Kosmiczne szkiełko i oko Jacek Kruk
24 kwietnia amerykańska agencja kosmiczna NASA i cały świat astronomiczny świętowały trzydziestą rocznicę wysłania w Kosmos najdoskonalszego instrumentu astronomicznego wszechczasów — Kosmicznego Teleskopu im. Hubble’a (HST). Urządzenie to wyniesione zostało na stosunkowo wysoką orbitę 600 km w ładowni wahadłowca Discovery. Taka orbita zapewniała mu wiele dziesiątków lat funkcjonowania bez obawy, że ten pozbawiony silników własnych instrument spadnie na Ziemię. Teleskop o średnicy zwierciadła 2,4 m wcale nie był największym spośród używanych przez astronomów instrumentów optycznych: już od 1948 roku działał na Mount Palomar teleskop pięciometrowy. Jednak wyniesienie HST poza ziemską atmosferę miało mu zapewnić znacznie większą zdolność rozdzielczą. Długo oczekiwane umieszczenie teleskopu w Kosmosie nie stało się jednak okazją do świętowania — już pierwsze obrazy nieba przesłane na Ziemię wykazały błąd optyczny instrumentu! Powstał on podczas szlifowania zwierciadła głównego i nie został wykryty w czasie testów na Ziemi. Na szczęście teleskop przystosowany został do serwisowania na orbicie — głównie do wymiany elektroniki i żyroskopów. Tym razem trzeba było opracować na Ziemi optyczny system korekcyjny, a potem precyzyjnie wprowadzić go do układu optycznego HST. Pomyślnie dokonała tego załoga wahadłowca Endeavour w grudniu 1993
roku i odtąd optyka teleskopu działa nienagannie. Potem jeszcze czterokrotnie organizowano wyprawy serwisowe do teleskopu; ostatni raz w maju 2009 roku odwiedził go wahadłowiec Atlantis. Kosmiczny Teleskop im. Hubble’a dokonał prawdziwej rewolucji w astronomii, zwłaszcza pozagalaktycznej, lecz jest równie użyteczny do badania ciał Układu Słonecznego, jak i obiektów naszej Galaktyki. Pozyskiwane przezeń obrazy stanowią nie tylko bezcenny materiał naukowy, ale są swego rodzaju dziełami sztuki. Na trzydziestolecie teleskopu NASA opublikowała zdjęcie dwóch mgławic wchodzących w skład Wielkiego Obłoku Magellana (fotografia na następnej stronie). To sąsiednia do naszej Drogi Mlecznej galaktyka, widoczna tylko z półkuli południowej. Czerwonawa mgławica NGC 2014 jest obszarem tworzenia się nowych gwiazd a niebieska mgławica NGC 2020 została utworzona przez jedną centralną gwiazdę. Miejmy nadzieję, że aparatura HST będzie działać jak najdłużej, bo już nie ma możliwości jej naprawienia. Wahadłowce od 2011 roku znajdują się w muzeach, a żaden inny statek załogowy nie nadaje się do takiej misji. Do naprowadzania teleskopu na cel obserwacji służy system żyroskopów i dopóki będą działać choć dwa żyroskopy, HST będzie mógł funkcjonować, potem stanie się kosmicznym złomem. Warto dodać, że na początku lat 80., kiedy teleskop budowano, przewidywano sprowadzenie go na Ziemię w ładowni wahadłowca po zakończeniu służby. Miał zająć zaszczytne miejsce w muzeum lotnictwa i astronautyki w Waszyngtonie. Nikt wówczas nie przypuszczał, że teleskop przeżyje wahadłowce… Od dwudziestu lat budowany jest następca HST — Teleskop Kosmiczny im. Jamesa Webba (JWST). O ile pierwszy teleskop kosmiczny nosił imię wybitnego astronoma Edwina Hubble’a (1889–1953), ten drugi upamiętnia dyrektora agencji NASA z okresu jej świetności (1961–1968). Będzie to instrument [49]
