Bosanski književni jezik od prvih pisanih spomenika do gramatičke norme Piše: Šejla Kolubčić Bosanski jezik se kroz dugu historiju svoga razvoja nalazio na mnogobrojnim prekretnicama, koje su negirale njegovo postojanje. Unatoč neiscrpnim pokušajima negiranja bosanskoga jezika, svijest o njegovom postojanju i historičnosti ni u jednoj fazi njegovog razvoja nije zamrla. Dug razvojni put bosanskoga jezika zastrt je utemeljenim dokazima njegovog postojanja, koji i danas prkose vremenu i svjedoče o njegovoj dubokoj historičnosti.
Bosanski jezik je samostalno počeo da se razvija od XI vijeka, nastankom prvih pisanih spomenika na bosanskom narodnom jeziku. Natpis sa crkve u Kijevcima kod Prijedora iz XI vijeka predstavlja najstariji sačuvani trag bošnjačke pismenosti na
glagoljici. Iz XII vijeka posebno su bitna dva sačuvana rukopisa: Grškovićev i Mihanovićev odlomak, koji svjedoče o glagoljskoj pismenosti i crkvenoj književnosti Bosne i Huma. Ćiriličkih spomenika je sačuvano dosta više, u njih je uvrštena specifična bosansko-humska epigrafika: natpisi na građevinama i natpisi na kamenu nadgrobnih spomenika-stećaka. Natpisi na stećcima predstavljaju jedan od najorginalnijih tokova pisane riječi narodnog jezika na području Bosne i Hercegovine. Umjetnost stećaka razvija se u vremenu od XIII do XVI vijeka. O raširenoj ćiriličkoj pismenosti u Bosni svjedoči i najstariji pisani spomenik bosanskoga jezika - Humačka ploča. Pretpostavlja se da je nastala u X ili XI vijeku.
Najstariji pisani spomenik na narodnom jeziku svjetovnog karaktera je Kulinova povelja iz 1189. godine. Povelja predstavlja najstariji državni dokument kod svih južnoslavenskih naroda i država. Njen značaj se ne ogleda samo u historiji bosanskoga jezika, ona predstavlja materijalni dokaz historijskog i pravno-političkog postojanje Bosne.
Početak druge faze razvoja bosanskoga književnog jezika obilježava dosljednost upotrebe bosančice, koja je imala značaju ulogu u diplomatskim kontaktima sa evropskim zemljama. U period od XV do XIX vijeka pišu se mnoga književna i naučna djela na orijentalnim jezicima (arapskom, turskom i perzijskom). Bošnjački pisci ovog perioda pišući svoja djela na orijentalnim jezicima unose i fragmente bosanskoga jezika u duhu narodnog poetskog izraza. Prvi tursko-bosanski rječnik Potur-Šahidija (Makbuli-arif) iz 1631. godine je jedan od najstarijih rječnika na južnoslavenskom prostoru. Autor Muhamed (Mehmed) Hevaji Uskufi je ovim rječnikom sagradio ubjedljiv historijski dokaz postojanja bosanskoga jezika. U ovom period dolazi i do pojave alhamijado literature, koja predstavlja poseban vid književnog stvaralaštva na bosanskom jeziku arapskim pismom. Narodna književnost Bošnjaka svjedoči o neprekidnoj upotrebi bosanskoga jezika, unatoč jakoj vezi sa orijentalnim jezicima. Posebno mjesto zauzimaju naše narodne balade Hasanaginica, Smrt Omera i Merime, epske junačke pjesme i sevdalinke. Godine 1850. u Beču je potpisan Književni dogovor između najuglednijih gramatičara i književnika toga vremena. Potpisnici Dogovora su smatrali da za osnovu zajedničkog jezika treba uzeti “južno narječje” tj. Vukov hercegovački i Gajev štokavsko-ijekavski dijalekt kao književni. U Bečkom književnom dogovoru se ne spominje bosanski jezik, a bosanska tradicija naučno se negira i prešutkuje. Oko sto godina kasnije Novosadskim dogovorom (1945) jezik u BiH se imenuje kao srpskohrvatski/ hrvatskosrpski, a naziv bosanski je istisnut iz upotrebe. Godine 1878. povlačenjem Turaka i dolaskom Austro-Ugarske u Bosnu arebica se i dalje upotrebljava, dok bosančica iščezava. U ovom period
20
