PDF BESI KURDÎ HEJMARA 26

Sal 5

2022/1/30

Hejmar 26

Diclepress13@gmail.com

ÊZIDYATÎ SER Û MALE; Ş.DIJWAR MÎNAK E Azad Hisên:

Pêwîste gelê me di sala nû de li ser xeta şehîdan têkoşîn bike SEKNA ÎDEOLOJÎK FORMA ESAS A PARASTINA REWA YE

Ş: HISEN XELEF MIRAD

DICLE

Lêkolîn, Belge û Lêgerîn Jimar: 26 RÊBENDAN : 2022

DI VÊ HIJMARÊ DE DIVÊ SALA 2022’YAN BIBE SALA AVAKIRINA XWERÊVEBERIYÊ 4 YÊ DERÎ JI PÊKERA ŞARISTANIYÊ RE VEKIRIYE, AQILÊ ANALÎTÎK E 5 HER YEK JI WAN ARŞÎVEKE ZINDÎ YE 15 SEKNA ÎDEOLOJÎK FORMA ESAS A PARASTINA REWA YE 20 ÇANDA ZAGROS PEYAYÎ WARÊ SUMERIYAN BÛYE 24 MIROV DIKARÊ BI SIHETÊKÎ BAŞ DI JIYANÊ BI ARAMÎ BIJÎ 28 PÊŞENGÊ PARASTIN, RIZGARKIRIN Û AVAKIRINA ŞENGALÊ BÛ 32 JI EDŞANÊ HETANÎ NAÎROBÎ 36 HESEN ZÎREK DIYARDEYÊ MUZÎKA KURDÎ 38 MERWAN BEDEL DIKARÎ HEVALTIYA JINA AZAD BIKE 40 DENGÊ DEFÊ JI DÛR VE XWEŞ E 43 ÎDEOLOJIYA BAVIKANÎ, MILKIYETA TAYBET Û QURBANA DESTPÊKÊ; JINA DAY ÎK 44 ÊZIDYATÎ SER Û MALE; Ş.DIJWAR MÎNAK E 50 WÊ ŞENGALA AZAD BI SER KEVE 53 AZAD HISÊN: PÊWÎSTE GELÊ ME DI SALA NÛ DE LI SER XETA ŞEHÎDAN TÊKOŞÎN BIKE 56 KOMPLOYA NAVNETEWÎ ÇEWA PÊK HAT?!

58 DI OLA ÊZDÎYA DE “KEVNEŞOPÎYA BISKÊ” 67 ‘PARLAMENTERÊN PDK’Ê ARTÊŞA IRAQÊ BI SER ŞENGALÊ DE DIŞÎNIN’ 71 HESEN HECÎ: XELKÊ ÊZIDÎ DIVÊ HÊVIYÊ JI DEWLETA IRAQÊ NEKE 72 JINÊN ÊZIDÎ: EMÊ RÊ NEDIN PEYMANA 9’Ê COTMEHÊ 75

Xwediyê Kovarê û Rêvebera weşanê:

Faris Herbo Xidir

Cigirê Rêveberê weşanê: Sikran Ridînî Meshuc el.şemerî Berpirsê weşanê:

Azad Ebdal kirêt Desteya Weşanê:

- Xelîl Murad Şilo - Omran Sekran Ridînî - Îbrahîm Emo Kiçî Sepandin û Derhênerî:

Qasim Xelif Abdulla HÎWA AHMED OMER Navîşan:

Şengal -SincarTel: 07504197663 07500496100

E. mail: Diclepress13@ gmail.com

Hejmara Roxstgirtin Li Sendîkaya Rojnamevanî îraqî

1773

JI EDÎTOR

SALA 2021’AN SALA BERXWEDANA ÊZÎDÎXANÊ BÛ!

DIVÊ SALA 2022’YAN BIBE SALA AVAKIRINA XWERÊVEBERIYÊ

Xwendevanên hêja!

Di sala 2021’an de gelê me li

Şengala berxwedêr salekî tijî bi berxwedan û têkoşînê derbas kir.

Bi destpêkirina salê re gelê me li hemberî pîlana qirêj a hikumeta Kazimî û PDK’ê ya ji bo tine hesibandina îradeya Êzîdiyan, dest bi têkoşîneke xweragirî kirin û ev têkoşîn heya dawiya salê jî bênavber dewam kir.

Di sala 2021’an de neyarên navxweyî û yên heremî li hemberî gelê me di aliyê siyasî de nekarîn tiştêkî li Şengalê bi dest bixin. Di asta herî jor de di êrişên li hemberî tevgera azadîxwaz a gelê me de, li çiyayan arteşa wan tar û mar bû, ango di aliyê leşkerî de li hemberî hêzên parastina gelên me bin ketin.

Li seranserî sînorên Kurdistanê bi balafirên bêmirov û bikaranîna

teknîka pêşkeftî li dijî tevgera azadîxwaz şerek dan meşandin. Her gava ku didîtin wê serkeftinê bi dest nexin, bi riya teknîka pêşkeftî êrişî Şengala pîroz kirin. Di sala 2021’an de berdêlên bêhempa hatin dayîn. Fermandar Hesen Seîd, Merwan Bedel û gelek şehidên din li ber vê axa pîroz a Êzîdîxanê hatin dayîn. Tevî van hemû êrîş û qurbaniyên ku me dane jî gelê me û sazî û rêxistinên Xweseriya Demokratîk a Şengalê bêdudilî di nava berxwedanê de bûn û bi israr bûn. Ji bo parastina maf û azadiya xwe di nava berxwedanê de bûn. Ev berxwedana ku gelê me li Şengalê nîşan da, ji hêzên herêmî, navxweyî û navneteweyî re îspatkir ku wê radestbûnê qebûl neke û ji bo têkoşîna xwe wê paşde gavan navêje.

Di heman demê de, ev berxwedaniya gelê me yê Êzîdî nîşaneya zindîbûna îradeya serbixwe ya têkoşînê ye ku êdî ti kes bêyî ku hesab ji vê îradeyê bike nikare di Şengalê de mayînde be.

Bi hemû awayî sala 2021’an ji bo gelê me sala berxwedan û zindîbûna rêxistînî û îradeyê bû.

Neyarên gelê me jî çi gava nekarîn bi rêya siyasî gelê me teslîm bigrin, bi rêya hewayî û teknolojiya leşkerî êrişî gelê me kirin. Ev jî nîşaneya lawaziya wan e. Divê ev berxwedaniya gelê me ya li hemberî neyaran, di sala 2022’yan

de bibe berxwedanekî rêxistinî û bibe hêza pêşxistina sîstema Xweseriya Demokratîk a Şengalê.

Li Iraqê bi giştî her çiqasî hilbijartin çêbû û niha pêvajoya avakirina hikûmeta nû berdewam dike jî, asoya wê hikûmetê ji niha ve xuya ye ku nikare daxwazên gelê Iraqê çareser bike. Bi pişt guh xistina îradeya gelan kes nikare di Iraqê de bibe xwedî hêza çareseriyê.

Ji bo vê jî guncavtirîn sîstema ku bikare nûnertiya hemû hêz û aliyên bike, hemû aliyan tevlî çareserkirina pirsgirêkan bike, sîstema Xweseriya Demokratîk û Konfederalîzma Demokratîk e.

Civaka me ya Êzîdî divê di sala nû ya 2022’yan de ji her demî zêdetir peywendiyên di navbera xwe, hêz û aliyên siyasî û pêkhateyên civakî, sazî û dezgehên heremî û navdewletî yên Êzidiyan de pêş bixin. Divê civaka Êzidî yekîtiya xwe ava bike û hêzên xwe bike yek. Pêwîst e bizanibe ku ti hêzek wan naparêze û heta dawiyê rêzê ji îradeya wan re nagire. Ji ber van sedeman divê gelê me sala 2022’yan bike sala xurtkirin û mîsogerkirina sîstema xweseriya demokratîk. Ji ber ku avakirin û parastina sîstema xweseriya demokratîk yekane riya parastinê ye û hebûna gelê me garantî dike.

..........

Diclepress13@gmail.com

FIKRÎ

5

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

ABDULLA OCELLAN

HÊZA AQILÊ CIVAKÎ

YÊ DERÎ JI PÊKERA ŞARISTANIYÊ RE VEKIRIYE, AQILÊ ANALÎTÎK E

Heya ku hêza asta zekayê ya di

cûreya mirov de û pêwendiya wê ya xweser bi pêvajoya civakî re neyê têgihîştin, ti derfetên çareserî yên ji bo pirsgirêkên di derbarê civakê de nikarin bi şayanî werin nirxandin. Pîvandina potansiyel a asta zekayê ya di qonaxa mirov de wekî cûre, dibe ku weke destpêk mijareke supekulativ be û ev gengaz jî nebe. Lê bi diyardeya şer a di dîroka mirovahiyê de ku di mercên roja me ya îro de jîngehê aniye ber şêmûga tunekirineke tam, bi têra xwe diyar bûye ku em bi zekayeke pirr cewaz re rûbirû ne. Tê têgihîştin û heta weke ku hatibe îspatkirin ku tenê bi tehlîlên çînî, bi reçeteyên aborî, bi tedbîrên siyasî û bi danehevên herî zêde yên

desthilatî û dewletê, mirov nikare pêşî li rûxanên ekolojîk û civakî bigire. Eşkere ye ku pêdivî bi wê yekê heye ku pirsgirêk hîn bi koktir were girtin dest.

Bê gûman bi dirêjiya çaxan li ser hêza aqil hatiye rawestîn. Ez tiştekî pirr nû nabêjim. Ez dixwazim diyar bikim ku ji her demê bêhtir girîng bûye ku mirov balê bikişîne ser aliyekî cewaz ê aqil.

Pêwendiya aqil bi civakê re eşkere ye. Mijarek e ku her çavdêrek ji rêzê ya/yê dîrokê dikare tê derxe ku eger civak pêş nekeve, aqil jî pêş nakeve. Ya ku pêwîst e were têgihîştin ev pirs e: Gelo hebûna civakî bi kîjan mercan rewatiyê dide aqil? Bi ti mercên rewatiya civakî nikare were têgihîştin wan rûxanên jîngeh û civakê, ku mod-

ernîteya kapîtalîst, bi taybetî serweriya kûrewî ya fînans-sermaye ya dema nêzîk, bi rêya ‘aqilê hêmayî’, mzintirîn karan bi dest xist û bû sedema wan. Vê yekê eşkere ye ku ti awayê civaka biexlaq, biazadî û siyasî lêxistin(spekulasyon) a ‘aqilê hêmayî’pesend nake. Ê baş e, bendavên rewatiya civakî çawa û ji aliyê kê, kîjan hişmendî û navgînan ve hate parçe weslekirin? Kî ne yên xwedî rola avakirin, restorekirin û bijûndarkirinê li hemberî hêza aqil? Bi kîjan rêsa û navgînan berpirsyar in ji pêkanîna vê rolê? Van pirsgirêkan jiyanî ne û teqez wê bersivên xwe bixwazin.

Ez pirr girîng dibînim ku I. Wallerstein bi girîngiyeke mezin radiweste li ser derketina pergala ku

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

navê ‘sîstema cîhanî ya kapîtalîst’lê datîne. Wekî din, ez hewldana Fernand Braudel jî, ku mijarê bi rêya hema hema rokirin û pîvanê tehlîl dike, pirr asoveker dibînim. Her wisa fêrkariya qismî ya tehlîlên Samir Amin ên li ser kapîtalîzmê jî heye, ku mijarê bi taybetî têkildarî rûxîna şaristaniyên Îslamî yên Rojhilata Navîn digire dest. Gelek ramannas bi hestiyarî nêzîkê vê mijarê dibin. Encamên hevbeş ên ku xwe gihandinê, dizivirin li derdora lewaziya kevneşopa Ewrûpa ya dewletê, jihevketina dêrê û tarûmarkirina şaristaniya Îslamê ya ji aliyê Moxolên Cengiz Xan ve.

Kapîtalîzm, ku tê dirûvandin weke şêrekî di qefesê de, di encama pêşketinên ku bi dest dixe, di bin van mercan de bi rêya sûdwergirtina ji vebûna derî, pêşî li Ewrûpaya Rojava zal bûye û paşê êrîşên xwe li hemberî tevahiya Ewrûpa, Emerîkaya Bakûr û, ber bi roja me ya îro ve, li hemberî tevahiya cîhanê bi serkeftî temam kiriye.

Ew hêza ku berê di qefesê de dihate ragirtin, hatiye ser serweriya cîhanê. Û serwerên berê jî hatine girtin nava qefesa ji hesin. Girtina civakê nava qefesa hesin ji aliyê Leviathan ve bi awayê sinêdetî tê ziman. Girtina civakê ji aliyê modernîteya kapîtalîst û birokrasiya wê ve nava qefesa ji hesinbêjeya navdar a Max Weber- tê kirin mijara gotinê. Bi vî rengî tê pêşkêşkirin ew tabloya wehîm a civakî, ku tevahiya sosyologên navdar, pirr vekirî jî nebe, hinekî jî bi psîkolojiya tewanbariyê, bi tirsonekî û bi pistepistê dixwazin wê

6

FIKRÎ

Diclepress13@gmail.com

Ya rastîn ew e ku mirov nirxeke mezin bide aqil.

Aqilê civakî rastiyek e. Civak bi xwe ew qad e ku têde aqil kom dibe.

Qet wateya wê nîn e ku mirov bêhêvî be

bînin ziman.

Ez bi xwe bi awayekî berfirehtir û girêdayî bi sîstema şaristaniya navendî li vê pirsgirêkê dinêrim.

Heta ez dihizirim ku pêwîst e pirsgirêkhinekî jî bi dîroka pêşketina aqilê hêmayî, analîtîk, ve were têkildarkirin. Ew gava ku aqilê analîtîk di sîstema şaristaniya navendî de avêtiye, bê gûman di wesfa dêwane de ye. Lê hemû pêkateyên şaristaniyê bandoreke dirûv derdixînin holê. Bandoreke din a girîng, were destnîşankirin weke gihîştina aqilê mirov bo şiyana çareseriya analîtîk, bi rêya bidestxistina taybetmendiya hêmayî, bi qasî pêkera şaristaniyê girîngiya

Diclepress13@gmail.com

wê heye. Ji ber ku yê derî ji pêkera şaristaniyê re vekiriye, aqilê analîtîk e.

Hemû zîndewer heya mirov, bi rêgezên şaşnebar ên aqil dixebitin. Ev şêwaza aqil, ku em dikarin jê re bibêjin aqilê xwezayî yan jî hestî, meyldarê navajoyî ye. Bandorbûyîn bi dayîna bertekên pirr ji nîşka ve, tê karakterîzekirin. Bandor-bertek a di nebat û lawiran de di vê mijarê de pirr fêrkar e. Jiyana xwe, ku ji xwezêdekirin, xweparastin û xwe-xwedîkirinê pêk tê, bi aqilê navajoyî bi şêwazeke pirr fêrbûyî didin meşandin. Para şaşîtiyê ew qas hindik e, bi qasî ku mirov dikare bibêje tine ye. Ez alî

FIKRÎ

Marks ji bo pere dibêje‘banûya metayan’. Di rastiyê de ev rol bêhtir a jinê ye.

Banûya rasteqîn a metayan, jin e. Ti têkilî nîn e ku jin têde neyê pêşkêşkirin

7

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

girê wê yekê me ku ev mijar were veguhastin qada hebûnên nezîndewer jî. Ji bo mînak, eger em erdkêşiya cîhana me weke aqilekî navajoyî bihizirin(ez wisa dihizirim), her objeya wê, heta her piçika wê, bandora wê yê dehf û kêşanê di rêjeya hêza xwe de dijî. Reva ji bandorê pirr sînordar e. Tenê dibe ku di hêza tîrêjê de ji vê bandorê rev çêbibin. Di vê wateyê de ji min re zêde têrker xuya nakin wan felsefeyên ku gerdûnê bêrêgez û serberdayî dihesibînin. Pêwîst e pirr were rawestîn li ser wê nêrîna ku dibêje ‘gerdûn bi zekayeke diyar tevdigere’.

Meteliya di zekaya mirov de şiyana wê/yî ya binpêkirina vê zekaya gerdûnî ye. Belkî ev awayê zekayê(zekaya analîtîk) bi mînaka tîrêjê ji bo mirov weke raseriyek jî were şîrovekirin. Lê em ê çawa tehlîl bikin bi nakokbûna wê ya bi pirraniya raser a şêwaza aqilê gerdûnî re? Belkî ‘teorema kaosê’mijarê bi qismî rave bike.

Weke tê zanîn, di teoriya kaosê de di nava bêpergaliya mezin de li pergalê tê gerîn. Pergala bê kaos ne gengaz e. Aliyên mafdarî û rastî yên di vê nêzîkatiyê de nikare were înkarkirin. Lê pirsgirêka li vê derê ev e bê ka wê jiyana mirov a di bin bandora vê kaosa(alozî û qeyran jî tê de) civakî de karibe çi qas dem û di nava ciyekî çawa de were dewamkirin. Ji ber ku dem û ciyê civakê yê xweragirtina li hemberî pêvajoyên kaotîk sînordar e. Eger demajo pirr dirêj bibe û cî(jîngeha ekolojîk) bi rengekî pirole were rûxandin, dibe ku vê yekê dawî

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

8

FIKRÎ

Diclepress13@gmail.com

li civakan bîne. Em çavdêrî dikin ku di dîrokê de gelek civak ketine nava van rewşan. Dema em dizanin ku mirovan bi dirêjiya demajoya dirêj(zemanê %98’ê jiyana wan), ku bi awayê komcivakên hema hema hoveber hebûna xwe didan berdewamkirin, di vê dorhêla kaotîk de dijiyan. Zemanê jiyana ku di bin pergalên neolîtîk û şaristaniyê de derbas bûye di bin %2 de ye. Bi kurtasî, eger zemanê kaotîk dirêj bibe, vê yekê belkî jî bi tevahî dawî li jiyanê nehîne. Lê vê carê xeterî hîn cewaztir e. Di navbera pêvajoya kaotîk a berî û piştî şaristaniyê de cewaziyeke eşkere heye. Şaristanî jîngehê, ne tenê ji bo civaka mirov, lê ji bo tevahiya zîndeweran jî kişandiye nava sînorên xeteriyê. Ya xirabtir jî ew e ku sermaye û desthilatî, ku di singê civakan de ne, weke şêwaza qansêr(bi awayekî pirole bajarbûn, çînbûna navîn,bêkar mayîn, netewperestbûn, zayendbûn û zêdebûna şênî, ku nikare pêşî lê bê girtin) her saet xwe belav dikin.

Dewamkirina vê mezinbûna şêwaza qansêr a bi awayê heyî bi serê xwe, wê wisa bike ku mirov bi findê li klana beriya şaristaniyê bigere. Pêvajoya kaotîk ku bi qansêrê ve hatiye, dibe ku bêhtir ji pergalên nû, bi mirina civakê jî bi dawî bibe. Em darazeke nitrandî nakin. Mirov û zanyarên ku xwe berpirsyar dibînin di vê mijarê de her roj darazên hîn girantir dikin.

Dikare were pirsîn bê ka pêwendiya pêşketinên kanserolojîk ên civakî, bi aqilê analîtîk re heye. Wê demê, em vî aqilî ji nêztir ve nas

Diclepress13@gmail.com

bikin. Aqilê hêmayî rola pêşeng leyîstiye. Em dîmena herî eşkere ya vê yekê di bihurana ji zimanê nîşaneyî(bi giranî livên bedenî ye) bo zimanê hêmayî de dibînin. Êdî gengaz dibe ku di şûna livên bedenî de bi hin komikên dengan(ên ti pêwendiyeke wan a fizîkî û biyolojîk bi yên destnîşankirî re tune ye), ku li ser wan lihevkirin çêdibe, pêwendiyên watedar deynin. Ji bo mînak em ‘çav’bigirin dest: Tevî ku ti pêwendiyeke fizîkî ya komika deng bi çav re tine ye, her kes ên li ser vê pênaseyê li hev bikin, wê ji dengê ‘çav’, di aqilê xwe de çav zindî bikin. Avabûna zimanê hêmayî wisa ye. Her çend xebatên antropolojîk destpêka vî zimanî têkildar kiribin bi komên Homo Sapiens(nêzîkî 50-60 hezar sal berê) ku pêla dawî ya ku koka wê Efrîkaya Rojhilat e pêk anîn, lê hemfikir in ku peqîna xwe ya rastîn di erdnîgariya Rojhilata Navîn de pêk anî. Bi taybetî komên ziman ên Aryen û Semîtîk vê tezê xurt dikin.

Bandoreke mezintirîn a pêkateya zimanê hêmayî li ser raman çêbûye. Belkî jî ya yekem a ji şoreşên herî mezin ên hişmendiyê ye ku mirov ji zimanê bedenê rizgar bibe û di şûna wî de bi peyvan bihizire. Vê yekê li milekî qutbûna cûreya mirov ji cîhana lawiran bi lez dike; li milê din jî livîneke mezin dide qezenckirin ji bo ku civak li derdora avabûnên zimanê hemêyî kom bibin. Ji ber ku yên heman pergalên dengan diaxivin, herku diçe hem weke hîn cewazbûyîtir û hem

FIKRÎ

jî weke bidestxistina hêza zeka, yekîneyên xwe pêş dixin. Êdî zimanên hêmayî, nasnameyên civakan diyar dikin. Şoreşa neolîtîk bi tevkariyên girîng ên vî zimanî pêk hatiye. Zor e ku mirov bi zimanê nîşaneyê xwe bigihînê vê qonaxa şoreşane. Ji ber ku pirr li ser hatiye rawestîn ka mirov paşê çawa derbasî şaristaniyê bûye, ez ê dubare nekim. Lê bikêrhatî ye ku mirov bi têra xwe baş zanibe ku quntarên sîstema çiyayên Zagros û Toros ku jê re tê gotin ‘Kevana Berdar’û deştên Mezopotamya rola dergûşa dayikê ya pêşketinan leyistine.

Yên tên vegotin bandora erênî ya aqilê hêmayî radixin ber çavan. Lê fikareya wî jî pêwîst e mirov di wê yekê de bibîne ku qutbûna ji jîngehê dide destpêkirin. Civakên berî vê, civakên jîngehî yên xwezayî ne. Ew jî di hembêza xwezayê de ne, heman weke ku di têkiliya dayik û zarok de tê dîtin. Lê hêza ramana hêmayî vê pêdiviya jiyana bi vê şêwazê lewaz kiriye. Ji ber ku civaka nû, bi zimanê xwe yê nû jîngehê binav dike, lewre rêya bikaranîna nû jî vedike. Ev rê, rêya serweriyeke mezin e li ser cîhana nebat û lawiran. Şêwazên raman ên berê zimanê hêmayî, her tim bi aqilê hestî dihatin pêkanîn. Taybetmendiya herî bingehîn a aqilê hestî ew e ku weke hêmanên jêveneger ên di bandor û bertek a wî de bi hestên xwe dihizire. Ji dil e, bê derew e û ji hîleyan dûr e. Wisa bi hêsanî nikare were nîşandan ku dayikek li beramberî zarokên xwe, ji bilî jidiliyê, bi rengekî derewçîn û

9

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

Jin hatiye kirin yekemîn koleya malê. Ev pêvajo bi qurufandin, zordarî, tecawuz, heqaret û komkujiyên tirsnak barkirî ye. Rola ku jê re hatiye dayîn ew e ku ji pergala bimulk re, bi qasî ku pêwîst be, ‘haveyn’hilberîne.

Bîrdoziya xanedaniyê pirr girêdayê vê haveynê ye. Jin di nava vê statuyê de mulka teqez e. Ew qas mal û namûsa xwediyê xwe ye ku nikare tew rûyê xwe jî nîşanî kesekî din bide

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

bi hîle tevgeriya be. Aqilê di cîhana nebat û lawiran de jî bi vî awayî dixebite. Em her tim dibînin ku dema şêr tê dîtin, aqilê di lawirên nêçîrê de heman weke xwe li hestên wan diteyîse. Di herduyan de jî hîle tine ye. Lê yek dikare di zimanê hemayî yê mirov de hezar û yek ramanên bihîle, biderew û yên nejidil(yên hestîtî di xwe de wernagirin) bixwîne. Xeteriya mezin a vê şêwaza raman, wê rûxana xwe ya mezin a rastîn bi bihurana bo şaristaniyê nîşan bide.

Ramana analîtîk ku bi navgîniya zimanê hêmayî pêk tê, di daneheva sermaye û desthilatî de rola destnîşankar dileyîze. Ev raman, di serî de bi rêya bikaranîna hêza xwe ya ku xwe dispêre derewan, bi hîle ye û ne ji dil e, di warê dîlgirtin û mêtina civakê de şiyaneke mezin qezenc dike. Weke tê zanîn, lobên pêş ên rast û çepê yên di mêjiyê mirov de, di mijara van herdu zekayan de sazbarî qezenc kirine. Ew loba ku têde ramana analîtîk pêk tê, beşa herî dawî ye ku pêş ketiye.

Wekî din hemû beşên din ên bedenê şopên zekaya hestî di xwe de werdigirin. Dema ku beşa ramana analîtîk raserî qezenc dike, bandora xwe çêdike li ser ramana ku şopên tevahiya bedenê di xwe de werdigire. Û ev pêşketin her diçe ji nû ve şêwe dide tevahiya karakterên mirov. Ev pêşketineke seyr e. Eger di aliyê erênî de were bikaranîn, dikare cîhanê ji bo cûreya mirov veguherîne ciyekî‘cejna herheyî’. Lê eger di aliyê neyînî de were xebatinadin, dikare cîhanê li hemberî pirraniya raser û zîndew

10

FIKRÎ

Diclepress13@gmail.com

Dema ku beşa ramana analîtîk raserî qezenc dike, bandora xwe çêdike li ser ramana ku şopên tevahiya bedenê di xwe de werdigire. Û ev pêşketin her diçe ji nû ve şêwe dide tevahiya karakterên mirov

erên jîngehê veguherîne dojehê jî. Heman weke hêza nuklearî ye.

Bikaranîna vê enerjiyê di xizmeta civakê de, bi şertê ku pirr baş were kontrolkirin, wê gelek feydeyan pêşkêş bike. Lê dema neyê kontrolkirin, tê zanîn ka di mînakek piçûk a Çernobîlê de(lê ya herî tirsnak, a bikarhatî ya di şer de ye) rê li ber çi cûre encaman vedike.

Ez di aqilê analîtîk de hinekî xeteriya teqîna nuklear a bêkontrol dibînim. Ez di wê baweriyê de me ku, ji xeteriyê jî wêdetir, civakê û jîngehê bi xwe herku diçe dide ber bombardûmana nuklearî.

Bombeyên aqilê analîtîk ê di destê û bin fermana sîstema cîhanî ya

Diclepress13@gmail.com

kapîtalîst de, bêyî ku pêdivî bi bombeya nuklearî ya cuda hebe, civakê û jîngehê ji niha ve guhastine ber perava rewşa nêjînbariyê.

Bê gûman zimanê hêmayî û ramana analîtîk bi serê xwe tiştên neyînî di xwe de wernagirin, lê tenê mercên guncav ji neyîniyê re pêşkêş dikin. A ku zincîra rastîn a neyîniya dide destpêkirin, pêşketina di emrazên sermaye û desthilatiyê de ye. Sîstema daneheva sermaye û desthilatiyê, ku em wê weke ‘şaristanî’ dikin têgîn, ji ber sedema karakterê hebûna di cewhera xwe de, neçar e ku derewçîn û bihîle be, her wisa bêpariya ji zekaya hestî di xwe

FIKRÎ

Hemû zîndewer heya mirov, bi rêgezên şaşnebar ên aqil dixebitin.

Ev şêwaza aqil, ku em dikarin jê re bibêjin aqilê xwezayî yan jî hestî, meyldarê navajoyî ye

11

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

de werbigire. Emrazên zordarî û mêtingeriyê li ser xurek û ewlehiyên kesên din têne damezirandin. Lê pêdiviya xwezaya jiyanê ye ku wê vana bê bertek neyên pêşwazîkirin. Domandina wan, ancax bi du rêyan gengaz dibe; yan bi hêza nerm a pêkanîner a rewatî ya bîrdoziyê, yan jî bi hêza zora tazî ya desthilatiyê. Rastiyeke dîrokî ye ku kontrol bi pirranî bi van herdu rêyan tê pêkanîn. Sermaye û desthilatî hebûnên wisa ne ku tenê tema serî li hîle, derew û zorê were dayîn, dikarin bêne pêşxistin. Beşa sereke ya mêjî tam jî di vê qonaxê de merca guncav jê re pêşkêş dike. Em dikarin ji vê re bibêjin bandora şewişîn û paşevejkirinê jî.

Dema em bi vê paradîgmayê li dîroka şaristaniyê binêrin, em ê bibînin ku zêdebûnên çîn, bajar û desthilatî pêkhateyeke mezintirîn a ramana analîtîk çêkirine.

Di pêvajoyên şaristaniyê de çend rawestgehên mezin hene. Pêvajoyên şaristaniyê ku di navbera salên 4000-3000 B.Z. de destpê kirin, di nava civakên Sumer û Misirê de, ku şaristaniyên resen in, pêkateyên mezin ên hişmendiya analîtîk ava kirine, ku bandorên xwe yên efsûnker îro jî didomînin.

Mirov dikare hemû şopên pêkateyên hişmendiyê, ku bi dirêjiya dîroka şaristaniyê hatine pêşxistin, di van şaristaniyan de bibîne. Em hemû mînakên xwepêşandanên civakî dibînin, bi awayên wan ên avakirî li vê derê bi şêweya resen, ku ji matematîk heya biyolojî, ji nivîsê heya felsefeyê û ji olê heya

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

Şer, weke êrîşên bixof ên talanê, qata zemîn a vê şaristaniyê ne. Ew aqilê ku li ser vî zemînî bilind dibe di wateya xwe ya rastîn de bêaqiliya herî mezin e.

Sazbariyeke din a serweriya bîrdozî jî ew e ku vê bêaqiliyê, vî aqilê sûç, vî aqilê şer, vî aqilê bihîle û derewan, bi kurtasî vî aqilê daneheva sermaye û desthilatî, dapêçe, wî bi rêya berevajîkirinê nîşan bide, her wisa wî pîroz bike û wî bike Xweda

12

FIKRÎ

Diclepress13@gmail.com

hunerê mora şaristaniyê di xwe de werdigirin. Qanaxa GrekoRomen vê pêvajoya avakirinê hîn zêdetir zengîn kiriye û kariye jîriya di pêkateya xwe ya analîtîk de pêş ve bibe. Pêvajoyên Ronesans, Reform û Ronakbîrî, ku piştî bengava kurt a di Ronesansa Îslamî de pêk hatin, ramana analîtîk guhastine xala lutkeyê.

Elbet divê tevkariyên şaristaniyên din jî, di serî de yên şaristaniyên Çîn û Hindê, di van hemû pêvajoyên dîrokî de werin girtin ber çavan. Ev şaristaniya pênc hezar salî dikare were nirxandin weke yekûna qalibên metafizîkê jî ku mezin dibe weke qansêreke dêw, ku li gorî mantiqê xwe ji diyalektîka jiyanê qut dibe. Em weke ‘dîrok’dixwînin wan pêşketinên ku daneheva sermaye û desthilatiyê di rehendên dêwane de diteyisînin di tevahiya pêkhateyên hunerî, felsefî, olî û zanistî de ku ji mîmariyê heya muzîk û wêjeyê, ji fizîkê heya sosyolojiyê û ji mîtolojiyê heya ol û felsefeyê. Şer, weke êrîşên bixof ên talanê, qata zemîn a vê şaristaniyê ne. Ew aqilê ku li ser vî zemînî bilind dibe di wateya xwe ya rastîn de bêaqiliya herî mezin e. Sazbariyeke din a serweriya bîrdozî jî ew e ku vê bêaqiliyê, vî aqilê sûç, vî aqilê şer, vî aqilê bihîle û derewan, bi kurtasî vî aqilê daneheva sermaye û desthilatî, dapêçe, wî bi rêya berevajîkirinê nîşan bide, her wisa wî pîroz bike û wî bike Xweda. Dema em hemû bawerî û huneran û qalibên ramana analîtîk, ên bi dîroka şaristaniyê re di nava hev de pêş

ketine, ji nêz ve lê bikolin, wê zor nebe ku bêne tespîtkirin, rastiyên ku em wan di rexneyan re derbas dikin.

Em dikarin tenê di ronahiya van rastiyên dîrokî de wate bidinê bê ka cinawirê kapîtalîst(Levîathanê Hobbes) çawa ji qefesê derketiye. Ez bi girîngî dikirpînim ku ev cinawir, ne tenê bi rêya sûdwerirtina ji lewaziyên sedsala 16., reva ji qefesê pêk aniye.

Ez dixwazim mînaka jinê ji ber vê mijarê tehlîl bikim û bi vî rengî dawî li vê beşê bînim. Bê gûman lêkolînên femînîst bi pêşketinên hê nû, tevkariya girîng dikin ji bo ku rastiya jinê ronî bibe. Lê baweriya min ew e ku van xebatan di rêjeya mezin de di mercên serweriya aqilê zilam de têne meşandin.

Bi zêdeyî reformîst in. Lê di girîngiya jiyanî de ye ku di nava tevahiya hîmiya wê de nêzîkatî ji vê mijarê re were nîşandan.

Lêkolînên biyolojîk di cûreya mirov de rola kok a jinê ronî dikin. Ê ku di rastiyê de ji gewdeyê qut bûye ne jin e, lê mêr e. Hestîtiya jinê, ji ber wê yekê ye ku ji diyalektîka çêbûna gerdûnî bi rengekî pirole ji rê derneketiye. Bi taybetî hêştina wê ya di serdema şaristaniyê de di asta ya herî binî de, bandora xwe kiriye ku vê rewşa xwe bigihîne heya roja îro.

Aqilê jinê yê dagirtî bi hestan, ji alî aqilê mêr ve her tim tê xwestin weke ‘kêm’û weke karaktera jinê bi xwe were teyîsandin. Aqilê mêr çend operasyonên mezin li ser jinê daye meşandin û dide meşandin: A yekemîn ew e ku jin hatiye

Diclepress13@gmail.com

kirin yekemîn koleya malê. Ev pêvajo bi qurufandin, zordarî, tecawuz, heqaret û komkujiyên tirsnak barkirî ye. Rola ku jê re hatiye dayîn ew e ku ji pergala bimulk re, bi qasî ku pêwîst be, ‘haveyn’hilberîne. Bîrdoziya xanedaniyê pirr girêdayê vê haveynê ye. Jin di nava vê statuyê de mulka teqez e. Ew qas mal û namûsa xwediyê xwe ye ku nikare tew rûyê xwe jî nîşanî kesekî din bide.

Ya duyemîn ew e ku navgîna seksê ye. Seks di tevahiya xwezayê de bi xwezêdekirinê ve têkildar e. Armanca seksê ew e ku jiyan were berdewamkirin. Rola rastîn di însanê mêr de, bi taybetî li gel dîliya jinê û bi giranî di pêvajoya şaristaniyê de, ji seksê re, ji teqîna arzûya seksî re û ji pêşketina wê ya şewş re hatiye dayîn. Heyamên ganê yên di lawiran de, ku pirr sînordar in(bi pirranî salane ne), di însanê mêr de tê xwestin were zêdekirin hema hema heya bîst û çar saetan. Jin, ber bi roja me ya îro ve navgîneke wisa ye ku seks, desthilatî, arzûya seksê timî li ser wê tê ceribandin. Êdî cudatiyên di navbera malên taybet û kerxaneyan de wateya xwe wenda kirine. Ji ber ku her der û her jin weke mal û jina giştî û taybet têne hesibandin.

A sêyemîn ew e ku kedkara bêmize û bê bergîdan e. Hemû dijwariyên karan, bi wê têne kirin. Lê gerewa wan ew e ku hinekî dîtir neçarî ‘kêm’bûyînê bibe. Ew qas hatiye piçûkxistin ku bi rastî jî dipejirîne ku li gorî mêr pirr ‘kêm’maye û heya jê tê xwe bi destê mêr û serweriya wî re ber dide.

FIKRÎ

13

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

Ya çaremîn ew e ku metaya herî zirav e. Marks ji bo pere dibêje‘banûya metayan’. Di rastiyê de ev rol bêhtir a jinê ye. Banûya rasteqîn a metayan, jin e. Ti têkilî nîn e ku jin têde neyê pêşkêşkirin.

Her wisa ti qad nîn e ku jin têde neyê bikaranîn. Lê bi yek cewaziyek: her çend gereweke pejirandî ya her netewek hebe jî, ev bergîdan di jinê de ji bêrûmetiyeke qirase pêk tê, em ji rûreşiyeke qirase ya ‘evîn’ê bigirin heya forta“keda dayikan nayê sencandin”.

Piştî ku aqilê mêr(aqilê hezar û yek cûre hîle û derewan, ê cinawiriya şer, ê şewşiya bîrdozî, bi kurtasî aqilê ku civak û jîngehê dirûxîne, her wisa aqilê analîtîk, ku ji bilî dengê vingî-vala, ti deng dernaxe.), ku şaristaniyê ew kiriye

14

FIKRÎ

Diclepress13@gmail.com

cinawir, vê kiryarê rewa dibîne li jinê, ku nikare bê wê bijî, ma wê çi nehîne serê civaka mirov û jîngeha wê?! Rawestandina vî aqilî, ancax bi wê yekê gengaz dibe ku mirov exlaqê civakî û palîtîkaya civakî, ku ji aliyê wî ve hatine rûxandin, berî her tiştî deyne şûna wan a resen. Hîn rasttir, mirov dikare ancax li ser wê bingehê destpêkek bike. Tenê ji ber sedema rola ku aqilê analîtîk di rehendên ku gihîştiyê de di tevahiya neyîniyan de dilîze, girîngiya pêşxistina şaristaniya demokratîk li hemberî sîstema şaristaniyê, careke din bi hemû sotîneriya xwe weke erkek li pêşiya me ye. Ya rastîn ew e ku mirov nirxeke mezin bide aqil. Aqilê civakî rastiyek e. Civak bi xwe ew qad e ku têde aqil kom dibe.

Qet wateya wê nîn e ku mirov bêhêvî be. Dengekî din jî heye ku ji hemû pîroziyan diherike û dibêje: “Me aqil da we. Tenê bes e ku hûn wî ne di rêya şer de, lê di rêya xêrê de bi kar bînin. Wê demê hûn ê her tiştên ji bo we pêwîst bi dest bixin!” Divê bi rastî jî em vî dengî bibihîzin û jê fêm bikin. Her wisa dengê wijdanê, anku dengê jêneger ê exlaqî jî, ku jê re tê gotin; ‘aqlê selîm’, vê yekê dibêje. Dîsa ew dengê ku dixwaze pêdiviya pêhesandina hunerê azadiyê, ku jê re tê gotin polîtîkaya civakî, bi cî bîne vê yekê dibêje. Xebatên ji bo civaka demokratîk, pratîka vî dengî ne. Û sîstema şaristaniya demokratîk, teoriya vî dengî ye.

......

Diclepress13@gmail.com

ÇAND

15

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

CIVAKÊN XWEZAYÎ BI ÇI AWAYÎ BÛN?

HER YEK JI WAN ARŞÎVEKE ZINDÎ YE

MEHSUM BAGOK

N askirin û hîskirina wan, girîng e. Ew bi xwezayî endamên govend

û stranbêjiyê ne. Ew bi xwezayî helbestvan, şanoger û sînemavan in. Ên ku li ser wan mijaran tecrûbe qezenc dikin, êdî nav û dengê wan belav dibe. Civak xwe bixwe çanda xwe pêş dixe û şahiyên xwe li dar dixe. Şahî jî beşeke jiyana civakê ne. Asta çandê li ser manewiyet û zindîbûna civakê, cihekî wî yê diyar heye.

Mijareke ku pir girîng jê re were dayîn û projeyên wê pêş bikevin, çand e.

Dengbêjên Şengalê; bi xwezayî û weke berdewamiya çanda xwe heya îro hatine. Şêwazê dengbêjên Herêma Şengalê xweseriyeke xwe ya meqaman jî heye.

Stranbêj û lêkolînvanên muzîkê, vê rewşê baştir dibînin û dizanin.

Mijarên dengbêjiya wan, serpêhatiya wan e. Li ser xweşî û nexweşiyan, stran gotine. Her stranek xwediyê naverokeke kûr û biwate ye. Stranên li ser xweza, govend, şahî, egîdî û berxwedan, xemgînî û fermanan dibêjin. Di mijara dengbêjiyê de, Herêma Şengalê dewlemend e.

Piraniya dengbêjan bi temenê xwe mezin in. Li gel wan danehevek pir hêja û ji zêr û elmas bi qîmetir kom bûye. Divê dengê wan were tomarkirin û wateya stranên wan were nivîsandin. Bi vî awayî dê arşîveke pir dewlemend derkeve pêşberî civakê. Ew kar jixwe ji bo civakê ye da ku nifşên nû bikarin fêr bibin û li ser wan arşîvan lêkolîn û perwerdeyê pêş bixin. Di vê mijarê de, ji bo dengbêjên herêma Şengalê arşîvek were amadekirin û parastin, wê gelekî baş be. Dema ku arşîv pêş bikeve, êdî çand jî tê parastin û bi

parastinê pêşketin jî pêk tê.

Dengbêjên pir hêja li Herêma Şengalê hene Her yek ji wan arşîveke zindî ye.

Hêj jî jiyan dikin û divê qedrê wan hebe û daneheva li gel wan were arşîvkirin. Ew kesên hêja beşek ji dîroka zindî ne. Ew danehev were nirxandin û bi gel re were parvekirin, wê çand winda nebe. Dengbejên hêja, xwediyê ked û navdar, weke Biroyê Şerqî, Qiçê Hemê, Qasimê Meyrê, Şêxmûs, Qepal, Xidir Feqîr û Pîr Mico bi vê wesîleyê em bi bîr tînin.

Dengbêj gelek mijaran bi gotinan pênase û şîrove dikin û peyre jî stranên xwe dibêjin. Ji ber ku balê bikişînin li ser stran an jî dengbêjiya xwe, destpêkê civatê germ dikin û gelek caran bi tiştên civakî jî, civatê geş dikin. Ka em li civateke dengbêjên Êzdiyan guhdar bikin, gelo beriya stranên xwe, civatê çawa germ û geş dikin?

Dengbêj beriya ku stranan bibêjin,

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

guhdarvan û temaşevanên xwe amade dikin. Ji ber ku şevbêrka dengbêjan ku ji aliyê civakê ve weke şevxweşk jî tê gotin, bi kelecan derbas bibe wê ya dikin.

Dengbêjekî me mînakek ji nava jiyana civakê wiha parve dike: Li herêmê çend kesên ku bi taktîkên diziyê bi nav û deng hebûn. Bi awayekî jêhatî û serkeftî çalakiyên diziyê pêk tînin. Kesên wilo weke mêrxaz têne nirxandin. Ew, diziyê ji derveyê civaka xwe ya Êzîdî pêk tînin.

Mirovek di mijara aboriyê de feqîr bûye, nikare debare xwe bike. Ew xwedî malbat e û zarokên wî jî hene. Ew mirov ji koma dizên bi nav û deng re rewşa xwe dibêje û ew jî dixwaze ku tevlî wê koma dizan bibe. Ew jî dixwaze bibe diz da ku karibe debara malbata xwe bike. Koma dizên bi nav û deng ji xwe re dibêjin; “ Eger em wî kesî tevlî xwe bikin, dibe ku bibe belaya serê me, ew ne jêhatî ye û wê bibe sedema eşkerebûna diziyên me. Em tiştekî bikin da ku xwe ji wî mirovî xelas bikin”.

Koma dizin bi nav û deng bi taktîkên xwe filîmekî tînin serê wî mirovî û jê re dibêjin; “ were em ê îşev biçin diziyê.” Ew jî bi kêfxweşî û bi hêviyeke mezin tevlî plansaziya wan dibe. Wê rojê şev pir tarî ye. Koma dizên bi nav û deng endamê nû dixin nava xwe û çend caran di nava kolanên bajarê Şengalê de digerînin. Bi wê geryana zêde, dixwazin wî şaş bikin da ku cihê diziyê nas nake û nizanibe ku diçe diziya kê. Tevr û bêr dixin destên wî û jê re dibêjin; “ vî dîwarî bikole û qul bike heya ku em werin.” Ew jî dest bi kolana dîwarî dike. Dîwar jî dîwarê mala

16

ÇAND

Diclepress13@gmail.com

Apê Şemo bi berfirehî ew mesele bi me re parve kir, lê me bi kinahî anî li ser ziman. Li gorî Apê Şemo ev bûyer rast e û rewşeke bi vî rengî jiyan bûye

wî ye, ango dîwarê xaniyê xwe dikole.

Dema ku dengê kolanê tê û dîwar qul dibe, malbata wî pê dihesin.

Bavê wî li mal e û ji neviya xwe re dibêje; “diz hatiye, xencera min bîne!” Bi lez û bez xencer ji kalo re tîne. Dema ku diz dîwar qul dike û derbasî hundirê xanî dibe, şev jî pir tarî ye, kalo û diz hev du digirin. Diz ji mirovê kal xurtir e.

Mirovê kal ji nişka ve ji neviya xwe re dibêje; “ çirayî pêxe!” Kalo dixwaze diz nas bike. Dema ku keça ciwan çirayê pê dixe, çi bibîne baş e? Wa ye diz hatiye diziya mala xwe, diz bavê keça ciwan e, diz kurê mirovê kal e.

Di wê şeva tarî de bav, kur û keç

Diclepress13@gmail.com

hev girtibûn, di nava gengeşiyê de bûn. Bi pêxistina çirayê re êdî her tişt zelal dibe. Bavê keçikê hatibû diziya mala xwe. Ew jî di taktîkan de, pisporiya koma dizan a bi nav û deng diyar dike û bi vî awayî ew koma dizan digihêjin armanca xwe.

Dengbêjê me dema ku bi kelecan, ew bûyera diziyê digot, guhdarvan jî bi meraqî ew dişopandin û guhdar dikirin. Dema ku axiftina dengbêj bi dawî bû, rewşek an jî fîlmekî trajîk û pêkenok derketibû holê. Bi vê ya temaşevan û guhdarvan ketin hîqehîqê û dengê kenê wan bilind dibû. Atmosfereke pir germ, zindî û bi coş derketibû holê. Ûslup û xîtabeta deng

ÇAND

Keça Şengalî, Xezalê tînin konê Paşê. Zarokên Xezalê jî bi tena serê xwe dimînin di şikeftê de. Dema ku bavê her du zarokan Heseno tê şikeftê, dibîne ku Xezal nîn e

17

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

bêjan jî, weke helbest an jî weke çîrok û filmekî bû. Êdî wan zemîn û atmosfera bi coş amade kiribûn. Diyar e ku ew karê xwe baş dizanin. Şevbêrka dengbêjiyê pir xweş derbas bû. Yek stranê dibêje û diqedîne, îcar dengbêjekî din dest pê dike. Bi stranan bersiv didan hev du. Miqam, rûçik û awirên çavên wan, li gorî wateya stranê dihat guhertin. Ew guhertin bi çavan xuya dikir, ew jî ne bes e, tevgerên wan ên bi destan stran bi coştir dikir. Dengên xwe nizm dikirin û carinan jî bilind dikirin.

Civakên ku bi xwezayî jiyan dikin, bi xwezayî endamên govendê, stranbêjî, şanogerî, helbestvanî û sînemageriyê ne. Ên ku li ser wan mijaran tecrûbe qezenc dikin, êdî nav û dengê wan belav dibe. Civak xwe bi xwe çanda xwe pêş dixin û şahiyên xwe li dar dixin. Şahî jî beşek ji jiyana civakê ye. Çand li ser manewiyat û zindîbûna civakê cihekî xwe ya diyar heye. Mijareke ku pir girîngî jê re were dayîn û projeyên wê werin pêşxistin, çand e.

Kesayetên civakên xwezayî sade ne û paqij in. Ew bi xwezayî pispor in. Di mijara teqlîtkirinê de pir jêhatî ne. Ew di pênasekirina tiştan de mijaran gelekî xweşik li hev tînin. Ew mirov tiştên nava xwezayê ji nabeta bigire heya lawiran, ji kanî û robaran bigire heyanî çeman, ji deryayan bigire heya esîmanan, ji stêrkan bigire heya heyv û rojê, dikarin wan tevan di kesayet û jiyana civakê de bînin gel hev û pênase bikin. Zimanê ku ew bi kar tînin, biçûk û mezin ji axiftinên wan fêm dikin. Ew dikarin bi mînakekê, serpêhatiyên civakê yan jî bi gotineke pêşiyan pir

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

Kesayetên civakên xwezayî sade ne û paqij in. Ew bi xwezayî pispor in.

Di mijara teqlîtkirinê de pir jêhatî ne. Ew di pênasekirina tiştan de mijaran gelekî xweşik li hev tînin.

Ew mirov tiştên nava xwezayê ji nabeta bigire heya lawiran, ji kanî û robaran bigire heyanî çeman, ji deryayan bigire heya esîmanan, ji stêrkan bigire heya heyv û rojê, dikarin wan tevan di kesayet û jiyana civakê de bînin gel hev û pênase bikin

18

ÇAND

Diclepress13@gmail.com

tiştan bidin naskirin, qanih û çareser bikin. Divê were bawerkirin ku gelek ji wan mijaran dikarin bibin roman , filmên sînemayan û şano.

Straneke dengbêjan, dikare dîroka gelan ronahî bike. Her gotinek bi agahî û tecrûbe ne û dîrokeke zindî raber dikin. Weke mînak; Şemo Milhîm Husên temenê wî 80 sal derbas kirine. Daneheva li gel wî bi zêran jî peyda nabe . Ew dîrokeke zindî ye û li ser dengbêjiyê bi me re hin agahî parve kirin.

Apê Şemo Milhîm Husên li gundê Duguran e. Ew ji eşîra Simoqiyan e. Li pêşiya hewşa xwe, bi kopalê destê xwe em li ser pêyan pêşwazî kirin. Ew li gorî temenê xwe, kesayeteke zindî ye û bîra wî jî xurt e. Lê guhên wî hinekî giran bûne.

Ji bo ku neçe leşkeriya dewletê, temenê xwe mezin nivîsandibû. Li gorî nasnameya Iraqê, temenê wî

101 sal e.

Ew gelekî qewl, destan û stranên dengbêjiyê dizane. Tecrûbeya jiyana wî û mijarên ku bihîstine li gel wî daneheveke pir hêja û birûmet daye çêkirin. Ew pirtûkxaneya zindî ye. Di mijara çandê de xezîne ye. Weke din li ser pir mijaran xwedî nêrîn e. Diyar e ku çavdêriyên wî pir bi wate ne.

Apê Şemo hêj di 12 saliya xwe de mijarek ji bavê xwe guhdar kiriye.

Bavê wî jî helbestvanekî xurt bû.

Ji bavê xwe jî pir tişt fêr dibe. Apê Şemo mijareke ku rast hatiye jiyankirin, bi me re parve dike û em jî lê guhdar dikin. Li gorî ragihandinên wî, Sultan Selîmê Osmanî di pêşengtiya fermandarê xwe yê bi navê Hafîd Paşayî bi hêzeke mezin êrîşî herêma çiyayê Şengalê dike û çiyayê Şengalê dorpêç dike. Lê, beriya vê êrîşa artêşa Împarato-

Diclepress13@gmail.com

riya Osmanî ya li herêma Şengalê, bûyerek hatiye jiyankirin û Apê Şemo pir bi berfirehî bûyerê tîne ziman.

Bi navê Heseno kesek heye. Ew xortekî Êzîdî ye û ji herêma Şêxan a ji derdora Laleşê ye. Ew keçeke ciwan direvîne. Navê keçikê, Xezal e. Ji keçikê re, Xezala Elî Firî tê gotin. Elî bavê Xezalê ye. Ew ji herêma çiyayê Şengalê ye. Piştî revandinê, malbata Xezalê aştiyê nakin. Wan helwest daniye. Ew revandinê qebûl nakin. Piştî çend sal li ser revandinê, Heseno û Xezal li çiyayê Şengalê di nava şikeftekê de jiyan dikin. Xwe bi vî rengî diparêzin. Çiya jî bi vî rengî ji wan re dibe stargeh.

Yek keçik û yek jî lawik du zarokên wan çêdibin. Rojekê Heseno diçe derve da ku pêwîstiyên malbata xwe pêk bîne. Çûye tiştan bîne

ÇAND

19

ji bo zarokên xwe. Di wê demê de dorpêçeke fermanê heye.

Artêşa Împaratoriya Osmanî ku di pêşengtiya Hafîd Paşa de hatine herêma çiyayê Şengalê. Di heman demê de hêzek ji wan jî bi pêşengtiya Silêman Paşa hatiye herêmê Dema ku leşker li nav çiyayan digerin, du leşker li ber deriyê şikeftê jin û zarokan dibînin. Ew jin jî Xezal e. Ew leşkerên Osmanî ku girêdayî Silêman Paşa ne, tên û Xezalê bi zorê digirin û dibin cihê Silêman Paşa. Silêman Paşa biryargeha xwe ango konê xwe li nêzî bajarê Şengalê li Solaxê daniye.

Keça Şengalî, Xezalê tînin konê Paşê. Zarokên Xezalê jî bi tena serê xwe dimînin di şikeftê de. Dema ku bavê her du zarokan Heseno tê şikeftê, dibîne ku Xezal nîn e.

Heseno ji zarokên xwe pirsa diya wan Xezalê dike. Zarok jî dibêjin; ‘leşker hatin û dayîka me birin.’Bi wê agahiyê Heseno li pey Xezalê dikeve. Heya Heseno şopa Xezalê dibîne, sê roj derbas dibin. Heseno bi şev xwe digihîne konê Silêman Paşayê Osmanî û wî dikuje û Xezalê ji destê wan xilas dike û bi hev re vedigerin şikefta xwe. Çar birayên Xezalê hene. Piştî tiştên ku qewimîne, Heseno agahiyê dişîne ji malbata Xezalê re. Malbata Xezalê jî bi birayên Xezalê re têne çiyayê Şengalê û têne şikeftê.

Birayên Xezalê bi kuştinê, wê ceza dikin. Piştî kuştinê birayên Xezalê keça wê bi xwe re dibin û kur jî ji Heseno re dimîne. Heseno kurê xwe digire û dibe memleketê xwe herêma Şêxan (Laleşê) û li derdora Lalêşê bi cih dibe.

Apê Şemo bi berfirehî ew mesele

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

bi me re parve kir, lê me bi kinahî anî li ser ziman. Li gorî Apê Şemo ev bûyer rast e û rewşeke bi vî rengî jiyan bûye. Jixwe gelek mirovên Êzîdxanê jî ev bûyer bihîstine û bûyerê tînin ziman. Gava ku li ser bûyerê agahiyên Apê Şemo bi dawî bûn, êdî bi stranî jî, ji me re got. Li ser vê bûyera ku bi rastî çêbûye, stran tê gotin. Piştî ku Heseno kuştina Xezalê dibîhîze, digirî û strana “Karxezala Çiyayê Şengalê”dibêje .

Di wê şeva tarî de bav, kur û keç hev girtibûn, di nava gengeşiyê de bûn.

Bi pêxistina çirayê re êdî her tişt zelal dibe. Bavê keçikê hatibû diziya mala xwe. Ew jî di taktîkan de, pisporiya koma dizan a bi nav û deng diyar dike û bi vî awayî ew koma dizan digihêjin armanca xwe

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

20

GOTAR

Diclepress13@gmail.com

ÇIMA PARASTINA REWA

SEKNA ÎDEOLOJÎK FORMA ESAS A PARASTINA REWA YE

Duran Kalkan

Pbîrdariyê, arastina rewa tê wateya rewşek rewşek bi feraset û weke

takekes û civak rêbazê seknekê ye. Rêber Apo weke xetekê prensîba vê ya bingehîn wiha pênase dike: “hêza me ya binxistina cîhanê jî hebe emê êrîşê ti kesî nekin, cîhan bibe yek û bê ser me de jî emê ti caran dev ji mafên xwe yên rewa bernedin”. Tê wê wateyê ku ev rêbazê sekinandinê rewşa parastinê îfade dike, li hember êrîşan berxwedanê digre nav xwe. Di bin her şert û mercê de tê wateya parastina mefên ku çavkaniya xwe ji bûyîna civaka azad a takekes û mirovbûnê digre, vê erkê parastinê îfade dike.

Vê parastinê jî mirov dikare di sê beşande binirxîne; ev jî weke parastina qada fikrî ango parastina îdeolojîk, dîsa parastina qada civakî ango parastina siyasî û parastina leşkerî ango parastina çekdarî ye. Ji bo takekes an jî civakê parastina îdeolojîk, parastina siyasî an jî parastina çekdarî li hember her awayî êrîşên li ser qada jiyanê rewşa xwe parastinê îfade dike. Parastina îdeolojîk hilberandina raman e û li ser hîmê hûner û wêje tê wateya meşandina tekoşîna îdeolojîk. Parastina siyasî di çarçoveya tevahî rêxistinbûnên aborî, civakî û siyasî de pêşxistina tekoşîna serhildanên demokratîk

e. Parastina çekdarî jî li ser hîmê gerîla û parastina cewherî de di şerê parastina rewa de îfadeya xwe dibîne.

Em heta niha di çarçoveya parastina rewa de li ser serhildan û parastina çekdarî sekinîn. Me çalakiyên gel yên demokratîk û şerê parastina rewa ya bi girêdayî gerîla û parastina cewherî weke feraseta bingehîn a parastina rewa girt dest û nirxand. Bê guman ev xal giringin. Lê belê, yek jê qada herî esasî ya sekin û jiyana takekes û civakê qada ma’anewî, an go qada fikrî û ya îdeolojîk e.

Madem ku parastina rewa weke seknek takekesî û civakî derdikeve pêşberê me, wê demê divê tevahî qadên jiyana takekesî û civakî jî bigre nav xwe. Ji ber vê yekê li gel şerê parastina rewa û serhildanan pêwiste tekoşîna îdeolojîk jî giring bê dîtin, her wiha di pileyek pêş de bê lêkolînkirin û nirxandin. Li gel parastina qada siyasî û çekdarî, di pileya yekem de cîh dayina parastina îdeolojîk di cîh de ye. ji bom înak Rêber Apo jî niha di sekna parastina rewa de ye û tekoşîna parastina rewa dimeşîne. Di her hevdîtinê de ji parêzerên xwe dipirse ka gelo li hemeber wî ti êrîşek heye an nîne, ji wan dixwaze ku ger êrîş hebe him jê re bê gotin û him jî bersiva van êrîşan bê dayîn.

Li hember êrîşan divê bê agahdarkirin ku bikare xwe biparêze.

Rêbertî tevahî gotinên xwe û nivîsên xwe weke tekoşîna parastina xwe pênase kiriye. Herî dawiyê dema parêznameya xwe ya bi

navê Parastina Gelekê pêşkeşkir diyar kir ku li hember tevahî êrîşên îdeolojîkî, bi vê pirtûkê xwe û rastiya serokatiya xwe diparêze.

Ji aliyê din ve jî ev rastiye ku di roja me ya îro de ji sedî dot ê êrîşên li dijî takekes û civakê bûne êrîşên îdeolojîk. Di serdemên berî de di demên ku civak ev qas bi hev re pêwendîdar nebûn, amûrên ragehandinê ev qas pêşketî nebûn, li ser takekes û civakê firkên cûda ev qas bi bandor nebûn, bi kurtahî û bi gotina giştî di dema ku cîhan weke gundek kurewî nebû de êrîşên li hember takekes û civakê jî îdeolojîk û fikrî zêdetir êrîşên siyasî û leşkerî bûn. Desilatdariya siyasî dihat damezrandin, dewlet dihat avakirin, li ser takekesan jî bi girêdayî zor û zextan desilatdariya dewletê dihat pêşxistin. Dîsa şer dihat kirin, civak an bi temamî ji şûr dihatin derbaskirin bi giştî komkujiya fizîkî dihat kirin, an jî bi zora çekan digirtin bin desilatdariyê. Li cihekî dihatin esîrkirin. Bi vê awayî di esas de êrîşên li dijî takekes û civakê bi giranî leşkerî û siyasîbûn. Êrîşên li dijê cîhana ma’newî kêmbûn, bi sînorbûn. Ji berk u di destê desthilatdaran de ew amûr tunebûn. Ji bo pêkanîna vê jî hîn ew qas bi rêxistinkirî nebûn.

Lê belê di nîvê duwemê sed sala 20. de şoreşa zanist û teknîkê di van aliyan tevan de guhertinên bingehîn çêkir. Sîstema dewletparêz a kapîtalîst a ku bi şerên cîhanê tevahî cîhan xistibû bin desilatdariya xwe, dema ku bi

Diclepress13@gmail.com

hêzek wiha re bû yek di êrîşên li dijî takekes û civakan d jî şêweyên nû yên şer ketin rojevê. Ji vê re şerê psîkolojîk û îdeolojîk tê gotin. Serokê DYE’ê Bush jî îlan û îfadekiribû ku şerê cîhanê yê sêyem ê kul i dijî Rojhilata Navîn daye destpêkirin şerek îdeolojîk e. Her wiha qadên şer guherîn.

Aliyê leşkerî ket plana pişt de.

Bêgûman ev nayê wê wateyê ku pevçûnên leşkerî negiringin an jî li ser mirovahiyê metirsiyê çênakin.

Bi girêdayî teknîkê di amûrên şer de jî astekî mezin derketiye holê.

Dibin tehdîta bombeyên nûkleerî de ku di nîvê duwemê sedsala 20. de hat pêşxistin, tevahî mirovahî û cîhan her kêliyê bi tehdîta tunebû re rû bi rûye. Dîsa li holêye ku sîstemên fuzeyan yên ku di astên cûrbecûr de hatine pêşxistin di taktîkên şer de çiqas guhertin

GOTAR

21

çêkirine û li ser jiyana takekesî û civakî çiqas texrîbatên giran re rê vikiriye. Me ev yek herî dawî diş erê DYE-İraqê de bi awayek zelal dît. Bi heman awayî em vê di rastiya xwe de jî dijîn. Li ber çave ku êrîşên dewleta Komara Tirkiyê li hember me pêş dixe xwedî texrîbatên çiqas girane. Ji ber vêyekê ev rastiye ku di taktîkên şer de jî di destê dewletên desilatdar yên li ser cîhanê serweriyê dimeşînin de astekî ku bikarin mirovahiyê deh caran tune bikin heye. Amûrên şer yên pir texrîpkar hatine çêkirin, li ser vê bingehê di taktîkên şer de jî guhertinên giring çêbûne. Wek berî şerên dem dirêj nebin jî ev rastiyeke ku ev ast di her êrîşekê de çiqas wendahiyên giran re rê vedike.

Lê belê ger bê dîqat kirin, ev hêza texrîpkar ê teknîka şer de her ku

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

diçe di tekoşîna berjewendiyan de rewşa bikar anîna amûrên leşkerî û dema wan kurt dike û kêm dike. Di dewsa vê de ji bo li ser takekes û civakê desilatdarî, zext û mêhtîngerî bê domandin û hîn bi qetmer bê pêkanîn weke qada şerê nû şerê îdeolojîk dikeve rojevê. Ji aliyekê ve mirov û civak di bin gefa şerê nûkleerî de nikarin li dijî sîstema desilatdariya heyî derkevin, jê ditirsin û ji aliyê din ve jî cîhana fikrî û rûhî yê takekes û civakan bi girêdayî hêza amûrên ragehandinê digrin bin venêrînê û alîdidin. Ger rûh, hest û fikrê takekes bê alîdan, bikeve bin bandorê, di çarçoveya berjewendiyên sîstema dewletparêz a hiyerarşîk avahî bigre, êdî di bin zext, mêhtîngerî û desilatdariyê de girtina wê takekesê hêsan dibe.

Dîsa ger sekna îdeolojîk û avahiya

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

22

GOTAR

Diclepress13@gmail.com

Bi kurtahî û bi gotina giştî di dema ku cîhan weke gundek kurewî nebû de êrîşên li hember takekes û civakê jî îdeolojîk û fikrî zêdetir êrîşên siyasî û leşkerî bûn raman a civakan bi kar anîna amûrên ragehandinê yên pêşketî bê alîdayîn û li gor berjewendiyên sîstema desilatdar a mêhtînger bê guncawkirin, li hember vê dernekeve, wî red neke, her wiha berjewendiyên xwe û derfetên jiyana xwe bi awayek azad nebîne û li ser vê hîmê bi rêxistin nebe û nekaribe têbikûşe, wê demê civakek wiha di nava sîstemê de girtin, di bin zext û mêhtîngeriyê de hiştin wê hêsan be.

Ji ber vê yekê ev rastiyeke ku di roja me ya îro de bingehê şer di asta îdeolojîk de ye. Tekoşîn û şerên îro tên kirin ji sedî not di asta îdeolojîk de tên meşandin. Bi taybet sîstema kapîtalîst a dewletparêz ji bo tevahî takekesan û civakan li gor berjewendiyên xwe bimeşîne û alî bide, li ser esasê şerê îdeolojîk bi kar anîna her awayê amûr û rêbazan gehandiye pleya jor. Her wiha di tevahî

babetên takekes û civakê de ti tiştek nemaye ku nebe hedefê tekoşîna îdelojîk û nekeve bin bandora vê yekê de. Jiyana mirov û sekna civakî di bin şer û êrîşek wiha de hatiye perçe kirin û her perçeyek wî buye hedefa êrîşan. Ev yek rastiya îro ya tuje ku takekes û civak dijî. Aliyê herî trajîk û bi êş yê vêyekê eve ku bi roxmê rûbirûyê van êrîşan e, ji aliyê kesên din ve tê alîdayîn û xizmetê ji wan re dike, hest, fikir û tevgera wî ji xizmeta wî derketiye û bi temamî ketiyê bin xizmeta sîstema desilatdar jî takekes û civak ne di haya vê rastiyê de ne. Berovajî ketine rewşek wisa ku ew dibêjin qey ev sîstema jiyana ew ketine nav de azadiye, wer hesap dikin ku ew bi hêz dibin û pêşdikevin, her wiha bê ku vê şerê hatiye sepandin ferq bikin bi daxwaz qebûl dikin.

Rêber Apo di qada parastina îdeolojîk de ji bo pêşengiyê bikêşe seknek

saxlem wiha got; “gerîlayê xoşewîst mejiyê xwe û dilê xwe saxlem bigre.”

Ev yek him li hember êrîşên îdeolojîk qezençkirina seknek îdeolojîk îfade dike û him jî li gor vê sekna îdeolojîk bûna xwediyê taktîk û rêbazan û li ser vê esasê meşandina pratîkek serkeftî rave dike.

Niha li gel parastina îdeolojîk parastina siyasî çi digre naveroka xwe? Em dikarin vê weke qada madî, civakî û siyasî ya civakê pênasebikin. Em dikarin qada hilberîna aborî, qada hilberîna civakî û ya kar, dîsa qada siyasî jî di nav de, van tevan jî di çarçoveya parastinê de binirxînin. Ji ber ku ji bom înak, civakên ku hilberîna wan a aborî nîne, li gor gotina berê civakên ku di warê aborî de ne bi sernixwene, civakên nikarin nirxên ji bo jiyana wan pêwîst hilberînin, mehkûmê bendewariyê û koletiyê ne. Ji ber vê yekê hêzên jiyana madî anîna

Diclepress13@gmail.com

asta ku bikare pêwîstiyên takekes û civakan pêşwazî bike giringe. Dîsa ji bo jiyana civakî jî wiha ye. Li hember hemû awayên êrîşan ji bo seknek bi hêz ya civakî bê girtin, di serî de perwerde û tendûrûstî, pêşxistin û ragedarkirina(yetkîn) tevahî qadên jiyana civakî û her wiha astekê tendûrûst ê jiyanek civakî avakirin giringe.

Qada siyasî jî heman awayî ye. Qada siyasî ew qade ku tevahî pirsgirêkên civakî çareser dike, xeta îdeolojîk werdigerîne tekoşîn û rêxistinbûnê.

Sererastkirina tekiliyên civakî û avahîsaziya hudûrîn îfade dike. Ger ev qad jî neyê birêxistinkirin û ragedarkirin, helbet wê tevlêhevî derkevin holê. Wê nakokî û pevçûnên hundûrîn çêbibin. Ji vê jî wêdetir nîzama navxweyî, pêkanîna hevsengiya civakî û bi aheng kirina tekîliyên civakî pêk nayê. Di van mijaran tevan

GOTAR

23

de pêwîste zanebûnekê rast û têrker avabibe. Ji bo qadên aborî, civakî û siyasî bibe xwedî avahiyek ku bikare sekna azad û saxlem yê takekes û civakê pêk bîne, helbet pêwîstiya zanebûnek têrker heye. Pêwîste polîtîkayên ku bikare van pêkbîne ango afirandina plan û projeyan û rêxistin bê avakirin. Aliyê herî bi bandor yê vê qadê aliyê rêxistinbûnê yê. Aliyê herî bi bandor ê qada parastina îdeolojîk hilberîn û perwerde ye, lê yê qada siyasî, ango qada aborî, civakî û siyasî jî aliyê rêxistinbûnê ye. ji berk u di van qadan tevan de pêkanîna pêwîstiyan ancax bi xebatek rêxistinkirî dikare pêkwere. Çi qas civak ji her aliyan ve, bi tevahî beşên xwe ve, bi kurahî bê rêxistinkirin, çareseriya pirsgirêkên aborî, civakî û siyasî, di vana qadan de pêşxistin û bi hêzkirina jiyanê jî ew qas gengaz dibe.

Ji ber vê yekê rêxistinbûna civakî

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

bingehê qada parastina siyasiye. Ev di heman demê de rengek çalakiyê ye. Rêbertiyê ji vê re got çalakiyên pozîtîf. Her wiha zêdekirina hêza jiyana civakî, azad û bi îrade bûn, bi aheng kirina hevsengî û rêveçûna navxweyî helbet bi rêxistinbûnek têrker, tevahî beş di nava xweseriya xwe de pêkanîna rêxistinbûna demokratîk û gehiştina rengê tekîliyek guncav gengaz dibe. Ji desilatdariyê derketina rêvebiriya civakî û kirina koordînasyona kar û rol jî wiha pêk tê. Ji ber vê yekê beşek mezin an jî, ji sedî heştê û not ê parastina siyasî rêxistinbûne, pêkanîna rêxistinbûna cikî û demokratîk e. Divê mirov bi şiklên din de lê negere. Wekî kum e got ev rêxistinbûn meşandina çalakiyên pozîtîf rave dike. Divê mirov li hember zext û êrîşên li dijê civakê aliyê berxwedana demokratîk jî ser zêde bike.

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

24

LÊKOLÎN

Diclepress13@gmail.com

SUMERÎ JI KÛ HATINE?!

ÇANDA ZAGROS PEYAYÎ WARÊ SUMERIYAN BÛYE

HÎWA AHMED

G elek dîrokzan li ser dîroka Sumeriyan sekinîne. Bi teybet

Sumerî ji ku hatine. Ev bûye pirsa tevî dîrokzanê Rojhêlata navîn û dîrokzanin Avrûpî. Serekê van dîrokzanan Samoel Kramer Noah e. Hem Samoel yekemine. Piştî Samoel gelek tiştên nû derketine holê. Zêde xwebat hatine çêkirin.

Niha bila eva vira bisekine em verin ser dîroka kevnar ka çi dibêje.

Di dîroka merivatiyê de teybetiya herî mezin dema Neolîtîke. Piştra jî dema Kalkolîtîk e. Berî neolîtîkê çand bo merivatiyê gelek pêvîst nîne . Levra hêj meriv ji şikefta derneketine. Gera mervatiyê tenge. Zêde lazimî jî tineye.

Meriv her derî ji şikefta xwe ya germ razîne. ji xwe cîhana meri-

va şikefte wana ye. Qasî şikeftê tenge. Kar û bar tineye. Bal meriva ji geliyê wî pêştir cîhan tineye.

Geliyê xwe derneketiye nizane.

Lê dema neolîtîk visa nine. Neolîtîk destpika çanda merivatiyê ye.

Yekemin meriv,gunda avadikin çandinê dikin. Zeviya diçînin.

Dest ji nêçirvaniyê bernedin lê dest bi çandini dikin.

Li kî derê?.

Ev pirs gelek pêvîste. Bersîva gelek pirsa têdane.

Li ku dest pê kiriye.

Li Zagrosê.

Berî zayînê salin 11.000 de li Newala Çorî. Ji wêra tê gotin NEOLÎTÎKA Rojhilata nêzik. Wê demê li Avrûpayê, li Asya Navîn, li Kafkasya,li Afrîka neolîtîk destpê nekiriye.

Neolîtîk; Li Ewropa berî zayînê navbera 5000-6000 salan, li Rusyayê sala 5200 de, li Asya navîn salên 5500 de, li Afrîka Bakûr salên 5000 de destpê kiriye. Di van sala de Zagrosê dema

Kalkolîtîk destpê dike. Piştî Zagros berî her derî Anatolya navîn de neolîtîk destpê dike. Sala 8500 de.Li vir tê xwuya Çanda Zagros qasî 5000 hezar sala berÎ herderî despê kiriye.

Niha em dîsa verne ser pirsa xwe ya berê. Sumerî li ku hatine? Berî Sumerê, berî tevî cîhanê neolîtîk li Zagros dest pê kiriye. Sumerî jî cînarê vê çandê ne. Em li vir evê dibînin. Çanda Zagros peyayî warê Sumeriyan bûye. Sumerî li Zagrosê peyayi sumerê bûne. Li Avrûpayê anjî li Kafkasya anjî li Asya navîn ne hatine. Sumerî berî zayînê sala 5000 de derketine holê.Piştî derbas bûna Zagrosê dema kalkolîtîk.

Dema neolîtîk de merivê Zagros pêştir li tu dera meriva hê ne dizanîn genim biçînin. Hê nêçirvanî dikirin. Ça rabûn li wandera hatin, tu derî nesikinîn heya warê Sumeriyan. Sedemê wê çiye. Li tu derî nesekinîne. Çima nesekinîne.

Ewana warê Sumeriyan nasdiki

Diclepress13@gmail.com

LÊKOLÎN

25

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

Eger zanyar çanda Kurdî rind nas kiriba anjî alî ne girtîba, yanê şovenîzma Avrûpayê ne kiriba bi hêsayî dikarî bi alîkariya Kurdî evê peyvê şirove bike.

Levra Nan Kurdî ye watara, bi awayekî din avtera Kûrdî ye rin heya wira bê bêhn hatin. Çi pêvîstiya deşta sumerê hebû. li ku, li nav Çend salada hatin. Li ku derbasbûn. Netevê Zagrosê ça rê dane wana. Sumerî heya vira hatin qet rêçek pey xwe nehiştin.

Gelek pirsên Wiha. Çûyîna Sumeriyan li Zagrosê em bêjin wekheviya çanda wan bi çanda Zagros ra tînebe dîsa jî meriv dikare bêje li zagros rabûn çûne Sumerê. Lewra cîhekî nêzîk bû. Hêdi hêdi çûn . Nav çend salan çûn. Netewê zagrosê jihev belavbûn. Gelek sedemê viha meriv dikare bêje. Li Zagrosê pêştir ti derî sedem tineye Sumerî li dervayî Rojhilata Navîn werin. Zanyar jî dibêjin Sûmerî li Zagros peyayî Şînar bûne 12000 sal berî zayînê.

Heya niha dîrokzanekî jî ne gotiye livir hatine. Li ber vê yekê hatine. levra nesedmk neyheye nejî belge

hene. Heya niha li tuderî beriya Sumeriyan ne hatiye dîtin ji zagros pêştir.

Hinek bêjê Sumeriyan rengê bêjê vana didin ev sedem bo wana bes tê xwuya, ji bo hatina Sumeriyan li derveyî Rojhilata Navîn. Eger ev besbe bi sedan bêjê Sumeriyan rengê bêjê Zagrosê dide. Her wiha bêjê Kurdan.

Bi Zanîstîna îro meriv dikare evê bêje; Sumerî li zagrosê çûne. Levra çanda Sumeriya gelek xurt bejî lê pêştirî çanda Zagrose. Sumeriya ev çand li Zagrosê birin li warê

xwe yê nûde geş kirin.

Levra jiyana deştê ne wekî jiyana çiya hisay bû. Germayî zor bû.

Avayî lazim kir. Sumeriyan avayî çêkirin eva jî piştî çanda zagros e. Germayî zorbû avdarî lazim kir. Cew çêkirin zevî avdan. Deşt ewana ne diparistin, ber wê yekê Qela û şûre lazim bû. Qela û şûre çêkirin. Gelek tiştên wiha.

Em pirsek dinê pirs bikin. Gelo Sumerî mecbûrin ji cîhekî dinê werin. Çima em wana ji derve dînin. Em bêjin, em çanda Sumeriyan û dîroka Sumeriyan nizanin.

Me tiştekî wiha ne bihîstiye. Dîsa

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

jî li Rojhilata Navîn çandeke gelek kevnar heye.

Ew çiye?

Ew çanda pêxembera ye . Berî zayînê bi hezar salan çandan pêxembera li Rojhilata Navîn derketiye holê. Gelek dîrokeke balkêşe jî. Em tim dibêjin berî zayînê, zayîna kê ya pêxembr Îsa. 2000 sal berî niha ji Rojhilata Navîn derketiye. Berî wîna pêxember Mûsa heye. Îbrahîm heye.

Adem pêxember heye. Merivê yekemîn.Çanda yekemîn. Bila merivê yekemîn nebe, dîsa jî gelek kevnare.

Li Avrûpa li Asya Navîn li Kafkasya çande ke wiha tineye.

Sumerî jî bê çand nabin.Cîhê çand têde tinebe Sumerî ji têda tinene. Çanda Sumeriyan kengê derdikeve holê? 5.000 hezar sal berî zayînê. Li

26

LÊKOLÎN

Diclepress13@gmail.com

Zagros kengê derketiye holê 13.000 hezar sal berî zayînê. Banîbûn li ku çêbûye 11.000 hezar sal berî zayînê li Nevala Çorî rojava Zagros. Em pirs bikin 11.000 hezar sal berî zayinê li Avrûpa, li Kafkasya, li Asya Navîn yanjî li Afrîka banîbûn hebû. Na, tineye. wêsa be em disa pirsbikin Sumeriyan banîbun li kê girtin. Yek bersîv heye, li Zagros Şikefta Şanîdar û Nevala Çorî.

Li ku hatine?

Zanyar wiha dibêje; Piş tî tûfanê 13.000 hezar sal berî nîha hêj deştên jêr hişk nebibûn.

Heya merîv neval û baniyê dora çiya peyayî deştê bûn hezar sal sera derbas bû, piştî hişkbûna deştan. Evêya esasên Pirtûka Teqwîn jı mere dibêje; Çend nesîl piştî tûfanê merivên li rojhilatê yanê Rojhîlata Mezopotamya

lî herêma çiya jêrtir li diyarê ŞÎNAR da (Sumer ) deşt dîtin lî wir rûniştin.

Bi gotîna nivisên Sumeriyan, dexil ( genim û ceh û şilêl) yekemîn li girên bilind li çiya, ne li deştan destpêkir.

Bi vî avayî ENLÎL dexil li ava lehiya parast û çandina dexil belavkir. Paşê du heb yazdanên Sumeriyan yên navê wana NÎNMAZÛ û NÎNMADA çandina dexil anîne deştên jêr. Çevganiya genim û şilêl bê xuşuş ên mîna Şikefta Şanîdar da hatî dîtin bingeha wana genim û cehê beredayî ye ‘.’ (12 th planet/ Zecrharia Sitcihn- 12.Gezegen. Werger Yasemin TOKATLI.Weşanın Ruh ve Madde/ Rupel 439-440) Em dîsa pirsbikin Sumerî li ku hatine ?

Ev cîhê Zanyar dibêje kîdere?

Yek bersîv heye Zagros Warê Gûtî

Diclepress13@gmail.com

warê Kurdan.

Zanyar Zecrharia Sitcihn eyni pirtûka xwe de li perê 351 de qala peyveke Sumeriyan dike; A.RA.Lİ. cîhên ava bin erd. Cihê avê. Ev peyva wek Kurdiya îroye, yanê AV. Rİ. LÊ. cîhê av têda. Avrêl her wiha navê meha Nîsanê ye. Nîsan meha baranê ye, meha avê ye. Gelo zêde gotin lazime ji vêna ra.

Ev NÎNMADA ji Kurdî ne navekî xerîbe.bi Kurdiya îro Nan Me Da .

Ji xwe ev yezdanê Sumeriyan nan daye. Yezdan dibê Nan Me Da. Raste nan evî daye. Ber wê yekê navê wîna NÎNMADA ye. Ê din jî NÎNMAZÛ ye.

Ew jî dibê Nan Me Za. Yanê nan min îcatkir. Li kîderê. Mîna zanyar gotî li Zagros. Nînmazû Nan îcat kiriye Nînmada nan belav kiriye. Ev herdu bêje jî Kurdîne. Em dizanin Sumeri-

LÊKOLÎN

27

yan ji Nan ra wek Kurdiya îro gotine NAN. Nînmada bi zimanê Kurdî tê watea Nan da me .

Gotinên Zanyar Bedrich Hrozny ji vî avayiye. Hrozny dema zimanê Hîtîtan şirove dike bi peyva Sûmeriyan NîNDA dest bi xebata Xe dike.

Zanyar Hrozny wiha dibêje; NİNDA-an ezzatenî watara ekuttenî Yanê Hûnê nan ji buxwen av ji wexen. Zanyar Bi bêja NîNDA destpê dike têkiliya zimanê Hîtîtan û Hînt Avrûpiya derdixe holê. ( Hitit Çağında Anadolu/ Sedat Alp/ weşanên TUBİTAK.) Eger zanyar çanda Kurdî rind nas kiriba anjî alî ne girtîba, yanê şovenîzma Avrûpayê ne kiriba bi hêsayî dikarî bi alîkariya Kurdî evê peyvê şirove bike. Levra Nan Kurdî ye watara, bi awayekî din avtera Kûrdî ye.

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

Bi gotina zanyar Muazzez İlmiye ÇIĞ jî ya pirtûka xwe ya bi navê Sumerli ludingirra rûpela 14 mîn de Sumerli Ludingirra wiha dibêje; Kalebavên me li çiyayê Rojhilata bakûrê Şînar hatine deşta Şînarê. Em disa pirs bikin ev çiya kîdere, bê xuşûş Zagros e. Meriv dikare bêje cîhekî dine, na.

Li eynî pirtukê rûpela 65 de Lûdîngirra wiha dibêje; Gûtiyan welatê me talankirin, lê serdariya bajarê Ûr, Ûmma,Nîppûr, Urûk ji qral Lagaş re hiştine. Ev bajarana cîhê çanda Sumerîne. Carna tê hişê min gelo ew ji millekî netewê me bûn.

Em vê beşa xwe bi gotina Zanyar Zecrharia Sitcihn bigrin.

Zanyar dibê em bê şik dizanin Merivatiyê li mezoptamya, li deştan destpê nekiriye. Merivatiyê li Çiyayê Zagros destpê kiriye.

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

28 TENDUROSTÎ

Diclepress13@gmail.com

AVA XWESTÎ NAÇE SERÎ

MIROV DIKARÊ BI SIHETÊKÎ BAŞ DI JIYANÊ BI ARAMÎ BIJÎ

dike.

Ji bo saxkirina nexweşiya gurçikan başe û hêz dide gurçikan. Ji bo xîz û berên gurçikan bikevin dibe alîkar. ŞIRÎN XIDIR Siniran bi hêz dike û lêdana dil dixe mêzînekê. Asta şekirê di xwînê de Sûd û mifayên Fasûlyê nexweşiya şekirê. iweka Fasulye bi temamî weke dixe û rê nade………. xezîneya proteinê ye. Vîtamînên A, B9, B5 û C û her weha mîner- Xwarina Pîvazê dibe egerê Dil alên hesin û magnezyumê jî tê de xweşîya Mirovî! hene. Di fasulyeyê de kalsiyûm jî li pey lêkulînek nû ya Zanistî da heye û di warê lîfan de jî dewle- li îngiltera xwarina Pivazê dibe mende. dil xweşiya mirovan.

Sûd û mifayên fasûlyê weha di- egerê lêkulîna piştî li ser çend mirovan karin bêne rêz kirin: kirn wesa xweya buye ku Fasulye hêz û enerjiya laşê mirov hatiye xwarina pîvazê dibe egerê dil gur dike. û bihên firehîya mirovan her Li gel vê mandîbûna mirov ya hizrî xweşî dîsan pivaz dibe rêgir ji bu çendîn û fizîkî jî ji nav dibe. û ruleka mezin heye Alîkariya pêşdeçûn û saxiya nexweşiyan di parastina saxlemîya leşê mirovî nexweşiyên laşê mirov dike. da.

Hestûyên mirov bi hêz dike.

Azarên romatizma û siyatikê kêm ……….

R

Taştê ji bo dil jî girîng e Di encama lêkolîna li Emerîkayê de diyar bû ku ji bo tenduristiya dil divê mirov teqez taştê bixwe.

Li gor encamên lêkolînên ku di kovara ’Circulationê’ de hatin weşandin, mirovên ku taştê naxwin barê giran dikeve ser laşê wan û qeyrana dil jî ji sedî 27 li ser wan zêde dibe.

Di çarçoveya lêkolînan de 16 salan li ser tenduristiya 27 hezar mirovên ku temenê wan di navbera 44 û 82 de ne, sekinîn. Di vê navberê de ji hezar û 500î zêdetir qeyranên dilî û têrnekirina dilî derketin pêşberî lêkolîneran.

Doktorê lêkolîner Leah Cahîll encamên lêkolîna xwe diyar kir. Li gor lêkolînan divê mirov sibehê piştî rabûnê di nav saetek de taştê bixwin.

Cahîll diyar kir ji ber ku êdî mirov

Diclepress13@gmail.com

taştê naxwin nexweşînên wek tansiyon, obezîte û diyabetê derdikevin holê, ev nexweşîn jî zirarê didin dil.

……….

Ava sêvê wek ava xwînê bi nirx û qîmet e Dara sêvê heta 8 metroyan bilind dibe. Darek pirçiq, çiqên xwe di rexan ve berdide. Di mehên biharê de kulîlkên mezin yên wek gul şîlankan yên reng spî û peyazî.

(Penbe) vedike. Pelên wê kesk in, li gor cinsê xwe alîyê bervajîyê pelê bi pûrt in. Ber bi havînê ve ew kulîlk dibin bûtik (çavik), paşê jî ew çavik û bûtik dibin fêkîyek tam û bêhnxweş. Ji wê fêkîyê re sêv tê gotin. Sêv pirreng û pirtam in.

Rengên sor, spî, zer, peyazî, kesk, tamên wan jî şêrîn, miz, tirş û yên tahl jî hene. Fêkîyek biriqok, hişk û bênxweş e. Libên wê bi gelem-

TENDUROSTÎ

29

perî wek kulmekê mezin in. Lê yên biçûk û qasî hûlûk û guhîşkan jî peyda dibin. Di nava sêvê de 5- 10 lib dindik (bizir-sîsik) hene.

Sêv kana (xizîna-gencîne) enerjî û depoya vîtamîna ye. Xasma jibo kesên sporker fêkîyek herî bikêr e.

Di dinê de 6000 cûreyên wê hene.

Fêkîyek ku di dinê de herî zêde çandinîya wê tê kirin û tê xwarin e.

Dîrok û welat: Dîroka wê bi esehî nayê zanîn. Lê di demên kevnar de heta niha wek senbola lawînî, delalî û xweşîkahîyê tê pejirandin. Li ser sêvan gelek stran, çîrok û çîvanok tên gotin. Di medenîyetên berê de dema mîrekan dixwestin keçên xwe bidin mêr, keçikê sêvek tavêt, kê ew sêv girtiba keçik bi wî re dizewicî. Di nav Kurdan de navê gelek keçikan wek senbola xweşikîyê “ sêvê “ datînin. Di demên berê heta niha

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

sêv wek fêkîyek jibo xwarin, reçal, xweşav, derman û alkolê tê bikaranîn. Welatê sêvê Asya ye. Ji wir jî belavî deverên din yên dinê bûye. Jiber ku sêv ji hewa hênik hez dike, li hemi deverên Kurdistanê yên çandinî û bejî (çolî- kûvîbîyan) çêdibin.

Têdahî: Tanen, asîdên organîk, cûreyên şekiran, silisyûm, asin, fosfor, filor vitamîn A- B1- B2- B6B5, PP, B9 C- E, manganez, gûd (kukurt ) lîf.

Li gor pisporan Sêv kana enerjî û depoya vîtamîna ye. Xasma jibo kesên ku karên giran û sporê dikin û gelek enerjîyê serf dikin, xureyek bêhempa ye. Kesê rojê sêvekê bixwe rastî kêm nexweşîyan tê, yê du sêvan bixwe muhtacîya wan jibo doxtoran namîne. Mirovên tenduristîya wan li cih e, dikare rojê heta sê sêvan bixwe.

Prof. Dr. Dîter Treuetter dibê:

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

“Madeya di nava sêvê de ya bi navê flafoniod, pêşîya radîkalên serbest yên dibin sedema penceşêrê digire. Sêvek geheştî jibo siheta mirovan wek seroma xwînê xwedî mîneral û elektirolitran e. Bi gotinek din ava sêvê wek ava xwînê bi nirx û qîmet e. Kesên 8 hefteyan li ser hev rojê 6 sêvan bixwin, wê ji rûnên nava xwînê û kolestirolan bifilitin û bibin xwedîyê beden û xwînek îdeal.. Lê di xwarina sêvan de sêvên kesk û zer tercîh bikin ji ber ku mîneralên di nava sêvên zer û kesk de ducar bi qasî sêvên sor in. Anku, her sêvek kesk bedela du sêvên sor in.

Sêv zêhnê zaroyên ku diçin mekteban vedike, jinên ku dikevin meneposmayê û acizahîyên ruhî bi wan re çêdibin, heke rojê 4 sêvan bixwin wê % 40 ji wê rewşê bifilitin”.

Kêrhatî: Sêv: 1- Hiş (zêhnê) vedike. 2- Xwînê paqij dike. 3-

30 TENDUROSTÎ

Diclepress13@gmail.com

Berxwedana bedenê bi hêz dike.

4- Têhnîbûnê dişkêne (dibiredibe). 5- Qelewan jar (lewaz- zeîf) dike. 6- Xelihîna (dilborîn) jinên dûgîyan (pêgiran-hemil) dibire. 7Şekirê xwînê digire bin qontirolê.

8- Ji xweşbûna nexweşîyên gût û bawîbûnê re dibe alîkar. 9- Ketina parazîtên nava rûvîkan pêk tîne.

10- Li hember penceşêra mêlak, (kezeb-cerg) rûvikên stûr, kefesa sing, xwedî bandorek hêja ye.11xwînê çêdike. 12-Sîstema (rista) xweragirîyê bi hêz dike. 13- Jibo dilkut, bêhntengî, brînên aşik û fatereşkê bandorek erînî nîşan dide. 14 -Ciwan dihêle û çerm xweşik dike. 15- Agir dadixe. 16Heke piştî xwarinan bê xwarin, diranan paqij dike û hwd.

Karanîn: 1- Sîrka sêvan 2- Kûra sîrka sêvan 3- Kêrhatîyên sîrka sêvan 4-Jokteyla sîrka sêvan. 5Çaya tûvilê sêvan û hwd.

Sîrka sêvan: Sêvên sor û şîrîn baş bişon û ava wê bigivêşin. Bikin

qawanozên (qetremîzên) cam yên derfireh (lê jibo okjîjenstandinê hinekî vala bihêlin) paşê derê wê bi kitan yan destmalekê girêdin.

Li gor cûreyê sêvê 3- 6 hefteyan ji tavê dûr, di germahîya 15- 20 derecan de bihêlin lê rojê carekê derê wê vekin û tevlihevkin da ku oksîjenê bistîne. Ew av wê berê bibe alkol, paşê jî bibe sîrke. Dema bêhna sîrkê jê hat, 3- 4 caran di parzûnê mast anjî kitanekê ve biparzinin. Paşê jî bikin nav şûşên zirav û derê wê bigrin û di derek hênik de biparêzin, li gor hewcedarîyê bixebitînin.

Kêrhatîyên sîrkê: Taybet jibo porek biriqok, çermek bê leke, bedenek zirav, tendurustîyek baş, paqijkirina xwîn û bedenê gelek bikêr e.

Jibo paqijkirina firax, WC, serşok, û hwd. 2 kewçîyên xwarinê sîrkê bikin nav avê û paqîjîyê pê bikin.

Jibo dûrxistina bakterî û demanên kimyevî yên dikak û fêkîyan kev-

Diclepress13@gmail.com

çîyek şêranî sîrkê bikin nav çend lîtrên ava sar, zerzewat û fêkîyên xwe bikin nav bila 15-20 deqan têde bimîne û paşê bi avek sar bişon.

Jibo qirikêşê: Kevçîyek qehwê sîrka sêvan berdin nav qedehek av û rojê 3-4 caran xerxere bikin (di devê xwe de biçelqînin).

Jibo Migrenê: Bi qasî hev sîrka sêvan û avê bi hevre bikelînin û hilma wê bi qasî 3 deqan bi kepê (poz-bêvîl) xwe ve bikêşin, wê êşê bibire.

Jibo kerîbûn û teqîyanên cerm, pêvedanên mêş, kelmêş û haşaretên din, xurûnandinan, pirzik û lekeyên rû: Hinek av û sîrka sêvan tevlihev bikin û rûyê xwe pê pansûman bikin.

Kokteyla sîrka sêvan: Jibo her qedehek av kevçîyek şêranî sîrke, kevçîyek qahwê hingiv tev bikin.

Serê sibê bi zikê birçî û berî razanê du kevçîyên xwarinê jê vexwin.

Jibo westîyan, bêxewî, kilohavêt

TENDUROSTÎ

31

Li gor pisporan Sêv kana enerjî û depoya vîtamîna ye. Xasma jibo kesên ku karên giran û sporê dikin û gelek enerjîyê serf dikin, xureyek bêhempa ye inê û paqijkirina nav hinavan pir bikêr e.

Banyo: Hûn dikarin hinek sîrka sêvan bikin nav banyo, laşê xwe û serê xwe pê bişon. Jibo porek biriqok û laşek zinde û tendûristîyê başe.

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

Kûra sîrka sêvan: Jibo bêhezmî, bêiştahî, kişil (kils-kirêç) girtinên movikan, parazîtên rûvîkan, xetimînên rehan (damaran), hişkbûnên rehan û jîyan (kezîqas-baz) bi qasî hev sîrka sêvan û hingiv ( ji kevçîyek xwarinê ne zêdetir û fincanek qehwê ne kêmtir) tevlihev bikin. 4 hefteyan li ser hev spêdê berî xurinîyê, bi şev seetek berî razanê vexwin. Yên dixwazin dikarin bi qasî sîrkê avê jî lê zêde bikin. Çaya tûvilê sêvan: Tûvilê (qaşil) sêvan hişk bikin, 1-2 kevçîyên şêranî tûvilên hişk bikin nav qedehek avê û ava kelandî berdin ser bila 5 deqan di dema xwe de bimîne. Piştre biparzinin û vexwin. Jibo bihêzkirina jîyan, westîyana hiş û bedenê, qulipandina destavê, xistina kevir û xîzên nav gurçikan, hêsankirina givirandinê, (hezm), daxistina kolestrolê, paqijkirina xwînê, daxistina agir û hwd pir bikêr e.

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

32

CANGORÎ

Diclepress13@gmail.com

MERWAN BEDEL

PÊŞENGÊ PARASTIN, RIZGARKIRIN Û AVAKIRINA ŞENGALÊ BÛ

A: ÎBRAHÎM ÊZIDÎ

Hevserokê Desteya Rêveber a Şengalê Merwan Bedel ku bavê wî Bedel Xwedêda jî yek ji qurbaniyên şerê Iraq û Îranê ye, ji ber bêdengiya Hikumeta Iraqê, di êrişa balafirên dewleta Tirk a dagirker de şehîd bû. Şehîd Merwan Bedel ji parastina Şengalê heya pêngava rizgarkirinê û avakirina Şengala xweser û azad di hemû qadan de şev û roj ji bo civaka xwe têkoşînê kir û bû yek ji canbexşê Êzîdxanê.

Di Iraqê de civaka Êzidî ku pêkhateyeke sereke ye û xwedî dîrokeke kevnar e, bi heman awayî ne tenê

ji bo parastina warê xwe yê pîroz, di parastina Iraqê de jî xwe berpirsiyar ditiye. Çawa niha li Şengalê Asayîşa Êzidîxanê parastina pêkhateyên Şengalê dike, Êzidiyan di demên borî de jî li hemû bajar û ser sînorên Iraqê berdêl dane û cihê xwe di parastina serweriya Iraqê de jî girtine.

Bi taybetî di şerê Iraq û Îranê de Êzidiyan bi sedan şehîd di nava rêzên artêşa Iraqê de dane. Ji bo parastina axa xwe, Iraqê bi sedan Êzidî kirine qurbanî lê ji bo parastina Êzdiyan Iraqê tu tiştek nekiriye. Dema Êzidî rastî êrîş û gefan hatine, Iraqê pişta xwe daye wan û ew bi tenê hiştine. Ev rastiya dîrokî herî dawî di dema êrîşên DAIŞ’ê de car din xwe îspat kiriye.

Yek ji pêşengên parastina Şengala pîroz û yekbûna Iraqê jî Hevserokê

Desteya Rêveber a Şengalê Merwan Bedel bû ku bi nasnav Dijwar Feqîr bû. Lê çawa ji ber bêdengî û hevkariya Iraqê ya ji dewleta Tirk re Merwan Bedel hate hedefgirtin û şehîd bû bi heman awayî bavê wî, Bedel Xwedêda jî di şerê Iraq û Îranê de ji bo parastina axa Iraqê jiyana xwe ji dest dabû.

Bavê Merwan Bedel jî di parastina Iraqê de şehîd dikeve Malbata Merwan Bedel ku malbetek ji tebeqeya Feqîran a Êzidiyan e, herdem bê tereddud xwestine ji bo parastina axa xwe li ber xwe bidin. Wekî Merwan Bedel gelek caran digot; “Em ne şerxwaz in lê eger dijmin êrîşî me bike emê li ber xwe bidin.” Diyar e ev gotineke dîrokî ya malbata Merwan e. Ji ber dema şerê Iraq û

Diclepress13@gmail.com

Îranê destpê dike, Bedel Xwedêda ango bavê Merwan jî di nav artêşa Iraqê de li hemberî Îranê şer dike.

Di sala 1988’an de Bedel Xwedêda di şerê li hemberî Îranê de şehîd dikeve. Merwan, tekane kurê malê bû û dayika wî Xoxê Cindî, Merwan û xwişka wî bi ked û fedekariyeke mezin bi tena serê xwe mezin dike, perwerde dike.

Tevî Dilşêr Herekol û Egîd Civiyan Şengalê parast Dema Merwan mezin dibe, zilmên ku li Êzidiyan tê kirin ji nêz ve dibîne û li pey derfetekî digere ku karibe ji bo civaka xwe xizmetê bike. Loma bi êrîşa çeteyên DAIŞ’ê a li ser Şengalê re dest davêje çeka xwe û li ber çeteyan disekine. Bi dilekî germ pêşwaziyê li gerîlayên Hêzên Parastina Gel(HPG) dike dema bi hawara Êzidiyan ve tên û xwe digehînin Şengalê. Li kêleka fermandarên mezin Dilşêr Herekol û Egîd Civiyan li nava gelî û newalên Çiyayê Şengalê di-

CANGORÎ

33

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

gere û Êzidiyên xwe spartine çiya a parastinê ava dikin. Êzidî, bi vê diparêzin. hêzê re dibin xwedî hêz û îrade.

Di nav vê berxwedana dîrokî de, Di komên yekemîn ên YBŞ’ê de êdî Merwan Bedel jî bi navê xwe cih digire yê leşkerî, bi navê Dijwar Feqîr tê Merwan Bedel, ne tenê wek naskirin. şervanekî belkû wek fermandarekî ji destpêka tekoşînê ve Di pêngava rizgarkirina tevdigeriya. Zanebûna wî di erdŞengalê de cihê xwe digire nigariya Şengalê de wisa kir ku Dema YBŞ’ê tê avakirin bi sedan Merwan herdem li kêleka fer- ciwanên Êzidî li derdora xwe kom mandarên nemir Egîd Civiyan û dike û wan perwerde dike. Di Dilşêr Herekol be. Azmûna şer ku milekî de ciwanan perwerde dike ji van fermandarên nemir digire û di milê din jî di çalakiyên li hemher bi ciwanên derdora xwe re berî çeteyên DAIŞ’ê de cihê xwe jî parve dike û beşdarî çalakiyên digire. Dijwar Feqîr, piştî serdema despêkê yên li hemberî çeteyên parastina Şengalê, di pêngavên DAÎŞ’ê dibe. Merwan Bedel yek girîng ên rizgarkirina Şengalê de jî ji wan kesan bû ku di koma yeke- cihê xwe digire. Bi taybetî, di opmîn a Yekîneyên Berxwedana erasyonên rizgarkirina herêmên Şengalê(YBŞ) de cihê xwe digire. bakûrê Çiyayê Şengalê, operaLi gel Şehîd Seîd Hesen û Zerdeşt syona Çiyayê Kolik, navenda Şengalî bi hevkariya gerîlayên Şengalê û gundên Başûr û Rojaazadiyê yek ji wan kesan e ku di vayê Şengalê de dibe yek ji kesên avakirina YBŞ’ê de cihê xwe digire. ku wek fermandarekî pêşengtiyê Di dîroka Ezîdiyan de cara yeke- ji van şeran re dike. Bi mezinbûmîn ji bo Êzdiyan hêzeke mayînde na YBŞ’ê re, di sala 2014’an de di

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

Ji bo saziyên Rêveberiya Xweser a Şengalê berfireh bibin, bi malbata xwe re her di nava liv û tevgerê de bû. Êdî dem hatibû ku statuya Şengalê were mîsogerkirin ango Şengala xweser û azad were avakirin

34

CANGORÎ

Diclepress13@gmail.com

civîneke berfireh a li gundê Kersê yê Şengalê tê lidarxistin de, Dijwar Feqîr li gel Şehîd Berxwedan Tolhildan wek fermandarên YBŞ’ê tên destnîşankirin.

Piştî rizgarkirina Şengalê dest avakirina Rêveberiya Xweser Piştî rizgarkirina Şengalê, di avakirina saziyên Rêveberiya Xweser a Şengalê de jî bi rolekî sereke radibe û bênavber kar dike.

Piştî ku gerîlayên azadiyê di sala 2018’an de ji Şengalê vedikişin, barê li ser milê wî hîn zêde dibe û dibe yek ji endamên Fermandariya Giştî ya YBŞ’ê. Piştî şehîdbûna Fermandar Zerdeşt Şengalî di 15’ê Çileya 2020’an de, ew di şûna Şehîd Zerdeşt de dibe Berpirsê Karên Diplomasî yê YBŞ’ê. Bi Iraqê re danûstandinan dike ji bo ew

wek Êzidî bi sazî, dezgeh û hêzên xwe yên leşkerî ve di Iraqê de bên fermînkirin. Di hemû pirsgirêkên ku di nav Rêveberiya Xweser a Şengalê û Iraqê de derdiketin de, di çareserkirina pirsgirêkan de bi roleke sereke radibû.

Ji fermandariya gel ber bi pêşengiya civakî ve Ji bo saziyên Rêveberiya Xweser a Şengalê berfireh bibin, bi malbata xwe re her di nava liv û tevgerê de bû. Êdî dem hatibû ku statuya Şengalê were mîsogerkirin ango Şengala xweser û azad were avakirin. Êdî ew jî xwedî wê azmûn û baweriyê bû ku di her qadê de pêşengiya civaka xwe bike û têkoşîna mîsogerkirina Şengala xweser û azad bibe serî. Ji ber van sedeman, di 4’emîn Kongreya

Diclepress13@gmail.com

Meclisa Xweseriya Demokratîk a Şengalê de(23-24’ê Tîrmeha 2021) bi piraniya dengên civaka Êzidî û pêkhateyên Şengalê dibe Hevserokê Desteya Rêveber a Şengalê.

Hemû malbata wî ji bo Şengala xweser û azad kar kir Merwan Bedel, piştî bi vê erka dîrokî ya civakî radibe, ji bo Rêveberiya Xweser di Iraqê û qada navneteweyî de bê naskirin gelek xebat dimeşîne. Merwan Bedel ku ji fermana 2014’an ve wekî şervan û fermandarê civaka Êzidî dihate naskirin û hezkirin êdî wekî pêşengekî civakî jî hêz û bawerî dida civaka xwe. Ne tenê ew, hemû malbata wî ji bo Şengaleke xweser û azad şev û roj kar dikin, Dayika wî Xoxê Cindî ku bi ked û

CANGORÎ

35

fedekariyeke bêhempa zarokên xwe mezin kiribû, wek dayikek pêşeng a Êzidî dibe Endama Koordînasyona Tevgera Azadiya Jinên Êzidî(TAJÊ).

Bi hevkariya PDK’ê û dewleta Tirk hate şehîdxistin Ev kar û xebatên bê navber ê ji bo azadiya civaka Êzidî dibe kulek û dikeve nava dilê dijminê civaka Êzidî. Loma dewleta Tirk a dagirker bi rêya hevkarê xwe Dezgeha Parastinê ya PDK’ê, bi MÎT’ê re li pey Merwan Bedel digerin. Merwan bi îxaneteke mezin û êrîşeke bêbext di 7’ê Kanûna 2021’an de li bajaroka Xanesorê ê Şengalê ku roja yekemîn a Rojiya Êzidiyan bû û wê rojê Merwan bi xwe jî bi rojî bû tê hedefgirtin û şehîd dikeve.

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

Merwan Bedel, ne tenê wek şervanekî belkû wek fermandarekî ji destpêka tekoşînê ve tevdigeriya.

Zanebûna wî di erdnigariya Şengalê de wisa kir ku Merwan herdem li kêleka fermandarên nemir Egîd Civiyan û Dilşêr Herekol be

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

36

GOTAR

Diclepress13@gmail.com

JI EDŞANÊ HETANÎ NAÎROBÎ

IBRAHÎM OSMAN

Vberxwedana ê nivîsê diyarî kelha rûmetê û lehengên Kobanî di-

kim..

Gava hûn vê ser nivîsê dixwînin, hema yekser dengekî zîzî beloq tê ber guhê min, ku hinek weha dibêjin: “Lawo malneketo, ma Edşan li ku û Nairobî li ku? Yek li parzemîna Efrîqa yek li Asya. Navbera wan herdûyan tam 6.345 Kîlo Metre ye. Tu çawa û bi çi aqilî wan tîne ba hev? Çi girêdana wan bi hev re heye?”.

Belê bêguman, di aliyê erdîngarî de her du deverên mijara vê nivîsê, pirr û pirr dûrî hev in. Naîrobiya paytexta Kenya, warê reşikên Efrîqa ye. Edşan jî gundekî biçûkî warê Kurdên rengesmere. Lê li her du ciyan jî, bêbextiyek û rûreşiyeke dîrokî heye ku wan bi hev ve dide girêdan. Bêbextiyek li xerabbajarê kunemişkan, yek jî li navenda CIA qewimî.

Ezê vê girêdanê hevde bi hevde vekim. Hetanî dawiyê bixwînin eger hûn qanih nebûn wî wextî gilî û gazinan ji min bikin.

Du maqûl. Du mêrxas. Du bûyer û bêbextiyek dîrokî ku wê tu caran neyê jibîrkirin.

Di navbera her du bûyeran de 215 sal û 6.345 KM dûrbên hebin jî, xefk û davka bi bêbextî li pêş du egîdên Kurd hatiye danîn xwedî heman taybetiyê ye ku gengeşî li

ser nabe. Bêbext heman bêbextin û armanca wan yeke. Osmanî, bermayên osmaniyan, hêzên bêbextî navdewletî û îxaneta hundir tilya xwe li vê bêbextiya mijara gotinê xistine.

Di her du bûyeran de jî, yê bêbextî lê hatine kirin du gernasên Kurd in.

Her du jî evîndar, her du jî serhişk û serhildêr. Ên bêbextî lê hatine kirin, yek ji bine mala Evdoyê Milhim e, ê din ji binemala Hisênê Ocê ye. Navê yekî Dewrêşê Evdî ye, yê din jî Evdile Ocalan e. Yek kurê Evdiyê Milhim û Eyşa Welî ye, ê din kurê Emer û Ewaş e.

Dibe ku hin kesan ji we navê Edşanê ne bihîstibe. Di dîrokê de lî Edşanê çi qewimiye, jê agahdar nebin û nizanibin. Nairobî jî her welê.

Bi kurtayibe jî ezê pêwendiya navbera bûyera Edşanê û Naîrobî çi ye, zelal bikim.

Belê, lehengên her du bûyeran jî ji Ruhayê ne. Her du jî Ciwan in.

Lê ji xwe bawer û xwedan vîn in.

Qibilgeha her du egîdên me daxwaza jiyaneke azad e. Ê yekê bi 12 kesan, ê dudiyan jî bi 6 kesan dest bi serhildêriya destpêkê kir.

Lehengên me, her du jî ji du malbatên jar û feqîr in. Her du malbat, du reh û tamarên serhildêr ên hişkin ku ji hêla dagirkeran ve bi hêsanî nehatine daqurtandin.

Sal 1784. Osmanî, Turkmen û Erbên Gêsî, bi hev re tifiqîn û li dijî eşîra Milan elama şer ragihandin.

Siyarên wan, bi şervanên xwe ên herî bijare, qîzên neqane ji bo lîlandin û halanan di şervanan hildin, xistin todeyên deveyan bi xwe re

anîn û ji bo şerê Milan bikin, koçên xwe li biniya Girê Edşanê danîn.

Edşan girekî biçûke li binya navçeya Wêranşarê. Wêranşar di navbera beryê û Çiyayê Qerejdaxê de mîna kelayekê ye.

Roja şer hat ber deryê eşîra Milan, du qasidan nameya elama şer anîn ji Temir Paşa re, milan dest hilneanîn. Temir Paşa neçar ma keça xwe Edûlê derxist bazarê. Dewrêş rahîşt fîncana qahwê ya ser bixwîn ku mîna jehra marên kaşan dihat bi navkirin û li gel 11 hevalên xwe ji bo kifşê daket qada şer. Ew bi şev û rojan li gelî û şargên bi guman li dujmin geryan. Li kêleka Girê Edşanê li dujminên xwe rast hatin. Dewrêş û koma hevalên xwe bi 4-5 hezar siyar re ketin nava şerekî giranî bêveger.

Di şer de, pir kes hatin kuştin. Gelek hesp bê siyar nan. Gelel bûkên dest bi hine di binê konan, navbera çît û rewagan de li bende hezkiriyên

Diclepress13@gmail.com

xwe jinebî man.

Hevalên Dewrêş giş di şer de hatin kuştun. Dewrêş li beriya Wêranşarê li kêleka Girê Edşanê, bi tena serê xwe ma. Wî qet hêviya xwe wenda nekir. Mîna ku artêşek li pişt wî be, ji bo tola hevalên xwe rake bi wêrekiya şêran daket nava enya dijber.

Her cara ku Dewrêş rima xwe di nava guhên Hedban re derdixist û mîna şêrekî dadiket qada şer, dujmin ji hev tîş tîşî dikirin, çend hesp bê siyar dihîştin û dîsa vedigeriya ser gir. Berê xwe dida çiyayê Qerejdaxa xopan û hilma bayê hinik dikşand pişka xwe.

Dujmin heyirî mabûn. Tirs û heybeta Dewrêş leşkerên dijber qidûmşikestî kiribû. Li ser plangeriya Kose Weysê Kal, Dewrêş bi bêbextî û fen û fûtan kişandin erda kunemişkan. Her du lingên Hedban di kunemişkan de çûne xwarê û şikestin. Dewrêş li qada şer bê derfet ma. Siyarên Ereb û Turkmenan

GOTAR

37

bi hev re êrîş birin ser Dewrêş.

Bûyera dudiyan jî ya 15 Sibata 1999 ye ku li paytexta Kenya Nairobî rû da. Li ser gef û tehdîdan Ocalan ji Şamê derket. Lê ew bi felsfe, bîrdozî, û zanebûna xwe ji dinya bêbext girantir bû. Lema bedena wî di derekê hilnehat. Dewletên dinyayê lê hatin hev. Bi plangeriya CIA û hevalbendên wê, çawa bi fikra Kose Weys Dewrêş kişandin erda kunemişka, her wilo jî Ocalan kişandin Nairobî. Vê carê dewleta Yûwnan ket dewsa Kose weys û serkêşiya bêbextiyê kir. Çaxa Ocalan li Îtalya bû, di hevdîtineke xwe de ku bi M.Baksî, Şivan Perwer û Gulîstan Perwer re pêkanîbû, rewşa xwe dişiband ya Dewrêşê Evdî. Ocalan Dewrêş wekî mêrxasê xwe bi nav dikir. Ocalan piştî ku bi bêbextiyeke navdewletî dîl hat girtin û birin zîndana girava Îmralî, li wê derê ev helbst nivisî…

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

Xwezî li çiyayê şengalê li ba Derwêşê Evdî bûma Li ser pişta hespê boz li deşta Mûsilê bûma Dema Derwêş birîndar dibû, biketama bin çengê wî û ber bi çiyayê Kurdistanê ve berjor biçûma Min jê re bigota, binêre, va ye bi hezaran Edûlê û Diwanzdeh Hewarî hene Min jê re bigota Li van çiyayê ku Xwedavendan lê textê xwe daniye Rihet û aram razê Min jê re bigota; Mirin...

Ji ku tê û çawa tê bila bê Êdî xeman nexwe!

Ya ku hatiye erêkirin, Kurdbûn û jiyana azad e Êdî ev rastiya ebedî ye...

......

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

38

ÇAND

Diclepress13@gmail.com

HESEN ZÎREK DIYARDEYÊ MUZÎKA KURDÎ A: Derya Kılıç

yhemû a klasîk û gelerî ye di navbera kurdên dinyayê de ye. Zîrek di sala 1921’ê li Bûkanê li Rojhilatê Kurdistanê ji dayîk bûye.

Dema ku 5 salî bûye bavê wî koça dawî kiriye û jiyana wî ya tijî derd û kul dest pê kiriye. Demek li Iraqê maye. Bajarê ku herî zêde lê niştecih bûye Kirmanşan e. Wî li Kirmanşanê bi hevkariya hin hunermendên mezin yên weke Micteba îrzade, Mihemed Ebdulsemedî, Ekber Îzedî û Behmen Pûlekî re berhemine bêhempa afirandine. Zêdetirî 1300 stran û deng ji wî bo kelepora kurdî yadigar mane.

Dema li Bexdayê bûye li hotela ‘Şomalê’ xebitiye. Rojekê dema ku mijûlî paqijiyê bûye û ji ber xwe stranek gotiye, Celal Talabanî ku mêvanê hotelê bûye dengê wî bihîstiye û wî dewetî radyoya Bexdayê kiriye. Piştî Zîrek diçe Radyoya Bexdayê û li wir stranan dibêje, jiyana wî diguhere û riya bi êşa hunermendiyê jê re destpê kiriye. Hesen Zîrek demekê di beşa kurdî ya radyoya Bexdayê de xebitiye.

Dema ku di sala 1958’ê beşa kurdî ya radyoya Tehranê destpê kiriye, ew jî hatiye Tehranê û li wir dest bi karê xwe kiriye.

Berhemên Hesen Zîrek bi sazên mamosteyên muzîka Îranê yên weke Husên Yaheqî, Hesen Kesayî, Celîl Şehnaz, Cihangîr elik, Ehmed Îbadî û bi serperiştiya Mûşîr Humayonê Şehrdar re hatine tomarkirin. Hesen Zîrek ji bilî

kurdî bi zimanên farisî û tirkî jî straye. Ew beşdarî Orkestra ya Muzîka Kurdî ku ji aliyê birayên Yûsifzemanî birêv diçû jî bûye.

Tevî ku Hesen Zîrek nexwenda jî bû lê şiyana wî di stran û melodîsaziya kurdî de bêhempa bûye.

Dengê wî jî bêmînak bûye. Awazên wî niha jî li hemû Kurdistanê popular in. Zîrek dema ku li Radyoya Tehranê bû bi Medya Zendî Xan re zewiciye ku ew jî bêjera beşa kurdî ya radyoyê ye. Ji wê zewacê du keçên wan bi navên Mehtab û Mehnaz çêbûne.

Hesen Zîrek ne li Iraq û ne jî li

Îranê ti caran xweşî û aramî nedîtiye. Reftara van dewletan li gel Hesen Zîrek ji wî re gelek astengî çêkirine. Serokê radyoya Tehranê destûr nedaye wî ku ew li wir bixebite û wê biryarê ewqas bandoreke xerab li ser Hesen daniye ku ew careke din venegere radyoyê û bi dilekî şikestî berê xwe daye Bexdayê. Li wir jî gelek kêşe jê re çêkirine û ew xistine girtîgehê. Li Zîrek gelekî îşkence kirine, dema ku ji zindanê derketiye dîsa vegeriyaye Tehranê. Li Tehranê jî istixbarata Îranê(SAVAK) li wî îşkence kiriye. Piştre bi dengê xwe

Diclepress13@gmail.com

çîroka girtina xwe tomar kiriye ku hîn jî ev deng ji wî yadigar maye.

Sala 1962-1963’ê li Kirmanşanê maye û di Radyoya Kirmanşanê de jî xebitîye.

Dengê Hesen Zîrek û stranên wî zêdetirî 50 salan berî niha hatine tomarkirin lê di nava xelkê de nostalojîk e. Stranên wî di mêjiya piraniya gelê kurd hene û dengê wî şîrînî û tahliya jiyanê tîne bîra xelkê.

Hesen Zîrek yek ji bercestetirîn muzîkvanên kurd e û gelek ji aheng û melodiyên ku niha bi farsî û kurdî îcra dibin ji berhemên wî tên îlhamgirtin. Navûdeng û popularbûna Hesen Zîrek sînorê Îranê derbas kirine û di hemû deverên kurdnişîn li dinyayê ew tê naskirin.

‘Di muzîkê de dengek awarte û îstîsna’ Medya Zendî hevjiyana Hesen Zîrek ku bêjera beşa kurdî ya Radyoya Tehranê bû, li ser wî wiha nivîsiye:“Hesen Zîrek teqrîben 1000 stran li Tehran û Kirmanşanê îcra kirin û ji ber vê yekê rojane du hezar name ji bo radyoyê dihatin û dixwestin ku em strana ku ew jê hez dikin bi dengê Hesen bê belavkirin. Bernameyên kurdî yên Radyoya Tehranê ji ber dengê dilnişîn yê Hesen dihatin şopandin. Hesen bi dengê xwe bû sedema geşbûna bernameya kurdî ya li Tehran û Kirmanşanê. Bi rêya radyoyê dengê wî di hemû bajar û gundên kurdan de belav bû.” Şehram Nazirî hunermendê muzîka klasîk ya Îranê derbarê dengê Hesen Zîrek wisa dibêje:“Derbarê rehmetî Hesen Zîrek tenê dikarim bibêjim

ÇAND

39

ku ew insanekî jîr bû. Dema ku dihate orkestra ya radyoyê û dikete odeya qeydkirina dengê, demildest hem helbest û hem aheng jî çêdikir û dixwend. Heta niha mînakeke wisa di muzîkê de me nedîtiye. Tevî ku em dizanin Hesen Zîrek xwendin û nivîsîn jî nedizanî lê helbest bi awayekî ilhamî û ezber dixwendin û ew di muzîka kurdî de awarte û îstîsna ye. Ez di nava stranbêjên kurdan de bi awayekî taybet ji Hesen hez dikim”.

Farûq Sefîzade lêkolînvanê hevçerx derbarê Hesen Zîrek wisa dibêje:“Hesen Zîrek zêdetirî 1500 stranan çêkirine û hemû melodî û piraniya helbestên wan jî bi xwe çêkirine û gotine. Gelek hunermendên fars û tirk û biyanî jî ji xebatên wî sûd wergirtine. Û em rengê muzîka Hesen Zîrek di xebatên wan de dikarin bibînin û bibihîzin. Dema ku meriv li stranên wî guhdarî dike dikare êş û kulan jî têbigihêje. Li ser vê esasê melodiyên Hesen nîşana jiyana kurdên arî û êşkişandî di xwe de hewandine”.

Mucteba Mîrzade kemanjen û muzîkvanê binavûdeng di hemû berhemên Zîrek de li radyoya Kirmanşanê berpirsyarê tenzîma melodiyên wî bû. Ew derbarê Hesen Zîrek wiha dibêje:“Tevî ku Zîrek nexwenda bû, lê wî helbestên hemû berhemên xwe di heman demê de digotin û distiran. Hafiza ya wî ji bo jiberkirina helbest û meqamên kurdî re gelekî xurt bû. Divê em bibêjin ku kesekî wekî Zîrek di muzîka kurdê de dê dubare nebe. Wî mayindetirîn û xweşiktirîn melodiyên kurdî afirandine.

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

Û niha ne tenê li Îranê lê li Başûr û gelek welatên din jî berhem û nav û dengê wî bi qedr û qîmet e”.

Koça dawî Hesen Zîrek di salên dawiya jiyana xwe de jî êş û derd kişandine.

Ji muzîkê dûr ketibû. Li herêma Bûkanê li Rojhilatê Kurdistanê qehwexaneyek vekiribû û di nava xelkê ku jê hez dikir de nefesên xwe yên dawiyê di nava nexweşiyê û êş û kolanan de kişandin. Wî sala 1972’ê li nexweşxaneya Bûkanê koça dawî kiriye û aramgeha wî li quntara çiyayê Nalişkenê de ye.

Dema ku mamoste Hesen Zîrek koça dawiyê kiriye Radyoya Londonê wisa qala mezinahiya wî kiriye:“Tekane hunermendê xelkê kurd li nexweşxaneya Bûkanê koça dawiyê kir”.

Tevî xurtbûna hafizeya Hesen, wî hem helbest û hem jî melodî çêdikirin û gelek caran di wezn û qafiyeya wan de jî guhertin pêk tanîn.

Gelek stranên wî yên xweş hene ku çend ji wan li her derê tên naskirin.

Stranên wî yên weke; Newroz, Kitane, Barane, Gewher, Nalişkene, Amîne û Amîne, Rêbwar û Rêbwar, Lay Lay, Dîsan şew hat, Meryem Bûkanî, Ho leylî, Benaz li nava hemû kurdan belav bûne.

Mîrê muzîka kurdî Hesen Zîrek Hesen Zîrek bi hevkariya hin hunermendên mezin yên weke Micteba Mîrzade, Mihemed Ebdulsemedî, Ekber Îzedî û Behmen Pûlekî re berhemên bêhempa afirandine. Zêdetirî 1300 stran û deng ji wî bo kelepora kurdî yadigar mane.

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

40

CANGORÎ

Diclepress13@gmail.com

‘MERWAN BEDEL DIKARÎ HEVALTIYA JINA AZAD BIKE’

A: HEVAL ÊZIDÎ

ERîham ndama Koordînasyona TAJÊ Hiço destnîşan kir ku şehîd

Merwan Bedel bi berxwedan û pêşketina jinên Êzidî gelekî serbilind bû û got:“Mirov dizanî ku dikare hevaltiya jinê bike. Ji her kesî zêdetir îradeya jinê qebûl dikir. Wî dikarî hevaltiyeke rast a bê berjewendî bi jinê re bide meşandin”.

Di 11’ê Kanûnê de Hevserokê Desteya Rêvebir a Şengalê Merwan Bedel(Dijwar Feqîr) di encama êrîşa hewayî ya dewleta Tirk de şehîd bû. Endama Koordînasyona Tevgera Azadiya Jinên Êzidî(TAJÊ) Rîham Hiço ku yek Ji rêhevalên nêzîk a Merwan Bedel bû, li ser kesayet û têkoşîna Şehîd Mer-

wan û bi taybet jî derbarê sekin û helwesta wî ya azadiya jinên Êzidî de axivî.

Rîham Hiço di destpêkê de destnîşan kir ku rastiya Êzidiyatiya resen di şexsê Şehîd Merwan de dihate dîtin û vê kesayetê wiha şîrove kir:“Di kesayetiya wî de kesekî xwedî cesaret û bi îrade dihate dîtin. Bi taybet dema mirov behsa dîroka Êzidiyan bike ew çanda kevnar a Êzdiyan di kesayetiya wî de dihate hîs kirin”.

Rîham Hiço û Şehîd Merwan, di demên zor û zehmet de hev nas dikin û dest bi rêhevaltiyê dikin.

Rîham Hiço wan rojan wiha bibîr anî:“Di 2015’an de, dema li hemberî çeteyan şer destpêkir me ew naskir. Lê naskirina min bi xwe bi wî re di sala 2017’an de dema Kongreya Meclîsa Xweseriya Demokratîk a Şengalê hate lidarxistin û em wekî hevseroka meclisê

hatin hilbijartin çêbû. Ji ber wî bi xwe jî wek temsîlê hêzên leşkeri cihê xwe di meclisê de di girt, wê demê me hîn zêdetir naskir”.

‘Bendek ji stûna yekîtiya Êzidiyan bû’ Şehîd Merwan, fermandarekî leşkerî ya civaka xwe bû lê çi demî pêwîst dikir di qada civakî de jî pirsgirêkên civakê çareser dikir. Rîham Hiço jî balê kişand ser vê taymetmendiya wî û wiha axivî:“Merwan bendek ji stûna yekîtiya civaka Êzidî bû. Ne tenê di nava civakê de, di aliyê diplomasî de jî bi erka xwe radibû û rolekî girîng dilîst. Me bi hev re gelek karên diplomasiyê dan meşandin.

Dema ku serdana cihekî dikir gel pir jê bawer bû, gel dizanî ku ew ji dilê xwe ji bo xizmeta civakê kar dike.”

Diclepress13@gmail.com

‘Merwan Bedel her tim xwe deyndarê jinê didît’ Rîham Hiço balê kişand ser xaleke girîng a kesayeta Şehîd Merwan, bi taybet nêzîkbûna wî ya li rastiya jinê û got:“Di nav civaka me de herdem zihniyeta zilam li pêş bû, jin bi nasnameya xwe nedihat qebûlkirin. Lê di kesayetiya heval Merwan de kesekî azad dihate dîtin û mirov dizanî ku dikare hevaltiya jinê bike. Ji her kesî zêdetir îradeya jin qebûl dikir. Wî dikarî hevaltiyeke rast a bê berjewendî bi jinê re bide meşandin”.

Rîham Hiço çavkaniya vê rastiyê jî wiha şîrove kir:“Dibe ji ber trajediya ku wî jiyan kiribû. Dayîka wî ew bi tenê xwedî kiribû. Nêzîkatiyên dayîka wî wisa kiribû ku herdem xwe deyndarê jinê didît”.

Di pêvajoya Peymana 9’ê Cotemhê de rola Merwan Bedel

CANGORÎ

41

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

Ev dewlet ji bo îradeya jinê ji holê rake hin biryar derxistin û xwestin jina pêşeng çavtirsandî bikin.

Mixabin gelek kesayetên Êzidî jî ji wan nêzîkatiyên dewletê bibandor bibûn xwestin rê li ber îradeya jinê bigirin.

Heval Merwan berovajî her kesî herdem bi berxwe daniya jinê serbilind bû. Herdem gotina wî ev bû ‘Em bi berxwedaniya jinan li ser piya dimînin

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

Bi taybet piştî Peymana 9’ê Cotmeha 2020’an, plan û êrîşên li ser Şengalê, bi taybet jî li dijî jinên pêşeng ên Şengalê zêde dibin. Di vê pêvajoyê de jî Şehîd Merwan bi roleke girîng radibe ku Rîham Hiço wiha behsa wan rojan dike: “Ev dewlet ji bo îradeya jinê ji holê rake hin biryar derxistin û xwestin jina pêşeng çavtirsandî bikin. Mixabin gelek kesayetên Êzidî jî ji wan nêzîkatiyên dewletê bibandor bibûn xwestin rê li ber îradeya jinê bigirin. Heval Merwan berovajî her kesî herdem bi berxwedaniya jinê serbilind bû. Herdem gotina wî ev bû ‘Em bi berxwedaniya jinan li ser piya dimînin”. Şehîd Merwan bi taybet ji bo pergala hevserokatiyê were rûniştandin jî xwedî helwest e ku di salên destpêkê de jin gelek zehmetî dibînin. Rîham Hiço da zanîn ku Şehîd Merwan ji dil û can pergala hevserokatiyê qebûl kiriye û got: “Yek ji kesên herî zede bi me re bû alîkar û hêz da min Hevalê Merwan bû”.

42

CANGORÎ

Diclepress13@gmail.com

‘Wî xwe bi şervanan jî bi civakê jî da hezkirin’ Di Kongreya 4’emîn a Meclîsa Xweseriya Demokratîk a Şengalê de, Rîham Hiço erka hevserokatiya Desteya Rêvebir dewrî Şehîd Merwan dike. Rîham Hiço ji bo wê pêvajoyê jî wiha axivî:“Bi rastî hemû gelê me bi hêvî û baweriyeke mezin ev kar dewrî van hevalan kir. Piştî ku bû hevserokê desteyê karibû di demeke kurt de xwe bi civakê bide hezkirin. Dema leşker bû xwe bi hemû şervanan da hezkirin û dema derbasî qada civakî bû jî karibû xwe bi her kesekî bide nasîn û hezkirin”.

‘Kî îxanet li şehîdan bike ew ji ola xwe derdikeve’ Di dawiyê de, Endama Koordînasyona TAJÊ Rîham Hiço derbarê berdêlên giran ên ji bo xweseriya Şengalê tên dayîn jî wiha got:“Dema me dest bi vê projeyê kir, me dizanî emê rastî êrîşan bên. Dijminê me wê tehamuliya vê pêşketina me neke. Me gelek

kesên giranbuha fedakirine. Keda van şehîdan ku ji bo azadiya Êzidiyan dane em pîroz dibînin û her kesekî îxanetê li keda şehîdan bike wekî ku ji ola xwe dûrketibe, em wisa dibînin”.

Merwan Bedel bi berxwedan û pêşketina jinên Êzidî gelekî serbilind bû û mirov dizanî ku dikare hevaltiya jinê bike.

Ji her kesî zêdetir îradeya jinê qebûl dikir. Wî dikarî hevaltiyeke rast a bê berjewendî bi jinê re bide meşandin

Diclepress13@gmail.com

ÇAND

43

HEJMAR 26

DENGÊ DEFÊ JI DÛR VE XWEŞ E

A: SEMA HESINÎ

Axa jin û mêra ji hev e: v gotin jî wekî axa jin û mêran ji hev ku bi hev û dû re dizewicin.

Heke axa wan ne ji hev be hevdû nabînin.Dîsa wekî ku çanda wan an welatê wan ne yek be li hevdû nakin.

E

Axurê mirov ji qesrê xelkê çêtir e: Ev gotin jî ji bo avahiya hatiye gotin ku dema ne yê mirov be nexweş e an yê mirov be ji yê biyanan û demdemî di destê mirov de be çêtir e.

Aynê bizna kol ji ya bi qloç re na mîne: Bizina kol bizina bê qiloç e.Ji ber wê yekê bizina bi qiloç weki bi çek be û ya kol bê çek be.Mirovên bi çek jî her tim dikarin tahdeyê li yê bê çek bike lê belê zilm tu car bê bersîv namîne û tol tê hilanîn . ......

Belengaz çûne diziyê,heyv li wan derketiye : Mirovên belengaz tim çewtiyan li pêş xwe dibîne û ji bo ku siûda wî li hev nayê hertiştî dike pirsgirêk an hertişt dibe pirsgrêk li pêş çavên wî.

Benîştê dêhna ji ritlê ye (Batman):

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

Çavê nalbenda li simê hespan e: Ji ber ku herkes li karê xwe difikire,ew karê wî tim di hişê wî de ye ku mirov qala çi bike ew disa peyvê tîne ser karê xwe. Yê nalbend jî hespekê li ku bibîne li nalên wî dinehêre dibêje hela Beq nequre wê bidire: nalê wî heye an na ,dibe ku nalê Ku xuya mirovan çawa be mirov wî tunebe ez çêbikim. dê tim li pey wê xuya xwe here ...... .Disa mirov hînî çi tiştî bibe mirov tim li pey wî tiştî ye ku bide der,ne Çiya bi çiya nakevin, çav li çava wiha be mirovê tengezer bibe. dikevin: Dîsa ku mirov li ser tiştên ku Çiya her tim di cîhê xe de disekidifikire nepeyive ,mirov di hişê nin, lê mirov tim digerin çi dem xwe de dihêle,ji bo vê yekê dibêjin derbas bibe dibe ku rastî hevdu “bera hundirê xwe dide.” werin. Ji ber wê yekê jî divê mirov ...... li gor wê yekê tevbigerin û hesabê hevdîtinê bikin. Çavê kul ji yê kor çêtir e: Çevê kul hêviyeke ku rehet bibe Çiya bilind e, dorê bajar û gund heye,lê çavê kor tu hêvî tune ye e: û bi tûmî qediyaye tu sûdeya wî Çiya bilind e li ser bajar çê nabin lê jî tune ye. Wekî mirovên ku kar ji ber bilindahiya wî û xweşiya wî qet nekin û mirovên dikin lê bi şênahî li dorê çê dibin. Mirov dikkêmanî bikin.Ji xwe yê bi kêmanî are bibêje ku mirovên qedirbilind bike ji yê ku qet neke çêtir e. jî mirovan li dor xwe kom dikin û disitirînin. Mirovê mezin an serok Çavê li deriya xwelî li seriya: girseyên gel li dor xwe kom dikin. Çavên ku her tim li deriya be da ku xwarinekê jê re bîne û ew bi Çiya çiqas bilind be wê rojekê xwe hewl nede ku xwarinê bi xwe bikeve bin lingê mirovan: çêbike an bidest bixe ,ew çav xer- Mirov dikarin her tiştî pêk bînin abe û bi kêrî tu tiştî nayê.Mirovên û dikarin herin cîhê herî bilind. ku bi hêza piyan xwe xwedî dike Herweha tişt çikas mezin bin jî di her tim li ba ciwakê bi rûmet e. demên pêş de dibe ku tiştên mezDîsa wekî ku mirov doza xwe intir derkevin û ew têkeve ber ,mafê xwe bi destê xwe biparêze piyan. Her ku dem diherin tiştên û bistîne,ne ku mirov ji hinekan kevin winda dibin, tiştên nû bi hêvî bike û li cîhê xwe rûnê. rûmettir dibin.

Wekî benîştê dêhna pir e,mezine.

Tevger û lebata dêhna jî ecêb û ne wekî tiştên asa ye. Herwiha dema mirovin jî tiştine ne li rê û derî mirovahiyê bike ev gotin ji bo wan tê gotin. ‘Ritil’ di vê derê de ‘lîtir’ tê fêmkirin.

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

44

JIN

Diclepress13@gmail.com

ÎDEOLOJIYA BAVIKANÎ, MILKIYETA TAYBET Û QURBANA DESTPÊKÊ; JINA DAYÎK

ARJÎN SARÎNA

D i civaka hiyerarşîk de taybetmendiya herî xuya ya otorîteyê

ew e ku xwediyê rastiyeke şexsî ye. Ango statuya ku zilamê bi ezmûn û pîremêr di civakê de bi dest xistiye, ne xwediyê ti naverokeke saziyane ye. Hîn zêdetir otorîteyeke di encama

ezmûn û ceribandinên şexsî de derketine holê de rêzgirtinek bi xwe re tîne. Taybetmendiyeke din a vê otorîteyê ya balkêş jî ew e ku girêdanbûneke bi dil, dixwaze. Ti kesek ku xwediyê otorîteyê ye ji ber otorîteya xwe bi awayeke saziyane bi dest naxe, di heman wextî de bi darê zorê jî nikare bide pejirandin jî. Di vî alî de jî nêzîkatiya civakê ya ji otorîteya şexsî re jî pir girîng e. Pîvana qebûl kirina hiyerarşiyê jî girêdayî bifêdebûyînê, parvekariyê, merdiyê û bi exlaqê civakî re girêdayî mayîne.

Civak qet destûr nade ku otorîte ji bo berjewendiyên şexsî were bikaranîn. Mîsal berhevkirinê wek sûç dibîne. Heta demeke nêzîk jî em dizanin ku civaka Kurd bi taybet qismên çiyayî bi çaveke sûç li berhevkariyê û dewlemendiyê dinerîn. Bi awayeke zelal kare were gotin ku ev nêzîkatî jêdera xwe ji taybetmendiyên civakî yên xwezayî digire. Sedema vê ya esasî jî nêzîkatiya komcivakan ya ji wekheviyê re ye. Ango ti ferqek di navbera kesek ji rêzê û kesek xwedî otorîteyê ye di nava wê ci-

Diclepress13@gmail.com

vakê de nîne. Îro jî di gelek qebîleyên Çermiksoran de, rewşeke birêvebirinê ya şefê qebîleyê di têkiliyên xwe yên bi civakê de ne re nîne. Li dewsa vêya têkiliya ku tê ecibandin ew e ku şefê qebîleyê li gel qebîleyê bisekine ye. Ev nêzîkatî bi awayeke herî balkêş û xuya xwe di ziman de dide der. Li dewsa peyvên wek “birêvebirinê”, “li gel wê/ wî” disekine di zimanê qebîleyê de derdikeve pêş. Ango di zimanê wan de jî ti peyveke ku di têkiliyan de hiyerarşiyê bi bîr bixîne

JIN

45

nayê dîtin. Bêguman nêzîkatiya bingehîn ya di vê ya de bi bandor ew e ku tevahî endamên qebîleyê bi rengeke wekhev tevlîbûn ji nasnameya qebîleyê re ku nasnameya civakî ye re ye, dide çeekirin e. Ev tevlîbûna wekhevîparêz, bi xwere li ser hemû endamên qebîleyê statûyeke wekhev ferz dike.

Civak ku hiyerarşiyê bi amûrên pir cihê di bin çavderiyê de digirt, ji ber wek ji rê derketinekî zabû, li roxmê van hemû hewldanên çavderîkirinê jî, karî ber bi desthilatdariyeke dewletparêz

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

ve biçe. Sedema esasî ya di vê de ew e ku îdeolojiya bavikanî ya hatiye afirandin e. Ev îdeolojiya hate afirandin wek tişteke ewqase bi…… di hişê mirovan de bi cîh bû ku di roja me ya îro de jî hema hema tevahiya jiyana mirovan wek tevna zihnî ya vê îdeolojiyê derdikeve holê. Zilamtî (erkeklik) wek îdeolojiyek, bû tfaqa stratejîk ya veşartî ya hemû îdeolojiyên hemdem û heta bihêztir kir, bû rênîşandêr û şikil dide tevahiya jiyana mirovan jî. Dayîktî hem wek têgîn hem jî weke rastiyeke

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

civakî êdî dixin rêyeke wendakirinê. Têgîna ku xistin dewsa vêya jî bavitî bû. Ji ber vê sedemê jî ev îdeolojî digihije pênaseyeke wek îdeolojiya bavikanîiyê. Îro kêm zêde ev îdeolojiya bavikanîiyê di hişê me de hatiye bi cîh kirin û weke cûreyeke mirovan ya hebûneke civakî bi destxistiye, li roxmê ku ev îdeolojî xwediyê xwezayeke dijbere jî, bûye sedem ku ev sîstema desthilatdar a dewletparêz rewa bibîne.

Dîroka ku wek encameke îdeolojiya bavikanî destpêkir û ji pêvajoya hiyerarşiye heta îro tê jiyan kirin, kare were gotin ku wek dîrokeke mêr e. Li roxmê ku roleke xuyaker ya mêrîtiyê di dîroka civakbûn û mirovbûnê de nîne jî lê, hema hema wek jêdera esasî ya çêbûna mirovane dayîna nîşandan, mirov kare bêje ku di serî wan berovajîkirinên şaristanî kirine de tê. Bi vêya re xwastine ku şaristaniya berovajiyê xwezaya mirov e, wek pêşketineke xwezayî û parçeyeke xwezaya mirovan îsbat bikin.

Lê, di dirêjahiya dema 5-6 hezar salên dawî de weke kombûna rastiya mêrîtiya ku şîdetê, çewsandinê, şer, qirkirin, derew, hîle û hwd.. ku di xwede hewandiye de yek ji aktorekî serekeye ku hem di tunekirina xwezayê de hem jî di tunekirina civakbûna ku wek xwezayê ye de, rol girtiye ye. Di vir de îdeolojiya bavikanîiyê dibe îdeolojiya vê heqîqetê. Ji loma jî wexta sîstema şaristaniya dewletparêz di lêpirsînê re tê derbas kirin nêzîkatiya esasî ya divê bê pêşxistin di serî de rastiya mêrîtiyê hemû lingên îdeolojiya bavikanî divê di lêpirsînê re derbas bike û tiştên ku bi mirovahiyê daye wen

46

JIN

Diclepress13@gmail.com

Hemû xeyal, hêvî, bêrî, lêgerîn, hezkirin, nifret û hestên ku mirov jiyan dikin û hwd. civakî ye. Ango di nava vêya de yeke din teqez heye. Ev bixwe jî îspat dike ku mirov, hestên mirovan ji derveyî komînî pêşnakeve.

Wexta em milkiyeta taybet ji vir de dest digirin, em karin bêjin ku rastiyeke herî berovajî û derveyî mirovahiyê ya dîroka şaristaniyê afirandiye ye.

Yek taybetmendiyê herî xuya yê îdeolojiya bavikanîiyê jî yekem car pêşxistina cûdahiya obje sûbje de ye û li ser vê cûdabûnê derbasê forma xwe ya civakî civaka hiyerarşîkbûne

dakirin jî derxe zanabûnê ye.

Di vir de xaleke divê neyê ji bîr kirin jî ew e ku wexta em li vir qala mêrîtiyê dikin, di rastiyê de em qala mêrîtiya ku wek rastiyeke civakî ya argûmaneke îdeolojîk ya esasî ya desthilatiyê hatiye sakzirin dikin. Nexwe em behsa nasnameya mêritiya ku yek ji wan duhaniyane ku di civaka xwezayî de hev temam dikirin nakin. Her wiha li gel vêya eşkereye ku nasnameya mêrîtiyê jî rastiyeke biyolojîk e. Tişta tê behs kirin jî ne ev e. jixwe Rêbertiya me jin û mêr wek dualîteyeke herî muhteşem ya gerdûnê pênase kir. Di vir de behsa rastiya mêrîtiyeke ku kirine mijareke esasî ya desthilatiyê û wek rastiyeke civakî ku ji bo sîstema civaka hiyerarşîk avakir-

Diclepress13@gmail.com

inê de bikarbînin dikin.

Diyarbûna rêxistinî û sîstemî ya îdeolojiya bavikanî a di derdora rastiya mêrîtiyê de hatiye pêşxistin pêkhateya xanedaniyê ye. Sîstema xanedaniyê xwediyê hiyerarşiyeke hişk e. Weke berhema tebeqeya jorîn, hema hema bingehê hemû çînbûnên piştre xwere hatine, çêdike. Şerên ji bo xanedaniyê hatine meşandin, di demeke diyar ya dîrokî û şûnde lezbûye û ji bo rêwîtiya bixwîn ya şaristaniyê jî tevkariyeke mezin çêkiriye. Jixwe xanedan bixwe jî wek rengê destpêkê yê desthilatî û dewletê derketiye holê û ji bo pêşketina vana jî hewldaneke mezin daye. Rêber APO dibêje, “desthilatî û dewlet di destpêkê de di nava xanedanê de tê afi-

JIN

47

randin. Ya herî girîng jî ew e ku xanedan saziyeke welê ye ku di serî de di nava qebîle û eşîreta xwe de û sîstemên qebîleyê yên derveyî xwe de fêrî çînîbûnê û koletiyê dike ye. Di şaristaniya Rojhilata Navîn de hema hema ne gengaze ku li rastê desthilatiyek û dewleteke bê xanedan werî. Xanedanî ji ber kokdariya rastiya xwe û asteya dibistaneke amadekariyê ya desthilatî û dewletê ye, wisa ye”. Bi awayeke balkêş tîne ziman ku ka ji bo çêbûna dewlet û desthilatiyê roleke çiqase girîng dilîze.

Di dema hiyerarşiyê de saziyeke din a girîng ya civakî ya îdeolojiya bavikanîiyê ku bi xanedaniyê re û di zikhevde pêşket jî sazîbûna malbata taybet û malbatparêzîbû.

Tebeqeya jorîn ya hiyerarşîk çalakbûna xwe ya civakî, li ser ev malbata ku çêkiriye û çanda malbatparêziya xwe dispêre vê malbatê belav dike. Ji ber xanedanî xwe li ser “dendika malbata rêveber” dide çêkirin. Eger em pêşketina îdeolojiya bavikanîiyê bizanin, bi xwe spartina rastiya mêrîtiya sazkirî re pêşketiye, di xanedaniyê de û malbatparêziyê de feraseta xwasteka bûyîna xwediyê gelek zarokên kûrik wê hîn baştir were fêhm kirin. Ji bo vê jî çi pêwîstiyek hebe divê were kirin. Çendhevserî jî weke berhema vê ferasetê pêşketiye. Bi vêya re avakirina mêr ya heremê û bûyîna xwediyê bi sedan cariyeyan, pir ji nêzîkve pêwendiya xwe bi vê feraseta îdeolojîk re heye.

Ji ber rêxistiniya civakî ya cûreya klan dispêre girêdana xwînî di heman demê de mirov kare wek rêxistin û modela destpêkê ya malbatê jî bibîne. Li gorî ku klan

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

Dîroka ku wek encameke îdeolojiya bavikanî destpêkir û ji pêvajoya hiyerarşiye heta îro tê jiyan kirin, kare were gotin ku wek dîrokeke mêr e. Li roxmê ku roleke xuyaker ya mêrîtiyê di dîroka civakbûn û mirovbûnê de nîne jî lê, hema hema wek jêdera esasî ya çêbûna mirovane dayîna nîşandan, mirov kare bêje ku di serî wan berovajîkirinên şaristanî kirine de tê. Bi vêya re xwastine ku şaristaniya berovajiyê xwezaya mirov e, wek pêşketineke xwezayî û parçeyeke xwezaya mirovan îsbat bikin

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

formeke civakî ya di tewereya jinê de ye li vir mirov nikare qala heyîna mêr-bav bike. Nasnameya ku bi navê mêr di plana pêş de ye weke birayê jinê xalê zarokane. Û ev forma civakî bi milyonan salan dewam kiriye. Wek nasnameya mêr û bav piştî ku sazîbûna malbatê ya dispêre desthilatiya mêr şûn de, wek berhema hiyerarşiye şikil digire.

Mêr li vir weke reyîsê malbatê rol digre û sazîbûna malbatê ya dispêre reyîstiya malbatê pêşdikeve her ku

48

JIN

Diclepress13@gmail.com

diçe dibe wek şanika herî biçûk ya naveroka şaristaniya çînî, dewletparêz û desthilatdar. Di dirêjahiya dîroka şaristaniyê de desthilatiya mêr ya hişk a di nava malbatê de hatiye pêşxistin, ji armanca parastina teqez ya desthilatiya dewletê re xizmet kiriye. Bi taybet zarokên kur li gorî vê çanda desthilatiyê mezin kirin, ev desthilatiya hişk ferz dike. Çawa ku desthilatî û dewlet xwe di nava malbatê û xanedanê de di hilberîne weke encameke van ya

xwezayî jî navendên afirandina pirsgirêkên civakî yên destpêkê jî ev qad in. Ne wekheviya civakî dibe rewşa belavbûyî ya ne wekheviya di nava malê de. Şîdeta li ser jinê di malê de pêşdikeve û digihije asteyeke civakî. Ev rewş malbatê dike makêtekî desthilatî û dewletê.

Yek ji aliyên herî girîng ya îdeolojiya bavikanîiyê jî milketiyeta taybet wek zihniyet û şêwazekê jiyanê pêşxistine. Nêzîkatiya milkiyeta taybet a herî mezin nêzîkatiya mil-

Diclepress13@gmail.com

kiyeta taybet a li ser jinê ye. Malbatparêzî di maneyekê de tê maneya sazîbûna nêzîkatiya milkiyeta taybet ya li ser jinê tê pêşxistine.

Xeteriya herî mezin ya pêşxistina milkiyeta taybet ji bo cûreyê mirovan bêguman çêkirina zihniyeteke dispêre vê ye. Milkiyeta taybet wek dijberiya komînî mane qezenc kiriye û heyîna xwe domandiye. Komînî ruh û cewherê civakbûnê ye. Ango civakbûn neçare ku komînîbe. Ji xeynî vêya negengaze ku civakbûn pêşbikeve. Milkiyeta taybet bê cewher hiştin û bêruhkirina civakbûnê ye. Ji loma wê mubalaxa nebe ku em milkiyeta taybet wek dij civakbûna herî mezin terîf bikin. Ji ber ku di serî rastiyên dij civakê hatine pêşxistin

JIN

49

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

de rastiya milkiyeta taybet tê. Eger em tenê li îdeolojiya ferdiyetperest ya modernîteya kapîtalîst binerin evê rehet were dîtin. Wê zehmet nebe ku em bêjin cewherê milkiyetparêziyê wek cewherê ferdiyetparêziyê ye.

Mirov ku heyîneke tenê ya li maneya heyîna xwe digeriye di dawiya dawî de li ser heyîna hindek mirov din re maneyê dide xwe.

Hemû xeyal, hêvî, bêrî, lêgerîn, hezkirin, nifret û hestên ku mirov jiyan dikin û hwd. civakî ye. Ango di nava vêya de yeke din teqez heye. Ev bixwe jî îspat dike ku mirov, hestên mirovan ji derveyî komînî pêşnakeve. Wexta em milkiyeta taybet ji vir de dest digirin, em karin bêjin ku rastiyeke herî berovajî û derveyî mirovahiyê ya dîroka şaristaniyê afirandiye ye.

Yek taybetmendiyê herî xuya yê îdeolojiya bavikanîiyê jî yekem car pêşxistina cûdahiya obje sûbje de ye û li ser vê cûdabûnê derbasê forma xwe ya civakî civaka hiyerarşîkbûne. Di dîroka milyonan salan ya civakbûnê de cûdahiyeke wiha ne mijara gotinê ye. Jixwe di xwezaya yekemîn de jî ti rastiyeke fizîkî û biyolojîk ya rê bide vê cûdabûnê nîne. Xwe kirina sûbje û yê derveyî xwe jî kirina obje di şexsê zilamê bihêz û hîlebaz da berhema zekaya analîtîk ya ponîjîna fesat jiyan dike ye. Di xwezaya yekemîn de her heyînek di nava dorhêla xwe ya ekolojîk de sûbje ye. Hîn rasttir hemû heyînên ku di sîstemeke eko de ne, di nava wê sîstema ekoyê de her yek ji wan sûbjeyek in. Em di vir de jî dikarin pir hêsan bêjin ku; cûdakirina obje sûbjeyê rewşeke dijberê xwezaya mirov, cewher û ruhê wê ye.

Yekem car yekdestdarî di serdema civaka dewletparêz ya hiyerarşîk de hayvênê xwe digire. Serdemeke ku hem desthilatî û hem jî daneheva sermaye yê rewatî qezenc kiriye îfade dike. Di qonaxa civaka xwezayî de civak destûr ne dida danevê û di her fersendekî de danevên di destê xwe de ji bo belav bike, mecbûrî dikir. Û otorîteya heyî eger xwedî têgihiştineke wisa be ancax qebûl dikirin û rêz didanê. Lê, ji dema pêşketina hiyerarşiyê ve ev rewş destpê guhertinê dike. Di serî de bi meşandina xebatên zihnî re li ser esasê xespkirina nirxên civakî rewatî ji danehev û yekdestdariyê re di anîn, hîn li piştre bi xwe spartina darê zorê re, hêza eskerî û şer re ev danehev dixe dest û rewatiya wê dide çêkirin.

Wek encam pêvajoya bi hiyerarşiyê destpêkir, wek dîrokeke“WENDAKİRİNÊ” nirxandin ji bo derxistina zanabûnê ku ka wê careke din qezenckirin ji kûde destpê bike jî dibe daneyeke girîng.

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

50

CANGORÎ

Diclepress13@gmail.com

ÊZIDYATÎ SER Û MALE Ş.DIJWAR MÎNAK E

SUHAM ŞINGALÎ

D i nava rupelên dîroka dur û dirêj de destanên qehremanî bi

tîpên zêrîn tên nivîsandin û di hişê mirov û gerdunê de her zindî dimînin. Mirovên ku dil,raman û mejiyê xwe azad kirina, ji bona nirxê, mirovahî ked dane û têkoşîn kirina pêşengtî ji şoreşê re kirina her di nava civaka xwe de zindî jiyan dikin û tu carî nayên ji bîr kirin.

Civaka Êzidî yek ji civakên herî kevnar yên destpêkê ku bi hezarên salan bi bawerî, çand û nirxên xwe yê pîroz yên Êzidyatiyê li ser xaka Mezobotamiya jiyan kiriya. Dîroka Êzidyan li ser vê xakê gelek bi êş û berxweaniyak mezin derbas buya. Ji bona ku ev nirxên pîroz yên civaka Êzidî, bawerî û çanda kevnar werê parastin bi sedan leheng û qehremanan mohra xwe li dîrokê dana. Dema gotna Êzidî tê gotin ferman tê hişê mirovan, 74 ferman bi ermanca qirkirina civaka Êzidî tunekirina bawerî û çanda Êzidî hatina jiyan kirin. Li bermber fermanan bê guman dîrokeka berxwedanê ya duv dirêj heya. Berxwedanê hiştiya ku ev çanda û bawerî bighêja roja me ya îro. Mirov nikara ku dîroka hey ji ya kev cuda bigra dest, weka xelekê sincîrê bi hev girêdî na.

Fermandar, pêşeng û mamosteyê civaka Êzidî Merwam Bedel, rêhe-

val Dijwar Feqîr lehngê berxwedana dîroka îroîna.

Pêşengê mezin Rêheval Dijwar bi van gotinan dîrokê ji nuda zindî dike û mohra xwe li dîroka berxwedanê dide.“Di dîrokê de ev axa pîroz bi xwînê hatiya avdan.

Ji bona parastina çand, bawerî û welatê xwe ger bê xwestin emê dîsa bi xwînê av bidin, emê bedlêlan cardin bidin, ser û malê xwe bidin, ku têrê nekir emê zarokê xwe jî li ser bikin. Bi êrîş û tehdîdan gav paşda avêtin nabê, emê ji bona jiyanek azad û xweser heya dawiyê têbikoşin û bi serbikevin”.

Pêşengê civaka Êzidî Merwan Bedel, Kurê malê yê bi tenê. Rêheval Merwan Bedel di temenê wî yê piçuk de ku pênç salî bu bavê wî Bedel Xelef di Şerê Îran û Îraqê de Şehîd dikeva û êxtîm mezin dibe.

Heval Merwan ruxmî hemû zor û zehmetiyê jiyanê jî dibe kesayetek xwedî hêz û îrade. Di serîda ji bona malbata xwe û hemû civakê Ji her pirisgirêkê re dibe hêza çareseriyê û li bermberî pirisgirêkên civakê bi giştî xwe berpirsiyar dibîna û bi sekna xwe dibe hêz ji çareseriyê re. Piştî fermana 3 Tabaxa 2014 an ku têda bi hezaran keç, jin, zarok, pîr û kal ketin destê çeteyên DAIŞ de. Bi dehan gorên komî hatin çêkirin ji aliyê DAIŞ ve, Êzidî bi sed hezaran ji cîh û warê xwe koçber bun. Rêheval Merwan Bedel li kêleka Şervanên azadiyê şer kir gel parast û dev ji cîh û warê xwe berneda. Berxwedana wê demê hêvî ji nude ava kir.

Wê demê di her alî de gel bê hêvî

Merwan Bedel ji bona rizgarkirina her bostek ji axa pîroz ya Şingalê bejdarî berxwedana dîrokî buya û di çeperên herî pêş yên şer de cihê xwe girtiya û rolek mezin lîsteiya mabu heta hêviya jiyanê nemabu, lê berxwedana mezin ya Şervanên azadiyê û kesayetên Êzidî wek heval Merwan Bedel hêviyê berxwedan û serkeftinê avakirin.

Rêheval Merwan Bedel piştî fermanê bi komek ciwanên Êzidî Yekîneyên Berxwedana Şingalê(YBŞ) ava kirin. Merwan Bedel ji bona rizgarkirina her bostek ji axa pîroz ya Şingalê bejdarî berxwedana dîrokî buya û di çeperên herî pêş yên şer de cihê xwe girtiya û rolek mezin lîsteiya. Her weha di demekî kurt de gihiştiya asta fermandartî û di çeperên şer yên dijî Daişê de fermandartiya şer kiriya. Bi saya qehremanên wek Rêheval Merwan Bedel, Zerdeşt Şingalî, Berxwedan Tolhildan û bi sedan cangoriyên azadiyê axa pîroz ya Şingalê hatiya rizgarkirin. Ger berxwedan nebuya û bedêl nehatiban dayîn

Diclepress13@gmail.com

rizgar wê nehatiba misoger kirin.

Weka ku em di dîrokê de dibînin, di hemû êrîş û fermanan de berxwedan û bedêlan ev çand û bawerî gihandiya roja me ya îro. Di hemû ferman û êîşên li ser civaka Êzidî de qehreman û berxwedêr derketina, bi canê xwe bawerî û çanda pîroz ya Êzidyatiyê parastina.

Pêşengê gelê Êzidî Merwan Bedel di her dem û li hemû qadan de ji bona parastin, rizgarkirina û afirandina jiyanek azad li ser axa pîroz ya Şingalê rolê Pşengtî lîst.

Fermandar Dijwar Feqîr ruxmî hemû zor û zehmetiyan dev ji Şingalê beneda û tevlî bexwedanê bu. Rêheval Dijwar ji bona avabuna hêza parastina civaka Êzidî pêşengtî kir û bi komek hevalê xwe re Yekîneyên Berxwedana Şingalê(YBŞ) ava kirin. YBŞ li kêleka Şervanên HPG û YJA Sitar di çeperên herî pêş de li dijî DAIŞ’ê

CANGORÎ

Di dîrokê de ev axa pîroz bi xwînê hatiya avdan. Ji bona parastina çand, bawerî û welatê xwe ger bê xwestin emê dîsa bi xwînê av bidin, emê bedlêlan cardin bidin, ser û malê xwe bidin, ku têrê nekir emê zarokê xwe jî li ser bikin

51

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

şer kirin û bost bi bost Şingal ji çeteyên DAIŞ’ê rizgar kirin. Rêheval Dijwar Feqîr bi rolê fermandartî radibe û di çeperên dijî Daişê de fermandartiya şer dike. Her wiha ji bona mezin kirin û bi hêz kirina YBŞ heval Dijwar ciwanan li derdora hêza berxwedanê kom dike û perwerda dike.

Di encamê şer û berxwedanek dîrok ya 4 salan, Şervanên azadiyê xaka Şingal bi temamî rizgar kirin. Ji bona danasîn, fermîkirin û temsîlkirina Yekîneyên Berxwedana Şingalê(YBŞ) fermandar Dijwar Feqîr xebatên diplomasî li asta Iraqê de dide meşandin.

Rêheval Dijwar bi dehên caran bi rayadarên dewletên û hêzên leşker yên herêmê re hevdîtin dike û li ser rewşa ewlekarî ya herêmê peywendî bi hêzên herêmî re çêdike.

Fermandar, Siyasetmedar, diplomat û Pêşengê gelê Êzidî

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

Merwan Bedel...

Heval Merwan bedel li kuderê pêwîstî hebû li wêderê bû. Ji bona miletê xwe bighînê azadî û xweseriyê şev û rojê xwe kirin yek û xebat da meşandin. Rêheval Merwan di her demê de digot ku divê civaka Êzidî bê perwerde kirin, zana bibe û li bemberî êrîş, pilan û siyaseta qirêj şiyar be. Civak karibe xwe biparêza û îradeya xwe xurt bike. Bi rastî jî hemû gotinên heval Dijwar ji bona civaka Êzidî zanist û perwerde bun.

Di kongira çaramîn ya Meclisa Xweseriya Demokratî Ya Şingalê(MXDŞ) Rêheval Merwan Bedel bi pêşniyara gelê Êzidî derbasî nava xabatên meclisa xweseriyê debe û weka hevserokê desteya rêveber ya Şingalê tê hil-

52

CANGORÎ

Diclepress13@gmail.com

bijartin. Ji bona rêxistin kirin û perwede kirina civaka Êzidî her weha ji bona îradebuna gel xebatek xurt dide meşandin. ji hemû pirisgirêkên civakê re alaqeder dibe û çareserî dibîne. Rêheval Merwan Bedel bi dilsoziyek mezin di nava civaka xwe de xebat da meşadin û cihê xwe li dilê her mirovekê Êzidî de da çêkirin. Rêheval Merwan Bedel bi hevaltî, dilsozî û dilnizmiya xwe ji hemû hevalên xwe re mînak bu. Emê tu carî pêşeng, heval û mamosteyên xwe Merwan Bedel ji bîra nekin, xewin û xeyalên wî yên civaka azad û xweser pêk bînin. Heya azadî û xweseriya civaka Êzidî neyê misoger kirin emê dev ji têkoşînê benedin.

Ev soza me ji Pêşeng û şehîdên me reye.

Rêheval Merwan di her demê de digot ku divê civaka Êzidî bê perwerde kirin, zana bibe û li bemberî êrîş, pilan û siyaseta qirêj şiyar be. Civak karibe xwe biparêza û îradeya xwe xurt bike

Diclepress13@gmail.com

GORAR

53

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

WÊ ŞENGALA AZAD BI SER BIKEVE

ŞARISTAN NÛRHAK

Êfaşîst, rîşên qirker yê dewleta Tirk ya çete û dagirker li hemberî

civaka me ya Êzidî ku xwediyê ronahî, pakî û baweriya herî qedîm e, berdewam dikin. Ev êrîşên qirker bi hişmendiya qelandina koka bawerî û çanda qedîm ya Kurdewariyê tên kirin.

Ev êrîş di şexsê Kurdên Êzİdî û baweriya wê de li hember tevahî Kurdên xeta berxwedanê pejirandine, tên kirin. Ji ber ku çeteyên DAIŞ’ê polîtîkaya qirkirinê ya dewleta Tirk li Şengalê bi ser nexist, vî tiştî dewleta Tirk har û dîn kiriye. Bi vê kîn û hişmendiya xwe ya xwînxar li dijî Şengal û Mex-

mûrê êrîşên hewayî pêk tîne. Tişta dixwest li Şengalê bike û nebir serî niha her kêlî li Efrînê pêk tîne. Hêrsa xwe ya ku di şexsê jinên Efrînê de derdixe, tev ji ber qehra li hember azadkirina Şengal û Kobanê ye. Ji ber li Kobanê û Şengalê jî vîna jina azad bi ser ket û tevahî cîhan bandor kirin. Dewleta Tirk ya mêrparêz û qirker çekên xwe pê digire û dide jiyîn şer, kuştin, talan û qirkirin e. Hişmendiya qirker ya dewleta Tirk xwe dispêre dîrokeke dirêj ya bi sedsalan. Van çekên xwînxar bûne sedema kuştina bi hezaran mirov, jin, zarokan. Van çekan dijminahî di navbera gelan de çêkirin, nijadperestî û mêr-dewletî wekî kêra tûjkirî li ser stûyê civakê danîn.

Min beriya niha lêkolînên li ser dîroka 73 fermanên ku li dijî gelê me yê Êzidî hatine kirin xwendin.

Ji 73 fermanên bi serê gelê me de

hatine ji 60 fermanî zêdetir rasterast bi destê dewleta Tirk ya dagirker hatine kirin. Yanî em dikarin bibêjin dewleta Tirk bi sedan sal e li ser qelandina koka Kurdan fermanan pêk tîne û di pêkanîna fermanan de timî di rêza yekemîn de bûye. Gel û netewên qedîm yê di şefaqa rojhilat de hebûna xwe domandine timî gotinek wan ji bo dagirkeran hatiye ziman ew jî ev e ‘van zaliman qira me anî’. Ev gotina pêşiyan ji kok, hafîze û hişmendiyeke dîrokî tê. Lê ev çekên ne kêrhatî ku dewleta Tirk xwe lê alandiye êdî di vê sedsala em tê re derbas dibin de cihê wan sergoyê dîrokê ye. Li hember van hemû kiryarên tarî di serî de civaka me ya Êzidî û gelên ku dayîktî ji vê xaka qedîm re kirine êdî di vê sedsalê de tiştekî nû di rûpelên dîroka gelan de dinivisînin û dibêjin; ‘Êdî em ne ew jin û civakên

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

berê ne’ Civakek ango di wê civakê de jinên wê li dijî desthilatdaran ger bighîje vê hişmendiyê êdî guman nîne ew civak ji bo parastina nirxên xwe de li ber xwe nede. Civaka ku xwe gîhandibe vê zanebûn û hişmendiyê wê ew civak ji dayîna tu berdêlan netirsê, wê ewladên xwe yên herî hêja û giranbiha diyarî doza pê bawer bûyî bike. Civaka me ya Êzidî di 7 salên derbasbûyî de gava afirandina vê heqîqetê avêt. Dewleta Tirk ya dagirker û qirker ji bo rê li vê gava dîrokî û jê nevEger bibire, êrîşan dike.

Civaka me ya Êzidî ku di sala 2014’an de yek ji qirkirinên herî giran jiyan kir, tenê bi dîtina rastiyekî karîbû birînên xwe yê ji ber qirkirinê kûr bûn bipêçe, ew jî baweriya bi fikra Rêber Apo bû. Gerîla bi pratîka xwe fikra Rêber Apo di nav wê civakê de bi jiyanî kir. Ev ne gotin, xeyal û xewnekî hîna werê jiyan kirin, em hemû bûn şahidê wan rojan, bûn parçeyekî ji dema dîrokî.

Kesê ku jiyînên 7 sal berî niha ji bîr bike em hêvî nekin wê ew xwedî li nirxên dîroka xwe derbikeve.

PDK’ê ji dîroka ava bûnê û heya niha li dijî heqîqeta welatparêzî û Kurdiyeta azad têdikoşe. Li pişt kuştina gelek qehreman, şoreşger û rêberên Kurd yê ku di cih û demên cuda de meşaleya hêvî û serkeftinê dane destê xwe PDK’ê heye. Ji Seîd Kirmizitoprak heya, Sadiq Omer, Mehmed Karasugur, Bêrîtan(Gulnaz Karataş) Zekî Şengal, Seîd, Zerdeşt, Fermandar Tolhildan Raman, Şoreş Mardîn koma pê re li Xelîfanê û herî dawî Dijwar tenê çend mînakên bêne bibîrxistin. Ev kesayetên pêşeng her yek ji wan bûn nirxên herî

54

GORAR

Diclepress13@gmail.com

qedirbiha di heqîqeta Kurdistana azad de. Terka Şengalê û Şengal ji DAIŞ’ê re hiştin êdî ji bo PDK’ê di vê sedsalê de rûreşiya herî giran û mezin bû. Di sedsalekî ku qaşo cih ji hemû civak, gelan, bawerî, çanda û kêm netewan re heye bi destê hêzên PDK’ê ku xwe temsîlê Kurdan dibîne xwestin qira baweriya herî kevnar û koka Kurdayetiyê bînin. Dema em dibêjin para PDK’ê di pêşî vekirina qira civaka me ya Êzidî de mezin mesela me û derdê me ne ew e çima PDK’ê çekên xwe ji Şengalê derxistin û reverev jê

derket. Mesele hîn jê vê mezintir e, hêzên desthilatdar di vê sedsalê de biryara qira Kurdan dabûn. Çawa di dîrokê de bi şerên mezin, bi hêzên tarî û artêşên ji mêran avabûyî bi dehan civak ji holê rakirin ev car jî biryara temamkirina qira Kurdan hatibû dayîn. PDK’ê bi wan kiryarên xwe kete bin barê vê rastiya giran ya sûcdar ku ji aliyê hêzên hegemonîk ve hatibû amadekirin. Lê PDK nema dikare xwe ji vî tiştî rizgar bike. Her kes dikare di rojekê de bibe xwedî çekên herî giran, lê her her roj nikare kêliyên

Diclepress13@gmail.com

azadiyê bi dest bixîne. Ferqa mezin jî ev e. Civaka me ya Êzidî kêliya azadiyê bi dest xistiye. Ji bo civakekê hêza bidestxistina azadiyê ji hemû çekên nûjen û teknolojiya ku pêşketî tê dîtin bi hêztir e.PDK’ê hîna jî ji bo nefamkirina vê rastiyê li ber xwe dide. Wê gelê me yê ku êdî tama azadiyê bi dest xistiye, bi hêz bûye, bûye xwedî vîn û bawerî çawa van kiryarên PDK’ê ji bîr bike? Rewşa kambax ev e ku PDK’ê hîna jî di sûcê kirî de bi israr e. Lê ne PDK û ne jî tu hêzekî din wê nikaribe Şengalê vegerînin

GORAR

55

wekî beriya sala 2014’an. Ev gotin jî ya civaka me ya Êzidî û jinên berxwedêr yê li Şengalê ye. Ev gotin di cewherê xwe de heqîqeteke nû îfade dikin. Serdemekî nû û pêşerojekî nû îfade dikin. Ji ber êdî civaka me ya Êzidî qehremanên xwe welidandin û li pey rêça wan jiyana azad ji bo xwe û pêşeroja zarokên xwe dihûnin.

Ji lewra em di dema ku berê xwe didin dîroka civakên berxwedêr her tim civakan qehremanên xwe bi xwe ava kirine, xwedî li wan derketine û di oxira şopa wan de

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

berdêlên herî giran dane ber çavên xwe. Ev dîrok îro carekî din li rûyê civaka me keniyaye. Di serî de civaka me ya Êzidî ev ken heq kiriye, ev aramî, kêfxweşî û kelecana ku henaseya mirov diçikîne heq kiriye. Pêşketin û guherînên gelê me yê Êzidî li ser xaka herî qedîm dijî, mirov nikare bi hevokên ji rêze pênaseya wê bike. Mirov dikare encex bi wêjeya ku nebûye esîrê pergala desthilatdariyê van êşên ji bo azadiyê têne kişandin binivisîne. Civakeke ku ewqas di qirkirinan re derbas bûbe, ne pêkan e bi hêsanî ser xwe ve were.

Lê civaka me ya Êzidî karîbû wan birînên mezin û kûr derman bike.

Ev tişt jî bi saya bîrdozî û felsefeya Rêber Apo bi ser xist. Êdî çi dibe bila bibe wê êrîş û hedefgirtina pêşengên civaka me ya Êzidî, civaka meyî Êzidî ji doza ew pê bawer dikin, felsefeya hembêz kirine û bîrdoziya pê ve hatine girêdan nede qutkirin. Kijan di şaşitiya vê fikirînê de li pey xeyalên tewş û vala de ye? Em bihêlin ev pêk werê xeyalê wê jî êdî ne pêkan e. Divê hinek bêjin çawa dibe? Lê dibe! Heta ez dikarim bêjim ev tiştên ez dibêjim li ber helwest, biryardarî, têkoşîn û vîna civaka me ya Êzidî ku di pêşengiya jinan de ava bûyî hevokên serçemandî dimînin. Ji ber li Şengalê kêliyên pêkanîna şoreşa civakî û jina azad tên jiyîn. Em bi hev re dest bidin Şengalê, berê şiverêyên dil û wîjdanê xwe bidin xaka qedîm, şûnwarê baweriya xwe ya bi kok hîs bikin, bijîn, bidin jiyîn û di oxira parastina wê de şev û rojên xwe bikin diyarî. Şengala azad wê bi ser bikeve.

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

56

RAPORT

Diclepress13@gmail.com

AZAD HISÊN:

PÊWÎSTE GELÊ ME DI SALA NÛ DE LI SER XETA ŞEHÎDAN TÊKOŞÎN BIKE

A: HESEN ŞENGALÎ

din ên Iraqê re hevdîtin pêk bîne.

Di vir de em ji bo bêdengiya Iraqê îgirê Hevserokê Desteya Rêve- tiştek nabêjin, lê divê êrîşê de hate ber a Şengalê Azad Hisên dazanîn xuyakirin ku agahiya hikumeta ku di sala 2021’an de li Şengal Kazimî ji vê êrîşê heye”. gelek geşedan hebûn û şêniyên Şengalê her di nava berxwedanê Gelê me li dijî pilanên xerab debûn. Hisên balkêşand ser siyas- yên ser Şengalê di nava berxwedan û têkoşînê de ye eta hikumeta Iraq û PDK’ê jî û got:“ Ne Iraq û ne jî desthilata Başûrê pirojeyên dewletên herêmê ên li Kurdistanê rêzê li mafên gelê Êzidî ser Iraq’ê heye. Gelek dewletên nagire. Pêwîste gelê me di sala nû serdest hene, pirojeyên xwe di de li ser xeta şehîdan têkoşîn bike Iraqê de didin meşandin. Ew bi xwe pirojeyan hazir dikin û bêy heya pêkanîna armancên wan”.

Hisên desnîşakir di nava salê de ku gelê li herêmê berçav bigrin, êrîşên dijwar li ser îradeya şêniyên dixwazin wan projeyan li Iraqê Şengalê çêbûn û gelek berdêlên pêkbînin. Yek ji van pirojeyan jî, giran dan. di demên herî hesas de peymana 9’ê Cotmeha 2020’an êrîş li ser Şengalê çêbûne û Dinava bû ku dixwestin îradeya şêniyên salê de me rêheval û pêşengê xwe Şengalê tine bikin. Dîsan fermana şehîd Seîd Hesen û şehîd merwan 3’ê Tebaxa 2014’an jî yek ji van bedel ji dest da. Lê hedefgirtina pirojeyan bû. Lê Êzidiyan karibû rê wan ne ji rêzê bû. Ji ber dema ku li ber wê pilanê bigrin. Ew pilana heval Seîd hate hedefgirtin biryar ku dixwestin gelê me qir bike hate bû bi Kazimî û gelek rayedarên vale derxstin. Lê niha bi awayekî

C

siyasî ev pilan li ser gelê me tên meşandin û dixwazin vê carê bi siyasetê plana qirkirinê bibin serî.

Di nava salê de li himberî van plana gelê me bênavber di nava berxwedan û tekoşînê deye û bi îradeya xwe rê li ber van pilanan girt kû dixwestin îradeya gelê me tine bihesbînin.”

Rêz li daxwazên Êzdiyan nayê girtin Azad Hisên destnîşan dike ku ne PDK e û ne jî hikumeta Kazîmî rêz li daxwazin Êzidiyan nagrin.

Gelê me ku li Şengalê xwe rêxistin kiriye û xwe birêve dibe. Di aliyekî dinava çalakiyan deye ji bo ku îradeya wan bê naskirin û di aliyêkî dî jî li nav hewldanê avakirina sazî û rêxistinbuna xwe de ye. Lê rêz li van daxwazên Êzdiyan nayê girtin. Diyar dibe ku rêz li daxwazên gelê Êzidî nayên girtin.

Ev yek li her derê dûbare dibe. Li

Diclepress13@gmail.com

Efrînê gelê me dîl tene girtin, cihên wan ên pîroz tên xirakirin.

Li Başûr rê nadin ku gel daxwaza mafê xwe bike. Hikumeta Kazîmî jî li Şengalê de dixwaze gelê me bê îrade bihêle”.

Hikumeta Kazîmî dixwaze peymana 9’ê Cotmehê pêkbîne Cîgirê Hevserokê Desteya Rêveber a Şengalê diyar dike kû şêniyên Şengalê di nava sala 2021’de bênavber dinava çalakiyan debûn û li dijî planên xerab rawestiyan.

Bi berdewamî gelê me di nava çalakiyan de bû. Erê em rastî ferman û qikirinê hatin, lê Iraqê heya çi astê xwe berpirsiyar dît û deynê Êzdiyan daye? Ruxmî vê Iraq jî weke Başûrê Kurdistanê nêzî Êzdiyan dibe. Gelê me li dijî êrîşên ku li ser pêşengên me tên kirin û li dijî binpêkirina serweriya Iraqê dengê xwe bilin dikin û çalakiyan dikin.

Lê hikumeta Iraq li dijî wan çala-

RAPORT

57

kiyên rewa radiweste û ciwanên me digire. Hikumeta Kazîmî heya niha jî di nava hewildana de ye ku peymana 9’ê Cotmehê pêk bîne.

Em dizanin ku peymana 9’ê Cotmehê parçek ji fermanê ye. Lê îro Iraq dixwaze ku bi şêwazekî din vê peymanê pêk bîne. Ji bo ku rastiya di Şengalê de neyê xuyakirin, rojnemevana dike hedef, ciwanan çavtrisandî dike û bi madeya terorê wan digire. Ev jî ji bo ku gel li ber xwe neda van dike”.

Em ê li ser xeta şehîdan bin Azad Hisên dest nîşan kir ku ewê heta dawî xwedî li şehîdan derkevin û wiha dawî li axaftina xwe tînê:“Pêwîste di sala 2022’an de civaka Êzidî li ser xeta şehîdan berdewam be û xwesetekên wan pêk bîne. Em dizanin wê êrîş hebin. Bidestxistina mafê gelê Êzidî ne hêsane. Lê pêwîste em xwedî li têkoşîna kesên weke Mam Zekî û

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

Mam Beşîr û hemû Şehîdên li ser vê axê canê xwe dane, derkevin.

Jiyan, tekoşîn û berxwedaniya wan ji xwere wek dibistanekê bixwînin û bigehin armancên wan”.

Ew pilana ku dixwestin gelê me qir bike hate vale derxstin. Lê niha bi awayekî siyasî ev pilan li ser gelê me tên meşandin û dixwazin vê carê bi siyasetê plana qirkirinê bibin serî

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

58

DOSIYE

Diclepress13@gmail.com

KOMPLOYA NAVNETEWÎ ÇEWA PÊK HAT?!

JI BER KU MIN HEVKARÎ QEBÛL NEKIR êzên hegemon ên sîstema kapîtalîst Îngilîstan û DYA, ku hewl didin li ser hemû dewlemendiyên ser û binê erdê, petrol, civak û rêveberiyên Rojhilata Navîn serdest bin, dewlet, civak, rêxistin û kesayetên hevkariya vê polîtîkayê nakin îmha û tasfiye dikin. Vê yekê ji berê ve weke rêbazekê bi kar tînin. Em ji destpêkê ve di xeta azadîparêzî û serxwebûna gelên Rojhilata Navîn de israr dikin, lewma em bûn hedefa van polîtîkayên tasfiyeyê û komployê. Dema ku em li Şamê bûn, Îngilîstanê û Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê(DYA) qasidên xwe şandin û gotin ku divê em li gorî polîtîkayên wan ên Rojhilata navîn tevbigerin, naxwe wê me tasfiye bikin. Min pêşniyara wan a ji bo hevkariyê red kir. Min ji wan re got ku em ê dev ji xeta serxwebûn û azadîparêziya gelan bernedin.

H

Piştre Talabanî hat û ji min re got, “Ocalan te çi kir, te serê xwe xist nava belayê!” û xwest ku ez biryara xwe ji nû ve binirxînim. Hewl da ku min îqna bike ji bo bi van hêzan re hevkariyê bikim. Lê min pêşniyar qebûl nekir. Min got, “Ez mirovekî xwedî pîvan im, xeta min ji bo gelan e. Ez şervanekî azadiyê me ku utopya wekhevî û azadiyê ya hezaran salan a gelan temsîl dikim, nabim şervanê kesî”. Ji ber vê yekê biryar dan ku min tasfiye bikin. Hesabê wê yekê dikirin ku bi tasfiyekirina min re PKK bê serî bimîne yan na.

SÊ HÊZAN BIRYAR DAN, GLADIYOYÊ BI CIH ANÎ Biryara ji bo tasfiyekirina min beriya sala 1998’an ji aliyê DYA-ÎngilîstanÎsraîlê ve hate dayin. Ji ber ku biryar li dijî qanûnan bû, wê bi destê Gladiyoya NATO’yê gav bi gav bi cih bihata anîn. Operasyonên Gladiyoyê

di heman demê de ji bo wê yekê bûn ku Tirkiyeyê hîn bêhtir bi xwe ve girê bidin. 9’ê Nîsana 1996’an di navbera Serokwezîrê Yewnanîstanê Kostas Sîmîtîs û Serokê DYA’yê Bîll Clînton de li Qesra Spî hevdîtineke veşartî hate kirin(Rapora vê hevdîtinê wê piştre di çapemeniyê de bihata weşandin). Di vê hevdîtinê de li ser min bazarî dihate kirin. Zêdeyî 20 salan li Rojhilata Navîn û li Sûriyeyê mabûm. Min gelek têkilî danîbû û kar kiribû. Pêşketin û gavên dîrokî rû dabûn. Lê belê DYA-NATO-Îsraîl û Tirkiyeyê ji aliyê siyasî, leşkerî û dîplomatîk ve dor li Sûriyeyê girtin.

Ev dorpêçî roja 9’ê Cotmeha sala 1998’an derket asta herî bilind.

SÛRIYEYÊ SERÎ TEWAND Sûriyeyê serê xwe li ber van zextan tewand û di mijara PKK’ê de bi van hêzan re li hev kir. Rayedarên Sûriyeyê ji min xwestin ku bi lez û bez

Diclepress13@gmail.com

DOSIYE

59

Sûriyeyê biterikînim û gotin, “Nese- wê min pêşwazî bike, xuya nedikir. kine, biçe!”

Kesek tune bû.

EGER BIÇÛMA ÇIYÊ WÊ MESELE BIBÛYA MESELEYEKE ŞEXSÎ Ji bo min gelekî hêja û giranbuha ye ku ji azadî û jiyana mirovan eger bi qasî serê derziyê derfetên aştiyane hebe di vê were ceribandin. Ji ber vê yekê, tevî ku derketina serê çiyê xewn û xeyala min a 40 salî bû, min ev yek nekir. Hîn jî pê bawerim ku min ya rast kir û 9’ê Cotmeha 1998’an min berê xwe neda Zagrosan. Eger biçûma çiyê, bombeyên ji bo Afganîstanê hatin bikaranîn wê destpêkê li dijî me bihatina bikaranîn. Şer wê bibûya şerekî şexsî.

SOZÊN KOSTAS BADÛVAS Li gel van sedemên giştî, sozên ku Wezîrê berê yê Ragihandinê yê Yewnanîstanê û Parlamenterê PASOK’ê Kostas Badûvas dan min, bandor li biryara min a ji bo derketina Atînayê û Ewropayê kir. Roja 6’ê Cotmeha sala 1998’an li Şamê di hevdîtinê de(Ayfer Kaya jî şahid e) Badûvas bi bîr xist ku 109 parlamenterên Parlamenta Yewnanîstanê min vexwendine Yewnanîstanê û got, hikumeta Yewnan destekê dide hatina min a Atînayê, ew ê jî vegere welatê xwe û ji bo hatina min dest bi amadekariyan bike. Soz da ku wê li Balafirgeha Atînayê bê pêşiya min.

RÊWÎTIYA JI ŞAMÊ BER BI ATÎNAYÊ VE Li ser vê bingehê, roja 9’ê Cotmeha 1998’an ji Balafirgeha Şamê bi balafireke rêwiyan a Sûriyeyê me berê xwe dan Atînayê. Dema ku balafir daket Balafirgeha Hellînîkon a Atînayê, Badûvas ê ku gotibû wê amadekariyan bike û soz dabû ku

LI ŞÛNA BADÛVAS, ENDAMÊN ÎSTÎXBARATÊ HATIN Em li benda Badûvas bûn, lê yên derketin pêşiya me Savvas Kalenterîdîs û payebilindekî îstîxbaratê Stavrakakîs bûn. Dema em li balafirgehê disekinînin, Afyer Kaya ya bi min re bû, gelek caran bi rêya telefonê li Badûvas geriya. Badûvas got, “Tiştekî ku ez karibim bikim nîne, li Serokwezaretiyê di hevdîtinê de me” û nehat.

BADÛVAS ŞAGIRTÊ ÎNGILÎZAN BÛ Piştre eşkere bû ku, ji bo ji Sûriyeyê derkevim û bikevim xefika Yewnanîstanê, di şexsê Badûvas de rola Îngilîstanê heye. Vexwendina Badûvas ku şagirtekî Îngilîzan e, weke gava destpêkê ya komploya DYAÎngilîstan-Sîmîtîs kete dewrê. Ji vê kêliyê û pê ve ez bi ku ve çûm, ji aliyê NATO û DYA’yê ve bi rengekî bê eman hatim şopandin û kontrolkirin.

HEMAN ROJÊ JI ATÎNAYÊ BERÊ XWE DA MOSKOWAYÊ Bi gef, tirs û fikareke mezin nêzîkatiyeke welê li min hate nîşandan ku divê heta saet pêncê heman rojê derkevim, naxwe wê tehde li min bê kirin. Ne li benda vê rewşê bûm û ji vê yekê re jî ne amade bûm. Piştî ku vexwendînameya ji aliyê nûnerê me yê li Rûsyayê Mahîr Welat(Nûmar Ûçar) ve hate amadekirin bi rêya faksê hate şandin, Stavrakakîs got ku li Sefaretxaneya Bilind a Rûsyayê nasên wî hene û bi karên vîzeyê biliya. Wezareta Karên Derve ya Yewnan bi bayê bezê balafireke tay

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

Piştre eşkere bû ku Sefîrê Bilind ê DYA’yê yê li Atînayê Nîcholas Bûrns ji Sîmîtîs û Pangalos xwest ku min bibin Kenyayê.

Vê balafira veşartî ku pêkane ji aliyê Gladiyoya NATO van jî CIA ve hate amadekirin û hate gotin ku ji Swîsreyê hatiye bet amade kir û heman rojê(9’ê Cotmehê) ez birin Moskowayê. Ji bo bi me re were Kalenderîdîs “fanatîkê min” xistinb alafirê.

LI MOSKOWAYÊ SERLÊDANA JI BO PENABERIYA SIYASÎ Dema ku em li Moskowayê peya bûn, nûnerê me yê li Rûsyayê Mahîr Welat û endamên ewlekariya Rûsyayê hatin pêşwaziya me. Jîrînovskî jî bi wan re bû. Piştî ku em şevekê li mala Jîrînovskî bûn mêvan, em ji wir birin maleke li qadeke çiyayî.

Di vê demê de min serlêdana xwe ya ji bo penaberiya siyasî radestî wezîfedarê Rûs kir ku ji bo ewlekariyê bi me re bû. Di roja duyemîn de ya li Rûsyayê(11’ê Cotmeha 1998’an), rawestgeh jî di nav de agahiyên îstîxbaratê yên piştî derketina ji Sûriyeyê gihîştibûn Enqereyê.

Alîkarê Serokwezîrê Tirkiyeyê yê wê

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

demê Mesût Yilmaz 11’ê Cotmeha 1998’an civîneke çapemeniyê li dar mijarê li dar xist û got, “Bi saya agahiya ku rêxistina îstîxbaratê ya welatekî hevalbend daye me, em pê zanin ku Ocalan li Rûsyayê ye”. Tevî ku ji Yilmaz hate pirsîn bê rêxistina îstîxbaratê ya kîjan welatî ye, bersiv neda. Min ji baskê jêrîn ê Parlamenta Rûsyayê ji Dûmayê daxwaza penaberiya siyasî kir.

DÛMA’YÊ DAXWAZA MIN QEBÛL KIR Dûma’yê li ser vê yekê polîtîkayên qirêj û kiryarên nehiqûqî yên li dijî min dihatin kirin, şermezar kir û piştre roja 4’ê Mijdara 1998’an li dijî dengekî dijber bi 298 dengên erê, daxwaza min a ji bo penaberiya siyasî qebûl kir. Bi vî rengî hate erêkirin ku Federasyona Rûsyayê mafê penaberiya siyasî bide min.

DYA’YÊ NERAZÎBÛN NÎŞAN DA Û HIŞYAR KIR Nerazîbûna destpêkê ya li dijî vê biryara Dûma’yê ji DYA’yê hat.

Berdevkê Wezareta Karên Derve ya DYA’yê James Rûbîn bi daxuyaniyekê got, “Wezîra Karên Derve Madeleîne Albrîght, PKK weke rêxistina terorê îlan kiriye. Me ji hikumeta Rûsyayê xwest ku ji bo Ocalan tavilê bê dersînorkirin an jî were radestkirin, gavên pêwîst biavêje. Divê ti welat mafê penaberiyê nede vî ‘terorîstî’. Dubare dikim, divê ti welat!”

YÊN KU SÎSTEMA SOWYETÊ YA MEZIN FIROTIN Prîmakov biryara Dûmayê qebûl nekir. Di vir de dibe ku rola krîza aborî ya Rûsyyaê hebe. Ji xwe Rûsya di serdemeke krîzê ya dejenerebûnê de bû ku piştî reel sosyalîzmê kete

60

DOSIYE

Diclepress13@gmail.com

Yekîneya ewlekariyê ya ku li Îtalyayê têkilî bi min re danî, hêzeke taybet bû ku bi NATO’yê ve girêdayî bû. Hêza Desteya D’Alema tune bû ku li ber vê hêzê rabe û haya wan jî ji vê hêzê tune bû navê. Serokwezîr Prîmakov û Serok Yeltsîn xayinên girîng ên reel sosyalîzmê bûn. Berjewendiyên li ser bingeha aborî û îstîxbarata veşartîgemarî, rewşa min çiqasî stratejîk jî be dikir ku wê wextê bêm firotin. Xapandina xwe bi xwe bû ku ji van kesên sîstema mezin a Sowyetê firotin li bendê bûm ku hurmetê nîşanî nirxên azadiyê bidin.

XWESTIN MIN BIBIN QIBRISÊ Moskowa ku yek ji navendên bijarte yên şaristaniya kapîtalîst e, wê lîstika namerdî ya li dijî sosyalîzmê lîst, bêyî li ber xwe bikeve di meseleya min de jî bilîsta. Biryara qebûlkirina penaberiya min ku li Dûmayê li dijî dengekî bi 298 dengan hate qebûlkirin wê ji bo Prîmakov bê wate bûya û Prîmakov wê bi helwesteke li derveyî hiqûqê tevbigeriya. Di nava vê tevlîheviyê de xwestin min bi zorê

di ser Tirkiyeyê re daxînin Qibrisê.

Rayedarê îstîxbarata Rûsyayê Heba Çîlî ku wê wextê bi min re bû got, “Me ji we re Qibris amade kir, hûn ê biçin wir”. Ev yek operasyoneke tinekirinê bû. Piştî ku hîn bûm wê balafir di ser Tirkiyeyê re biçe, min got, ya wê li hewayê bê teqandin, ya jî li Enqereyê bê daxistin. Û bi vê bîr û baweriyê min qebûl nekir ku biçim Qibrisê.

PIŞTÎ 33 ROJAN HAT ÎTALYAYÊ Ji ber ku rewşa li Rûsyayê metirsîdar bû, bi rêya nûnerê me yê li Îtalyayê Ahmet Yaman, min agahî gihand Parlamenterê Partiya Komunîst a Jinûve Rizgariyê ya Îtalyayê(PRC) Ramon Mantovanî. Piştî ku Mantovanî kete dewrê, roja 12’ê Mijdara 1998’an ji Rûsyayê derbasî paytexta Rûsya Moskowayê bûm. Bi vî rengî serdana min a destpêkê ya Rûsyayê li dû 33 rojan qediya.

DESTPÊKÊ GIRTIN, PIŞTRE DORPÊÇEKE TUND FERZ KIRIN Dema ku gihaştim Îtalyayê li benda dostaniyê bûm, lê hatim girtin.

Dadgehê piştre biryara girtinê rakir, lê belê ez xist nava dorpêçiyeke tund.

Ji bo bêm revandin her rê û rêbaz hatin ceribandin. Yekîneya ewlekariyê ya ku li Îtalyayê têkilî bi min re danî, hêzeke taybet bû ku bi NATO’yê ve girêdayî bû. Hêza Desteya D’Alema tune bû ku li ber vê hêzê rabe û haya wan jî ji vê hêzê tune bû. Guh nedidan kesî û li gorî xwe tevdigeriyan.

Hikumeta Îtalyayê ji xwe ne bawer bû û ne hêza diyarker bû. Nêzîkatiya vê yekîneyê ya li min gelekî tund û bê hurmetî bû. Mîna ku sûcdarek im nêzî min bûn, şopa tiliya min girtin û wêneyên min kişandin. Di nava şert û mercên destgîrkirinê de dihatin

Diclepress13@gmail.com

DOSIYE

61

girtin. Destûr nedidan ku bi daxwa- hiqûqî. za xwe biçim cihekî. Piştre min işaret bi rewşa xwe ya tenduristiyê kir û li CLÎNTON LI SEROKWEZÎRÊ ser vê yekê ez birin cihekî ku karibe ÎTALYAYÊ GERIYA tedawî lê were kirin.

Wezîra Karên Derve ya DYA’yê Madeleîne Albrîght wê 21’ê MijdaLI ROMAYÊ SERLÊDANA JI BO ra 1998’an ji bo ji aliyê tu welatî ve PENABERIYÊ neyêm qebûlkirin biketibûya nava Di vê demê de min bi rengekî nivîskî hewldanan û di vê çarçoveyê de bi ji bo penaberiya siyasî serî li meqa- Sekreterê Giştî yê NATO’yê yê wê mên fermî da. Tevî hemû neyînî, zor wextê Javîer Solana re hevdîtineke û zehmetiyan jî, Îtalyayê ji welatên demdirêj bikira. Piştre Serokê DYA’yê din cudatir(Yewnanîstan, Rûsya) qet Bîll Clînton bi xwe kete dewrê. Clînnebe karên fermî dikir. Welatê dest- ton 24’ê Mijdara 1998’an du caran pêkê û yê dawî bû ku daxwaza min a bi rêya telefonê li Serokwezîrê Îtalyji bo penaberiyê di asta hikumetê de ayê D’Alema geriya û jê re got, “Ji vê nirxand. Dadgehê ev daxwaza min şaşitiya dîrokî vegere”. nirxand û biryareke navberê da. Di biryara navberê de wiha dihate goMIN JI BO AŞTIYÊ HEWL DIDA tin, “Heta ku biryar li ser serlêdana Dema ku li Îtalyayê bûm li ser arpenaberiyê were dayin, Wezareta manca mayina xwe ya li Ewropayê Edaletê ya Îtalyayê xwedî wî mafî ye min daxuyanî da û diyar kir ku ji bo ku li ser serbesthiştina min biryarê çareseriya demokratîk a pirsgirêka bide”. Li ser vê biryara dadgehê, li Kurd û pêkhatina aştiyê hewl didim. taxa Înfernetto ya Romayê mam. Bi vê armancê min hin bang kir.

Mayina min xwe dispart garantiyeke

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

DYA Û TIRKIYEYÊ DAXWAZA RADESTKIRINÊ KIRIN Yek ji kesên destpêkê yên nerazîbûn nîşanî daxuyaniya min a 26’ê Mijdara 1998’an da, Berdevkê wê demê yê Wezareta Karên Derve ya DYA’yê James Rûbîn bû. Berdevk got, “Divê Ocalan tavilê radestî Tirkiyeyê were kirin”. Li gel vê yekê, hikumeta Tirk jî daxwaz li Îtalyayê kir ku min radestî wan bike.

JI ROMAYÊ BERÊ XWE DA RÛSYAYÊ Di nava 66 rojên li Îtalyayê de zexteke giran a derûnî li min hate kirin. Bi komên polîsan ên bi rengekî herî baş hatine perwerdekirin, kontroleke xurt çêkiribûn. Firsend nedidan min ku ji odeyê jî derkevim.

Polîs diketin heta odeya min razanê.

Bi bahaneya, ‘tedbîra li dijî revandina min’ li min ferz dikirin ku vê kontrola giran qebûl bikim. Piştî ku Ahmet Yaman kete dewrê, bi balafireke ji aliyê Serokwezaretiya Îtalyayê

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

62

DOSIYE

Diclepress13@gmail.com

ve hate amadekirin, neçar ma dîsa Wezîfedarên ewlekariyê yên Rûs, biçim Rûsyayê.

17’ê Çileya 1999’an ji min re gotin, “Hikumeta me destûrê nade ku TU NABÊJÎ ÎTALYA Û RÛSYAYÊ LI hûn li vir bimînin. Bi rengekî bê seHEV KIRINE dem divê hûn di nava sê rojan de Dema ku ji nû ve gihîştim Mos- Rûsyayê biterikînin, lê belê cihê ku kowayê dem 16’ê Çileya 1999’an hûnê biçim wê ji aliyê me ve bê dibû. Piştre derket holê ku Îtalyayê yarkirin”. Her wiha bi bîr xist ku ev pêşniyar li Rûsyayê kiriye û jê re biryara hikumetê di heman demê gotiye, “Ocalan qebûl bikin, em jî de fermanek e. Digotin ku ev yek jî ji we re krediya ji 8 milyar dolarî ji aliyê Prîmakov bi xwe ve hatiye ku beşa destpêkê ya alîkariya sala dayin. Piştî rojekê, yanî 18’ê Çileya 1998’an e ku ÎMF’ê bloke kiriye, ve- 1999’an Sefîrê Bilind ê Rûsyayê yê kin”. Rûsyayê jî ev qebûl kiriye. li Enqereyê Aleksandr Lebedev ev soz da aliyê Tirk:“Ocalan kengî hate WEKE KU DI NAVA QEFESEKE JI girtin wê were dersînorkirin”. Bulent HESIN DE BÛM Ecevît jî hıeman rojê daxuyanî da Tevî ku bi peymaneke gemarî cara çapemeniyê û ev yek piştrast kir. duyemîn bang li min kirin ku biçim welatê wan, pêkanîneke hîn tund û LI ŞÛNA KURDISTANÊ BERÊ MIN dijwar li ser min ferz kirin. ÎstîxbaraDA TACÎKÎSTANÊ ta Rûs bi namerdî tevdigeriya. Em Pêvajo; amadekirina çarmix an jî xistin odeyekê û dernexistin derve darbestê bû. Yên li Moskowayê bijî. Mîna ku di nava qefeseke ji hesin zmarên destpêkê bi xurtî lê didan. de bûm.

Cara yekemîn min rûyekî welê li ser çavê wan dît ku qet li dostaniyê nePEYAMÊN NAVBERA RÛSYA Û dihat. Eşkere bû ku biryar di asta bilTIRKIYEYÊ ind de bû. Min ji wan re got ku dix-

wazim biçim Kurdistanê. Destpêkê gotin, “Di ser Ermenîstanê re em dikarin te deynin ser sînor”, lê piştre wiha gotin, “Rewş guherî, em diçin Tacîkîstanê”.

Beriya serdana Madeleîne Albrîght a li Moskowayê(20’ê Çileyê) bi dek û dolaban û zordariyê li balafireke kargoyê hatin siwarkirin û li derveyî sînorên Rûsyayê -piştre eşkere bû ku paytexta Tacîkîstan Bîşkek e- min birin cihekî weke maleke gund. Ev yek revandina bi darê zorê bû. Li vê derê 8 rojan hatim tecrîdkirin û têkiliya min a bi derve re hate birîn.

JI BÎŞKEKÊ BERÊ MIN DAN MOSKOWAYÊ Di roja 8’an a tecrîdê de, yanî 28’ê Çileyê bi balafirekê ez anîn Moskowayê. Li Moskowayê ji aliyê kesekî ku nas nakim ve hatim pêşwazîkirin û piştre ez birin avahiyeke ku yekîneyên taybet ên Rûs lê diman. Piştî demeke kin wezîfedarên Rûs hatin cem min, gef li min xwarin û ji min re gotin ku wê sibeha roja din min li balafira ku diçe Şamê

Diclepress13@gmail.com

DOSIYE

siwar bikin.

DI SER ŞAMÊ RE WÊ RADESTÎ TIRKIYEYÊ BIKIRA Armanc ji vê yekê ew bû ku di ser Sûriyeyê re min radestî Tirkiyeyê bikin. Ji ber ku Sûriye û Tirkiyeyê li hev kiribûn ku eger li Sûriyeyê vegerim wê Sûriye min radestî Tirkiyeyê bike. Ji ber ku balafir di ser Tirkiyeyê re diçû, dikarîbû li hewayê bihata teqandin. Lewma min ev pêşniyar qebûl nekir.

Rewş metirsîdar bûbû. Bi rêya Ayfer Kaya ya li Yewnanîstanê bû, min ji Amîral Naksakîs re ragihand ku ewlekariya jiyana min di rewşeke metirsîdar de ye.

JI LENÎNGRADÊ BER BI ATÎNAYÊ VE Weke rawestgeha dawî, bi balafira taybet a ku generalê teqawît Naksakîs û tercûman Ayfer Kaya anîn, cara duyemîn roja 29’ê Çileya 1999’an daketim Atînayê. Naksakîs ez ji VIP derbas kir û bir mala nivîskar Vûla ku li Nea Makrî bû. Ez şevekê li vir mam. Dema ku careke din ji Rûsyayê vegeriyam Atînayê, xuya bû ku haya hikumeta Yewnan jê hebû. Lê belê cihê ku lê dimam nizanîbû.

RÛSAN JI BO BUKREŞÊ ZEXT KIRIN Rayedarên Rûs ên ku li Lenîngradê ez bi rê kirin, şîret kirin ku berî biçim Yewnanîstanê divê li Bukreşê peya bibim û ji wir derbasî Atînayê bibim.

Ez ji vê yekê ketim nava gumanan û bêyî ku li Bukreşê dakevim, yekser derbasî Atînayê bûm. Naksakîs wê piştre îdîa bikira ku biryar hatibû dayin min li Bukreşê radestî Tirkiyeyê bikin. Weke ku van gotinên Naksakîs piştrast bike, tê zanîn ku Serokê

Dûma’yê li ser vê yekê polîtîkayên qirêj û kiryarên nehiqûqî yên li dijî min dihatin kirin, şermezar kir û piştre roja 4’ê Mijdara 1998’an li dijî dengekî dijber bi 298 dengên erê, daxwaza min a ji bo penaberiya siyasî qebûl kir

63

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

MIN GOT HOLLANDA, WAN EZ ŞANDIN MÎNSKÊ Di nava vê rewşa xumamî, gef û zordariyê de min pêşniyar kir ku min bibin Hollandayê. Stavrakakîs îdîa kir ku ji ber peymana Şengenê eger ji Yewnanîstanê biçim Hollandayê wê min ji nû ve radestî Yewnanîstanê bikin û xwest, ji welatekî transît ê ne welatê Şengenê ye bêm derbaskirin.

Ji bo vê jî Mînsk hilbijartin. Li gorî planê, balafirek wê min ji Atînayê bibe bajarê Mînskê yê Rûsya Spî, balafireke din jî wê min ji Mînskê bigihîne Laheyê. Bi balafirekê ku ji aliyê rayedarên Yewnan ve hate amadekirin, roja 31’ê Çileya 1999’an dema ku min berê xwe da Mînskê, gotin ku wê balafira duyemîn a ji Mînskê biçe Hollanda-Lehyê wê li wir bê amadekirin. Mînsk qadeke ji serweriya Rûsyayê bû.

LI DAVOSÊ BAZARÎ Û LIHEVKIÎstîxbarata Yewnan Stravrakakîs li RIN HATIBÛ KIRIN Bukreşê li benda min bû. Me rawest- Piştre derkete holê ku rojek berê(30’ê geha Romanya-Bukreşê qebûl nekir Çileyê) li Davosê di civîna Forûma û ji neçarî em li Atînayê daketin.

Aboriyê ya Cîhanê de di navbera Serokwezîrê Rûsyayê Prîmakov û BÊ QANÛNÎ ÊDÎ BÛBÛ PÎVAN şîrketên petrolê yên DYA’yî de li ser Naksakîs dema ku 30’ê Çileya rewşa min bazarî hatiye kirin. Li gorî 1999’an hat mala Vûla ya li Nea nûçeya bi sernavê “Di berdêla Apo Makrî, jihevketî xuya dikir û herî de bazariya petrolê” ku li rojnameya li ser kincên wî hebûn. Tenê tiştek aboriyê ya Rûsyayê Kommersantê mabû; di şexsê Kalenderîdîs de hate weşandin, bi peymana Davosê baweriya min a dostane bi kar bînin re petrola Kazak wê li ser Rûsyayê, û min bibin cihê ku dixwazin. Ez bi petrola Azerî jî wê li ser Tirkiyeyê bizorê birin cihekî. Min careke din hatina belavkirin. Di berdêla vê yekê serlêdana penaberiyê kir. Lê belê de Enqere wê belavkirina petrola KaStavrakakîs diyar kir ku ew serlê- zakan li ser neqeban asteng bikira. dana min bi rengekî fermî nanirxînin Di vê bazarê de berpirsyariya diket û qebûl nakin. Rewşa bê qanûnî ser milê Rûsyayê wiha bû: Moskowa êdî bûbû pîvan. Ez bi zorê girtin û wê destûrê bide xeta Baku-Ceyhanê nehiştin ku kes xwe nêzî min bikin. û serlêdana min a penaberiyê qebûl Gotin ku wê min dersînor bikin. Lê neke. nedigotin bê wê min bi ku ve bişînin.

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

Roja 9’ê Cotmeha 1998’an ji Balafirgeha Şamê bi balafireke rêwiyan a Sûriyeyê me berê xwe dan Atînayê.

Dema ku balafir daket Balafirgeha Hellînîkon a Atînayê, Badûvas ê ku gotibû wê amadekariyan bike û soz dabû ku wê min pêşwazî bike, xuya nedikir LI SWÎSREYÊ BIRYAR HATE DAYIN KU DESTÛR JI DAKETINA BALAFIRÊ RE NEYÊ DAYIN Roja ku saet 18’an daketim balafirgeha Mînskê, Prîmakov got, balafirgehên Ewropayê li min hatine girtin. Wê wextê hemû balafirgehên navneteweyî yên li Ewropayê ketibûn alarmê ji bo nehêlin balafireke ku ez tê de bim danekeve. Eşkere bû di asteke gelekî bilind de ev biryar hatibû dayin. Piştre wê derketibûya holê ku ev biryar bi awayekî veşartî li Swîsreyê hatiye dayin.

DEMA KU BALAFIRA HOLLANDAYÊ NEHAT, EZ JÎ PEYA NEBÛM Qaşo gotibûn ku balafira Hollandayê amade kirin, lê belê dema ku em li Mînskê peya bûn gotin ku wê neyê.

Bi rengekî vekirî lîstik lîstin. Pangalos wê demê got, “Yê ku ji şibakeyê bikeve hundir wê ji dûkelê bê avê-

64

DOSIYE

Diclepress13@gmail.com

tin”. Li balafirgeha Mînskê di nava şert û mercên giran ên zivistanê de bi saetan li balafir Yewnan hatim sekinandin. Rewş xumamî bû. Balkêş bû ku pîlot jî hewl dida me peya bike. Ji ber ku rewş bi guman bû, min red kir ku ji balafirê derkevim.

JI MÎNSKÊ VEGERA LI ATÎNAYÊ Ji ber ku em biryardarî di balafirê de man, balafira Yewnan şeva 31’ê Çileyê-1’ê Sibatê saet 04:00 ji nû ve li Atînayê vegeriya. Di vegerê de jî em dihatin kontrolkirin. Ji bo dagirtina sotemeniyê jî nehiştin ku em li balafirgeheke din dakevin. Ancax hêza NATO’yê têrê bikira ku balafirgehan di vê astê de kontrol bike.

NE GOTIN KENYA, TENÊ GOTIN AFRÎKA Heman rojê(1’ê Sibata 1999’an) ku li Girava Korfûyê tecrîdkirî bûm, danê sibehê Pangalos bi rêy atelefonê li Sefîrê Bilind ê DYA’yê yê li Atînayê Nîcholas Bûrns geriya û jê re ragihand ku li Yewnanîstanê me.

Dema ku ji min re gotin, “Hûnê biçin Komara Başûrê Afrîkayê” min nerazîbûn nîşan da ku got, “Çawa, çima Afrîka!”. Kalenderîdîs ji bo fikarên min ji holê rake gelek soz da û got, “Hûnê li Sefaretxaneya me ya Bilind a li Afrîkayê bimînin. Ew der erdê Yewnan e, mafê xwe yê destnedanê heye. Ji bilî me ti hêz nikare dest lê werde û hûn ê bi rengekî ewle lê bin.

Jiyana we wê ewle be”. Got ku cihê ez ê biçim rawestegehek navberê ye û wê bi Başûrê Afrîkayê re hevdîtinan bikin. Li vê derê qet qala Kenyayê nekirin. Tenê gotin Afrîka.

Piştre wê eşkere bibûya ku sozên dane derew in.

YA KU HAT BALAFIRA ÎSTÎX-

BARATÊ BÛ Ji me re hate ragihandin ku balafira biçe “Afrîkayê” wê saet 19’an rabe.

Lê belê ji ber ku di çapemeniyê de hate weşandin ku li Korfûyê me, saeta rabûna balafirê taloqî 20:30’î kirin. Heman piştî “qezaya balafirê ya Korfû” ku em ne li bendê bûn, balafireke gelekî taybet ku min texmîn kir ji Swîsreyê hatiye, bi tîma xwe ya ne Yewnanî li balafirgeheke leşkerî ya veşartî li benda min bû.

Dibe ku balafira îstîxbarata CIA an jî Îngilîstanê bû. Ajokarê ku wê min bibira cem blafirê jî gelek caran li wesayitê siwar bû û peya bû. Mîna ku nedixwest li wesayitê siwar bibe.

Dema ku li wesayitê siwar bû jî mîna ku nedixwest xwe bigihîne balafirê.

Min encamek ji vê rewşê dernexist.

Ez gelekî pê bawer bûm ku di dostaniyê de cihê xiyanetên bi vî rengî nîne.

Lewma eger yek rabûya wê wextê ji min re bigota, “tu tê revandin” ez ê li dij derketibûma. Ji ber ku cihê vê yekê di mirovahiyê de nîne.

DEMA KU EM LI BALAFIRÊ SIWAR BÛN, GOTIN KENYA Ya rast, ji min hebû ku piştî qezayê em ê neçûbûna. Şeva 1-2’ê Sibatê saet 05:30’î balafireke taybet bi awayekî veşartî xwe li balafira leşkerî danî. Ti qeyda fermî ya vê balafira ku xwe li balafirgeha Korfû(Patras) danî, tune bû. Nûmare, al an jî işareteke ku nîşan dide bê ya kê ye, li ser tune bû. Lê belê ji balafira berê ya ku qeza kir cudatir bû. Dema ku em li balafirê siwar bûn, ketim nava fikaran. Yên di balafirê de bûn zerik bûn û bi Îngilîzî diaxivîn. Hostes jî hebû. Min ji Kalenderîdîs pirsî, ku “Ev balafir a Amerîkiyan e? Haya wan ji çûyîna me heye?” Savvas Kalenderîdîs dîsa

Diclepress13@gmail.com

DOSIYE

65

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

bi hostatî rola xwe lîst û di hundirê

demeke dirêj di nava NATO’yê de vê balafirê de ji min re got ku em ê wezîfe kiribû. Kostoûlas li balafirbiçin Kenyayê. gehê di dema pêşwazîkirinê de got, “Di nava NATO’yê de ez serkêşê DYA’YÊ XWEST, EZ BIRIN yekîneya ku 20 sal in te lêkolîn dike, NAÎROBÎ bûm. Em li ezmanan li te digeriyan, Piştre eşkere bû ku Sefîrê Bilind ê lê me li erdê te dît”. Derkete holê ku DYA’yê yê li Atînayê Nîcholas Bûrns ev pêvajo rewşeke kontrolkirina ji ji Sîmîtîs û Pangalos xwest ku min aliyê yekîneya taybet a operasyonê bibin Kenyayê. Vê balafira veşartî ya NATO’yê bû. ku pêkane ji aliyê Gladiyoya NATO van jî CIA ve hate amadekirin û hate ROLA JI KENYAYÊ RE HATE DAYIN gotin ku ji Swîsreyê hatiye, roja 2’ê Rayedarên Yewnan li şûna ku min Sibatê saet 11’an xwe li balafirgeha bigirin, çima ez şandin Kenyayê?

Naîrobî danî. Sefîrê Bilind ê Yewn- Ji ber ku Kenya cihê operasyona anîstanê yê li Kenyayê Kostoûlas hat radestkirinê bû. Şandina min a ber pêşiya min û bi hêsanî ez ji balafir- bi Kenyayê ve nîşan dide ku komgehê bir. Derbasbûna ji gumrukê bi ployeke vekirî ye. Çima ne Komara temamî ji aliyê sefîr ve hate kirin. Başûrê Afrîka, lê Kenya? Ji ber ku ew Piştre em li wesayita wî siwar bûn û der rejîmeke li ber destê DYA’yê ye. çûn.

Di destê ajanên CIA û Îsraîlê de ye. Ji bo plana teslîmkirinê cihekî din ji vir KOSTOÛLAS JI XWE WEZÎFEbaştir nebû. Mandel-Komara Başûrê DARÊ NATO’YÊ BÛ Afrîka wê neketibûna nava vê komEm ê piştre hîn bibûna ku Sefîrê ployê.

Bilind Kostoûlas dîplomatek bû ku

HEMAN ROJÊ CIA Û MÎT’Ê HEVDÎTIN KIRIN Heman rojê(4’ê Sibata 1999’an) danê êvarê endamekî CIA’yê ji Musteşarê MÎT’ê Şenkal Atasagûn re ragihand ku di mijarekê de dixwaze hevdîtinê bike. Atasagûn hevdîtinê qebûl dike û sê Amerîkî diçin mala wî. Yek ji van Şefê Stasyonê yê CIA ye ku timî hev didîtin. Her du yên din jî du pisporên kontra-terorê bûn ku ji bo vê yekê ji derveyî welat hatibûn. Rayedarê CIA’yê pêşniyar li rayedarên Tirk kir ku bi fermana Serokê Amerîkayê Clînton ji bo girtina min dikarin destekê bidin û operasyona hevpar bikin. Rayedarên Tirk pêşniyar qebûl kirin. Serokwezîrê Tirkiyeyê yê wê demê Bulent Ecevît piştî revandina min ji rojnamevan Sedat Ergîn re got, “4’ê Sibatê agahî ji me re hat ku Ocalan dikare ji Afrîkayê bê girtin. Li ser vê yekê ev mekanîzma hate xebitandin”. Serokkomar Demîrel li pêşberî vê rewşa nû, biryar da ku nîvê şevê li Qesra

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

Çankayayê civîna bilind a dewletê li dar bixe.

LI ÎMRALIYÊ AMADEKARIYAN DEST PÊ KIRIN Ji xwe heman demê Tirkiye kete nava liv û tevgerê û tîmek operasyonê amade kir. Vê wextê(4’ê Sibata 1999’an) girtîgeha nîv vekirî ya ÎmraliYê ya li Derya Marmarayê hate valakirin û radestî Fermandariya Giştî ya Artêşê hate kirin.

Derdora giravê weke herêma leşkerî hate îlankirin û di bin navê tadîlatê de Girtîgeha Îmraliyê ji bo şexsekî bi taybetî ji nû ve hate avakirin.

66

DOSIYE

Diclepress13@gmail.com

Biryara ji bo tasfiyekirina min beriya sala 1998’an ji aliyê DYA-ÎngilîstanÎsraîlê ve hate dayin. Ji ber ku biryar li dijî qanûnan bû, wê bi destê Gladiyoya NATO’yê gav bi gav bi cih bihata anîn

min ev yek red kir. Vê carê jî xwestin ku li mala Wezîrê Tenduristiyê yê Kenyayê bimînim ku ew bi xwe jî Yewnan e. Ji ber ewlekariya jiyanê min ev pêşniyar jî qebûl nekir. Ji vir jî eşkere dibe ku destpêkê plan kirine ku bêm îmhakirin; ji ber ku ev nebû, plana Îmraliyê xistin dewrê. Biryar li ser wê pêşniyarê hate dayin ku min bibin Giravên Seyşelê. Ev pêşniyar yekser ji aliyê Stavrakakîs ve hate kirin. Ji bo Seyşelan karsazek xistin dewrê. Ev karsazê bi navê Yorgos Panos hat cem min û got, “Ez Seyşeyan baş nas dikim. Wê pasaportê bidin te. Wê pasaporta dîplomatîk jî bidin”. Karê ji bo vê yekê 5-6 rojan dewam kir. Gotin ku ez ê 12’ê Sibatê bi rê bikevim. Piştre diyar kirin ku ji ber sedemên teknîkî ev nebûye. Pasaport jê nehat. Eşkere bû ku ev yek lîstikek ji bo mijûkirinê ye.

LI KENYAYÊ HER ROJ ZEXT HATE KIRIN Ji 2’ê Sibatê dema ku daketim Kenyayê û pê ve her roj zext li min dihate kirin ji bo ji mala Kostoûlas derkevim. Bi taybetî di navbera 4-15’ê Sibatê de. Timî zext li min di- pazekî li Kenyayê bi cih bibim. Min Çavkanî: hate kirin ku derkevim derve; carekê bi bîr xist ku di nava berpirsyarî û - Ji Paraznameyên Rêber APO Hatiye ji min xwestin ku li mala pa ewlekariya Yewnanîstanê de me û Danehevkirin

Diclepress13@gmail.com

ANALÎZ

67

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

DI OLA ÊZDÎYA DE “KEVNEŞOPÎYA BISKÊ”

AVRAMAN FETÎ

W ek tê zanîn di kevneşopiya ola êzdiya de gelek cejn û meresîmên

olî hene. Yek ji wan cejna biskê ye.

Di rê û risimên êzdiya de dema zarokên kurîn ta saleka wî temam nebe, destûr nine pore wan bê jêkirin. Yanî her malbetê êzdîya, berî temenê yeksaliyê, porê zarokên xwe kurt nakin. Kengê demê xwe temamkir, êdî ferze, dê û bavê zarok amedekarîya meresîma biskê bike. Ango piştî ku zarok yeksalî dibe, wek ferz, bi beşdarîya şêxê biskê meresîma biskhildanê pêk tê û ji bo pêkanîna wê şahîyê xwedî û bavê zarokê heywanekî bijare dike qurban. Her kes qurban gor derfetê xwe dike. Kî Ga. Kî jî beran dike qurban. Wekî ku duwayê de tê gotin: Ya Rebî ji me dest, ji te dermane, Qurbana vê biskê qebûl bikî, Herke gaye, herke berane. Ev prosêdûra me behskirî dûrî dema êvarê, dema ku Roj hê li jorê ye gere pêk be! Di vê meresîmê de gere şêxê biskê amede be. Derbazkarina meresîma şahîyê bê wî nabe, ji ber ku ew kar û ferzê wî ye. Yanî wek Qewlê Omerî Xala û Hesen Çînarî dibêje: Padşeyê minî xefûre Ji bal wî hatibû ev destûre Da destê şêxa bisk û meqese Da destê pîra zikat û mişore Wek qewl diyardike derbazkirina meresîma biskbirînê, peywirê Şêxê biskê ye, ew pore zarokê yê

zikmakî ku meqes lê neketîye, bi destê xwe hildide û dua li mirîdê xwe dike û wî bi gîyanîbûnê pîroz dike. Ango Şêx hine por ji cênîka kurik ê rastê sê caran dibire û duwa biskê li ser de dixwîne. Pişt re mêvan û lêzimên vexwandî jibo dilxweşkirinê her yek li gor derfetê xwe, hin pere an diyarî didin kurik û duwayê qenc û xweşbîn li zarokê dikin, her wisa biskhildan li dê û bavê zarok û malbetê wan jî tê pîrozkirin.

Eger ji ber rewşeka awerte an sedemeka din şêxê wî biskê ne amede be, bi îzna wî şêxê din jî dikare bisk bibire. Dema biskê şehdetiya dîn tê xwendin û qurban tê dayin û şahî tê liderxistin.

Ji ber ku li gor pênesayên magên bapîrên me, dema heyv berbi tijîbûne ve dice gere por bê hildanê, li gor vê nêzîkatîye, di hildana biskê zarokan de jî, dibê ev yek gere berçav bê girtin.

Bisk hildan meresîmekî hewçend pîroze, ku heta pêkaanîna wê ji her malbetê xwedan zarokin re ev yek ferze û heta di nava civaka me de sond li ser nave biskê jî tê xwerin. Li gor rewşê carna bawermend di sonda xwe de dibêjin ‘Ez bi wê biskêkim’. Duwayê biskê her derê dikare hercure bê xwendin. Bi giştî mijar eve: 10. Duwa Biskê 1 Rojekê ji rojane Biskê biskane Biskê Şêxalê Şemsa ne 2 Bi destûrê Xwedane Lê danîn hed-sed, ol û erkane

Bisk bi şehdeya Şêx Adî û mêrane 3 Çiya li hevketin wek berane Bi roj li ser kaniya Spî da ne Di nav de Melik Şêxsin şêxê şêxane 4 Şêxûbekr, Şêşims, Melik Fexredîne Sicadîn, Amedîn, babadîn pê girtin nîşane Bisk bûye kaf firiya çûye ezmane 5 Şahiya biskê yan berxe, yan berane Li me diyar bû êvara mirîdane Ji erdê dirêjbû çûye ezmane Şêx û pîr, hoste û mêrabî, yar û birê axiretê Bi vê biskê girtin nîşane 6 Ya rebî tu vê biskî bikî çil biskane Ya Rebî ji me dest, ji te dermane Qurbana vê biskê qebûl bikî Herke gaye, herke berane Em kêmin Xwedê û Şîxadî temame Carna ev duwa bi şêweyê din tên xwendin. Yanî kîjan şêx ji berîyê xweçi girtîye, li gor wê dixwîne. Ji ber ku xwendina duwaya biskê de cudatî hene, diyare li hin cîyê hine ruhanîyê olê hin peyiv û sebexe winda kirine, ji ber wê jî li gor xwe hin ji wan sebexa sererastkirine, an jî kurtkirine. Bêtirê xwe jib o kurt bixwînin sebax kurtkirine. Li gor bawerîya kevn ya vê olê, ketina guhertin nav qewl, beyt û duwayan, hêza wan ya magi ango ênerjî lewaz û kêmdike. Ji bo wê yekê dibê oladar nava xweda

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

Wek qewl diyardike derbazkirina meresîma biskbirînê, peywirê Şêxê biskê ye, ew pore zarokê yê zikmakî ku meqes lê neketîye, bi destê xwe hildide û dua li mirîdê xwe dike û wî bi gîyanîbûnê pîroz dike. Ango Şêx hine por ji cênîka kurik ê rastê sê caran dibire û duwa biskê li ser de dixwîne duwa biskê, yên din jî ya here nêzîkî çavkanîya destpêkê ye bijbêrin û wê çunda duwa temamkirî bixwînin.

Ji ber ku mijara me di vê bernamayê de biske, pisk jî pore sere mirovane, ji ber wê emê hinekî li ser mijara por rawestin û di derbarê weteya wê de hin nihêrîn pêşkêşî we bikin.

Por yek ji organê bedenê mirova ye, ji demên kevnar ve bûye sembola hêza jîyanî, bedewîyê û temenîye. Ji ber wê hê ji wan deman de bapîrên me weteyeka girîng dane hebûna porê. Girê-

68

ANALÎZ

Diclepress13@gmail.com

dayî por, pir bawerî, nihêrîn û kevneşopî pêşeketine. Por berdan, gulî vegirtin an jêkirina wan her yek rewşekî sembolîzekirine.

Teybet jî porê zarokên biçûk. Ji ber wê, di nava gele netewan de, porên zaroka dema jêdikirin, tûncik an hin por li ser serê zaroka dihîştin. Ev ne ji bo bedewî dihat kirin, ji bo bi jêkirina por hîs û bîra zarokên hê tecirûba jîyanê negirtine, lewaznexin. Ji ber ku di ewlekarîya wan de rola hîsê ne kêmbû.

Li vir dikare pirsa çi pêwendîya por bi hîsê heye derkeve pêşberî me.

Ji bo mirova por amûrê gîhandina enerjîya hêza gerdûnîye. Bandora wê li ser sekina me heye. Ji ber wê girêdayî rewşa por ne tenê rengê mirova diguhere, her wisa jiyana mirova de jî kêm an zêde guhertin pêşdixe. Lê vê yekê mirov zû bi zû texmîn nake. Mînak mirov dixweze ji xwe re cîyekê de bimeşe.

Difikire berê xwe bide kîjan alîyê.

Rêka rast an rêka çep, yekê ji xwe re dijbêre. Eger mirov ew dem guh bide hîsê xwe, hîs berê wî dide alîyê enerjîya pozêtîv ya qenc, lê dema mirov hesabên din bike, dikare li gor têgêhîna xwe, berê xwe bide alîyekê ku ew dijbêre. Ew dem ew dikare berbi alîyê enerjîya qenc, an jî alîyê enerjîya neqenc ve bimeşe.

Yanî têzanîn cîyê enerjıya neqenc zêde be, carna mirov dikeve bin bandora wan, kêmasîyan jîyanî dertên pêşîya mirovan. Sedema yekemîn ya ku bûye sedema peydabûna kevneşopîya biskê, enerjîgirîye porê ye. Ango por antênna bedenê mirova ye, ya ku enerjîya ezmanî digire. Bi xêra wê por hîs û bîra mirovan xurt dike. Wisa tê zanîn por çendî dirêjbe, enerjîya hîs

û bîrê jî hewçend zêdetire.

Sedema ku bisk hildidin ewe ku dema zarok paqij û bê gunehe, biska bi enerjîya qenc yê zikmakî jê hinek jêdikin, ji bo ênerjîya biskê zarokê bêguneh, bi enerjîya xwedanê ku ruh kirîye bedenê zarok ve bê girêdan. Ji ber ku zarok êdî wê karibe bixwe bigere, bixwe bi ziman dewa xwestek û nihêrînên xwe bike, ango ji vê şunda zarokê di hemêza dayikê de, êdî dikeve hemêza civakê, ango ew dibe zarokekî temam yê civaka malbeta xwe. Wek tê zanîn zarokên bi temenên pir biçûk ne bi fikirî, bi înstîkt û bi hîsî jiyandikin.

Bisk hildan, ji bo jiyana wî zarokî dibe sembola bidawîanîna jiyana bi alîkarîya înstînkt û hîsî, û destpêka derbazbûna li ser jiyana bi hêza tecrûbe û remanî. Di mînaka me de, mijar zarokên civaka li ser bawerîya êzdeyetîyê ye.

Ji ber ku koka peyva por ji peyva pir tê, di vê menayê de, biskhildan ji zarokê temambûyî re dibe sembola pêşerojeka bi bereket, lê ji ber ku enerjîya bi rêya porê di bedenê de komdibe, hêz dide xwedîyê xwe û xwedîyê xwe diparêze, di vê manayê de jî, ew dibe sembola hêzê. Ji bo ev enerjî çi tişte bê fêmkirin em mînakekê ji we re bidin. Dema mirov biçe cîyekî tu li wir berê nebûy, an jî pir kêm car li wir bûyî, bi sekina sehetek an dudu êdî diwastî, lê dema mala xwe de ye deh sehetbejî newastî.

Ji ber ku enerjîya bedenê te yê li dîwar û hebûnên malê kombûyî, te diparêze. Lewra mirov zû li cîhê pir dimîne newaste, westîyayî bê mal jî zû westan derbaz dibe.

Ji ber çi dema xorta dibin leşkerîyê porê wan kurt dikin? di vir de du

Diclepress13@gmail.com

ANALÎZ

69

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

Di hemû olan de oldar û dewrêş porê dirêj berdidan. Lê jin bi destmal porê serê xwe digirtin.

Dema ketine ziyareta olên heyî giştî jin destmal didin serê xwe û dikevin cîyê îbadetê. Ev kevneşopî ji demên olên destpêkê tên.

Bingeha xwe ji bawerîyê tê sedemên bingehîn hene. Sedemê yekêmîn girêdayî jiyana şerê leşkerî ye. dema leşker nav hevde ne, bi giranîya xwe kesên por dirêj ji ber ku porê wan dikeve destê dijberê wî, leşker dikeve zehmetîyê an jî têk diçe. Lê sedema din ewe ku dema por tê jê kirin enerjîya ji hawirdor ya ku hîs û hestê mirovan zêde dike, tê birîn, ji ber wê ew bêtir dikeve bin bandora reman û fermaên jê re tên. Ji fikirandin û hîskirinê bêtir li gor rewşa sîstema naskirî hereket dike. Sîstem jî bi zanebûn, porên kanalê enerjîyê jê dibire. Ji wê şinda ne bihîsî tê hereketkirin, bi zanîn tê hereket kirin.

Bes ev zanîn di xizmeta çida ye, ev tiştekê cuda ye.

Di piratîkê de por di sêrî de ji bo parastina bedenê mirova ne. Mijara yekemîn ya parastinê ji xwe her kas baş zane, ew parastina ji sermê û tavê ye. bi xêra pora serî sermê de serî nacemite, germê de serî neşewite. Lê parastina esasî bi baweriya ruhanî re pêwendîdar, ev jî hêza por ya enerjîke. Ne tenê têologên zanista olê û mag, her wisa zanista niha jî hebûna enerjiya li ser pora piştrast dikin. ji ber wê sedemê ji demên berê ve gava kesên porên xwe kurt bikirana, hewildidan porên wan nekeve dest kesên biyanî, teybet jî destê sêrbaz û mirovên xirab. Wisa bawerdikirşn ku sêrbaz dikarin bi enerjîya li ser porê mayî,

zerar bide xwedîyê porê. Dibe tê bêra gele kesa, dema kurtkirinê de berê mezina digotin pêl por neke, serê teyê biêşe. Ji ber ku enerjiya pozêtîv diketin bin enerjîya nêgatîv ya binê nigê mirovan dikaribû bandora xwe li ser tendyrustîyê bikira. Ji ber ku mirov bi pîya li herderê digerin, enejîya xirab û xirêj bi pêlavê wan ve digirtin. Ji ber wê dema mirov tên ber şimika malê nigê xwe li erdê dide, xwe dadişîne. Ev daşendin ne tenê ji bo daşandina toza li ser pêlavê ye, her wisa daşandina enerjîya xirab e jî. Oldar, mag, sêrbaz û

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

70

ANALÎZ

Diclepress13@gmail.com

pîrên destpêkê ta çend van sedsalên dawî jî bi porên dirêjbûne.

Lê gulîvegirtin şi dema Şerfedîn de tê. Qewlê Pişt perda de ev yek wiha tê destnîşankirin: Bêjit gîyanê min gorî, ka ew kî mêr bû behra sîhanê pîvaye bi keşkûle, Xiveta teraf zêrîn vedaye li ser behra kûre Ew siltan Êzîde, axayê min û Mehdî Şerfedînê minî gulî nûre

têologên pispor bandora vê enerjîyê baş zanin.

Mijara duyemîn, por nîşana xeml û bedewbûnê ye. Xemla rû û serê mirovan ji porê benda ve girêdayî.

Por çêkirin, por rengkirin, por vegirtin, por berdan, por tewandin, ev hemû bi armanca xwe xemilandinê pêk tê. Ji ber wê her mirov, teybet jî jin pir demê xwe li ber eynika dibuhurînin.

Bê guman di xweşiktîya reng û rûyê mirovan rola por, ne yê dawî, ya ku bandor li ser psîkolojîya mirovan dike. Weke din jî di êzdeyatî û olên din de curbecur kevneşopya dirêjkirin an jêkirina por ve girêdayî rewşên sembolî tên destnîşankirin hene. Ev ji bo mêra jî, ji bo jina jî derbazdare.

Ji dimên nêolîtîk de jin û mêr bi porê serê xwe ji hev cuda ne. Jin bi porê dirêj, mêr porên nîvdirêj an kurt. Dema mede pora dirêj ji bo jina rûmete û pora kurt ji bo mêra edete.

Di hemû olan de oldar û dewrêş porê dirêj berdidan. Lê jin bi

destmal porê serê xwe digirtin.

Dema ketine ziyareta olên heyî giştî jin destmal didin serê xwe û dikevin cîyê îbadetê. Ev kevneşopî ji demên olên destpêkê tên.

Bingeha xwe ji bawerîyê tê. Di baweriya kevnar de hatîye gotin ku xwedawenden mêr bi porên dirêj ta li ser milane, lê porên jin pir dirêjin û ser girtîyne. Ji ber wê ruhanîyên wan deman û yên demên me xwe dişîbînin wan. Li ser dîmenên hatine dîtin de Xweda û xwedawend û firîşta bi şêwa mêra porê wan dirêjin. Oldarên xaçparêza heman heman bi porê xwe dirêj dihêlin. Di ola êzdîya, mîhranîya, zerdeştîya û zêvanîya de jî ev yek hebû. Niha li gor rewşa cîhana heyî kevneşopîya berê de guhertin çêbûne. Niha welat, li Lalişê hin kesên ruhanî porê xwe dirêj dihêlin, li Şingalê jî teybet eşîrî ciwana por dirêj dihêlin û bi gulî vedigirin. Ev kevneşopîya gulî vegirtin ji demê Şerfedîn de wek nîşaneka teybet hatîye rûniştandin. Li gor tê zanîn

Me di bernemayê berê de dabû dîyarkirin ev gulî vegirtin yek ji nîşana naskirina hatina demê Şerfedîne.

Bi vî awî em dikarin bêjin biskhildan ji ber van sebebane: Zarokên pir biçûk yên ne bi fikirî, bi înstîkt û bi hîsî jiyandikin. Bisk hildan, ji bo jiyana wî zarokî dibe nîşana bidawîanîna jiyana bi alîkarîya înstînkt û hîsî, û derbazbûna li ser pêvajoya jiyana bi hêza tecrûbe û remanî. Yanî birîna kanala enerjî, dibe sedema bikaranîna derfetên xweyî, ya ku pratîka jiyanî pêşdixe. Wek li jorê me dabû diyarkirin, peyva por koka xwe ji peyva “pir” digire, ji ber wê jî por zêdebûnê sembolîze dike. Li gor duwa Biskê ku dibêje “Ya rebî tu vê biskî bikî çil biskane”, di vir de diyardibe, ku mijara zêdebûnê li ser zêdebûna hejmarên zarokane. Bê guman her netew û civak tim xwestina hejmara civaka wan zêde bibe, ji ber ku zêdebûne hejmar endama, zêdebûne hêzêye, ew jî eger ew bi yekbin!

Diclepress13@gmail.com

RAPORT

71

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

‘PARLAMENTERÊN PDK’Ê ARTÊŞA IRAQÊ BI SER ŞENGALÊ DE DIŞÎNIN’

A: ÊZDÎN ŞENGALÎ

RXwedêda êveberê bajaroka Sinûnê ya girêdayî Şengalê Çûkê diyar kir ku wekî li hemberî dewletekî şer hebe artêşa Iraqê xwe li Şengalê bicih kiriye û got:“Hin parlamenter hene ku bi dengê Êzidiyan çûne parlemenê, ew dibêjin eger em venegerin Şengalê ewlehiya herêmê çênabe. Ew zextê li hikumeta Iraqê dikin û artêşa Iraqê bi ser me de dişînin”.

Li Şengalê liv û tevgera berfireh a artêşa Iraqê berdewam dike û gelê Şengalê ji vê rewşê ne razî ye. Herî dawî Rêveberiya Xweser a Şengalê jî bi daxuyaniyeke nivîskî ragihandibû ku ev liv û tevgera leşkerî zemîna provokasyonan ava dike ku li pey vê rewşê hikumeta Kazimî û PDK hene.

Rêveberê bajaroka Sinûnê Xwedêda Çûkê jî wekî yek ji berpirsên îdarî, rewşa dawî ji ajansa me re nirxand û derbarê liv û tevgera leşkerî de nirxandinên girîng kirin.

Xwedêda Çûkê di destpêkê de balê kişand ser rola artêşê ya di nav dewletê de û got:“Artêş li hemû Iraqê li xeta sînor an jî li xetên sabit dimîne ne di nav gund û bajaran de. Hinek cihên siyasî hene, wekî Bexdayê li cihên wisa disekinin. Niha vê artêşê li Şengalê belav kirine û dibêjin hêzên ne yasayî hene li herêmê.

Lê yên ku bûn sebeb ewqas tişt hatin serê me ew kes in ku van gotinan dibêjin”.

‘Parlamenterên PDK’ê zextê dikin û artêşê bi ser me de dişînin’ Xwedêda Çûkê bêyî ku nav bide balê kişand ser daxuyaniyên parlamenterên PDK’ê yên Şengalê jî û ev nirxandin kir:“Hin parlamenter hene, bi dengê Êzidiyan çûne parlamenê û hin ji wan ev çend roj in dibêjin li Şengalê ewlehî, aramî nîne. Dibêjin eger em venegerin Şengalê em nahêlin ewlehî û aramî li herêmê çêbibe. Ew zextê li hikumeta Iraqê dikin, ew artêşa Iraqê bi ser me de dişînin”.

‘Wekî li hemberî dewletekî şer hebe, artêş li

herêmê bicih bûye’ Di nav çend rojên dawî de bi sedan wesayîtên zirxî û hejmareke zêde ya leşkeran sewqî Şengalê hatine kirin. Xwedêda Çûkê jî balê kişand ser vê tevgera zêde ya heyî û wiha axivî:“Wekî ku li hemberî dewletekî şer hebe artêş li hemû herêmê belav bûye. Şengal ji sedî 99 herêmên Iraqê xweştir û ewletir e. Ev 4 roj in xortekî Êzidî li Bexdayê hatiye kuştin kes behs jî nake. Eger ev bûyer li vir çêbûya wê bigotana ev herêm xeter e”.

‘Kî ji bo Şengalê li ber xwe bide emê peykerê wî deynin’ Xwedêda Çûkê di nirxandinên xwe de mijarê anî ser peykerê Fermandarê YBŞ’ê Zerdeşt Şengalî jî û got:“Ev çend roj in peykerekî xortekî Êzidiyan(Ş.

Zerdeşt) ku di fermanê de li ber xwe daye di rojevê de ye, tiştekî gelek normal e ku peykerê wî li Şengalê were danîn. Kîjan Êzidî dibe bila bibe, eger li ber xwe dabe, şerê DAIŞ’ê kiribe em dikarin peykerê wî deynin. Lê ji Bexdayê ferman dan, zext li îdara herêma me kirin, artêş li Şengalê belav kirin û dibêjin em qebûl nakin ew peyker were danîn”.

Xwedêda Çûkê di dawiyê de bang li hemû Êzidiyan û bi taybet jî eşîran kir û got:“Rêza me ji artêşa Iraqê re heye, lê me navê artêş were li herêmê xwe bicih bike. Ez dengê xwe digihînim Êzidiyên me hemûyan.

Eşayirî û rûspî dikarin mudaxilê vê rewşê bibin. Biçin ji artêşê re bêjin em vî tiştî li herêma xwe qebûl nakin.

Niha li gelek herêmên Iraqê ji ber ku hikumet lawaz e, eşayir bi xwe radibe û pirsgirêkan çareser dike. Lê eşayirên me li beramberî vê rewşê mixabin bêdeng mane”.

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

72

HEVDÎTIN

Diclepress13@gmail.com

HISÊN HECÎ: XELKÊ ÊZIDÎ DIVÊ HÊVIYÊ JI DEWLETA IRAQÊ NEKE

EHecîndamê Polîtburo ya PADÊ Hisên diyar kir ku divê xelkê Êzidî

hêviya xwe bi dewleta Iraqê ve girênede û got, “Hin partî li herêmê aştiyê naxwazin. Em alîgirê şer nînin. Em ê nehêlin ku aramiya Şengalê xera bibe”.

Endamê Mekteba Siyasî ya Partiya Azadî û Demorasiyê ya Êzidiyan (PADÊ) Hisên Hacî qala alozî û nakokiyên hikumeta Iraqê yên demê dawî li Şengalê kir û destnîşan kir, ku Iraq lewaz e, nikare xwedî li xelkê Iraqê derkeve. Hecî bibîr xist ku Êzidî ne di rojeva Iraqê de ne, ji bo wê tiştek nake, çi bê kirin divê Êzidî bi xwe bike.

‘IRAQ NIKARE NÛNERTIYA GELÊ IRAQÊ BIKE, HINEK BIRYAR DIGIRIN, IRAQ JÎ PÊK TÎNE’ Hecî bal kişand ser lewaziya hikumeta Iraqê û destwerdanên

hêzên derve ya li karûbarên Iraqê û got:“Dewket Iraqê lewaz e, nikare nûnertiya gelê Iraqê bike û xwestekê wê pêk bibîne. Nuqteya esasî, destê dewletên biyanî têde heye. Gelek hêz di nav de heye.

Ew hêz biryar didin, Iraq pêk tîne.

Hikûmeta Iraqê ne bûye xwedî gotin û biryara xwe. Her hêza li Iraqê heye, her çi Kurd, Ereb û çi Şîa û Sine be dewletek li pişt heye. Ji ber vê yekê sala 2003 û 2014’ê komkujî li ser Şengalê pêk hatin. Me pir caran denge xwe gihandiye hemû aliyê Iraqê, dîsa baweriyan. Her wiha Neteweyên Yekbûyî(NY) û saziyên mafê mirovan. Rastî jî heta îro yek ji van saziyan bi awayekî cidî li serdana şengalê nedaye û ne gotiye Şengal xwedî heq û maf e. Bi taybet xelkê Êzidî û yên derveyî êzîdî xwedî maf in”.

‘HIKUMET XWE JI BO ŞENGALÊ BERPIRS NABÎNE KU ÇARESERIYÊ JI BO ÊZDIYAN PEYDA BIKE’ Endamê Mekteba Siyasî ya PADÊ Hesen Hecî destnîşan kir ku heta niha Iraq li ser kar û barê cidî yê Şengalê nesekiniye wiha pêde çû:“Şengal di rojeva Iraqê de nîne ku xwedî cih û maf e. Hikûmet xwe nabîne berpirs, wê çawa bikare çareseriyê ji bo Êzidiyan peyda bike”.

‘NE IRAQ, NE NY Û NE JÎ SAZIYÊN MAFÊ MIROVAN BI ERKA XWE RANEBÛYE’ Hecî bal kişand ser pîlan û lîstikên navneteweyî, Tirkiye, Iraq û hêzên navxweyî ya li ser Şengal û Êzidiyan ev nirxandin kir: “Lê niha em dibînin Şengal bi proje û pîlanên navnetewî di rojevê de ye. Gelek pîlan li ser şengalê tên gerandin.

Sedema van tevan jî, hemû siyas-

Diclepress13@gmail.com

eta Iraq a têkçûyî ya bi derdorî wê re ye. Eger ku îro Iraq nekare gel û erda xwe biparêze. Ma wê miletê şengalê çi hêvî jê bike ku mafê wê bide. Tevî van hemû jî, hevî 8 sal jî ser derbas bû, şopên komkujiyê hene, dîlên Şengalî hene. Êzidî hemû koçber bûn. Iraq ti carê bi wijdan tevger nebûye, ne jî Neteweyên Yekbûyî û ne jî saziyên mafê mirovan bi erka xwe rabûne.

Hemû ji bo berjewendiyên xwe û rêxistinên xwe kar dikin. Ne tenê mafê Êzidiyan, mafê Tirkmen, Şebek, Xiristiyan ên li Iraqê dijîn tên xwarin, winda ye. Tevî ku li qanûnê heye, lê li ser erde nîne”.

‘DIVÊ ÊZIDÎ DAXWAZA MAFÊN XWE BIKIN’ Endamê Mekteba Siyasî ya PADÊ Hisên Hecî anî ziman ku tişta ew ji gelê Şengalê dixwazin, divê bi deng û hêzekê daxwaza heq û mafê xwe bike. Hecî wiha domand: “Di rojeva hikûmeta nû de jî nîne ku ji bo gel kar bike, taybet ji bo Êzidiyan nîne. Eger me daxwaz heq û mafê xwe nekir, me daxwaza Şengalê nekir, wan ti agahî ji vê nîne. Komkujiya Şengalê pîlaneke navneteweyî bû û Iraq û hêzên hundir jî alîkarî kir. Eger di dadgehên Lehyê de lêpirsîn hate kirin, divê her kes hesab bide. Niha jî li pey pîlananin. ‘ÊZIDIYAN TI CARÊ ZEXT LI KESÎ NEKIRIYE; TIM ALÎGIRÊN BI HEV RE JIYANÊ NE’ Bi hezaran sal in Êzidî li vir dijî, ti carî Êzidî weke Êzidî û ol ji bo pêkhateyên din nebûne asteng ku nikarin pêk ve nejîn.Êzidiyan ti demî ferq nekiriye nava civak û olên li Şengalê. Îro ev siyaseta

HEVDÎTIN

73

Wek qewl diyardike derbazkirina meresîma biskbirînê, peywirê Şêxê biskê ye, ew pore zarokê yê zikmakî ku meqes lê neketîye, bi destê xwe hildide û dua li mirîdê xwe dike û wî bi gîyanîbûnê pîroz dike. Ango Şêx hine por ji cênîka kurik ê rastê sê caran dibire û duwa biskê li ser de dixwîne li ser Şengalê tê kirin, siyaseta ku dixwazin şengalê lewaz dike. Dijmin nahêle şengal hêz bibe, nahêle yekîtiyek navxweyî, civakî, hêzê leşkerî û siyasî de pêk bê. Li vir lewaziyên me hene. Dema em bizanin pîlana hîzbî li ser şengalê tê kirin, ew hêzê ji lewaziya Êzidiyan digere û nabe bibin parçeyek ji bername û pîlanên wan ên li ser Şengalê. Divê em li gorî Êzidî, heq û mafê Êzdatiyî û pêkhateyên wê yên heyî tev bigerin. Nabe bikevin lîstikên dijmin û wan hêzan. Dijmin ti carî qenciya Êzidiyan naxwaze. Nabe gazinca mirov ji dijmi-

HEJMAR 26

2022/1/30

SAL 5

KOVAR DICLE

nan bike. Divê tu kêrî xwe bê, tu rê nede dijmin. Pêşiya siyaset û pîlanan bigirî. Îro hemû Şengalê dixwazin”.

‘EM Ê BI SIYASETA XWE GELÊ XWE BI RÊ VE BIBIN’ Hisên daxuyakirin ku tim pîlan û komplo ser Êzidiyan hatiye gerandin û got:“Heşt sal in pîlan li ser pîlan dikin. Pilana 9’ê Cotmeha 2020’ê, niha tevlîheviyên tên kirin, eynî ne. Hemû siyasete li ser Êzidiyan dike. Em ê bi siyaseta xwe gelê xwe rêvebibin. Ji bo gelê xwe kar bikin. Divê siyaset neyê kirin ku heqê Êzidiyan bê xwarin û bê lewazkirin. Ev ne siyaset e, ji bo vê dibêjin komplo. Siyaseta îro li Iraqê tê kirin, ne di berjewendiyê xelkê Iraqê de ne. Desthilatdarên îro li Iraqê siyasete dikin, hemû ji ji bo ol, hîz û hişmendiya xwe kar dikin. Hemû jî dixwazin para mezin a hikûmetê bi dest bixin û 4 sal din jî li ser erkê bin. Xwe çawa di parlementoyê de cih bike. Lê milet ne di xema wan de ye. Xelk ne di rojeva Iraqê de ne. Em civaka Êzidî çi hêviyê ji van bikin; a ji me tê xwestin divê em îro bi kêrî xwe bên. Divê em civaka xwe hişyar bikin. Em civaka xwe bi rêxistin bikin. Divê gel ji vê siyasetê hişyar be, nekeve bin bandora van hêzan û aliyan. Bes e divê êdî miletê me pey pîlanên siyasî ku xêrxwazî yên hêzên siyasî li ser erdê dixwazin pêk bînin, bimeşin. Ev jî lewaziyeke me ye. Çiqas te civak ji hev kir, wê lewaz bibe. Civak bê tifaq be wê bê hêz be. Heger biryar û xwestekên civakê yek be, wê demê dikare heqê xwe jî bixwaze û cihê xwe li nava siyasete bikî, rê nadê civak ji siyaset û êrîşan bandor jî

KOVAR DICLE

SAL 5

2022/1/30

HEJMAR 26

bibe. Îro ev hemû li qada Iraqê tê kirin û taybet li Şengalê tê kirin, ev siyaset navxweyî derbas kiriye û bûye navneteweyî. Berê me diyar dikir ku ev der Iraq e hemû hêzên li vir hesab ji hev dixwazin, îro derbasî Şengalê bûne. Siyaseta DYE, derve û Tirkiye be, dîsa dewletên Ereban be, berjewendiyên wan li ser şengalê hene, her yek dixwaze xwe li şengalê bi cih bike, lê xelkê şengalê ne di xema wan de ye. Xelkê şengalê mexdûrê siyaset û pîlanên wan dibin. Berdêl van nakokî û aloziyan xelkê şengalê dikişîne”.

‘HIŞYAR BIN NEKEVIN XEFIKAN’ Endamê Mekteba Siyasî ya PADÊ Hisên Hecî hişyarî da gel û wiha axivî:“Divê em hişyar bin, nekevin lîstikên wan. Tiştên em dixwazin, hebûna xwe û Êzdatiya xwe, heq û mafê şengalê dixwazin. Me ti carî daxwaza dewletê nekiriye, daxwaza cihê destê me digihêjin

74

HEVDÎTIN

Diclepress13@gmail.com

bila di bin kontrola me de be nekiriye. Em gelek aştî xwazin , bi hemû gelan re dijîn, ne li dijî ol û baweriya kesê nînin. Tu ji rewşa heyî re û siyaseta heyî re nebî bersiv, tê bikevî bin bandora siyasetê û lewaz bibî. Ti carî siyasetek nehatiye kirin ku di berjewendiyê Êzidiyan de be. Dîsa wê bikare welatiyên Êzidî yên koçber bûne vegerin ser ax û cihên xwe.

Hecî bal kişand ku hinek kes weke nûnerên Êzidiyan li ser ekranên televizyon û ragihandinê daxivin got:“Hinek kes bi rêya ragihandin û bi karê ragihandinê narabin û ziyanê didin Şengalê û herêmê. Nakokiyê dixe navbera pêkhateyên Şengal û naventeweyî. Em dibêjin hûn ne nûnerên Şengalê ne. Hûn ne nûnerên vîna şengalê ne. Ew kesê xizmetê ji bo Êzidiyan dike, ew nûnere. Hûn xizmeta aliyên ‘ÇIMA LI BER ÊZIDIYAN XWEDÎ din bikin û fitneye bikin, ev nayê HELWESTIN?’ qebûlkirin. ŞEngal îro kirine qaJi bo çi Iraqê rê neda ku peykerê deke leşkerî”. Şehîd Zerdeş Şengalî li Şengalê bêdanîn. Zerdeş Şengalî ji bo ax û ‘EM RÊ NADIN NEXWEŞÎ kerameta xwe şer kir û şehîd bû, BIKEVE ŞENGALÊ’ çima rê nayê dayîn ku peykerê wî Herî dawî Endamê Mekteba Siyasî li Şengalê bê danîn. Çima kes ji bo ya PADÊ Hisên Hecî ev got: “Hinek navend û peykerên kes û welatên alî naxwazin aramî li Şengal hebe. din li Iraqê hene, deng nakin, ji bo Em ne alîgirên şer in. Em rê nadin Êzidiyan xwedî helwestin”. ku nexweşî li Şengalê derkeve”.

‘HÛN NE NÛNERÊN ŞENGALÊ NE; YÊN NÛNER EW IN XIZMETÊ DIKIN’

çavkani: ANF