uitgewerkt in Groenten uit Balen (1972), gebaseerd op een staking

dat boek was eenvoudig: ik wilde een

Van den Broeck aan het hart. Zijn werk

van plaatselijke zinkarbeiders. ‘Dat bracht

roman maken over de Koperstraat, waar

kent een sterke sociale betrokkenheid; al

toen een golf van solidariteit teweeg. De

Carmen Schabracq, zelfportret met Vincent’s pijp, 2020

Vanwege Vincent t/m 3 juli Marenne Welten

De geboortestreek van Van Gogh als inspiratie

House of Men

Zout - 220 X 310 mm-2.indd 1

23-03-2022 09:20

zout magazine 4/2022

‘Alleen grote, globale veranderingen zoals een oorlog of een nóg ingrijpendere pandemie kunnen de sociale voorwaarden herdefiniëren.’

⏤

stakende arbeiders kregen voedsel van de

Lachend: ‘Behalve mijn vader

supermarkten, gratis medische zorgen en

dan, die telefoons repareerde

hun afbetalingen werden door de banken

maar in zijn vrije tijd liever een

spontaan uitgesteld. Dat was aandoenlijk

pint ging drinken dan andermans

haast; en totaal ondenkbaar, vandaag.’

toestellen weer op te lappen.’

Waar ging het mis? Waar ging de solidariteit

Dan, serieus: ‘Mijn vader dronk

verloren?

natuurlijk te veel. Het zorgde voor

‘Solidariteit komt vaak voort uit gedeelde

een gespannen situatie omdat hij

achterstelling. Zodra mensen voldoende

al het huishoudgeld opzoop en

welvaart bereiken, neemt de nood aan

er dan telkens weer een furieuze

solidariteit af. Allemaal laten ze zich aan

ruzie met mijn moeder ontstond.

datzelfde mechanisme vangen. Het gaat

Er zijn momenten dat ik hem

altijd weer over geld uiteindelijk. Dat

daarvoor gehaat heb, maar later

was het mooie aan de cité: alle arbeiders

kon ik dat beter begrijpen. Hij

verdienden hetzelfde, er was geen reden om

kwam zelf uit een moeilijke

jaloers te zijn op elkaar. Er was veel minder

thuissituatie, die overigens voer is

interne concurrentie. Ook wij, de kinderen,

voor mijn volgende roman.’

wilden ons niet zoals de huidige door onze

Hij doet het niet voor het

kleding onderscheiden; integendeel, wij

eerst, het vastleggen van zijn

streefden ernaar om er vooral hetzelfde uit

familiegeschiedenis, zoals

te zien.’

in Aantekeningen van een

stambewaarder (1978). ‘Ik heb

at onderlinge competitie en

het geluk dat mijn familie vol

hebzucht tegenwoordig zo dominant

spectaculaire verhalen zit. Mijn

zijn, stemt hem pessimistisch. ‘Ik

zie het somberder in dan dertig, veertig jaar geleden. Het devies blijft “groter en

net voltooide boek De lastige liefde

Walter van den Broeck: ‘Een revolutie van onderuit, daar geloof ik niet meer in.’ foto Uitgeverij Vrijdag

gaat over mijn grootvader die naar Amerika trok en later met een Filipijnse trouwde - waarna

beter”, desnoods ten koste van de hele planeet. Waar eindigt de eeuwige groei? En van Jan met de Pet valt weinig heil

nog steeds zijn zeg. Zo kan het ook.’ De romans van Van den Broeck staan

alles faliekant misliep. Dat zorgde ervoor dat mijn vader zonder moeder opgroeide,

te verwachten, die springt bij wijze van

bekend om de treffende beschrijvingen

spreken regelrecht van een rots in zee. Als

van het gewone, volkse leven. Met humor

je kijkt naar antivaxxers bijvoorbeeld…

en veel oog voor detail toont hij hoe Jan

jongere generaties schrijvers mist. ‘Veel van

Overigens schreef ik dat ook al in Het

Modaal zich moedig en stuntelend een weg

hun boeken spelen zich in het buitenland

jaar 10, het vervolg op Groenten uit

door het leven baant. ‘Ik heb het vaak over

af, alsof er geen binnenland meer bestaat.

Balen waarin de arbeiders welvarende

de onhandigheid bij mensen. Eigenlijk hoef

Alsof ze zich per se een kosmopolitisch

middenklassers waren geworden en er van

ik bijna niets te verzinnen, laat staan dat

imago willen aanmeten. Voor mij is het

de samenhorigheid niets overbleef.’

ik doelbewust grappig wil schrijven. De

altijd vanzelfsprekend geweest om over de

werkelijkheid is vanzelf klungelig en dus

eigen omgeving te schrijven.’

Hoeveel engagement schuilt er nog in de 81-jarige schrijver zelf? ‘Laten we zeggen dat ik “lijdzaam geëngageerd” ben. Maar ik

humoristisch.’ Zo dicht mogelijk bij die werkelijkheid

hier in de Kempen.’ Het is iets wat Van den Broeck bij de

Broedt hij, na het net voltooide De lastige liefde, op nieuwe plannen? ‘Plannen zijn

ben sceptisch geworden over verandering

blijven is voor Van den Broeck de beste

er wel, al ben ik nog niet bezig, dus het is

gestuwd door mensen. Alleen grote, globale

manier om de dingen vast te leggen, tegen

een beetje een lastige periode nu. Maar het

veranderingen zoals een oorlog of een nóg

het verdwijnen. ‘Mijn boeken vormen het

stopt nooit in mijn hoofd. Wel vraag ik me

ingrijpendere pandemie kunnen de sociale

ultieme middel om de omgeving en alle

af of ik, als ik nu aan een boek begin, het

voorwaarden herdefiniëren. Een revolutie

figuren uit mijn jeugd vast te leggen. De

nog wel af zal krijgen. Mag het ook niet een

van onderuit, daar geloof ik niet meer in.

meesten zijn natuurlijk al overleden, en de

wat dunner boek zijn, denk ik dan – het zijn

Terwijl de oplossing voor de hand ligt: je

arbeiderswijken die ik beschrijf bestaan

dingen waar ik vroeger nooit over nadacht.

blijven verenigen, óók als je het goed hebt.

eigenlijk niet meer, maar juist daarom wil

Niettemin ga ik door. Van mijn volgende

Kijk naar het Wonder van Mondragón: een

ik dat vastleggen. Ik kom uit een tijd waarin

boek kan ik alvast verklappen dat het een

reeks coöperaties in het Baskenland die

de ene buurman nog het strijkijzer van de

heel mooie afronding van mijn oeuvre zou

inmiddels is uitgegroeid tot het zevende

ander herstelde, waarna die dan weer iets in

zijn.’ Z

grootste bedrijf van Spanje. Ieder lid heeft

ruil deed waar hij goed in was.’

zout magazine 4/2022

De innerlijke

De wereld van Rinus van der Velde is een mallem onderzoekt werkwijze en beweegredenen van e bedenken. Iemand die leeft en ervaart in projec

zout magazine 4/2022

reis als illusie

molen van werkkracht en verbeelding. BEN VAN MELICK een jongleur die ‘de wereld niet wil afbeelden maar haar wil cties, maar niet kan zonder taal.’

Rinus Van de Velde in zijn studio ©Tim Van Laere Gallery Antwerpen

zout magazine 4/2022

Hij is verbijsterd, vrolijk en onbesuisd tegelijk. Hij is grappig en geestig en relativeert zo zijn activiteiten en zichzelf.

⏤

et was een eigenaardige

Bedrieglijke werkelijkheid of bedrieglijke

ervaring, mijn bezoek

kunst? Het begint te haperen in mijn

aan Inner Travels, de

hoofd. Inner Travels? Van bordkarton?

tentoonstelling van

Verneukeratief. Op reis in een wereld

beeldend kunstenaar

waar niets is wat het lijkt. Bedachte

Rinus Van de Velde

werkelijkheid, bedachte kunst? Ik ben in

(1983) in Bozar Brussel. Ik stapte er redelijk argeloos in, de beelden en interviews

tovenaarshanden. Die wereld blijkt een mallemolen. In de

die ik op het internet was tegengekomen

volgende zaal slaat de verbeelding op hol.

hadden me nieuwsgierig gemaakt. Had

Ik bevind me in een overvol, feestelijk

er zin in, wilde me laten verrassen door

magazijn van gemankeerde kunstspullen,

deze eigengereide hemelbestormer. Met

een werkplaats vol imaginaties, list en

zijn ogen kijken en met eigen ogen zien.

bedrog, de Hema voor kunstconsumenten,

Benieuwd naar de uitkomst.

een kraamkamer van gemankeerde, toegetakelde, snel gemaakte kunst. Als

De entree is niet erg opwekkend. Inner

een kind kom ik ogen tekort, voel me

Travels is een concept en productie

opgenomen in de fantasie van de spelende

van Europalia Trains & Tracks. In de

mens in een ongrijpbare wereld. Niet die

aankomsthal wordt het breed uitgemeten:

van een kind voor wie de grens tussen

een ‘festival dat de impact van trein op de

fantasie en werkelijkheid niet bestaat,

maatschappij verkent en het universum

maar die van een kunstenaar die deze grens

van de reis als metafoor voor de alledaagse,

niet erkent. Die vermoedt hoe hijzelf en

mythische en imaginaire reis’.

de wereld in elkaar steken, die hij beide

Poe poe, het universum als metafoor voor

Rinus Van de Velde (Leuven 1983), boegbeeld van de hedendaagse Belgische kunst, begon zijn carrière met grote houtskooltekeningen, gebaseerd op foto’s en zelfgebouwde decors. Hij bedient zich van alle mogelijke technieken en genres, ook installaties, tekst en film, om zijn kijk op de wereld te verbeelden. Hij exposeert sinds 2011 bij Tim Van Laere Gallery in Antwerpen, van waaruit hij musea en galerieën in heel Europa veroverde. Werken in de openbare ruimte van Van de Velde staan onder andere in Hasselt (nieuwe stadskantoor) en Zaventem.

met evenveel argwaan als verwondering

het alledaagse en mythische en imaginaire

bekijkt. De getekende en geschilderde

tegelijk. Waar ben ik verzeild geraakt? Hoe

natuur, de vegetatie, is overweldigend, de

dit te verbinden aan de Van de Velde die ik

landschappen bedrukkend of uitbundig, de

op het internet heb ontdekt: de maniakale

mens gewelddadig en hersenloos maar ook

tekenaar van een duister zelf, de verbeelder

vertwijfeld en creatief. Losgeslagen fantasie.

de film La ruta natural. Een mix van

van een vreemde, bedreigende wereld? Een

En dat in alle hoedanigheden denkbaar,

speelfilm en animatie over een fatale

gearrangeerde show in een multidisciplinair

in houtskool- en pasteltekeningen in

cyclische levensloop, een fantasie wordt

cultuurfestival strookt daar niet echt mee.

alle mogelijke afmetingen, keramiek, in

werkelijkheid. De met zijn eigen rubberen

opvallend rauwe en infantiele vormen,

gezicht gemaskerde kunstenaar beweegt

imposante, onttakelde treincoupé uit

installaties, namaak-objecten, fotografie,

zich met een ballon door een gekunsteld

vervlogen tijden. Die trein staat daar

film, tekst. En dat naast origineel en

decor, de tocht loopt uit op dood en

te pronk als vergane glorie, uitgeraasd

op eigen wijze nageschilderd werk van

mislukte wederopstanding. Op weg naar

verkeersmiddel, relict uit de tijd dat

kunstenaars uit heden en verleden zoals

de uitgang passeer je het geëxposeerde

reizen nog een avontuur was. Moet deze

Pierre Bonnard, Claude Monet, Jean

lege masker waarachter Van de Velde in de

verwijzing naar de inner travels van Ilja

Tinguely en Thomas Schütte. Figuratief,

film verborgen ging. Dat is wat rest van de

Kabakov een statement zijn? Een beetje

even kleurrijk als grijs en zwart. Je kijkt je

kunstenaar. De show begint en eindigt met

nukkig denk ik: obligaat uitroepteken,

ogen uit en je stuitert alle kanten op.

een statement: leeg spul.

Het eerste wat ik tegenkom is een

typisch voor eigentijdse museumkunst, de harde werkelijkheid op zaal. Maar… ik ben erin gestonken. Door

ZELFGEBOUWDE DECORS

Maar gaandeweg die rijke zalen uit het universum van Rinus Van de Velde verlies je je argeloosheid. De kunst verliest haar

De laatste zaal eindigt met een omen,

at nu? Je hebt Rinus Van de Velde leren kennen als

eigen ogen bedrogen. Hier staat een

speelse karakter, je ontwaart de contouren

bordkartonnen werkelijkheid. Metaal is

van een zwaar-serieuze kunstenaar voor

geverfd karton. Echte namaak: zelfs de

wie de dingen pas bestaan als hij ze

afbeelden maar haar wil bedenken. Iemand

gemorste vruchtenpitjes in de coupé zijn

betekent en verbeeldt. Een man die creëert

die leeft en ervaart in projecties, maar

handwerk. Niks geen beeld van vergane

om de wereld te bezweren, die alleen in

niet kan zonder taal. Deze kunstjongleur

glorie, dit mannenknutselwerk. Dit

zijn eigen wereld leven kan, maar daar,

is een verteller, letterlijk, ook over

schijnbaar monumentale voertuig, even

gek genoeg, niet somber over is. Hij is

zichzelf. Tekst is bij hem onderdeel van de

kwetsbaar als het papier waarvan het is

verbijsterd, vrolijk en onbesuisd tegelijk,

verbeelding, zij figureert prominent als

gemaakt, is met opzet even ‘echt’ als ‘net

grappig en geestig en relativeert zo zijn

lange, veelbetekenende titel of als uitvoerig

echt’.

activiteiten en zichzelf.

onderschrift, volumineuze voetnoot, op

een inventieve en gedreven

beeldenmaker die de wereld niet wil

zout magazine 4/2022

de duiding der experts in een mist van idiomatische uitleg. Het scheppende spel met angst, vlucht, creatie en dood, werkelijkheid en illusie ligt er versneden voor de intellectuele chirurg. Het is alsof de kunstenaar dat heeft verbeeld in zijn realistische aardewerk. In Assembly Line (Assemblagelijn) proberen hilarische figuurtjes hopeloos afgehakte lichaamsdelen te identificeren en in elkaar te passen. In de grote keramieken asbak On Monday mornings I explain all my new ideas to my assistants liggen de weggegooide vellen (klei) papier met in plaats van tekstregels zwarte balken overal rond. It’s all bla bla. In The principle impulse, een kolossale houtskooltekening in het hart van de show, schrijft Van de Velde: ‘I feared all my attemps to give a grand and general overview of the universe would seem nothing more than a vain illusion to an outsider observing my work’. In de tekening is de kunstenaar aan het tekenen te midden van een fantastische, weelderige maar aangetaste vegetatie, zijn poging om de werkelijkheid van de natuur te begrijpen en weer te geven, is even ijdel en vruchteloos als die van de kijker die zijn werk probeert te doorgronden. Desondanks. Wees geen leunstoelreiziger. Kom uit uw Rinus Van de Velde, It's all about scale my son (2021) ©Tim Van Laere Gallery Antwerpen

fauteuil, neem de trein naar Brussel. Van de Veldes Inner Travels zijn een lust voor ieders oog en hersenvoer

tekening of schilderij. Tekst is verhaal,

wijze ons hart, onze hersens en onze ziel

voor wie wil. Tuimel mee in dat

explicatie, rookgordijn, allusie tegelijk.

kan aanraken, dwars door de grenzen van

lunapark in zijn hoofd waar flarden

Kijken is hier ook lezen, en andersom.

tijd en rationaliteit heen.

Lipstick on Your Collar van Connie

Altijd in het Engels. Deze kunstenaar wil

Maar toch: beeldende kunst is geen

Francis even wezenlijk zijn als de

tonen en hij wil contact, communiceren,

muziek, de vraag naar zin en betekenis, idee

mythische ineenstorting van Joseph

over zijn vlucht en commentaar op de

of boodschap dringt zich onvermijdelijk

Beuys. Z

wereld, over zijn kunst. En dat lukt, je

telkens weer op: ondanks alle kijkgenot,

raakt, of je nou wil of niet, betrokken

waar gaat dit nu eigenlijk over? Daar kun

bij de persoon die hier tentoonstelt,

je in de bistro na afloop over bakkeleien,

bij wat zijn handen bedachten. Dit is

maar velen zoeken hun toevlucht, zag ik, in

geen autonome kunst. Hier is kunst een

de dure, prachtig geïllustreerde catalogus.

communicatiemiddel dat, zo hoorde ik een

Voor wie de gemankeerde helderheid

musicus het verwoorden, op mysterieuze

van de kunstenaar niet aankan, ligt daar

Rinus Van de Velde, Inner Travels. Van 18.2 t/m 15.5 in Bozar Brussel. bozar.be

zout magazine 4/2022

Dj De Gehaakte Muts H

de vele lichtjes beneden in de stad. “Je wilde toch eindelijk weer gaan dansen”, opperde mijn vriend. “Waarom niet vanavond?” Nog geen uur later stonden we op de drempel van een club, oog in oog met een in een lichte wolk van aftershave en sigarettenrook gehulde uitsmijter. Achter mij duwde een andere gast een ellenboog in mijn rug. Hoe moest dit ook alweer, zonder QR-code en reservering

et was zaterdag tegen tienen en

vooraf? Ik glimlachte. De uitsmijter liet

we hadden net mijn schoonouders

ons verder. Voor een tientje mochten we

uitgezwaaid. Onze vegetarische

onze armen uitstrekken en een onleesbare

pasta en de seizoensalade

stempelafdruk in ontvangst nemen. Op naar

waren een succes geweest, mijn nieuw appartement goedgekeurd en er waren

Zou het universum nog meer te bieden hebben, dacht ik, uit het raam kijkend naar

de dansvloer! De avond was aangekondigd als Midnight

geen vragen gesteld over het uitblijven van

Vodoo. Wat zou dit voor muziekstijl zijn,

kleinkinderen. Prima avond. En toch: een

wat zou hier worden bezworen? Na een

avond met schoonouders… is een avond

paar minuten wisten mijn ledematen in

met schoonouders.

ieder geval weer welke modus hier van ze

zout magazine 4/2022

gevraagd werd: die van swing, step en shake. Dansen is als

En passant ONDERTUSSEN IN RUSLAND

fietsen, dat verleer je niet. Dj-en, dat verleer je misschien wél, beseften we na een aantal nummers. De jonge man met gehaakte muts die met een soepele draai van zijn polsen vinyls oplegde en geconcentreerd aan regelaars schoof, keek niet één keer naar de zaal. Geen enkele van zijn overgangen was origineel, op geen enkel moment speelde hij in op de sfeer op de dansvloer. In mijn verbeelding hadden dj’s twee coronajaren lang gepassioneerd gewerkt aan een gedenkwaardige set waar ze ons na de epidemie mee zouden betoveren. Ze zouden de hele club naar extatische sferen en voorheen onbekende muzikale universums katapulteren. Kortom, ze zouden kicken op de ontmoeting met ons, het publiek.

l dansend drong de realiteit tot me door. Natuurlijk hebben niet alle dj’s de set van hun leven voorbereid. Evenmin hebben tijdens de pandemie alle musici in volle concentratie hun

volgende album samengesteld waarin ze voor ons de sterren van de hemel zouden spelen. En niet alle auteurs hebben zonder dralen een nieuwe bestseller geschreven. Toch zijn ze er. Zo nu en dan lees je ze, de verhalen over kunstenaars die tijdens de lockdowns nieuwe creatieve hoogtes hebben bereikt. Maar hoe zit het met de anderen? Die hebben onderwijzer en entertainer gespeeld voor hun thuiszittende kids. Die hebben TOZO formulieren ingevuld, nederig hopend op een aalmoes van de overheid. Of ze hebben toch maar een bijbaantje genomen. Sommigen hebben eenzaam thuis gezeten, in dubio of ze nog in de fase van ‘eventjes een down’ zitten, of toch al in een serieuze depressie. We riepen het al vroeg tijdens de pandemie, het werd een cliché: ‘Het oude normaal komt niet terug.’ Net als: ‘We zullen niets leren van deze crisis.’ Toch leefde bij mij nog de hoop op vooruitgang. Creativiteit, zo dacht ik, die hoopt zich op, die gaat niet verloren. Het manifesteerde zich in mijn onnozele hoop op een once in a lifetime avondje dansen in een club. “Hoop is een blind boerenpaard dat blijft sjokken”, schrijft Ester Naomi Perquin. Toen dj De Gehaakte Muts ineens was verdwenen maakten we ons klaar voor de hoofd-act van de avond: XOGN. “Dat is een West-Afrikaans woord,” las mijn vriend voor uit het programma, “het betekent ‘aangebakken rijst op de bodem van de pan’.” We bestelden twee tequila’s en hoopten nog één keer op die ene onvergetelijke post-corona dj set. CHRISTIANE GRONENBERG

Op 24 februari geeft journaliste Elena Tsjernenko een verklaring uit waar zich al snel honderden collega’s bij aansluiten. Ze veroordelen de militaire operatie in Oekraïne. Ook journalisten van het staatspersbureau Tass doen mee. ***Enkele uren na de inval veroordeelt de Russische dirigent Semjon Bytschkow, muzikaal leider van de Tsjechische Philharmonie, de inval in de Oekraïne. Zijn afspraak met het Russisch Jeugd Orkest voor komende zomer zegt hij af. * * *Elena Kowalskaja treedt terug als directeur van het Moskouse theatercentrum Wsewolod Meyerhold. ‘Men kan niet voor een moordenaar werken’, laat ze op Facebook weten. * * *De Russische dirigent Kirill Petrenko draagt een concert met de Berliner Philharmoniker op aan de slachtoffers van de Russische agressie. Ze spelen de Tweede Symfonie van Mahler. ***Het Russische cultuurtijdschrift Spectate publiceert een oproep tegen de oorlog in Oekraïne die is ondertekend door 18.000 cultuurmakers. * * * Meer dan 6500 Russische architecten, stedenbouwkundigen en ontwerpers spreken zich in een open brief uit tegen de ‘onacceptabele’ inval in Oekraïne en eisen ‘een onmiddellijk stopzetten van deze gewelddadige oorlog’. * * *De Russische dirigent Vasily Petrenko legt zijn functie bij het Academisch Symfonieorkest van de Russische Federatie neer. Hij noemt de oorlog ‘een van de grootste morele dwalingen en menselijke catastrofes van deze eeuw.’ * * *De Siberisch/Oekraïense rapper Capital Bra maakt de portestsong Stop Wars en zamelt op Instagram geld in voor de slachtoffers. *** Regisseur Jurij Schechwatow wordt tot dertig dagen cel veroordeeld nadat hij voor een winkel een Aviertje omhoog houdt met het opschrijft ‘Nee tegen oorlog’. * * *Russische wetenschappers en wetenschapsjournalisten keren zich in een open brief af van de oorlog en benadrukken de historische banden tussen Rusland en Oekraïne. * * *Juristen, medewerkers en studenten van het Moskouse Instituut voor Internationale betrekkingen veroordelen de Russische agressie in een open brief. * * *Het Garage Museum voor hedendaagse kunst in Moskou legt alle lopende tentoonstellingen plat. * * *De kunstenaars Alexandra Sucharewa en Kirill Sawtschenkow en de Litouwse curator Raimundas Malasauskas stoppen met hun voorbereidingen van de Russische bijdrage aan de Biënnale van Venetië 2022.

Paul devens + the derailment of the / usual 22.02.2022 – 28.08.2022

BONNEFANTEN www.bonnefanten.nl @bonnefanten

zout magazine 4/2022

column

Nog goed dat er een slang bij het raam lag

Vrijheid is een gebrek aan betrokkenheid, zou dat niet kunnen?

⏤

y at geerne Wittebroodt maar liever Fruyt ook Rijs ende Suycker en dronc wel ofte vier stoppen Wyns treffend op. Heel Antwerpen wist dat Emanuel een zuipschuit was. Toen hij in 1563 in de haven aankwam, dronk de olifant zich bewusteloos, soo veel Wijns dat hij wel vierentwintich uren lanck voor doodt gehouden werdt. Arme Emanuel. Hij was een cadeautje voor Maximiliaan, de nieuwe keizer van het Heilige Roomse Rijk. De Portugese koning wilde hem niet over de Middellandse Zee brengen, want daar zaten piraten. En die piraten hadden eerder Suleiman al bijna gepikt, andere olifant. Voor de veiligheid moest Emanuel te voet van Antwerpen langs Brussel, Leuven en Keulen tot in Wenen, waar toen het pestvirus baas was. Het staat allemaal in een boek over beroemde olifanten, Dikhuiden in de (kunst) geschiedenis, van Robert Capiot, vroeger werkzaam bij Het Belang van Limburg. Het is een droeve historie, telkens opnieuw, over olifanten die drankverslaafd waren, een koprol konden doen of werden geëlektrocuteerd. Het filmpje over Topsy de olifant staat op YouTube. Eén minuut, 6600 volt, warning, viewer discretion, ik durf er niet naar te kijken. Hoofdstuk 12 lezen is al erg genoeg. En hoofdstuk 13 biedt evenmin troost. Na Topsy komt Jenny, een olifant uit een Duits circus die in 1914 k.f. werd verklaard, kriegsfertig. Capiot vertelt het verhaal van twaalf olifanten en schetst daarbij een mottig portret van de mens. De hoop blijft beperkt tot vroeger was het erger. We gaan tegenwoordig toch anders om met dieren, zo stond ik laatst te bedenken in de Zoo van Antwerpen. Het regende. Het coronavirus was baas en we verveelden ons dood. Gelukkig was de dierentuin open. Een kaartje kostte maar de helft, omdat je nergens naar binnen mocht. Nog goed dat er een slang bij het raam lag. Een gorilla vond ons de moeite van het bekijken niet waard. Bij uitbreiding kon het geen enkel dier wat schelen. De stokstaartjes staarden maar wat in de leegte. De papegaaien zwegen. Je hoort soms mensen fulmineren tegen dierentuinen. Wat moet dat ook, een leeuw en een vleesetende varaan, in een hok achter Antwerpen Centraal. Dieren horen in de natuur. Maar nergens is de natuur zo duidelijk als in de dierentuin. Ik kom er graag. De achteloosheid van de dieren raakt me telkens weer. De desinteresse is totaal, wat een gevoel van vrijheid geeft. Vrijheid is een gebrek aan betrokkenheid, zou dat niet kunnen? De olifanten lieten zich overigens niet zien. Ik stond me uit te strekken in de regen. Geen glimp slurf werd mij gegund. Te koud, te nat, betere omstandigheden binnen. De dieren bleven in hun Egyptische tempel. Op een bankje in de drup at ik witte boterhammen en een banaan, dronk 25 centiliter uit een plastic flesje en dacht aan Emanuel, de olifant die in 1563 aankwam in de haven van Antwerpen. AN OLAERTS

zout magazine 4/2022

De voorkeur van... Eva van Pelt Blendr & Filtr MERKLOOS _ ‘Omdat wij tegenwoordig allemaal leven onder een waterval van

De energie die uit elkaar klapt

merkloze wereld.’

voor één persoon te geven. Zo bereikte ze

in het moment. In het theater geldt vaak een

Paulien Cornelisse zag een oude film met

een publiek van 500 mensen. De opvolger

andere code: wij publiek zitten hier en wij

mensen zonder merkkleding

heet Nu; nog steeds gaat het om intieme,

gaan consumeren wat jij al voor ons hebt

grotendeels geïmproviseerde concerten

bedacht.

marketing, kunnen we het ons niet meer voorstellen: maar wat een rust, wat een luxe moet het zijn om te leven in en

óór de pandemie trok Eva van

ze dat ik meer bij de pop hoor. Zelf voel ik

Pelt in een busje door het land

me meer thuis bij de muziek; daar gaat het

om onder de titel Hier concerten

toch om mijn energie en die van het publiek

UITZICHTLOOS _ ‘Ik heb niets dan

waarbij ze nog steeds in gesprek gaat met,

prettige herinneringen aan die tijd. De

zij het groter, publiek. En: ze treedt nu op

Places & Things van Toneelgroep Oostpool.

uitzichtloosheid paste me als een warme

met band.

Je kunt decor, script, techniek, regie perfect regelen, al die dingen samen laten vloeien

jas. Tijd van boycotten, angst voor de bom en een geheimzinnige andere

MUZIEK ‘Thuis hadden we een goed

en dan nog is de vraag: gaat het me raken of

wereld. Mijn vader, ambtenaar bij de

gevulde cd-kast met alle mogelijke genres.

niet? Bij Hannah Hoekstra voelde je gewoon

provincie Gelderland, had eens per

Ook ik luister veel en breed, maar heb een

de noodzaak om die verbinding te zoeken.

kwartaal uiterst geheime vergaderingen

voorliefde voor fado. Portugese zangkunst,

Ik moet ik ook denken aan Via Berlin

met de waterschappen.’

heel primair en volks met veel melancholie

in de Verkadefabriek in Den Bosch met

Marcel van Roosmalen herinnert zich de

maar ook met spanning en ontspanning en

een cello-octet. De musici zaten in lange

Koude Oorlog

van begin tot einde gezongen met een grote

zwarte jassen op hoge objecten op het

intensiteit. Het is mooi als er niks tussen

podium en er was een actrice en een

DE GRAP VAN BANSKY _ ‘Damien

jou als ontvanger en de bron van de energie

danser; monoloog en beweging en acht

Hirst en Bansky, ik hou van ze, maar ik

staat. Ik zoek in mijn eigen muziek altijd

cellisten die een spanning opbouwden

vind dat ze zich te veel in een door geld

heel erg naar contrast tussen inhoud en

die door merg en been ging. Ik kwam niet

geobsedeerde wereld begeven. Briljante

vorm. Dat is bij Fado niet aan de orde.

eens in de verleiding me af te vragen wat

zakenmannen, maar wat ze maken boeit

Mariza zingt net iets intenser en scherper

het te betekenen heeft. Je maakt er deel

me niet meer zo. En waarom mag nog

dan Amalia Rodriguez. Bij Christina Branco

van uit. Actrice Naomi Velissariou kan ook

altijd niemand weten wie Bansky is. Van

is dat wisselend, soms is het te braaf en

compromisloos kiezen voor een vorm

mij zul je het ook niet horen, maar de

te zoet. Haar laatste album heette Eva. Ik

zonder die uit te leggen. Ik zag haar techno-

grap is er toch wel van af?’

hoopte zo dat het heel goed zou zijn, maar

concert Permanent Destruction, fenomenaal.’

Damon Albarn (Blur, Gorillaz, The Good,

helaas.

the Bad & the Queen) over zijn vrienden de kunstenaars

Die primaire bron van energie herken ik

DANS ‘Dans is voor mij een vrij nieuwe

ook in hiphop. Daar zit voor mij hetzelfde

ontdekking. Ik vind kijken naar lijfelijkheid

soort spelplezier en dezelfde levenslust in.

heel mooi. Ik hou van theater waar acteurs

BROEDERSCHAP _ ‘De Mongolen

Ik hou van muziek die valt of staat bij de

fysiek zware dingen doen. Het brengt je

verwoestten Kyiv in de 13e eeuw, de nazi’s

aanwezigheid van de artiest in het moment.

naar details en haalt je uit het overzicht van

in de Tweede Wereldoorlog. Nu staan

Ik ben fan van Eminem. De noodzaak is

een voorstelling.

de Russen voor de poort. De vraag is:

altijd daar, het komt altijd onvermijdelijk

proberen zij Kyiv naar broederschap te

jouw kant op. Hij is ontzettend geskilled

Vermeulen en Jeffrey Hoofs. Eerst bekijk

bombarderen of uit te hongeren?’

als rapper maar de energie die daaronder

je een docu over hun hiphop based dance

Peter Giesen in De Volkskrant

uit elkaar klapt maakt het echt interessant.

community waarin het gaat over artistieke

Knap dat hij vanuit een bron van woede en

veiligheid: je kunt alles tegen elkaar

furie een eigen stijl heeft ontwikkeld.’

zeggen. En daarna dansen ze in een soort

CRISISJE VAN NIKS _ ‘De corona

Traces was een project van dansers Arjuna

broederschap. Dat je zo durft te vertrouwen

pandemie ging, in alle eerlijkheid, onze

Maar er zijn uitzonderingen. Zoals People,

pet al te boven en dat was achteraf toch

THEATER ‘Ik heb een haat-

nog maar een crisisje van niks.’

liefdeverhouding met het theater. Na de

Opiniemaker Sander Schimmelpenninck

Rockacademie ben ik dingen gaan doen

FILM ‘Ik heb schokkend weinig klassiekers

stelt vast dat een opiniemaker in oorlogstijd

die de wetten van de pop uitdagen en

gezien. En toch vind ik film een te gek

beter zijn of haar mond kan houden

doorbreken. In de pop zeggen ze: je hoort

medium. Take this Waltz van Sarah Polley

meer in het theater en in het theater zeggen

uit 2011. Canadees, iets tussen art house

op de ander raakte me.’

zout magazine 4/2022

Boeken top 10 Eva van Pelt (Den Bosch, 1992) studeerde aan de rockacademie in Tilburg en debuteerde in 2016 met haar debuutalbum Zwart. Ze zoekt het vooral in cross-overs tussen theater, performance en muziek. Haar nieuwe voorstellingen noemt ze ‘geïmproviseerde documentaire-concerten’. evavanpelt.com

en Hollywood. Er zit veel tijd in die film, er is veel ruimte voor interpretatie, de kleurschakeringen zijn prachtig en er hangt een sfeer tussen realiteit en droom. Het gaat over een stel, mijn leeftijd nu. Ze zijn opgesloten in een fijn en lekker leven. Toch komt de vraag: is dit alles? Zij ontmoet een man en laat zich verleiden om spanning en gevaar op te zoeken. Dan komt de allermooiste scène: Sarah Silverman, een te gekke actrice met hier een

1 — Marieke Lucas Rijneveld Komijnsplinters (5) 2 — Anne Frank Dagboek (-) 3 —H anya Yanagihara Naar het paradijs (1) 4 — Joris Luyendijk Zeven vinkjes (-) 5 — Colleen Hoover It Ends With Us (7) 6 — Charlie Mackesy De jongen, de mol, de vos en het paard (2) 7 — T.J. Reid The Seven Husbands of Evelyn Hugo (-) 8 — Philip Huff Wat bloed weet (-) 9 — Aleid Truijens Hella Haasse Leven in de verbeelding (-) 10 — C laudio Morandini Sneeuw, hond, voet (-)

bijrol als alcoholiste, zegt dan verwijtend: ‘Life has a gap in it. It just does. You don’t go crazy trying to fill it like some lunatic.’ Het gaat om dat onvermijdelijke gevoel dat

Deze lijst is samengesteld op basis van actuele verkoopcijfers van de boekhandels Dominicanen (Maastricht), Gianotten Mutsaers (Tilburg), Grim (Hasselt), Krings (Sittard), Malpertuis (Genk), Van Piere (Eindhoven) en De Tribune (Maastricht).

experts; C. de overheid en de experts; D. iedereen behalve Mark Rutte. Het zal wel op D. uitdraaien. De meeste mensen lezen rapporten noch boeken. De anderen zou ik Hemelrijk van Chris de Stoop willen aanbevelen. Het gaat over een zorgcentrum dat na het bezoek van een sinterklaas een hausse aan besmettingen te verwerken krijgt. Hemelrijk is een reconstructie waarin de schrijver literaire middelen gebruikt die de roman heeft voortgebracht. De Stoop, zelf jarenlang mantelzorger bij zijn moeder, sprak met de berokkenen en verwerkte hun relaas in het boek. En het leest als een roman – een cliché, ik slik het ternauwernood in. Hemelrijk staat niet in nevenstaande top-10, noch op de shortlist van de Libris Literatuurprijs, die wedstrijd was al bezig toen het boek uitkwam. Jammer, omdat de juryleden zeggen te hebben gezocht naar romans ‘die ons uitdaagden onze eigen bubbel te verlaten en ons lieten zien hoe de wereld inwerkt op concrete mensenlevens, in verleden, heden en toekomst.’ Moeizaam geformuleerde zinnen die lijken te gaan over een van de zes kanshebbers, De Mitsukoshi Troostbaby Company van Auke Hulst. Zou een goede winnaar zijn, trouwens. (WS)

er iets niet klopt en dat je moet oplossen. Daarvoor zijn mensen bereid alles op te offeren.’

BOEKEN ‘Mijn lievelingsboek is Mr Gwyn van Alessandro Baricco. Het hoofdpersonage is een schrijver van naam die besluit dat hij gaat stoppen en op zoek gaat naar iets anders. Geweldig als mensen zich afvragen of het nog wel klopt wat ze aan het doen zijn. En de consequenties aanvaarden als het niet meer klopt. Zoals Mr Gwyn, al komt die toch weer uit bij het schrijven of in elk geval hoe je iemand kunt vangen in woorden. Baricco nodigt uit tot zoeken en vertrouwen te hebben in een goede afloop.’ EMILE HOLLMAN

v Shortlist

The Missing Inks

ie de werkelijkheid wil doorgronden, kan het beste een roman lezen – u las erover in het artikel van Volker Weidermann op pagina 12. Een ander voorbeeld, dichter bij huis. Je kunt het rapport van de commissie Dijsselbloem lezen, over wat er allemaal fout ging tijdens de pandemie, vooral in de verzorgingstehuizen. Er zullen andere rapportages volgen met de slotvraag wie verantwoordelijk was. Er doemen, we leven in het land van de meerkeuzetoets, vier antwoorden op: A. de overheid; B. de

themissinginks.com

het is niet niks

zout magazine 4/2022

Piet Menu. foto Ingrid de Laat

te doen in maart

CULTUURAGENDA | 63 ONDERTUSSEN IN... DE REST VAN EUROPA | 70 column

HANS GUBBELS ONTDEKT DE WERELD OP TWEE VIERKANTE CENTIMETER | 65 DINGEMAN KUILMAN OVER DE CLASH VAN HARD POWER EN SOFT POWER IN OEKRAÏNE | 69

'Ze stoot af maar trekt ook aan' Piet Menu over eenzaamheid | 52

Theaterfestival In vennen en velden_48 | Orkest zoekt musici voor flash mob_50 | De veelzijdige contrabas van Dario Calderone_51 | A Midsummer Night’s Dream met koor, kok en acrobatiek_54 | Lisette Ma Neza doorbreekt de stilte_56 | De omgekeerde karaoke van The Colorist Orchestra_57 | Juan Manuel Cañizares over het verschil tussen klassieke gitaar en flamenco_58 | Ensemble VONK versmelt muziek en literatuur_60 | Leonard Evers schreef een opera over hebzucht_62

& paper 4/2022

TheaterSpecial

Liefde voor antipathieke types

In vennen in velden lokt de bezoekers naar zes verschillende locaties. foto Stad Turnhout

In festival In vennen en velden gaan theater en natuur hand in hand. Jonge makers krijgen er een kans. ‘Het is belangrijk dat er in elk geval één plek is waar men altijd nieuwsgierig is naar wat je doet.’ DOOR EMILE HOLLMAN

& paper 4/2022

TheaterSpecial

oen programmeur Bert Heylen van cultuurhuis de Warande in Turnhout kwam wonen, ontdekte hij al snel dat de natuur rondom een kracht is. Een pandemie en een traditie in voorstellingen op locatie brachten hem in 2020 op het idee een festival buiten te organiseren.

‘Je moet jezelf zien voordat anderen je graag zien’

Maar zelfs dat moest geannuleerd worden. Nu komt er een herkansing onder de titel In vennen en velden. Verdeeld over twee dagen zullen negen artiesten op zes verschillende plekken kleinschalige voorstellingen brengen. Het publiek komt te voet of gaat per fiets langs de locaties. ‘Hier gaan natuurbeleving en theater hand in hand’, legt Heylen uit. Ook al omdat de stad Turnhout zich achter het festival schaart, is gekozen om ook werk van jong talent te laten zien, sommigen zijn groot gebracht in de eigen theaterkweekschool Kaaiman. Bart van Gyseghem, Annelore Van Eyken, Gilles Vanhecke, Mathias van der Goten, Jeff Aendenboom, Paul Govaerts, Lien Thys, Imke Mol, Luc Brantjes en Eline Vandenbroucke maken het festival. Achter het ouderlijk huis van Annelore Van Eyken (1992) in Oud-Turnhout bijvoorbeeld was (destijds nog) een bos waar ze Pocahontas speelde. Van het een kwam het ander. Via de jeugdtheateropleiding van cultuurhuis de Warande ging ze naar de Fontys Hogeschool voor de Kunsten in Tilburg. Haar afstudeervoorstelling speelt ze nu in haar geboorteplaats. ‘De cirkel is daarmee rond’, zegt ze lachend. En hoe. Want ze keert ook weer terug naar het bos, het Speelbos meer bepaald; een van de vele buitenlocaties van het festival. Niet als Pocahontas maar in de voorstelling Zo ver ben ik, en die gaat toch vooral over Van Eyken zelf. De vraag de ze zichzelf stelt is: in hoeverre laat je jezelf zien en wil je gezien worden? Ze maakt een vergelijking: ‘Je kunt roepen dat je honger hebt in de hoop dat iemand een boterham voor je smeert. Maar eigenlijk kun je die het best zelf smeren.’ Ofwel: ‘Je moet jezelf zien voordat anderen je graag zien. Het moet uit jezelf komen’. Verstoppertje spelen is een mooie manier om daar vorm aan te geven. En

waar kan je dat beter spelen dan in een omgeving waar je je kunt verstoppen? ‘Ik kom er steeds meer achter dat de locatie een factor gaat zijn straks, maar theatraal biedt het ook mogelijkheden’. Gilles Van Hecke (1996) en Mathias Van der Goten (1994) uit Antwerpen vormen samen theatercollectief Vielleicht. Op het festival hernemen ze de zomerse vertelling Boca Plena de Llavor in de kromming van een fietsersbrug. Eerder brachten ze deze in een café, een serre en een kraakpand aan de Schelde. ‘Fijn om ze nu buiten te kunnen spelen’, zegt Van Hecke. ‘Onze vriend Jonas De Bruyn had een monoloog geschreven als zijn eindwerk aan het Conservatorium van Antwerpen, afdeling woordkunst, en wij vonden die heel mooi. Hij ging vervolgens op reis naar Barcelona en toen hij terug kwam wilde hij erover schrijven. Toen hebben we voorgesteld om er samen iets van te maken.’ Mathias Van der Goten (ook docent bij jeugdtheaterwerkplaats Kaaiman) is de regisseur van het stuk en Van Hecke acteert en zingt het zoete Quelqu’un m’a dit van Carla Bruni. ‘Wat ons als collectief interesseert is waar we nou begrip kunnen opbrengen of liefde kunnen vinden voor antipathieke figuren die dingen kunnen zeggen die niet altijd politiek correct of sympathiek zijn of begrijpelijk zijn.’ Actueler kan bijna niet. Boca Plena de Llavor gaat over een jongen die de hele tijd opschept over zijn amoureuze veroveringen en met wie hij allemaal seks heeft gehad. Van Hecke: ‘Stilletjes aan kom je erachter dat hij nog een lief thuis heeft zitten. Het wordt steeds fouter maar je voelt ook dat hij een manier probeert te vinden om met zichzelf te kunnen leven in al zijn zelfhaat.’ Van der Goten: ‘Wat ik mooi vind is dat je in het begin een personage ziet dat bol staat van de testosteron, een echte macho, maar hoe langer hoe meer sluimert de onzekerheid door van de ontluikende adolescentie bij een jongeman die probeert zijn plaats in deze wereld te vinden.’ Van der Goten en Van Hecke voelen zich als jonge makers zeer gesteund door de Warande. Van Hecke: ‘Het is zo belangrijk dat je weet dat er in elk geval één plek is waar men altijd nieuwsgierig is naar wat wij doen en waar men altijd bereid is je te helpen.’ f

Theatermaakster Annelore Van Eyken komt voor festival In vennen in velden terug naar haar geborteplaats. ‘De cirkel is daarmee rond’.

Festival In vennen en velden. Voorstellingen op locatie rond de Klein Engelandhoeve bij Turnhout. Op 14 en 15 mei. warande.be

& paper 4/2022

TheaterSpecial

Symfonische bende De philharmonie zuidnederland gaat in Maastricht en Eindhoven de straat op met symphonic mobs. ‘Veel dirigenten zeggen: leuk project maar niet voor mij. Voor onze chef-dirigent Duncan Ward geldt juist het tegenovergestelde.’ DOOR EMILE HOLLMAN

tefan Rosu, directeur van de philharmonie zuidnederland kent het fenomeen van het Duitse Symphonie Orkest Berlijn. Dat orkest treedt elk jaar buiten de concertzalen om samen te spelen in de openbare ruimte met amateurmusici. Dat gebeurt al vele jaren, inmiddels in tal van Duitse steden. Niemand minder dan zijn eigen chef-dirigent staat te trappelen om op de bok te staan. ‘Dat is lang niet vanzelfsprekend. De meeste dirigenten zeggen: leuk project maar niet voor mij. Voor onze chef-dirigent Duncan Ward geldt juist het tegenovergestelde.’

Het concept van de symphonic mob is eenvoudig. Een orkest nodigt amateurs van alle leeftijden uit om samen te spelen. Denk aan harmonieën en fanfares, muziekscholen, docenten en hun studenten. Na een korte repetitie – wie speelt wat, waar staan de fluiten of de contrabassen – gaat het spel op de wagen. Er zijn partijen voor professionals maar ook voor musici die nog niet zo lang spelen. Rosu: ‘Het gaat hier om het plezier om samen muziek te maken.’ Stefan Rosu (Osnabrück, 1960) zit zelf in een jury te Berlijn waar elk jaar een prijs wordt uitgereikt

Stefan Rosu. foto Hugo Thomassen

aan een orkest met het meest innovatieve idee. Daar hoorde hij voor het eerst van de symphonic mobs. ‘Het werkt denk ik zo: je bent niets vermoedend aan de wandel op een zondag in de binnenstad van Maastricht of Eindhoven en opeens vang je klanken op. Je gaat er op af en dan zie je honderden musici in dezelfde T-shirts rond een dirigent op een extra verhoging samen spelen. Hoe leuk is dat?’ Voor Rosu snijdt het mes aan twee kanten: professionele musici kunnen heel inspirerend zijn voor amateurs en het enthousiasme van amateurs goed kan heel goed zijn voor de beroepsmusici. ‘Daar komt nog bij dat het publiek kan ondervinden hoe leuk het is om een instrument te bespelen.’ De philharmonie zuidnederland staat bij de organisatie in nauw contact met het orkest in Berlijn. Het repertoire moet afwisselend en herkenbaar zijn en voor iedereen te spelen. Originele en aangepaste partituren staan op de website van het orkest. Geopend wordt met Les toréadors uit de opera Carmen van Bizet. Rosu: ‘Zelfs als je de titel je niks zegt, ken je de mars’. Dan volgt het emotionele Nimrod van Edward Elgar en twee Hongaarse dansen (1 & 5) van Brahms. De finale wordt ingezet met de Peer Gynt Suite no 1. In Maastricht komt het gezelschap bijeen in winkelcentrum Entre Deux, in Eindhoven in winkelcentrum Piazza Center bij de Bijenkorf. Stefan Rosu hoopt dat hij dit concept aan meerdere steden kwijt kan. In Duitsland zijn er soms wel zeshonderd musici geteld maar de orkestdirecteur hoopt dat hij de eerste keer zo’n 250 musici kan mobiliseren. f

Een Symphonic Mob in Berlijn. foto Peter Adamik

Symphonic mob. Op 18 juni in Eindhoven en op 19 juni in Maastricht. Aanmelden via de website philharmoniezuidnederland.nl/symphonicmob

& paper 4/2022

TheaterSpecial

Dario Calderone: ‘Het gaat niet zozeer om hoeveel noten je in korte tijd kunt spelen, maar om hoeveel aandacht en bewustzijn je in die noten stopt.’

De muzikant als astronaut Dario Calderone laat als solist horen hoe veelzijdig de contrabas is. Het instrument kan zingen, zweven, grommen, dansen, splijten en galmen. DOOR EDO DIJKSTERHUIS

e meeste mensen kennen de contrabas als solide tijdmeter, swingende stuwer en legger van een donkerbruin fundament. De bespeler staat vrijwel altijd achter de andere instrumenten, als rots in de branding. Dario Calderone doet het anders. Hij zet de reus van de strijkersfamilie op de voorgrond, in z’n eentje.

Dario Calderone. Op 19 april om 20.30 uur in Het Cenakel Tilburg. delink.nl

De Italiaanse contrabassist plaatst zichzelf als solist in een traditie die teruggaat tot de jaren tachtig, toen componisten op zoek gingen naar nieuwe geluiden. ‘Toen bleek dat de lage frequenties veel rijker waren dan verwacht. De bas heeft veel boventonen in zich, de percussieve mogelijkheden zijn aantrekkelijk en de resonantie klinkt door de lengte van de snaren lang door. Als tiener in Rome speelde ik basgitaar en gitaar in punkbandjes, maar toen ik daar mee ophield koos ik de contrabas vanwege zijn ruige geluid. Het is alsof het instrument constant in overdrive staat.’

Het programma waar Calderone nu mee optreedt bevat een splinternieuw stuk dat de Spaanse componist Alberto Posadas voor hem componeerde in opdracht van De Link. ‘Ik heb Alberto een van mijn instrumenten geleend en samen zijn we systematisch multifonische klanken gaan onderzoeken. Dan brengt een snaar meerdere geluiden gelijktijdig voort. Een noot valt in verschillende componenten uiteen.’ Ook onderdeel van zijn optreden is Voyage that never ends van Stefano Scodanibbio, Calderones leermeester die tien jaar geleden overleden is. ‘Persoonlijk vind ik dit het belangrijkste stuk voor contrabas dat ooit gecomponeerd is. Het wordt alleen weinig gespeeld omdat Stefano de noten nooit heeft opgeschreven. Hij heeft de compositie mondeling op mij overgedragen en het is mijn missie om haar weer tot leven te brengen.’ Dit soort experimentele muziek die het klankpalet van de bas oprekt en verdiept, vergt een continu leerproces van de bassist. ‘Het specifieke idioom vraagt om onorthodoxe technieken. Bij ieder stuk moet ik opnieuw leren spelen en uitvinden hoe ik mezelf kan uitdrukken. Het gaat niet zozeer om hoeveel noten je in korte tijd kunt spelen, zoals een tijdje de mode was, maar om hoeveel aandacht en bewustzijn je in die noten stopt.’ Een goede compositie bevat net als een goede toneeltekst niet teveel informatie, vindt Calderone. ‘Zij laat een bepaalde mate van onzekerheid en ruimte zodat de speler het stuk naar zijn eigen hand kan zetten. De componist Giorgio Netti verwoordde het ooit treffend: “Ik bouw een ruimtevaartuig en de muzikant moet alle wijzertjes, knopjes en lichtjes kennen om ermee de lucht in te gaan. Maar hoe hij vliegt, moet hij weten. De muzikant is de astronaut.”’ f

& paper 4/2022

TheaterSpecial

Het Zuidelijk To wrikt loden deu Eenzaamheid is een zware deur. Wat zit daar achter? Het Zuidelijk Toneel volstaat niet met spieden door het sleutelgat. In drie voorstellingen treden makers de eenzaamheid tegemoet. Dat is niet altijd onaangenaam, weet artistiek leider Piet Menu. DOOR ERIC ALINK

De cast van What Ever Happened to Mr. Pete? foto Sofie Knijff

& paper 4/2022

TheaterSpecial

oneel ur open H

onderd gesprekken voerde Het Zuidelijk Toneel, met makers en bezoekers. Hamvraag: welke thema’s moeten we tussen 2021 en 2024 aan bod laten komen? Eenzaamheid, klonk het uit een op de drie monden. Piet Menu: ‘Dat is veelzeggend. We stelden die vraag nota bene in de pre-coronatijd.’

Piet Menu: ‘Wij willen zo graag uniek zijn dat het ons eenzaam maakt.’ foto Ingrid de Laat

illustratie Max Rijkers

Het Zuidelijk Toneel: Hier zijn we koningen/Verzwegen Geschiedenis. T/m 29 maart. What Ever Happened to Mr. Pete? Tournee tot 12 mei. Nacht in… . Van 6 mei t/m 9 juli. hzt.nl

HZT dook in boeken en onderzoeken over het onderwerp, maar meldde zich ook bij de Nationale Coalitie tegen Eenzaamheid. Tussen AH, DELA, Shell en 149 andere bedrijven en organisaties lijkt HZT een vreemde eend in de bijt. Maar wie de zuidelijke theatermakers volgt, weet beter. De samenleving is hun raison d’être, inspiratiebron en podium. Eenzaamheid associeer je met het individu dat verbondenheid mist. Terecht, maar loneliness is ook veelkantig en niet afkerig van vermomming. Dat bewijzen drie sterk uiteenlopende voorstellingen van HZT. Piet Menu: ‘In Hier zijn we koningen, met de ondertitel Verzwegen geschiedenis, komt eenzaamheid van groepen aan bod. Die kan ontstaan als de geschiedenis van jouw groep niet of amper in de geschiedenisboekjes staat.’ De bejubelde Nederlands/Brusselse slam poet Lisette Ma Neza geeft stem aan historie die vaak letterlijk en figuurlijk ongehoord is. Na lezing van een ijzersterke reeks levensverhalen die Karin Amatmoekrim voor De Correspondent schreef, voelde Lisette de lef om het lot van haar eigen familie te onderzoeken. Het voerde haar naar Rwanda, het land dat in 2001 een nieuwe vlag en hymne liet maken om de herinneringen aan de volkerenmoord te draperen en te overstemmen. In Hier zijn we koningen/Verzwegen Geschiedenis vervlechten theatermaker Ira Kip, rapper Winne en Lisette Ma Neza hun woordkracht, muziek en spel. Krachtig, sterk, bij vlagen anekdotisch. Eenzaamheid vind je overal in de atlas, niet alleen tussen Eenum en Eerbeek. Ook in Brabant en Limburg loop je ertegenaan. Het Zuidelijk Toneel biedt troost: theatermaker Liliane Brakema, die met haar gedurfde Oom Wanja (2020) bij het NNT dubbelzes gooide, bezoekt wijken van de verschillende speelsteden. Oogmerk: gesprekken met bewoners voeren. Niet over koetjes, kalfjes, maar over eenzaamheid, verlangen, liefde, aarzeling, geluk en dood. Deze ontmoetingen zullen de inhoud en vorm van de voorstelling mede bepalen. Bovendien stappen per speelstad drie

’We weten in de 21ste eeuw niet zo goed raad met eenzaamheid’ inwoners het podium op. Niet alleen vertrouwde speellocaties – Amsterdam, Breda, Tilburg – komen aan bod. Google Maps zal HZT ook naar Reuselde Mierden, Uden en Waalwijk gidsen. Lokale guerrilla-marketing zal onderstrepen dat HZT eenzaamheid liefdevol de oorlog verklaart. Theater kan jodium zijn, bevestigt Piet. ‘Toch hopen we met Nacht in... vooral de tongen los te maken. Theater kan mensen een verhaal leren vertellen. Zij zijn de ervaringsdeskundigen, aan wie we graag het woord geven. Om die reden betrekken we ook de makers van de podcast Echt Gebeurd bij het project.’ What Ever Happened to Mr. Pete? van Sarah Moeremans is de derde voorstelling die de eenzaamheid schampt. Vooral het ik loopt daarbij deuken op. ‘Wij willen zo graag uniek zijn dat het ons eenzaam maakt’, ziet Piet. ‘Op Insta, Facebook of Twitter laten we een beperkte versie van onszelf zien. Voor negatieve gevoelens is nog amper plek. Dat is spijtig.’ Een muur in What Ever Happened to Mr. Pete? splijt de speelvloer en tribune in tweeën. Vervreemding troef, waarbij de opgedeelde bezoekers zien hoe Pete een gesprek met zichzelf aangaat. Langzaam voltrekt zich een klein wonder: het sociale ongemak, de galgenhumor en David Lynch-achtige dissociaties laten het publiek niet verlangen naar een hulplijn van Korrelatie, maar leiden tot een besef van aanvaarding en verbondenheid. Wat Piet vooral intrigeert, is onze dubbelhartigheid tegenover eenzaamheid. ‘Ze stoot af, maar trekt ook aan. Ze kan onvrij zijn, of zelfverkozen. De middeleeuwse non die zich vrijwillig liet inmetselen, is een ander verhaal dan de man of vrouw die de eenzaamheid van de drang naar uniciteit ervaart.’ Met de drie voorstellingen bestendigt HZT een lange traditie in de kunst en cultuur: eenzaamheid als scheppende kracht benutten. Makers lijken er wel bedorven pap van te lusten. Dat geldt zeker voor de romantici onder hen. Een wilde greep: het contactloze werk van schilder Edward Hopper, de films Paris, Texas van Wim Wenders en Lost in Translation van Sofia Coppola, de theatervoorstelling Een man alleen is in slecht gezelschap van Turbiasz, Van Dijck en Dehollander of de unheimische kijkdoosperformance Waldeinsamkeit van Benjamin Verdonck. ‘Toch weten we in de 21ste eeuw niet meer zo goed raad met eenzaamheid’, stelt Piet. ‘Dat ongemak is de keerzijde van de emancipatie van het individu. We weten ook niet meer welke proporties bij eenzaamheid horen. We ervaren het al snel als groot of inktzwart.’ Een remedie? Theaterbezoek. Een zaal delen, verbindt mensen. Zelfs als er een muur in staat. f

& paper 4/2022

TheaterSpecial

Operamagie met kok en acrobatiek Dit voorjaar brengt Opera Zuid A Midsummer Night’s Dream, de bruisende sprookjesopera van Benjamin Britten. Met een hoofdrol voor het kinderkoor van de Limburgse Koorschool. DOOR MARK VAN DE VOORT

n de sprankelende opera A Midsummer Night’s Dream (1960) van componist Benjamin Britten treffen werklui, jonge geliefden, toverfeeën en elfen elkaar in het rijk van Oberon. Het is een bevrijdend operafeest waar iedereen naar snakt na al die coronalockdowns. Na twee jaar uitstel brengen Opera Zuid en philharmonie zuidnederland onder leiding van Karel Deseure en de Limburgse Koorschool Brittens droomnacht op de planken. Begin 2020 had dirigent Karel Deseure (Diksmuide, 1983) de opera al helemaal ingestudeerd. ‘De partituur ligt weer op mijn

bureau, ik kan niet wachten,’ klinkt hij geestdriftig. ‘Een schitterende opera die veel te weinig wordt gespeeld. Britten schreef het werk in negen maanden tijd, werkelijk verbijsterend. Een waanzinnige vakman.’ Deseure beschouwt Britten als één van de grootste operacomponisten van de twintigste eeuw. ‘Maar na de Tweede Wereldoorlog is hij door avant-garde componisten als Pierre Boulez weggezet als een soort anachronisme. Zijn tonale klanktaal was te toegankelijk voor de naoorlogse modernisten die het serialisme en de twaalftoonsmuziek predikten.’ Tegenwoordig is er meer waardering voor Brittens briljante vakmanschap. ‘In A Midsummer

& paper 4/2022

TheaterSpecial

< Dirigent Karel Deseure: ‘De elfen, de geliefden en de werklui, ze krijgen in deze opera allemaal een eigen klankwereld.’ foto Marleen Dalhuijsen

‘Deze opera is opvallend romantisch en vol verlangen’

Night’s Dream knipoogt hij stiekem naar de twaalftoonsmuziek. Luister maar eens naar het begin van de eerste akte. Op meesterlijke wijze wandelt hij door alle twaalf toonsoorten. Als publiek ben je compleet betoverd’, weet Deseure. De opera is gebaseerd op William Shakespeare’s gelijknamige toneelstuk uit 1600. Centraal staat het bosrijke paradijs van elfenkoning Oberon. Een magische plek waar elfen, geliefden en de werklui op zoek zijn naar de vervulling van al hun verlangens. ‘Deze opera moet hem dierbaar zijn geweest. Britten verlangde altijd naar de onschuld van de kindertijd.’ Britten gaf Shakespeare’s toverwereld kleur op de wangen. ‘De drie centrale groepen -de elfen, geliefden en handwerklui- krijgen ieder een eigen klankwereld. Zo worden de werklui vertegenwoordigd door lage instrumenten, en hoor je bij de elven vooral hoge instrumenten. Elfenkoning Oberon is een countertenor, uitzonderlijk voor een operahoofdrol. Voor de geliefden schreef Britten hele hartstochtelijke muziek. De hele grondtoon van de opera is opvallend romantisch en vol verlangen.’ Brittens opera wordt vormgegeven door regisseur Ola Mafaalani die er een zintuigelijk totaalspektakel van maakt, inclusief kookkunsten van kok André Amaro en luchtacrobatiek van specialiste Dreya Weber. Een gerenommeerde

solistencast moet alles uit de kast halen. De grootste blikvanger is zonder twijfel het elfenkoor van de Limburgse Koorschool. Naast het zingen van de pittige partituur komen de kinderen (tussen zeven en zestien jaar) ook volop in actie op het podium. ‘Geen gemakkelijke muziek voor de kinderen, met name door de hoge ligging van de koorzang en tweestemmige partijen. We zijn lang aan het repeteren, dus het komt goed,’ verzekert koordirigent Claudia Franzen. Tijdens de voorstelling mag het kinderkoor zelfs aan de slag. ‘Ja, koekjes bakken op het podium, dat vinden ze allemaal heel speciaal’, glimlacht Franzen. “Kunnen we die dan ook opeten of uitdelen aan het publiek?” Dat soort vragen krijg je dan.’ Het kinderkoor van de Limburgse Koorschool is helemaal thuis in operaland. Zo werkte het koor al mee aan de Opera Zuid-producties La Bohème en Werther. Vlak voor de eerste coronalockdown straalde het Limburgse kinderkoor nog in de oorlogsopera Brundibár in het kader van 75 jaar bevrijding. De kinderen van de Limburgse Koorschool bereiken dit hoge niveau door een doelgerichte aanpak. Er wordt lesgegeven in Beek en bij de Limburgse Koorschool (in samenwerking met Opera Zuid) in Maastricht. ‘Het is veel meer dan alleen samen zingen’, benadrukt Franzen. ‘Naast zangonderwijs maken we de kinderen wegwijs

Lola Smeets. foto David Peskens

Lola Smeets (11), lid van de Limburgse Koorschool: ‘Samen zingen is zoveel leuker dan in je eentje. Ik kijk er zo naar uit om in deze opera mee te zingen want hij was twee jaar lang uitgesteld. Ik ben al aan het plannen wat ik straks allemaal mee moet nemen als we door het land reizen met de tourbus.’

in muziektheorie, het van blad lezen en stembeheersing.’ Daarbij wordt de Kodály-methode toegepast, vernoemd naar de Hongaars componist Zoltán Kodály. ‘Vanuit het spel en de beweging leren kinderen zang en muziek te beheersen. Een lesmethode die heel erg vanuit het kind is gedacht. Vroeger werd deze leermethode als ouderwets bestempeld maar hij komt weer helemaal terug’, merkt Franzen die zelf ook de Kodály-opleiding voltooide. Om de vaardigheden aan te scherpen neemt de koorschool ook deel aan competities zoals het Europees Muziekfestival voor de Jeugd in Neerpelt. ‘Ieder jaar plannen we een aantal producties om naar toe te werken, zoals bijvoorbeeld een Matthäus-Passion. Naast het toeren met die prachtige Britten-opera is de kans groot dat we tijdens Koningsdag in Maastricht voor de koning mogen zingen.’ f

Claudia Franzen: ‘De kans groot dat we voor de koning mogen zingen.’ foto David Peskens

A Midsummer Night’s Dream, Opera Zuid. Van 20 mei t/m 21 juni. operazuid.nl

& paper 4/2022

TheaterSpecial

Rouwen onder de tafel

Scenebeeld uit Hier zijn we koningen/Verzwegen geschiedenis. foto Selwyn de Wind

Lisette Ma Neza maakte met Ira Kip en de gehele cast een theatervoorstelling over het doorbreken van stilte. Toch wordt op het podium uitbundig gezongen, gedanst en gepraat. DOOR EMILE HOLLMAN

isette Ma Neza (Leiderdorp,1997), van Rwandese komaf, studeerde filmregie, verhuisde naar Brussel en schopte het tot Belgisch kampioen slam poetry. En nu staat ze bij Het Zuidelijk Toneel op de rol als actrice in de door haar geschreven voorstelling Hier zijn we koningen/ Verzwegen geschiedenis.

Het Zuidelijk Toneel, Hier zijn we koningen/ Verzwegen geschiedenis. hzt.nl

Het begon bij het onderzoeken van de Black Archives in Amsterdam en de essays die Karin Amatmoekrin er vervolgens over schreef voor De Correspondent. Ma Neza kreeg de vraag deze te bewerken voor theater maar met name regisseur Ira Kip en decorontwerper Eddy van der Laan drongen er bij haar op aan om er een eigen verzwegen geschiedenis aan toe te voegen. En dus opende zij de rugtas waar ze nooit in had gekeken. Ze vertaalde haar verhalen vooral in gedichten. Ze schetst het beeld van familiebijeenkomsten met een feestelijke gezelligheid. ‘De grote mensen zitten aan tafel en de neefjes en nichtjes spelen onder de tafel en voelen waar de volwassenen over

spreken. Denk aan rouw die in een huis hangt als er iemand is overleden. Kinderen hebben geen idee maar voelen wat er aan de hand is. Noem het rouwen onder de tafel terwijl het samenzijn een feestje is. Dat is mijn uitgangspunt geweest.’ De nieuwe generaties stellen vragen. Hoe zijn we hier gekomen? Wat is er allemaal gebeurd? ‘Het zijn niet zo zeer verhalen die ik heb beleefd - ik kan niet putten uit een genocide die ik zelf heb meegemaakt - maar wel verhalen die raken aan je gevoel; je bent jong bent en je voelt verdriet om je heen.’ Het publiek ziet op het podium een groep mensen, een familie, een collectief, ergens door verbonden. ‘Zoals al die verschillende mensen in Brussel niet thuis horen in het collectieve waardoor ze dan toch weer een soort familie vormen.’ De groep reist op dans, muziek, zang en poëzie. ‘Tegelijkertijd gaat het ook over de aftakeling van een familie’, legt Lisette Ma Neza uit. ‘Over wortelen en ontwortelen, samenkomen, uiteenvallen en weer samenkomen. Over vluchten, trauma’s en over leven in het trauma van een ander.’ Ondanks de uitbundigheid is er ook stilte. Waar de stemmen staken. ‘Voor mij gaat het om het doorbreken van die stilte. Zoals in veel families hebben we het te weinig over onze geschiedenis.’ f

& paper 4/2022

TheaterSpecial

Aarich Jespers en Kobe Proesmans maakten deel uit van de Antwerpse popscène voordat ze The Colorist Orchestra oprichtten. ‘We nodigen zangers uit te zingen wat zij altijd zingen. En wij proberen iets anders te doen.’ DOOR EMILE HOLLMAN

Omgekeerde karaoke J

e moet maar durven. Gerenommeerde zangers als Gabriel Ríos, Lisa Hannigan en Emiliana Torrini vragen om alle arrangementen van hun eigen muziek uit handen te geven om vervolgens een geheel nieuwe klankwereld te betreden. Zie daar de formule van The Colorist Orchestra, opgericht in 2013.

(vlnr) Kobe Proesmans, Emiliana Torrini en Aarich Jespers

The Colorist Orchestra, featuring Emiliana Torrini. Op 20 mei om 20.15 uur in de Warande Turnhout. warande.be

Aarich Jespers (Antwerpen, 1972) is beeldend kunstenaar, drummer en percussionist. Hij richtte zijn eerste bandje op met klasgenoot en gitarist Stef Kamil Carlens dat later Zita Zwoon zou worden. Zijn generatie opende de deuren van de concertzalen in het buitenland. ‘We hebben hele spannende dingen gedaan, dat werd vaak gezien als een heldendaad’, lacht Jespers. Naast muziek houdt hij zich bezig met beeldende kunst, theater, composities en artwork.

Tijdens een sessie met Kobe Proesmans kwam het idee op om elke muzikant uit zijn rol te laten treden, eventueel met gebruik van zelfgemaakte instrumenten. ‘We vroegen ons af hoe je een drumpartij kan spelen zonder dat iemand de drummer en de percussionist is. En moeten de akkoorden en de melodie altijd bij het instrument liggen? Zie het als een onderzoek naar klanken die niet uit een instrument kunnen komen of het manipuleren van klanken die je er wel aan kunt ontlenen zodat je een ambigue klankwereld krijgt. Er is plaats voor abstracte elementen naast concrete partijen.’ Veel hangt natuurlijk af van de artiesten waarmee ze samenwerken. Die moeten de controle uit handen geven. Jespers: ‘We zoeken andere werelden op. Elk project zal een nieuwe richting zijn.’ The Colorist Orchestra werkte samen met Gabriel Ríos (België) Cibelle (Brazilië), Lisa Hannigan (Ierland), Sumie Nagano (Zweden), Howe Gelb (VS) en Emiliana Torrini (IJsland). Met de laatste gaat het gezelschap weer on tour. ‘Eerst wist ze eigenlijk helemaal niet zo goed wie wij waren maar bleek ze wel in voor een avontuur.’ De samenwerking begon met instrumentale demo’s, nog zonder zangmelodie, die ze haar toestuurden. Torrini kwam naar België om daarop te improviseren. ‘We zijn heel snel naar elkaar toegegroeid. En we hebben grote goesting on nog dingen te doen.’ Met wie zou Jespers nog supergraag willen werken? ‘Elvis Presley, live on screen, dat lijkt mij het summum. Met enkel zijn vocals en nieuwe arrangementen. We noemen dat omgekeerde karaoke. We nodigen zangers uit te zingen wat zij altijd zingen. En wij proberen iets anders te doen.’ f

& paper 4/2022

TheaterSpecial

‘Elke avond met Paco was een masterclass’ Juan Manuel Cañizares: ‘Ik heb altijd gevoeld welke uitwerking het stuk heeft op het publiek.’ foto Amanico Guillen

Tien jaar lang begeleidde Juan Manuel Cañizares zijn meester Paco de Lucia. Nu toert hij met Rodrigo’s beroemde Concierto de Aranjuez langs de concertzalen. ‘Je kunt in dit stuk zelfs de essentie van flamenco herkennen.’ DOOR EMILE HOLLMAN

recies 84 concerten moest Cañizares annuleren de laatste twee jaar. Naar eigen zeggen zette hij meteen de knop om. ‘Ik dacht, laat ik mijn tijd thuis goed gebruiken. Dus ben ik me gaan concentreren op compositie. Zodoende kon ik in 2020 Las Lunas de Madrid voor gitaar en strijkkwartet in première brengen en vorig jaar het Concierto Mozárabe voor gitaar en orkest.’ Neemt niet weg dat hij altijd Concierto de Aranjuez zal blijven spelen. In zijn ouderlijk huis was er altijd muziek. Zijn vader zong flamenco en ook zijn oudere broer speelde gitaar, sterker nog hij heeft zijn eigen flamenco gitaar academie. Juan Manuel Cañizares (1966, Sabadell Catalonië) brengt in mei met philharmonie zuidnederland het wereldberoemde Concierto de Aranjuez van Joaquín Rodrigo. Een regelrechte klassieker. Ook wie de titel niets zegt, zal de muziek en dan vooral het adagio daaruit herkennen.

& paper 4/2022

TheaterSpecial

‘De melodie is bijzonder melancholisch en raakt je in het hart’

‘Ik hoorde het voor het eerst toen ik studeerde aan het conservatorium’, herinnert de gitarist zich. ‘Maar voor het eerst live toen ik op tournee was met maestro Paco de Lucia.’ Tien jaar lang speelde hij tweede gitaar in Paco’s gitaartrio. Als kind verzamelde hij al alle opnames van de grootmeester en speelde die na. ‘Jarenlang heb ik achter de schermen geluisterd naar hoe Paco het eerste deel speelde, vervolgens speelden we gedrieën het tweede. Dat waren magische avonden. Nog even afgezien van de prachtige compositie van maestro Rodrigo, gaf Paco er een geheel eigen interpretatie aan. Onze harten liepen vol met muziek. Elke avond was een masterclass.’ Volgens Cañizares verkopen de zalen in Spanje altijd uit als de evergreen op het programma staat. Hij speelde het stuk voor het eerst in 2011 met een symfonieorkest,

meer bepaald met de Berliner Philharmoniker tijdens hun Europaconcert in Madrid. ‘Ik heb het inmiddels meer dan tweehonderd keer gespeeld met beroemde orkesten over de hele wereld’, zegt Cañizares. ‘Vaak in Europa maar ook in Azië en vooral in Japan. En altijd heb ik gevoeld welke uitwerking het stuk heeft op het publiek.’ Toch is het opmerkelijk dat dit werk voor gitaar zich zo makkelijk laat spelen in combinatie met een groot orkest. ‘Joaquín Rodrigo heeft in interviews vaker gezegd dat Concierto de Aranjuez hem tot flamenco inspireerde. Zoals je weet is flamenco ritmische muziek en in dit stuk draait het allemaal om ritme. Als we dat allemaal weten te vinden zal dit stuk schitteren.’ Het adagio, het langzame deel, is over de hele wereld bekend. ‘Dat komt het meest binnen bij het publiek. De melodie is

bijzonder melancholisch en raakt je in het hart. Over de hele wereld kijken mensen er naar uit om zulke momenten te beleven en herbeleven. Toch domineert het gevoel voor ritme dit werk. Daarin kun je elementen en zelfs de essentie van flamenco herkennen.’ De kracht die musici, dansers en zangers kunnen oproepen wordt wel duende genoemd. Is dit stuk daar geschikt voor en kan die kracht ook opgeroepen worden in samenwerking met een symfonieorkest? Cañizares: ‘Als we elkaar weten te inspireren, komt de duende vanzelf’. Het Spaanse stuk gaat de negende van Dvorák vooraf, Symfonie van de nieuwe wereld. Vindt hij dat een goede combinatie? ‘Het is een totaal ander werk. Ik denk dat philharmonie zuidnederland het publiek een hele brede muzikale reis aanbiedt op zulke avonden.’ Cañizares speelt zowel klassieke gitaar als flamenco. Wat is het verschil? ‘Met name de techniek is zeer verschillend. De schoonheid die in beide stijlen opgesloten zit, vraagt om een andere benadering. In de klassieke muziek gaat het om de helderheid van de interpretatie en de diepte van toon. Bij flamenco gaat het vooral om het ritme. Er is een stijl genaamd bulerias die wereldwijd wordt beschouwd als de snelste en om die te spelen moet je een hoop kracht hebben om niet achterop te raken. Hier heeft de gitaar naar mijn gevoel de functie van een percussie-instrument. Of ik nou klassiek of flamenco speel, ik probeer altijd de schoonheid naar boven te halen met de techniek die ik me eigen heb gemaakt.’ Volgend jaar viert hij zijn 50-jarig jubileum als gitarist. Waar kijkt hij met de meeste trots op terug? ‘Ik heb het geluk gehad met heel veel geweldige artiesten en musici te mogen spelen zoals Peter Gabriel, Al Di Meola, John Paul Jones en grootheden uit de flamenco als Paco de Lucia, Camarón de la Isla en Enrique Morente. En wat dacht je van uitnodigingen van de Berliner Philharmoniker gedirigeerd door sir Simon Rattle en het Japanse NHK Orchestra geleid door maestro Juanjo Mena? Allemaal onvergetelijk en ik herinner me al die concerten als de dag van gisteren.’ f

Concerto de Aranjuez. Philharmonie zuidnederland met Juan Manuel Cañizares. Op 19 mei in Maastricht, op 20 mei in Eindhoven, op 21 mei in Breda. philharmoniezuidnederland.nl

& paper 4/2022

TheaterSpecial

Muziek als cadeautjes Met een combinatie van muziek en literatuur gaat ensemble VONK op ontdekkingstocht door het gevoelsleven. A Songbook of Rare Feelings biedt een veelkleurige waaier aan art songs, de versmelting van muziek en literatuur. DOOR EDO DIJKSTERHUIS

Nicoline Soeter: ‘Elke componist wordt uitgedaagd om het maximale uit deze kleine maar bijzondere bezetting te halen.’ foto Annabel Jansen

evoelens komen zelden alleen. Zoals bij Kayo Chingonyi nadat hij beide ouders verloor aan aids. De Zambiaanse dichter leed aan survivor’s guilt, maar voelde ook verdriet, liefde, verzet en andere, niet goed te definiëren emoties. Ze klinken door in het gedicht dat Chingonyi erover schreef, maar meer nog in de muziek die Nicoline Soeter componeerde bij zijn woorden. ‘Muziek kan die emotionele gelaagdheid aan’, vertelt zij. ‘Zo vertolkt de klarinet de droeve lijn en sputtert de saxofoon ongedurig. In de partij voor de vibrafoon klinkt liefde, bijna berusting door. En de zangpartij is juist heel reflecterend.’ Het lied op basis van Chingonyi’s gedicht is onderdeel van A Songbook of Rare Feelings, het nieuwste project van VONK. Het kwartet met

& paper 4/2022

TheaterSpecial

Nicoline Soeter (Velp, 1974) als artistiek leider is komend jaar ensemble in residence bij De Link in Tilburg. Naast dit van emoties doortrokken concert staat onder andere een uitgebreide samenwerking met stadscomponist Mathijs Leeuwis op het programma. Met VONK heeft De Link een eigenzinnige club binnengehaald. ‘Onze bezetting – saxofoon, klarinet, slagwerk en sopraan – is uniek’, erkent saxofonist en zakelijk leider Tom Sanderman. ‘Voor die combinatie is weinig tot geen muziek geschreven. Een eerste concertprogramma bij elkaar krijgen was dan ook een uitdaging. Nicoline was de eerste componist die voor ons schreef, maar inmiddels hebben we met talloze componisten samengewerkt.’ Het geluid van VONK is transparant en complex, intiem en intens, maar bovenal lyrisch. ‘De blazers zitten dichtbij de stem, het draait om de adem, en de kleur van de vibrafoon mengt daar goed mee’, vindt Soeter. ‘In het begin heb ik veel uitgeprobeerd maar inmiddels ken ik de instrumenten en de spelers zo goed dat ik de mogelijkheden volledig kan uitbuiten. Als ik zelf de muziek niet schrijf, treed ik op als curator voor VONK en zoek ik passende componisten. Ook hen daag ik uit het maximale uit deze kleine maar bijzondere bezetting te halen. Bij de vorige editie songs werden de blazers vooral ingezet als begeleiding en hadden de slagwerker en zangeres veel te doen. Daarom heb ik de componisten nu gevraagd ook passages zonder zang te schrijven zodat de blazers meer ruimte krijgen.’ Voor A Songbook of Rare Feelings ging VONK in zee met Kate Moore, Morris Kliphuis en Remy Alexander – allemaal componisten die net als de ensembleleden graag de schuttinkjes tussen genres omvertrekken. ‘De openheid waarmee wij het nieuwe tegemoet treden is typisch Tilburgs’, denkt Sanderman, die net als alle andere ensembleleden gestudeerd heeft aan het Tilburgs conservatorium. ‘We zijn niet te herkennen aan één stijl maar wel herkenbaar in ons geluid. Daarnaast vormen art songs de rode draad in ons oeuvre: de combinatie van muziek met literatuur.’ De tekstschrijvers met wie VONK samenwerkt zijn ook disciplinaire mengers. Zo begon dichter Chingonyi ooit als songtekstschrijver en heeft singer-songwriter Lucky Fonz III Engelse literatuur gestudeerd. Voor A Songbook of Rare Feelings werden ze helemaal vrijgelaten. ‘Wij vroegen hen van hun eigen, bijzondere emotie uit te gaan’, vertelt Soeter. ‘Nancy Campbell refereert met haar beeldspraak aan de natuur. Lucky Fonz III schreef over het gevoel een andere wereld te ontdekken als je ergens op vakantie gaat. Het zijn heel verschillende opvattingen van het thema.’

‘De openheid waarmee wij het nieuwe tegemoet treden is typisch Tilburgs’

Percussionist Reggy van Bakel van ensemble VONK bij een optreden in 2021. foto Anna van Kooij

‘De gedichten hebben we vervolgens aan de componisten gegeven, die bedachten welke klankkleuren ze vonden passen bij de woorden. Daarna was het aan de spelers om de beste techniek te vinden om de muziek te laten klinken. Toen we de dichters voor het eerst het eindresultaat lieten horen waren ze blij verrast over hoe goed de muziek hun bedoelingen vertaalde.’ De stukken in het programma hebben de lengte van popliedjes maar klinken niet als popmuziek. ‘In de song I disappear bijvoorbeeld is Kate Moore heel sterk in het oproepen van emoties met bijzonder verfijnde geluiden, vooral ruisklanken. Onze slagwerker is aan de slag gegaan met bamboeblaadjes, steentjes en bierdopjes om het gewenste effect te krijgen.’ Sanderman noemt de manier van samenwerken met dichters en componisten ‘het steeds weer geven en ontvangen van cadeautjes’. Als het ensemble op het podium staat wordt het publiek uitgenodigd die cadeautjes uit te pakken. ‘Natuurlijk is het fijn om ondergedompeld te zitten in een compositie van zeventig minuten, maar de meeste luisteraars zijn gewend aan kortere stukken’, weet de saxofonist. ‘Als je veel verschillende liedjes laat horen, zorgt dat bovendien voor een dynamisch verloop van het

concert. Als speler heb je zo meer mogelijkheden om een connectie te maken met het publiek.’ Niet zo lang geleden stond Sanderman voor het eerst in lange tijd weer op het podium. ‘Ik voelde de adrenaline die ik zolang heb moeten missen. Er komt zoveel energie vrij in het directe contact, in het delen van de liefde voor muziek en het napraten met publiek. Het eerste biertje na een optreden is het allerlekkerste. Dat gevoel van live optreden was bijna een rare feeling geworden.’ f

VONK, A Songbook of Rare Feelings. Op 5 april om 20.30 uur in Het Cenakel Tilburg. delink.nl

& paper 4/2022

TheaterSpecial

In de opera vangt hoofdpersonage Jacob een wondervis van wie hij alles mag wensen wat zijn hart begeert. foto Bjorn Frins

Operagoud met mirakelvis In de familieopera Goud! leert jong en oud wijze lessen over hebzucht. Componist Leonard Evers vertelt over zijn succesopera die door Opera Zuid in een nieuwe versie op de planken wordt gebracht. DOOR MARK VAN DE VOORT

e dans om het gouden kalf. De wereld is in de ban van rijkdom en hebzucht. Maak daar maar eens een pakkende kindervoorstelling over. Het lukte de Nederlandse componist Leonard Evers en librettist Flora Verbrugge. In 2012 schreven ze de hitopera Goud! waarin een wereld van graaizucht op speelse wijze wordt verklankt.

Goud!, Opera Zuid en De Nationale Opera. Van 1 april (première) t/m 6 juni. operazuid.nl

Een Grimm-sprookje diende als basis voor het libretto. Goud! is wereldwijd een succes en beleefde vele uitvoeringen in Duitsland, Oostenrijk, Zweden en zelfs Japan. Nu brengt Opera Zuid deze inventieve familieopera in een nieuwe versie in Nederland op de planken, in coproductie met De Nationale Opera. Een opera over hebzucht blijft actueel, merkt componist Leonard Evers (Heerlen, 1985). ‘Ja, in die tien jaar is de wereld er niet veel beter op geworden. Hebzucht zit in ons wezen. Daar ligt de basis van de opera. Flora en ik merkten bij kinderen

van vijf jaar en ouder dat er zoiets als bezitsdrang ontstond. Ruzietjes om spulletjes die wel of niet van jou zijn. Dit was de perfecte leeftijdsgroep voor zo’n opera.’ Naast het urgente, tijdloze thema is de opera Goud! vlot te produceren. Het werk is geschreven voor mezzosopraan en slagwerker. Het publiek zit dicht op de intieme setting. ‘Als theaterbezoeker kun je helemaal in het verhaal kruipen. Er is alle ruimte voor je eigen fantasie,’ ervaart Evers. Het muzikale sprookje Goud! handelt van Jacob en zijn arme ouders. Na het vangen van een wondervis, mag Jacob alles wensen wat zijn hartje begeert. Het mirakeldiertje laat de ene na de andere wens uitkomen voor Jacob. Maar is het ooit genoeg? ‘We vertellen het verhaal zo oprecht mogelijk. De muziek moet de emoties van de karakters helder ondersteunen. Ik heb ook het heimelijke genoegen om veel muziekstijlen -van klassiek tot pop- in mijn compositie te verwerken.’ Inmiddels heeft Leonard Evers de smaak te pakken en voltooide hij meer familieopera’s waaronder De Odyssee (2021) naar Homerus. Bijzonder is zijn peuteropera Kriebel. Evers schreef zelf het libretto gebaseerd op theatrale contrasten en muzikale onzinklanken. ‘De allerjongsten hebben echt een geweldig gevoel voor humor.’ f

&paper 4/2022

Beeldende kunst ANTWERPEN > IN SITU / Moussem Collection: Mostafa Saifi Rahmouni – De frontlinie. Rahmouni’s belangrijkste werken, waaronder The Front Line, een groot fotowerk. T/m 1 mei. Anthea Hamilton – Mash Up. Eerste grote overzichtstentoonstelling van de Britse kunstenares Anthea Hamilton. T/m 15 mei in MUHKA. muhka.be > Léon Spilliaert - De oorsprong van het beeld. De tentoonstelling toont hoe het creatief proces van schets en tekening een ondersteunende rol speelde bij het tot stand komen van originele prenten en gravures in Spilliaerts oeuvre. T/m 16 mei in Museum De Reede.

grote gelaagdheid. T/m 17 april in Galerie JoLi. galeriejoli.nl

BREDA > Marenne Welten – House of Men. Het Brabant van de 18e tot de vroege 20e eeuw is de inspiratie voor Marenne Weltens levensgrote fictieve portretten en collages. T/m 1 mei. Vanwege Vincent. Vincent van Gogh en diens geboortegrond als inspiratie voor meer dan 60 deelnemende kunstenaars. T/m 3 juli. Rick van Meel – TJ-II. Nieuwe houten sculptuur op de binnenplaats van het museum, geïnspireerd op de kernfusiereactor TJ-II in Spanje. T/m 13 november. Razende stilstand. Kunstenaars uit de afgelopen vijftig jaar die de beeldende kunst in Breda hebben bepaald. T/m 13 november in het Stedelijk Museum.

stedelijkmuseumbreda.nl

museum-dereede.com BERG AAN DE MAAS

Architectuur, design&mode

> Presently! Nelleke Beltjens en Sarah Walker. De twee kunstenaars uit Nederland en de VS presenteren werk met een

> Richard Price. Expositie met glaskunst van Richard Price. T/m 9 april in SBK Breda. sbk.nl > Marcel Pinas. Tijdens de tentoonstelling van Marcel

DEN BOSCH > GOTH - Designing Darkness. Verkenning van de subcultuur goth: dramatische verbeeldingen, onheilspellend design en zwartgallige kunst. T/m 18 april in Design Museum.

designmuseum.nl HASSELT > Same same but different. Hoe kan je ontginnen zonder de aarde leeg te halen of uit te putten? Dat toont BC architects & studies & materials. Van 10 april t/m 7 augustus in Z33.

z33.be KERKRADE > Innovatiegalerij. Eigentijdse, innovatieve ontwerpen uit de provincie Limburg. Stad in de steigers. Kinderen leren aan de hand van bijzondere (bouw) projecten van IBA Parkstad spelenderwijs wat er komt kijken bij het bouwen van een stad. In Discovery Museum.

discoverymuseum.nl 

Ema Vanekova, Jasje (2021), in de tentoonstelling Vanwege Vincent in Stedelijk Museum Breda

&paper 4/2022

oktober in het Philips Museum.

philips-museum.nl GENK > Three Tropes for Entropy (Lichen Curatorial Prize ). Prijswinnende curatoren presenteren werken geïnspireerd door het begrip entropie, een concept uit de thermodynamica. T/m 1 mei in C-MINE. c-mine.be > Koen Vanmechelen – Couveuse. Een expo van de wereldvermaarde Koen Vanmechelen over onvoorspelbaarheid, toeval en serendipiteit. Van 1 april t/m 26 juni in KUBE. uitstalling.com

Jean Katambayi Mukendi, The Concentrator (Detail), 2022 in de expositie Charging Myths in Z33 in Hasselt. foto Kristof Vrancken

Pinas verandert Club Solo in een collectief werkatelier waar de kunstenaar samen met geïnteresseerden bouwt aan een interactieve installatie. Van 10 april t/m 22 mei in Club Solo. Op 17 en 24 april om 15.00 uur vertelt de kunstenaar over zijn werkwijzen en drijfveren.

clubsolo.nl DEN BOSCH > Touching Worlds. Collectietentoonstelling met keramiek van onder meer

Pablo Picasso. T/m 6 september in het Design Museum.

designmuseum.nl EINDHOVEN Dwarsverbanden. Nieuwe, doorlopende collectiepresentatie die alle zintuigen prikkelt. A Lasting Truth is Change. Kunstwerken uit de collectie verkennen thema’s als emancipatie, gelijkwaardigheid en rechtvaardigheid. Van 2 april t/m 24 juli. Silvia Martes – Omsluiten. Kunstenaar

Silvia Martes onderzoekt het conflict tussen isolatie en blootstelling. Van 9 april tot 10 oktober. Radically Mine. Tijdens het jaarlijkse Radically Mine project laten jongeren tussen 15 en 21 jaar zich inspireren door de museumcollectie. Van 11 april t/m 6 juni in het Van Abbemuseum.

> Uitgestald-1. Expo en kunstenaarsboek dat de huidige en toekomstige kunstenaarsgeneratie van Belgisch Limburg in de verf zet. Van 1 april t/m 8 mei in Uitstalling Art Gallery.

uitstalling.com HASSELT > Charging myths. Kunstenaars collectief On-Trade-Off volgt het spoor van lithium - het nieuwe goud - en vertrekt vanuit het Congolese Manono. T/m 21 augustus in Z33. z33.be

vanabbemuseum.nl HEERLEN > Eyecatchers. Philips Graphic Art van 1910 tot 1965. Origineel drukwerk en voorstudies. T/m 30

> Zhu en Nobel. Wandschildering van Dan Zhu en Astrid Nobel in

Van 1 t/m 10 april vindt bij arthouse LUX in Nijmegen de veertiende editie van Go Short - Internationaal Short Film Festival plaats. foto Mario Ruiz

&paper 4/2022

TIMO DE RIJK, DIRECTEUR VAN HET DESIGN MUSEUM DEN BOSCH, EN HANS GUBBELS, DIRECTEUR VAN DISCOVERY MUSEUM KERKRADE, SCHRIJVEN HIER BIJ TOERBEURT OVER DESIGN EN ANDERE ZAKEN.

column

De wereld op twee vierkante centimeter

D Werk van Menno Balm in Museum Valkenburg.

het trappenhuis waarin droombeelden de boventoon voeren. T/m 10 juli. Keith Haring: Grace House Mural. Tentoonstelling over het vroege werk van Keith Haring (1980 – 1984) met in de hoofdrol de Europese première van: de Grace House Mural. T/m 25 september in Schunck. schunck.nl

HELMOND > Emilie Wesselman - Van Helmond. Tentoonstelling over het leven van de dochter van de laatste kasteelheer. T/m 30 oktober in Kasteel Helmond.

museumhelmond.nl

MAASTRICHT > Laure Prouvost: Deep See Blue Surrounding You / Vois Ce Bleu Profond Te Fondre. Prouvost won de Turner Prize in 2013 en brengt nu haar installaties en films voor het eerst naar Nederland. T/m 15 mei. Beating Around the Bush #7: Vals Plat. Vormen van schilderkunst in en rond de collectie van het Bonnefanten. T/m 8 januari in Bonnefanten.

bonnefanten.nl > Maastricht / Japan. Aardewerk, prenten en Geisha fotografie van Paul van der Veer. T/m 23 april in Centre Céramique.

centreceramique.nl > Aquavit. Aquarellen tentoonstelling met 100 werken van twaalf verschillende kunstenaars. T/m 29 mei in de Cacaofabriek. cacaofabriek.nl

OIRLO > Organics. Nieuwe schilderijen van Ena Rutten van deze serie. Van 23 april t/m 22 mei in p.ART.s. enarutten.nl

HEYTHUYSEN > Ivon Drummen’s Pieta. Ivon Drummen exposeert haar Pieta in de Missiekapel naast de kerk in Heythuysen. Van 4 maart t/m 29 mei in de Missiekapel.

TEGELEN

missiekapel.nl

> Potverdorie! Voorbeelden van de nieuwste hoogtechnologische technieken en tendensen in de keramiekkunst. T/m 15 mei in de Tiendschuur. tiendschuur.net

MAASMECHELEN

TURNHOUT

> Regions of Influence. Francq Volders zoekt opnieuw het grensgebied op tussen fotografie, schilderkunst en taal. T/m 13 april in het Cultuurcentrum.

> Nadia Naveau. Als waren het driedimensionale collages, versmelt Naveau referenties uit de klassieke oudheid, de barok en/of het modernisme met populaire cultuur. T/m 3 april in de Warande. warande.be

ccmaasmechelen.be

rie jaar geleden ben ik de bouw-je-eigen-huis uitdaging aangegaan. Kinderen volwassen en inspelen op een toekomstig levensloopbestendige behoefte. Een duurzaam huis op maat met alle comfort en ingebouwde immuniteit voor stijgende energieprijzen. Wel zo fijn. Maar misschien is wel het meest bijzondere van de verhuizing geweest, dat het een disruptief moment was in het verzamelen van spullen. Heel veel van die hebik-nog wel-eens-nodig spullen, toch-jammer-om-weg-tedoen spullen, dat-is-leuk-voor-de-kleinkinderen spullen of dat-is-wel-heel-zeldzaam spullen moesten eraan geloven. Zelfs een tweede leven via Marktplaats zat er niet in. Een blauwe en twee rode insteekalbums vol postzegels overleefden het ontspullen. Als tiener, dus zo rond Zelfs een 1970, was ik lid van een tweede leven via Marktplaats filatelistenvereniging, zeg maar de opvolger van zat er niet in. postduivenmelkers clubs en voorganger van de e-mail verzamelende NFTcommunity. Deze vroege verzamelbehoefte was wellicht een voorteken dat ik me thuis zou voelen in een museum waar collectioneren een groot goed is. De albums herbergen postfris en gestempeld kinderzegels uit twintig jaar, de hele wereld en veel verhalen op kleine vierkantjes met kartelrandjes en plakkerig spul achterop. Deze postzegelverzameling zou wel eens veel geld waard kunnen zijn! Terwijl het 8-uur journaal de volksverhuizing vanuit Oekraïne, ingegeven door een brute oorlog, schrijnend in beeld brengt, kom ik via zegels uit Polska, Magyar Posta en Posta Romana uit bij de CCCP, de Unie der Socialistische Sovjet Republieken. Een historie ontvouwt zich voor mijn ogen door de optelsom van de kleine papieren verhalenvertellers. Een zegel met de afbeelding van een rode ster van verdienste roept bij mij de vraag op of de Russische soldaten in Oekraïne vechten voor de Russische eer, geld of om uit de gevangenis te blijven. Elke zegel een stukje van een ver verleden dat nu weer zo dichtbij is. Eigenlijk was ik van plan te kijken of ik mijn postzegels niet van de hand kon doen. Voor wie zou ik ze bewaren? Ik hou ze nog even bij me, ze vertellen veel meer dan een 8-uur journaal. HANS GUBBELS

&paper 4/2022

VALKENBURG > Menno Balm - Een reis door de tijd. Schilderijen en tekeningen van Menno Balm geïnspireerd op de archeologische collectie van museum Valkenburg. T/m 14 mei. Kunst in liefde bloeiende? Vrouwelijke kunstenaars in Limburg in de wederopbouw periode (1945-1965). T/m 15 mei. Ries Kleijnen. Kleuretsen die uitnodigen tot filosoferen. T/m 22 mei in Museum Valkenburg.

museumvalkenburg.nl VENRAY > ZiNZiN. Werken van Petra Laaper en Mat van der Heijden. Van 3 april t/m 12 juni in Odapark. odapark.nl 

Op 28 april om 20.00 uur. Tinder, nanodeeltjes en criminele netwerken. Lezing door Jos Jansen over het verbeelden van de digitale wereld. Op 19 mei om 20.00 uur in Pennings Foundation.

penningsfoundation.com MAASTRICHT > Expo Maastricht / Japan. Geisha fotografie door Paul van der Veer. T/m 23 april in Centre Céramique. centreceramique.nl > Gaston. Première documentaire van Ronald van den Hoven en Jenneke van der Weijden over Gaston Wuestenbergs. Op 2 april om 19.00 uur bij Intro in Situ in Ainsi. Tickets en info via

jwkunst@outlook.com

Fotografie &film ANTWERPEN > Diana Markosian. Op verrassende en ontroerende wijze vertelt Markosian het migratieverhaal van haar gezin. Bertien van Manen. Sinds de jaren ’70 fotografeert de Nederlandse fotograaf Bertien van Manen (NL, 1942) het dagelijks leven van de mensen die ze tijdens haar reizen ontmoet. Van 1 april t/m 28 augustus in FoMu. fomu.be

NIJMEGEN > Go Short. Veertiende editie van het Internationaal Short Film Festival in Nijmegen. Van 1 t/m 10 april bij arthouse LUX.

goshort.nl VALKENBURG

HEERLEN

> Hans Hoenjet - Gezichten van Valkenburg. Foto’s uit het boek van cultuurjournalist Hans Hoenjet over het massatoerisme en de verborgen kant van Valkenburg. T/m 22 mei in museum Valkenburg.

> Schrijversbezoek. Met Marieke Lucas Rijneveld. Op 5 april om 10.30 uur in SCHUNCK Bibliotheek Heerlerheide. Op 12 april om 10.30 uur in SCHUNCK Bibliotheek Hoensbroek. Op 24 april om 13.30 uur in SCHUNCK Bibliotheek Glaspaleis. Op 25 april om 14.00 uur in Zorgcentrum Oranjehof.

15.00 uur. Meet & greet. Met Splinter Chabot. Op 12 april. Meet & greet. Met Marieke Lucas Rijneveld, auteur van het boekenweekessay 2022. Op 16 april om 15.00 uur. Lezing. Laura Theunissen leest uit haar recent verschenen dichtbundel Vanmichveurdich. Op 15 april om 16.00 uur in Boekhandel Dominicanen.

schunck.nl

boekhandeldominicanen.nl

> Michael Reefs. Signeer- en fotosessie op 16 april in Plantage Boekhandel. plantagecobben.nl

> Frank Bokern. Frank Bokern over zijn boek Crapuul - Kroniek van een sloppenwijk (het verhaal van het Stokstraatkwartier in Maastricht). Op 2 april in Boekhandel De Tribune.

museumvalkenburg.nl 

EINDHOVEN > Congo Connecting - Carl De Keyzer. De foto’s tonen sporen die herinneren aan de periode van de Belgische kolonisatie. T/m 16 april. Congo Connecting - Tante José. Expositie van Astrid Huis over ‘Tante José’ die vanaf de jaren vijftig in Congo als verpleegkundige werkte. T/m 16 april. TalentWall. Presentatie van Youqine Lefèvre over het eenkindbeleid van China. T/m 16 april. Fotokafeine. Vertelling (met maaltijd) door Paul en Menno de Nooijer. Op 14 april om 18.00 uur. Verhalende fotografie. Workshop (2 dagen) door Forum Beeldtaal. Op 16 april en 21 mei. Een leven lang fotografie. Expo: Ode aan Hans Zoete met hoogtepunten uit zijn fotografisch oeuvre. Van 22 april t/m 8 mei. Lezing en boekvoorstelling. Lezing door Ton Grote n.a.v. zijn fotoboek Eindhovenseweg 56.

Elinor Frey en haar ensemble speelt op 7 april bij Amuz in Antwerpen. foto Elizabeth Delage

Literatuur EINDHOVEN > Interview. Met Ilja Leonard Pjeijffer op 11 april om 20.00 uur. Interview. Met Annejet van der Zijl in DomusDela. Op 12 april om 20.00 uur. Meet & greet. Met Splinter Chabot. Op 14 april om 14.00 uur in Boekhandel Van Piere. vanpiere.nl

GENK > Lezing. Rein Janssens over De kracht van literatuur. Op 30 maart om 20.00 uur. Boekvoorstelling. Boekvoorstelling van Volmaakt primitief door Christof Maesen. Op 1 april om 20.00 uur. Lezing. Door Kristof Reulens over Station d’Artistes Genk: Verhalen uit een vergeten kunstenaarskolonie. Op 20 april om 20.00 uur in Boekhandel Malpertuis.

boekhandelmalpertuis.be

KERKRADE > Opening boekenweek 2022. Interviews en signeersessie met Octavie Wolters en Lei Heijenrath. Op 9 april vanaf 14.30 uur. Signeersessie. Signeersessie en spokentocht met Michael Reefs t.g.v. Marie Boe deel 2. Op 16 april om 16.00 uur. Henry de Hoon. Henry de Hoon over zijn boek Natuur en zo i.h.k.v. Maand van het natuurboek. Op 23 april om 16.00 uur in Boekhandel Deurenberg.

detribune.nl > Jan van Eyck Literatuurfestival. Op 7 april vanaf 19.30 uur: symposium met o.a. Benno Tempel, Idwer de la Parra, Frank Keizer en Miek Zwambornen. Op 8 april vanaf 14.30 uur: o.a. Bregje Hofstede, Niña Weijers, Gerda Blees, Nina Polak en Roos van Rijswijk. In de Jan van Eyck Academie. janvaneyck.nl

boekhandeldeurenberg.nl NIJMEGEN MAASTRICHT > Interview. Met Sholeh Rezazadeh over haar debuutroman De hemel is altijd paars. Op 10 april om

> Interview met Philip Huff. Op 9 april om 16.00 uur. Signeersessie. Met Marieke Lucas Rijneveld. Op 16 april om 12.00 uur. Interview. Met Lale

Gül. Op 16 april om 16.00 uur in Dekker v.d. Vegt Boekverkopers.

dekkervdvegt.nl ROERMOND > Lezing en signeersessie. Met Anya Niewierra (o.a. De Camino, Het Bloemenmeisje). Op 15 april in Boekhuis de kleine Tovenaar.

dekleinetovenaar.nl SITTARD > Frank van der Linden. Boekpresentatie En altijd maar verlangen. Op 12 april om 19.30 uur in Schouwburg De Domijnen. dedomijnen.nl > Lezing en signeersessie. Met Kristien Hemmerechts naar aanleiding van haar nieuwe boek Hubertina. Op 9 april in Boekhandel Krings.

boekhandelkrings.nl VENLO > Lezing. Van Frits Spits. Op 10 april om 14.00 uur. Ronald Giphard en Sander Kollaard. Gasten van Domani Literair 2022, een jaarlijks Boekenweekprogramma in samenwerking met Bibliotheek Venlo. Op 15 april om 20.00 uur in Boekhandel Koops.

boekhandelkoops.nl/agenda 

&paper 4/2022

Tell en Beethovens Vijfde Pianoconcert staan op het programma. Op 9 april om 20.30 uur in Chassé Theater.

philharmoniezuidnederland.nl

> Bachs Matthäus-Passion. Koor onder leiding van Stepahn MacLeod. Op 14 april om 19.00 uur in Parkstad Limburg Theaters.

philharmoniezuidnederland.nl EINDHOVEN > Schubert’s Onvoltooide. Ook Rossini’s Ouverture Wilhelm Tell en Beethovens Vijfde Pianoconcert staan op het programma op 10 april om 14.15 uur. Bachs Matthäus-Passion. Koor onder leiding van Stepahn MacLeod. Op 16 april om 19.00 uur in het Muziekgebouw.

philharmoniezuidnederland.nl

Ohboy! van Sidi Larbi Cherkaoui, op 15 april bij dansfestival Moving Futures in Breda

> Proeftuin Dans: Right Now! Eindpresentatie van tweejarig dansproject. Op 5 april om 15.00 uur in Parkstad Limburg Theaters. proeftuindans.nl

KERKRADE > Schrit_tmacher Festival. Hedendaagse dansfestival met een internationale line-up. T/m 10 april in Theater Kerkrade.

schrittmacherfestival.de/nl HEERLEN

Dans, muziek &toneel AKEN > Schrit_tmacher Festival. Hedendaagse dansfestival met een internationale line-up. T/m 10 april in Fabrik Stahlbau Strang.

Anna Maria Strada. Op 3 april om 15.00 uur. Elinor Frey & friends. Elinor Frey brengt met haar ensemble het werk van cellist Giuseppe Dall’Abaco (1710 – 1805). Op 7 april om 20.00 uur. Le Banquet Céleste. Vivaldi’s Stabat Mater en In Furore uitgevoerd door Le Banquet Celeste. Op 14 april om 20.00 uur in AMUZ.

amuz.be

schrittmacherfestival.de/nl

> Schrit_tmacher Festival. Hedendaagse dansfestival met een internationale line-up. T/m 10 april in Parkstad Limburg Theaters.

schrittmacherfestival.de/nl > JazzOUT Fest Limburg. Muziekfestival met o.m. Ibrahim Maalouf. Op 7 april in Parkstad Limburg Theaters.

jazzoutfest.com BREDA

ANTWERPEN > Marie Lys & Abchordis Ensemble. De Franse sopraan Marie Lys presenteert met Abchordis Ensemble een muzikaal portret van de Italiaanse 18e-eeuwse barokdiva

> Moving Futures. Festival voor vernieuwende dans. Van 15 t/m 16 april in Chassé Theater.

movingfutures.nl > Schubert’s Onvoltooide. Ook Rossini’s Ouverture Wilhelm

> Back Stage Klassiek. Alle ruimtes van Theater Heerlen worden gebruikt voor een avond boordevol klassieke miniconcerten. Op 11 april vanaf 19.00 uur in Parkstad Limburg Theaters. plt.nl

MAASMECHELEN > Twee kwintetten van Brahms. Winnaar Koningin Elisabeth wedstrijd 2014 Boris Giltburg vormt met het Pavel Haas Quartet en Pavil Nikl een match made in heaven. Op 20 april om 20.15 uur in de Sint-Pieterskerk in Leut. ccmaasmechelen.be > Sartre & De Beauvoir. Topacteurs Frank Focketyn en Sien Eggers excellereren in meeslepende en toegankelijke dialogen over het leven van deze beroemde Franse filosofen. Op 21 april om 20.15 uur Milow - Unplugged Tour 2022. Met songs als You don’t know en Ayo Technology verpulverde hij

Op 23 april strijden in Conservatorium Maastricht vier internationale ensembles om de Music Award Maastricht 2022.

&paper 4/2022

alle records in de Europese

> JazzOUT Fest Limburg.

Cory Wong. Op 1 april in ECI

graden. Op 2 april om 20.15 uur.

VENLO

hitlijsten. Nu brengt hij zijn

Muziekfestival met o.m. Richard

Cultuurfabriek. jazzoutfest.com

Groupe Acrobatique de Tanger –

> JazzOUT Fest Limburg.

melodieuze songs in een intieme

Galliano. Op 9 april in Theater

FIQ. Veertien jonge Marokkaanse

Muziekfestival met o.m. MY

bezetting. Op 23 april om 20.15

aan het Vrijthof. jazzoutfest.com

TILBURG

acrobaten, dansers, voetbal

BABY, Binker and Moses.

> A songbook of rare feelings.

freestylers, breakdancers en

Op 2 april in Grenswerk / De Maaspoort. jazzoutfest.com

uur. Dobet Gnahoré – Miziki. Dobet Gnahoré combineert de

> Bachs Matthäus-Passion.

Concert van ensemble VONK.

taekwandospecialisten duiken

muziektraditie van Ivoorkust

Koor onder leiding van Stepahn

Op 5 april om 20.30 uur.

op de beats van Dj Key in het

met een hedendaags en soulvol

MacLeod. Op 13 april om 19.30

ZieTheaterSpecial pag. 60. Dario

universum van topfotograaf

WEERT

geluid. Afropop anno 2022 door

uur in Theater aan het Vrijthof.

Calderone. Herontdekking van

Hassan Hajjaj. Op 19 april om

> JazzOUT Fest Limburg.

een vrouw met punkattitude.

philharmoniezuidnederland.nl

de contrabas als solo-instrument.

20.15 uur. Tord Gustavsen Trio.

Muziekfestival met o.m. Nona

Op 19 april om 20.30 uur in Het

Jazzpianist Tord Gustavsen put

en blackwave. Op 3 april in De Bosuil. jazzoutfest.com

Op 29 april om 20.15 uur. Piano Works Debussy. Lisbeth Gruwez

> Music Award Maastricht 2022.

Cenakel. ZieTheaterSpecial pag.

inspiratie uit zijn Noorse roots.

danst voor het eerst op klassieke

Finale met vier internationale

51. delink.nl

Het resultaat is een verstilde

muziek, live gespeeld door Claire

ensembles bestaande uit

Chevallier op een piano uit 1920.

conservatoriumstudenten.

> Schubert’s Onvoltooide. Ook

en sensuele ritmes. Op 29

Op 30 april om 20.15 uur in de

Op 23 april om 19.00 uur in

Rossini’s Ouverture Wilhelm

april om 20.15 uur. Hauschka.

schouwburg. ccmaasmechelen.be

Conservatorium Maastricht

Tell en Beethovens Vijfde

Duitse geluidskunstenaar en

(Bonnefantenstraat).

Pianoconcert staan op het

pianist met klassieke invloeden

conservatoriummaastricht.nl

programma. Op 8 april om 20.30

experimenteert erop los. Op

HEERLEN

uur in Schouwburg Concertzaal.

30 april om 20.15 uur in de

> Expeditie Euregio met de

philharmoniezuidnederland.nl

Warande. warande.be

Romeinen. TV-presentator

MAASTRICHT > Conservatorium Symfonie

mix van subtiele melodieën



Diversen

orkest - A Baltic Quest. Borodin,

NIJMEGEN

Sibelius en Pärt: Drie zeer

> Moving Futures. Festival voor

verschillende persoonlijke

vernieuwende dans. Van 12 t/m

TURNHOUT

VENLO

Romeinse gids de bezoeker

muziekstijlen uit een relatief

14 mei in LUX. movingfutures.nl

> GöteborgsOperans

> Bachs Matthäus-Passion.

mee door de verschillende

Danskompani / Damien Jalet

Koor onder leiding van Stepahn

aspecten van het Romeinse

klein geografisch gebied.

Jeroen Kramer neemt als virtuele

Op 6 april om 20.00 uur in

ROERMOND

– SKID. Zeventien fantastische

MacLeod. Op 15 april om

leven. T/m 31 december

Theater aan het Vrijthof.

> JazzOUT Fest Limburg.

dansers op een groot podium

19.00 uur in De Maaspoort.

in het Thermenmuseum.

theateraanhetvrijthof.nl

Muziekfestival met o.m.

met een hellingsgraad van 34

philharmoniezuidnederland.nl

iba-parkstad.nl

agendatip

5 APRIL foto Erwin Penners

De danssector in de Stedelijke cultuurregio Zuid bloeit als nooit tevoren en heeft veel te bieden voor publiek, dansers en makers. Zo zijn er landelijke en grensoverschrijdende dansfestivals, diverse podia, dansscholen en -opleidingen en een grote groep (amateur)dansers. Om het

dansklimaat in deze regio verder te verstevigen werkten verschillende partners de afgelopen twee jaar samen aan de Proeftuin Dans: Right Now! Op 5 april presenteren ze het resultaat. En daarna gaan ze door - want dans in Zuid-Limburg verdient het om gezien te worden!

Proeftuin Dans: Right Now!, 5 april om 15.00 uur in Parkstad Limburg Theaters in Heerlen. Meer informatie of de eindpresentatie bijwonen? Kijk op proeftuindans.nl/eindpresentatie

&paper 4/2022

STIJN HUIJTS, DIRECTEUR BONNEFANTENMUSEUM MAASTRICHT, EN DINGEMAN KUILMAN, DIRECTEUR STEDELIJK MUSEUM BREDA, SCHRIJVEN HIER BIJ TOERBEURT OVER BEELDENDE KUNSTEN EN ANDERE ZAKEN.

column

Elke dag

I Last Resort van Stine Deja, in de expositie Prepper Paradise in Bureau Europa in Maastricht.

HELMOND

TEGELEN

> Antropoceen. Drie Canadese

> Demonstratie 3D-printer.

kunstenaars leggen de impact

De keramist legt uit hoe

van de mens op de planeet vast.

hij van een ontwerp op het

Van 10 april t/m 11 september

computerscherm komt tot

in Kunsthal Helmond.

een object in klei. Op 6 april

museumhelmond.nl

om 14.00 uur. Demonstratie kalibreerapparaat. Voor de

KERKRADE

demonstraties wordt een

> Expeditie. Themawerelden

originele kalibreermachine

over gezondheid, voeding,

gebruikt van omstreeks 1940.

wonen, werken en leren.

Op 14 april om 14.00 uur.

Aarde Theater. Spectaculaire

Demonstratie draaischijf.

bioscopen met een uniek zicht

Demonstratie potten draaien

op onze planeet. Doorlopende

op de pottenbakkersschijf.

exposities in Discovery Museum.

Op 24 april om 14.00 uur in

discoverymuseum.nl

Tiendschuur. tiendschuur.net

MAASTRICHT



> Museumnacht Maastricht. Exposities, performances, video-art, workshop, tours, livemuziek en meer. Op 8 april vanaf 19.00 uur op diverse locaties. Afterparty tot 05.00 uur in AINSI.

museumnachtmaastricht.nl > Prepper Paradise. Gastcurator Ward Janssen koppelt de verbeelding van het einde der tijden in kunst, ontwerp, architectuur en wetenschap aan droombeelden en speculaties over hoe we ons daarop kunnen voorbereiden. T/m 14 augustus in Bureau Europa. bureau-europa.nl

colofon &paper &PAPER is het service- en agendakatern van ZOUT. &PAPER bevat sponsored content en valt buiten de verantwoordelijkheid van de ZOUT-redactie. Coördinatie en eindredactie Christiane Gronenberg Eindredactie Theaterspecial Emile Hollman Wilt u advertorials of agendatips plaatsen? Kijk op zoutmagazine.eu/adverteren Wilt u agenda-items aanleveren? Kijk voor de voorwaarden op zoutmagazine.eu/zout-agenda

n het Mystetski Arsenal, een van de grootste kunstinstellingen in de Oekraïne, zou vorig jaar in maart een nieuwe tentoonstelling openen: Every Day. Art. Solidarity. Resistance. Kort voor de opening ging Kyiv in lockdown, daarom maakte het museum een digitale 3D-versie van de tentoonstelling. Op die manier kun je nog steeds het Mystetski Arsenal bezoeken, terwijl Kyiv wordt gebombardeerd door Poetin en zijn gewetenloze bende. Every Day. Art. Solidarity. Resistance werd gemaakt naar aanleiding van de protesten in Belarus in 2020 en 2021. ‘Every day’ was de hartstochtelijke oproep om elke dag opnieuw te protesteren. De tentoonstelling ademt de geest van de Oekraïense Maidan-revolutie in 2013-14. Maar de massale opstand in Belarus had niet hetzelfde resultaat. Integendeel, de repressie Het Europese was even wreed als effectief. geloof in kunst President Loekasjenko als soft power behield de macht door was toen nog Belarus aan Rusland over te ongebroken. leveren. Every Day. Art. Solidarity. Resistance geeft een indrukwekkend overzicht van de geëngageerde praktijk van veelal jonge, Oost-Europese kunstenaars. Hun gezamenlijke netwerk omspant Vilnius, Krakau, Poznan, Warschau, Wroclaw, Praag, Wenen, Gent, Amsterdam (Rietveld Academie, Rijksakademie) en New York. Opvallend is de verwevenheid met Duitsland. Ook bij de financiering speelden maar liefst zes Duitse particuliere stichtingen een rol. Een jaar geleden was het Europese geloof in kunst als soft power nog ongebroken. De vrijheid van de kunstenaar als inspiratie voor de vrijheid van de burger. Artistiek engagement als bron van democratisering. Door elke dag te protesteren zou Loekasjenko uiteindelijk van het toneel verdwijnen. En daarna zouden ook de dagen van Poetin geteld zijn. Op 24 februari heeft de hard power van het Russische leger die hoop de bodem ingeslagen. Inmiddels heeft het Mystetski Arsenal met enkele culturele partners het Ukrainian Emergency Art Fund opgericht dat onafhankelijke kunstenaars, curatoren en cultuurwerkers in de Oekraïne ondersteunt om hun werk voort te zetten. Zie voor informatie en donaties: http://ueaf.moca.org.ua De digitale 3D-versie van Every Day. Art. Solidarity. Resistance kun je bekijken op: https://artarsenal.in.ua/en/vystavka/ evere-day-art-solidarity-resistance. Je vindt daar ook een pdf van de begeleidende brochure. DINGEMAN KUILMAN

&paper 4/2022

ondertussen in...

BRUSSEL This is what you came for — De expositie is gewijd aan de laureaat van de Belgian Art Prize 2021, beeldend kunstenaar en filmmaker Els Dietvorst (1964, Kapellen). Zij is gefascineerd door vraagstukken als migratie, racisme en klimaatverandering. De tentoonstelling vindt plaats op en tussen twee plekken in Brussel en is een mix tussen sculptuur, installatie, video en performance, geïnspireerd op de bijna rituele handelingen die Dietvorst begon tijdens de lockdown. — T/m 21 juli in Bozar en De Centrale. bozar.be Rinus Van de Velde — Als zelfverklaarde sofareiziger vertelt Rinus Van de Velde (Leuven, 1983) vaak verhalen over imaginaire reizen en fictieve ontmoetingen met figuren uit de recente kunstgeschiedenis. De expositie in Bozar nodigt uit om de kunstenaar te vergezellen op zijn innerlijke reis, langs werk dat varieert van tekening tot sculptuur, installatie en film. — T/m 15 mei in Bozar. bozar.be

DEN HAAG

Gino Severini, Blauwe Danseres, ontwerp 1912, uitvoering ca. 1951. Te zien in Kunstmuseum Den Haag.

AMSTERDAM I Will Survive — Het Stedelijk wijdt een solotentoonstelling aan de Duitse kunstenaar Hito Steyerl (1966, Munchen). Haar vaak ontregelende videoinstallaties nemen de onderlinge verbanden tussen kunst, samenleving, geavanceerde technologie en het neoliberale kapitalisme kritisch onder de loep. — T/m 12 juni in het Stedelijk. stedelijk.nl Tastbare futiliteit — De films van Guido van der Werve gaan over de nutteloosheid van het bestaan en tonen tegelijkertijd de eindeloze schoonheid ervan. U herinnert zich zijn werk wellicht door de extreme inspanningen die hij daarin vastlegt: hij rende bijvoorbeeld twaalf uur onafgebroken rondjes om zijn huis of legde een triatlon van 1700 kilometer af. EYE toont

het eerste overzicht van zijn werk. — T/m 29 mei in EYE.

eyefilm.nl BASEL Georgia O’Keeffe — 'Men neemt zelden de tijd om een bloem echt te bekijken. Ik schilder ze groot genoeg voor anderen om te zien wat ik zie.' Dit citaat uit 1926 is een rode draad geworden in de kunst en het leven van de Amerikaanse schilderes Georgia O’Keeffe (1887-1986). — T/m 22 mei in Fondation Beyeler.

fondationbeyeler.ch BERLIJN Why are you angry? — Paul Gauguin verliet de kunst metropool Parijs, zijn vrouw en vijf kinderen in 1891 om een spirituele en artistieke zoektocht naar Frans-Polynesië te beginnen. Hij bleef er wonen tot aan zijn dood in 1903 en maakte

enkele van zijn meest bekende schilderijen. De tentoonstelling benadert Gauguins werk en zijn voorstelling van een aards paradijs vanuit verschillende, kritische perspectieven en nodigt hedendaagse kunstenaars Angela Tiatia, Yuki Kihara, Nashashibi/Skaer en Henri Hiro uit om hun zienswijzen in te brengen. — T/m 10 juli in Alte Nationalgalerie. smb.museum A Manifesto of Fragility — De expositie laat een aangrijpend hoofdstuk in de moderne geschiedenis van Beiroet herleven: de periode tussen de Libanoncrisis van 1958 en het uitbreken van de Libanese burgeroorlog in 1975 die getekend was door onder andere een artistiek kosmopolitisme en grote politieke tegenstellingen in Beiroet. — T/m 12 juli in Gropius Bau. berlinerfestspiele.de

Rondom Mondriaan — Ter gelegenheid van het Mondriaan jubileumjaar – de kunstenaar werd 150 jaar geleden geboren – presenteert het Kunstmuseum een tentoonstelling waarin het laat zien hoe Mondriaan zich bewoog tussen zijn vrienden en tijdgenoten, en hoe groot zijn artistieke invloed is op de kunstenaars na hem. Naast werk van Mondriaan (het Kunstmuseum heeft met driehonderd werken de grootste Mondriaan collectie ter wereld in huis) is er werk te zien van onder andere Bridget Riley, Fred Sandback, Rob van Koningsbruggen, Bob Bonies, Isa Genzken en Remy Jungerman. — Vanaf 2 april t/m 25 septemer in het Kunstmuseum.

kunstmuseum.nl Kunst na Auschwitz — In de tentoonstelling Kunst na Auschwitz komen het werk van Boris Lurie (1924 -2008) en Wolf Vostell (1932 – 1998) samen. Deze twee kunstenaars stelden vanaf eind jaren vijftig de Shoah op een radicale wijze centraal in hun kunst. In een periode waarin de oorlog voor velen onbespreekbaar

was, confronteerden zij de kijker juist met het pijnlijke verleden en leverden zij kritiek op de naoorlogse consumptiemaatschappij die doordenderde alsof er niets was gebeurd. — T/m 29 mei in het Kunstmuseum. kunstmuseum.nl

FLORENCE Il rinascimento — Twee Florentijnse musea tonen samen een grote presentatie over Donatello (1386-1466), een van de belangrijkste Italiaanse Renaissance-meesters. Zijn werk wordt afgewisseld met die van andere kunstenaars zoals Brunelleschi, Masaccio, Andrea Mantegna, Giovanni Bellini, Raphael en Michelangelo. De expositie reist in het najaar door naar Berlijn. — T/m 31 juli in Palazzo Strozzi en Musei del Bargello. palazzostrozzi.org

LONDEN The World of Stonehenge — Een expositie die niet alleen de fascinerende historie van Stonehenge vertelt maar ook laat zien dat 5000 jaar geleden de leefomgeving van Europeanen al voortdurend aan verandering onderhevig was als gevolg van immigratie en uitwisseling. — T/m 17 juli in het British Museum. britishmuseum.org

&paper 4/2022

Surrealism Beyond Borders — Wat is surrealisme? Het is geen stijl, zegt Tate Modern, maar een gemoedstoestand. Het wil de werkelijkheid ondermijnen om het griezelige in het alledaagse te vinden. Het museum zegt ook dat surrealisme tot nu toe te kleinschalig werd gepresenteerd, met een focus op de kunstscene van Parijs in de jaren twintig. Deze tentoonstelling toont Surrealistische kunst van over de hele wereld en uit meer dan 50 jaar. — T/m 29 augustus in Tate Modern. tate.org.uk

OSNABRÜCK 13 April, 13 April, 13 April — Kunstenares Mounira Al Solh (Beiroet, 1978) woont en werkt in Libanon en Nederland. Voor deze expositie verdiepte zij zich in het leven en werk van de schilder Felix Nussbaum. Net als Nussbaum in zijn tijd confronteert Al Solh zichzelf met haar eigen kwetsbaarheid, intieme verlangens, hoop, wonden en pijn in de vorm van zelfportretten. — T/m 13 november in het Felix-Nussbaum-Haus.

museumsquartier-osnabrueck.de METZ

Lubaina Himid — De oorspronkelijk in theaterontwerp geschoolde kunstenares Lubaina Himid (Zanzibar, 1954) mocht in 2017 de Turner Prize in ontvangst nemen. Ze staat bekend om haar

innovatieve benadering van schilderen en zij engageert zich in de Britse Black Arts beweging. – T/m 2 oktober in Tate Modern.

tate.org.uk

Le Musée sentimental d’Eva Aeppli — De retrospectieve gewijd aan Eva Aeppli nodigt de bezoeker uit om haar textiel werk te ontdekken dat het museum als het hoogtepunt van haar kunst beschrijft. In dit ‘sentimentele museum’, geïnspireerd op dat van Daniel Spoerri in het Centre Pompidou in 1977, gaan haar werken in dialoog met die van Jean Tinguely, Niki de Saint Phalle, Louise Bourgeois, Annette Messager en Sarah Lucas. — Van 7 mei t/m 14 november in Centre Pompidou Metz.

centrepompidou-metz.fr

PARIJS Charles Ray - De beelden van de Amerikaanse kunstenaar Charles Ray (Chicago, 1953) stellen de kijker graag de meest basale vragen over kunst. Wat zien we? Wat is een sculptuur? Tegelijkertijd met de expositie in Centre Pompidou presenteert ook La Bourse de Commerce een expositie van Charles Ray. — T/m 20 juni in Centre Pompidou.

centrepompidou.fr Lumières de Finlande — De vierde expositie in een reeks over Scandinavische kunstenaars wijdt het Petit Palais aan de

Finse schilder Albert Edelfelt (1854-1905). Aan de hand van een honderdtal werken volgt de bezoeker Edelfelts carrière, van zijn studietijd in Antwerpen en later in Parijs waar hij zich ook vestigde, tot zijn jaarlijkse reizen naar zijn geboorteland. — T/m 10 juli in Petit Palais.

petitpalais.paris.fr ROME Scarpi/Olivetti — Maxxi richt de schijnwerpers op de buitengewone samenwerking tussen de architect Carlo Scarpa en het Italiaanse bedrijf Olivetti. De handtekening van hun samenwerking die van 1956 tot 1978 duurde, drukte een stempel op de Italiaanse architectuur van de twintigste eeuw. — T/m 29 mei in Maxxi. maxxi.art

ROUBAIX Kunst die met zijn tijd meegaat — In dit eerbetoon aan Boris Taslitzky (1911-2005) schetst het museum het leven van de schilder voor de achtergrond van de kunstgeschiedenis van de 20e eeuw. Taslitzky, die niet alleen getuigde van de ingrijpende veranderingen van zijn tijd, maar er ook toe bijdroeg, verklaarde dat heel zijn leven getekend was door oorlog. Hij voelde zich verantwoordelijk als mens en als kunstenaar en pleitte daarom voor een ‘realisme met sociale inhoud’. — T/m 29 mei in La Piscine. roubaix-lapiscine.com

WENEN Edvard Munch. Im Dialog. — De Albertina presenteert meer dan zestig werken dan Edvard Munch (1863–1944) samen met werken van ondere andere Georg Baselitz, Andy Warhol, Miriam Cahn, Peter Doig, Marlene Dumas, Tracey Emin en Jasper Johns. Het verbindende element, zo schreef een recensent, is het naar buiten keren van het innerlijke leven, ‘de bijna exploderende emoties, de uitdrukking van lijden, eenzaamheid, ziekte. Welkom bij de club der zielen’. — T/m 19 juni in Albertina. albertina.at 

Albert Edelfelt, Enfants au bord de l’eau, 1884. Helsinki, Ateneum Art Museum, Finnish National Gallery Collection Ahlström © Finnish National Gallery / Hannu Aaltonen. Te zien in het Petit Palais in Parijs.

1 0 AP RIL — 11 SEP T E MBER 2022 M U S E U M H E L M O N D. N L

ZOUT 4

Articles inside

an olaerts

De aanhoudende honger van Walter Van den Broeck

pleased to meet you

De innerlijke reis als illusie

podcast

Kinderen van de welvaart

Dj De Gehaakte Muts

Onze oren waren dicht

feuilleton