Park Bukovičke Banje - očuvana zelena oaza Aranđelovca
N
apraviti nešto je spor i težak proces koji traje godinama. Uništavanje je lak posao za koji vam nije potreban ni dan (V. Čerčil). Spomenik prirode „Park Bukovičke Banje“ datira iz 1856. godine i tek je nešto mlađi od naselja - Aranđelovca, osnovanog ukazom Knjaza Miloša 1837., na teritoriji sela Vrbica. Rađen je prema projektu arhitekte Koste Šreplovića, kao i Hotel „Staro zdanje”, rezidencijalni objekat dinastije Obrenović, koji sa Parkom čini jedinstvenu celinu. Nažalost, dvorski arhitekta Šreplović, nije doživeo da vidi svoje remek delo. Preminuo je u 47. godini padom sa skele „Starog zdanja“. Sahranjen je u porti Bukovičke crkve, u Aranđelovcu. Biser vrtne umetnosti s kraja XIX veka, park se odlikuje specifičnom konfiguracijom terena, mozaikom kotlina, blagih padina, platoa, koji su pružili osnovu za formiranje francuskog vrta. Dok je 2/3 parka geometrijski oblikovano, sa cvetnim parterima, (oko 1 ha je pod reprezentativnim cvetnjacima sa dve sadnje godišnje i količinom od 70.000 rasada), alejama, drvoredima, vodom, 1/3 je, u delu Park-šuma Zvezdara, u pejzažnom stilu. Glavna osa simetrije parka, karakteristika francuskog vrta, vodi od stepenica „Starog zdanja“ ka letnjoj sceni i u vreme formiranja, u celosti je bio saglediv sa tih stepenica, kao i parcijalno sa svakog uzvišenja unutar njega. Do danas su te vizure očuvane, s tim što je vegetacija delimično zaklonila vidljivost. Park je nastao u zoni izvorišta mineralnih i termomineralnih voda, što ga, uz očuvani koncept pejzažno-arhitektonskog oblikovanja, karakteristike vegetacije, bogatsvo flore i faune, čini veoma posebnim. Autentičnost, reprezentativnost, pejzažna atraktivnost, prostorno kompozicioni koncept, kulturno nasleđe, koje čini Hotel „Staro zdanje”, Paviljon „Knjaza Miloša” - prva punionica mineralne vode i jedan od
26
prvih objekata od armiranog betona u Srbiji iz 1910., samo su deo njegove izuzetnosti. Poseban aspekt „Parka Bukovičke Banje“ su skulpture u otvorenom prostoru nastajale kroz manifestaciju Simpozijum skulpture „Beli Venčac“ od 1966. Od tada do danas na parkovsku površinu je postavljeno 73 skulpture. U oblikovanju ove jedinstvene galerije na otvorenom ranije su učestvovali i sami umetnici, odabirom me-
sta za postavljanje svojih skulptura. Uprkos mišljenjima o lošem uticaju biljaka na beli mermer, manifestacija je nastavila da traje, jer je kompoziciono i konceptualno zamišljena da prikaže spoj prirode i umetničkog dela u prostoru i namenjena široj javnosti. U Evropi ne postoji ništa slično i za očekivati je da se ova celina jednog dana nađe pod zaštitom UNESCO-a. Park se nalazi u centralnom gradskom jezgru, ali je dovoljno očuvan da u njemu svoje stanište nađe 150 različitih drvenastih i žbunastih vrsta, sa preko 100 vrsta impozantnih dimenzija i starosti preko 100 godina, te brojem od 4.500 komada. Među njima se ističu: crni bor (Pinus nigra), smrča (Picea abies), javorolisni platan (Platanus x acerifolia), divlji kesten (Aesculus hippocastanum), poljski jasen (Fraxinus angustifolia), lipa (Tilia tomentosa), cer (Quercus cerris), šimšir (Buxus sempervirens), evropska tisa (Taxus baccata), kao deo bogatog asortimana zaštićenih vrsta po Pravilniku o proglašenju i
zaštiti strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva u Srbiji, (od 36 u parku je 16 vrsta), ali i po međunarodnim zaštitama vrsta. Analizom flore ustanovljeno je da su najviše zastupljene lišćarske vrste, 73%, u odnosu na zimzelene i četinarske, 27%. Od tih vrsta egzota ima 47%, autohtonih 36%, a alohtonih 17 %. Smatra se da je raznovrsnost podloge zaslužna za rast ovako velikog broja egzota, biljaka koje su donete iz velikih daljine. Najveći broj autohtonih vrsta nalazi se u Park-šumi Zvezdara, gde je dominantna zastupljenost hrasta iz sveze (Quercetum farnetto-cerris) kao i alohtonih vrsta iz neposrednog okruženja. Na području parka, zabeleženo je 27 vrsta ptica, što čini 8% od ukupnog broja ptica Srbije, (oko 340 vrsta), od kojih je 25 autohtonih, što govori o očuvanosti sredine i biocenotičkih veza. Od 27 vrsta, 50% je registrovano kao posebno značajnih na nacionalnom i međunarodnom nivou. Neke od tih vrsta su, golub grivaš (Columba palumbus), gugutka (Streptopelia decaocto), mala ušara (Asio otus), šumska sova (Strix aluco), zelena žuna (Picus viridis), sojka (Garrulus glandarius), dugokljuni puzić (Certhia brachydactyla)…Predlog da ovo područje bude mesto posmatranja kretanja i snimanja ptica, kao posebnog vida ekoturizma je jedna od mogućnosti praćenja ove izvanredne raznovrsnosti na malom prostoru. SP „Park Bukovičke Banje” je zaštićeno područje druge kategorije, od velikog značaja za RS, III stepena zaštite na površini od 19 ha, (ukupna površina je oko 21 ha), očuvan je kao velika pozorišna scena, sa kulisama koje se otkrivaju laganom šetnjom, pokazujući delove vanrednog dizajna, dobrim delom očuvanog usled izostanka izgradnje na zelenim površinama. Tekst: Jasna Novaković, dipl. ing. pejzažne arhitekture JKP „Zelenilo“, Aranđelovac
