Καταγραφή και κριτική παρουσίαση των σύγχρονων επεμβάσεων στην Άνω Πόλη, σε σχέση με το προϋπάρχον παραδοσιακό κτιριακό απόθεμα.
ΙV.iii Πολεοδομικά χαρακτηριστικά της Άνω Πόλης και η αρχιτεκτονική των ιστορικών κτιρίων του οικισμού της Θεσσαλονίκης
Πριν μερικά χρόνια, ο καθηγητής Ν.Κ. Μουτσόπουλος είχε καταγράψει τις εξής σκέψεις και φόβους του για την Άνω Πόλη: «Η Επάνω πόλη ζει στο δικό της χρόνο και βρίσκεται σε αμηχανία με την άλωση του ερμητικά κλειστού της κόσμου, που συντελείται καθημερινά. Μετρά τις δραματικές στερνές της ώρες ώσπου να παραδώσει το πνεύμα στο άμορφο και ανώνυμο μπετόν, που σηκώνεται στα χνάρια των άμορφων ερειπίων. Τα σπίτια εδώ μέχρι την πιο μικρή λεπτομέρεια εκφράζουν με συνέπεια ένα κόσμο περασμένο. Αξιοπρόσεχτη είναι η ποικιλία και η εναλλαγή των φαινομενικά ομοιόμορφων κτισμάτων ενός κόσμου που ζούσε κάτω από την καταθλιπτική παρουσία ενός αλλόπιστου δυνάστη. Η απλοϊκότητα των μορφών κρύβει τη σοφία των λύσεων χώρων, φωτισμού, λειτουργίας. Τα κατάλοιπα των πριονωτών προεξοχών, των «σαχνισιών» της τουρκοκρατίας, διδάσκουν την ανάγκη της στροφής των χώρων στο σωστό προσανατολισμό. Ο σεβασμός της ανθρώπινης κλίμακας και η αυτοτέλεια των επιμέρους λεπτομερειών μέσα σε ένα διαρθρωμένο σύνολο είναι τα βασικά χαρακτηριστικά συνθέσεως των όψεων. Τα στενά δρομάκια, τα χαγιάτια (οι βυζαντινοί ηλιακοί, τα σολάρια) εμφανίζουν την συντηρητική συνέχιση μεσαιωνικών προτύπων και λύσεων στα οδυνηρά προβλήματα μιας καστρογυρισμένης πολιτείας»48. Κρίνεται σκόπιμο να δούμε, λοιπόν, πως εξελίχθηκε αυτός ο ιδιαίτερος κόσμος της Άνω Πόλης μέσα από τα χαρακτηριστικά της. Την αρχιτεκτονική και την πολεοδομία της Άνω Πόλης επηρέασαν πολλοί παράγοντες, όπως η θέση του οικισμού, το ανάγλυφο του εδάφους, η κοινωνική συγκρότηση των πρώτων κατοίκων της, η παράδοση και άλλοι49. Είναι αναμφισβήτητο, όμως, ότι η πλαγιά της Άνω Πόλης μέσα από τα τείχη, η θέα προς τη θάλασσα, η ύπαρξη του τείχους ως φυσικού εμποδίου στην εξάπλωση αλλά και ως βασικού στοιχείου άμυνας, το κλίμα και το έδαφος έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη μορφή των κατοικιών της αλλά και του οικισμού γενικότερα.
Εικόνα 20: Τμήμα της Άνω Πόλης και των τειχών, σήμερα.
Η Άνω Πόλη διατηρεί σε μεγάλο τμήμα της τον παραδοσιακό πολεοδομικό χαρακτήρα που απαντάται σε όλες τις παλιές μακεδονικές πόλεις. Τα λιθόστρωτα και οι αυλές, οι ανηφοριές και τα ξέφωτα, η βυζαντινή γενικά παράδοση διαμόρφωσαν την πολεοδομία του οικισμού.
48
Μουτσόπουλος Ν. Κ., περιοδικό «Αρχιτεκτονική», έτος ΣΤ’, αριθμ. 35, 1962, σ. 39. Παρθενόπουλος Κ., «Πολιτισμός και Αστικό Περιβάλλον», Θεσσαλονίκη 2004. Από: Μάντσιου Α., Περιβέντα Μ., Χαλιάζη Π., «Παραδοσιακός οικισμός Άνω Πόλης Θεσσαλονίκης. Προτάσεις αναβάθμισης», ΤΕΕ/Τμ. Κ. Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη 2010. Διαθέσιμο στον διαδικτυακό τόπο: http://tkm.tee.gr/wp-content/uploads/2018/02/HydrogenTechnology_Final-1.pdf 49
29